Bài làm
Tô Hoài là nhà văn Hà nội, sinh năm 1920, tự học mà thành tài. Khi bước vào tuổi "xưa nay hiếm" ông đã có trên 100 tác phẩm, những trang văn của ông giàu chất thơ. Ông hay viết về phong tục sinh hoạt, có tài kể chuyện và cách miêu tả tài tình.Ông đã viết thành công về chuyện thiếu nhi, đề tài miền núi. "Dế mèn phưu lưu ký", "Truyện Tây Bắc", "Miền Tây"... là những tác phẩm đặc sắc của ông rất được bạn đọc yêu thích.
Năm 1952, Tô Hoài theo bộ đội vào giải phóng Tây Bắc, một chuyến đi hài hơn nửa năm. Ông đã viết truyện "Vợ chồng A Phủ", qua đó nói lên sự thống khổ của người Mèo ở Tây Bắc và sự vùng dậy của họ để dành tự do, hạnh phúc, một lòng quyết tâm đi theo kháng chiến.

Truyện ngắn gồm hai phần: Phần một : Mị và A Phủ ở Hồng Ngài. Phần hai : Mị và A Phủ ở khu du kích Phiềng Sa. Phần thứ nhất cũng là cảm động nhất, tác giả nói về bi kịch cuộc đời và sự vùng dậy của Mị.
Cuộc đời của Mị đầy nước mắt. Mị biết cuốc nương thì mẹ Mị mất đã lâu rồi, bố Mị đã già. Món nợ truyền kiếp đang đè nặng lên Mị. Năm nào hai bố con Mị cũng phải trả nợ lãi một nương ngô cho thống ký Pá Tra. Mị làm nương giỏi, thổi sáo hay, nhiều chàng trai mê, ngày đêm đi theo Mị. Thế nhưng hạnh phúc, tình yêu và tuổi xuân của Mị đã bị chà đạp. Mị bị A Sử, con trai thống lí Pá Tra bắt đem về "cúng trình ma". Mị trở thành con dâu gạt nợ nhà thống lí. Bố Mị chỉ biết khóc và cất lời than: "Chao ôi! Thế là cha mẹ ăn bạc của nhà giàu từ kiếp trước, bây giờ người ta bắt con trừ nợ. Không làm thế nào khác được rồi"

Mị là con dâu gạt nợ nhà Tống lí Pá Tra từ cái Tết ấy... Bố Mị đã già, đã khổ lại cô đơn khi Mị đã trở thành con trâu, con ngựa nhà thống lí. Như một nụ hoa xuân chưa kịp nở đã bị héo tàn, Mị đau khổ "mặt buồn rười rượi". Nơi Mị ở là một cái buồng "kín mít" chỉ có một ô cửa sổ bằng bàn tay, nhìn ra ngoài chỉ thấy trăng trắng, không biết là sương hay là nắng! Mị phải làm quần quật suốt ngày suốt đêm, lúc hái củi, lúc bung ngô, lúc đi nương, lúc nào cũng gài một bó đay trong cánh tay để tước thành sợi. Bao giờ cũng thế, suốt năm suốt đời như thế! Đau khổ quá, Mị như kẻ vô cảm, vô hồn, ngày "càng không nói, lùi lũi như con rùa nuôi xó cửa". Bao mùa xuân đã trôi qua, Mị tưởng mình cũng như con trâu con ngựa "chỉ biết việc ăn cỏ, đi làm mà thôi!". Như một linh hồn chết "Mị cúi mặt không nghĩ ngợi nữa". Hình ảnh Mị cúi mặt quay sợi đay bên tảng đá đầy ám ảnh trong lòng nhiều thương xót mênh mông về một kiếp con người đau khổ - con dâu gạt nợ.

