Ik heb iets met taal. Het begint zo langzamerhand zelfs een obsessie te worden. Maar laat ik bij het begin beginnen...

Zo'n 40.000 jaar geleden deed een nieuwe diersoort zijn intrede op onze planeet. De diersoort was niet bijzonder snel of bijzonder sterk maar slaagde er toch in om een kleine 400 eeuwen later de dominante diersoort in de wereld te worden. De mens overleefde door zijn intelligentie en bovenal door zijn capaciteit om informatie door te geven, waardoor de hele soort beter bestand was om te overleven. Taal was geboren, en daarmee de mensheid.

Taal kennen we in vele gedaanten. Zo is er bijvoorbeeld de lichaamstaal, braille en niet te vergeten de internationaal meest gebruikte taal: de gebarentaal. Met handen en voeten krijgt elke reiziger het voor elkaar om in den vreemde minimaal een bord eten en een bed te bemachtigen. En om het nog eenvoudiger te maken: de woorden taxi, hotel en restaurant zijn in vrijwel elke taal hetzelfde.

De taal waar wij als eerste aan denken is natuurlijk onze eigen taal, dat wat je leert tijdens de lessen Taal vanaf de eerste klas van de basisschool. Die taal, het Nederlands, is zo belangrijk voor ons verdere leven dat we haar niet alleen leren spreken, maar ook om haar correct te schrijven. En daarmee begint de ellende.

Taal wordt alleen serieus genomen als het gebruik ervan foutloos is. Maar taal is een ervaringswetenschap. Er zit geen enkele logica in taal, integendeel, het Nederlands hangt aan elkaar van de vreemde regels en de vele uitzonderingen. Zo is er bijvoorbeeld de regel «'t Kofschip», die dient om uit te vinden hoe je voltooid deelwoorden schrijft. En er zijn regels die veranderen, zoals de regel dat een koekepan voortaan een koekenpan moet heten, want anders kan je hem maar één keer gebruiken.

Elke taal bestaat uit duizenden verschillende woorden. Elk woord heeft een betekenis en veel woorden hebben zelfs meer dan één betekenis. Over sommige woorden kan ik soms weken nadenken. Zoals het woord 'obsessie', daar ben ik de laatste tijd behoorlijk zoet mee geweest.

Een obsessie bevindt zich halverwege de lijn tussen gewoonte en verslaving. Het is als een stopbord 'tot hier en niet verder', een waarschuwing tegen ongewenste nevenverschijnselen als de fijne grens naar verslaving wordt overschreden. Taal is als een mooie vrouw: je wilt haar lezen en schrijven, je wilt haar leren kennen, maar zelfs ondanks je totale toewijding en volledige inzet blijft zij afstandelijk en toont zij je slechts een mysterieuze glimlach waarmee ze (lichaamstaal) aangeeft dat ze nooit volledig gedomineerd wenst te worden.

Eens heb ik mij een zomer lang beziggehouden met het gebruik van de komma. Tijdens de kom-komma-tijd was dat. Ik geloof niet dat ik er echt iets van heb geleerd. Misschien heb ik geleerd dat het maar beter is om de komma zoveel mogelijk te vermeiden vermijden (sorry, het schoot er even in, die metafoor van een mooie vrouw zal hier wel schuldig aan zijn).

Nee, dan de punt. Daar kan ik vrolijk van worden. Elke punt is een afgerond geheel dat, volkomen natuurlijk, het einde aangeeft. Daar kan een mens wel iets mee. Elke vergadering begint met een aantal punten op papier te zetten. Over die punten wordt vervolgens uren gediscussieerd. Dat vind ik mooi. Die komma daarentegen, daar moet altijd wat achter gezocht worden.

Taal heeft geen moraal. Je kunt taal gebruiken om de waarheid te vertellen, maar met dezelfde woorden kan je ook liegen en bedriegen. Taal dient vooral om emoties en informatie te delen.

