1/ vật chât :

 Tr­ước tiên chúng ta phải đi tìm hiểu vật chất là gì? Theo Lênin thì “Vật chất là phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan đem lại cho con ng­ười trong cảm giác và được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh lại và tồnn tại không lệ thuộc vào cảm giác’’. nh­ư vậy định nghĩa vật chất của Lê-nin nổi lên một số nội dung cơ bản sau: Thứ nhất, vật chất là cái tồn tại khách quan bên ngoài ý thức và không phụ thuộc vào ý thức.Thứ hai, vật chất là cái gây nên cảm giác ở con ng­ười khi bằng cách nào đó (trực tiếp hay gián tiếp) tác động lên các giác quan của con người. Thứ ba, vật chất cái mà cảm giác, tư­ duy, ý thức chẳng qua chỉ là sự phản ánh của nó.

Qua đó, Lênin muốn khẳng định rằng, trong nhận thức luận, vật chất luôn mang tính thứ nhất, là cái quyết định: vật chất quyết định sự hình thành ý thức, quyết định nội dung phản ánh, quyết định sự biến đổi của ý thức và nó còn là điều kiện để hiện thực hóa ý thức. Dựa trên những thành tựu của khoa học tự nhiên nhất là sinh lý học thần kinh, chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định rằng ý thức là một thuộc tính của vật chất nh­ưng không phải của mọi dạng vật chất mà chỉ là thuộc tính của một dạng vật chất sống có tổ chức cao là bộ óc ng­ười. Bộ óc người là cơ quan vật chất của ý thức. Khoa học cũng đã chứng minh được rằng, thế giới vật chất nói chung và trái đất nói riêng đã từng tồn tại rất lâu tr­ước khi xuất hiện con ng­ười và bộ óc ng­ười, rằng ý thức ra đời là kết quả của sự phát triển lâu dài của giới tự nhiên cho tới khi xuất hiện con người và bộ óc ng­ười. Hoạt động ý thức của con ng­ười diễn ra trên cơ sở hoạt động sinh lý thần kinh của bộ não ng­ười. Bộ não ng­ười bao gồm khoảng 15 đến 17 tỉ tế bào thần kinh, các tế bào này tạo nên vô số các mối liên hệ nhằm thu nhận, xử lý, truyền dẫn và điều khiển toàn bộ các hoạt động của cơ thể trong quan hệ đối với thế giới bên ngoài qua cơ chế phản xạ không điều kiện và có điều kiện. Không chỉ có thế, vận động của ý thức, tư duy trên thực tế cũng là sản phẩm của sự vận động của vật chất. Điều đó được chứng minh một cách khá rõ ràng ở hình thức vận động xã hội của vật chất. Đó là sự thay thế lẫn nhau của các hình thái kinh tế xã hội, từ đó sớm hay muộn cũng dẫn đến sự thay đổi của ý thức, của cách nghĩ, bởi tồn tại xã hội bao giờ cũng quyết định ý thức xã hội.

          Vai trò cơ sở, quyết định của vật chất còn được thể hiện ở chỗ nó quyết định nội dung phản ánh, quyết định sự biến đổi của ý  thức.

          Từ nội dung thứ 2 trong định nghĩa vật chất của Leenin rằng: Vật chất mà cái cảm giác, tư duy, ý thức chẳng qua chỉ là sự phản ánh của nó, mà ta thấy rằng nội dung phản ánh của ý thức là thế giới bên ngoài, là hiện thực khách quan. Hay nói như chủ nghĩa duy vật Mác: Ý thức là sự phản ánh thế giới khách quan vào trong bộ óc của con người. Chính vì vậy mà thế giới khách quan như thế nào thì ý thức phản ánh như thế ấy, không nên phản ánh một cách xuyên tạc, bóp méo sự thật về thế giới khách quan. Nói cách khác, nội dung phản ánh của ý thức phải lấy cái khách quan làm tiền đề và bị cái khách quan quy định.

          Vật chất quyết định sự biến đổi của ý thức. Do ý thức là chức năng của bộ não người. Hoạt động ý thức không diễn ra ở đâu ngoài những hoạt động sinh lý thần kinh của bộ não. Ý thức phụ thuộc vào hoạt động của bộ não, do đó khi bộ não bị tổn thương thì hoạt động ý thức sẽ không được bình thường hoặc bị rối loạn

Ý thức:

Là sự phảm ánh thực tại khách quan vào bộ óc con người,là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan.tuy không phải thế giới khách quan tác động vào bộ óc con người là tự nhiên trở thành ý thức.ngược lại ý thức là sự phản ánh năng động sáng tạo về thế giới do nhu cầu việc con người cải biến giới tự nhiên quyết định và thông qua hoạt động lao động.ý thức có tính sáng tạo rất phong phú,trên cơ sở cái đã có ý thức có thể tạo ra trí thức mới vế sự vật.ý thức là tòa bộ nhưng hoạt động tinh thần của con người:tình cảm yêu thương, tâm trạng,cảm súc,ý trí, tập quán ,truyền thống,thói quen,tư tưởng,lí luận,đường lối,kế hoạch,phương pháp,mục đích,biện pháp.

Mối quan hệ: vật chất có trước,ý thức có sau,vật chât quyết định ý thức,vật chất tồn tạ khách quan độc lập với ý thức.vật chất là nguồn gốc sinh ra ý thức.Não của con người là dạng vật chất có tổ chức cao là cơ quan phản ánh để hình thành ý thức,ý thức tồn tại phụ thuộc vào hoạt động tinh thần của bộ não,Ý thức có tính độc lập tương đối so với vật chất,có tính năng động sáng tạo nên có thể tác động trở lại vật chất góp phần cải biên thế giới khách quan thong qua hoạt động thực tiễn của con người.