ÿþTHÜI NIÊN THI¾U CæA NAPOLEON BONAPARTE

Ngày 15 tháng 8 nm 1769, t¡i thành phÑ A-gi¯c-xi-nô thuÙc £o Coóc, Lê-ti-ti-a Bô-na-pác, 19 tuÕi, vã mÙt ng°Ýi quý tÙc Ëa ph°¡ng làm nghÁ lu­t s°, ang i ngoài phÑ b×ng th¥y au », vÙi r£o b°Ûc vÁ nhà thì sinh °ãc mÙt éa con trai. Lúc b¥y giÝ, quanh Lê-ti-ti-a không có ai nên éa bé ã bË » r¡i. Th¿ là gia ình cça Sác Bô-na-pác, mÙt lu­t s° nghèo ß thành phÑ A-gi¯c-xi-ô, thêm mÙt ng°Ýi. Sác Bô-na-pác quy¿t Ënh cho con mình h¥p thå nÁn giáo dåc Pháp ché không ph£i nÁn giáo dåc Coóc. Khi éa bé lÛn lên, gia ình ông ng°Ýi ¥y không có ç tiÁn cho con n hÍc, Sác Bô-na-pác ã xin °ãc hÍc bÕng cho con vào theo hÍc ß mÙt tr°Ýng võ bË Pháp.

£o Coóc, sau nhiÁu nm thuÙc vÁ n°Ûc CÙng hoà Giên, ã nÕi d­y d°Ûi sñ lãnh ¡o cça mÙt Ëa chç Ëa ph°¡ng tên là Pao-li, và, nm 1755, ã uÕi °ãc ng°Ýi Giên ra khÏi £o. L½ d) nhiên, ó là mÙt cuÙc khßi ngh)a cça t§ng lÛp tiÃu quý tÙc nông thôn và cça nông dân °ãc nhïng ng°Ýi sn b¯n, nhïng ng°Ýi chn cëu ß trên núi và dân nghèo ß mÙt vài thành thË çng hÙ. Tóm l¡i, ó là cuÙc khßi ngh)a cça mÙt dân tÙc muÑn thoát ra khÏi ách bóc lÙt hà kh¯c vÁ thu¿ khoá và cai trË cça mÙt n°Ûc cÙng hoà buôn bán. CuÙc khßi ngh)a thu °ãc th¯ng lãi, và të nm 1755, £o Coóc sÑng Ùc l­p d°Ûi sñ lãnh ¡o cça Pao-li. Nhïng tàn d° cça xã hÙi tÙc tr°ßng v«n còn m¡nh (·c biÇt ß trong nÙi Ëa £o). ThÉnh tho£ng, các thË tÙc l¡i giao tranh ác liÇt và dai d³ng. TÇ tåc "thù truyÁn ki¿p" r¥t phÕ bi¿n, th°Ýng °ãc k¿t thúc b±ng nhïng tr­n chi¿n ¥u khçng khi¿p.

Nm 1868, n°Ûc CÙng hoà Giên ã bán l¡i cho vua n°Ûc Pháp Lu-i XV "quyÁn hành cça mình" ß Coóc-thñc t¿ quyÁn hành ¥y ã bË thç tiêu-và mùa xuân nm 1869, quân Ùi Pháp ã ánh

b¡i quân cça Pao-li (viÇc này x£y ra vào tháng 5 nm 1869, ba tháng tr°Ûc khi Na-pô-lê-ông ra Ýi). £o Coóc trß thành ¥t ai thuÙc Pháp.

Nh° v­y, Na-pô-lê-ông ã sÑng nhïng ngày th¡ ¥u trong mÙt thÝi mà lòng dân £o Coóc còn luy¿n ti¿c nÁn Ùc l­p chính trË ã m¥t i mÙt cách quá Ùt ngÙt, còn nh° mÙt bÙ ph­n cça giai c¥p Ëa chç và t° s£n thành thË thì tñ nhç r±ng tÑt h¡n h¿t là hãy trß thành nhïng th§n dân trung thành và tñ nguyÇn cça n°Ûc Pháp. BÑ Na-pô-lê-ông, Sác Bô-na-pác, thuÙc phái "thân ng°Ýi b£o vÇ £o Coóc ã bË °a i ày, và cm ghét nhïng ng°Ýi xâm lng.

Ngay të hÓi còn nhÏ, Na-pô-lê-ông ã tÏ ra không nh«n n¡i và nôn nóng. Sau này, khi ôn l¡i nhïng k÷ niÇm thÝi ¥u th¡ cça mình, Na-pô-lê-ông nói r±ng: không ai b¯t n¡t °ãc mình, hay gây gÕ, hay ánh éa này, chÍc éa khác và mÍi éa bé Áu sã c­u ta. ·c biÇt là Giô-dép, anh Na-pô-lê-ông, ã ph£i chËu ñng chuyÇn ¥y nhiÁu.

Na-pô-lê-ông ánh anh, c¯n anh, nh°ng chính Giô-dép l¡i bË quß m¯ng, vì sau cuÙc ©u £, Giô-dép ch°a kËp hoàn hÓn thì Na- pô-lê-ông ã i mách m¹. Na-pô-lê-ông kà thêm: m°u m¹o ã giúp tôi nh° v­y ¥y, n¿u không m¹ tôi ã ph¡t tôi vÁ tÙi hay cãi nhau và không bao giÝ tha thé nhïng hành Ùng gây gÕ cça tôi.

Na-pô-lê-ông là mÙt éa tr» l§m lì và nóng tính. Tuy bà m¹ yêu con, nh°ng d¡y d× Na-pô-lê-ông cing nghiêm kh ¯c nh° Ñi vÛi anh em cça Na-pô-lê-ông. Gia ình sinh ho¡t t±n tiÇn nh°ng không túng b¥n. Trông bÁ ngoài, ông bÑ là mÙt ng°Ýi àn ông tÑt và bà Lê-ti-ti-a, ng°Ýi chç th­t sñ cça gia ình, mÙt ng°Ýi àn bà qu£ quy¿t, nghiêm kh¯c và c§n cù. Na-pô-lê-ông thëa h°ßng cça m¹ tinh th§n ham làm viÇc và n¿p sÑng tr­t tñ nghiêm ng·t.

£o Coóc ß xa låc Ëa, nhân dân còn man rã sÑng trong núi rëng, nhïng cuÙc xung Ùt kéo dài giïa các thË tÙc, tÇ n¡n "thù truyÁn ki¿p", mÑi ác c£m r¥t khéo che gi¥u nh°ng sâu s¯c, dai d³ng cça dân £o Ñi vÛi bÍn xâm l°ãc Pháp, t¥t c£ nhïng ·c iÃm ó ã £nh h°ßng m¡nh m½ ¿n nhïng c£m giác §u tiên cça c­u bé Na-pô-lê-ông.

cça GÛt: Íc c£ tác ph©m cça Ra-xin, Coóc-nây, Mô-li-e , các bài th¡ lëng danh mÙt thÝi bË gán là cça Ñt-xi-ng, mÙt thi s) hát rong ng°Ýi ê-cÑt thÝi trung cÕ (thñc t¿ chÉ là mÙt sñ lëa nghËch trong vn hÍc). Íc nhïng lo¡i sách ¥y xong, Na-pô-lê-ông l¡i lao vào sách toán hÍc và các tác ph©m có liên quan ¿n các v¥n Á quân sñ, ·c biÇt là pháo binh.

Tháng 9 nm 1786, Na -pô-lê-ông xin phép nghÉ dài h¡n vÁ quê ß A-gi¯c-xi-ô à thu x¿p sñ sinh sÑng cça gia ình. Khi ch¿t, bÑ Na-pô-lê-ông có à l¡i mÙt ít tài s£n và mÙt sÑ công viÇc khá r¯c rÑi. Na-pô-lê-ông ã gi£i quy¿t nhïng công viÇc ó mÙt cách tích cñc và có k¿t qu£. Na-pô-lê-ông °ãc phép nghÉ thêm ¿n giïa nm 1788, không °ãc h°ßng l°¡ng nh°ng k¿t qu£ ho¡t Ùng cça Na-pô-lê-ông à Õn Ënh công viÇc gia ình ã bù ¯p l¡i.

Trß vÁ Pháp vào tháng 6 nm 1788, Na-pô-lê-ông i theo trung oàn lên óng ß Ðc-xon và, l§n này, Na-pô-lê-ông ß trong tr¡i, không ß nhà riêng nïa. Na-pô-lê-ông v«n mê m£i Íc t¥t c£ các lo¡i sách ã có trong tay và ·c biÇt là các tác ph©m bàn vÁ nhïng v¥n Á quân sñ ã làm say mê các chuyên gia ß th¿ k÷ thé XVIII. MÙt l§n, bË ph¡t không °ãc i l¡i, Na-pô-lê-ông ã tìm °ãc ß n¡i nhÑt mình mÙt cuÑn sách ci nói vÁ pháp lu­t Ýi cÕ La Mã, vi¿t theo lÇnh cça Hoàng ¿ Giu-xti-niêng. Na-pô-lê-ông không nhïng ã Íc h¿t cuÑn ó, mà g§n 15 nm sau, trong khi biên so¡n bÙ dân lu­t, Na-pô-lê-ông còn Íc thuÙc lòng c£ bÙ tuyÃn t­p pháp lu­t La Mã. ViÇc này ã làm cho các nhà lu­t hÍc l×i l¡c nh¥t ß Pháp ng¡c nhiên. Na-pô-lê-ông qu£ có mÙt trí nhÛ phi th°Ýng.

Kh£ nng làm viÇc b±ng trí óc mÙt cách cng th³ng cing nh° kh£ nng t­p trung cao Ù và lâu dài séc suy ngh) cça Na-pô-lê- ông ã th¥y lÙ rõ të thÝi kó này. Sau này, nhiÁu l§n Na-pô-lê-ông nói r±ng: n¿u ng°Ýi ta th¥y tôi luôn luôn sµn sàng Ñi phó vÛi mÍi tình huÑng thì iÁu ó có thà gi£i thích nh° th¿ này: tr°Ûc khi làm b¥t cé viÇc gì, tôi ã suy ngh) kù tr°Ûc khá lâu và dñ ki¿n h¿t nhïng gì có thà x£y ra. Ch³ng ph£i là ã có mÙt vË th§n thánh nào thình lình hiÇn ra à gà cho Na-pô-lê-ông nhïng tình huÑng d°Ýng nh° b¥t ngÝ Ñi vÛi nhïng ng°Ýi khác, Na-pô-lê-ông nói thêm r±ng

siêu phàm, có b©m nng tiên oán viÇc Ýi, có lòng tin vào thiên chéc cça mình, muÑn tìm xem trong viên trung uý pháo binh mÛi

20 tuÕi óng ß Ðc-xon này có tiên c£m gì vÁ nhïng lãi ích mà cuÙc cách m¡ng nÕ ra nm 1789 ¯t ph£i em l¡i cho chàng ta.

Thñc t¿, mÍi viÇc ã x£y ra mÙt cách gi£n ¡n và tñ nhiên h¡n nhiÁu. Do vË trí xã hÙi cça mình, Na-pô-lê-ông chÉ có lãi trong cuÙc chi¿n th¯ng cça giai c¥p t° s£n Ñi vÛi ch¿ Ù phong ki¿n chuyên ch¿. Þ Coóc, ngay c£ d°Ûi thÝi thÑng trË cça Giên, bÍn quý tÙc (·c biÇt là t§ng lÛp quý tÙc Ëa chç nhÏ) không bao giÝ °ãc h°ßng nhïng ·c quyÁn, ·c lãi mà bÍn quý tÙc Pháp r¥t quý trÍng. D«u sao chàng quý tÙc nhÏ này, gÑc gác ß mÙt hòn £o Ý kém vn minh, vëa mÛi bË ng°Ýi Pháp xâm chi¿m, cing không thà mong có °ãc b°Ûc °Ýng công danh r¡ng rá và nhanh chóng ß trong quân Ùi. Trong cuÙc cách m¡ng 1789, n¿u có cái gì có thà cám d× °ãc chàng ta, thì chính là të nay trß i chÉ riêng có nhïng kh£ nng cça cá nhân là có thà giúp cho con ng°Ýi leo lên nhïng b­c thang xã hÙi. à nh£y vào cuÙc, viên trung uý pháo binh Bô- na-pác không c§n gì khác nïa.