Een vriendin van mij heeft ooit de Mount Everest beklommen. Nadat zij weer veilig thuisgekomen was probeerde ze ons met behulp van taal uit te leggen hoe ijs- en ijskoud het daarboven was. IJskoud is trouwens de enige beeldende vorm van het woord koud. Noordpoolkoud, gletscherkoud of himalayakoud zijn niet bestaande vormen van beeldspraak. Onze taal voorziet slechts in de term ijskoud, alsof er niets kouder is dan ijs. Het tegengestelde, warm, heeft waslijsten van synoniemen, zoals heet, gloeiend, kokend, brandend of allesverzengende hitte. IJskoud is de enige vorm waarin je gradaties van koud kan aangeven. Om maar even aan te geven dat het dus geen koud kunstje was, die uitleg van die vriendin over hoe steenkoud het daarboven op de Mount Everest was. Gelukkig domineerde zij de taal nog beter dan de puntstok en het zuurstofmasker, waardoor zij ons haar ontberingen kon overbrengen op een manier waarvan ik nog moet rillen als ik er aan denk. Door haar gebruik van de taal was het voor ons mogelijk om deelgenoot te worden van haar ervaringen, zonder zelfs maar een stap op de Mount Everest gezet te hebben. Dat is de kracht van taal, het overbrengen van emoties en informatie.

Schrijvers hebben van taal hun beroep gemaakt. Zij bestuderen de taal en gebruiken haar om ideeën uit te dragen, om gevoelens te verduidelijken en om informatie te delen met hun lezers. Sommige schrijvers doen dat met woorden die een oorwurm nog zouden doen kronkelen van ongenoegen, terwijl andere schrijvers gebruik maken van humor om hun taalgebruik te kruiden. Maar het vak van schrijver, van boekenschrijver of verhalenschrijver, is een uitstervend beroep. Mensen lezen niet meer. Mensen hebben televisie, wat het ontvangen van informatie een stuk passiever (en dus aantrekkelijker) heeft gemaakt. Het gesproken woord, ondoordacht geformuleerd en vervliegend als de wind, heeft de plaats ingenomen van het geschreven woord, waar altijd langer over is nagedacht. Schrijvers worden genegeerd omdat sprekers alle aandacht opeisen. Schrijven is zilver, maar spreken is goud in deze moderne tijd.

Lezers staan trouwens veel hoger op de sociaal-maatschappelijke ladder dan TV-kijkers. Iemand die ietwat timide bekent dat hij alle werken van Shakespeare gelezen heeft wordt met gepaste eerbied tegemoet getreden, terwijl we direct een ambulance te bellen als iemand toegeeft dat hij alle afleveringen van GTST heeft gezien. Het zal te maken hebben met de sociale beweging die mensen er toe overhaalt om jezelf altijd dommer voor te doen dan je bent, met alle voordelen van dien, die mensen er toe aanzet om minder te lezen en meer uren naar een scherm te staren. Dit fenomeen wordt uiteraard niet veroorzaakt door de kwaliteit van het boek dat u nu in uw handen heeft.

Taal is voor mij een obsessie geworden. Ik probeer mijn gedachten in woorden te vangen en ze te verzamelen door ze met een zilveren vulpen (die volgens het bijgeleverde certificaat nog van Victor Hugo is geweest) achter elkaar op een vel papier te schrijven. Het levert zelden op wat het op zou moeten leveren. Zelfs in het sporadische geval dat ik van al die woorden een zin weet te vormen is het, als ik het later teruglees, toch alweer snel een on-zin geworden. Het is niet zinnig om iets zin-loos te schrijven, maar een zinnige zin op papier zetten blijkt helemaal een onmogelijke opgave.

Taal is een bijzonder iets. Alleen door het gebruik van taal kon de mens boven het niveau van het dier uitstijgen. Alleen door het gebruik van taal, geschreven taal, kunnen wij ons voorstellingen maken van plaatsen waar we nooit zullen komen, van emoties die we liever nooit zouden willen ervaren, van personen die we dolgraag zouden willen kennen. En toch is taal zo vluchtig als een gesproken woord, als een krant die elke dag weer dezelfde hoeveelheid ander nieuws op onze deurmat deponeert.

Taal is een van de belangrijkste fenomenen in ons menselijk bestaan. En zonder taal is alles zin-loos.