NGUYEÂN MINH

Thö ngoû

rong khoaûng vaøi thaäp nieân vöøa qua, söï

buøng noå caùc phöông tieän thoâng tin treân

toaøn theá giôùi, vaø nhaát laø treân khaép caùc thaønh phoá

lôùn ôû Vieät Nam ta, ñaõ mang ñeán nhöõng thuaän lôïi

lôùn lao thuùc ñaåy söï tieán boä vöôït baäc trong haàu

heát caùc laõnh vöïc khoa hoïc, kyõ thuaät, coâng ngheä,

giaùo duïc... Nhöng beân caïnh ñoù, moâi tröôøng phaùt

trieån môùi cuõng ñaët ra khoâng ít nhöõng khoù khaên

thaùch thöùc, nhöõng öu tö lo ngaïi veà söï phaùt trieån

tinh thaàn cuûa theá heä treû trong töông lai.

Nhöõng öu tö lo ngaïi naøy laø hoaøn toaøn coù cô sôû

thöïc teá. Nhö moät côn baõo loác traøn qua, nhöõng yeáu

toá cuûa neàn vaên minh khoa hoïc kyõ thuaät hieän ñaïi

ñang ñe doïa xoaù môø ñi hoaëc ít nhaát cuõng laø laøm

lung lay nhöõng giaù trò ñaïo ñöùc, taâm linh trong coäi

nguoàn vaên hoaù daân toäc. Ñieàu naøy ñaëc bieät ñaùng

lo ngaïi ñoái vôùi lôùp treû, bôûi caùc em nhö nhöõng caây

non coøn chöa ñuû thôøi gian ñeå baùm reã saâu vöõng

vaøo loøng ñaát meï, chöa ñuû thôøi gian ñeå caûm nhaän

vaø tieáp nhaän ñaày ñuû nhöõng giaù trò tinh hoa töø

truyeàn thoáng laâu ñôøi do toå tieân truyeàn laïi, maø ñaõ

T

TUÛ SAÙCH ROÄNG MÔÛ TAÂM HOÀN

VÌ SAO

TOÂI KHOÅ

NHAØ XUAÁT BAÛN TOÅNG HÔÏP THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

5

Vì sao toâi khoå?

phaûi tieáp xuùc quaù nhieàu, quaù sôùm vôùi nhöõng giaù

trò vaên hoaù ngoaïi lai. Maëc duø phaàn lôùn trong ñoù

coù nhöõng giaù trò tích cöïc trong vieäc thuùc ñaåy söï

phaùt trieån xaõ hoäi veà maët kinh teá, khoa hoïc, kyõ

thuaät, coâng ngheä... nhöng cuõng coù khoâng ít caùc

yeáu toá ñoäc haïi ñoái vôùi taâm hoàn non treû cuûa lôùp

thanh thieáu nieân trong ñoä tuoåi môùi lôùn.

Söï ñoäc haïi naøy khoâng phaûi do nhaän xeùt chuû

quan hay baûo thuû cuûa theá heä cha anh, maø laø moät

thöïc teá hieån nhieân vaãn toàn taïi töø Ñoâng sang Taây,

ôû baát cöù xaõ hoäi, ñaát nöôùc naøo maø neàn vaên minh

coâng nghieäp hieän ñaïi phaùt trieån maïnh. Noù ñöôïc

bieåu hieän cuï theå qua nhöõng soá lieäu ñaùng lo ngaïi

veà tyû leä cao vaø raát cao cuûa nhöõng vuï phaïm phaùp

vò thaønh nieân, coù thai vaø phaù thai ôû ñoä tuoåi raát

sôùm, hay nhöõng vuï ly hoân khoâng laâu sau ngaøy

cöôùi... vaø ñi xa hôn nöõa laø nghieän röôïu, laø huùt,

chích ma tuyù, roài daãn ñeán troäm cöôùp, töï töû...

Taát caû nhöõng ñieàu ñoù khoâng phaûi gì khaùc

hôn maø chính laø bieåu hieän cuûa söï thieáu vaéng caùc

giaù trò tinh thaàn, caùc giaù trò taâm linh voán laø coäi

nguoàn cuûa ñaïo ñöùc, cuûa vaên hoaù daân toäc. Caùc nhaø

giaùo duïc, caùc vò laõnh ñaïo cuûa chuùng ta haún laø

ñaõ sôùm nhaän ra ñieàu naøy vaø ñaõ coù nhöõng haønh

Thö ngoû

ñoäng tích cöïc, ñuùng ñaén qua haøng loaït caùc phong

traøo "veà nguoàn" cuõng nhö khuyeán khích vieäc xaây

döïng moät neàn vaên hoaù môùi "ñaäm ñaø baûn saéc daân

toäc"...

Nhöõng gì chuùng ta ñaõ laøm laø ñuùng nhöng chöa

ñuû. Trong boái caûnh thöïc teá, caùc baäc cha meï, thaày

coâ giaùo... ñang daàn daàn phaûi boù tay trong vieäc

quaûn lyù con em mình. Nhöõng tuï ñieåm aên chôi,

teä naïn xaõ hoäi döôøng nhö luùc naøo cuõng ñang rình

raäp, vaø cuoái cuøng laø söï buøng noå cuûa phöông tieän

truyeàn thoâng, chæ caàn ngoài tröôùc maùy tính laø caùc

em coù theå deã daøng tieáp xuùc vôùi "ñuû thöù treân ñôøi"

maø khoâng moät con ngöôøi ñaïo ñöùc naøo coù theå töôûng

töôïng ra noåi! ÔÛ möùc ñoä nheï nhaát cuõng laø nhöõng

cuoäc taùn gaãu (chat) haøng giôø voâ boå treân maùy tính,

nhöõng "chuyeän tình" laõng maïn cuûa caùc coâ caäu

nhí chöa quaù tuoåi 15! Vaø haäu quaû khoâng traùnh

khoûi taát nhieân laø naêng löïc hoïc taäp suùt giaûm, caùc

thoùi quen xaáu hình thaønh... vaø haøng traêm söï vieäc

khoâng mong muoán cuõng ñeàu baét ñaàu töø ñoù...

Xaõ hoäi hoaù giaùo duïc laø caùch duy nhaát maø

chuùng ta coù theå laøm ñeå ñoái phoù vôùi thöïc traïng

phöùc taïp naøy. Vaø chuùng ta ñaõ baét ñaàu laøm ñieàu

ñoù töø nhieàu naêm qua. Vaán ñeà chuùng toâi muoán ñeà

6

7

Vì sao toâi khoå?

caäp ôû ñaây laø moät söï môû roäng hôn nöõa khaùi nieäm

"xaõ hoäi hoaù" vaø caùc hình thöùc giaùo duïc, tröïc tieáp

cuõng nhö giaùn tieáp. Moät trong nhöõng vieäc laøm

thieát thöïc nhaát ñeå goùp phaàn vaøo vieäc naøy coù theå

laø coá gaéng boài döôõng, höôùng daãn ñôøi soáng tinh

thaàn cuõng nhö vun boài nhöõng giaù trò ñaïo ñöùc voán

coù cuûa daân toäc cho caùc em.

Vieäc baûo veä ñôøi soáng tinh thaàn cho con em

chuùng ta laø traùch nhieäm chung cuûa taát caû moïi

ngöôøi, vì theá chuùng toâi thieát nghó laø taát caû caùc

baäc phuï huynh ñeàu phaûi tích cöïc tham gia, taát caû

caùc ngaønh, caùc giôùi... ñeàu phaûi tích cöïc tham gia,

vaø haõy tham gia moät caùch cuï theå baèng nhöõng

vieäc laøm cuï theå.

Xuaát phaùt töø nhöõng suy nghó vaø nhaän thöùc

nhö treân, Nhaø saùch Quang Minh chuùng toâi ñaõ

heát söùc vui möøng khi nhaän ñöôïc lôøi ñeà nghò cuûa

moät nhoùm caùc anh em nhaân só trí thöùc Phaät giaùo

veà vieäc hôïp taùc môû moät tuû saùch vôùi chuû ñeà höôùng

daãn ñôøi soáng tinh thaàn. Chuùng toâi ñaõ ñoàng yù vôùi

nhau seõ coá gaéng duy trì loaït saùch naøy ñeán khi

naøo maø chuùng toâi coøn nhaän ñöôïc söï uûng hoä töø

ñoäc giaû, cho duø khaû naêng thu lôïi nhuaän töø moät tuû

saùch nhö theá naøy coù theå laø raát thaáp.

Thö ngoû

Qua nheàu theá kyû toàn taïi vaø phaùt trieån, song

haønh vôùi bieát bao giai ñoaïn thaêng traàm trong lòch

söû ñaát nöôùc, Phaät giaùo laø toân giaùo lôùn nhaát vaø coå

xöa nhaát cuûa daân toäc ta, xöùng ñaùng laø ngöôøi anh

caû trong ñaïi gia ñình caùc toân giaùo, tín ngöôõng

Vieät Nam - moät ngöôøi anh caû luoân bao dung vaø

khoan hoaø vôùi taát caû caùc em, luoân neâu cao nhöõng

chuaån möïc ñaïo ñöùc, tín ngöôõng truyeàn thoáng cuûa

daân toäc. Chính vì vaäy, moãi giaù trò tinh thaàn cuûa

Phaät giaùo ñeàu ñaõ trôû thaønh di saûn quyù giaù chung

cuûa toaøn daân toäc.

Tuû saùch naøy cuûa chuùng toâi seõ ñöôïc mang moät

teân chung laø "ROÄNG MÔÛ TAÂM HOÀN", vaø nhaém

ñeán vieäc cung caáp nhöõng hieåu bieát cô baûn veà Phaät

giaùo treân tinh thaàn vaän duïng moät caùch thieát thöïc

vaøo chính cuoäc soáng haèng ngaøy. Thieát nghó, khi

coù ñöôïc nhöõng giaù trò tinh thaàn naøy, chuùng ta seõ

nhö nhöõng caây xanh coù coäi nguoàn, coù goác reã vöõng

chaéc, vaø seõ khoâng deã gì bò lung lay, xaâm haïi bôûi

nhöõng yeáu toá tieâu cöïc trong vaên hoaù ngoaïi lai.

Hôn theá nöõa, chuùng ta seõ coù theå taïo laäp moät ñôøi

soáng tinh thaàn toát ñeïp hôn, vöõng chaõi hôn giöõa

cuoäc soáng bon chen taát baät naøy.

8

9

Vì sao toâi khoå?

Hy voïng ñaây seõ laø loaït saùch boå ích cho baát cöù

ai muoán tìm hieåu veà vaên hoaù Phaät giaùo, vaø thoâng

qua ñoù cuõng laø hieåu ñöôïc phaàn lôùn coäi nguoàn vaên

hoaù daân toäc. Maëc duø muïc ñích chính laø nhaém ñeán

vieäc höôùng daãn ñôøi soáng tinh thaàn cho lôùp treû,

chuùng toâi vaãn hy voïng laø loaït saùch cuõng goùp phaàn

cuûng coá nhöõng giaù trò vaên hoaù ñaïo ñöùc noùi chung.

Vaø nhö vaäy, muïc tieâu ñeà ra coù theå laø quaù lôùn so

vôùi trình ñoä vaø khaû naêng hieän coù cuûa chuùng toâi.

Vì theá, chuùng toâi xin chaân thaønh ñoùn nhaän moïi

söï goùp yù xaây döïng cuõng nhö nhöõng lôøi chæ giaùo töø

quyù vò ñoäc giaû cao minh, ñeå noäi dung loaït saùch seõ

ngaøy caøng hoaøn thieän hôn. Chuùng toâi cuõng seõ raát

vui möøng ñöôïc ñoùn nhaän söï hôïp taùc cuûa baát cöù

taùc giaû naøo coù taùc phaåm veà chuû ñeà naøy. Quyù vò coù

theå lieân laïc qua thö töø hoaëc tröïc tieáp taïi ñòa chæ:

Nhaø saùch Quang Minh, soá 416 Nguyeãn Thò Minh

Khai, phöôøng 5, quaän 3, thaønh phoá Hoà Chí Minh,

hoaëc ñieän thoaïi soá: (08) 8 322 386, hoaëc qua ñòa

chæ email: [email protected]

NHAØ SAÙCH QUANG MINH

LÔØI NOÙI ÑAÀU

rong cuoäc soáng, coù nhöõng vaán ñeà maø chuùng

ta khoâng theå giaûi quyeát ñôn thuaàn chæ baèng

tri thöùc. Noùi caùch khaùc, ñoâi khi ta phaûi traûi qua nhöõng

böôùc khaù daøi töø luùc hieåu roõ vaán ñeà cho ñeán khi thöïc söï

vöôït qua ñöôïc noù.

Laáy ví duï, ta coù theå deã daøng moâ taû ñöôïc theá naøo laø

moät neáp soáng ñaïo ñöùc, nhöng ñeå thöïc söï ñaït ñöôïc moät

neáp soáng nhö theá laïi laø vaán ñeà cuûa caû moät ñôøi ngöôøi!

Chuùng ta coù theå deã daøng hieåu vaø ca ngôïi nhöõng ñöùc

tính nhö khoan dung hoaëc nhaãn nhuïc, nhöng ñeå coù

theå thaät loøng tha thöù cho loãi laàm cuûa ai ñoù ñoái vôùi ta,

hay nhaãn nhuïc ñöôïc tröôùc thaùi ñoä xuùc phaïm cuûa ngöôøi

khaùc, chuùng ta khoâng theå chæ ñôn thuaàn laø "hieåu" ñöôïc

vaán ñeà, maø ñoøi hoûi phaûi traûi qua caû moät quaù trình thöïc

haønh, chieâm nghieäm trong thöïc teá coï xaùt giöõa cuoäc

soáng.

Nhöõng gì ñöôïc trình baøy trong taäp saùch moûng naøy

khoâng phaûi laø nhöõng ñieàu môùi meû, maø thaät ra ñaõ töøng

ñöôïc ñöùc Phaät Thích-ca Maâu-ni giaûng daïy caùch nay

T

Coâng ty Vaên hoaù Höông Trang

10

11

Vì sao toâi khoå?

hôn 25 theá kyû. Ñieàu chuùng toâi muoán nhaán maïnh ôû ñaây

laø, coù nhöõng lôøi Phaät daïy tuy ñôn giaûn, nhöng vieäc

mang ra thöïc haønh, aùp duïng vaøo cuoäc soáng haèng ngaøy

laïi khoâng phaûi luùc naøo cuõng deã daøng, bôûi coøn coù bieát

bao trôû löïc do nhöõng thoùi quen vaø ñònh kieán sai laàm

maø moãi chuùng ta ñeàu ñaõ khoâng ngöøng tích luõy töø baáy

laâu nay.

Xuaát phaùt töø thöïc teá naøy, ngöôøi vieát hoaøn toaøn

khoâng coù duïng yù "giaûng giaûi" caùc vaán ñeà theo nhöõng

gì mình hieåu, maø chæ ñôn giaûn laø muoán chia seû nhöõng

kinh nghieäm thöïc söï ñaõ traûi qua trong cuoäc soáng cuûa

baûn thaân. Vaø neáu nhö coù nhöõng ñieåm töông ñoàng nhaát

ñònh naøo ñoù vôùi nhöõng gì maø baïn ñoïc ñaõ töøng caûm

nhaän trong cuoäc soáng, hy voïng laø söï chia seû naøy seõ coù

theå giuùp ích phaàn naøo trong vieäc laøm cho cuoäc soáng cuûa

moãi ngöôøi chuùng ta ngaøy caøng toát ñeïp hôn.

Vaø moät cuoäc soáng "toát ñeïp hôn" chính laø muïc tieâu

khaû thi cho taát caû moïi ngöôøi, bôûi vì seõ laø moät chuyeän

hoang töôûng neáu coù ai ñoù muoán trôû thaønh moät ngöôøi

"toaøn haûo" trong cuoäc soáng naøy. Tuy nhieân, neáu moãi

chuùng ta coù theå nhaän roõ ñöôïc söï vöôn leân cuûa chính

mình trong töøng ngaøy thaùng troâi qua, coù ñöôïc moät ñôøi

Lôøi noùi ñaàu

soáng tinh thaàn thöïc söï toát ñeïp hôn baát chaáp nhöõng

gì xaûy ñeán cho ta trong cuoäc soáng, thì ñieàu ñoù coù theå

khaúng ñònh raèng con ñöôøng ñi ñeán "chaân thieän myõ"

cuûa chuùng ta ñang ngaøy caøng roäng môû, vaø taâm hoàn

ta chaéc chaén cuõng seõ theo ñoù maø ngaøy caøng roäng môû.

Ngöôøi vieát seõ voâ cuøng hoan hyû khi nhaän ñöôïc nhöõng

tin vui nhö theá, vaø ñoù cuõng laø öôùc mô duy nhaát cuûa

taát caû chuùng toâi, nhöõng ngöôøi ñaõ goùp phaàn hình thaønh

neân taäp saùch naøy.

Traân troïng

NGUYEÂN MINH

12

13

Vì sao toâi khoå?

Caâu hoûi vöôït thôøi gian...

öa coù moät ngöôøi bò truùng muõi teân ñoäc.

Nhöõng thaân nhaân cuûa ngöôøi aáy voäi vaøng

chaïy ñi môøi thaày thuoác ñeán ñeå nhoå teân ra, tìm

thuoác giaûi ñoäc vaø baêng boù veát thöông. Nhöng oâng

ta nhaát quyeát ngaên laïi vaø muoán moïi ngöôøi phaûi

cho oâng ta bieát laø teân ñoäc aáy töø ñaâu baén tôùi,

teân aáy do ai baén, teân aáy laøm baèng caây gì... cuõng

nhö haøng loaït caâu hoûi khaùc. Con ngöôøi ngu si toäi

nghieäp aáy roát cuoäc vì muoán thoûa maõn nhöõng thaéc

maéc cuûa mình, maø ñaõ trì treä vieäc cöùu chöõa neân

cuoái cuøng phaûi boû maïng.

Chaéc haún coù nhieàu baïn ñoïc seõ khoâng theå nhòn

cöôøi khi nghe caâu chuyeän treân, vì tính chaát khoâi

haøi ñeán möùc gaàn nhö phi lyù cuûa noù. Chuùng ta

thaät khoù maø hình dung ñöôïc laø coù theå coù moät

con ngöôøi ngu si ñeán theá, vaø ñaây haún chæ laø moät

caâu chuyeän ñöôïc ai ñoù nghó ra ñeå choïc cöôøi ngöôøi

khaùc maø thoâi...

X

14

15

Vì sao toâi khoå?

Nhöng neáu toâi noùi theâm ñeå baïn ñoïc ñöôïc bieát

raèng, caâu chuyeän treân ñöôïc trích töø kinh Ñaïi

Baùt Nieát-baøn, quyeån thöù 15, phaåm thöù 8 (phaåm

Thaùnh haïnh), vaø raèng ñaây laø moät boä kinh ñoà soä

vaøo baäc nhaát nhì trong kinh taïng Phaät giaùo, goàm

caû thaûy 42 quyeån, ñeà caäp ñeán haàu heát caùc phaàn

tinh yeáu cuûa giaùo lyù Ñaïi thöøa... coù leõ ñieàu ñoù seõ

coù theå laøm cho baïn suy nghó theâm ñoâi chuùt veà

nhöõng gì aån chöùa beân trong caâu chuyeän coù veû nhö

khoâi haøi vöøa ñöôïc keå treân.

Thaät ra, phaàn lôùn trong chuùng ta ñeàu coù

nhöõng luùc - vaø thaäm chí laø raát nhieàu khi - khoâng

khaùc maáy vôùi con ngöôøi ngu si toäi nghieäp aáy! Khi

chuùng ta ñoái maët vôùi moät khoå ñau naøo ñoù, ñieàu

tröôùc tieân chuùng ta laøm theo quaùn tính laïi chính

laø ñaët ra haøng loaït caâu hoûi veà söï vieäc, chaúng haïn

nhö ai ñaõ gaây ra ñieàu aáy, hoaëc vì sao hoï laøm nhö

theá... Trong moät taâm traïng bình tónh vaø saùng

suoát, chuùng ta seõ deã daøng nhaän ra laø haàu heát

nhöõng thaéc maéc cuûa chuùng ta ñoâi khi hoaøn toaøn

voâ boå, chaúng giuùp ñöôïc gì trong vieäc giaûi quyeát

vaán ñeà, maø thöïc söï chæ laøm cho ta chaäm treã hôn

trong vieäc coù ñöôïc nhöõng phaûn öùng thích ñaùng vaø

kòp thôøi.

Caâu hoûi vöôït thôøi gian

Trong ñeâm toái, moät ngöôøi ñang moø maãm töøng

böôùc ñi treân con ñöôøng toái taêm khoâng moät aùnh

ñeøn. Ñoät nhieân, anh ta vaáp phaûi moät vaät caûn

- moät caùi gheá gaõy chaân maø ai ñoù ñaõ vaát ra ñöôøng.

Ngöôøi aáy ngaõ nhaøo, chuùi muõi xuoáng ñöôøng vaø

thaäm chí coù theå laø bò saây saùt, chaûy maùu ôû ñaâu ñoù

treân thaân theå... Khi sôø soaïng nhaän ra ñöôïc caùi

gheá gaõy laø thuû phaïm ñaõ laøm mình teù ngaõ, trong

ñaàu anh ta töùc toái baät leân caâu hoûi: "Thaèng quaùi

naøo laïi coù theå neùm caùi gheá naøy ra giöõa ñöôøng moät

caùch voâ yù thöùc ñeán theá? Giaù maø bieát ñöôïc, phaûi

cho noù moät traän ra troø môùi ñöôïc..."

Vaâng, caâu chuyeän naøy laø hoaøn toaøn coù theå xaûy

ra, vaø raát thöôøng xaûy ra ñuùng nhö theá trong cuoäc

soáng naøy. Neáu baïn rôi vaøo hoaøn caûnh töông töï

nhö treân vaø coù moät caùch öùng xöû khaùc hôn, saùng

suoát hôn, baïn coù theå töï haøo veà ñieàu ñoù. Bôûi vì

coù raát nhieàu ngöôøi khoâng ñöôïc nhö vaäy. Thay vì

ngay laäp töùc tìm xem mình ñaõ bò thöông toån ôû

ñaâu, chaûy maùu nôi naøo... vaø kòp thôøi giaûi quyeát

nhöõng veát thöông aáy, chuùng ta laïi raát thöôøng ñeå

taâm tröôùc heát ñeán nhöõng ñieàu "voâ boå" nhö treân

ñeå thoûa maõn söï töùc giaän hay ñoâi khi chæ laø söï toø

moø...

16

17

Vì sao toâi khoå?

Trong cuoäc soáng, chuùng ta khoâng chæ moät ñoâi

laàn vaáp ngaõ trong ñeâm toái, khoâng chæ moät ñoâi laàn

ñoái maët vaø chòu ñöïng nhöõng tình huoáng khoå ñau,

bi ñaùt... Thöïc ra, chuoãi ñau khoå trong cuoäc soáng

naøy ñaõ noái tieáp nhau nhieàu ñeán noãi coù ngöôøi phaûi

thoát leân raèng: "Haïnh phuùc chæ laø söï taïm döøng

cuûa nhöõng khoå ñau." Vaø trong haàu heát caùc tình

huoáng khoå ñau maø chuùng ta phaûi traûi qua, phaûi

chòu ñöïng, chæ rieâng vieäc loaïi boû ñöôïc nhöõng caâu

hoûi "voâ boå" nhö treân ñaõ laø moät quyeát ñònh voâ

cuøng saùng suoát, coù theå laøm giaûm nheï raát nhieàu

aùp löïc cho ñôøi soáng cuûa moãi chuùng ta.

Khi loaïi tröø ñöôïc nhöõng caâu hoûi "voâ boå", chuùng

ta môùi baét ñaàu coù theå nhaän ra ñöôïc nhöõng gì quaû

thaät ñaùng quan taâm tìm hieåu vaø thöïc söï goùp phaàn

giuùp chuùng ta giaûi quyeát vaán ñeà. Chaúng haïn, baïn

coù theå khoâng quan taâm ñeán vieäc ai ñaõ gaây ra

nhöõng khoå ñau cho baïn, nhöng baïn raát caàn phaûi

phaân tích vaø hieåu ñöôïc nhöõng nguyeân nhaân daãn

ñeán khoå ñau ñeå coù theå coù nhöõng bieän phaùp ñoái

trò thích hôïp.

Moät thöông gia thaát baïi trong cuoäc caïnh tranh

gay gaét daãn ñeán phaù saûn. OÂng ta khoâng caàn quan

taâm ñeán vieäc ñoái thuû ñaõ ñaùnh baïi mình treân

Ñôøi laø beå khoå

thöông tröôøng laø ai, vì ñieàu ñoù thaät ra laø chaúng

coù ích gì. Nhöng neáu oâng ta muoán gaày döïng laïi söï

nghieäp treân thöông tröôøng thì nhaát thieát khoâng

theå khoâng phaân tích roõ nhöõng nguyeân nhaân ñaõ

daãn ñeán söï thaát baïi cuûa mình...