Nhïng suy tính thñc tiÅn ã thu hút tâm trí Na-pô-lê-ông. Lãi ích to lÛn nh¥t mà Na-pô-lê-ông có thà thu °ãc ß cách m¡ng là cái gì? Và ß âu có iÁu kiÇn tÑt nh¥t? Có hai câu tr£ lÝi: mÙt là ß Coóc, hai là ß Pháp. Lúc này, không nên ánh giá quá cao ph¡m vi và méc Ù yêu £o Coóc cça Na-pô-lê-ông. Vào nm 1789, chàng trung uý Bô-na-pác ch³ng còn nhÛ tÛi chú sói con 10 tuÕi ã tëng ánh nhau r¥t hng ß trong sân tr°Ýng Briên, m×i khi b¡n bè ch¿ giÅu gÍng Coóc cça mình.

Bây giÝ chàng ta ã bi¿t th¿ nào là n°Ûc Pháp và th¿ nào là £o Coóc, ã có thà so sánh °ãc hai n°Ûc này vÁ m·t diÇn tích, và t¥t nhiên ã nh­n ra °ãc hai n°Ûc này không giÑng nhau ¿n méc Ù nào. Nh°ng v¥n Á ·t ra ngay c£ vào nm 1789, Na-pô-lê- ông cing không thà hy vÍng chi¿m °ãc ß n°Ûc Pháp cái Ëa vË mà ông có thà có °ãc ß Coóc, nh¥t là nay cách m¡ng ã b¯t §u bùng nÕ, m·c d§u ß Coóc, Na-pô-lê-ông có r¥t ít iÁu kiÇn thu­n lãi. Hai tháng r°ái sau khi ngåc Ba-xtil bË phá, Na-pô-lê-ông xin phép nghÉ và trß vÁ Coóc.

Trong sÑ r¥t nhiÁu tác ph©m Ënh vi¿t, úng vào nm 1789, Na-pô-lê-ông ã vi¿t xong mÙt b£n tiÃu lu­n nói vÁ lËch sí £o Coóc và trao b£n ó cho Ray-nan à xin ý ki¿n, và Na-pô-lê-ông r¥t l¥y làm thích thú vÁ lÝi ánh giá tâng bÑc cça nhà vn ang nÕi ti¿ng ¥y. Chç Á ¥y ç à chéng minh r±ng Na -pô-lê-ông r¥t quan tâm ¿n hòn £o quê h°¡ng cça mình, ngay c£ khi Na-pô-lê-ông còn ch°a có kh£ nng à chuyên tâm ho¡t Ùng chính trË ß ó. VÁ tÛi nhà m¹, Na-pô-lê-ông l­p téc tuyên bÑ tán thành Pao-li (Pao-li ã trß vÁ sau mÙt thÝi gian dài bË ày) nh°ng Pao-li ã ti¿p viên trung uý tr» tuÕi r¥t l¡nh nh¡t, và, ch³ng bao lâu, qu£ nhiên là m×i ng°Ýi i mÙt con °Ýng khác. Pao-li m¡ t°ßng ¿n viÇc gi£i phóng hoàn toàn £o Coóc khÏi ách ô hÙ cça ng°Ýi Pháp, còn Bô- na-pác thì cho r±ng cuÙc cách m¡ng mß ra nhïng con °Ýng mÛi cho sñ ti¿n bÙ cça £o Coóc và có thà - iÁu này mÛi chính - cho sñ nghiÇp cça b£n thân.

Sau m¥y tháng ß nhà không ¡t °ãc k¿t qu£ gì, Na -pô-lê- ông trß l¡i ¡n vË, mang theo éa em trai là Lu-i à gi£m bÛt mÙt ph§n chi tiêu cho m¹. Hai anh em ß Va-lng-x¡, n¡i trung oàn cça Na -pô-lê-ông trß l¡i óng quân. Të nay trß i, trung uý Bô-na- pác ph£i sÑng vÛi em và nuôi n¥ng cho em n hÍc b±ng Óng l°¡ng quá ít Ïi cça mình. Có bïa n tr°a chÉ có m×i mÙt mi¿ng bánh. Na- pô-lê-ông ti¿p tåc phåc vå quân Ùi mÙt cách hng hái và say mê Íc nhïng tác ph©m vÁ lËch sí quân sñ.

Tháng 9 nm 1791, ng°Ýi ta l¡i th¥y Na-pô-lê-ông ß Coóc, do Na-pô-lê-ông ã tìm cách à °ãc thuyên chuyÃn vÁ. L§n này, Na- pô-lê-ông v)nh viÅn c¯t ét quan hÇ vÛi Pao-li ã công khai ho¡t Ùng tách £o Coóc ra khÏi n°Ûc Pháp, iÁu mà Na-pô-lê-ông không muÑn chút nào. Tháng 4 nm 1791, khi x£y ra cuÙc xung Ùt giïa bÍn giáo s) ph£n cách m¡ng, çng hÙ triÇt à chç tr°¡ng tách £o Coóc cça Pao-li vÛi nhïng ¡i diÇn cça chính quyÁn cách m¡ng, Bô-na-pac ã ra lÇnh b¯n c£ vào nhïng ám ông b¡o Ùng xông vào ánh quân Ùi ·t d°Ûi quyÁn chÉ huy cça mình. CuÑi cùng, bË chính quyÁn cÙng hoà tình nghi vì âm m°u ánh chi¿m mÙt pháo ài (không có lÇnh c¥p trên), Na-pô-lê-ông l¡i sang Pháp và l­p téc ph£i ¿n trình diÇn tr°Ûc BÙ Chi¿n tranh ß Pa-ri à xác

minh thái Ù có ph§n nào mÝ ám cça mình ß Coóc. ¿n thç ô n°Ûc Pháp vào cuÑi tháng 5 nm 1792, Na -pô-lê-ông chéng ki¿n nhiÁu bi¿n cÑ sôi nÕi cça cách m¡ng x£y ra vào nm ó.

Chúng tôi có nhïng b±ng cÛ chính xác cho phép xét oán sñ ph£n éng cça viên s) quan 23 tuÕi ó tr°Ûc hai bi¿n cÑ trÍng ¡i x£y ra: CuÙc ánh chi¿m cung iÇn Tuy-l¡-ri cça qu§n chúng nhân dân vào ngày 20 tháng 6 và cuÙc l­t Õ ch¿ Ù quân chç ngày 10 tháng 8 nm 1792. Tham gia nhïng bi¿n cÑ ¥y b±ng cách éng ngoài vòng chéng ki¿n mÙt cách b¥t ngÝ nên hai l§n ¥y là dËp à Bô-na-pác biÃu lÙ t° t°ßng cça mình trong mÙt nhóm b¡n thân. VÛi hÍ, Bô-na-pác có thà tñ do bÙc lÙ nhïng ý ngh) th­t và t¥t c£ b£n ch¥t cça mình. Và nhïng lÝi ông ta nói th­t rõ ràng, không chút gì úp mß: "Chúng ta hãy i theo bÍn vô l¡i này", Na-pô-lê-ông ã nói nh° v­y vÛi Bu-riên lúc cùng i vÛi nhau trong phÑ, khi th¥y qu§n chúng ti¿n vÁ phía cung iÇn nhà vua ngày 20 tháng 6. Khi th ¥y vua Lu-i XVI, hÑt ho£ng tr°Ûc cuÙc biÃu tình §y uy th¿, ph£i ra chào qu§n chúng ß bao l¡n, §u Ùi mi Ï Phri-giêng, Na- pô-lê-ông liÁn khinh bÉ nÛi: "Th±ng hèn! Th¿ mà l¡i à cho bÍn vô l¡i này vào °ãc! áng l½ ph£i dùng pháo quét i Ù bÑn, nm trm th±ng là nhïng th±ng khác s½ ch¡y dài!". Tôi ã gi£m nh¹ hình dung të mà Na-pô-lê-ông dùng cho Lu-i XVI, vì ti¿ng ¥y không thà nào in lên sách °ãc. Ngày 10 tháng 8 (ngày dân chúng ti¿n công vào cung iÇn Tuy-l¡-ri, và ngày Lu-i XVI bË l­t Õ), Na- pô-lê-ông v«n lang thang ngoài phÑ và l¡i v«n dùng hình dung të trên à chÉ Lu-i XVI, Óng thÝi gÍi nhïng ng°Ýi nÕi lên làm cách m¡ng là "li dân en ghê tßm nh¥t".

°¡ng nhiên, Na-pô-lê-ông không thà bi¿t °ãc r±ng ngày 10 tháng 8 nm 1792, trong khi ông ta ang éng giïa ám ông chéng ki¿n cuÙc ti¿n công vào cung iÇn Tuy-l¡-ri và tÑng cÕ Lu-i XVI ra khÏi ngai vàng thì chính sñ viÇc ¥y l¡i là vì lãi ích cça b£n thân ông ta, Bô-na-pác; cing nh° qu§n chúng ang éng vây quanh ông ta hân hoan chào mëng nÁn cÙng hoà ra Ýi âu có thà ngÝ °ãc r±ng viên s) quan tr» tuÕi ¥y, thân hình bé nhÏ, g§y gò, xoàng x)nh trong chi¿c áo d¡ dài sÝn rách, chìm bi¿n trong ám ông qu§n chúng, l¡i chính là ng°Ýi sau này s½ bóp ngh¹t nÁn

cÙng hoà ó à trß thành hoàng ¿ Ùc tài. Có mÙt iÁu áng chú ý là, ngay ß ây, ta ã th¥y b£n ch¥t Na-pô-lê-ông là thích dùng súng ¡n, coi nó là ph°¡ng tiÇn thích hãp nh¥t à tr£ lÝi nhïng cuÙc nÕi d­y cça nhân dân.

Na-pô-lê-ông còn quay l¡i £o Coóc l§n nïa và ·t chân lên ¥t này vào úng lúc Pao-li trß thành ng°Ýi quy¿t tâm tách £o Coóc khÏi n°Ûc Pháp và ã dâng mình cho ng°Ýi Anh. Tr£i qua bao gian khÕ và nguy khÑn, Na-pô-lê-ông mÛi °a °ãc m¹ và gia ình thoát khÏi £o Coóc, tr°Ûc khi quân Anh tÛi chi¿m £o. ViÇc x£y ra hÓi tháng 6 nm 1793. Vëa trÑn thoát thì nhà cía cça Na- pô-lê-ông liÁn bË Óng £ng cça Pao-li, nhïng ng°Ýi chç tr°¡ng chia c¯t, c°Ûp phá.

Ti¿p ó là nhïng nm tháng §y cùng cñc. Cái gia ình ông ng°Ýi ó ã hoàn toàn bË phá s£n và viên ¡i uý tr» tuÕi ph£i cáng áng nuôi c£ m¹ l«n b£y anh em (Na-pô-lê-ông mÛi °ãc thng ¡i uý tr°Ûc ó ít lâu). Lúc §u, Na-pô-lê-ông à gia ình sÑng qua ngày ß Tu-lông, sau chuyÃn ¿n Mác-xây. CuÙc sÑng khó khn túng thi¿u cça hÍ trôi i tháng này qua tháng khác, không mÙt tia hy vÍng, thì b×ng âu n¿p sÑng quen thuÙc ci kù ¥y bË gián o¡n mÙt cách quá b¥t ngÝ.

Þ miÁn nam n°Ûc Pháp ã x£y ra mÙt cuÙc b¡o Ùng ph£n cách m¡ng. Nm 1792, bÍn b£o hoàng ß Tu-lông nÕi lên ánh uÕi và tàn sát các ¡i biÃu cça chính quyÁn cách m¡ng và c§u céu h¡m Ùi Anh ang tu§n tiÅu ß phía tây Ëa Trung H£i. Quân Ùi cách m¡ng vây thành Tu-lông ß trên bÙ.

D°Ûi sñ chÉ huy cça Các-tô, cuÙc vây thành ã ti¿n hành y¿u Ût và không thu °ãc th¯ng lãi. Xa-li-xét-ti, u÷ viên quân sñ, ng°Ýi ã tr¥n áp cuÙc b¡o Ùng cça bÍn b£o hoàng ß miÁn nam, là ng°Ýi Coóc, quen Bô-na-pác và ã cùng Bô-na-pác chÑng l¡i bÍn Pao-li. Bô-na-pác ¿n thm b¡n Óng h°¡ng cça mình ß doanh tr¡i tr°Ûc thành Tu-lông và chÉ v½ cho Xa-li-xét-ti cách duy nh¥t ánh chi¿m thành và uÕi h¡m Ùi Anh. Xa -li-xét-ti bèn cí viên ¡i uý tr» tuÕi ¥y làm chÉ huy phó lñc l°ãng pháo binh hãm thành.