Mị là một người con hiếu thảo giàu đức hi sinh. Hàng tháng trời, đêm nào Mị cũng khóc, Mị không muốn làm kiếp con dâu gạt nợ. Mị phải ăn lá ngón để tự tử, Mị đã trốn về nhà quỳ lạy bố "úp mặt xuống đất nức nở". Mị chết nhưng nợ vẫn còn, bố đã ốm yếu quá rồi, lấy ai làm nương ngô trả nợ? Mị không nỡ chết! Thương bố già yếu, Mị chết thì bố còn "khổ hơn bao nhiêu lần bây giờ nữa". Quẳng nắm lá ngón xuống đất, Mị nghe bố nói, bưng mặt khóc, Mị đành trở lại nhà thống lí, cam chịu mọi cay cực, đau khổ. Thương cha, Mị nhận hết mọi đau khổ vào mình. Lòng hiếu thảo, đức hi sinh của người con gái vùng rẻo cao thật đáng quý trọng.
Cứ tưởng rằng "ở đã lâu trong cái khổ, Mị đã quen khổ rồi". Nhưng Mị còn trẻ. Tết lại đến ngoài đầu núi đã có ai đó "thổi sáo rủ bạn tình đi chơi". Nghe tiếng sao vọng lại, Mị "thiết tha bồi hồi". Những đêm tình mùa xuân đã tới. Mị nhẩm thầm lời bài hát của người đang thổi sao: "Ta không có con trai con gái
Ta đi tìm người yêu"

Mị "nổi loạn" lén lấy hũ rượu "uống ừng ực từng bát". Mị say, ngồi lịm mặt ... Mị nhớ lại thời con gái. Mị thấy lòng mình "phơi phới trở lại", rồi đột nhiên "vui sướng như những đêm Tết ngày trước". Tiếng sáo, tiếng hát gọi bạn tình của những đôi trai gái người Mèo đã "đánh thức" bao nỗi khát khao về tình yêu, hạnh phúc của người phụ nữ bất hạnh này! Mị ý thức mãnh liệt: "Mị trẻ lắm, Mị muốn đi chơi..." Có biết bao nhiêu người có chồng cũng đi chơi ngày Tết. Mị cay đắng nghĩ lại số phận mình: "A Sử với Mị không có lòng với nhau mà vẫn phải ở với nhau". Nước mắt Mị ứa ra. Nếu có nắm lá ngón trong tay, Mị sẽ ăn ngay cho chết ngay! Tiếng sao gọi bạn yêu lại làm cho lòng Mị bồi hồi: "Anh ném pao, em không bắt
Em không yêu, quả pai rơi rồi".
Mị xắn thêm mỡ bỏ thêm vào đĩa đèn cho sáng. Mị quấn lại tóc. Mị với tay lấy cái váy hoa... Những hành động ấy diễn ra trước mắt A Sử. Mị phải trả giá đau đớn. Thằng A Sử đã trói đứng Mị suốt đêm trong buồng bằng một sợi đay. Hắn còm quấn luôn tóc Mị lên cột làm Mị suốt đêm "không cúi, không nghiêng đầu được nữa". Suốt đêm, Mị "lúc mê lúc tỉnh". Mị sợ quá, cứ cựa quậy "xem mình còn sống hay đã chết". Có lúc Mị "vùng bước đi" chập chờn theo tiếng sáo, nhưng chân tay đang bị trói "đau không cựa được", "đau nhức", "đau dứt từng mảng thịt". Nghe tiếng ngựa nhai cỏ, gãi chân, Mị đau khổ thổn thức "nghĩ mình không bằng con ngựa".

Tô Hoài miêu tả tâm trạng, phân tích tâm lý của nhân vật Mị một cách sâu sắc, tinh tế qua bao tiếng sáo đêm tình mùa xuân. Mị khao khát tình yêu, khao khát hạnh phúc biết bao. Mị có một sức sông tiềm tàng mãnh liệt. Ông đã vạch trần bọ mặt ghê tởm của thằng A Sử và chỉ rõ việc Mị bị bắt làm con dâu gạt nợ là một tệ nạn xã hội vô cũng dã man. Hành động "nổi loạn" của Mị đã cho thấy không có uy quyền nào, con ma nào có thể vui dập khát khao tình yêu, hạnh phúc trong lòng người phụ nữa trẻ, người con dâu gạt nợ.