Cuõng vaäy, chuùng ta khoâng theå ñoái trò vaø vöôït

qua ñöôïc nhöõng khoå ñau trong cuoäc soáng neáu

chuùng ta khoâng nhaän roõ ñöôïc baûn chaát vaø nhöõng

nguyeân nhaân daãn ñeán khoå ñau. Vì theá, khi phaûi

ñoái maët vôùi khoå ñau, caâu hoûi muoân ñôøi maø moãi

chuùng ta phaûi saùng suoát ñaët ra ñeå töï traû lôøi vaãn

laø: "Vì sao toâi khoå?"

Ñôøi laø beå khoå...

où ngöôøi cho raèng nhaän xeùt nhö vaäy laø bi

quan, yeám theá. Nhöng thaät ra ñoù chæ laø

neâu leân moät söï thaät, vaø thaúng thaén nhìn nhaän

söï thaät aáy laø moät thaùi ñoä khôûi ñaàu tích cöïc. Söï bi

quan hay laïc quan coù theå laø thuoäc veà quan ñieåm

rieâng cuûa moãi ngöôøi, nhöng cho duø ñöùng veà quan

ñieåm naøo thì moãi chuùng ta cuõng ñeàu khoâng theå

phuû nhaän ñöôïc nhöõng khoå ñau maø mình phaûi traûi

qua trong cuoäc soáng naøy.

C

18

19

Vì sao toâi khoå?

ÔÛ ñaây, chuùng ta khoâng ñi vaøo phaân tích vaán ñeà

trong nhöõng yù nghóa trieát hoïc saâu xa vaø phöùc taïp

cuûa noù, maø chæ ñeà caäp ñeán nhöõng gì moãi chuùng ta

ñeàu coù theå nhaän thaáy vaø buoäc phaûi ñoái maët, phaûi

tieáp xuùc haèng ngaøy trong cuoäc soáng.

Noùi chung, moïi taâm traïng khoå ñau cuûa chuùng

ta ñeàu phaùt sinh vì nhöõng ñieàu kieän mang laïi söï

vui thích, khoaùi yù cho chuùng ta khoâng theå toàn

taïi maõi maõi; vì nhöõng ñieàu mong caàu cuûa chuùng

ta khoâng ñöôïc ñaùp öùng, thoûa maõn; hoaëc vì phaûi

ñöông ñaàu, chòu ñöïng nhöõng hoaøn caûnh maø chuùng

ta khoâng öa thích trong cuoäc soáng.

Neáu nhö chuùng ta yeâu thích cuoäc soáng naøy

bao nhieâu, thì chæ moät yù töôûng veà caùi cheát seõ ñeán

vaøo moät ngaøy naøo ñoù cuõng ñuû laøm cho chuùng ta

phaûi ñau khoå baáy nhieâu. Nhöng cho duø muoán hay

khoâng muoán, ta vaãn phaûi thöøa nhaän moät thöïc

teá laø: taát caû chuùng ta ai ai cuõng ñeàu phaûi cheát.

Söï thaät naøy laøm cho chuùng ta ñau khoå, vaø moãi

ngöôøi chuùng ta ñeàu phaûi chòu ñöïng nhöõng daèn vaët

khaùc nhau khi ñoái maët vôùi söï thaät naøy. Ñaây cuõng

laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân laøm naûy sinh

nhieàu toân giaùo cuûa nhaân loaïi töø thuôû sô khai, khi

Ñôøi laø beå khoå

maø con ngöôøi caûm thaáy haàu nhö baát löïc khoâng

theå töï mình vöôït qua ñöôïc söï an baøy naøy trong

thöïc teá cuoäc soáng. Ñoái vôùi moät soá ngöôøi, cho duø

khoâng thöïc söï bieát ñöôïc ñieàu gì seõ xaûy ra sau khi

cheát, nhöng nieàm tin veà moät ñôøi soáng sau khi

cheát coù veû nhö laø choïn löïa duy nhaát ñeå giuùp hoï

bôùt khoå ñau khi nghó ñeán caùi cheát roài seõ ñeán.

Nhöng ñoù khoâng phaûi laø quan ñieåm cuûa taát

caû moïi ngöôøi. Moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù theå coù

nhöõng quan ñieåm, thaùi ñoä khaùc nhau veà caùi cheát.

Tuy vaäy, ñieåm chung cuûa taát caû chuùng ta laø khoâng

ai mong muoán ñieàu ñoù xaûy ra, cho duø chuùng ta

hieåu raèng söï thaät aáy khoâng theå naøo thay ñoåi.

Vì vaäy, chuùng ta vaãn phaûi thöøa nhaän raèng vieäc

sinh ra ñeå roài phaûi cheát ñi laø moät noãi khoå maø

moãi ngöôøi trong chuùng ta ñeàu buoäc phaûi nhaän laáy

ngay töø khi caát tieáng khoùc chaøo ñôøi.

Nhöng khoâng chæ laø söï cheát. Trong nhöõng noãi

khoå chung nhaát cuûa moïi con ngöôøi chuùng ta coøn

coù söï giaø yeáu vaø beänh taät. Neáu baïn cuõng gioáng

nhö toâi vaø bao nhieâu ngöôøi khaùc, taát nhieân laø baïn

cuõng khoâng mong muoán coù moät ngaøy naøo ñoù tay

chaân run raåy, toùc baïc, löng khoøm, maét loøa, tai

ñieác... vaø söùc löïc daàn daàn caïn kieät chæ coøn bieát

20

21

Vì sao toâi khoå?

keùo leâ nhöõng hôi thôû yeáu ôùt cuoái cuøng ñeå chôø ñôïi

ngaøy nhaém maét... Nhöng söï giaø yeáu laïi cuõng laø

moät ñieàu taát yeáu khoâng ai trong chuùng ta traùnh

khoûi, ngay caû nhöõng ngöôøi may maén nhaát - taát

nhieân laø toâi khoâng duøng töø "may maén" cho nhöõng

ai phaûi cheát tröôùc luùc tuoåi giaø.

Maët khaùc, söï giaø yeáu luoân ñi ñoâi vôùi beänh taät,

khi maø cô theå cuûa chuùng ta trôû neân yeáu ôùt vaø deã

daøng suy suïp tröôùc baát cöù söï thay ñoåi baát lôïi naøo

töø moâi tröôøng beân ngoaøi.

Nhöng coøn hôn theá nöõa, beänh taät coù theå ñeán

vôùi baát cöù ai trong chuùng ta, vaøo baát cöù thôøi ñieåm

naøo maø khoâng phaûi ñôïi ñeán luùc tuoåi giaø. Cho duø

söï tieán boä cuûa y hoïc ngaøy nay quaû thaät ñaõ ngaên

ngöøa vaø chöõa trò ñöôïc khaù nhieàu caên beänh, nhöng

vieäc xoùa haún cuïm töø "beänh taät" ra khoûi ngoân ngöõ

loaøi ngöôøi coù veû nhö vaãn laø moät ñieàu hoaøn toaøn

khoâng töôûng. Vaø thöïc teá laø trong nhöõng naêm qua,

thaäm chí chuùng ta coøn chöùng kieán söï phaùt sinh

cuûa nhieàu caên beänh môùi maø tröôùc ñaây nhaân loaïi

voán chöa töøng bieát ñeán!

Nhöõng noãi khoå maø chuùng ta vöøa ñeà caäp treân

ñaây laø bao truøm khaép thaûy nhaân loaïi, khoâng phaân

Ñôøi laø beå khoå

bieät quoác gia, toân giaùo, chuûng toäc hay ñòa vò xaõ

hoäi... Hay noùi caùch khaùc, ta coù theå deã daøng thaáy

roõ moät söï thaät laø ngay caû nhöõng baäc ñeá vöông

quyeàn uy toät ñænh trong lòch söû nhaân loaïi cuõng

chöa töøng thoaùt khoûi! Chæ rieâng nhöõng ñieåm naøy

thoâi cuõng ñaõ quaù ñuû ñeå minh chöùng cho nhaän xeùt:

Ñôøi laø beå khoå.

Nhöng trong "beå khoå" meânh moâng aáy khoâng

chæ coù con soùng lôùn laø nhöõng noãi khoå sinh, giaø,

beänh, cheát (sinh laõo beänh töû khoå -)

maø chuùng ta vöøa ñeà caäp, voán luoân ñeo ñuoåi chuùng

ta trong suoát cuoäc ñôøi naøy. Trong thöïc teá coøn coù

voâ soá nhöõng con soùng nhoû luoân nhaáp nhoâ treân

maët beå vaø coù theå gaây khoå cho moãi chuùng ta baát cöù

luùc naøo. Trong soá nhöõng noãi khoå "thoaït coù thoaït

khoâng" naøy, söï chia lìa vôùi nhöõng ngöôøi mình

thöông yeâu (aùi bieät ly khoå -) laø moät

noãi khoå maø trong chuùng ta raát ít ngöôøi chöa töøng

traûi qua. Ngöôïc laïi, söï gaàn guõi hoaëc phaûi tieáp

xuùc thöôøng xuyeân vôùi nhöõng ngöôøi maø ta khoâng

öa thích hoaëc oaùn gheùt (oaùn taéng hoäi khoå -

) cuõng laø moät noãi khoå khoâng ai mong muoán

nhöng vaãn thöôøng gaëp phaûi. Maët khaùc, khi chuùng

ta mong muoán, khao khaùt moät ñieàu gì maø khoâng

theå ñaït ñöôïc, chuùng ta cuõng khoâng theå traùnh khoûi

22

23

Vì sao toâi khoå?

rôi vaøo taâm traïng ñau khoå (caàu baát ñaéc khoå -

). Vaø khi nhöõng ñieàu kieän toàn taïi cuûa thaân

taâm chuùng ta trong moâi tröôøng khoâng ñöôïc haøi

hoøa, thuaän lôïi (nguõ aám xí thaïnh khoå -

), chuùng ta cuõng rôi vaøo ñau khoå.

Nhöõng noãi khoå nhö treân ñöôïc goïi chung laø

Baùt khoå (), nghóa laø 8 noãi khoå, cuõng coù theå

xem nhö ñaõ thaâu toùm haàu heát nhöõng noãi khoå maø

chuùng ta traûi qua trong cuoäc soáng. Vaø nhìn chung

laïi, nhöõng taâm traïng khoå ñau naøy ñeàu phaùt sinh

khi moät tình traïng toát ñeïp, söï vui thích hay öa

muoán naøo ñoù cuûa chuùng ta buoäc phaûi chaám döùt

khoâng coøn toàn taïi nöõa, chaúng haïn nhö söï soáng,

söùc khoûe, tuoåi thanh xuaân... hoaëc khi nhöõng ñieàu

mong caàu cuûa chuùng ta khoâng ñöôïc thoûa maõn,

chaúng haïn nhö tieàn baïc, danh voïng, tình yeâu...

hoaëc khi ta phaûi chòu ñöïng nhöõng hoaøn caûnh maø

ta khoâng öa thích, chaúng haïn nhö thôøi tieát quaù

noùng, quaù laïnh, thaân theå coù beänh taät, thöông

toån...

Noùi toùm laïi, cuoäc ñôøi laø moät beå khoå meânh

moâng maø trong ñoù chuùng ta phaûi thöôøng xuyeân

neám traûi voâ vaøn ñau khoå, nhöng thaät ra cuõng

khoâng ngoaøi 8 noãi khoå keå treân.

Nhaän dieän khoå ñau

aøo thôøi ñöùc Phaät coøn taïi theá, coù moät ngöôøi

ñaøn baø chæ sinh ñöôïc moãi moät ñöùa con

trai. Baø yeâu con voâ haïn, nhöng thaät khoâng may

laø ñöùa treû moät hoâm maéc beänh roài qua ñôøi. Ñieàu

taát nhieân xaûy ra sau ñoù laø ngöôøi meï toäi nghieäp

naøy ñau khoå ñeán möùc cuøng cöïc. Baø khoâng chòu

ñöa xaùc con ñeán nghóa trang ñeå an taùng, maø khoùc

than thaûm thieát vaø chaïy ñi khaép nôi caàu cöùu moïi

ngöôøi. Baø hy voïng coù ai ñoù coù theå cöùu soáng ñöôïc

con baø.

Roài baø tìm ñeán vôùi ñöùc Phaät vaø khaån caàu ngaøi

cöùu soáng con mình. Phaät daïy: "Neáu muoán ta cöùu

soáng con baø, haõy ñi vaøo laøng xin veà ñaây moät naém

tro beáp. Nhöng baø haõy nhôù laø phaûi xin ñöôïc tro

beáp trong moät gia ñình chöa töøng ñeå tang ai, töø

oâng baø, cha meï cho ñeán con chaùu."

Nhö ngöôøi cheát ñuoái vôù ñöôïc caùi phao, ngöôøi

ñaøn baø vui möøng hoái haû chaïy bay vaøo laøng. Nhöng

baø ñi töø saùng ñeán toái maø vaãn khoâng sao tìm ra

ñöôïc moät gia ñình naøo chöa töøng coù tang. Thaát

voïng traøn treà, nhöng ngay khi aáy baø chôït nhaän

ra raèng baø khoâng phaûi laø ngöôøi duy nhaát coù ngöôøi

thaân phaûi cheát, vaø raèng taát caû moïi ngöôøi ai ai

V

24

25

Vì sao toâi khoå?

cuõng ñeàu phaûi cheát. Nhaän roõ ñöôïc söï thaät naøy,

baø quay trôû laïi quyø laïy döôùi chaân ñöùc Phaät vaø noùi

leân suy nghó cuûa mình. Ñöùc Phaät töø bi daïy raèng:

"Naøy tín nöõ! Ñôøi soáng cuûa taát caû chuùng sanh ñeàu

laø voâ thöôøng, luoân bieán ñoåi vaø khoâng theå toàn taïi

maõi maõi."

Nhaän roõ baûn chaát cuûa khoå ñau coù theå noùi

laø böôùc ñaàu quan troïng nhaát trong vieäc ñoái trò

vaø vöôït qua ñau khoå. Ngöôøi ñaøn baø ñau khoå ñaõ

khoâng nhaän ñöôïc baát cöù moät pheùp laï naøo töø ñöùc

Phaät, ngoaøi moät phöông tieän kheùo leùo giuùp baø

ta töï mình nhaän ra ñöôïc baûn chaát cuûa söï vieäc.

Trong thöïc teá, söï ñau khoå cuûa chuùng ta tröôùc moãi

moät vaán ñeà tuøy thuoäc vaøo nhaän thöùc cuûa chuùng

ta ñoái vôùi vaán ñeà aáy. Moät thaát baïi duø lôùn lao maø

baïn vaãn coù theå deã daøng vöôït qua neáu baïn nhìn

roõ ñöôïc nhöõng nguyeân nhaân taát yeáu daãn ñeán thaát

baïi ñoù. Ngöôïc laïi, moät söï maát maùt khoâng lôùn laém

cuõng coù theå gaây cho baïn moät taâm traïng huït haãng

khoù vöôït qua neáu baïn chöa nhaän roõ baûn chaát cuûa

söï vieäc.

Xöa coù ngöôøi ñaøn oâng raát hieáu kính vôùi cha

meï. Ngaøy kia, ngöôøi cha cuûa oâng qua ñôøi. OÂng

than khoùc suoát nhieàu ngaøy vaø boû beâ heát moïi coâng

vieäc gia ñình, duø ai khuyeân giaûi cuõng khoâng nghe.

Nhaän dieän khoå ñau

Ngöôøi con trai lôùn thaáy vaäy laëng leõ oâm moät boù

coû ñeán choã loø moå trong laøng, roài ñaët tröôùc mieäng

moät con boø vöøa bò gieát cheát, noùi vôùi noù: "Naøy boø,

coû töôi ngon ñaây naøy, haõy aên ñi."

Nhöõng ngöôøi laøng chöùng kieán caûnh aáy ñeàu

kinh haõi, voäi chaïy tìm ngöôøi cha cuûa caäu vaø thoâng

baùo: "Naøy oâng, con trai oâng ñaõ hoùa ñieân roài. OÂng

haõy ñeán ñöa noù veà maø tìm thuoác chöõa trò." Ngöôøi

ñaøn oâng voäi ñi theo ngöôøi laøng ñeán choã con trai

mình. Ñeán nôi, oâng theùt hoûi noù: "Con ñieân roài

sao? Con boø aáy ñaõ cheát, laøm sao coù theå aên ñöôïc

coû?" Caäu con trai bình tónh ñaùp laïi: "Thöa cha,

con boø naøy tuy cheát nhöng vaãn coøn ñuû ñaàu, ñuoâi,

raêng, mieäng... Nay con cho noù aên coû, cha laïi baûo

raèng con ñieân. Ñeán nhö oâng noäi maát ñaõ laâu, thòt

xöông ñaõ röõa naùt, cha vaãn coøn than khoùc caàu

mong oâng soáng laïi. Vaäy giöõa cha vaø con, ai ñieân

hôn ai?" Nghe vaäy, ngöôøi ñaøn oâng chôït tænh ngoä,

ñöa con veà nhaø vaø thoâi khoâng coøn raàu ró than

khoùc nöõa...

Trong chuùng ta cuõng khoâng ít ngöôøi "ñieân"

nhö ngöôøi ñaøn oâng aáy. Nhöng moät khi söï ñau

khoå ñaõ chieám laáy taâm hoàn ta, noù coù theå laøm cho

ta trôû neân meâ muoäi, khoâng coøn khaû naêng nhaän

ra ñöôïc caùi "ñieân" cuûa chính mình. Söï tu döôõng

26

27

Vì sao toâi khoå?

tinh thaàn trong nhöõng luùc bình thöôøng chính laø

coù coâng naêng giuùp ta coù theå bình tónh, saùng suoát

trong nhöõng tình huoáng töông töï nhö theá, khoâng

bò söï ñau khoå laøm cho trôû neân meâ muoäi, ñieân daïi

ñeán möùc haàu nhö voâ lyù.

Thaät ra, neáu phaân tích kyõ ta seõ thaáy khi ñau

khoå xaûy ñeán cho ta luoân coù hai khía caïnh khaùc

nhau caàn xem xeùt, nhöng trong nhaän thöùc thoâng

thöôøng chuùng ta vaãn hay ñoàng nhaát chuùng nhö

moät.

Khi ta ñau khoå, bao giôø cuõng phaûi coù nhöõng

nguyeân nhaân, söï kieän taùc ñoäng töø beân ngoaøi keát

hôïp vôùi nhöõng nhaän thöùc, caûm xuùc trong noäi taâm

ta, môùi coù theå laøm sinh khôûi caûm xuùc ñau khoå.

Ñöùa con cheát, ngöôøi meï ñau khoå. Thoâng thöôøng

chuùng ta xem ñaây nhö moät vaán ñeà duy nhaát vaø

taát yeáu phaûi dieãn ra nhö theá. Thaät ra, ñöùa con

cheát laø moät söï kieän thöïc teá thuoäc veà taùc nhaân

beân ngoaøi, vaø söï ñau khoå cuûa ngöôøi meï laø xuaát

phaùt töø nhöõng nhaän thöùc, caûm xuùc töø beân trong

noäi taâm cuûa baø ta.

Vì theá, thaät laø voâ ích khi tìm caùch laøm thay

ñoåi söï kieän thöïc teá - ñöùa con ñaõ cheát vaø khoâng gì

coù theå laøm thay ñoåi ñöôïc ñieàu ñoù. Nhieàu taùc nhaân

Nhaän dieän khoå ñau

khaùc trong cuoäc ñôøi naøy cuõng khoâng theå thay ñoåi

ñöôïc, vì chuùng laø nhöõng söï thöïc ñaõ xaûy ra. Moät

caên nhaø ñaõ chaùy, moät ngöôøi thaân ñaõ cheát, moät

caên beänh ñaõ maéc phaûi... vaø nhieàu söï thöïc khoâng

mong muoán khaùc.

Nhöng nhöõng caûm xuùc, nhaän thöùc cuûa moãi

chuùng ta laø hoaøn toaøn coù theå thay ñoåi ñöôïc. Ñieàu

quan troïng ôû ñaây laø, nhieàu ngöôøi trong chuùng ta

thöôøng ñoàng nhaát nhöõng caûm xuùc ñau khoå vôùi

nhöõng tình caûm toát ñeïp. Chaúng haïn, moät ngöôøi

con hieáu kính cha meï thöôøng cho raèng mình

"phaûi ñau khoå" khi cha meï qua ñôøi. Caøng yeâu

thöông thì caøng phaûi ñau khoå nhieàu hôn. Ñieàu

naøy vöøa thuaän theo nhöõng caûm xuùc töï nhieân, vöøa

laø ñeå cho hôïp vôùi "söï ñôøi". Chaúng theá maø nhieàu

gia ñình coøn thueâ ngöôøi ñeán khoùc trong tang leã

ñeå cho theâm phaàn thaûm thieát, bi ai... Söï giaû taïo

cho hôïp vôùi "söï ñôøi" laø ñieàu deã nhaän ra vaø khoâng

maáy ai taùn thaønh, nhöng caùi nhaän thöùc cho raèng

söï ñau khoå cuûa mình laø "hôïp lyù" vaø ñoàng nhaát noù

vôùi nhöõng tình caûm toát ñeïp laïi laø ñieàu khoù nhaän

ra vaø cuõng khoâng deã daøng buoâng boû.

Neáu chuùng ta nhìn vaán ñeà moät caùch bình tónh

vaø saùng suoát, chuùng ta seõ thaáy raèng vieäc hieáu

28

29

Vì sao toâi khoå?

kính, yeâu thöông cha meï vaø caûm xuùc ñau khoå khi

cha meï qua ñôøi thaät ra laø hai vaán ñeà taùch bieät.

Theo quaùn tính, chuùng ta ñaõ quen lieân keát hai

ñieàu naøy laïi vôùi nhau nhö moät. Chuùng ta khoâng

theå hình dung ñöôïc moät ngöôøi con heát loøng yeâu

thöông cha meï laïi coù theå khoâng ñau ñôùn cuøng

cöïc khi cha meï qua ñôøi. Tình caûm töï nhieân vaø

nhaän thöùc saün coù töø laâu ñôøi ñeàu daãn ta ñeán söï

ñau khoå.

Nhöng chuùng ta haõy thöû bình tónh phaân tích

vaán ñeà ñeå thaáy roõ tính hôïp lyù trong ñoù.

Tröôùc heát, veà maët nhaän thöùc caàn thaáy raèng,

söï ñau khoå cuûa chuùng ta laø hoaøn toaøn voâ ích ñoái

vôùi ngöôøi ñaõ cheát. Söï yeâu thöông chaân thaät phaûi

laø vieäc thöïc hieän nhöõng ñieàu mang laïi lôïi ích

hoaëc nieàm vui thieát thöïc cho ngöôøi mình yeâu

thöông. ÔÛ ñaây, söï buoàn raàu than khoùc hay ñau

ñôùn khoå naõo cuûa chuùng ta khoâng mang laïi ñöôïc

gì cho ngöôøi thaân ñaõ maát cuûa ta. Maët khaùc, neáu

nhö ta tin raèng ngöôøi thaân cuûa ta vaãn toàn taïi sau

khi cheát, thì söï ñau khoå cuûa ta chaéc haún cuõng chæ

laøm buoàn khoå ngöôøi thaân aáy chöù khoâng mang laïi

nieàm vui hay lôïi ích naøo cho hoï. Trong tröôøng

hôïp naøy, ñieàu thieát thöïc nhaát ta coù theå laøm ñeå

Nhaän dieän khoå ñau

vui loøng ngöôøi aáy laø phaûi tieáp tuïc soáng thaät toát

ñeïp vaø coá gaéng hoaøn thaønh baát cöù taâm nguyeän

naøo maø ngöôøi aáy tröôùc ñaây ñaõ khoâng theå thöïc

hieän.

Thöù hai, veà maët caûm xuùc ta coù theå thaáy raèng,

nhöõng caûm xuùc ñau khoå tuy laø phaùt sinh moät caùch

töï nhieân ngay khi ta bò maát ñi moät ngöôøi thaân,

nhöng söï ñau khoå naøy coù nguyeân nhaân töø nhöõng

mong muoán, khao khaùt voâ lyù cuûa chuùng ta. Taát

caû moïi ngöôøi ñeàu phaûi cheát, ngay caû baûn thaân ta,

nhöng ta laïi mong muoán ngöôøi thaân cuûa mình

khoâng cheát, ñieàu ñoù hoaøn toaøn voâ lyù. Ngöôøi cheát

khoâng theå soáng laïi, nhöng trong thaâm taâm ta laïi

mong muoán moät caùch maõnh lieät raèng ngöôøi thaân

cuûa mình coù theå soáng laïi, ñieàu naøy cuõng hoaøn

toaøn voâ lyù. Do söï mong muoán, khao khaùt voâ lyù aáy

khoâng theå naøo ñöôïc thoûa maõn, neân chuùng ta ñau

khoå. Vaø söï ñau khoå aáy chæ coù theå chaám döùt khi

naøo chính ta nhaän ra ñöôïc söï voâ lyù cuûa mình.