CuÙc ti¿n công trong nhïng ngày §u tháng 10 bË th¥t b¡i, vì on-nê, ng°Ýi chÉ huy ánh thành hôm ó, ã ra lÇnh rút lui và lúc quy¿t Ënh chi¿n tr°Ýng, trái vÛi ý Ënh và lòng mong muÑn cça Bô-na-pác. Bô-na-pác tin ch¯c r±ng n¿u không có khuy¿t iÃm t§m th°Ýng ¥y thì th¯ng lãi ã vÁ tay ng°Ýi Pháp. B£n thân Bô- na-pác cing ã bË th°¡ng trong khi d«n §u quân xung phong. Sau mÙt thÝi gian dài cñ tuyÇt và nhiÁu phen l§n lïa cça nhïng ng°Ýi chÉ huy c¥p trên - vì hÍ không tin l¯m vào Na -pô-lê-ông, ng°Ýi s) quan tr» tuÕi vô danh và Ùt nhiên xu¥t hiÇn ß doanh tr¡i- ng°Ýi chÉ huy mÛi là u-gô-mi-ê ã cho phép Bô-na-pác thñc hiÇn k¿ ho¡ch. Sau khi ã bÑ trí pháo theo ý ã Ënh sµn të lâu và sau mÙt tr­n pháo hÏa kinh khçng, Bô-na-pác liÁu m¡ng d«n §u binh s) xung phong ánh chi¿m iÃm cao E-ghi-ét à b£o vÇ cía biÃn và b¯t §u mß ãt b¯n phá h¡m Ùi Anh.

Sau hai ngày pháo kích ác liÇt, ngày 17 tháng 12, 7.000 quân cÙng hoà xung phong ánh chi¿m các pháo ài, nh°ng ã bË ánh lui sau mÙt tr­n kËch chi¿n. Nh°ng Bô-na-pác ã kËp thÝi ¿n ti¿p éng cùng vÛi mÙt Ùi quân dñ bË và nhÝ v­y ã quy¿t Ënh th¯ng lãi. Ngày hôm sau, t¥t c£ nhïng k» °ãc quân Anh tho£ thu­n cho rút xuÑng tàu b¯t §u li l°ãt ch¡y trÑn khÏi thành phÑ. Thành Tu-lông §u hàng không iÁu kiÇn, quân Ùi cÙng hoà ti¿n vào thành phÑ. H¡m Ùi Anh ã rút °ãc ra khÏi.

Sau tr­n chi¿n th±ng này, t°Ûng uy-tin báo cáo vÁ BÙ chi¿n tranh ß Pa-ri r±ng, ông ta không ç chï Ã nói h¿t công tr¡ng cça Bô-na-pác. Ông ta nói vÁ Bô-na-pác r±ng ó là ng°Ýi vëa tài giÏi vëa thông minh và còn là ng°Ýi có thëa nhïng ·c tính c§n có. uy-tin còn nói thêm r±ng nhïng cái ó chÉ mÛi mô t£ °ãc ph§n nào ng°Ýi s) quan hi¿m có ¥y. uy-tin nhiÇt liÇt ti¿n cí Bô-na-pác vÛi bÙ tr°ßng và Á nghË trÍng dång Bô-na-pác vì lãi ích cça nÁn CÙng hoà. Trong hàng ngi quân Ùi ß Tu-lông, vai trò quan trÍng c

?a Bô-na-pác trong viÇc bÑ trí các kh©u pháo, tài chÉ huy cuÙc vây thành và tr­n pháo ho£ cing nh° bi¿t ti¿n công vào lúc quy¿t Ënh ã °ãc t¥t c£ mÍi ng°Ýi công nh­n.

Chi¿n công ¥y, tr­n ánh §u tiên mà Na-pô-lê-ông chÉ huy và thu °ãc th¯ng lãi, diÅn ra ngày 17 tháng 12 nm 1793. Të

ngày ánh chi¿m thành Tu-lông ¿n ngày 18 tháng 6 nm 1815, ngày mà hoàng ¿ thua tr­n rút khÏi chi¿n tr°Ýng Oa-téc-lô §y xác ch¿t, là mÙt sñ nghiÇp lâu dài và «m máu, kéo dài trong suÑt

22 nm trÝi (có nhïng lúc gián o¡n). Và sñ nghiÇp ó ã °ãc nghiên céu c©n th­n trong suÑt thÝi kó chi¿n tranh gi£i phóng dân tÙc ß châu Âu, và nhïng bài hÍc cça nó, cho ¿n t­n bây giÝ, v«n còn là Ñi t°ãng cça mÙt sñ nghiên céu có hÇ thÑng.

Trong suÑt Ýi mình, Na-pô-lê-ông ã ánh c£ th£y 60 tr­n lÛn, nhÏ (nhiÁu h¡n c£ tÕng sÑ nhïng tr­n cça A-l¿ch-xan Ma-xê- oan, An-ni-ban, Xê-da và Xu-vô-rÑp cÙng l¡i) và sÑ quân ã tham gia vào các tr­n ánh ó còn ông g¥p bÙi so vÛi sÑ quân trong các cuÙc chi¿n tranh cça các vË tiÁn bÑi vÁ nghÇ thu­t quân sñ cça Na- pô-lê-ông. So vÛi con sÑ nhïng tr­n ánh khÕng lÓ ã quy¿t Ënh sñ nghiÇp cça Na -pô-lê-ông thì chi¿n th¯ng Tu-lông th­t quá t§m th°Ýng, song m·c d§u th¿, chi¿n th¯ng Tu-lông v«n mãi mãi chi¿m mÙt vË trí ·c biÇt trong thiên anh hùng ca Na-pô-lê-ông. Nó ã làm cho mÍi ng°Ýi l§n §u tiên chú ý tÛi Na-pô-lê-ông. çy ban céu quÑc r¥t mñc hài lòng vÁ viÇc ã thanh toán °ãc bÍn ph£n bÙi Tu-lông và ã tÑng cÕ °ãc ng°Ýi Anh ra khÏi bÝ biÃn.

ChiÁu h°Ûng cça tình hình báo tr°Ûc triÃn vÍng thanh toán nhanh chóng °ãc ho¡t Ùng ph£n cách m¡ng cça bÍn b£o hoàng ß kh¯p miÁn nam n°Ûc Pháp. X°a nay Tu-lông v«n °ãc coi nh° mÙt pháo ài kiên cÑ b¥t kh£ xâm ph¡m, ¿n n×i khi Tu-lông th¥t thç rÓi mà nhiÁu k» v«n không tin và cing không tin r±ng mÙt gã vô danh tên là Bô-na-pác l¡i ã có thà ánh chi¿m °ãc thành. May m¯n cho Na-pô-lê-ông là trong hàng ngi nhïng ng°Ýi vây thành có mÙt ng°Ýi còn nhiÁu th¿ lñc h¡n Xa-li-xét-ti, ó là Ô-guy-xtanh Rô-be-xpi-e, em trai cça M¯c-xi-mi-liêng, cing dñ tr­n ánh thành và ã t°Ýng thu­t trong mÙt b£n báo cáo gíi vÁ Pa-ri. K¿t qu£ là l­p téc Na-pô-lê-ông Bô-na-pác °ãc phong chéc thi¿u t°Ûng, quy¿t Ënh ký ngày 14 tháng 1 nm 1794. Lúc ó Na-pô-lê-ông 24 tuÕi. B°Ûc i §u tiên ã thành ¡t.

ViÇc Na-pô-lê-ông h¡ thành Tu-lông x£y ra vào thÝi kó mà phái "Núi" ang thÑng trË hoàn toàn HÙi nghË QuÑc °Ûc, vào lúc mà phái Gia-cô-banh ang có £nh h°ßng r¥t lÛn ß thç ô và các tÉnh, vào lúc mà nÁn chuyên chính vô Ëch cça cách m¡ng, trong cuÙc ¥u tranh quy¿t liÇt cça mình, ã chi¿n th¯ng °ãc thù trong gi·c ngoài và ã ­p tan °ãc nhïng cuÙc phi¿n lo¡n cça bÍn b£o hoàng, bÍn Gi-rông-anh và bÍn th§y tu ngoan cÑ.

Trong cuÙc nÙi chi¿n ác liÇt này, Na-pô-lê-ông Bô-na-pác không thà không th¥y c§n ph£i chÍn mÙt con °Ýng giïa nÁn cÙng hoà và nÁn quân chç: nÁn cÙng hoà s½ có thà cho ông ta t¥t c£ và nÁn quân chç ¯t s½ t°Ûc t¥t c£ và s½ không tha thé cho ông ta viÇc chi¿m thành Tu-lông, cing nh° viÇc ông ta vëa mÛi cho xu¥t b£n cuÑn sách Bïa n tÑi ß Pô-ke, trong ó Na-pô-lê-ông ã v¡ch rõ cho các thành phÑ nÕi lo¡n ß miÁn nam hiÃu r±ng tình th¿ cça hÍ th­t là tuyÇt vÍng. Mùa xuân và §u mùa h¡, các u÷ viên HÙi nghË QuÑc °Ûc ß miÁn nam (·c biÇt có Rô-be-xpi-e em, chËu £nh h°ßng trñc ti¿p cça Bô-na-pác) chu©n bË xâm chi¿m xé Pi-ê-mông và miÁn b¯c n°Ûc Ý, à të ó e do¡ n°Ûc Áo. çy ban céu quÑc l°áng lñ, Các-nô lúc ó ph£n Ñi k¿ ho¡ch ¥y. Bô-na-pác tin r±ng dùng Ô-guy-xtanh Rô-be-xpi-e làm trung gian thì có thà thñc hiÇn °ãc °Ûc m¡ cça mình: °ãc tham gia viÇc chinh phåc n°Ûc Ý . Chính phç Pháp lúc này ch°a làm quen vÛi t° t°ßng cho r±ng muÑn chÑng l¡i sñ can thiÇp cça châu Âu ph£n cách m¡ng thì không ph£i là phòng ngñ, mà ph£i trñc ti¿p ti¿n công vào châu Âu và iÁu ó xem chëng quá táo b¡o. Do ó, nm 1794, Na-pô-lê-ông không thñc hiÇn °ãc k¿ ho¡ch cça mình. MÙt bi¿n cÑ chính trË x£y ra b¥t ngÝ Ñi vÛi Na-pô-lê-ông, ã £o lÙn c£ tình th¿.

à °ãc ích thân trình bày k¿ ho¡ch ti¿n công n°Ûc Ý tr°Ûc anh mình và tr°Ûc çy ban Céu quÑc, Rô-be-xpi-e em i Pa-ri. Lúc ó ã vào §u mùa hè, c§n ph£i gi£i quy¿t v¥n Á. Sau khi i Giên à hoàn thành mÙt nhiÇm vå m­t có liên quan ¿n cuÙc viÅn chinh nói trên, Bô-na-pác vÁ Ni-x¡. Chãt mÙt tin b¥t ngÝ të Pa-ri bay tÛi, b¥t ngÝ không nhïng Ñi vÛi tÉnh Ni-x¡ xa xôi ß miÁn nam mà còn ngay c£ Ñi vÛi chính Pa-ri nïa: tin h¿t séc l¡ lùng ó là ngày 9

Tháng Nóng, ngay giïa buÕi hÍp cça HÙi nghË QuÑc °Ûc, M¯c-xi- mi-liêng, Xanh Giuýt, Cu-tông, và sau này c£ Óng £ng cça hÍ, Áu bË b¯t giï. Ngày hôm sau, t¥t c£ nhïng ng°Ýi ¥y Áu bË °a lên máy chém, không c§n xét xí gì vì chính phç ã tuyên bÑ mÙt cách vô iÁu kiÇn r±ng hÍ bË ·t ra ngoài vòng pháp lu­t. L­p téc ng°Ýi ta ti¿n hành lùng b¯t trong kh¯p n°Ûc Pháp nhïng ai có ho·c coi nh° có liên hÇ m­t thi¿t nh¥t vÛi nhïng nhà lãnh ¡o chính cça ch¿ Ù ã bË ánh Õ. Sau khi Ô-guy-xtanh Rô-be-xpi-e bË hành hình, t°Ûng Bô-na-pác liÁn ß vào tình tr¡ng bË e do¡. Không §y hai tu§n lÅ, sau ngày 9 Tháng Nóng (27 tháng 7), Na- pô-lê-ông bË b¯t (10 tháng 8 nm 1794) và bË áp gi£i vÁ thành ng- típ. Sau 14 ngày bË giam giï, Bô-na-pác °ãc tha: låc soát các gi¥y tÝ cça Bô-na-pác, ng°Ýi ta ã không tìm th¥y mÙt b±ng cÛ gì Ã truy tÑ Bô-na-pác.

