I. Tìm hiểu chung

1. Tiểu dẫn

a. Tác giả

- Tên khai sinh: Bùi Đình Diệm.

- Bút danh: Quang Dũng.

- Sinh năm 1921 và mất năm 1988.

- Quê: Phương Trì, Đan Phượng, Hà Tây.

- Xuất thân trong một gia đình nho học.

- Là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn, vẽ tranh soạn nhạc.

=> Một hồn thơ phóng khoáng, lãng mạn và tài hoa. Đặc biệt là khi ông viết về lính.

b. Tác phẩm

- Năm 1948: Quang Dũng chuyển sang đơn vị khác -> nhớ đồng đội cũ -> Tại Phù Lưu Chanh ông viết bài thơ này.

- Mục đích sáng tác: ghi lại những kỉ niệm một thời của những người lính Tây Tiến.

Bố cục:

Bài thơ được chia làm ba đoạn:

+ Nỗi nhớ Tây Tiến

+ Hình ảnh người lính Tây Tiến

+ Khẳng định lý tưởng chiến đấu và tinh thần đồng đội.

Cảm hứng chính của bài thơ là cảm hứng lãng mạn và tinh thần bi tráng gắn bó với nhau để làm nên linh hồn, sắc điệu của bài thơ.

II. Đọc hiểu văn bản

1. Đọc

2. Tìm hiểu văn bản

a. Nỗi nhớ Tây Tiến

"Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi !

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi"

- Hai câu thơ mở đầu đã cụ thể cho cảm xúc của toàn bài thơ Sông Mã đại diện cho vùng đất miền Tây. Hai hình tượng song song kết động nỗi nhớ. Đó là miền Tây Bắc Bắc Bộ và người lính Tây Tiến.

- "Nhớ chơi vơi" => tái hiện những kí ức trong nhân vật trữ tình những kỉ niệm đẹp đẽ, hào hùng của tuổi trẻ. Nỗi nhớ đã tạo nên cảm xúc mãnh liệt.

b. Hình ảnh người lính Tây Tiến

Giữa khung cảnh hùng vĩ, dữ dội

- Câu thơ 3. 4 gợi tên đất, tên làng. Đó là Sài Khao, Mường Lát

"Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi

Mường Lát hoa về trong đêm hơi"

=> Mang vẻ hấp dẫn của xứ lạ huyền ảo. Người lính Tây Tiến hiện lên giữa thiên nhiên hùng vĩ.

- Hành quân chiến đấu đầy gian khổ, thử thách và hi sinh:

"Dốc lên khúc khuỷ, dốc thăm thẳm

Heo hút cồn mây súng ngửi trời

............... mũ bỏ quên đời !

Chiều chiều oai linh thác gầm thét

Đêm......... cọp trêu người

Nhớ ôi ! Tây Tiến cơm lên khói

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi"

- Cuộc hành quân đi qua núi cao, vực thẳm => giữa khó nhọc, gian khổ vẫn luôn thấy niềm vui tinh nghịch của người lính "Súng ngửi trời".

Người lính Tây Tiến giữa khung cảnh núi rừng thơ mộng:

"Doanh trại... bừng ...hội đuốc hoa

Kìa em xiêm áo tự bao giờ

Khèn lên man điệu nàng e ấp

Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ"

=> Bút pháp lãng mạn tìm đến những liên tưởng giúp người đọc nhận ra niềm vui tràn ngập, tình tứ qua từ ngữ (đuốc hoa, em, nàng e ấp).

Tâm hồn lãng mạn: Đêm mơ Hà Nội dáng Kiều thơm.

Sự hy sinh thầm lặng:

"Rải rác biên cương mồ viễn xứ

Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh

............anh về đất

Sông Mã gầm lên khúc độc hành"

Hình ảnh:

"Quân xanh màu lá dữ oai hùm" tô đậm thêm nét kiêu hùng của người lính. Cảm hứng lãng mạn đầy chất tráng ca => Khắc hoạ được bức chân dung người lính Tây Tiến bằng những nét vẽ phi thường, độc đáo vượt lên mọi khổ ải, thiếu thốn.

Đó là nét vẻ hào hoa, lãng mạn đầy thơ mộng của những chàng trai Hà Nội.

3. Khẳng định lí tưởng chiến đấu và tinh thần đồng đội.

"Tây Tiến người đi không hẹn ước

Đường lên thăm thẳm một chia phôi

Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy

Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi"

=> Khẳng định tình cảm của tác giả với đồng đội

Mặt khác, đoạn thơ kết bài thể hiện lí tưởng chiến đấu "một đi không về" của người lính. Họ ra đi chiến đấu không hẹn ngày về.