Caàn nhaán maïnh ôû ñaây laø, khi ta nhaän thöùc

ñuùng vaø vöôït qua nhöõng caûm xuùc ñau khoå, ñieàu ñoù

hoaøn toaøn khoâng coù nghóa laø ta ñaùnh maát ñi loøng

yeâu thöông ñoái vôùi ngöôøi thaân ñaõ maát. Ngöôïc

laïi, loøng yeâu thöông aáy vaãn thaém thieát nhö xöa,

30

31

Vì sao toâi khoå?

vaø seõ ñöôïc bieåu loä baèng nhöõng haønh ñoäng coù yù

nghóa thieát thöïc hôn, chaúng haïn nhö quan taâm

ñeán nhöõng gì maø ngöôøi aáy chöa laøm ñöôïc, hoaëc

thöïc hieän ñuùng theo nhöõng taâm nguyeän cuûa ngöôøi

aáy khi coøn soáng...

Nhö ñaõ noùi, taát caû nhöõng ñau khoå cuûa chuùng

ta ñeàu sinh khôûi töø moät taùc nhaân beân ngoaøi naøo

ñoù. Nhaän thöùc ñuùng veà thöïc teá ñeå khoâng naûy sinh

nhöõng khao khaùt mong caàu voâ lyù laø ñieàu maø moãi

chuùng ta ñeàu coù theå laøm ñöôïc, chæ caàn coù moät söï

saùng suoát vaø bình tónh ñeå khoâng bò nhaán chìm

trong ñau khoå.

Khi moät taùc nhaân gaây ñau khoå cho chuùng ta

ñaõ laø hieän thöïc khoâng theå thay ñoåi, thì ñieàu duy

nhaát ta coù theå laøm laø phaûi chaáp nhaän noù theo

caùch tích cöïc nhaát vaø hôïp lyù nhaát. Tuy vaäy, noùi

thì deã maø laøm thì khoù. Lòch söû cho thaáy coù nhöõng

con ngöôøi taøi ba loãi laïc nhöng cuõng khoâng thoaùt

khoûi söï ngu si, ñieân daïi nhö chuùng ta vöøa ñeà caäp.

Ñöôøng Minh Hoaøng, Taàn Thuûy Hoaøng theo ñuoåi

giaác moäng tìm thuoác tröôøng sanh ñeàu laø nhöõng ví

duï raát ñieån hình cho nhaän xeùt naøy.

Bình tónh ñoái dieän vaø nhaän ra baûn chaát thöïc

söï cuûa töøng noãi ñau laø böôùc khôûi ñaàu quan troïng

nhaát trong vieäc ñoái trò vaø vöôït qua ñau khoå.

Nhöõng nguyeân nhaân saâu xa

huùng ta ñau khoå khi moät ngöôøi thaân qua

ñôøi hoaëc thaäm chí chæ laø ñi xa, khi moät

taøi saûn bò maát maùt, hö haïi, hoaëc thaäm chí khi

phaûi gaëp gôõ tieáp xuùc vôùi nhöõng ngöôøi ta khoâng

öa thích...

Chuùng ta thöôøng thaáy raèng nhöõng söï kieän vöøa

neâu laø taùc nhaân tröïc tieáp gaây ñau khoå cho ta.

Nhöng thaät ra thì nguyeân nhaân saâu xa cuûa söï ñau

khoå laïi khoâng naèm ôû ñoù.

Moät ngöôøi cheát khi nhöõng ñieàu kieän caàn thieát

cho söï soáng cuûa ngöôøi aáy khoâng coøn hoäi ñuû. Caùi

cheát cuûa ngöôøi aáy roõ raøng laø khoâng gaây ñau khoå

cho taát caû moïi ngöôøi. Ñau khoå chæ phaùt sinh ôû

nhöõng ai coù moái quan heä tình caûm gaén boù vôùi

ngöôøi aáy. Vì theá, tuy coù theå noùi raèng caùi cheát cuûa

ngöôøi aáy laø nguyeân nhaân gaây ñau khoå, nhöng

nguyeân nhaân saâu xa hôn laïi chính laø nhöõng moái

quan heä tình caûm gaén boù vôùi ngöôøi aáy.

Nhöng thöïc chaát cuûa nhöõng moái quan heä tình

caûm gaén boù vôùi moät ngöôøi laø gì? Ñoù chính laø

nhöõng caûm xuùc toát ñeïp maø ngöôøi aáy mang laïi cho

ta döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau. Ngöôøi kia yeâu

thöông moät coâ gaùi ñeïp vaø ñöôïc coâ aáy ñaùp laïi tình

C

32

33

Vì sao toâi khoå?

yeâu aáy. Coâ gaùi mang ñeán cho anh ta nhöõng caûm

xuùc ñeïp khoâng gì thay theá ñöôïc. Anh ta seõ ñau

khoå voâ cuøng khi coâ aáy ñoät nhieân gaëp tai naïn cheát

ñi. Nhöng neáu coâ gaùi töø choái tình yeâu cuûa anh,

ñeán vôùi moät ngöôøi con trai khaùc vaø vì theá khoâng

mang laïi cho anh ta baát cöù caûm xuùc ñeïp naøo. Anh

seõ daàn queân ñi coâ gaùi vaø caùi cheát cuûa coâ neáu coù

cuõng seõ khoâng gaây ñau khoå cho anh ta.

Ñieàu naøy cuõng ñuùng caû trong nhöõng moái quan

heä tình caûm gia ñình. Hai anh em thöông yeâu

gaén boù nhau, moät ngöôøi seõ raát ñau khoå khi ngöôøi

kia cheát ñi. Nhöng neáu laø hai anh em thöôøng

xuyeân coù chuyeän baát hoøa, thaäm chí moãi ngöôøi

soáng rieâng reõ moät nôi vaø khoâng maáy khi coù quan

heä gaàn guõi. Khi aáy, caùi cheát cuûa moät trong hai

ngöôøi seõ khoâng laøm cho ngöôøi kia ñau khoå maáy.

Nhöng vì sao nhöõng caûm xuùc toát ñeïp cuûa moät

ngöôøi mang laïi cho ta laïi laøm ta ñau khoå khi

ngöôøi aáy maát ñi? Lieäu baûn thaân ngöôøi aáy coù muoán

vaäy hay khoâng? Caâu traû lôøi chaéc chaén laø khoâng.

Theá thì nguyeân nhaân gaây ñau khoå haún laø naèm

veà phía cuûa chuùng ta. Ñoù chính laø söï khao khaùt,

mong muoán keùo daøi maõi maõi nhöõng caûm xuùc toát

ñeïp ñaõ laøm cho ta haøi loøng, thích yù... Caùi cheát cuûa

Nhöõng nguyeân nhaân saâu xa

ngöôøi ta thöông yeâu ñoàng nghóa vôùi vieäc chaám

döùt vónh vieãn töø ñaây nhöõng caûm xuùc toát ñeïp maø

ngöôøi aáy ñaõ töøng mang ñeán cho ta. Ta hoaøn toaøn

khoâng haøi loøng, khoâng muoán chaáp nhaän söï chaám

döùt aáy. Ta muoán keùo daøi maõi maõi söï haøi loøng,

thích yù cuûa mình, xem ñoù nhö moät thöù "taøi saûn"

sôû höõu maø khoâng ai ñöôïc quyeàn cöôùp maát cuûa ta,

ngay caû khi ñoù laø quy luaät sinh dieät töï nhieân ta

cuõng khoâng ñaønh loøng chaáp nhaän.

Vì theá, xeùt cho ñeán coäi nguoàn saâu xa hôn nöõa

thì nguyeân nhaân gaây ñau khoå laïi chính laø söï mong

caàu, khao khaùt cuûa chuùng ta. Phaät giaùo goïi ñaây laø

loøng tham aùi hay aùi duïc. Noù thoâi thuùc ta baùm giöõ

laáy nhöõng ñieàu maø mình yeâu thích. Söï mong caàu,

khao khaùt aáy laø voâ lyù, laø ñi ngöôïc vôùi töï nhieân,

vaø vì theá maø chuùng ta rôi vaøo taâm traïng ñau khoå

vì khoâng thoûa yù. Trong phaàn tieáp theo, chuùng ta

seõ phaân tích kyõ hôn veà vaán ñeà naøy.

Khi chuùng ta khoâng coù söï quaùn xeùt, phaân tích,

ta coù theå khoâng nhaän ra ñöôïc nhöõng ñieàu noùi

treân. Nhöng cho duø vaäy, nhöõng dieãn tieán taâm lyù

cuûa chuùng ta vaãn ñi theo ñuùng con ñöôøng aáy. Ñieàu

naøy giaûi thích vì sao coù nhöõng ngöôøi caûm thaáy bôùt

phaàn ñau khoå khi oâm giöõ ñöôïc moät kyû vaät naøo ñoù

34

35

Vì sao toâi khoå?

cuûa ngöôøi thaân ñaõ maát, hoaëc khi ñöôïc ngaém nhìn

moät böùc di aûnh cuûa ngöôøi aáy... Nhöõng ñieàu kieän

naøy coù theå gôïi leân cho hoï moät phaàn nhöõng caûm

xuùc gioáng nhö xöa kia maø ngöôøi thaân aáy ñaõ töøng

mang ñeán cho hoï. Thöû töôûng töôïng, neáu hoï coù

theå giöõ ñöôïc maõi maõi nhöõng caûm xuùc toát ñeïp nhö

theá, lieäu hoï coù gì ñeå phaûi ñau khoå chaêng?

Nhöng nhöõng nguyeân nhaân gaây ñau khoå cho

ta khoâng phaûi bao giôø cuõng ñeán töø beân ngoaøi,

theo nghóa laø ôû beân ngoaøi thaân taâm chuùng ta.

Nhöõng söï ñau ñôùn nhö beänh khoå, thöông tích,

ñau nhöùc... laø nhöõng taùc nhaân naèm ngay trong

thaân theå naøy cuûa ta. Vaø vì theá, söï ñau khoå khi

phaûi chòu ñöïng nhöõng chuyeån bieán, thay ñoåi baát

thöôøng hay thöông toån thuoäc loaïi naøy laø nhöõng

caûm thoï tröïc tieáp. Trong tröôøng hôïp naøy, chuùng

ta khoâng coù löïa choïn naøo khaùc hôn laø chaáp nhaän

chòu ñöïng vaø vöôït qua nhöõng caûm thoï khoù chòu do

beänh taät hay thöông tích gaây ra.

Veà maët vaät lyù, söùc chòu ñöïng naøy taát nhieân

laø phuï thuoäc vaøo söùc khoûe cuõng nhö söï reøn luyeän

cô theå cuûa chuùng ta, vaø ñoù laø ñieàu maø chuùng ta

phaûi bieát quan taâm töø tröôùc chöù khoâng phaûi ñôïi

luùc naøy môùi nghó ñeán. Tuy nhieân, veà maët taâm lyù,

Nhöõng nguyeân nhaân saâu xa

nhöõng nhaän thöùc ñuùng ñaén coù theå giuùp chuùng ta

caûm thaáy phaàn naøo deã daøng hôn trong vieäc chòu

ñöïng söï ñau ñôùn hay khoù chòu.

Tröôùc heát, chuùng ta caàn hieåu raèng nhöõng caûm

giaùc ñau ñôùn hay khoù chòu thöïc ra laø raát caàn

thieát ñeå baûo veä cô theå. Neáu khoâng coù nhöõng caûm

giaùc ñau ñôùn vaø khoù chòu ñöôïc phaùt sinh ñuùng

luùc, cô theå naøy cuûa ta seõ khoâng theå toàn taïi ñöôïc

trong moâi tröôøng. Chaúng haïn, khi ta soát quaù cao,

caûm giaùc khoù chòu thoâi thuùc ta phaûi tìm caùch

laøm giaûm bôùt thaân nhieät, nhôø ñoù maø khoâng vöôït

quaù giôùi haïn chòu ñöïng cuûa cô theå. Trong ñeâm

toái ta bò moät vaät saéc ñaâm phaûi laøm caét da, chaûy

maùu... Caûm giaùc ñau ñôùn baùo cho ta bieát laø ta ñaõ

bò thöông vaø caàn phaûi xöû lyù veát thöông, chaúng

haïn nhö caàm maùu, saùt truøng... Neáu khoâng coù caûm

giaùc ñau ñôùn phaùt sinh ñuùng luùc, ñoâi khi chæ moät

veát thöông nhoû cuõng coù theå seõ trôû thaønh nghieâm

troïng, ñe doïa tính maïng. Khi ta ñi khaùm beänh,

caâu hoûi ñaàu tieân cuûa baùc só ñieàu trò bao giôø cuõng

laø "Ñau ôû ñaâu?", bôûi vì thoâng tin aáy giuùp ích raát

nhieàu cho oâng ta trong vieäc chaån ñoaùn beänh. Raát

nhieàu ngöôøi ñaõ phaùt hieän nhöõng caên beänh nguy

hieåm ñeå ñieàu trò kòp thôøi nhôø vaøo nhöõng côn ñau

baát thöôøng ôû moät vò trí naøo ñoù trong cô theå.

36

37

Vì sao toâi khoå?

Noùi toùm laïi, caûm giaùc ñau ñôùn cuûa cô theå tuy

laø khoù chòu, nhöng neáu nhö cô theå ta "khoâng

bieát ñau ñôùn", ñieàu ñoù seõ coøn "khoù chòu" hôn raát

nhieàu! Vaø vì theá, tuy chuùng ta vaãn phaûi chòu ñöïng

nhöõng caûm giaùc khoù chòu veà maët theå xaùc, nhöng

veà maët tinh thaàn ta seõ thaáy khoâng coù gì phaûi böïc

doïc hay khoù chòu.

Ñieàu thöù hai muoán noùi ôû ñaây laø, haàu heát nhöõng

ñau ñôùn theå xaùc cuûa chuùng ta khoâng keùo daøi maõi

maõi. Taát caû roài seõ qua ñi. Trong quaù khöù chuùng ta

ñaõ töøng chòu ñöïng söï ñau ñôùn ôû nôi naøy, nôi khaùc

treân thaân theå, nhöng khoâng coù söï ñau ñôùn naøo

keùo daøi maõi maõi. Khi nghó ñeán ñieàu naøy, chuùng

ta coù theå seõ thaáy deã chòu hôn phaàn naøo trong khi

phaûi chòu ñöïng nhöõng ñau ñôùn theå xaùc.

Thöù ba, chuùng ta neân nhôù ñeán moät söï thaät

raèng: cuõng gioáng nhö vaán ñeà soáng cheát, beänh taät

laø ñieàu taát nhieân maø khoâng moät ai traùnh khoûi.

Cô theå cuûa chuùng ta cuõng gioáng nhö bao nhieâu

vaät theå khaùc trong vuõ truï naøy, cuõng phaûi tuaân

theo moät quy luaät chung laø sinh ra, toàn taïi, bieán

ñoåi, hö hoaïi vaø cuoái cuøng dieät maát. Coù nhöõng

ngoïn nuùi cao söøng söõng maø qua nhieàu ngaøn naêm

bieán chuyeån nay ñaõ vuøi saâu döôùi loøng ñaïi döông,

huoáng hoà gì thaân xaùc nhoû beù mong manh naøy cuûa

ta laøm sao traùnh khoûi söï bieán chuyeån, hö hoaïi?

Vì sao toâi khoå?

huùng ta vöøa ñeà caäp ñeán nhöõng nguyeân

nhaân daãn ñeán söï ñau khoå, nhìn töø goùc ñoä

tröïc tieáp cuõng nhö qua phaân tích saâu xa.

Khi chuùng ta nhaän roõ loøng tham aùi hay aùi duïc

laø nguyeân nhaân daãn ñeán söï ñau khoå, ñieàu ñoù cuõng

noùi leân raèng khi bieát kieàm cheá vaø tieán ñeán döùt

boû tham aùi, chuùng ta seõ coù theå laøm giaûm nheï vaø

tieán ñeán döùt tröø ñöôïc nhöõng ñau khoå trong cuoäc

ñôøi naøy. Trong phaàn naøy, chuùng ta seõ cuøng nhau

phaân tích dieãn tieán cuûa moät quaù trình nhö theá.

AÙi ( ) laø töø ngöõ ngöôøi Trung Hoa duøng ñeå

taïm dòch nguyeân ngöõ tieáng Sanskrit laø tṛṣṇā vaø

tieáng Pali laø taṇhā. Vì theá, yù nghóa cuûa noù trong

Phaät giaùo ñöôïc hieåu roäng hôn nhieàu so vôùi nghóa

thoâng thöôøng cuûa töø naøy. Loøng tham aùi hay aùi

duïc chæ chung cho taát caû nhöõng söï khao khaùt,

theøm muoán, ñam meâ vaø chaïy theo nhöõng khoaùi

laïc, vui thuù. Nhö vaäy, khoâng chæ laø söï thoûa maõn

caùc giaùc quan nhö maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù, maø

tham aùi coøn bao goàm caû söï khao khaùt ñöôïc hieän

höõu, toàn taïi trong cuoäc ñôøi naøy. Vì theá, trong

Phaät giaùo, aùi ñöôïc xeáp vaøo trong Thaäp nhò nhaân

C

38

39

Vì sao toâi khoå?

duyeân, laø moät trong 12 maét xích taïo thaønh voøng

luaân hoài kheùp kín.

Thaäp nhò nhaân duyeân () hay 12

nhaân duyeân, theo nguyeân ngöõ tieáng Sanskrit laø

pratītya-samutpāda vaø trong kinh taïng Pali laø

paṭicca-samuppāda, dòch saùt nghóa laø duyeân khôûi

() hay nhaân duyeân sanh (), nhöng vì

coù 12 nhaân duyeân neân vaãn thöôøng goïi laø Thaäp

nhò nhaân duyeân. Trong ñoù bao goàm: voâ minh,

haønh, thöùc, danh saéc, luïc nhaäp, xuùc, thoï, aùi, thuû,

höõu, sinh vaø laõo töû.

Söï saép xeáp cuûa 12 nhaân duyeân naøy hoaøn toaøn

khoâng coù nghóa laø coù moät ñieåm khôûi ñaàu vaø ñieåm

keát thuùc theo nhö thöù töï ñöôïc lieät keâ. Vì theá,

ngöôøi ta thöôøng bieåu thò 12 nhaân duyeân baèng

moät voøng troøn kheùp kín ñeå noùi leân yù nghóa töông

tuïc, xoay vaàn cuûa chuùng. Trong ñoù, moãi moät nhaân

duyeân ñeàu goùp phaàn vaøo söï toàn taïi cuûa taát caû, vaø

do ñoù maø söï chaám döùt cuûa moãi moät nhaân duyeân

cuõng daãn ñeán söï phaù vôõ toaøn boä chu kyø luaân

chuyeån naøy.

Tuy vaäy, trình töï saép xeáp nhö treân quaû thaät

coù yù nghóa chæ ra söï töông sinh töông dieät giöõa

Vì sao toâi khoå

caùc nhaân duyeân. Trong phaïm vi saùch naøy, chuùng

ta seõ chæ giôùi haïn trong söï lieân quan ñeán nhöõng

gì ñang xem xeùt vaø hy voïng seõ coøn coù dòp ñeà caäp

chi tieát hôn ñeán vaán ñeà naøy trong moät taäp saùch

khaùc.

Trong trình töï vöøa neâu treân, ta thaáy aùi ( ,

hay tham aùi) ñöôïc sinh ra töø thoï ( , hay caûm

thoï). Thoï ñöôïc phaùt sinh khi caùc giaùc quan cuûa

chuùng ta tieáp xuùc vôùi theá giôùi beân ngoaøi (xuùc ,

hay söï tieáp xuùc). Nhöõng caûm thoï ñöôïc phaùt sinh

naøy coù theå laø vui thích, khoaùi yù, laøm chuùng ta

sung söôùng (- laïc thoï), nhöng cuõng coù theå

laø gaây khoù chòu, khoâng mong muoán (- khoå

thoï). Chính nhöõng caûm thoï ñaõ traûi qua naøy taïo

thaønh kinh nghieäm cuûa chuùng ta trong ñôøi soáng,

vaø töø ñoù sinh ra aùi.

Nhö vaäy, aùi ñöôïc sinh ra nhö theá naøo? Vì ñaõ

traûi qua nhöõng caûm thoï khoaùi laïc, thích yù, neân

chuùng ta phaùt sinh söï ñaém nhieãm, ñam meâ vaøo

nhöõng caûm thoï thuoäc veà laïc thoï. Chuùng ta khao

khaùt, mong muoán tieáp tuïc coù ñöôïc nhöõng caûm

thoï nhö theá naøy trong ñôøi soáng, ñoàng thôøi chuùng

ta cuõng mong muoán, khao khaùt ñöôïc traùnh xa

nhöõng caûm thoï khoù chòu thuoäc veà khoå thoï. Hai

40

41

Vì sao toâi khoå?

khuynh höôùng caên baûn naøy chi phoái haàu heát moïi

tö töôûng, hoaït ñoäng cuûa chuùng ta trong ñôøi soáng.

Töø nhöõng ham muoán thöôøng ngaøy nhö aên

ngon, maëc ñeïp... cho ñeán nhöõng muïc tieâu theo

ñuoåi caû ñôøi nhö ñòa vò, danh voïng, quyeàn theá...

ñeàu khoâng naèm ngoaøi tham aùi. Loøng tham caøng

maõnh lieät thì noù caøng ñoát chaùy cuoäc soáng an

laønh cuûa chuùng ta, thoâi thuùc chuùng ta lao mình

vaøo nhöõng vieäc laøm laém khi ñi ngöôïc laïi caû luaân

thöôøng ñaïo lyù.

Chuùng ta ai cuõng thöøa nhaän raèng loøng tham

laø khoâng toát vaø loøng tham lam caøng maõnh lieät thì

caøng xaáu xa. Moãi chuùng ta cuõng ñeàu coù theå baèng

vaøo söï tröïc nhaän trong cuoäc soáng ñeå thaáy ñöôïc laø

söï tham lam mang laïi cho ta nhieàu khoå ñau vaø

baát oån. Tuy vaäy, chuùng ta cuõng ñoàng thôøi phaûi

thöøa nhaän moät ñieàu laø thaät khoâng deã daøng chuùt

naøo ñeå loaïi boû söï tham lam. Ñoâi khi, noù ñöôïc bieåu

loä ôû nhöõng hình thöùc roõ raøng, deã thaáy, nhöng coù

luùc noù laïi aån mình moät caùch tinh teá, nuùp boùng

döôùi nhöõng chieâu baøi khaùc nhau, chaúng nhöõng

laøm ngöôøi khaùc khoù nhaän ra ñöôïc maø thaäm chí

ngay caû ngöôøi ñang coù taâm tham cuõng rôi vaøo choã

töï löøa doái chính mình. Ñaây laø moät trong nhöõng

Vì sao toâi khoå

nguyeân nhaân cô baûn khieán cho chuùng ta phaûi

trieàn mieân chìm ngaäp trong "beå khoå".

Nhöng tieán trình sinh khôûi cuûa khoå ñau khoâng

döøng laïi ôû ñoù. Trong trình töï saép xeáp cuûa 12 nhaân

duyeân nhö treân, chuùng ta coøn nhaän thaáy laø aùi (

) tieáp tuïc sinh ra thuû ( ), hay sự chieám höõu

vaø roài giöõ chaët laáy nhöõng gì yeâu thích laøm sôû höõu

cuûa rieâng mình.

Thuû ñöôïc sinh ra töø tham aùi, nhö moät keát quaû

taát nhieân cuûa söï khao khaùt, mong caàu. Khi ta

ham thích moät ñieàu gì, chuùng ta khoâng theå döøng

laïi ôû söï mong muoán, ham thích, maø taát yeáu laø

seõ tieán ñeán choã tìm caùch chieám höõu laáy ñieàu aáy

laøm cuûa rieâng cho mình. Chöøng naøo maø quaù trình

chieám höõu aáy chöa hoaøn taát ñöôïc, thì söï mong

muoán, khao khaùt vaãn coøn tieáp tuïc nung naáu trong

loøng ta khoâng theå naøo nguoâi ñöôïc.

Nhöng moät khi chuùng ta ñaõ chieám höõu ñöôïc roài

thì moät tieán trình môùi baét ñaàu dieãn ra. Ñoù laø söï

oâm aáp, naém giöõ laáy vaät sôû höõu cuûa mình, khoâng

muoán buoâng boû ra cho ngöôøi khaùc, vaø thaäm chí laø

khoâng muoán phaûi maát ñi vì baát cöù lyù do gì.

Tieán trình maø chuùng ta vöøa moâ taû laø moät tieán

trình taát yeáu dieãn ra trong söï töông sinh cuûa

42

43

Vì sao toâi khoå?

caùc yeáu toá. Neáu khoâng coù söï tieáp xuùc giöõa caùc

giaùc quan vôùi theá giôùi beân ngoaøi (xuùc), chuùng ta

khoâng theå coù söï caûm thoï (thoï); khoâng coù söï caûm

thoï, khoâng theå naûy sinh nhöõng kinh nghieäm taïo

thaønh söï öa thích, ñam meâ ñeå roài naûy sinh loøng

khao khaùt, mong caàu (aùi); khoâng coù loøng khao

khaùt, mong caàu, khoâng theå coù khuynh höôùng

chieám höõu vaø naém giöõ (thuû)...