Trong suÑt thÝi gian khçng bÑ cça bÍn £o chính, ng°Ýi ta th¥y r¥t nhiÁu ng°Ýi có quan hÇ ít nhiÁu vÛi Rô-be-xpi-e ho·c nhïng ng°Ýi thuÙc phái Rô-be-xpi-e bË sát h¡i; còn Bô-na-pác thì có thà tñ l¥y làm vui s°Ûng r±ng mình ã thoát khÏi l°ái máy chém. ChÉ bi¿t r±ng vëa b°Ûc ra khÏi nhà giam, Bô-na-pác ã l­p téc nh­n th¥y r±ng thÝi th¿ ã thay Õi và sñ nghiÇp cça mình vëa mÛi b¯t §u thu­n lãi nh°Ýng ¥y mà nay ã dëng l¡i. Nhïng k» mÛi lên còn tình nghi Bô-na-pác, v£ l¡i, hÍ cing ch°a bi¿t rõ Bô-na-pác l¯m. CuÙc vây hãm thành Tu-lông ch°a em l¡i cho Bô- na-pác mÙt ti¿ng tm lÛn vÁ m·t quân sñ. "Bô-na-pác à? Bô-na-pác là ai nhÉ? ã làm viÇc ß âu? Không ai bi¿t h¯n c£?" ó là lÝi ph£n éng cça bÑ viên trung uý tr» tuÕi Giuy-nô, khi Giuy-nô báo cho bÑ bi¿t t°Ûng Bô-na-pác muÑn chÍn mình làm s) quan phå tá. Chi¿n công Tu-lông ã bË quên m¥t rÓi, ho·c d«u sao thì nó cing không còn °ãc ánh giá cao nh° lúc §u nïa.

MÙt chuyÇn không vui khác l¡i x£y ra. Ùt nhiên çy ban Céu quÑc Tháng Nóng chÉ thË cho Bô-na-pác ph£i ¿n Vng-ê d¹p bÍn phi¿n lo¡n và khi ¿n Pa-ri, t°Ûng Bô-na-pác °ãc bi¿t ng°Ýi ta giao cho chÉ huy mÙt lï oàn bÙ binh trong khi Bô-na-pác chuyên vÁ pháo binh và không muÑn phåc vå ß bÙ binh. Sau mÙt hÓi tranh lu­n gay g¯t vÛi Ô-bri, mÙt u÷ viên cça u÷ ban, Na-pô-lê-ông xin të chéc.

Na-pô-lê-ông l¡i lâm vào thÝi kó túng thi¿u mÛi. Viên t°Ûng

25 tuÕi này, vÁ v°Ýn và b¥t bình vÛi c¥p trên, không mÙt nguÓn sÑng, ã buÓn bã sÑng ß Pa-ri qua mùa ông gay go nm 1794-

1795 và sang xuân l¡i còn túng ói gay go h¡n nïa. D°Ýng nh° mÍi ng°Ýi ã quên Na-pô-lê-ông. CuÑi cùng, tháng 8 nm 1795, Na-pô-lê-ông °ãc bÕ nhiÇm làm thi¿u t°Ûng pháo binh ß phòng Ó b£n cça u÷ ban Céu quÑc. Phòng Ó b£n này là nét iÃn hình Ùc áo §u tiên cça BÙ TÕng tham m°u do Các-nô, trên thñc t¿ là ng°Ýi tÕng chÉ huy các lñc l°ãng vi trang cÙng hoà, xây dñng. Þ ¥y, Na-pô-lê-ông v«n say mê Íc sách và tñ hÍc, i thm v°Ýn cây nÕi ti¿ng ß Pa-ri, thm Nhà Thiên vn và ã chm chÉ theo hÍc lÛp thiên vn cça La-lng-¡.

L°¡ng bÕng cça Na-pô-lê-ông ít Ïi, thÉnh tho£ng khi nào muÑn n sáng, Na-pô-lê-ông chÉ còn có cách là ¿n thm gia ình Péc-nô, vì gia ình này r¥t quý m¿n Na-pô-lê-ông. Nh°ng, suÑt trong thÝi gian c¡ cñc ó, không bao giÝ Na-pô-lê-ông hÑi h­n vÁ viÇc ã xin të chéc, cing không hÁ ngh) ¿n viÇc quay trß l¡i phåc vå bÙ binh, có l½ vì muÑn ¡t °ãc viÇc ó thì chÉ còn cách c§u xin quõ luõ. Nh°ng dËp may l¡i ¿n vÛi Na-pô-lê-ông: chính thà cÙng hoà l¡i c§n ¿n Na-pô-lê-ông à chÑng l¡i cing vÛi nhïng k» thù nh° hÓi ß Tu-lông.

Nm 1795 là mÙt trong nhïng b°Ûc ngo·t cça lËch sí cách m¡ng Pháp. CuÙc cách m¡ng t° s£n, ã l­t Õ ch¿ Ù phong ki¿n và chuyên ch¿, sau bi¿n cÑ ngày 9 Tháng Nóng ã tñ làm m¥t vi khí s¯c bén nh¥t cça mình là nÁn chuyên chính Gia-cô-banh, và khi ã n¯m °ãc chính quyÁn, khi ã i vào con °Ýng ph£n Ùng, giai c¥p t° s£n l°áng lñ, i tìm nhïng ph°¡ng sách và nhïng hình théc mÛi thích hãp vÛi sñ giï vïng nÁn thÑng trË cça nó. SuÑt mùa ông nm 1794-1795 và mùa xuân nm 1795, séc ph£n Ùng cça giai c¥p t° s£n ã m¡nh m½ và táo tãn g¥p bÙi hÓi cuÑi mùa h¡ cùng nm ó, téc là ngay khi vëa thç tiêu nÁn chuyên chính Gia- cô-banh; và ¿n mùa xuân nm 1795 thì cánh hïu trong HÙi nghË QuÑc °Ûc l¡i còn nói nng và hành Ùng tñ do, tr¯ng trãn g¥p bÙi hÓi mùa thu nm 1794. Óng thÝi, trong cái nm ói kém kinh khçng ¥y, ã diÅn ra hai c£nh h¿t séc trái ng°ãc: ß các vùng ngo¡i

Nm 1779, sau bao l§n ch¡y chÍt, Sác Bô-na-pác mÛi gíi °ãc hai éa con lÛn là Giô-dép và Na-pô-lê-ông sang Pháp theo hÍc ß tr°Ýng trung hÍc Ô-toong; mùa xuân nm ¥y, Na-pô-lê-ông °ãc nhà tr°Ýng n°Ûc Pháp c¥p hÍc bÕng và chuyÃn sang hÍc ß tr°Ýng võ bË Briên, mÙt thË tr¥n nhÏ ß miÁn ông n°Ûc Pháp. Lúc này, Na-pô-lê-ông 10 tuÕi.

Þ Briên, Na -pô-lê-ông là mÙt éa bé âu s§u, kín áo, cáu kÉnh và hay gi­n dï lâu, không g§n gii ai, không coi ai ra gì, không b¡n bè, c£m tình vÛi ai, r¥t tñ tin m·c d§u t§m vóc nhÏ bé và còn ít tuÕi. Ng°Ýi ta ã thí sÉ nhåc, trêu chÍc, ch¿ giÅu giÍng nói Ëa ph°¡ng cça Na -pô-lê-ông. C­u Bô-na-pác ã gi­n dï ©u £, có khi °ãc có khi thua, nh°ng cing ã làm cho b¡n bè cça c­u hiÃu r±ng nhïng cuÙc xung Ùt nh° v­y không ph£i là không nguy hiÃm. Na-pô-lê-ông hÍc giÏi l¡ lùng, nghiên céu ¿n n¡i ¿n chÑn sí Hy L¡p và sí La Mã, cing r¥t say mê toán hÍc và Ëa lý. Các giáo s° cça tr°Ýng võ bË ß cái tÉnh nhÏ ó không giÏi l¯m vÁ các môn khoa hÍc mà hÍ gi£ng d¡y nên c­u Na-pô-lê-ông ph£i bÓi bÕ thêm ki¿n théc cça mình b±ng cách Íc sách. Na-pô-lê-ông Íc sách trong nhïng nm còn ít tuÕi và sau này còn Íc r¥t nhiÁu và Íc r¥t nhanh. Lòng yêu quê h°¡ng £o Coóc cça Na-pô-lê-ông ã làm cho b¡n bè ng°Ýi Pháp ng¡c nhiên và xa lánh Na -pô-lê-ông: lúc b¥y giÝ Na-pô-lê-ông còn coi n°Ûc Pháp nh° mÙt chçng tÙc xa l¡, là nhïng k» xâm l°ãc hòn £o quê h°¡ng cça mình. Na -pô-lê- ông chÉ liên l¡c °ãc vÛi tÕ quÑc xa xôi cça mình b±ng th° të cça bÑ m¹, anh em, vì gia ình không ç tiÁn cho Na-pô-lê-ông vÁ nhà nghÉ hè.

Nm 1784, 15 tuÕi ã hÍc xong và tÑt nghiÇp, Na-pô-lê-ông °ãc gíi i hÍc ß tr°Ýng võ bË Pa-ri, n¡i ào t¡o s) quan cça quân Ùi lúc b¥y giÝ. Tr°Ýng này có nhiÁu giáo s° r¥t giÏi, trong sÑ ó có nhà toán hÍc Mông-gi¡ và nhà thiên vn hÍc La-plát. Na-pô-lê-ông say s°a hÍc và Íc sách. Þ ó, Na-pô-lê-ông có sách, có th§y à hÍc. Nhïng ngày trong nm §u, Na-pô-lê-ông ã g·p mÙt iÁu không may: vào hÍc ß tr°Ýng võ bË të cuÑi tháng 10 nm 1784 thì ¿n tháng 2 nm 1785, bÑ Na-pô-lê-ông ch¿t vì bÇnh ung th° d¡ dày cing nh° sau này chính Na -pô-lê-ông ã bË. H§u nh° gia ình

không còn cách sÑng. Không thà trông mong °ãc m¥y vào ng°Ýi anh c£ Giô-dép, mÙt ng°Ýi b¥t lñc và l°Ýi bi¿ng, c­u hÍc sinh s) quan 16 tuÕi ph£i éng ra chm sóc m¹ và các em trai, em gái cça mình. Sau mÙt nm hÍc ß tr°Ýng võ bË Pa-ri, ngày 30 tháng 10 nm 1785, Na-pô-lê-ông nh­p ngi, mang c¥p hiÇu thi¿u uý và nh­n công tác ß mÙt trung oàn óng ß Va-lng-x¡.

Þ Va-lng-x¡, viên s) quan tr» tuÕi ¥y sÑng mÙt cuÙc sÑng khó khn. Hàng tháng, Na-pô-lê-ông gíi vÁ cho m¹ g§n h¿t sÑ l°¡ng chÉ giï l¡i ç à tr£ tiÁn nhïng bïa n ¡m b¡c cça mình và không vui ch¡i gi£i trí gì. Trong ngôi nhà Na-pô-lê-ông thuê °ãc mÙt cn buÓng, có mÙt cía hàng nhÏ bán sách ci. Na-pô-lê-ông ã dành t¥t c£ thÝi gian r×i rãi cça mình vào viÇc Íc sách do ng°Ýi chç hiÇu cho m°ãn. Na-pô-lê-ông không thích giao du, v£ l¡i Na- pô-lê-ông n m·c quá tÓi tàn ¿n n×i không muÑn và cing không thà có mÙt cuÙc sÑng xã giao tÑi thiÃu. Na-pô-lê-ông say mê Íc sách ch°a tëng th¥y, khi Íc ông ghi chép và vi¿t nhïng ý ki¿n phân tích cça mình dày ·c c£ sÕ tay.

Tr°Ûc h¿t, Na-pô-lê-ông thích Íc các tác ph©m lËch sí quân sñ, sách toán hÍc, Ëa lý và các sách t£ cuÙc du lËch. Na-pô-lê-ông cing Íc c£ sách tri¿t hÍc. Chính vào thÝi kó này Na-pô-lê-ông b¯t §u nghiên céu nhïng tác gi£ cÕ iÃn cça Th¿ k÷ ánh sáng: Von-te

3, Rút-xô , a-lm-be, Ma-b¡-li và Ray-nan.

Th­t khó mà xác Ënh °ãc vào thÝi kó nào thì xu¥t hiÇn ß Na-pô-lê-ông nhïng d¥u hiÇu §u tiên cça lòng cm ghét Ñi vÛi nhïng nhà t° t°ßng cça cuÙc cách m¡ng t° s£n và thé tri¿t hÍc r¥t ·c biÇt cça Na-pô-lê-ông. Dù sao, lúc này, ng°Ýi trung uý phó

16 tuÕi v«n hÍc nhiÁu h¡n là phê phán. Và ây nïa cing là mÙt iÃm c¡ b£n cça tinh th§n Na-pô-lê-ông: thÝi thanh niên, khi Íc sách cing nh° khi ti¿p xúc vÛi ng°Ýi mÛi quen bi¿t, Na-pô-lê-ông Áu khao khát và nóng lòng muÑn °ãc h¥p thå nhanh chóng và §y ç nhïng iÁu mà mình ch°a bi¿t tÛi, nhïng iÁu có thà góp ph§n bÓi d°áng tinh th§n cho b£n thân mình.