Nhờ một chuyện tình cờ mà Mị được sống sót, không chết rũ xương trong nhà như người đàn bà nọ. Mị ngày càng tê dại hẳn đi. Đêm mùa đông ở núi Hồng Ngài dài và lạnh. Mị buồn chỉ chợp mắt được từng lúc rồi lại thức dậy sưởi lửa suốt đêm. Mị sống trong tâm trạng cô đơn "chỉ biết, chỉ còn ở với ngọn lửa". Mị và A Phủ như hai số phận tiền định trải bao đau khổ, vùi dập. A Phủ, một kẻ tứ cố vô thân, bị bắt vì tội đánh con quan, bị làng bắt vạ 100 đồng bạc trắng, trở thành người vay nợ, kẻ ở nợ, phải làm con trâu, con ngựa cho nhà thống lý, "đời con, đời cháu" A Phủ cũng phải thế. A Phủ đi chăn bò, để hổ bắt mất một con, thống lí Pá Tra mắng chửi A Phủ là "quân ăn cướp làm mất bò tao". Thống lí trói đứng A Phủ vào một cái cọc bằng dây mây, "trói đến chết nếu không bắt được hổ về". Bị trói đứng suốt ngày đêm, hai hõm má của A Phủ đã xám đen lại. Nửa đêm, qua ánh lửa, Mị "lé măt trông sang" thấy kẻ chịu nạn, rồi xúc động nghĩ: "cơ chừng này chỉ đêm mai là người kia chết, chết đau, chết đói, phải chết". Rồi Mị thương thân phận mình thương người đàn bà ngày trước bị trói đến chết ở nhà này. Mị căm thù căn nguyên, nguyền rủa cha con thống lí: "Chúng nó thật độc ác!". Mị vừa lo sợ phải thế mạng mình vào cái cọc ấy một khi A Phủ trốn thoát. Nghĩ thế trong tình cảnh này, "làm sao Mị không thấy sợ". Bếp lửa tàn, nhà tối bưng,

Mị như có thêm sức mạnh. Mị đã dùng dao cắt lúa, cắt nút mây cho A Phủ. Một cảnh dữ dội, khủng khiếp diễn ra. Như ra lệnh, Mị giục A Phủ "Đi ngày!", rồi Mị nghẹn lại. A Phủ vùng chạy, Mị đứng lặng trong bóng tối, Mị băng đi, nói thở trong hơi gió lạnh ngắt: "A Phủ cho tôi đi!... ở đây thì chết mất!". A Phủ chỉ kíp nói với người đàn bà chê chồng vừa cắt dây trói cho mình: "Đi với tôi!". Mị và A Phủ dìu đỡ nhau chạy trốn khỏi Hồng Ngài. Đó là đêm hãi hùng mà vô cùng đáng nhớ đối với Mị và A Phủ.

Hành động cắt dây trói rồi cùng A Phủ chạy trốn là một tình huống dữ dội, phản ánh bước nhảy vọt về ý thức của tâm lý nhân vật Mị. Mị vừa thương mình, vừa thương người, Mị căm thù cái ác chà đạp lên cuốc đời mình. Mị cắt dậy trói cứu A Phủ cũng là cắt đứt sợi dây oan nghiệt đã biên con người thành nô lệ nhục nhã, đau thương. Mị đã giành lấy tự do và hạnh phúc. Mị và A Phủ nên vợ chồng. Mị có một sức sống tiềm tàng kỳ lạ.
Nhân vật Mị trong truyện "Vợ chồng A Phủ" là một thành công của Tô Hoài. Mị là một cô gái duyên dáng, hiếu thảo giàu tình thương và có một sức sống tiềm tàng mạnh mẽ. Tính cách Mị được miêu tả trong quá trình phát triển theo quy luật cuộc sống. Mị chỉ biết khóc, Mị ăn lá ngón... Mị lầm lũi... Mị khao khát hạnh phúc, khao khát yêu.

Tâm hồn Mị được hồi sinh, được đánh thức cùng tiếng sáo gọi bạn tình trong đêm mùa xuân. Mị bị trói, bị vùi dập. Mị đã vùng lên cắt dây trói cứu A Phủ rồi cùng chạy trốn. Đó là trang đời đẫm máu và nước mắt của Mị, là bi kịch và sự vùng dậy của người con gái trong thân phận làm dâu gạt nợ. Cuộc đời của Mị đã từ đau thương, nô lệ trở thành người hạnh phúc, tự do.Sự đổi đời của Mị đã tô đậm giá trị nhân đạo trong truyện "Vợ chồng A Phủ". Từ tủi nhục cay đắng của kiếp dâu gạt nợ, Mị đã vùng dậy giành được tự do, hạnh phúc. Cái hương vị cuộc đời ấy thật đáng quý và sáng giá biết bao! Tô Hoài đã dành cho nhân vật Mị sự cảm thương sâu sắc đầy tính người.