Nhö ñaõ noùi, ôû ñaây chuùng ta khoâng coù ñieàu

kieän ñi saâu phaân tích ñaày ñuû caû 12 nhaân duyeân.

Nhöng nhöõng gì vöøa ñeà caäp veà xuùc, thoï, aùi, thuû...

laø nhöõng hieåu bieát toái thieåu (tuy chöa ñaày ñuû) caàn

thieát ñeå giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc tieán trình sinh

ra vaø dieät maát cuûa nhöõng khoå ñau.

Do söï ñam meâ, ham thích nhöõng caûm thoï gaây

khoaùi laïc, thích yù maø chuùng ta naûy sinh söï khao

khaùt, mong caàu. Ngay töø ñoù, chuùng ta rôi vaøo söï

baát an vaø ñau khoå. Bôûi vì baûn chaát cuûa moïi söï

vaät ñeàu laø bieán dòch, voâ thöôøng, neân nhöõng khao

khaùt, mong caàu cuûa chuùng ta taát yeáu laø khoâng

bao giôø coù theå ñöôïc thoûa maõn maõi maõi. Chuùng ta

vui söôùng thoûa loøng khi ñaït ñöôïc moät mong muoán

naøo ñoù, nhöng ñieàu aáy chæ thoaùng qua trong cuoäc

ñôøi naøy nhö boït nöôùc, vaø taát yeáu ta seõ maát noù ñi

Vì sao toâi khoå

vaøo moät luùc naøo ñoù. Ñeàn ñaøi, cung ñieän cuõng nhö

uy quyeàn toät ñænh cuûa caùc baäc ñeá vöông xöa nay

cuõng khoâng theå toàn taïi maõi maõi... Neáu nhaän ra

ñöôïc ñieàu naøy, chuùng ta seõ thaáy raèng vieäc chaïy

theo tham aùi chæ laø moät quaùn tính töø xöa nay cuûa

ta, maø thöïc chaát ñoù laïi chính laø coäi nguoàn cuûa

ñau khoå.

Neáu chuùng ta khoâng döøng laïi nhöõng khao khaùt,

mong caàu cuûa mình, thì ñieàu taát yeáu laø chuùng ta

seõ tieáp tuïc rôi vaøo khuynh höôùng chieám höõu vaø

"oâm chaët" laáy nhöõng gì mình coù ñöôïc. Ñieàu naøy

coù theå deã daøng nhaän thaáy trong haàu heát caùc söï

vieäc dieãn ra quanh ta. Thaäm chí coù nhieàu vaán ñeà

töôûng nhö khoâng coù gì lieân quan, maø thöïc chaát

laïi cuõng laø naûy sinh töø khuynh höôùng naøy. Chaúng

haïn, thöû phaân tích taâm traïng ghen tuoâng cuûa moät

coâ gaùi ñang yeâu, chuùng ta seõ thaáy. Ñoù laø gì neáu

khoâng phaûi laø yù höôùng muoán chieám höõu ngöôøi

mình yeâu laøm "vaät sôû höõu" cuûa rieâng mình?

Trong thöïc teá, chuùng ta hoaøn toaøn khoâng

coù khaû naêng "oâm giöõ" maõi maõi nhöõng gì mình

coù ñöôïc. Neáu laø ñoái töôïng tranh chaáp vôùi ngöôøi

khaùc, chuùng ta khoâng theå luùc naøo cuõng giaønh

ñöôïc phaàn thaéng. Nhöng ngay caû khi chaúng coù

44

45

Vì sao toâi khoå?

ai tranh giaønh vôùi ta, thì quy luaät bieán dòch voâ

thöôøng roài cuõng seõ cöôùp khoûi tay ta baát cöù ñieàu

gì ta coù ñöôïc. Vì theá, khuynh höôùng chaáp thuû taát

yeáu seõ mang ñeán cho chuùng ta nhöõng baát an vaø

ñau khoå, ñôn giaûn chæ laø vì ta khoâng bao giôø coù

ñöôïc khaû naêng thoûa maõn noù.

Ñoái trò khoå ñau

vaø trong haàu heát caùc tröôøng hôïp thì söï tu döôõng

suoát moät ñôøi ngöôøi coù khi cuõng khoâng ñi ngoaøi

muïc ñích naøy.

Moät trong nhöõng "ñoàng minh" thöôøng lieân keát

vôùi loøng tham laø söï nguïy bieän. Neáu chuùng ta may

maén coù ñöôïc moät neàn taûng giaùo duïc ñaïo ñöùc toát

ñeïp, ñieàu taát nhieân laø moãi khi chuùng ta bò loøng

tham xuùi giuïc, thoâi thuùc laøm moät ñieàu khoâng toát

naøo ñoù, chuùng ta thöôøng coù khuynh höôùng coá gaéng

choáng laïi söï thoâi thuùc, xuùi giuïc aáy. Nhöng trong

haàu heát caùc tröôøng hôïp naøy, söï höôùng thieän cuûa

chuùng ta thöôøng thaát baïi khi loøng tham tìm ñöôïc

moät moái lieân keát vôùi söï nguïy bieän. Khuynh höôùng

nguïy bieän luoân coù khaû naêng mang laïi cho chuùng

ta moät lyù do naøo ñoù "coù veû nhö chính ñaùng" ñeå lyù

giaûi vaán ñeà, vaø laøm cho ta "yeân loøng nhaém maét

ñöa chaân" nghe theo söï xuùi giuïc cuûa loøng tham.

Ngay caû nhöõng keû troäm tröôùc khi baét tay vaøo vieäc

cuõng caàn tìm cho mình moät lyù do naøo ñoù ñeå "bieän

minh" cho haønh ñoäng sai traùi cuûa mình. Lyù do ñoù

coù theå laø hoaøn toaøn khoâng chaáp nhaän ñöôïc ñoái

vôùi ngöôøi khaùc, nhöng vôùi baûn thaân ñöông söï thì

noù laïi döôøng nhö raát thuyeát phuïc.

Ñoái trò khoå ñau

rong nhöõng gì maø chuùng ta vöøa baøn ñeán,

roõ raøng laø aùi ( - hay tham aùi, loøng tham,

duïc voïng...) coù theå xem laø troïng taâm cuûa vaán ñeà.

Coù theå noùi moät caùch chaéc chaén raèng, khi chuùng

ta kieàm cheá hay daäp taét ñöôïc loøng tham, chuùng ta

seõ haïn cheá hay chaám döùt ñöôïc ñau khoå.

Vaø ñoù laø ñieàu hoaøn toaøn coù theå laøm ñöôïc, cho

duø thöïc söï khoâng phaûi laø chuyeän deã laøm.

Nhö chuùng ta ñaõ coù laàn ñeà caäp ñeán, vieäc nhaän

ra tính chaát khoâng toát cuûa loøng tham lam vaø

nhöõng heä quaû xaáu cuûa noù chæ môùi laø ñieåm khôûi

ñaàu cuûa vaán ñeà maø haàu nhö ai cuõng coù theå laøm

ñöôïc. Trong khi ñoù, vieäc kieàm cheá hay daäp taét

ñöôïc loøng tham môùi thöïc söï laø vieäc raát khoù laøm,

T

46

47

Vì sao toâi khoå?

Tieán trình taâm lyù naøy phöùc taïp vaø tinh teá ñeán

noãi coù ñoâi khi chính baûn thaân ta cuõng khoâng deã

gì nhaän ra ñöôïc. Tuy nhieân, neáu ñaõ hieåu ñöôïc

khuynh höôùng naøy thì moät khi noù vöøa phaùt sinh,

ta seõ coù theå deã daøng nhaän ra ngay. Neáu töï xeùt

laïi mình vaø nhôù ñeán nhöõng laàn thaát baïi trong

vieäc choáng laïi söï xuùi giuïc cuûa loøng tham, haàu heát

chuùng ta ñeàu coù theå tìm ra ñöôïc khoâng ít nhöõng

tröôøng hôïp coù lieân quan ñeán moät lyù do nguïy bieän

naøo ñoù.

Bôûi vaäy, ñeå coù theå kieàm cheá vaø daäp taét ñöôïc

loøng tham - voán ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng

baûn chaát coá höõu cuûa con ngöôøi - chuùng ta caàn

phaûi coù söï saùng suoát cuûa lyù trí keøm theo vôùi moät yù

chí höôùng thieän, vaø quan troïng hôn nöõa laø nhöõng

phöông thöùc ñuùng ñaén ñeå noi theo trong ñôøi soáng

haèng ngaøy.

Trong khi phaân tích nhöõng nguyeân nhaân daãn

ñeán khoå ñau, chuùng ta coù ñeà caäp ñeán moät soá nhaän

thöùc coù theå giuùp chuùng ta deã daøng hôn trong vieäc

chaáp nhaän vaø vöôït qua nhöõng ñau khoå trong ñôøi

soáng. Tuy nhieân, nhöõng nhaän thöùc aáy chæ mang

tính chaát ñoái phoù khi vaán ñeà ñaõ naûy sinh, maø

Ñoái trò khoå ñau

khoâng coù khaû naêng ñoái trò ñeå giuùp ta haïn cheá vaø

döùt tröø ñau khoå. Ñoù laø vì chuùng khoâng giuùp ta deïp

boû ñöôïc nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán khoå ñau. Ñeå

laøm ñöôïc ñieàu ñoù, chuùng ta caàn ñeán söï thöïc haønh

nhöõng phöông phaùp nhaát ñònh trong ñôøi soáng,

chöù khoâng chæ ñôn thuaàn laø vaán ñeà nhaän thöùc.

Söï saùng suoát cuûa lyù trí vaø yù chí höôùng thieän

maïnh meõ chính laø hai phöông tieän taát yeáu ñeå

chuùng ta thöïc haønh moät neáp soáng coù khaû naêng

haïn cheá vaø dieät tröø ñau khoå. Cuõng gioáng nhö

ngöôøi ñi ñöôøng caàn coù ñoâi maét saùng vaø ñoâi chaân

khoûe maïnh môùi coù theå chaéc chaén seõ ñi ñeán ñích.

Ñoâi maét saùng hay söï saùng suoát cuûa lyù trí laø ñeå

nhìn roõ ñöôøng ñi, nhìn roõ nhöõng phöông phaùp tu

taäp chaân chính coù theå giuùp ta thoaùt khoå. Ñoâi chaân

khoûe maïnh hay yù chí höôùng thieän maïnh meõ laø ñeå

giuùp ta daán böôùc treân ñöôøng, thaúng tieán ñeán muïc

ñích ñaõ ñeà ra maø khoâng deã daøng döøng chaân, thoái

chí. Moät khi ñaõ tìm ñöôïc con ñöôøng chaân chính

ñeå ñi theo vaø coù ñuû hai yeáu toá vöøa neâu, thì vieäc

ñaït ñeán moät ñôøi soáng an laïc khoâng ñau khoå chaéc

chaén chæ coøn laø vaán ñeà thôøi gian maø thoâi.

48

49

Töù dieäu ñeá

TÖÙ DIEÄU ÑEÁ

höõng nhaän thöùc vaø lyù luaän maø chuùng ta

vöøa baøn ñeán treân ñaây hoaøn toaøn hoäi ñuû

tính chaát chính xaùc vaø khaùch quan khi phaân tích

töøng vaán ñeà, nguyeân nhaân vaø keát quaû, cho thaáy coù

veû nhö ñaõ ñöôïc hình thaønh töø moät phöông phaùp

luaän mang tính khoa hoïc thôøi hieän ñaïi. Nhöng

söï thaät thì ñaây laïi khoâng phaûi laø phaùt kieán môùi

meû cuûa baát cöù nhaø khoa hoïc, taâm lyù giaùo duïc

hay trieát gia hieän ñaïi naøo, maø chính laø nhöõng

gì maø caùch ñaây hôn 25 theá kyû ñöùc Phaät Thích-ca

Maâu-ni ñaõ töøng thuyeát daïy cho nhöõng vò ñeä töû

ñaàu tieân laø 5 anh em oâng A-nhaõ Kieàu-traàn-nhö

(Ājñāta Kauṇḍinya) taïi vöôøn Loäc Uyeån, gaàn thaønh

Ba-la-naïi (Benares) thuoäc mieàn Trung AÁn thôøi coå

ñaïi. Ñòa ñieåm naøy ngaøy nay laø Sārnāth, naèm caùch

thaønh phoá Varanasi khoaûng 6 km veà phía baéc,

thuoäc bang Uttar Pradesh, AÁn Ñoä.

Nhöõng ñieàu Phaät thuyeát daïy cho 5 anh em

Kieàu-traàn-nhö veà sau ñöôïc ghi laïi ñaày ñuû trong

kinh Chuyeån phaùp luaân (Töông öng boä kinh, taäp

5 - thieân Ñaïi phaåm, chöông 12) cuõng nhö trong

nhieàu baûn kinh vaên khaùc, vaø nhôø ñoù maø ngaøy nay

chuùng ta haàu nhö coù theå bieát ñöôïc khaù nguyeân

N

veïn nhöõng gì Phaät ñaõ noùi ra vaøo luùc aáy. Vaø noäi

dung cuûa baøi thuyeát phaùp naøy chính laø giaûng veà

Töù dieäu ñeá () hay boán chaân lyù cao caû.

Goïi laø boán chaân lyù cao caû, bôûi vì ñaây laø nhöõng

söï thaät hieån nhieân maø duø muoán hay khoâng cuõng

khoâng ai coù theå phuû nhaän ñöôïc.

Chaân lyù thöù nhaát laø Khoå ñeá (, tieáng Phaïn

laø duḥkhārya-satya) chæ ra raèng baûn chaát cuûa ñôøi

soáng naøy ñaày daãy nhöõng khoå ñau. Duø muoán hay

khoâng, chuùng ta cuõng khoâng theå phuû nhaän nhöõng

khoå ñau aáy, chaúng haïn nhö nhöõng noãi khoå maø

chuùng ta vöøa ñeà caäp ñeán treân ñaây.

Chaân lyù thöù hai laø Taäp khoå ñeá (, tieáng

Phaïn laø samudayārya-satya), cuõng thöôøng goïi laø

Taäp ñeá, chæ ra nhöõng nguyeân nhaân vaø söï sinh

khôûi cuûa khoå ñau. Ñaây laø nhöõng phaân tích hoaøn

toaøn chính xaùc vaø khoa hoïc, vaø vì theá khoâng ai coù

theå phuû nhaän ñöôïc.

Chaân lyù thöù ba laø Dieät khoå ñeá (, tieáng

Phaïn laø nirodhārya-satya), cuõng thöôøng goïi laø

Dieät ñeá, chæ ra raèng nhöõng khoå ñau khoâng phaûi

laø ñieàu ta phaûi chòu ñöïng maõi maõi, maø thöïc ra

laø chuùng coù theå bò dieät maát ñi. Chaân lyù naøy cuõng

50

51

Vì sao toâi khoå?

chæ roõ chuùng seõ dieät maát nhö theá naøo. Xuaát phaùt

töø vieäc thaáy roõ nhöõng nguyeân nhaân vaø söï sinh

khôûi cuûa khoå ñau, neân moät khi caùc nguyeân nhaân

ñaõ ñöôïc döùt boû thì vieäc chaám döùt khoå ñau laø moät

heä quaû taát yeáu cuõng khoâng ai coù theå phuû nhaän

ñöôïc.

Chaân lyù thöù tö laø Ñaïo ñeá (, tieáng Phaïn

laø mārgārya-satya) chæ roõ nhöõng phöông phaùp,

hay con ñöôøng daãn ñeán söï tröø dieät khoå ñau. Coù 8

phöông phaùp cuï theå, ñöôïc goïi laø Baùt chaùnh ñaïo

(, tieáng Phaïn laø āryāṣṭāṅgika-mārga). Ñöùc

Phaät ñaõ tìm ra nhöõng phöông phaùp naøy baèng

kinh nghieäm thöïc chöùng trong ñôøi soáng cuûa chính

ngaøi, vaø baát cöù ai khi thöïc haønh nhöõng phöông

phaùp aáy cuõng ñeàu coù theå töï mình caûm nhaän ñöôïc

nhöõng keát quaû toát ñeïp. Vì theá, ñaây cuõng laø ñieàu

khoâng ai coù theå phuû nhaän ñöôïc.

ÔÛ ñaây, caàn noùi theâm veà söï chaám döùt cuûa khoå

ñau. Söï giaûi thoaùt roát raùo maø ñaïo Phaät nhaém ñeán

khoâng gì khaùc hôn laø chaám döùt hoaøn toaøn moïi

khoå ñau. Nhöng ñieàu naøy chæ coù theå ñaït ñeán khi

ngöôøi tu taäp döùt boû hoaøn toaøn moïi tham aùi. Vaø

traïng thaùi naøy cuõng ñöôïc kinh Phaät goïi laø Nieát-

baøn hay söï giaûi thoaùt roát raùo.

Töù dieäu ñeá

Nhö vaäy, moät caâu hoûi coù theå seõ ñöôïc ñaët ra:

neáu noùi raèng moïi khoå ñau ñeàu coù theå dieät maát

hoaøn toaøn, vaäy ngay caû nhöõng noãi khoå sinh, giaø,

beänh, cheát cuõng coù theå dieät maát hay sao?

Caâu traû lôøi laø ñuùng vaäy. Nhöng chöøng naøo maø

nhöõng nguyeân nhaân gaây khoå ñau coøn chöa ñöôïc

döùt saïch ñeán taän coäi reã, thì taát nhieân laø chuùng ta

vaãn chöa theå mong raèng ñieàu aáy seõ xaûy ra. Tieán

trình döùt boû ñeán taän coäi nguoàn sinh töû ñöôïc moâ

taû raát roõ trong giaùo lyù veà Thaäp nhò nhaân duyeân

maø chuùng ta ñaõ coù dòp ñeà caäp ñeán moät phaàn trong

ñoù. Vaøo moät dòp khaùc, khi tìm hieåu kyõ veà Thaäp

nhò nhaân duyeân, chuùng ta seõ thaáy roõ ñöôïc laø söï

tu taäp coù theå daãn ñeán döùt saïch moïi khoå ñau vaø

ñöa chuùng ta vöôït thoaùt voøng luaân hoài sinh töû

nhö theá naøo.

Tuy nhieân, muïc tieâu ban ñaàu cuûa chuùng ta ñaët

ra hieän nay chöa theå laø moät söï giaûi thoaùt roát raùo,

maø chæ caàn töøng böôùc laøm giaûm nheï, vôi ñi nhöõng

khoå ñau voán ñang traøn ngaäp trong cuoäc soáng naøy.

Nhö ñöùc Phaät coù daïy: "Nöôùc bieån meânh moâng,

nhöng duø ôû ñaâu cuõng mang vò maën. Cuõng vaäy,

caùc phöông phaùp tu taäp do Phaät daïy raát nhieàu,

nhöng phöông phaùp naøo cuõng mang ñeán höông

vò giaûi thoaùt."

52

53

Vì sao toâi khoå?

Höông vò giaûi thoaùt ñoù khoâng phaûi laø ñieàu gì

cao sieâu khoù hieåu, maø chính laø söï giaûm nheï khoå

ñau. Neáu khoâng coù khoå ñau trong cuoäc ñôøi naøy,

chuùng ta chaúng caàn gì phaûi noùi ñeán giaûi thoaùt! Vì

theá, cho duø ñoâi khi baïn coù theå thaáy nhöõng ñieàu

trong kinh ñieån, giaùo lyù hay söï thuyeát giaûng naøo

ñoù laø khoù hieåu, cuõng ñöøng baän taâm lo laéng. Chæ

caàn baïn hieåu vaø thöïc haønh ngay töø nhöõng giaùo

lyù caên baûn vaø ñôn giaûn nhaát, baïn seõ thaáy cuoäc

soáng mình thay ñoåi, giaûm nheï ñöôïc nhöõng khoå

ñau, vaø ñoù chính laø höông vò giaûi thoaùt, cho thaáy

baïn ñang thöïc haønh ñuùng theo lôøi Phaät daïy. Baát

cöù moät phöông phaùp tu taäp naøo, moät söï nghieân

cöùu hoïc hoûi naøo, neáu khoâng mang laïi höông vò

giaûi thoaùt, khoâng giuùp ta tröø dieät ñöôïc moät phaàn

khoå ñau trong cuoäc soáng, thì phöông phaùp ñoù, söï

nghieân cöùu hoïc hoûi ñoù, chaéc chaén laø khoâng ñuùng

theo lôøi Phaät daïy.

Vaø keát quaû thöïc teá chæ coù theå coù ñöôïc khi chuùng

ta baét tay vaøo thöïc haønh theo lôøi Phaät daïy, coøn

vieäc nghieân taàm giaùo ñieån cho duø ñeán thieân kinh

vaïn quyeån maø khoâng thöïc söï haønh trì thì quaû

thaät cuõng chaúng mang laïi lôïi ích gì.

Thöïc haønh chaân lyù thöù nhaát: Khoå ñeá

inh Duy-ma-caät noùi: "Tuøy choã khôûi laøm

maø ñöôïc loøng saâu vöõng." (

- Tuøy kyø phaùt haønh taéc ñaéc thaâm taâm.) Vì

theá, ñaïo Phaät xem söï thöïc haønh laø quan troïng

hôn heát. Haàu heát caùc kinh Phaät ñeàu coù ñoaïn keát

thuùc mang boán chöõ "tin, giöõ, vaâng laøm" (

- tín thoï phuïng haønh). Bôûi vaäy, chæ tin theo vaø

gìn giöõ, löu haønh kinh ñieån, duø laø vieäc toát nhöng

vaãn laø chöa ñuû. Yeáu toá quyeát ñònh cuoái cuøng ñeå

mang laïi lôïi ích laø phaûi thöïc söï baét tay vaøo thöïc

haønh, laøm theo ñuùng nhöõng lôøi Phaät daïy.

Ñoái vôùi Töù dieäu ñeá cuõng vaäy. Neáu baïn chæ

hieåu ñöôïc vaán ñeà khoâng thoâi thì chöa ñuû, maø caàn

phaûi coù söï thöïc haønh môùi coù theå mang laïi keát quaû

thieát thöïc cho ñôøi soáng.

Vieäc thöïc haønh chaân lyù thöù nhaát laø böôùc khôûi

ñaàu voâ cuøng quan troïng, bôûi vì noù chuaån bò moät

neàn taûng vöõng chaéc cho nhöõng böôùc tieáp theo.

Trong söï thöïc haønh chaân lyù thöù nhaát, baïn

khoâng phaûi laøm gì khaùc ngoaøi vieäc phaù vôõ nhöõng

nhaän thöùc sai laàm tröôùc ñaây veà cuoäc ñôøi vaø hình

thaønh moät nhaän thöùc môùi hoaøn toaøn khaùch quan,

chính xaùc vaø khoa hoïc.

K

54

55

Vì sao toâi khoå?

Xöa coù ngöôøi töû toäi vöôït nguïc, bò vua sai quaân

ñuoåi baét. Ngöôøi aáy ñem heát söùc löïc ra ñeå chaïy

thoaùt thaân, ñeán khi söùc cuøng löïc kieät thì rôi

xuoáng moät caùi vöïc saâu. May thay, anh ta vôù ñöôïc

moät sôïi daây leo ven bôø vöïc vaø baùm chaët vaøo ñoù,

treo lô löûng giöõa loøng vöïc.

Baáy giôø, nhìn leân mieäng vöïc laø quan quaân

ñuoåi baét ñang vaây kín. Nhìn xuoáng beân döôùi thì

oâi thoâi, moät con raén ñoäc ñang ngoùc ñaàu theø löôõi

nhìn leân, chæ chöïc ñôùp laáy anh ta.

Kinh khieáp quaù, ngöôøi aáy nhaém maét laïi khoâng

daùm nhìn. Nhöng roài anh ta nghe coù tieáng ñoäng

soät soaït vaø sôïi daây leo boãng rung leân nheø nheï.

Môû maét ra, anh ta haõi huøng nhìn thaáy ôû nôi daây

leo moïc ra töø bôø vöïc coù 2 con chuoät - moät traéng,

moät ñen - ñang töø töø gaëm ñöùt daàn sôïi daây.

Meät moûi, ñoùi khaùt vaø sôï haõi ñeán möùc khoâng

sao taû xieát, ngöôøi aáy nhö caàm chaéc caùi cheát ñaõ

gaàn keà, khoâng coøn chuùt hy voïng gì coù theå traùnh

neù ñöôïc nöõa.

Boãng coù moät con chim lôùn tha moät caùi toå ong

töø ñaâu bay ñeán ñaùp xuoáng caønh caây beân treân bôø

vöïc. Töø trong toå ong, coù nhöõng gioït maät ræ ra vaø

Thöïc haønh Khoå ñeá

rôi xuoáng, laïi rôi ñuùng vaøo mieäng cuûa con ngöôøi

toäi nghieäp töø beân döôùi ñang ngaång maët nhìn

leân.