Na-pô-lê-ông cing Íc các tác ph©m vn hÍc b±ng vn xuôi, vn v§n; say mê cuÑn tiÃu thuy¿t Véc-te và mÙt vài tác ph©m khác

"... Lúc nào tôi cing làm viÇc, làm viÇc trong khi n, ß r¡p hát, ban êm...". Khi nói ¿n thiên tài cça mình thì lÝi l½ cça Na-pô-lê-ông th°Ýng °ãm v» châm bi¿m ho·c giÅu cãt và rÓi bao giÝ Na-pô-lê- ông cing nh¥n m¡nh và r¥t nghiêm túc ¿n tinh th§n làm viÇc cça mình. Na-pô-lê-ông l¥y làm tñ hào vÁ kh£ nng làm viÇc vô t­n cça mình h¡n b¥t cé nng khi¿u nào khác mà t¡o hoá ã ban cho mÙt cách vô cùng rÙng l°ãng.

Þ Ðc-xon, Na-pô-lê-ông vi¿t mÙt cuÑn sách nhÏ nói vÁ thu­t b¯n (vÁ cách phóng ¡n). Binh chçng pháo binh th­t sñ trß thành sß tr°Ýng cça Na-pô-lê-ông. Trong tài liÇu cça Na-pô-lê-ông ß thÝi kó này, ng°Ýi ta còn tìm th¥y mÙt vài b£n th£o tác ph©m vn hÍc, nhïng công trình nghiên céu có tính ch¥t tri¿t hÍc và chính trË, v.v. T° t°ßng cça Na-pô-lê-ông th°Ýng th¥y °ãm ít nhiÁu màu s¯c cça chç ngh)a tñ do và ôi khi còn l¯p l¡i y nguyên mÙt sÑ t° t°ßng cça Rút-xô, m·c d§u, nói chung, ng°Ýi ta không thà nào coi Na-pô-lê-ông nh° mÙt tín Ó cça tác ph©m Kh¿ °Ûc xã hÙi.

Trong nhïng nm này, có mÙt iÃm nÕi b­t: ý chí và lý trí cça Na -pô-lê-ông ã hoàn toàn khÑng ch¿ °ãc nhïng ham mê vÁ dåc vÍng. Na-pô-lê-ông không bao giÝ n thích kh©u, th°Ýng xa lánh ch× ông ng°Ýi, xa lánh giÛi phå nï, kh°Ûc të mÍi cuÙc vui ch¡i gi£i trí, làm viÇc không mÇt mÏi, dành t¥t c£ thÝi giÝ nhàn r×i vào viÇc Íc sách. LiÇu Na-pô-lê-ông có cam chËu mãi mãi vÛi sÑ ph­n cça mình, sÑ ph­n cça mÙt viên s) quan nghèo tÉnh nhÏ, xu¥t thân trong gia ình quý tÙc nghèo ng°Ýi Coóc, luôn luôn bË li b¡n bè quyÁn quý và bÍn c¥p trên quyÁn quý nhìn b±ng con m¯t khinh bÉ không?

Tr°Ûc khi Na-pô-lê-ông có thÝi gian à tìm °ãc câu tr£ lÝi rõ ràng cho câu hÏi ¥y và cing ch°a có c£ thÝi gian à xây dñng k¿ ho¡ch cå thà cho t°¡ng lai thì cái sân kh¥u mà Na-pô-lê-ông ang chu©n bË vai trò à b°Ûc lên ho¡t Ùng ã b¯t §u lung lay, rÓi cuÑi cùng tan vá và såp Õ: Cách m¡ng Pháp bùng nÕ.

Bi¿t bao nhiêu nhà chép tiÃu sí và vi¿t tiÃu sí cça Na -pô-lê- ông có khuynh h°Ûng gán cho nhân v­t cça hÍ có éc khôn ngoan

ô, thã thuyÁn ch¿t ói, các bà m¹ ph£i tñ k¿t liÅu cuÙc Ýi mình sau khi ã dìm xuÑng n°Ûc ho·c âm ch¿t t¥t c£ àn con cça hÍ, còn ß trong nhïng "khu vñc trung tâm" là c£nh sÑng §y hoan l¡c cça giai c¥p t° s£n: mÙt b§y nhung nhúc nhïng tên tài chç, nhïng tên §u c¡, nhïng tên buôn chéng khoán, nhïng tên n c¯p cça công, lÛn bé ç h¡ng - ngóc §u vênh vang ¯c th¯ng sau khi Rô- be-xpi-e bË ch¿t - miÇt mài trong Ýi sÑng xa hoa, dâm d­t.

Hai cuÙc b¡o Ùng cça thã thuyÁn nÕ ra të các vùng ngo¡i ô và công khai chÑng l¡i HÙi nghË QuÑc °Ûc Tháng Nóng, nhiÁu cuÙc biÃu tình vi trang thË uy, và hai l§n chuyÃn thành ti¿n công trñc ti¿p vào HÙi nghË QuÑc °Ûc ngày 12 Tháng N£y m§m (1 tháng 4) và ngày 1 Tháng Óng cÏ (20 tháng 5) Áu bË th¥t b¡i. Ti¿p sau viÇc t°Ûc vi khí vùng ngo¡i ô Xanh ng-toan là cuÙc tr¥n áp khçng khi¿p hÓi Tháng Óng cÏ ã làm cho ông £o qu§n chúng lÛp d°Ûi ß Pa-ri không thà thÑng nh¥t hành Ùng °ãc trong suÑt mÙt thÝi gian dài. Sau h¿t, viÇc kích Ùng khçng bÑ tr¯ng nh° v­y ã không tránh khÏi làm sÑng l¡i trong lòng giai c¥p t° s£n quân chç "ci" và giai c¥p quý tÙc nhïng niÁm hy vÍng hình nh° ã bË tiêu tan: bÍn b£o hoàng ngá r±ng thÝi c¡ cça chúng ã ¿n. Nh°ng chúng ã tính l§m. Sau khi d­p t¯t phong trào cça qu£ng ¡i qu§n chúng, giai c¥p t° s£n ã không t°Ûc vi khí cça các khu thã thuyÁn ß ngo¡i ô, vì nh° v­y s½ t¡o iÁu kiÇn th¯ng lãi cho k» ang âm m°u lên ngôi vua n°Ûc Pháp, ó là bá t°Ûc xé Prô -vng, em trai vua Lu-i XVI ã ch¿t trên máy chém. Giai c¥p hïu s£n Pháp có quan tâm gì ¿n chính thà cÙng hoà, nh°ng hÍ l¡i quan tâm nhiÁu ¿n cái mà cuÙc cách m¡ng t° s£n ã mang l¡i cho hÍ. BÍn b£o hoàng không muÑn hiÃu và cing không thà hiÃu nhïng viÇc ã x£y ra vào nhïng nm 1789-1795, không muÑn và không thà hiÃu °ãc r±ng ch¿ Ù phong ki¿n ã såp Õ và không bao giÝ trß l¡i nïa, r±ng k÷ nguyên cça chç ngh)a t° b£n ã mß ra, r±ng cuÙc cách m¡ng t° s£n ã ào khoét mÙt vñc sâu không thà v°ãt qua °ãc giïa thÝi kó ci và thÝi kó mÛi cça lËch sí n°Ûc Pháp, và nhïng t° t°ßng phåc h°ng cça bÍn chúng là r¥t xa l¡ Ñi vÛi ¡i a sÑ trong giai c¥p t° s£n thành thË và nông thôn.

Nhïng lÝi òi trëng ph¡t nghiêm kh¯c nhïng ng°Ýi ã tham gia cách m¡ng không ngÛt nÕi lên trong nhïng n¡i tå b¡ cça bÍn xu¥t d°¡ng có th¿ lñc ß Luân ôn, ß Cô-blng, ß Mi-tô, ß Hm-bua, ß Rôm. Sau vå b¡o Ùng Tháng Óng cÏ và nhïng ti¿ng nÕ hung ác cça khçng bÑ tr¯ng, chúng nh¯c l¡i vÛi mÙt niÁm hân hoan §y ác ý r±ng "bÍn k» c°Ûp Pa-ri" ã b¯t §u chém gi¿t l«n nhau kËch liÇt và rÓi nh¥t Ënh phái b£o hoàng s½ chåp ánh bÍn hÍ Ã nhanh chóng treo cÕ t¥t c£ bÍn hÍ - bÍn Tháng Nóng và bÍn "Núi" còn sót l¡i. Cái âm m°u ngu muÙi toan kéo lùi b°Ûc i cça lËch sí ã làm thui chÙt mÍi °Ûc mÙng và ã d«n m°u Ó cça bÍn b£o hoàng ¿n th¥t b¡i. Công b±ng mà nói, ng°Ýi ta có thà k¿t tÙi và coi t¥t c£ bÍn Gia-liêng, Phrê -rông, BuÑc-ông, Boát-xy ng-glát, Ba-ra- nhïng k» ã l­t Õ nÁn chuyên chính Gia-cô-banh và ngày 9

Tháng Nóng và ã àn áp cuÙc b¡o Ùng áng sã cça "nhïng ng°Ýi không qu§n ch½n" vào bÑn ngày §u Tháng Óng cÏ - là nhïng k» gian manh, nhïng con thú v­t ích k÷, nhïng tên tàn b¡o hung ác, nhïng quân vô sÉ, nh°ng éng tr°Ûc bÍn b£o hoàng hÍ ã tÏ ra không khi¿p nh°ãc. Khi °ãc Uy-liêm Pít tích cñc giúp á, bÍn b£o hoàng ã vÙi vã tÕ chéc cho bÍn quý tÙc l°u vong Õ bÙ vào Quy- brông; không mÙt chút do dñ, nhïng ng°Ýi lãnh ¡o HÙi nghË QuÑc °Ûc Tháng Nóng ã l­p téc phái t°Ûng Hô-s¡ c§m §u mÙt Ùi quân ¿n d¹p, và sau khi các lñc l°ãng Õ bÙ ã hoàn toàn tan rã, hÍ ã ra lÇnh b¯n ngay t¡i tr­n 750 tên b£o hoàng bË b¯t làm tù binh.

Ngay sau l§n th¥t b¡i này, bÍn b£o hoàng v«n ch°a cho th¿ là h¿t hy vÍng. Cho nên ch°a §y hai tháng sau, bÍn chúng l¡i nÕi d­y và l§n này thì ß ngay t¡i Pa-ri. Lúc ó vào cuÑi tháng 9, sang §u tháng 10 nm 1795, theo lËch cách m¡ng thì vào th°ãng tu§n Tháng Hái nho nm thé IV.

Tình hình nh° sau: HÙi nghË QuÑc °Ûc ã th£o xong hi¿n pháp mÛi. Theo hi¿n pháp ó thì nm viên Ñc chính s½ éng §u quyÁn hành chính, còn quyÁn l­p pháp thì t­p trung vào hai viÇn: H¡ nghË viên 1 và th°ãng nghË viên 2. HÙi nghË QuÑc °Ûc chu©n bË cho thi hành b£n hi¿n pháp này và tñ gi£i tán, nh°ng nh­n th¥y r±ng ý nguyÇn quay vÁ ch¿ Ù quân chç ngày càng biÃu hiÇn rõ

19

các t§ng lÛp trên cça giai c¥p "cñu" t° s£n và lo r±ng bÍn b£o hoàng x£o quyÇt s½ không khéo lãi dång tình tr¡ng t° t°ßng ¥y à kéo thêm ông vây cánh cça chúng vào H¡ nghË viÇn à có lãi trong nhïng cuÙc b§u cí. Do ó, trong nhïng ngày cuÑi cùng cça HÙi nghË QuÑc °Ûc, nhóm lãnh ¡o nhïng ng°Ýi Tháng Nóng, éng §u là Ba-ra, ã °a ra hai b£n s¯c lÇnh quy Ënh hai ph§n ba sÑ ¡i biÃu cça H¡ nghË viÇn và cça Th°ãng nghË viÇn Áu b¯t buÙc ph£i l¥y trong sÑ nhïng ¡i biÃu hiÇn nay cça HÙi nghË QuÑc °Ûc, còn mÙt ph§n ba thì tuó ý cí tri lña chÍn.