2- Tác phẩm:

– Có hai đặc điểm nổi bật: cảm hứng lãng mạn & tinh thần bi tráng.

– Hoàn cảnh sáng tác: cuối 1948

+ Ở giai đoạn quyết liệt của cuộc kháng chiến chống Pháp.

+ Trong khí thế hào hùng của toàn dân tộc – Quang Dũng, đại đội trưởng của binh đoàn Tây Tiến – xa đơn vị cũ – nhớ → Tây Tiến.

– Ý nghĩa nhan đề Tây Tiến:

+ Tên binh đoàn: Tây Tiến- là một đơn vị quân đội thành lập đầu năm 1947, có nhiệm vụ phối hợp với bộ đội Lào, bảo vệ biên giới Việt – Lào & đánh tiêu hao lực lượng quân đội Pháp ở thượng Lào & Tây Bắc Bộ VN.

+ Tiến về phía Tây.

II- Đọc hiểu: Cả bài thơ là một nỗi nhớ da diết.

1- Nhớ về những chặng đường hành quân:

– Núi rừng miền Tây xa xôi, hoang vu dữ dội & đầy hiểm trở đe doạ.

+ Với những địa danh xa lạ: Sài Khao, Mường Lat, Mường Hịch,..

+ Với địa hình hiểm trở:

Dốc khúc khuỷu.Thăm thẳm, heo hút.Cồn mây súng ngửi trời.Ngàn thước lên cao – ngàn thước xuống.

→ Sử dụng từ láy tượng hình, thanh trắc liên tục: câu thơ gân guốc, giàu tính tạo hình.

– Không chỉ dữ dội mà còn rất trữ tình:

+ Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi.

+ Hoa về trong đêm hơi.

– Người lính Tây Tiến:

+ Hồn nhiên, tinh nghịch: súng ngửi trời ( chất lính ).

+ Coi cái chết nhẹ nhàng: gục lên súng mũ bỏ quên đời.

– Ngoài ra Tây Tiến còn là một vùng đất thấm đẫm tình người: cơm lên khói, thơm nếp xôi.

-> Sự hy sinh bi tráng của người lính TT. Đoạn thơ miêu tả thiên nhiên núi rừng dữ dội và cuộc hành quân đầy gian khổ nhưng không kém phần thơ mộng. Tác giả đã làm nổi bật vẻ đẹp vừa hào hoa vừa lãng mạn của người lính TT.

2- Nhớ về những kỉ niệm đời lính:

– Những đêm hội đuốc hoa:

+ Bừng lên: ánh đuốc, niềm vui, vẻ đẹp dịu dàng e ấp của người thiếu nữ.

+ Người lính TT: say cảnh, say người → chan hoà màu sắc, âm thanh tha thiết.

– Những chiều sương cao nguyên: thiên nhiên sông nước tuyệt đẹp.

+ Thiên nhiên tựa hồ cũng tình tứ, cũng có linh hồn như con người.

+ Dường như thiên nhiên và con người có sự sóng đôi, tạo nên chất thơ đằm thắm.

3- Nhớ về đồng đội – những chiến binh TT:

– Hình hài tiều tụy khác thường: da xanh màu lá, không mọc tóc → sự thật trần trụi, khốc liệt & rất tiêu biểu cho người lính thời kì chống Pháp.

– Khí thế dũng mãnh oai hùng: mắt trừng, dữ oai hùm → xây mộng chiến công, bảo vệ bình yên cho biên cương tổ Quốc.

– Tâm hồn mơ mộng, lãng mạn: gửi mộng, mơ Hà Nội dáng kiều thơm.

– Tinh thần hi sinh quên mình vì TQ:

+ Sử dụng từ Hán Việt trang trọng: biên cương, mồ viễn xứ → sự hi sinh, mất mát đau thương.

+ Chiến trường – chẳng tiếc đời xanh: quên mình dâng hiến.

+ anh về đất: sự hi sinh lặng lẽ hoá thân vào đất nước để trở thành bất tử.

+ Khúc độc hành của dòng sông Mã: thay mặt cho nhân dân đưa người lính về cõi vĩnh hằng.

– Sắt son một lời thề: gắn bó với một vùng đất chiến đấu với đồng đội thân yêu → cảm hứng bi hùng.

→ Hình ảnh người lính TT khắc khổ gian nan với bao hi sinh, mất mát mà vẫn lãng mạn hào hoa, hào hùng : vẻ đẹp bi tráng.

III- Kết luận:

Với bút pháp lãng mạn, cốt cách tài hoa và phong độ hào hùng của một nhà thơ chiến sĩ. Quang Dũng đã khắc hoạ vào trong một tượng đài bất tử bằng thơ về người chiến sĩ vệ quốc của dân tộc VN anh hùng.