Caûm nhaän ñöôïc vò ngoït lòm cuûa nhöõng gioït

maät ít oi, ngöôøi aáy trong phuùt choác boãng queân ñi

taát caû nhöõng moái ñe doïa quanh mình, caûm thaáy

trong loøng daâng leân moät noãi khoaùi laïc voâ bieân,

töôûng nhö trong cuoäc ñôøi naøy khoâng coøn moät söï

sung söôùng naøo coù theå hôn theá nöõa.

Caâu chuyeän treân ñöôïc trích ra töø moät ví duï

trong kinh Phaät, vôùi muïc ñích chæ roõ baûn chaát cuûa

cuoäc soáng naøy.

Trong cuoäc soáng, nhöõng khoå ñau vaø hieåm nguy

traøn ngaäp quanh ta thaät ra cuõng khoâng keùm gì

ngöôøi töû tuø ñang chaïy troán trong caâu chuyeän.

Khoâng ai trong chuùng ta coù theå ñaûm baûo chaéc

chaén laø mình coù theå ñöôïc soáng bình yeân voâ söï

ñeán luùc naøo. Ngay caû maïng soáng naøy cuûa ta cuõng

heát söùc mong manh, coù theå chaám döùt baát cöù luùc

naøo maø khoâng caàn phaûi coù daáu hieäu baùo tröôùc. Vaø

thaäm chí neáu chuùng ta may maén coù ñöôïc moät ñôøi

soáng tuyeät ñoái an toaøn khoâng gaëp baát traéc gì, thì

than oâi, hai con "chuoät thôøi gian" laø ngaøy vaø ñeâm

vaãn lieân tuïc gaëm nhaám, ruùt ngaén daàn ñôøi soáng

56

57

Vì sao toâi khoå?

cuûa ta. Moãi moät ngaøy qua ñi thì ñieàu chaéc chaén

nhaát maø chuùng ta coù theå bieát ñöôïc laø ta ñang tieán

ñeán gaàn hôn vôùi ngaøy cheát.

Nhöõng nhaän xeùt nhö treân hoaøn toaøn khoâng

mang tính chaát bi quan, maø laø moät söï thöïc khaùch

quan khoâng ai coù theå phuû nhaän ñöôïc. Khi nhìn

thaáy caùi cheát ñeán vôùi ngöôøi khaùc, thay vì xem

ñoù laø moät lôøi caûnh baùo nhaéc nhôû, chuùng ta laïi

raát thöôøng suy nghó moät caùch ñieân roà raèng: "Coù

leõ ñieàu aáy coøn laâu môùi ñeán vôùi ta." Vaø chuùng ta

soáng vôùi nieàm hy voïng haõo huyeàn voâ caên cöù aáy,

töø choái ñoái dieän vôùi moät söï thaät laø: baát cöù cöù ai

trong chuùng ta cuõng coù theå cheát vaøo baát cöù luùc

naøo. Ngay caû nhöõng caùi cheát laøm thay ñoåi caû lòch

söû daân toäc nhö caùi cheát cuûa vua Quang Trung

Nguyeãn Hueä cuõng ñaõ töøng xaûy ra vaøo moät thôøi

ñieåm khoâng ai ngôø tröôùc!

Vaø roài trong boái caûnh thöïc teá cuûa cuoäc soáng voán

baát an, ñaày daãy khoå ñau vaø khoâng coù gì ñaûm baûo

chaéc chaén naøy, chuùng ta ñöôïc neám traûi "nhöõng

gioït maät" ít oi laø nhöõng khoaùi laïc laøm thoûa maõn

caùc giaùc quan, ñeå roài queân haún ñi tính chaát voâ

thöôøng vaø khoå ñau cuûa ñôøi soáng maø meâ ñaém vaø

chaïy theo nhöõng ñam meâ duïc laïc. Maét chaïy theo

Thöïc haønh Khoå ñeá

hình saéc toát ñeïp, tai chaïy theo aâm thanh hay laï,

cho ñeán muõi, löôõi, thaân, yù cuõng ñeàu meâ ñaém vaø

chaïy theo duïc laïc.

Neáu tónh taâm quaùn xeùt, ta seõ thaáy raèng nhöõng

khoaùi laïc maø ta ñang say ñaém ñoù noù mong manh

vaø ngaén nguûi bieát bao nhieâu! Coù khaùc naøo nhöõng

gioït maät ít oi rôi vaøo mieäng ngöôøi töû toäi! Vaø vì

theá, söï meâ ñaém cuûa chuùng ta taát yeáu chæ mang laïi

nhöõng khoå ñau ngaøy caøng choàng chaát, nhö toå Quy

Sôn coù daïy: "Vui ñoù laø nguyeân nhaân cuûa khoå." (

- Laïc thò khoå nhaân.)

Thöïc haønh chaân lyù thöù nhaát trong Töù dieäu

ñeá chính laø phaù vôõ nhaän thöùc sai laàm cho raèng yù

nghóa cuoäc ñôøi naøy naèm trong "nhöõng gioït maät"

khoaùi laïc maø chuùng ta ñoâi khi coù ñöôïc, vaø nhaän

roõ baûn chaát khoå ñau voán coù cuûa cuoäc ñôøi. Ñieàu

ñoù khoâng ñöa ta ñeán moät cuoäc soáng bi quan yeám

theá, saàu naõo u aùm nhö nhieàu ngöôøi laàm töôûng.

Trong thöïc teá, söï nhaän thöùc chính xaùc vaø khaùch

quan nhö theá chính laø ñeå kòp thôøi tænh thöùc vaø

döøng laïi, khoâng buoâng troâi, chaïy theo söï loâi cuoán

cuûa duïc laïc.

Coù nhaän thöùc ñuùng veà baûn chaát khoå ñau cuûa

ñôøi soáng, chuùng ta môùi coù theå baét ñaàu moät ñôøi

58

59

Vì sao toâi khoå?

soáng tích cöïc hôn, noã löïc tìm ra vaø tröø boû nhöõng

nguyeân nhaân gaây ra khoå ñau trong ñôøi soáng. Böôùc

tieáp theo naøy laø thuoäc veà söï thöïc haønh chaân lyù

thöù hai vaø thöù ba.

Thöïc haønh Taäp khoå ñeá

vieäc tieâu hoùa nhö theá naøo, beänh nhaân coù maát nguû

hay khoâng... vaø taát caû nhöõng dieãn tieán khaùc cuûa

beänh. Coù nhö vaäy, oâng ta môùi coù theå quyeát ñònh

seõ ñieàu trò nhö theá naøo, duøng thuoác naëng nheï ra

sao, vaø caàn phaûi hoã trôï cho vieäc trò lieäu baèng caùch

naøo...

Töông töï, neáu baïn khoâng quan saùt vaø hieåu roõ

ñöôïc söï sinh khôûi cuûa khoå ñau nhö theá naøo, baïn

khoâng theå hy voïng thöïc hieän toát vieäc döùt tröø khoå

ñau.

Thöïc haønh chaân lyù thöù hai trong Töù dieäu ñeá

chính laø söï tónh taâm quaùn saùt ñeå töï mình nhaän

roõ moái töông quan sinh khôûi giöõa loøng tham aùi

vaø söï khoå ñau. Thaønh thaät maø noùi, loøng tham coù

leõ laø taâm nieäm deã tìm thaáy nhaát trong haàu heát

chuùng ta, nhöõng con ngöôøi traàn tuïc. Chæ coù ñieàu,

noù ñöôïc bieåu loä theo nhöõng möùc ñoä khaùc nhau ôû

moãi ngöôøi. Ñoâi khi noù raát tinh teá, khoù nhaän thaáy,

coù ñoâi khi laïi thaät laø loä lieãu, loá bòch... Nhöng duø

laø ôû möùc ñoä naøo ñi nöõa thì baûn chaát cuûa noù vaãn

gioáng nhau: luoân thoâi thuùc ta phaûi laøm moät ñieàu

gì ñoù ñeå thoûa maõn cho noù. Ngay caû khi chuùng ta

chöa thöïc söï baét tay laøm gì caû, thì noù cuõng ñaõ taïo

ra trong ta moät taâm traïng baát an vaø thieáu saùng

suoát.

Thöïc haønh chaân lyù thöù hai: Taäp khoå ñeá

haân lyù thöù hai chæ roõ nhöõng nguyeân nhaân

gaây ra khoå ñau trong ñôøi soáng, vaø cuõng chæ

roõ söï sinh khôûi cuûa khoå ñau nhö theá naøo.

Khi ngöôøi thaày thuoác muoán chöõa trò moät caên

beänh, ngöôøi aáy caàn phaûi bieát roõ ñöôïc nhöõng

nguyeân nhaân gaây ra caên beänh, chaúng haïn nhö

do thôøi khí, do thöùc aên, do laøm vieäc quaù söùc, hay

do nhieãm truøng... Neáu khoâng nhaän roõ moät caùch

chính xaùc nguyeân nhaân gaây beänh, vieäc trò beänh

taát nhieân laø khoâng theå ñem laïi keát quaû.

Töông töï, neáu baïn khoâng quan saùt vaø thaáy roõ

ñöôïc nhöõng nguyeân nhaân gaây ra khoå ñau, baïn

khoâng theå hy voïng ñaït ñöôïc keát quaû trong vieäc

döùt tröø khoå ñau.

Maët khaùc, ngöôøi thaày thuoác trò beänh coøn phaûi

quan saùt vaø thaáy roõ ñöôïc dieãn tieán cuûa caên beänh,

chaúng haïn nhö beänh nhaân coù noùng soát hay khoâng,

C

60

61

Vì sao toâi khoå?

Khi thöïc haønh chaân lyù thöù hai naøy, chuùng ta

luoân tænh taùo nhaän bieát moãi khi nhöõng yù nieäm

tham lam khôûi leân trong ta, vaø quan saùt ñeå thaáy

roõ nhöõng heä quaû khoâng toát maø noù chaéc chaén seõ

mang laïi. Nhöõng baøi taäp thöïc haønh naøy thöôøng

cho thaáy keát quaû roõ reät nhaát khi baïn thöû coá gaéng

buoâng boû moät söï khao khaùt, mong caàu maõnh lieät

naøo ñoù... Ngay khi noã löïc cuûa baïn ñöôïc thaønh

coâng, baïn seõ caûm nhaän moät taâm traïng nheï nhoõm,

thanh thoaùt nhö ngöôøi vöøa thoaùt ra khoûi moät söï

kieàm haõm, troùi buoäc naëng neà.

Loøng tham lam daãn ñeán yù muoán chieám höõu,

vaø ñau khoå phaùt sinh trong suoát nhöõng giai ñoaïn

naøy. Ngay khi loøng tham khôûi leân, neáu chuùng ta

khoâng nhaän roõ vaø kieàm cheá noù, chuùng ta seõ trôû

thaønh moät teân noâ leä khoâng hôn khoâng keùm, bôûi

vì moïi yù nghó vaø vieäc laøm cuûa ta seõ khoâng coøn

saùng suoát vaø töï do nöõa, maø seõ luoân bò aùm aûnh,

thoâi thuùc, cuoán huùt veà muïc tieâu cuûa loøng tham.

Cho ñeán khi ñaït ñöôïc muïc ñích roài, chuùng ta

cuõng chöa ñöôïc "traû töï do", bôûi vì "nhieäm vuï môùi"

cuûa ta baây giôø laø phaûi oâm aáp, baùm giöõ laáy nhöõng

gì ñaõ coù ñöôïc. Moät khi khoâng theå "hoaøn thaønh

nhieäm vuï" - vaø ñieàu taát nhieân laø nhö vaäy - chuùng

Thöïc haønh Taäp khoå ñeá

ta seõ phaûi chòu söï haønh haï cuûa taâm traïng khoå

ñau vì khoâng ñöôïc thoûa maõn.

Vaø bôûi vì "tuùi tham khoâng ñaùy", neân moät khi

ñaõ trôû thaønh "noâ leä cuûa loøng tham" chuùng ta seõ

khoâng bao giôø coù ñöôïc baát cöù moät phuùt giaây thaûnh

thôi, an nhaøn naøo caû!

Nhöng may thay, "loøng tham" voán dó khoâng

coù baát cöù vuõ khí naøo ñeå kieàm cheá chuùng ta ngoaøi

vieäc "thoâi mieân" laøm cho ta maát caû lyù trí vaø trôû

neân meâ muoäi phuïc tuøng theo noù. Bôûi vaäy, chæ caàn

chuùng ta coù theå saùng suoát quan saùt vaø nhaän roõ söï

sinh khôûi cuûa noù ngay töø ñaàu, ta seõ coù theå mæm

cöôøi vaø buoâng boû noù moät caùch raát deã daøng.

Söï thaát baïi cuûa chuùng ta töø xöa nay thöôøng laø

bôûi vì loøng tham voán ñaõ trôû thaønh moät thöù taäp

khí sinh khôûi hoaøn toaøn töï nhieân, lieân tuïc, coøn söï

tænh thöùc quan saùt cuûa chuùng ta thì laïi "chôït coù,

chôït khoâng", neân taát yeáu thöôøng phaûi coù nhöõng

luùc "sô hôû" ñeå cho taâm tham lam cheá ngöï.

Vì theá, thöïc haønh chaân lyù thöù hai trong Töù

dieäu ñeá cuõng chính laø luoân duy trì söï tænh thöùc

quan saùt söï sinh khôûi cuûa loøng tham vaø thaáy roõ

ñöôïc baûn chaát xaáu xa luoân daãn ñeán khoå ñau cuûa

noù.

62

63

Thöïc haønh Dieät khoå ñeá

Thöïc haønh chaân lyù thöù ba: Dieät khoå ñeá

hi moät beáp löûa bò ruùt heát cuûi, noù seõ daàn

daàn taøn luïi vì khoâng coøn gì ñeå chaùy. Cuõng

vaäy, khi tham aùi bò döùt tröø, nhöõng nguyeân nhaân

sinh khôûi khoâng coøn nöõa, vaø do ñoù ñieàu taát yeáu

laø khoå ñau seõ chaám döùt.

Khi tham aùi chöa hoaøn toaøn bò döùt tröø maø chæ

taïm thôøi ñöôïc kieàm cheá, giaûm bôùt, thì taát yeáu laø

khoå ñau vaãn coøn nhöng cuõng seõ ñöôïc kieàm cheá,

giaûm nheï.

Thöïc haønh chaân lyù thöù ba trong Töù dieäu ñeá

laø nhaän roõ söï dieät maát cuûa khoå ñau dieãn ra song

haønh vôùi söï kieàm cheá vaø tröø boû loøng tham aùi.

Cuõng töông töï nhö vieäc ruùt cuûi ra hoaëc theâm cuûi

vaøo seõ laøm cho beáp löûa taøn luïi ñi hoaëc chaùy böøng

leân, quaù trình kieàm cheá hoaëc nuoâi döôõng loøng

tham aùi seõ laøm cho nhöõng khoå ñau trong cuoäc

soáng cuûa chuùng ta giaûm nheï ñi hoaëc trôû neân naëng

neà hôn.

Khi quaùn xeùt saâu xa söï dieät maát cuûa khoå ñau,

ta seõ nhaän ra moät söï thaät laø söï thöïc haønh cuûa

chuùng ta duø noã löïc ñeán ñaâu cuõng khoâng theå nhaát

thôøi döùt saïch moïi khoå ñau. Ñieàu naøy cuõng khoâng

K

coù gì khoù hieåu. Vì taäp khí tham aùi voán ñaõ coù töø

laâu ñôøi, khoâng theå trong moät sôùm moät chieàu coù

theå döùt heát. Ñöùc Phaät ñaõ chæ roõ raèng, ngöôøi tu

taäp theo Töù dieäu ñeá phaûi ñaït ñeán thaùnh quaû A-

la-haùn (, tieáng Phaïn laø Arhat) môùi thaät söï

tröø döùt heát moïi khoå ñau trong voøng luaân hoài sinh

töû. Vì theá, thaùnh quaû naøy coøn coù nhöõng teân goïi

khaùc nhö laø Saùt taëc (- vò ñaõ dieät saïch giaëc

tham aùi), ÖÙng cuùng (- vò xöùng ñaùng nhaän

söï cung kính cuùng döôøng cuûa ngöôøi khaùc), Baát

sanh () hay Voâ sanh () nghóa laø khoâng

coøn rôi trôû vaøo voøng luaân hoài sanh töû nöõa.

Tuy nhieân, nhö ñaõ noùi treân, söï thöïc haønh Töù

dieäu ñeá coù yù nghóa thieát thöïc gioáng nhö ngöôøi ruùt

daàn cuûi khoâ ra khoûi beáp löûa ñang chaùy. Tuy chöa

theå daäp taét hoaøn toaøn, nhöng ngay khi baét tay

vaøo vieäc laø ñaõ coù theå khoáng cheá ñöôïc ngoïn löûa,

laøm cho noù khoâng coøn hung haõn nhö tröôùc nöõa vaø

töø ñoù ngaøy caøng taét daàn ñi. Cuõng vaäy, ngay khi

chuùng ta baét ñaàu thöïc haønh Töù dieäu ñeá, chuùng ta

coù theå caûm nhaän söï giaûm nheï cuûa khoå ñau trong

ñôøi soáng, vaø ñieàu ñoù mang laïi cho ta söï an oån,

saùng suoát hôn tröôùc kia. Vì theá, con ñöôøng tuy daøi

nhöng khoâng phaûi ñôïi ñeán ñích môùi coù theå chöùng

nghieäm ñöôïc söï ñuùng ñaén vaø lôïi ích cuûa noù.

64

65

Vì sao toâi khoå?

Do ñoù, vieäc thöïc haønh chaân lyù thöù ba trong

Töù dieäu ñeá chính laø luoân saùng suoát thaáy roõ ñöôïc

söï dieät maát daàn daàn cuûa nhöõng ñau khoå trong ta

nhö laø keát quaû taát yeáu cuûa vieäc tu taäp ñuùng chaùnh

phaùp.

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

nhöõng con ñöôøng aáy ñeå ñi ñeán giaûi thoaùt. Söï thaät

khoâng phaûi vaäy. Ñaây chæ laø moät con ñöôøng duy

nhaát, vaø 8 phöông phaùp chaân chaùnh ñöôïc ñeà ra

ôû ñaây phaûi ñöôïc thöïc hieän ñoàng thôøi nhö nhöõng

phaàn gaén boù vaø hoã töông cho nhau, cuøng goùp

phaàn taïo neân moät ñôøi soáng giaûi thoaùt.

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo laø baét ñaàu moät neáp

soáng môùi, theo ñuùng nhöõng phöông phaùp chaân

chaùnh ñöôïc chæ daïy trong giaùo phaùp naøy. Neáu

nhö cuoäc soáng tröôùc ñaây cuûa baïn coù ít nhieàu phuø

hôïp vôùi Baùt chaùnh ñaïo, ñoù laø moät thuaän lôïi raát

lôùn lao vaø chöùng toû baïn voán ñaõ töøng coù nhaân

duyeân gaëp gôõ giaùo phaùp naøy töø tröôùc. Nhöng neáu

neáp soáng môùi theo Baùt chaùnh ñaïo laø hoaøn toaøn

khaùc bieät hoaëc traùi ngöôïc haún vôùi nhöõng gì baïn

ñaõ quen thuoäc tröôùc ñaây, thì vieäc nhaän hieåu vaø

thöïc haønh giaùo phaùp naøy laïi caøng trôû neân quan

troïng hôn nöõa, bôûi vì noù seõ cöùu thoaùt baïn khoûi

nhöõng heä quaû khoå ñau taát yeáu. Bôûi vì, nhö chuùng

ta seõ thaáy döôùi ñaây, moät neáp soáng khaùc bieät vaø

traùi ngöôïc vôùi Baùt chaùnh ñaïo chæ coù theå laø daãn

ñeán nhöõng khoå ñau ngaøy caøng choàng chaát.

Noùi caùch khaùc, baïn chæ coù hai söï löïa choïn.

Moät laø ñi veà höôùng giaûi thoaùt moïi khoå ñau, hai

Thöïc haønh chaân lyù thöù tö: Baùt chaùnh ñaïo

aây coù theå xem laø phaàn troïng yeáu nhaát

trong Töù dieäu ñeá, trong yù nghóa laø neáu

khoâng thöïc haønh troïn veïn vaø tích cöïc chaân lyù

naøy thì khoâng theå xem laø ñaõ hieåu vaø thöïc haønh

Töù dieäu ñeá. Theo moät caùch khaùc, coù theå noùi raèng

toaøn boä Töù dieäu ñeá cuõng ñöôïc toùm goïn, bao haøm

trong chaân lyù thöù tö naøy. Veà yù nghóa naøy, chuùng

ta seõ thaáy roõ khi phaân tích töøng phaàn nhöõng

phöông phaùp tu taäp maø chaân lyù naøy ñeà caäp ñeán.

Moät caùch cuï theå, coù 8 phöông phaùp ñeå chuùng ta

noi theo vaø thöïc haønh trong cuoäc soáng, goïi laø Baùt

chaùnh ñaïo. Vì theá, thöïc haønh Ñaïo ñeá cuõng chính

laø thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo. Coù ngöôøi goïi ñaây laø

8 con ñöôøng chaân chaùnh daãn ñeán giaûi thoaùt. Caùch

goïi naøy coù phaàn khieân cöôõng vaø gôïi leân moät yù

nieäm sai laàm laø chuùng ta coù theå choïn moät trong

Ñ

66

67

Vì sao toâi khoå?

laø chaáp nhaän ñaém chìm trong khoå ñau ngaøy caøng

choàng chaát. Khoâng coù moät löïa choïn thöù ba ñeå baïn

coù theå soáng "trung laäp" vaø giöõ mình khoâng rôi

vaøo moät trong hai phía!

Baùt chaùnh ñaïo bao goàm 8 phaïm truø chaân

chaùnh ñöôïc keå ra nhö sau:

1. Chaùnh kieán: Nhaän thöùc chaân chaùnh,

thaáy roõ baûn chaát thöïc söï cuûa cuoäc ñôøi

naøy, coù moät quan nieäm ñuùng ñaén vaø

saùng suoát phuø hôïp vôùi chaân lyù, vaø nhö

vaäy cuõng chính laø nhaän hieåu roõ giaùo

phaùp Töù dieäu ñeá vaø tính chaát khoâng

thaät, giaû hôïp cuûa baûn ngaõ.

2. Chaùnh tö duy: Suy nghó, coù tö töôûng

chaân chaùnh, khoâng nhaän thöùc sai laàm

veà baûn chaát cuoäc soáng, vaø nhö vaäy cuõng

chính laø bieát suy xeùt ñeå hieåu saâu xa veà

yù nghóa Töù dieäu ñeá.

3. Chaùnh ngöõ: Lôøi noùi chaân chaùnh, khoâng

noùi ra nhöõng lôøi doái traù hoaëc voâ boå, chæ

noùi nhöõng lôøi chaân thaät vaø coù yù nghóa,

mang laïi lôïi ích cho baûn thaân mình vaø

ngöôøi khaùc.

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

4. Chaùnh nghieäp: Vieäc laøm chaân chaùnh

hay haønh ñoäng chaân chaùnh, nghóa laø

nhöõng haønh ñoäng coù yù nghóa, mang laïi

lôïi laïc cho baûn thaân vaø ngöôøi khaùc, cuõng

nhö khoâng gaây haïi cho baát cöù ai. Trong

moät yù nghóa khaùc, chaùnh nghieäp chính

laø vieäc giöõ ñuùng theo giôùi luaät, chaúng

haïn nhö vôùi ngöôøi Phaät töû taïi gia thì

ñoù laø Nguõ giôùi. Bôûi vì khi giöõ ñuùng theo

giôùi luaät thì moïi haønh ñoäng ñeàu seõ trôû

neân chaân chaùnh.

5. Chaùnh maïng: Ngheà nghieäp chaân chaùnh,

nghóa laø choïn nhöõng ngheà nghieäp ñeå

nuoâi soáng baûn thaân vaø gia ñình maø

khoâng gaây haïi ñeán cuoäc ñôøi. Chaúng haïn,

neân traùnh laøm caùc ngheà gieát haïi nhö

ñoà teå, thôï saên... traùnh caùc ngheà gaây haïi

cho ngöôøi khaùc nhö buoân vuõ khí, buoân

thuoác phieän, naáu röôïu...

6. Chaùnh tinh taán: Noã löïc chaân chaùnh,

nghóa laø luoân höôùng ñeán söï thöïc haønh

tu taäp vaø laøm nhieàu vieäc thieän, xa lìa vaø

döùt boû nhöõng vieäc xaáu aùc, baát thieän.

68

69

Vì sao toâi khoå?

7. Chaùnh nieäm: Luoân duy trì söï tænh thöùc

ñoái vôùi ba nghieäp thaân, khaåu, yù, khoâng

ñeå chaïy theo tham duïc, taø kieán.

8. Chaùnh ñònh: Tu taäp thieàn ñònh ñeå coù

ñònh löïc chaân chaùnh, nghóa laø taäp trung

taâm yù khoâng luùc naøo buoâng thaû. Nhôø

söùc taäp trung ñeå tu taäp chaùnh phaùp neân

goïi laø chaùnh ñònh.