L§n này, ß Pa-ri, bÍn b£o hoàng không còn ¡n Ùc nïa, chúng cing không éng §u c£ trong viÇc chu©n bË cing nh° trong khi thñc hiÇn âm m°u. Vì v­y, vào Tháng Hái nho, HÙi nghË QuÑc °Ûc lâm vào tình th¿ ·c biÇt nguy khÑn. MÙt bÙ ph­n khá quan trÍng cça bÍn quý tÙc tài chính và giai c¥p ¡i t° s£n cça các "khu vñc giàu có", nh° ng°Ýi ta gÍi, ngh)a là cça các khu vñc trung tâm cça Pa-ri, ã ph£n Ñi nhïng s¯c lÇnh vi oán ó, nhïng s¯c lÇnh ã °ãc ban hành vÛi måc ích rõ rÇt và công nhiên là duy trì và kéo dài vô t­n sñ thÑng trË cça phe a sÑ hiÇn thÝi ß trong HÙi Óng QuÑc °Ûc. Rõ ràng là bÍn chúng ã âm m°u ho¡t Ùng nh±m g¡t gii hoàn toàn bÙ ph­n nhïng ng°Ýi Tháng Nóng hiÇn nay ã là trß ng¡i cho quan iÃm hïu khuynh m¡nh m½ cça nhïng t§ng lÛp khá gi£ nh¥t ß thành thË cing nh° ß nông thôn. Trong nhïng khu vñc trung tâm cça Pa-ri Ùt nhiên nÕi lên chÑng l¡i HÙi nghË QuÑc °Ûc vào tháng 10 nm 1795, cÑ nhiên là không th¥y có nhiÁu nhïng tên b£o hoàng tiêu biÃu, nhïng tên b£o hoàng chính cÑng m¡ °Ûc dòng hÍ BuÑc-bông quay trß l¡i ngay, nh°ng t¥t c£ chúng Áu mëng quýnh khi nhìn chiÁu h°Ûng cça phong trào này, và ã hào héng phÏng oán c£nh k¿t thúc cça các bi¿n cÑ. BÍn "CÙng hoà b£o thç" cça giai c¥p t° s£n Pa-ri ang dÍn °Ýng cho viÇc trung h°ng ch¿ Ù quân chç, vì d°Ûi con m¯t chúng, b£n thân HÙi nghË QuÑc °Ûc Tháng Nóng xem ra ã quá cách m¡ng. Và ngay të ngày 7 Tháng Hái nho (29 tháng 9), khi b¯t §u nh­n °ãc nhïng tin téc kh©n c¥p vÁ khuynh h°Ûng cça các trung tâm Pa-ri, HÙi nghË QuÑc °Ûc ã nhìn th¥y nguy c¡ hiÇn ra tr°Ûc m¯t. Nh° v­y, trong thñc t¿, HÙi nghË QuÑc °Ûc s½ dña vào âu trong cuÙc ¥u

E. 20

tranh mÛi này à giï l¥y chính quyÁn? Sau cuÙc àn áp dï dÙi các vùng ngo¡i ô thã thuyÁn cách ¥y g§n bÑn tháng, sau mÙt tháng tròn b¯n gi¿t, tàn sát nhïng ng°Ýi cách m¡ng Gia-cô-banh, sau vå t°Ûc vi khí toàn bÙ nhïng vùng ngo¡i ô thã thuyÁn mÙt cách tàn nh«n nh¥t, thì r¥t tñ nhiên r±ng HÙi nghË QuÑc °Ûc không thà trông mong vào sñ giúp á tích cñc cça ông £o qu§n chúng °ãc. Lúc này, thã thuyÁn Pa-ri ã th¥y ß trong các u÷ ban cça HÙi

nghË QuÑc °Ûc và ngay sau b£n thân cái HÙi nghË QuÑc °Ûc có r¥t nhiÁu k» thù tàn ác nh¥t cça hÍ. Thã thuyÁn Pa-ri không thà có °ãc ý ngh) chi¿n ¥u à b£o vÇ quyÁn lñc cça hai ph§n ba u÷ viên cça cái HÙi nghË QuÑc °Ûc ¥y trong H¡ nghË viÇn sau này. Và ngay b£n thân HÙi nghË QuÑc °Ûc cing không thà ngh) tÛi viÇc kêu gÍi sñ giúp á cça qu§n chúng lao Ùng thç ô ang cm ghét mình và chính mình cing ang sã hÍ. ChÉ còn có quân Ùi, nh°ng vÁ phía này, tình hình cing không °ãc tÑt l¯m. Th­t ra, b¥t cé lúc nào, b¥t cé ß âu, binh lính cing không do dñ b¯n vào bÍn l°u vong, cái li ph£n bÙi áng ghê tßm, và b¯n vào b¡n bè li b£o hoàng và quân Ùi cça chúng ß b¥t kó n¡i nào mà hÍ b¯t g·p, trong rëng Noóc- mng, trên cÓn cát ß Vng-ê, trên bán £o Quy-brông, ß BÉ, ß biên giÛi éc. Nh°ng tr°Ûc h¿t, phong trào Tháng Hái nho ã không nêu kh©u hiÇu: trung h°ng dòng hÍ BuÑc-lông, mà ngoài m·t l¡i kêu gÍi ¥u tranh vì nguyên t¯c chç quyÁn cça nhân dân ã bË nhïng s¯c lÇnh cça HÙi nghË QuÑc °Ûc vi ph¡m và vì quyÁn tñ do b§u cí nhïng ¡i biÃu chân chính cça nhân dân, và sau nïa n¿u binh lính là nhïng ng°Ýi cÙng hoà triÇt Ã, chÉ có thà bË ánh lëa vì nhïng kh©u hiÇu x£o quyÇt cça phong trào Tháng Hái nho, thì vÁ phía các t°Ûng l)nh sñ tình l¡i càng x¥u h¡n. ChÉ c§n nêu thí då t°Ûng M¡-nu, ng°Ýi chÉ huy quân Ùi óng ß Pa-ri. LiÇu M¡-nu có thích lính t­p kích chi¿m óng ngo¡i ô Xanh ng-toan, óng quân kh¯p n¡i trong thành phÑ và °a lên máy chém hàng lo¡t công nhân? H¯n dám làm và h¯n ã làm, và tÑi ngày 4 Tháng Óng cÏ, sau khi ã chi¿n th¯ng °ãc công nhân, quân cça M¡-nu, kèn trÑng i §u, diÅu qua các khu trung tâm cça thç ô, và khi "công chúng lËch sñ" éng §y °Ýng nhiÇt liÇt hoan hô M¡-nu và ban tham m°u cça h¯n, thì qu£ là ã có mÙt sñ tâm §u ý hãp hoàn

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:31:31)

21

toàn giïa nhïng k» i tung hô và k» °ãc tung hô. ChiÁu tÑi ngày

4 Tháng Óng cÏ, M¡-nu có thà tñ th¥y mình là k» ¡i diÇn cça các giai c¥p hïu s£n, giai c¥p ã chi¿n th¯ng ông £o qu§n chúng, là k» éng §u nhïng k» no nê chÑng l¡i nhïng ng°Ýi ói khát. Ñi vÛi M¡-nu, ó là mÙt viÇc rõ ràng, dÅ hiÃu và thú vË. Nh°ng bây giÝ ây, vào Tháng Hái nho, M¡-nu s½ l¥y danh ngh)a gì mà b¯n vào cing v«n cái ám ng°Ýi lËch sñ ¥y, bÍn ng°Ýi vëa mÛi ây ã nhiÇt liÇt hoan hô h¯n và mÙt Óng mÙt cÑt vÛi h¯n? N¿u hÏi giïa M¡-nu và HÙi nghË QuÑc °Ûc Tháng Nóng có cái gì khác nhau, thì cái khác chính là ß ch× viên t°Ûng này cñc kó khuynh hïu và ph£n Ùng h¡n c£ nhïng ng°Ýi Tháng Nóng ph£n Ùng nh¥t. Các khu vñc trung tâm òi quyÁn tñ do b§u mÙt nghË viÇn b£o thç h¡n HÙi nghË QuÑc °Ûc nhiÁu, vì th¿ mà t°Ûng M¡-nu không muÑn b¯n vào bÍn b£o hoàng.

Trong êm 12 Tháng Hái nho (4 tháng 10), các thç l)nh cça phái Tháng Nóng ã nghe th¥y vang lên të të phía nhïng ti¿ng reo hò mëng rá: các oàn ng°Ýi biÃu tình, hân hoan náo nhiÇt, tung ra kh¯p thành phÑ cái tin: HÙi nghË QuÑc °Ûc ã të chÑi chi¿n ¥u; cuÙc chi¿n ¥u trong °Ýng phÑ có thà tránh °ãc; nhïng s¯c lÇnh ã °ãc bãi bÏ và s½ °ãc tñ do tuyÃn cí. VÁ tin ¥y, ng°Ýi ta chÉ °a ra °ãc mÙt chéng cÛ Ùc nh¥t sau ây nh°ng r¥t xác thñc và không thà chÑi cãi °ãc: viên chÉ huy các lñc l°ãng vi trang cça mÙt trong nhïng khu trung °¡ng (khu L¡-pen-l¡-ti-ê) là tên Ý La- lô nào ó ã ¿n g·p t°Ûng M¡-nu và M¡-nu ã éng thu­n ình chi¿n vÛi bÍn ph£n Ùng. Quân Ùi ã rút vÁ doanh tr¡i và thành phÑ ã r¡i vào tay bon phi¿n lo¡n.

Nh°ng nhïng n×i cuÓng vui ¥y quá sÛm, HÙi nghË QuÑc °Ûc ã quy¿t Ënh chi¿n ¥u; t°Ûng M¡-nu bË cách chéc và bË b¯t ngay êm 13 Tháng Hái nho. Ti¿p ó, HÙi nghË QuÑc °Ûc cí Ba-ra, mÙt trong nhïng nhân v­t chính cça phái Tháng Nóng, lên thay M¡- nu chÉ huy các lñc l°ãng vi trang Pa-ri. C§n ph£i hành Ùng ngay êm ó vì khi °ãc tin M¡-nu bË cách chéc và bË b¯t, và sau khi bi¿t r±ng HÙi nghË QuÑc °Ûc nh¥t Ënh chi¿n ¥u, các khu nÕi lo¡n ã b¯t §u không do dñ và téc tÑc tå t­p trên nhïng °Ýng phÑ g§n HÙi nghË QuÑc °Ûc à sáng hôm sau chi¿n ¥u. Tên thç lính

E. 22

cça bÍn nÕi lo¡n là Ri-se-¡ Xê -ri-i-a và ngay c£ mÙt sÑ ông u÷ viên cça HÙi nghË QuÑc °Ûc Áu cho r±ng th¯ng lãi ch¯c ch¯n s½ ng£ vÁ phía chúng. Nh°ng bÍn chúng ã tính l§m.

Nhïng ng°Ýi °¡ng thÝi th¥y Ba-ra là hiÇn thân cça nhïng thói x¥u r¥t khác nhau và nhïng dåc vÍng ê tiÇn nh¥t. Là mÙt k» h°ßng l¡c, n hÑi lÙ, sa o¡, c¡ hÙi, x£o quyÇt và vô ¡o éc, Ba-ra h¡n h³n nhïng ng°Ýi Tháng Nóng vÁ §u óc vå lãi (và iÁu ó không ph£i là chuyÇn dÅ). Nh°ng Ba-ra không ph£i là mÙt k» hèn nhát. D°Ûi m¯t cça con ng°Ýi có trí thông minh s¯c s£o ¥y, ngay të buÕi §u Tháng Hái nho, Ba-ra ã th¥y rõ là phong trào mÛi chÛm nß ¥y có thà °a n°Ûc Pháp tÛi sñ phåc h°ng dòng hÍ BuÑc- bông và iÁu ó Ñi vÛi Ba-ra là mÙt sñ e do¡ trñc ti¿p. Nhïng ng°Ýi quý tÙc i theo cách m¡ng nh° Ba-ra Áu bi¿t r¥t rõ mÑi cm hÝn sâu cay cça bÍn b£o hoàng Ñi vÛi nhïng k» ã ph£n bÙi giai c¥p.

V­y nên không thà ch­m trÅ °ãc, trong vài ti¿ng nïa là ph£i giao chi¿n ngay. Nh°ng Ba-ra không ph£i là nhà quân sñ. C§n ph£i bÕ nhiÇm ngay mÙt ng°Ýi t°Ûng và ng«u nhiên Ba-ra ã ngh) tÛi ng°Ýi thanh niên g§y còm v­n chi¿c áo khoác ngoài màu xám ã m¥t tuy¿t, ng°Ýi mà trong nhïng ngày g§n ây ã nhiÁu l§n ¿n g·p Ba-ra à xin nghÉ viÇc. T¥t c£ nhïng iÁu mà Ba-ra bi¿t vÁ con ng°Ýi ó chÉ v»n v¹n có th¿ này: mÙt viên t°Ûng thôi viÇc, nÕi danh trong tr­n vây thành Tu-lông, nh°ng ngay sau ó g·p mÙt vài viÇc r¯c rÑi và sÑng thi¿u thÑn v¥t v°ßng ß thç ô vÛi Óng l°¡ng quá ít Ïi. Ba-ra h¡ lÇnh cho i tìm chàng thanh niên ó và d«n vÁ cho mình. Bô-na-pác tÛi và ã °ãc hÏi ngay xem có muÑn i quét s¡ch cuÙc b¡o Ùng không. Bô-na-pác xin ít phút à suy ngh). Không m¥t nhiÁu thÝi gian à suy ngh) xem viÇc b£o vÇ quyÁn lãi cça HÙi nghË QuÑc °Ûc Ñi vÛi mình có gì là chÑng Ñi vÁ nguyên t¯c không, Bô-na-pác ã nhanh chóng nh­n lÝi vÛi iÁu kiÇn duy nh¥t là không ai °ãc can thiÇp vào nhïng quy¿t Ënh cça mình. Bô-na-pác nói: "Tôi ã tuÑt ki¿m ra thì nó chÉ °ãc tra vào vÏ khi nào tr­t tñ ã °ãc l­p l¡i, dù ph£i tr£ b±ng b¥t cé giá nào".

23

Téc thì Bô-na-pác °ãc bÕ nhiÇm là phó cho Ba-ra; sau khi tìm hiÃu tình hình, Bô-na-pác ã nh­n rõ °ãc lñc l°ãng cça bÍn nÕi lo¡n và mÑi nguy c¡ khçng khi¿p ang e do¡ HÙi nghË QuÑc °Ûc. Nh°ng Bô-na-pác ã có mÙt k¿ ho¡ch hành Ùng r¥t rõ rÇt và dña vào viÇc sí dång pháo binh mÙt cách quy¿t liÇt. Sau này, khi mÍi viÇc ã xong xuôi, Bô-na-pác có nói vÛi b¡n là Duy-nô (sau này là t°Ûng và là công t°Ûc A-b¡-tét) mÙt câu trong ó Bô-na-pác quy k¿t r±ng: th¯ng lãi là do sñ b¥t tài vÁ chi¿n l°ãc cça bÍn nÕi lo¡n. Bô-na-pác nói thêm: "N¿u li ¥y à Bô-na-pác chÉ huy thì Bô-na- pác ã ánh tan HÙi nghË QuÑc °Ûc rÓi". Të t£ng sáng, Bô-na-pác ã iÁu pháo ¿n bÑ trí ß lân c­n iÇn Tuy-l¡-ri.

Ngày lËch sí 13 Tháng Hái nho ã b¯t §u nh° v­y; Ñi vÛi cuÙc Ýi cça Bô-na-pác ngày ¥y ã giï °ãc mÙt vai trò quan trÍng h¡n h³n c£ chi¿n công §u tiên cça Bô-na-pác là viÇc h¡ thành Tu- lông. BÍn nÕi lo¡n ti¿n vÁ HÙi nghË QuÑc °Ûc và pháo binh cça Bô- na-pác ã g§m lên chÑng l¡i bÍn chúng. CuÙc tàn sát diÅn ra ·c biÇt kinh khçng ß tiÁn ình và nhà thÝ Thánh RÑc, n¡i t­p trung Ùi dñ bË cça bÍn nÕi lo¡n. L½ ra ban êm, bÍn nÕi lo¡n có thà c°Ûp °ãc pháo nh°ng chúng ã bÏ lá c¡ hÙi. Chúng chÑng cñ b±ng súng tr°Ýng. ¿n tr°a thì mÍi viÇc xong xuôi. BÏ l¡i ß trên vÉa hè vài trm xác ch¿t và mang nhïng tên bË th°¡ng i theo, bÍn nÕi lo¡n bÏ ch¡y té tung và trÑn vÁ nhà; tên nào có thà rÝi khÏi Pa-ri °ãc thì Áu ã i ngay. TÑi ¿n, Ba-ra nhiÇt liÇt khen ngãi vË t°Ûng tr» tuÕi và ã kh©n kho£n xin cho Bô-na-pác °ãc bÕ nhiÇm làm chÉ huy các lñc l°ãng vi trang Ñi nÙi (Ba-ra ã xin të chéc ngay sau khi cuÙc b¡o Ùng bË th¥t b¡i).

Trong chàng thanh niên t° lñ và cau có ¥y, iÃm ·c biÇt ã chinh phåc °ãc Ba-ra và nhïng nhà lãnh ¡o khác là sñ bình t)nh hoàn toàn và tài quy¿t Ënh nhanh chóng; vÛi nhïng éc tính ó, Bô-na-pác ã dùng mÙt ph°¡ng théc tác chi¿n mà cho ¿n t­n lúc ó v«n ít ai dùng tÛi, ó là dùng ¡i bác b¯n vào giïa ám ông ß ngay trong thành phÑ. VÁ ph°¡ng pháp è b¹p nhïng ho¡t Ùng ß °Ýng phÑ ¥y thì Bô-na-pác chính là tiÁn thân chính thÑng và trñc ti¿p cça Ni-cô-la Ç nh¥t, vì Ni-cô-la là ng°Ýi ã tái diÅn l¡i chi¿n công này vào ngày 14 tháng 12 nm 1825, duy chÉ có khác là

E. 24

vÛi b£n ch¥t ¡o éc gi£ cça mình, Sa hoàng ã tuyên bÑ r±ng ông ta ã hãi hùng toan không dùng biÇn pháp ó, nh°ng nhïng lÝi kh©n kho£n cça hoàng tí Vát-xin-xi-cÑp ã th¯ng °ãc éc Ù và lòng nhân ¡o g°¡ng m«u cça ông ta. Còn nh° Bô-na-pác thì không hÁ ngh) ¿n thanh minh ho·c Õ trách nhiÇm ó cho ng°Ýi khác. BÍn nÕi lo¡n có trên 24.000 ng°Ýi vi trang, trong khi ó Bô- na-pác có ch°a §y 6.000 ng°Ýi, ngh)a là bÑn l§n ít h¡n. Ngoài ¡i bác ra, không còn hy vÍng nào khác và Bô-na-pác ã °a ¡i bác ra tr­n. Khi ã không thà tránh °ãc cuÙc chi¿n ¥u thì ph£i ánh th¯ng b±ng b¥t cé giá nào. Na-pô-lê-ông ã luôn theo úng quy t¯c ¥y mÙt cách tuyÇt Ñi. Na-pô-lê-ông không thích tiêu phí ¡n ¡i bác, nh°ng ch× nào mà ¡n giúp ích °ãc thì Na-pô-lê-ông l¡i không bao giÝ dè x»n chút nào. Ngày 16 Tháng Hái nho, Na -pô-lê- ông ã không ti¿t kiÇm ¡n trái phá, bßi v­y, tiÁn ình nhà thÝ Thánh RÑc ã nh§y nhåa mÙt Ñng thËt nát «m máu.

Tính ch¥t kiên quy¿t triÇt à trong chi¿n ¥u là mÙt trong nhïng ·c iÃm cça Na-pô-lê-ông. Trong Na-pô-lê-ông có hai con ng°Ýi, mÙt do lý trí thÑng trË, mÙt do tình c£m thÑng trË. Không nên à cho ng°Ýi ta t°ßng r±ng Na-pô-lê-ông không có mÙt trái tim nh¡y c£m nh° nhïng ng°Ýi khác. Theo Na -pô-lê-ông thì ông ta cing là ng°Ýi có mÙt t¥m lòng khá tÑt. Nh°ng ngay të thÝi niên thi¿u, Na-pô-lê-ông ã cÑ g¯ng làm cho sãi dây tình c£m ¥y trß thành câm l·ng và hiÇn nay thì nó ch³ng còn rung lên °ãc mÙt ti¿ng nào nïa, trong nhïng phút thành kh©n r¥t hi¿m có, Na-pô- lê-ông ã nói nh° v­y vÛi Rô-rê, mÙt trong nhïng ng°Ýi °ãc Na- pô-lê-ông °a m¿n.

Khi ph£i tiêu diÇt mÍi k» thù dám táo b¡o ngang nhiên khai chi¿n vÛi Na-pô-lê-ông thì s½ không bao giÝ, tuyÇt không bao giÝ sãi dây ó còn rung Ùng ho·c b¯t §u rung Ùng ß trong con ng°Ýi Na-pô-lê-ông.

Ngày 13 Tháng Hái nho ã giï mÙt vai trò to lÛn trong thiên anh hùng ca cça Na-pô-lê-ông.

T§m quan trÍng lËch sí cça viÇc è b¹p cuÙc phi¿n lo¡n

Tháng Hái nho là ß ch×:

25

- Hy vÍng cça bÍn b£o hoàng ·t vào mÙt cuÙc th¯ng lãi s¯p tÛi và viÇc dòng hÍ BuÑc-bông quay trß l¡i ã v¥p ph£i mÙt th¥t b¡i mÛi, n·ng nÁ h¡n c£ th¥t b¡i ß Quy-brông.

- Nhïng t§ng lÛp trên cça giai c¥p t° s£n thành thË ã tñ nh­n th¥y là ã quá vÙi vã trong viÇc trñc ti¿p c°Ûp l¥y chính quyÁn b±ng vi lñc. Ngoài ra, chúng ã quên m¥t r±ng còn có nhïng thành ph§n trong giai c¥p t° s£n thành thË và nông thôn éng vÁ phía nÁn cÙng hoà và v«n l¥y làm lo ng¡i tr°Ûc sñ bành tr°Ûng quá nhanh chóng và quá tr¡ tráo cça bÍn ph£n Ùng. Tên Rít-se-¡ Xê-ri-i c§m §u bÍn nÕi lo¡n ó là ai? MÙt tên b£o hoàng. V­y thì ng°Ýi ta nhìn th¥y rõ °ãc r±ng nhïng ng°Ýi nông dân có ¥t, ngh)a là cái khÑi giai c¥p tiÃu t° s£n to lÛn ß nông thôn, ã nhìn cuÙc b¡o Ùng ó b±ng con m¯t nào? HÍ ã coi viÇc trung h°ng dòng hÍ BuÑc-bông là sñ sÑng l¡i cça ch¿ Ù phong ki¿n, cái ch¿ Ù s½ t°Ûc l¡i cça hÍ nhïng m£nh ¥t vëa mÛi mua °ãc trong sÑ ¥t ai tËch thu °ãc cça bÍn quý tÙc xu¥t d°¡ng và trong nhïng tài s£n tËch biên cça Giáo hÙi.

- CuÑi cùng, chéng minh mÙt l§n nïa r±ng tính t° t°ßng cça nhïng chi¿n dËch chÑng l¡i sñ trung h°ng ã tác Ùng mÙt cách ·c biÇt m¡nh m½ vào quân Ùi và ông £o qu§n chúng binh s), nhïng ng°Ýi mà ng°Ýi ta có thà hoàn toàn tin c­y trong cuÙc ¥u tranh chÑng t¥t c£ nhïng lñc l°ãng trñc ti¿p ho·c gián ti¿p, toàn bÙ hay cåc bÙ câu k¿t vÛi dòng hÍ BuÑc-bông.

ó là ý ngh)a lËch sí cça ngày 13 Tháng Hái nho.

Còn Ñi vÛi b£n thân Bô-na-pác thì ngày 13 Tháng Hái nho ã làm cho ng°Ýi ta l§n §u tiên bi¿t ¿n tên tuÕi cça Bô-na-pác, không chÉ trong các giÛi quân sñ (të hÓi Tu-lông, Bô-na-pác ã có ph§n nào nÕi danh rÓi), mà còn trong mÍi t§ng lÛp xã hÙi, ngay c£ ß nhïng n¡i të tr°Ûc tÛi nay ch°a bao giÝ ng°Ýi ta nghe nói ¿n Bô-na-pác. Bô-na-pác të nay °ãc coi nh° mÙt ng°Ýi r¥t tài giÏi, r¥t quyÁn bi¿n, §y c°¡ng nghË và quy¿t tâm. Nhïng nhà chính trË c°Ûp °ãc chính quyÁn të nhïng ngày §u cça ViÇn Ñc chính

(ngh)a là të nm thé IV Tháng Hái nho), tr°Ûc h¿t là Ba-ra, Áu r¥t hâm mÙ viên t°Ûng tr» ¥y. Lúc ó, hÍ cho r±ng trong t°¡ng lai,

E. 26

n¿u còn ph£i dùng ¿n lñc l°ãng quân Ùi à chÑng l¡i các cuÙc khßi ngh)a cça qu§n chúng, ng°Ýi ta v«n có thà trông c­y vào Bô- na-pác.