Taùm phaïm truø keå treân khoâng theå taùch rôøi

nhau, phaûi ñöôïc thöïc haønh ñoàng thôøi môùi coù theå

hoã trôï cho nhau, vaø nhôø ñoù phaùt huy taùc duïng

dieät tröø tham aùi, daãn ñeán ñoaïn dieät heát thaûy khoå

ñau trong ñôøi soáng.

Döôùi ñaây chuùng ta tieáp tuïc ñeà caäp chi tieát hôn

ñeán vieäc thöïc haønh töøng phaïm truø cuûa Baùt chaùnh

ñaïo trong cuoäc soáng.

1. Thöïc haønh Chaùnh kieán

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

gaëp treân baùo chí ñeå chæ cho moät quan ñieåm chính

trò naøo ñoù (nhö trong cuïm töø "baát ñoàng chính

kieán").

Khi thöïc haønh chaùnh kieán, chuùng ta luoân nhìn

nhaän moïi söï vieäc, vaán ñeà theo ñuùng nhö baûn chaát

thöïc coù cuûa noù, maø khoâng bò chi phoái bôûi baát cöù

ñònh kieán hay khuynh höôùng tình caûm naøo. Chaúng

haïn, khi ñaùnh giaù haønh ñoäng cuûa moät ngöôøi, ta

khoâng ñeå cho nhöõng thaønh kieán ñaõ coù tröôùc ñaây

vôùi ngöôøi aáy chi phoái, cuõng khoâng ñeå cho nhöõng

tình caûm thöông yeâu hay gheùt giaän ñoái vôùi ngöôøi

aáy chi phoái. Chuùng ta phaûi nhìn nhaän moät caùch

hoaøn toaøn khaùch quan vaø voâ tö ñuùng nhö nhöõng

gì ñaõ xaûy ra.

Coù nhöõng tính chaát cô baûn thöïc söï chi phoái

moïi söï vieäc, moïi vaán ñeà trong cuoäc ñôøi naøy, vaø

chuùng ta caàn hieåu roõ môùi coù theå nhìn nhaän chuùng

moät caùch khaùch quan vaø ñuùng ñaén.

Tính chaát cô baûn thöù nhaát laø taát caû moïi söï

vaät ñeàu khoâng thöôøng toàn, hay thöôøng ñöôïc goïi

laø tính chaát voâ thöôøng. Chuùng ta khoâng theå loaïi

tröø baát cöù söï vaät, vaán ñeà naøo ra khoûi tính chaát

bao truøm naøy.

Noùi moät caùch ñaày ñuû hôn, moïi söï vaät luoân

bieán ñoåi vaø khoâng thöôøng toàn. Khi chuùng ta quan

Chaùnh kieán (, tieáng Phaïn laø sammā-

diṭṭhi), ñoâi khi cuõng ñoïc laø chính kieán, vôùi yù nghóa

laø quan nieäm, caùch nhaän hieåu vaán ñeà moät caùch

chaân chaùnh. Caùch duøng ôû ñaây hoaøn toaøn khoâng coù

lieân quan gì ñeán töø ngöõ chính kieán maø ta thöôøng

70

71

Vì sao toâi khoå?

saùt söï vaät moät caùch khaùch quan, ta thaáy raèng taát

caû ñeàu bieán ñoåi theo thôøi gian, khoâng döøng nghæ

trong töøng giaây phuùt. Khoâng phaûi chæ coù nhöõng

sinh vaät môùi lôùn leân, thay ñoåi theo thôøi gian.

Ngay caû nhöõng vaät voâ tri voâ giaùc cuõng lieân tuïc

bieán ñoåi. Moät caùi gheá goã khoâng theå ngay töùc thôøi

chuyeån töø tình traïng beàn chaéc sang tình traïng

muïc naùt, maø ñieàu ñoù ñöôïc dieãn ra töøng giaây töøng

phuùt khi thôøi gian troâi qua, cho ñeán ngaøy maø noù

thöïc söï hö naùt.

Vaø quaù trình bieán ñoåi cuûa taát caû moïi söï vaät

cuoái cuøng ñeàu daãn ñeán söï hoaïi dieät, cho duø laø

ngaén nguûi vaø nhanh choùng nhö söï toàn taïi cuûa

moät tia chôùp, cho ñeán beàn vöõng laâu daøi nhö moät

ngoïn nuùi cao choùt voùt, cuõng ñeàu khoâng theå toàn

taïi maõi maõi...

Tính chaát voâ thöôøng caøng theå hieän roõ hôn

trong söï mong manh cuûa kieáp soáng con ngöôøi,

bôûi vì caùi cheát coù theå ñeán vaøo baát cöù luùc naøo maø

khoâng caàn baùo tröôùc. Thaáy roõ ñöôïc tính chaát naøy

seõ giuùp ta bieát traân quyù hôn sinh maïng cuûa con

ngöôøi cuõng nhö moïi sinh vaät khaùc, vaø cuõng giuùp

ta bieát döøng laïi ñuùng luùc khoâng ñieân cuoàng chaïy

theo nhöõng tham voïng vaø aûo töôûng, gaây khoå cho

baûn thaân vaø ngöôøi khaùc.

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

Tính chaát cô baûn thöù hai laø söï töông quan toàn

taïi cuûa taát caû moïi söï vaät, söï vieäc. Khoâng coù baát cöù

söï vaät, söï vieäc naøo coù theå toàn taïi moät caùch taùch

bieät vôùi nhöõng söï vaät, söï vieäc khaùc. Moãi moät söï

vaät, söï vieäc ñeàu laø nguyeân nhaân hay ñieàu kieän

cho söï toàn taïi cuûa moät söï vaät, söï vieäc khaùc.

Laáy ví duï, ñeå coù côm aên, neáu ta chæ nhìn moät

caùch noâng caïn nhö thoâng thöôøng seõ thaáy laø chæ

caàn mua gaïo vaø naáu thaønh côm. Nhöng neáu quaùn

xeùt saâu xa, ta thaáy laø ñaõ coù raát nhieàu yeáu toá lieân

quan khaùc, nhö ruoäng luùa vaø söï chaêm soùc cuûa

ngöôøi noâng daân, roài phaân boùn, nöôùc töôùi cho ñeán

möa naéng, thôøi tieát, vieäc tröø coû daïi, saâu beänh...

Söï töông quan caøng môû roäng hôn khi ta xeùt

ñeán töøng yeáu toá trong chuoãi söï vieäc naøy, chaúng

haïn nhö do ñaâu ngöôøi noâng daân coù theå toàn taïi,

do ñaâu coù ñöôïc phaân boùn, nöôùc töôùi, cho ñeán do

ñaâu maø hình thaønh caùc ñieàu kieän möa, naéng, thôøi

tieát...

Thaáy roõ ñöôïc tính chaát naøy, chuùng ta seõ khoâng

bao giôø xem xeùt, nhaän ñònh baát cöù söï vaät, vaán ñeà

naøo moät caùch phieán dieän, ñôn thuaàn, maø luoân

phaân tích trong moät boái caûnh toaøn theå caùc yeáu toá

lieân quan, vaø nhôø ñoù môùi coù theå thaáy ñöôïc vaán ñeà

ñuùng nhö baûn chaát thöïc söï cuûa noù.

72

73

Vì sao toâi khoå?

Tính chaát cô baûn thöù ba chính laø chaân lyù thöù

nhaát trong Töù dieäu ñeá maø chuùng ta ñaõ ñeà caäp

ñeán. Ñoù laø baûn chaát khoå ñau cuûa cuoäc ñôøi naøy.

Moïi nieàm vui hay khoaùi laïc maø chuùng ta coù ñöôïc

nhôø söï thoûa maõn caùc giaùc quan chaúng qua chæ

laø "nhöõng gioït maät" thoaùng qua moät caùch ngaén

nguûi, maø dö vò cuûa chuùng luoân laø nhöõng khoå ñau

choàng chaát khoâng thoâi. Thaáy roõ ñöôïc tính chaát

naøy, chuùng ta khoâng coøn bò ñaém say trong duïc

laïc, khoâng coøn bò thoâi thuùc vaø buoâng thaû theo

tham aùi, vaø nhôø ñoù môùi coù theå baét ñaàu thöïc haønh

neáp soáng an laïc khoâng khoå ñau.

Tính chaát cô baûn thöù tö laø söï giaû hôïp cuûa caùi

maø chuùng ta goïi laø "baûn ngaõ" hay "caùi toâi", hay

coøn goïi laø giaùo phaùp voâ ngaõ. Trong thöïc teá, "baûn

ngaõ" maø chuùng ta yeâu meán, oâm aáp thöïc ra chæ laø

söï keát hôïp cuûa nhöõng yeáu toá taâm lyù vaø vaät lyù.

Moãi moät yeáu toá trong ñoù ñeàu khoâng theå töï noù taïo

thaønh "caùi toâi", vaø cuõng khoâng theå toàn taïi moät

caùch taùch bieät hay laâu daøi. Söï toàn taïi hieän nay

cuûa "caùi toâi" chæ laø keát quaû cuûa nhöõng ñieàu kieän

thuaän lôïi nhaát ñònh. Moät khi khoâng coù ñuû caùc

ñieàu kieän aáy, "caùi toâi" naøy taát yeáu seõ phaûi tan raõ

khoâng coøn toàn taïi nöõa.

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

Nhöng chính "caùi toâi" giaû hôïp vaø khoâng thöôøng

toàn aáy laïi laø "trung taâm vuõ truï" cuûa moãi chuùng ta.

Chæ vì söï coá chaáp, vun ñaép cho noù maø chuùng ta

saün saøng laøm taát caû moïi vieäc, ngay caû nhöõng vieäc

khoù laøm nhaát. Kinh Phaùp Cuù coù nhöõng doøng noùi

raát roõ veà yù nghóa naøy:

"Con toâi, taøi saûn toâi,

Ngöôøi ngu sinh öu naõo.

Töï ta, ta khoâng coù.

Con ñaâu, taøi saûn ñaâu?"

Thaät vaäy, xoay quanh "caùi toâi" giaû hôïp vaø

khoâng thaät naøy, chuùng ta hình thaønh neân voâ soá

nhöõng caùi goïi laø "cuûa toâi", nhöng moät khi töï baûn

thaân "caùi toâi" voán ñaõ giaû hôïp vaø khoâng thaät coù,

thì nhöõng caùi goïi laø "cuûa toâi" aáy laøm sao coù theå

goïi laø thaät coù? Neáu chuùng ta thaáy roõ ñöôïc tính

chaát giaû hôïp vaø khoâng thöôøng toàn cuûa "caùi toâi"

naøy, ta môùi coù theå xoùa boû ñöôïc nhöõng ranh giôùi

heïp hoøi ích kyû trong loøng. Vì theá, thaáy roõ ñöôïc

ñieàu naøy seõ giuùp ta coù theå môû roäng loøng vò tha vaø

yeâu thöông vaïn loaïi.

Nhöõng tính chaát vöøa neâu laø nhöõng tính chaát

cô baûn nhaát maø chuùng ta coù theå vaän duïng ngay

trong cuoäc soáng haèng ngaøy ñeå duy trì chaùnh kieán.

74

75

Vì sao toâi khoå?

Maëc duø chöa phaûi laø moät söï toùm goïn ñaày ñuû,

nhöng ñaây coù theå xem laø böôùc khôûi ñaàu toát ñeïp

cho baát cöù ai muoán thöïc haønh chaùnh kieán.

Thöïc haønh chaùnh kieán giuùp ta ñuû ñieàu kieän

ñeå coù theå töï tin böôùc leân con ñöôøng tu taäp chaùnh

phaùp, cuõng nhö ngöôøi boä haønh coù ñoâi maét saùng coù

theå töï tin ñi tôùi vì luoân nhìn roõ ñöôïc con ñöôøng,

khoâng sôï bò sai ñöôøng laïc loái.

2. Thöïc haønh Chaùnh tö duy

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

thöôøng xuyeân ñöôïc tieáp ñuû nhieân lieäu môùi coù theå

tieáp tuïc ñi maõi veà phía tröôùc.

Naêng löïc tö duy ñöôïc vaän duïng moät caùch chaân

chaùnh seõ coù theå giuùp ta ñoái trò vôùi loøng tham lam,

saân haän vaø si meâ.

Chaùnh tö duy tröø boû loøng tham lam, bôûi vì

moät khi loøng tham khôûi leân, chuùng ta luoân suy

xeùt ñeå thaáy ñöôïc nguyeân nhaân sinh khôûi, thaáy

ñöôïc tính chaát baát thieän vaø nhöõng heä quaû xaáu xa

maø noù seõ daãn ñeán. Nhôø ñoù, chuùng ta coù theå tröø

boû ñöôïc loøng tham maø khoâng nuoâi döôõng vaø bò sai

khieán bôûi noù.

Chaùnh tö duy tröø boû loøng saân haän, bôûi vì moãi

khi loøng saân haän khôûi leân, chuùng ta cuõng luoân

suy xeùt ñeå thaáy ñöôïc nguyeân nhaân sinh khôûi cuûa

noù. Haàu heát nhöõng côn giaän cuûa chuùng ta ñeàu

xuaát phaùt töø nhöõng caûm xuùc boác ñoàng, nhaát thôøi,

hoaëc do söï khoâng hieåu ñuùng veà baûn chaát thöïc söï

cuûa vaán ñeà. Neáu chuùng ta bieát thaän troïng suy

xeùt kyõ, chuùng ta seõ taïo ñieàu kieän ñeå cho nhöõng

caûm xuùc boác ñoàng laéng xuoáng, vaø ñoàng thôøi coù

theå phaân tích ñöôïc vaán ñeà moät caùch toaøn dieän vaø

chính xaùc hôn. Thoâng thöôøng thì hai yeáu toá naøy

coù theå giuùp ta khoáng cheá vaø hoùa giaûi ñöôïc côn

giaän. Maët khaùc, söï tö duy phaân tích vaán ñeà cuõng

Chaùnh tö duy (, tieáng Phaïn laø sammā-

saṅkappa) laø söï suy xeùt chaân chaùnh, nghóa laø

baèng vaøo naêng löïc tö duy cuûa mình maø laøm taêng

tröôûng chaùnh kieán, cuûng coá söï hieåu bieát veà caùc

chaân lyù.

Söï thöïc haønh chaùnh kieán laø moät böôùc khôûi

ñaàu toát ñeïp, nhöng cho duø maïnh meõ ñeán ñaâu

cuõng chæ gioáng nhö muõi teân ñöôïc baén ra khoûi daây

cung, taát yeáu coù moät luùc roài seõ phaûi rôi xuoáng

khi heát ñaø, maát löïc. Chính söï thöïc haønh chaùnh

tö duy laø nguoàn naêng löôïng baát taän maø chuùng ta

phaûi söû duïng ñeå tieáp tuïc nuoâi döôõng vaø duy trì

chaùnh kieán. Cuõng nhö chieác xe khi ñaõ baét ñaàu

laên baùnh treân ñöôøng daøi, vaán ñeà giôø ñaây laø phaûi

76

77

Vì sao toâi khoå?

giuùp ta thaáy roõ ñöôïc raèng loøng saân haän khoâng

giuùp ta giaûi quyeát ñöôïc baát cöù vaán ñeà gì, maø chæ

mang laïi cho ta moät taâm traïng baát an, noùng naûy

vaø thieáu saùng suoát.

Chaùnh tö duy tröø boû söï ngu si, bôûi vì baûn chaát

cuûa moãi chuùng ta voán ñeàu saün coù trí hueä saùng

suoát. Chuùng ta chæ trôû neân ngu si do nhöõng ñònh

kieán sai laàm, cuõng nhö do söï chi phoái cuûa loøng

tham lam vaø saân haän. Ñieàu naøy coù theå deã daøng

thaáy ñöôïc ngay ôû nhöõng vaán ñeà thöôøng ngaøy

trong cuoäc soáng.

Nhöõng vuï löôøng gaït coù theå thaønh coâng deã

daøng thöôøng laø do keû löôøng gaït ñaõ kheùo leùo ñaùnh

maïnh vaøo loøng tham lam cuûa ñoái töôïng. Moät khi

ñaõ khôûi loøng tham thì seõ maát ñi söï saùng suoát vaø

caûnh giaùc, do ñoù raát deã bò ngöôøi khaùc löôøng gaït.

Söï noùng giaän cuõng laøm cho chuùng ta ñaùnh maát

ñi trí hueä saùng suoát, nhö ngaïn ngöõ coù caâu: "Noùng

maát ngon, giaän maát khoân." Tuy chæ laø moät caâu noùi

ñôn sô ngaén goïn nhöng quaû thaät raát chính xaùc

vaø saâu saéc, vì ñaõ ñöôïc ruùt ra töø chính nhöõng kinh

nghieäm thöïc tieãn trong ñôøi soáng.

Nhöõng ñònh kieán sai laàm cuõng che môø ñi söï

saùng suoát cuûa chuùng ta. Khi gaëp phaûi moät vaán ñeà

maø ta ñaõ saün coù nhöõng ñònh kieán toát hoaëc xaáu, ta

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

thöôøng khoâng chòu suy xeùt, phaân tích moät caùch

khaùch quan maø deã daøng ñeå cho nhöõng ñònh kieán

saün coù chi phoái nhaän thöùc cuûa mình. Chaùnh tö

duy tröø boû söï sai laàm naøy, vì noù ñoøi hoûi chuùng ta

luoân phaûi suy xeùt thaän troïng vaø khaùch quan ñoái

vôùi moïi vaán ñeà.

Nhö vaäy, coù theå thaáy raèng tham, saân vaø si

laø ba yeáu toá thöôøng gaén boù chaët cheõ vôùi nhau.

Chaùnh tö duy coù theå giuùp chuùng ta nhaän roõ baûn

chaát thöïc söï cuûa chuùng vaø ngaên ngöøa, tröø boû ngay

töø khi chuùng vöøa sinh khôûi. Thöïc haønh chaùnh tö

duy coù yù nghóa quan troïng trong vieäc nuoâi döôõng

chaùnh kieán laø nhö vaäy.

Nhö khi chuùng ta troàng ñöôïc moät loaøi caây

quyù, neáu khoâng coù söï chaêm soùc, vun boài moãi ngaøy

thì khoù loøng mong coù ñöôïc keát quaû. Thöïc haønh

chaùnh tö duy chính laø söï chaêm soùc, vun boài ñeå

caây chaùnh kieán coù theå phaùt trieån ngaøy caøng töôi

toát vaø ñôm hoa keát traùi.

3. Thöïc haønh Chaùnh ngöõ

Chaùnh ngöõ (, tieáng Phaïn laø sammā-vācā)

laø lôøi noùi chaân chính. Chaùnh ngöõ laø söï bieåu hieän

cuï theå cuûa chaùnh kieán vaø chaùnh tö duy ra thaønh

78

79

Vì sao toâi khoå?

lôøi noùi. Vì theá, khi bieát chuù troïng vieäc nuoâi döôõng

chaùnh kieán vaø thöïc haønh chaùnh tö duy thì söï

thöïc haønh chaùnh ngöõ seõ trôû neân deã daøng hôn raát

nhieàu.

Lôøi noùi chaân chính coù hai yù nghóa. YÙ nghóa

thöù nhaát laø chaân thaät, khoâng doái traù, vaø yù nghóa

thöù hai laø coù muïc ñích chính ñaùng, mang laïi lôïi

ích cho mình vaø cho ngöôøi chöù khoâng chæ laø phuø

phieám, voâ boå.

Thöïc haønh chaùnh ngöõ laø luoân thaän troïng

trong ngoân töø, lôøi noùi ñeå ñaûm baûo hai yù nghóa

chaân chaùnh vöøa noùi treân.

Trong yù nghóa thöù nhaát, ngöôøi thöïc haønh

chaùnh ngöõ khoâng noùi nhöõng lôøi doái traù, sai söï

thaät, duø laø coù hay khoâng coù nhaém ñeán moät muïc

ñích naøo ñoù. Ngöôøi thöïc haønh chaùnh ngöõ luoân

nhaän thöùc ñaày ñuû veà söùc maïnh phaù hoaïi cuõng

nhö xaây döïng cuûa lôøi noùi, vaø do ñoù maø chæ noùi ra

nhöõng lôøi mang laïi nieàm vui chính ñaùng, söï ñoaøn

keát gaén boù, yeâu thöông vaø hieåu bieát laãn nhau cho

heát thaûy moïi ngöôøi; khoâng noùi ra nhöõng lôøi gaây

ñau khoå cho ngöôøi khaùc hoaëc daãn ñeán söï chia reõ,

thuø haän hay hieåu laàm laãn nhau giöõa moïi ngöôøi.

Ñaây cuõng chính laø moät noäi dung trong Nguõ giôùi

cuûa ngöôøi cö só.

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

Trong yù nghóa thöù hai, ngöôøi thöïc haønh chaùnh

ngöõ khoâng noùi ra nhöõng lôøi khoâng coù muïc ñích

chaân chaùnh, khoâng mang laïi lôïi ích cho baûn thaân

vaø cho ngöôøi khaùc, cho duø ñoù coù theå laø nhöõng

ñieàu ñuùng vôùi söï thaät.

Lôøi noùi laø moät trong nhöõng phöông tieän maïnh

meõ giuùp chuùng ta giao tieáp vôùi theá giôùi beân ngoaøi.

Neáu chuùng ta söû duïng böøa baõi phöông tieän aáy,

khoâng nhaém ñeán nhöõng muïc ñích chaân chaùnh, roõ

raøng, ñoù laø chuùng ta ñaõ phung phí ñi moät phaàn

naêng löôïng tinh thaàn vaø vaät chaát cuûa chính mình

maø khoâng gaët haùi laïi ñöôïc ñieàu gì töông xöùng

caû.

Maët khaùc, khi chuùng ta thöôøng xuyeân noùi ra

nhöõng lôøi phuø phieám, voâ boå, cho duø ñieàu ñoù coù veû

nhö chaúng laøm haïi ñeán ai, nhöng söï thaät laø ñaõ

laøm haïn cheá ñi nhöõng lôøi noùi chaân chaùnh vaø coù

ích cuûa ta.

Nhö treân moät maûnh ñaát, chæ neân troàng nhöõng

caây traùi coù ích. Söï phaùt trieån cuûa coû daïi chính

laø ñaõ laøm haïi cho nhöõng caây troàng coù ích, vaø

khoâng moät ngöôøi laøm vöôøn sieâng naêng naøo laïi

chaáp nhaän ñeå cho coû daïi toàn taïi treân maûnh ñaát

cuûa mình.

80

81

Vì sao toâi khoå?

Cuõng vaäy, ngöôøi thöïc haønh chaùnh ngöõ phaûi

bieát loaïi boû nhöõng lôøi noùi phuø phieám, voâ boå, ñeå

chæ noùi ra toaøn nhöõng lôøi chaân chaùnh mang laïi

lôïi ích cho baûn thaân vaø ngöôøi khaùc. Nhöõng lôøi noùi

phuø phieám, voâ boå chæ tieâu toán thôøi gian vaø naêng

löôïng cuûa chuùng ta moät caùch voâ ích, coù khaùc naøo

coû daïi moïc lan treân maûnh ñaát troàng nhöõng caây

traùi coù ích?

4. Thöïc haønh Chaùnh nghieäp

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

haønh chaùnh nghieäp. Ñoù laø thoï trì vaø giöõ theo Nguõ

giôùi1 cuûa haøng cö só. Bôûi vì giôùi luaät do chính ñöùc

Phaät cheá ñònh ra vôùi moät söï khaùi quaùt vaø chính

xaùc tuyeät ñoái, ñeán noãi chuùng ta khoâng theå naøo trôû

thaønh ngöôøi xaáu neáu khoâng phaïm vaøo giôùi luaät!

Hay noùi moät caùch deã hieåu hôn, chæ caàn giöõ ñuùng

theo giôùi luaät laø chaéc chaén chuùng ta seõ trôû thaønh

ngöôøi toát, chaéc chaén moïi haønh vi, vieäc laøm cuûa

chuùng ta ñeàu seõ phuø hôïp vôùi chaùnh nghieäp.

Nghieäp ( - karma) laø moät khaùi nieäm raát quan

troïng trong ñaïo Phaät. Moãi moät yù töôûng, lôøi noùi

hay vieäc laøm cuûa chuùng ta ñeàu taïo ra moät keát

quaû töông öùng vôùi tính chaát thieän hoaëc aùc cuûa

noù. Moät yù töôûng, lôøi noùi hay vieäc laøm thieän seõ

mang laïi keát quaû toát (thieän nghieäp). Ngöôïc laïi,

moät yù töôûng, lôøi noùi hay vieäc laøm aùc chaéc chaén seõ

mang laïi moät keát quaû xaáu (aùc nghieäp). Quy luaät

veà nghieäp quaû naøy thöôøng ñöôïc bieát ñeán nhieàu

hôn vôùi teân goïi laø luaät nhaân quaû, noùi moät caùch

noâm na deã hieåu laø "gieo nhaân naøo thì gaët quaû

aáy".

Theo yù nghóa naøy, vieäc thöïc haønh chaùnh

nghieäp chính laø gieo nhaân chaân chaùnh ñeå gaët haùi

ñöôïc nhöõng quaû chaân chaùnh vaäy.

(1)

Chaùnh nghieäp (, tieáng Phaïn laø sammā-

kammanta) laø haønh ñoäng, vieäc laøm chaân chaùnh.

Thöïc haønh chaùnh nghieäp laø bieát quan taâm kieåm

soaùt moïi haønh ñoäng, vieäc laøm cuûa mình, chæ thöïc

hieän nhöõng ñieàu coù yù nghóa, mang laïi lôïi laïc cho

baûn thaân vaø ngöôøi khaùc, cuõng nhö khoâng gaây haïi

cho baát cöù ai.

Taát nhieân laø vieäc thöïc haønh chaùnh nghieäp phaûi

döïa vaøo chaùnh kieán. Khoâng coù chaùnh kieán, baïn

khoâng theå phaân bieät ñöôïc yù nghóa ñích thöïc cuûa

moãi vieäc laøm ñeå bieát ñöôïc vieäc laøm naøo laø chaân

chaùnh vaø vieäc laøm naøo laø khoâng chaân chaùnh.

Coù moät caùch ñôn giaûn, deã hieåu hôn - nhöng

khoâng coù nghóa laø deã laøm hôn - ñeå chuùng ta thöïc

Veà yù nghóa cuï theå cuûa Nguõ giôùi, baïn ñoïc coù theå tìm xem trong

saùch "Veà maùi chuøa xöa", cuøng moät taùc giaû, NXB Toân giaùo.

82

83

Vì sao toâi khoå?

5. Thöïc haønh Chaùnh maïng

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

tieàn nuoâi soáng gia ñình, vaø vieäc cung öùng nhöõng

noâng phaåm aáy cho xaõ hoäi cuõng laø ñoàng thôøi mang

laïi lôïi ích cho nhieàu ngöôøi khaùc...

Khi moät ngheà nghieäp mang laïi lôïi nhuaän

cho chuùng ta baèng caùch gaây thöông toån, thieät

haïi cho ngöôøi khaùc, ñoù khoâng theå xem laø moät

ngheà nghieäp chaân chaùnh. Nhö nhöõng keû troäm

chuyeân nghieäp, nhöõng ngöôøi buoân gian baùn laän,

hoaëc nhöõng ngöôøi buoân chaát gaây nghieän... khoâng

ñöôïc xem laø nhöõng ngöôøi coù ngheà nghieäp chaân

chaùnh, bôûi vì hoï thu ñöôïc lôïi nhuaän baèng caùch

gaây thöông toån, thieät haïi, maát maùt cho nhieàu

ngöôøi khaùc.

Nhöõng ngheà nghieäp lieân quan ñeán vieäc saùt haïi

sinh maïng, nhö saên baén, ñaùnh caù, gieát moå suùc

vaät... tuy ñöùng ôû goùc ñoä xaõ hoäi vaãn laø nhöõng ngheà

ñuùng ñaén, nhöng chuùng coù nhöôïc ñieåm raát lôùn laø

khoâng nuoâi döôõng ñöôïc loøng töø bi. Bôûi vì khi phaûi

thöôøng xuyeân chöùng kieán cuõng nhö tröïc tieáp saùt

haïi sinh maïng, ngöôøi ta coù khuynh höôùng daàn

daàn trôû neân chai lì, khoâng coøn xuùc ñoäng maïnh

meõ tröôùc söï ñau ñôùn, cheát choùc... Ñieàu naøy aûnh

höôûng raát lôùn ñeán vieäc nuoâi döôõng loøng töø bi, vaø

do ñoù nhöõng ngöôøi naøy raát khoù coù ñöôïc moät taám

Chaùnh maïng (; tieáng Phaïn laø sammā-

ājīva) laø maïng soáng chaân chaùnh, hay noùi deã hieåu

hôn laø duy trì, nuoâi soáng thaân maïng cuûa chuùng ta

moät caùch chaân chaùnh. Vì vaäy, cuõng thöôøng ñöôïc

hieåu laø ngheà nghieäp chaân chaùnh, bôûi vì chính

ngheà nghieäp laø phöông tieän taát yeáu maø chuùng ta

duøng ñeå nuoâi soáng baûn thaân vaø gia ñình.

Ngheà nghieäp chaân chaùnh laø moät ngheà nghieäp

mang laïi cho chuùng ta nhöõng giaù trò vaät chaát caàn

thieát ñeå nuoâi soáng baûn thaân vaø gia ñình moät caùch

chính ñaùng, baèng caùch ñaùnh ñoåi söùc lao ñoäng

chaân tay hoaëc trí oùc cuûa mình.

Moät ngheà nghieäp chaân chaùnh bao giôø cuõng

mang laïi lôïi ích cho baûn thaân chuùng ta cuøng luùc

vôùi vieäc laøm lôïi cho ngöôøi khaùc, bôûi vì lôïi nhuaän

maø chuùng ta kieám ñöôïc trong ngheà nghieäp laø moät

söï trao ñoåi hôïp lyù trong xaõ hoäi, maø khoâng phaûi

laø söï giaønh giaät, cöôùp laáy töø ngöôøi khaùc. Chaúng

haïn, moät coâng nhaân saûn xuaát nhaän ñöôïc tieàn

löông töø chuû thueâ ñeå nuoâi soáng gia ñình, nhöng

ñoàng thôøi vieäc laøm cuûa anh ta cuõng mang laïi lôïi

ích cho ngöôøi chuû thueâ ñoù, vaø caû nhöõng ngöôøi söû

duïng saûn phaåm do anh ta laøm ra... Moät noâng daân

saûn xuaát noâng phaåm baùn ra thò tröôøng ñeå coù ñöôïc

84

85

Vì sao toâi khoå?

loøng töø aùi, khoan dung, ñoä löôïng, cuõng nhö khoù

loøng coù ñöôïc moät cuoäc soáng thöïc söï thanh thaûn

vaø an oån veà maët tinh thaàn.

Nhöõng ngöôøi chöa hoïc Phaät phaùp coù theå nghó

raèng khoâng caàn thieát phaûi yeâu thöông loaøi vaät,

vaø raèng loaøi vaät sinh ra voán laø ñeå nuoâi döôõng con

ngöôøi... Vì theá, xöa nay phaàn lôùn vaät thöïc nuoâi

soáng con ngöôøi chính laø baèng vaøo vieäc gieát haïi

loaøi vaät. Coù khi laø tröïc tieáp, nhö nuoâi gaø, vòt, heo,

deâ... ñeå gieát moå aên thòt. Coù khi laø giaùn tieáp, nhö

nuoâi suùc vaät raát nhieàu ñeå baùn cho ngöôøi khaùc gieát

moå vaø duøng lôïi nhuaän aáy vaøo vieäc sinh soáng...

Tuy nhieân, cho duø ñöùng treân quan ñieåm naøo ñi

nöõa thì vaãn coù nhöõng vaán ñeà chung nhaát maø taát

caû chuùng ta ñeàu phaûi ñoàng yù vôùi nhau.

Thöù nhaát, cho duø coù phaân bieät hay khoâng giöõa

sinh maïng con ngöôøi vaø loaøi vaät, chuùng ta vaãn

phaûi thöøa nhaän moät thöïc teá laø: nhöõng ngöôøi coù

caù tính hieàn hoøa, nhaân haäu... khoâng bao giôø laø

nhöõng ngöôøi öa thích vieäc ñaùnh ñaäp, haønh haï

hay gieát haïi loaøi vaät. Ngöôïc laïi, nhöõng ngöôøi aáy

bao giôø cuõng coù khuynh höôùng yeâu thöông, che

chôû cho nhöõng con vaät yeáu ñuoái vaø raát thöôøng

sôï phaûi nhìn thaáy caûnh gieát moå suùc vaät. Khuynh

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

höôùng naøy laø hoaøn toaøn töï nhieân maø khoâng phaûi

laø xuaát phaùt töø hoïc vaán hay tín ngöôõng.

Thöù hai, cho duø chuùng ta coù döïa vaøo quan ñieåm

"vaät döôõng nhaân" ñeå töï cho mình caùi quyeàn ñöôïc

gieát haïi suùc vaät, thì chuùng ta vaãn khoâng theå phuû

nhaän moät thöïc teá laø: söï ñau ñôùn, sôï haõi vaø nhöõng

noã löïc vuøng vaãy tuyeät voïng cuûa moät con vaät tröôùc

khi cheát hoaøn toaøn khoâng khaùc gì vôùi con ngöôøi.

Chính ñieàu naøy ñaõ laøm cho baát cöù ai laàn ñaàu tieân

gieát moät con vaät ñeàu phaûi chòu noãi aùm aûnh, baát

an trong moät thôøi gian nhaát ñònh. Chæ khi naøo söï

gieát haïi ñöôïc laëp laïi lieân tieáp nhieàu laàn thì ñöông

söï môùi daàn maát ñi caûm giaùc baát an naøy.

Thöù ba, cho duø chuùng ta coù theå lyù luaän raèng

sinh maïng con ngöôøi hoaøn toaøn khaùc vôùi sinh

maïng cuûa suùc vaät - vì theá maø ta phaûn ñoái vieäc

gieát ngöôøi nhöng khoâng phaûn ñoái vieäc gieát suùc

vaät - nhöng chuùng ta cuõng khoâng theå phuû nhaän

moät thöïc teá laø: loaøi vaät quaû thaät cuõng coù nhöõng

caûm xuùc khoâng khaùc chuùng ta, nhö buoàn, vui, yeâu,

gheùt, sôï haõi... Nhöõng caûm xuùc naøy ñöôïc theå hieän

raát roõ ôû nhöõng con vaät nuoâi gaàn guõi chuùng ta

thöôøng ngaøy nhö choù, meøo... vaø coù theå nhaän ra ôû

baát cöù loaøi vaät naøo neáu baïn coù moät taâm hoàn nhaïy

86

87

Vì sao toâi khoå?

caûm vaø roäng môû. Chæ caàn nhìn vaøo maét cuûa moät

con vaät, baïn seõ caûm nhaän ñöôïc ngay nhöõng caûm

xuùc cuûa noù. Nhö vaäy, vôùi nhöõng caûm xuùc töông

töï nhö con ngöôøi, loaøi vaät cuõng khoâng theå khoâng

coù moät khuynh höôùng cô baûn nhaát laø "tham soáng

sôï cheát", vaø do ñoù maø nhöõng gì chuùng ta ñöa ra

ñeå bieän minh cho haønh vi gieát haïi cuûa mình chæ

laø moät thöù "luaät röøng", "luaät cuûa keû maïnh" maø

thoâi!

Haõy töôûng töôïng, neáu nhö coù moät ñaïi dieän

loaøi vaät naøo ñoù coù theå ñöùng ra khieáu kieän chuùng

ta tröôùc moät toøa aùn vaø ñöa ra nhöõng lyù leõ nhö

treân, lieäu coù vò quan toøa coâng minh naøo seõ ñöùng

veà phía chuùng ta chaêng? Ñieàu duy nhaát ñeå chuùng

ta hy voïng thaéng kieän coù leõ laø: quan toøa thì cuõng

chæ laø moät con ngöôøi!

Khi vaän ñoäng choáng laïi chuû nghóa phaân bieät

chuûng toäc, ngöôøi ta ñaõ töøng ñöa ra laäp luaän raèng:

Cho duø da traéng hay da maøu, taát caû chuùng ta ñeàu

mang trong ngöôøi moät doøng maùu ñoû. Ñieàu naøy

chính xaùc bieát bao, thuyeát phuïc bieát bao! Nhöng

taïi sao chuùng ta khoâng tieán theâm moät böôùc nöõa

ñeå thaáy raèng taát caû nhöõng con vaät bò chuùng ta

gieát haïi ñeå nuoâi soáng baûn thaân mình cuõng ñeàu ñaõ

tuoân chaûy ra moät doøng maùu ñoû?

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

Noùi toùm laïi, chuùng ta hoaøn toaøn coù quyeàn töï

do choïn laáy moät ngheà nghieäp ñeå nuoâi soáng baûn

thaân vaø gia ñình. Nhöng vieäc thöïc haønh chaùnh

maïng chính laø bieát tìm cho mình moät ngheà

nghieäp chaân chaùnh, mang laïi cuoäc soáng thanh

thaûn veà maët tinh thaàn, cho duø ñoâi khi coù theå phaûi

nhoïc nhaèn hôn veà theå xaùc. Choïn ñöôïc moät ngheà

nghieäp chaân chaùnh laø ñieàu kieän taát yeáu ñeå chuùng

ta coù theå tieáp tuïc tu taäp, thöïc haønh giaùo phaùp Baùt

chaùnh ñaïo moät caùch thuaän tieän, deã daøng hôn.

6. Thöïc haønh Chaùnh tinh taán

Chaùnh tinh taán (, tieáng Phaïn laø sammā-

vāyāma) laø noã löïc, gaéng söùc theo ñuùng höôùng

chaân chaùnh. Thöïc haønh chaùnh tinh taán töùc laø

ñoái nghòch vaø trieät tieâu söï löôøi nhaùc, thuï ñoäng.

Tuy nhieân, ñeå söï noã löïc, gaéng söùc cuûa ta coù theå

höôùng theo con ñöôøng chaân chaùnh, caàn phaûi coù

moät söï hieåu bieát saâu xa veà chaùnh phaùp vaø nhaän

roõ, phaân bieät ñöôïc nhöõng vieäc neân laøm vaø khoâng

neân laøm.

Xuaát phaùt töø khuynh höôùng naøy, coù theå noùi

moät caùch khaùi quaùt veà vieäc thöïc haønh chaùnh tinh

taán laø: noã löïc thöïc hieän caùc ñieàu thieän vaø coá gaéng

88

89

Vì sao toâi khoå?

haïn cheá cho ñeán trieät tieâu caùc ñieàu xaáu aùc. Trong

kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn, quyeån 15, phaåm Phaïm

haïnh coù moät baøi keä noùi leân raát roõ yù nghóa naøy.

Nguyeân vaên chöõ Haùn nhö sau:

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

Thöïc haønh Chaùnh tinh taán cuõng coù nghóa laø tu

taäp giaùo phaùp chaân chaùnh moät caùch tích cöïc, naêng

noå chöù khoâng chæ laø moät söï hoïc hieåu lyù thuyeát

suoâng. Bôûi vì, xeùt cho cuøng, neáu khoâng coù nhöõng

noã löïc thöïc haønh thì cho duø baát cöù lyù thuyeát naøo

coù cao sieâu, hay laï ñeán ñaâu cuõng khoâng theå mang

laïi lôïi ích thöïc söï cho cuoäc soáng cuûa chuùng ta.

7. Thöïc haønh Chaùnh nieäm

Chö aùc maïc taùc,

Chuùng thieän phuïng haønh,

Töï tònh kyø yù,

Thò chö Phaät giaùo.

Dòch nghóa:

Khoâng laøm caùc ñieàu aùc,

Thaønh töïu caùc vieäc laønh,

Giöõ taâm yù trong saïch,

Chính lôøi chö Phaät daïy.

Chaùnh tinh taán chính laø ñoäng löïc, laø naêng

löôïng ñeå thuùc ñaåy söï thöïc haønh giaùo phaùp chaân

chaùnh. Nhôø coù söï ñònh höôùng chaân chaùnh cho

nhöõng noã löïc töï thaân cuûa chuùng ta maø taát caû caùc

vieäc thieän ñeàu seõ ñöôïc laøm, taát caû caùc vieäc aùc ñeàu

seõ bò ngaên chaën.

Chaùnh nieäm (, tieáng Phaïn laø sammā-sati)

laø söï tænh thöùc, nieäm töôûng chaân chaùnh trong

cuoäc soáng.

Tö töôûng chuùng ta luoân höôùng theo nhöõng ñoái

töôïng, söï vieäc maø ta ham thích, ngay caû khi söï

vieäc aáy ñaõ luøi vaøo quaù khöù hay chæ laø nhöõng khao

khaùt töôûng töôïng trong töông lai. Söï loâi cuoán aáy

ñaõ trôû thaønh moät thoùi quen laâu ñôøi, ñeán noãi ít

khi chuùng ta giöõ ñöôïc söï chuù taâm ñuùng möùc ñeán

vieäc mình ñang laøm gì, nghó gì... Taát caû dieãn ra

nhö moät guoàng quay töï nhieân theo quaùn tính, vaø

vì theá raát nhieàu khi chuùng ta rôi vaøo söï lô ñeãnh,

khoâng coøn thöïc söï giöõ ñöôïc moái quan heä gaén boù

vôùi nhöõng gì ñang dieãn ra trong cuoäc soáng. Chuùng

ta soáng trong hieän taïi maø taâm töôûng laïi quay veà

quaù khöù hoaëc höôùng ñeán töông lai, chuùng ta soáng

90

91

Vì sao toâi khoå?

ôû nôi naøy maø taâm töôûng laïi höôùng veà moät nôi

khaùc...

Chaùnh nieäm nhö moät sôïi chæ thaàn xuyeân suoát

qua taát caû caùc yù töôûng vaø haønh ñoäng cuûa chuùng

ta, lieân keát chuùng laïi theo moät höôùng nhaát quaùn

vaø chaân chaùnh. Söï thöïc haønh chaùnh nieäm giöõ cho

chuùng ta luoân tieáp xuùc thöïc söï vôùi ñôøi soáng, vôùi

nhöõng gì ñang dieãn ra quanh ta.

Nhieàu ngöôøi ñaõ sai laàm khi nghó raèng chaùnh

nieäm, vaø caû chaùnh ñònh nöõa, nhö seõ noùi ôû phaàn

tieáp theo, chæ laø nhöõng vaán ñeà daønh cho caùc vò tu

só. Trong thöïc teá, söï thöïc haønh chaùnh nieäm laø raát

caàn thieát vaø quan troïng ñoái vôùi taát caû chuùng ta

ngay trong cuoäc soáng bình thöôøng naøy. Khoâng coù

chaùnh nieäm, nhöõng noã löïc tu taäp khaùc cuûa chuùng

ta raát khoù loøng ñuùng höôùng vaø ñaït ñöôïc keát quaû

khaû quan.

Coù theå hình dung nhö moät ngoïn ñeøn ñöôïc

thaép leân ñeå chieáu saùng caên phoøng. Cho duø ñoù

laø moät ngoïn ñeøn khaù lôùn, nhöng nhöõng côn gioù

töø moät cöûa soå ñeå troáng lieân tuïc thoåi vaøo ñaõ laøm

cho ngoïn löûa luoân lay ñoäng vaø chaäp chôøn, luùc

saùng, luùc toái... Vaø do ñoù, chuùng ta raát khoù nhìn

roõ ñöôïc moïi vaät trong phoøng. Baây giôø, chuùng ta

kheùp caùnh cöûa soå laïi ñeå ngaên luoàng gioù. AÙnh ñeøn

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

giôø ñaây chieáu saùng lieân tuïc vaø oån ñònh, moïi vaät

trong phoøng lieàn coù theå ñöôïc nhìn thaáy roõ.

Coâng naêng cuûa vieäc thöïc haønh chaùnh nieäm

chính laø laøm cho ngoïn ñeøn trí hueä cuûa chuùng ta

luoân lieân tuïc toûa saùng, soi chieáu vaøo moïi söï vieäc

trong ñôøi soáng. Khoâng coù chaùnh nieäm, chuùng ta

nhìn söï vaät cuõng gioáng nhö döôùi moät thöù aùnh

saùng chaäp chôøn, khi môø khi toû, chôït saùng chôït

toái. Duy trì ñöôïc chaùnh nieäm, moïi thöù seõ trôû neân

phôi baøy troïn veïn döôùi aùnh saùng trí hueä lieân tuïc

toûa chieáu.

Thöïc haønh chaùnh nieäm khoâng phaûi laø moät

coâng phu quaù cao sieâu hoaëc tröøu töôïng nhö nhieàu

ngöôøi thöôøng laàm töôûng. Thöïc ra, ngay trong cuoäc

soáng bình thöôøng naøy, chuùng ta thænh thoaûng vaãn

coù ñöôïc chaùnh nieäm, chæ coù ñieàu chuùng ta khoâng

löu taâm duy trì noù. Khi thöïc haønh chaùnh nieäm,

chuùng ta chuû ñoäng taïo ra vaø duy trì noù moät caùch

lieân tuïc khoâng ñeå cho ñöùt quaõng.

Chuùng ta thöôøng nghe nhöõng ngöôøi phuï nöõ

lôùn tuoåi daïy doã caùc beù gaùi môùi lôùn leân raèng: "Con

gaùi laøm vieäc gì cuõng phaûi coù yù töù." Vaø söï thöïc

haønh theo lôøi khuyeân daïy aáy coù nghóa laø coâ beù

phaûi luoân thaän troïng trong töøng lôøi aên tieáng noùi,

92

93

Vì sao toâi khoå?

ñi ñöùng... phaûi luoân giöõ ñöôïc söï dòu daøng, khoan

thai, khoâng hoái haû, buoâng tuoàng... Söï daïy doã vaø

thöïc haønh aáy chính laø ñieàu kieän cô baûn ñeå reøn

luyeän cho ngöôøi con gaùi khi lôùn leân trôû thaønh

moät ngöôøi vôï ñoan trang, hieàn thuïc, neát na...

Caùi traïng thaùi "coù yù töù" ñöôïc khuyeân daïy

aáy khoâng gì khaùc hôn chính laø teân goïi khaùc cuûa

chaùnh nieäm. Vaø coâng naêng toát ñeïp cuûa noù ñaõ ñöôïc

ngöôøi xöa nhaän ra baèng vaøo nhöõng kinh nghieäm

thöïc tieãn trong cuoäc soáng, neân môùi ñöa vaøo giaùo

duïc cho con chaùu. Moät ngöôøi con gaùi "khoâng coù

yù töù" bò xem laø "con gaùi hö", vaø raát khoù loøng coù

ñöôïc nhöõng ñöùc tính khaùc cuûa ngöôøi phuï nöõ.

Trong thöïc teá, khoâng chæ laø phuï nöõ, maø ngay

caû nam giôùi, hay noùi ñuùng hôn laø taát caû chuùng ta,

ñeàu neân thöïc haønh moät cuoäc soáng "coù yù töù", vì ñoù

chính laø moät cuoäc soáng luoân duy trì chaùnh nieäm.

Khi thöïc haønh chaùnh nieäm, moãi moät vieäc laøm

cuûa chuùng ta cho duø raát nhoû nhaët cuõng trôû neân coù

yù nghóa raát lôùn lao, ñôn giaûn chæ laø vì khi aáy noù

ñaõ trôû thaønh moät bieåu hieän thöïc söï cuûa söï soáng

trong ta. Khi hieåu ñöôïc ñieàu naøy, chuùng ta môùi

bieát raèng khi soáng khoâng coù chaùnh nieäm chính laø

ta ñaõ ñaùnh maát ñi söï soáng chaân chaùnh, vì theá maø

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

ta soáng cuõng nhö chöa töøng ñöôïc soáng, khoâng theå

thöïc söï tieáp xuùc vaø caûm nhaän heát nhöõng nieàm vui

cuõng nhö söï nhieäm maàu, kyø dieäu cuûa ñôøi soáng.

Thöïc haønh chaùnh nieäm laø luoân duy trì söï tænh

thöùc, duy trì yù nieäm veà söï hieän höõu cuûa mình

trong töøng giaây phuùt. Noùi moät caùch cuï theå hôn,

ñoù laø luoân tænh taùo nhaän bieát töøng yù töôûng, lôøi

noùi vaø vieäc laøm cuûa mình. Söï tænh thöùc naøy giuùp

chuùng ta luoân suy nghó, noùi naêng vaø haønh ñoäng

moät caùch coù yù thöùc, coù suy xeùt thaän troïng theo

ñuùng vôùi chaùnh phaùp, vaø do ñoù maø khoâng bò rôi

vaøo caùc yù töôûng, lôøi noùi hay vieäc laøm xaáu aùc.

8. Thöïc haønh Chaùnh ñònh

Chaùnh ñònh (, tieáng Phaïn laø sammā-

samādhi) laø taäp trung taâm yù moät caùch chaân chaùnh.

Chaùnh ñònh cuõng ñöôïc hieåu laø söï thöïc haønh thieàn

ñònh nhaém ñeán muïc ñích chaân chaùnh, cuï theå laø

ñeå ñaït ñeán nhöõng traïng thaùi taâm thöùc xuaát theá.

ÔÛ ñaây chuùng ta khoâng baøn ñeán yù nghóa saâu xa

ñoù maø chæ ñeà caäp ñeán vieäc thöïc haønh chaùnh ñònh

ngay trong cuoäc soáng thöôøng ngaøy.

Trong yù nghóa naøy, chuùng ta seõ thaáy vieäc thöïc

haønh chaùnh ñònh coù lieân quan raát chaët cheõ vôùi

94

95

Vì sao toâi khoå?

chaùnh nieäm. Bôûi vì chaùnh ñònh laø söï taäp trung

taâm yù, maø chuùng ta khoâng theå taäp trung taâm yù

neáu khoâng coù söï tænh thöùc, chaùnh nieäm veà giaây

phuùt hieän taïi. Noùi khaùc ñi, khi chuùng ta taäp trung

taâm yù thì cuõng ngay khi aáy chuùng ta ñaït ñöôïc

chaùnh nieäm.

Khi taâm yù ñöôïc taäp trung, chuùng ta coù ñöôïc

moät söùc maïnh tinh thaàn goïi laø ñònh löïc, coù theå

giuùp ta trôû neân saùng suoát hôn vaø coù khaû naêng

giaûi quyeát moïi vaán ñeà moät caùch hieäu quaû hôn.

Thoâng thöôøng, chuùng ta ñoâi khi cuõng coù ñöôïc söï

taäp trung, chaúng haïn nhö khi baïn ñoïc moät quyeån

saùch raát hay vaø taäp trung hoaøn toaøn vaøo ñoù,

khoâng coøn bieát ñeán baát cöù söï vieäc gì ñang dieãn

ra chung quanh. Hoaëc khi baïn nghe nhaïc, xem

phim... vôùi taát caû söï chuù yù cuûa mình...

Tuy nhieân, vieäc thöïc haønh chaùnh ñònh laø nhaèm

ñaït ñeán söï taäp trung taâm yù moät caùch thöôøng

xuyeân vaø oån ñònh vaøo baát cöù coâng vieäc naøo maø

chuùng ta thöïc hieän, khoâng phaûi chæ laø nhöõng giaây

phuùt taäp trung baát chôït moät ñoâi khi coù ñöôïc nhö

theá. Muoán ñöôïc vaäy, chuùng ta caàn phaûi thöôøng

xuyeân thöïc haønh nhöõng phöông phaùp reøn luyeän

nhaát ñònh.

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

Coù nhieàu phöông phaùp ñeå chuùng ta thöïc haønh

reøn luyeän söï taäp trung taâm yù. Trong caùc baûn

kinh Nieäm xöù (Satipatthāna sutta, soá 10, Trung

boä kinh) vaø Ñaïi nieäm xöù (Mahāsatipatthana sutta,

soá 22, Tröôøng boä kinh), ñöùc Phaät coù daïy söï thöïc

haønh 4 pheùp quaùn veà thaân, thoï, taâm vaø phaùp. ÔÛ

ñaây chuùng ta chæ baøn ñeán söï thöïc haønh quaùn hôi

thôû naèm trong pheùp quaùn thaân.

Hoaït ñoäng thôû ra vaø thôû vaøo laø moät hoaït ñoäng

quan troïng khoâng bao giôø döøng nghæ cuûa cô theå

chuùng ta, tröø phi söï soáng naøy khoâng coøn nöõa. Tuy

vaäy, moät thöïc teá laø chuùng ta chaúng maáy khi löu

taâm ñeán hoaït ñoäng aáy. Khi thöïc haønh quaùn hôi

thôû chính laø chuùng ta khôûi ñaàu töø vieäc ñieàu chænh

söï baát hôïp lyù naøy.

Ñeå thöïc haønh pheùp quaùn hôi thôû, chuùng ta

khoâng caàn baát cöù söï chuaån bò naøo ngoaøi moät choã

ngoài ôû nôi yeân tónh, ít tieáng oàn vaø söï quaáy nhieãu

töø ngoaïi caûnh. Sau ñoù, chuùng ta ngoài xuoáng trong

tö theá xeáp hai chaân treân ñuøi (keát giaø) hoaëc chaân

phaûi ñaët treân ñuøi traùi (baùn giaø), giöõ löng thaúng

khoâng cong veà phía tröôùc hoaëc töïa ra phía sau.

Vôùi nhöõng ai thaáy quaù khoù khaên trong vieäc taäp

96

97

Vì sao toâi khoå?

caùc theá ngoài naøy, cuõng coù theå ngoài treân gheá buoâng

thoõng hai chaân xuoáng moät caùch thoaûi maùi, nhöng

nhaát thieát vaãn phaûi giöõ löng thaät thaúng.

Sau khi oån ñònh tö theá ngoài, chuùng ta baét ñaàu

chuù yù vaøo hôi thôû cuûa mình. Khi thôû vaøo, chuùng

ta tænh thöùc nhaän bieát mình ñang thôû vaøo, vôùi ñoä

daøi hay ngaén cuûa hôi thôû vaøo. Khi thôû ra, chuùng

ta cuõng tænh thöùc nhaän bieát mình ñang thôû ra,

vôùi ñoä daøi hay ngaén cuûa hôi thôû ra. Chuùng ta

taäp trung söï chuù yù vaøo hôi thôû cuûa mình nhö theá

trong khoaûng töø 5 ñeán 10 phuùt cho laàn taäp ñaàu

tieân. Caøng veà sau, ta coù theå tuøy nghi keùo daøi thôøi

gian thöïc taäp laâu hôn, cho ñeán nöûa giôø hay moät

giôø tuøy yù.

Caàn löu yù laø, chuùng ta khoâng phaûi laøm gì khaùc

ngoaøi vieäc taäp trung chuù yù vaøo hôi thôû. Vaø hôi

thôû thì vaãn giöõ ñeàu ñaën nhö bình thöôøng, khoâng

duïng taâm keùo daøi hoaëc ruùt ngaén.

Moät hieän töôïng raát töï nhieân seõ xaûy ra, ñoù laø

khi laàn ñaàu tieân baïn taäp trung söï chuù yù vaøo hôi

thôû, moät söï caêng thaúng nheï cuûa taâm yù coù theå

laøm cho baïn thôû hôi nhanh hôn bình thöôøng moät

chuùt, nhöng ñieàu ñoù seõ nhanh choùng qua ñi, chæ

caàn baïn chuù yù theo doõi vaø bieát roõ.

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

Vaán ñeà thöù hai raát thöôøng gaëp laø baïn seõ bò

loâi cuoán vaøo voâ vaøn nhöõng yù töôûng, nhöõng doøng

suy nghó khaùc hôn laø vieäc chuù taâm vaøo hôi thôû.

Coù theå baïn seõ thaáy vieäc taäp trung chuù yù vaøo hôi

thôû thaät ra khoù khaên hôn laø baïn töôûng. Nhöng

khoâng sao, neáu baïn tieáp tuïc, söï vieäc seõ trôû neân

ngaøy caøng deã daøng hôn. Gioáng nhö moät con ngöïa

ñöôïc reøn luyeän thöôøng xuyeân seõ trôû neân deã nghe

lôøi hôn, taâm yù chuùng ta ñöôïc buoâng thaû laâu ngaøy

seõ raát khoù taäp trung, nhöng khi thöïc haønh reøn

luyeän qua moät thôøi gian, khaû naêng taäp trung seõ

ngaøy caøng trôû neân deã daøng hôn.

Coù theå baïn seõ gaëp ôû ñaâu ñoù nhöõng giaûi thích

raát cao sieâu vaø phöùc taïp veà Chaùnh ñònh, nhöng

ñieàu ñoù khoâng heà maâu thuaãn vôùi nhöõng gì vöøa

ñöôïc trình baøy treân. Vaø moät söï khôûi ñaàu ñôn

giaûn nhöng ñuùng ñaén bao giôø cuõng laø löïa choïn

toát nhaát cho nhöõng ai thöïc söï muoán khôûi laøm chöù

khoâng chæ say meâ vieäc tìm hieåu lyù thuyeát.

Moät khi ñaõ coù ñöôïc naêng löïc taäp trung cao ñoä

trong moïi haønh vi cuõng nhö tö töôûng, baïn seõ thaáy

khaû naêng laøm vieäc cuõng nhö khaû naêng tö duy cuûa

mình ñeàu trôû neân hoaøn thieän hôn, vaø ñoù chính laø

98

99

Vì sao toâi khoå?

coâng naêng cuûa vieäc thöïc haønh chaùnh ñònh. Nhö

vaäy, roõ raøng laø chuùng ta khoâng caàn thieát phaûi

ñi ñeán taän nhöõng choán röøng saâu nuùi thaúm môùi

coù theå thöïc haønh ñöôïc phaùp moân naøy nhö nhieàu

ngöôøi vaãn laàm töôûng.

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

söï hieåu laàm veà trình töï thôøi gian trong vieäc thöïc

haønh Töù dieäu ñeá cuõng nhö Baùt chaùnh ñaïo.

Thöïc ra, söï trình baøy tuaàn töï veà Töù dieäu ñeá

vaø Baùt chaùnh ñaïo hoaøn toaøn khoâng mang yù nghóa

thôøi gian. Hay noùi khaùc ñi, khoâng coù söï thöïc haønh

tuaàn töï caùc vaán ñeà, maø taát caû ñeàu laø nhöõng vaán

ñeà caàn thieát phaûi ñöôïc hieåu vaø thöïc haønh moät

caùch ñoàng thôøi. Döôùi ñaây chuùng ta seõ ñeà caäp ñeán

nhöõng yù nghóa töông quan vaø söï hoã töông laãn

nhau giöõa caùc vaán ñeà ñeå thaáy roõ hôn tính chaát

nhaát quaùn vaø söï caàn thieát phaûi thöïc haønh moät

caùch ñoàng thôøi nhöõng gì ñaõ hoïc.

Tröôùc heát laø veà Töù dieäu ñeá. Ñeå nhaän hieåu 4

chaân lyù cao caû naøy, chuùng ta nhaát thieát phaûi tieáp

caän theo trình töï töø Khoå ñeá, Taäp khoå ñeá, Dieät

khoå ñeá roài môùi ñeán cuoái cuøng laø Ñaïo ñeá. Ñieàu naøy

laø do moái töông quan phaùt trieån veà maët lyù luaän,

chæ coù theå naém hieåu ñöôïc theo trình töï dieãn tieán

cuûa caùc vaán ñeà.

Chaúng haïn, vieäc nhaän roõ baûn chaát khoå ñau

cuûa ñôøi soáng (Khoå ñeá) taát yeáu phaûi laø ñieåm khôûi

ñaàu trong nhaän thöùc cuûa chuùng ta. Chæ khi hieåu

vaø thöøa nhaän ñöôïc ñieàu naøy, cuõng coù nghóa laø

nhaän ra vaø phaù vôõ ñöôïc nhaän thöùc sai laàm tröôùc

Trình töï thöïc haønh

höõng gì vöøa ñöôïc trình baøy trong nhöõng

phaàn tröôùc ñaây hoaøn toaøn khoâng nhaém

ñeán - vaø cuõng khoâng theå - cung caáp cho baïn ñoïc

moät tri thöùc ñaày ñuû, troïn veïn veà caùc phaàn giaùo lyù

quan troïng vaø caên baûn cuûa Phaät giaùo laø Töù dieäu

ñeá vaø Baùt chaùnh ñaïo. Ñieàu thöïc söï ñöôïc nhaém

ñeán chæ laø nhöõng hieåu bieát thöïc tieãn vaø coù theå

aùp duïng ngay vaøo ñôøi soáng. Hay noùi khaùc ñi, muïc

tieâu thöïc haønh ñöôïc nhaán maïnh hôn trong nhöõng

gì maø chuùng ta vöøa ñeà caäp ñeán.

Vaø khi noùi ñeán thöïc haønh thì ñieàu quan troïng

nhaát khoâng theå khoâng nhaéc ñeán laø vaán ñeà trình

töï thôøi gian.

Duø muoán hay khoâng thì caùch trình baøy tuaàn töï

cuûa chuùng ta nhö treân - ñôn giaûn chæ laø vì khoâng

coù choïn löïa naøo khaùc - raát coù theå seõ daãn ñeán moät

N

100

101

Vì sao toâi khoå?

ñaây, chuùng ta môùi coù theå baét ñaàu tìm hieåu ñeán

caùc nguyeân nhaân cuûa khoå ñau vaø söï sinh khôûi

cuûa chuùng (Taäp khoå ñeá). Tieáp ñoù, khi ñaõ nhaän

roõ ñöôïc nguyeân nhaân vaø söï sinh khôûi cuûa khoå

ñau nhö theá naøo, chuùng ta môùi coù theå hieåu vaø tin

ñöôïc laø khoå ñau coù theå dieät maát, cuõng nhö chuùng

seõ dieät maát nhö theá naøo (Dieät khoå ñeá). Söï nhaän

hieåu naøy seõ laø neàn taûng ñeå chuùng ta hieåu vaø tieáp

nhaän nhöõng phöông thöùc daãn ñeán dieät tröø khoå

ñau (Ñaïo ñeá).

Ñoù laø noùi veà quaù trình nhaän hieåu Töù dieäu ñeá.

Tuy nhieân, khi ñaõ nhaän hieåu ñöôïc 4 chaân lyù naøy

vaø böôùc vaøo thöïc haønh trong ñôøi soáng, vaán ñeà seõ

coù phaàn khaùc bieät hôn.

Söï thöïc haønh chaân lyù thöù hai (Taäp khoå ñeá)

vôùi yù nghóa quaùn saùt roõ caùc nguyeân nhaân vaø söï

sinh khôûi cuûa khoå ñau hoaøn toaøn khoâng coù nghóa

laø ñaõ chaám döùt söï thöïc haønh chaân lyù thöù nhaát

(Khoå ñeá). Trong thöïc teá, chính söï thöïc haønh chaân

lyù thöù hai caøng giuùp ta nhaän hieåu roõ vaø saâu saéc

hôn veà chaân lyù thöù nhaát. Nhieàu khía caïnh tinh teá

hôn, phöùc taïp hôn seõ daàn daàn ñöôïc nhaän ra chính

laø nhôø vaøo quaù trình thöïc haønh, chieâm nghieäm.

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

Töông töï, söï thöïc haønh chaân lyù thöù ba (Dieät

khoå ñeá) vôùi yù nghóa quaùn saùt söï dieät maát cuûa khoå

ñau trong ñôøi soáng hoaøn toaøn khoâng coù nghóa laø

ñaõ chaám döùt söï thöïc haønh chaân lyù thöù nhaát (Khoå

ñeá) vaø thöù hai (Taäp khoå ñeá). Trong thöïc teá, vieäc

quaùn saùt söï dieät maát cuûa khoå ñau caøng laøm chuùng

ta cuûng coá chaéc chaén hôn nhöõng hieåu bieát veà khoå

ñau vaø söï sinh khôûi cuûa chuùng. Nhö ngöôøi daïy

thuù, trong quaù trình huaán luyeän laïi caøng hieåu roõ

hôn nhöõng ñaëc ñieåm cuûa töøng con thuù maø oâng

ta ñaõ nhaän ra töø khi baét ñaàu thuaàn hoùa chuùng.

Nhöõng hieåu bieát vaø nhaän thöùc cuûa chuùng ta veà

khoå ñau vaø nguyeân nhaân cuõng nhö söï sinh khôûi

cuûa noù seõ caøng saâu saéc vaø roõ neùt hôn khi ta thöïc

haønh chaân lyù thöù ba laø quaùn xeùt söï dieät maát cuûa

khoå ñau.

Vaø vaán ñeà seõ khoâng theå hoaøn taát neáu chuùng

ta khoâng thöïc haønh chaân lyù thöù tö (Ñaïo ñeá) ñeå

thöïc söï laøm chaám döùt nhöõng khoå ñau. Nhö trong

moät cuoäc chieán ñaáu, quaù trình thöïc hieän caùc chaân

lyù thöù nhaát cho ñeán thöù ba chæ laø nhöõng böôùc ñaàu

tìm hieåu veà ñoái thuû. Ñieàu ñoù giuùp chuùng ta hieåu

roõ ñöôïc ñoái thuû vaø xaùc ñònh moái töông quan giöõa

ñoâi beân, vaø cuõng giuùp ta caûm thaáy deã daøng hôn

trong vieäc chòu ñöïng nhöõng ñoøn taán coâng cuûa ñoái

102

103

Vì sao toâi khoå?

thuû. Nhöng neáu döøng laïi ôû ñaây thì chuùng ta seõ

khoâng bao giôø quaät ngaõ ñöôïc ñoái thuû. Chuùng ta

caàn coù moät böôùc cuoái cuøng ñeå hoaøn taát chieán cuoäc,

laø xoâng leân ñoái maët vaø chieán thaéng ñoái thuû baèng

vaøo nhöõng ñoøn theá, nhöõng chieâu thöùc maø chuùng

ta bieát chaéc laø coù theå cheá ngöï ñöôïc ñoái thuû.

Vaø böôùc cuoái cuøng aáy chính laø söï thöïc haønh

chaân lyù thöù tö (Ñaïo ñeá), laø nhöõng phöông thöùc

thöïc söï giuùp ta ñoái maët ñeå dieät tröø taän goác khoå

ñau.

Nhö vaäy, vieäc thöïc haønh chaân lyù thöù tö cuõng

khoâng heà coù nghóa laø chaám döùt vieäc thöïc haønh

caùc chaân lyù tröôùc ñoù. Nhö ngöôøi voõ só böôùc vaøo

traän quyeát ñaáu vaãn khoâng theå queân ñi nhöõng gì

mình ñaõ tìm hieåu veà ñoái phöông, bôûi vì chính

nhöõng ñieàu ñoù cuõng goùp phaàn quan troïng trong

vieäc mang laïi chieán thaéng.

Do ñoù, quaù trình thöïc haønh Ñaïo ñeá vaãn caàn

thieát phaûi ñöôïc keát hôïp vôùi söï thöïc haønh caùc chaân

lyù tröôùc ñoù. Caøng hieåu saâu veà baûn chaát khoå ñau

cuûa ñôøi soáng cuõng nhö nguyeân nhaân vaø söï sinh

khôûi cuûa noù, chuùng ta caøng coù ñoäng löïc maïnh meõ

hôn trong vieäc thöïc haønh caùc phöông thöùc dieät

khoå, maø cuï theå laø thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo.

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

Noùi ngaén goïn laïi, vieäc tìm hieåu Töù dieäu ñeá

coù theå laø moät quaù trình dieãn ra tuaàn töï, nhöng

vieäc thöïc haønh caùc chaân lyù naøy trong ñôøi soáng

laïi nhaát thieát phaûi laø moät quaù trình ñoàng thôøi.

Trong ñoù, söï thöïc haønh moãi moät chaân lyù ñeàu coù

coâng naêng laøm cho ta hieåu roõ vaø saâu saéc hôn

caùc chaân lyù khaùc. Chaúng haïn, khi thöïc haønh Baùt

chaùnh ñaïo ñeå dieät tröø khoå ñau, ta môùi thöïc söï coù

ñöôïc nhöõng kinh nghieäm thöïc tieãn ñeå quaùn saùt

vaø thaáy roõ söï dieät maát cuûa moät phaàn khoå ñau naøo

ñoù. Vaø ñaây laïi chính laø phaïm vi thöïc haønh cuûa

chaân lyù thöù ba: Dieät khoå ñeá.

Vaø nhö ñaõ ñeà caäp ñeán trong moät phaàn tröôùc,

quaù trình thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo cuõng phaûi

dieãn ra moät caùch ñoàng thôøi vaø toaøn dieän nhö vieäc

thöïc haønh Töù dieäu ñeá.

Maët khaùc, khi ta thöïc haønh 8 phöông thöùc

chaân chaùnh trong Baùt chaùnh ñaïo thì cuõng ñaõ bao

haøm trong ñoù nhöõng phaàn lieân quan ñeán Khoå ñeá,

Taäp khoå ñeá vaø Dieät ñeá. Chaúng haïn nhö, khoâng

theå xem laø coù ñöôïc chaùnh kieán khi chöa hieåu roõ

ñöôïc Khoå ñeá, bôûi vì khoâng hieåu ñöôïc Khoå ñeá cuõng

coù nghóa laø coøn oâm giöõ nhaän thöùc sai laàm veà baûn

chaát cuûa cuoäc soáng, vaø nhö theá thì chöa theå xem

104

105

Vì sao toâi khoå?

laø thöïc haønh chaùnh kieán. Töông töï, quaù trình

thöïc haønh chaùnh tö duy khoâng theå khoâng bao

goàm vieäc suy xeùt veà nhöõng nguyeân nhaân vaø söï

sinh khôûi cuûa khoå ñau (Taäp khoå ñeá) hay söï dieät

maát cuûa khoå ñau (Dieät ñeá).

Maët khaùc, trong moät chöøng möïc naøo ñoù, söï

phaân bieät ranh giôùi giöõa chaùnh kieán vaø chaùnh tö

duy khoâng phaûi bao giôø cuõng roõ neùt, vaø nhöõng

hieåu bieát, nhaän thöùc ñuùng veà Töù dieäu ñeá coù theå

xem nhö thuoäc veà phaïm vi cuûa caû hai phöông

thöùc thöïc haønh naøy.

Cuõng vaäy, khi nhìn moät caùch toång quaùt veà

8 phöông thöùc thöïc haønh trong Baùt chaùnh ñaïo,

chuùng ta seõ thaáy roõ moät söï töông quan, gaén boù

vaø hoã töông laãn nhau, ñeán noãi vieäc thöïc haønh

moãi moät phöông thöùc ñeàu bao haøm trong noù moät

hay nhieàu phaàn cuûa caùc phöông thöùc khaùc. Chaúng

haïn, chuùng ta khoâng theå thöïc haønh chaùnh ngöõ

neáu khoâng coù chaùnh kieán vaø chaùnh tö duy, bôûi vì

lôøi noùi thaät ra chæ laø moät söï bieåu hieän cuûa nhöõng

gì ñaõ coù trong tö töôûng. Maët khaùc, vôùi moät loái

soáng buoâng thaû, khoâng thöôøng xuyeân kieåm soaùt

tö töôûng, lôøi noùi vaø vieäc laøm cuûa baûn thaân, baïn

cuõng khoâng theå naøo thöïc haønh chaùnh nieäm. Do

ñoù, tieàn ñeà nhaát thieát phaûi coù laïi laø söï tu taäp

chaùnh nghieäp vaø chaùnh maïng.

Thöïc haønh Baùt chaùnh ñaïo

Chuùng ta coù theå vaän duïng söï quaùn xeùt nhöõng

moái töông quan giöõa caùc phöông thöùc trong Baùt

chaùnh ñaïo nhö moät phöông phaùp thöïc haønh ñeå

hieåu saâu xa hôn veà giaùo phaùp naøy. Thöïc haønh söï

quaùn xeùt naøy seõ giuùp chuùng ta daàn daàn thaáy roõ

ñöôïc nhöõng moái töông quan taát yeáu trong vieäc

thöïc haønh caùc phöông thöùc. Cho ñeán moät luùc naøo

ñoù, ta seõ thöïc söï töï mình nhaän roõ ñöôïc laø moãi

moät phöông thöùc ñeàu bao haøm trong noù nhöõng

phöông thöùc khaùc, vaø söï thöïc haønh khoâng theå

taùch bieät thaønh töøng phöông thöùc rieâng leû khaùc

nhau.

Vaø khi nhaän roõ ñöôïc ñieàu naøy, chuùng ta cuõng

seõ ñoàng thôøi ruùt ra ñöôïc moät kinh nghieäm thöïc

tieãn laø: Moïi giaùo phaùp ñeàu khoâng ñi ngoaøi muïc

ñích mang laïi cho chuùng ta moät cuoäc soáng toát

ñeïp, an vui hôn, nhöng ñeå coù ñöôïc keát quaû ñoù

thì khoâng coù caùch naøo khaùc hôn laø phaûi noã löïc

thöïc haønh ñuùng theo giaùo phaùp. Vaø do ñoù, söï

thöïc haønh luoân luoân laø yeáu toá quyeát ñònh ñoái vôùi

nhöõng lôïi ích maø moät giaùo phaùp coù theå mang laïi

cho chuùng ta trong ñôøi soáng.

106

107

Muïc luïc

Thö ngoû .................................................... 5

Lôøi noùi ñaàu ............................................. 11

Caâu hoûi vöôït thôøi gian... .......................... 15

Ñôøi laø beå khoå... ..................................... 19

Nhaän dieän khoå ñau ................................. 25

Nhöõng nguyeân nhaân saâu xa ..................... 33

Vì sao toâi khoå? ........................................ 39

Ñoái trò khoå ñau ........................................ 46

Töù dieäu ñeá .............................................. 50

Thöïc haønh chaân lyù thöù nhaát: Khoå ñeá ....... 55

Thöïc haønh chaân lyù thöù hai: Taäp khoå ñeá ... 60

Thöïc haønh chaân lyù thöù ba: Dieät khoå ñeá 64

Thöïc haønh chaân lyù thöù tö: Ñaïo ñeá ........... 66

1. Thöïc haønh Chaùnh kieán................... 70

2. Thöïc haønh Chaùnh tö duy ................ 76

3. Thöïc haønh Chaùnh ngöõ ................ 79

4. Thöïc haønh Chaùnh nghieäp ............... 82

5. Thöïc haønh Chaùnh maïng ................. 84

6. Thöïc haønh Chaùnh tinh taán ............. 89

7. Thöïc haønh Chaùnh nieäm ................ 91

8. Thöïc haønh Chaùnh ñònh .................. 95

Trình töï thöïc haønh ................................ 100

108