Nh°ng Bô-na-pác l¡i m¡ °Ûc khác. BË các m·t tr­n ngoài n°Ûc h¥p d«n, Bô-na-pác m¡ °Ûc °ãc làm chÉ huy mÙt trong nhïng ¡o quân cça nÁn CÙng hoà Pháp. MÑi quan hÇ tÑt cça Bô- na-pác Ñi vÛi Ba-ra hình nh° ã làm cho nhïng m¡ °Ûc ¥y có thà thñc hiÇn °ãc ché không nh° hÓi tr°Ûc Tháng Hái nho, thÝi mà viên t°Ûng 26 tuÕi vÁ v°Ýn này còn ph£i ch¡y kh¯p Pa-ri à xin viÇc. ChÉ trong mÙt ngày mà t¥t c£ ã Õi thay. Bô-na-pác ã là ng°Ýi chÉ huy ¡o quân ß Pa-ri, °ãc viên Ñc chính có quyÁn th¿ là Ba-ra m¿n chuÙng, và có kh£ nng s½ °ãc giï mÙt chéc vå Ùc l­p t¡i mÙt trong nhïng ¡o quân ang tác chi¿n.

Sau l§n ti¿n chéc Ùt ngÙt ó ít lâu, Bô-na-pác làm quen vÛi vã góa cça viên t°Ûng bá t°Ûc Ý Bô-hác-ne bË hành hình trong thÝi kó khçng bÑ, và mê vã viên t°Ûng ó. Giô-dê-phin h¡n Bô-na- pác sáu tuÕi, trong Ýi ã tr£i qua nhiÁu cuÙc tình duyên lãng m¡n và không có nhïng tình c£m ±m th¯m ·c biÇt vÛi Bô-na-pác. T¥t nhiên là nhïng lý do thuÙc vÁ v­t ch¥t ã thúc ©y Giô-dê-phin nhiÁu h¡n: Të ngày 13 Tháng Hái nho, Bô-na-pác ã là mÙt ng°Ýi r¥t nÕi ti¿ng và ã có mÙt c°¡ng vË quan trÍng. Còn Bô-na-pác, vì say mê ¯m uÑi mÙt cách b¥t ngÝ nên ã c§u hôn và c°Ûi Giô-dê- phin ngay. Tr°Ûc ¥y không lâu, Giô-dê-phin ã có nhïng sñ i l¡i thân m­t vÛi Ba-ra và cuÙc k¿t hôn này l¡i mß rÙng h¡n nïa cho Bô-na-pác mÑi quan hÇ vÛi nhïng nhân v­t có quyÁn th¿ nh¥t trong chính phç CÙng hoà.

Trong g§n 200.000 cuÑn sách vi¿t vÁ Na-pô-lê-ông mà nhà th° måc hÍc nÕi ti¿ng Ki¿c-e-xen và các chuyên gia khác ã thÑng kê, ã có mÙt sÑ lÛn nói vÁ nhïng mÑi quan hÇ cça Na -pô-lê- ông vÛi Giô-dê-phin và vÛi phå nï nói chung. Ã gi£i quy¿t cho xong dét v¥n Á này, tôi xin nói r±ng: dù là Giô-dê-phin, dù là vã thé hai cça Na-pô-lê-ông là Ma-ri Lu-i-d¡ n°Ûc Áo, hay bà Rê- muy-da, hay cô Gioóc-gi¡, hay nï bá t°Ûc Va-lép-xca hay b¥t cé mÙt phå nï nào khác ã quan hÇ m­t thi¿t vÛi Na-pô-lê-ông, không hiÃu th¥u cái b£n ch¥t b¥t trË, Ùc oán, b³n g¯t và a nghi

27

¥y, Áu ã không gây và th­m chí ã không dám gây nên mÙt chút £nh h°ßng cå thà gì ¿n Na-pô-lê-ông. Bô-na-pác ã ghét cay ghét ¯ng bà Xta-en, ngay c£ tr°Ûc khi ý théc chÑng Ñi vÁ chính trË cça bà ã làm Bô-na-pác nÕi khùng; chÉ vì bà ta ã quan tâm ¿n chính trË và ã có nguyÇn vÍng i vào hÍc v¥n uyên thâm mà Bô- na-pác ã có ác c£m ngay vÛi bà, vì theo ông ta, nhïng cái ó Áu là thëa Ñi vÛi phå nï. Vâng lÝi và khu¥t phåc hoàn toàn là hai éc tính c§n thi¿t cça ng°Ýi phå nï, không có hai éc tính ¥y thì ng°Ýi phå nï Ñi vÛi Na-pô-lê-ông, coi nh° không có. V£ l¡i, trong cuÙc Ýi bÁ bÙn r¥t nhiÁu công viÇc, thÝi gian ã không ç cho Na- pô-lê-ông ngh) nhiÁu ¿n tình c£m và dành nhiÁu thÝi giÝ cho nhïng khát vÍng cça trái tim.

L§n này ã úng nh° v­y: lÅ c°Ûi tÕ chéc ngày 9 tháng 3 nm 1796 thì hai hôm sau, ngày 11 tháng 3, Bô-na-pác të biÇt vã và lên °Ýng i chinh chi¿n.

MÙt ch°¡ng mÛi, dài và «m máu ã mß ra trong lËch sí châu Âu.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:35:23)

E. 28

CHI¾N DÊCH N¯ÚC Ý 1796-1797

Të ngày °ãc Ba-ra và nhiÁu nhân v­t quan trÍng khác cça ch¿ Ù tin dùng, ngh)a là sau khi d¹p xong cuÙc phi¿n lo¡n cça bÍn quân chç vào ngày 13 Tháng Hái nho, Bô-na-pác cÑ g¯ng thuy¿t phåc nhïng nhân v­t ¥y vÁ sñ c§n thi¿t ph£i ngn ngëa mÙt cuÙc liên minh mÛi cça các c°Ýng quÑc chÑng l¡i n°Ûc Pháp, ph£i mß mÙt cuÙc ti¿n công và ß n°Ûc Áo và Óng minh cça áo là n°Ûc Ý, và muÑn th¿, ph£i xâm chi¿m miÁn b¯c n°Ûc Ý . Th­t ra, ó không ph£i là mÙt khÑi liên minh mÛi mà v«n là khÑi liên minh ci thành l­p të nm 1792, và nm 1795, n°Ûc PhÕ ã rút khÏi khÑi liên minh ¥y sau khi ã ký mÙt hoà °Ûc riêng vÛi n°Ûc Pháp ß Ban-lô. Nh°ng v«n còn l¡i các n°Ûc Áo, Anh, Nga, v°¡ng quÑc Xác-e-nh¡, v°¡ng quÑc Hai Xi-xin và mÙt sÑ các quÑc gia éc (Vua-tem-be, Ba-vi-e, Ba-d¡, v.v.). Vì toàn thà châu Âu lúc b¥y giÝ có thái Ù thù Ëch vÛi ViÇn Ñc chính, nên ViÇn Ñc chính cho r±ng chi¿n tr°Ýng chính cça chi¿n dËch s¯p tÛi, vào mùa xuân và mùa h¡ nm 1796, ph£i là miÁn tây và tây-nam n°Ûc éc và qua nhïng miÁn ó, ng°Ýi Pháp s½ cÑ g¯ng ti¿n vào nhïng vùng thñc sñ là ¥t áo. ViÇn Ñc chính ã chu©n bË cho chi¿n dËch này nhïng Ùi quân tinh nhuÇ nh¥t do nhïng nhà chi¿n l°ãc l×i l¡c nh¥t chÉ huy, éng §u là t°Ûng tÕng chÉ huy Mo-rô. Ñi vÛi ¡o quân này, ng°Ýi ta không ti¿c mÙt thé gì, trang bË cça nó °ãc tÕ chéc th­t tuyÇt vÝi và chính phç Pháp tin c­y tr°Ûc nh¥t vào nó.

Ñi vÛi nhïng Á nghË kh©n kho£n cça t°Ûng Bô-na-pác vÁ viÇc xâm chi¿m miÁn b¯c n°Ûc Ý b±ng con °Ýng të các tÉ nh Pháp giáp phía nam, ViÇn Ñc chính tÏ ra không tán thành m¥y k¿ ho¡ch ó.

Nh°ng d§u sao ng°Ýi ta cing ph£i nh­n r±ng nh° v­y s½ có tác dång nghi binh, buÙc triÁu ình Viên ph£i phân tán lñc l°ãng

29

và không chú ý tÛi chi¿n tr°Ýng chính cça cuÙc chi¿n tranh s¯p diÅn ra. Ã ¡t måc ích ¥y, ng°Ýi ta ã quy¿t Ënh dùng m¥y chåc nghìn quân óng ß phía nam làm cho quân áo và Óng minh cça áo, vua Xác-e-nh¡, ph£i lo l¯ng. Khi ·t ra v¥n Á ai s½ là chÉ huy tr°ßng ß m·t tr­n thé y¿u ó, thì Các-nô (không ph£i là Ba-ra nh° b¥y lâu ng°Ýi ta v«n kh³ng Ënh) chÉ Ënh Bô-na-pác. Nhïng vË Ñc chính Áu Óng ý ngay, vì các vË t°Ûng có ti¿ng tm nh¥t và có Ëa vË nh¥t ch³ng ai màng ¿n chéc trách ó. Quy¿t Ënh bÕ nhiÇm Bô-na-pác làm chÉ huy tr°ßng ¡o quân i ánh n°Ûc Ý ký ngày 23 tháng 2 nm 1796 và ngày 11 tháng 3, vË t°Ûng tÕng chÉ huy mÛi i nh­n nhiÇm vå.

Trong lËch sí cça Na-pô-lê-ông, cuÙc chi¿n tranh §u tiên này, do Na -pô-lê-ông iÁu khiÃn, bao giÝ cing v«n chói lÍi. Nm

1796, tên tuÕi cça Na-pô-lê-ông ã bay i kh¯p châu Âu, Ã rÓi të ó không bao giÝ rÝi vi ài lËch sí nïa. "Gã này còn i xa, ã ¿n lúc c§n ph£i ch·n h¯n l¡i", ó là lÝi cça Xu -vô-rÑp nói vào giïa lúc chi¿n dËch n°Ûc Ý cça Bô-na-pác ang diÅn ra ác liÇt. Xu-vô-rÑp ã là mÙt trong nhïng ng°Ýi §u tiên phát hiÇn c¡n dông tÑ làm cho châu Âu ph£i iêu éng trong mÙt thÝi gian r¥t dài vì nhïng s¥m sét cça nó.

TÛi ¡n vË, qua kiÃm tra, Bô-na-pác bi¿t ngay t¡i sao nhïng viên t°Ûng có th¿ lñc nh¥t cça nÁn CÙng hoà Pháp l¡i t¡ ra không thi¿t tha gì l¯m vÛi chéc chÉ huy này. Quân Ùi ß vào tình tr¡ng ¿n n×i trông không khác gì mÙt ám ói rách. Ch°a bao giÝ ng°Ýi ta th¥y cái tÇ bóc lÙt và n hÑi lÙ d°Ûi ç mÍi hình théc l¡i hoành hành quá dï dÙi nh° v­y và iÁu ó cing ch°a bao giÝ th¥y x£y ra trong ngành h­u c§n Pháp trong nhïng nm cuÑi cùng cça HÙi nghË QuÑc °Ûc Tháng Nóng và d°Ûi thÝi cça ViÇn Ñc chính. úng là Pa-ri cung c¥p r¥t ít cho ¡o quân này, nh°ng ngay "cái ít ó" cing l¡i bË tham ô mÙt cách nhanh chóng và tr¯ng trãn. Ng°Ýi ta không bi¿t 43.000 quân óng ß Ni-x¡ ho·c ß nhïng vùng lân c­n ã n và m·c ra sao. Vëa mÛi ¿n, Bô-na-pác ã °ãc báo cáo là ngày hôm tr°Ûc có mÙt tiÃu oàn không ch¥p hành lÇnh di chuyÃn vì không ai có giày. ¡o quân bË bÏ quên và bË bÏ r¡i không nhïng bË suy nh°ãc vÁ thà ch¥t l¡i còn èo thêm c£ mÙt sñ lÏng l»o vÁ k÷

E. 30

lu­t. Binh lính ch³ng còn ngÝ vñc gì nïa, chính m·t hÍ ã trông th¥y ß ch× nào cing có tÇ n c¯p gây ra cho hÍ bi¿t bao au khÕ.

MÙt trong nhïng nhiÇm vå khó khn nh¥t ang ãi Bô-na- pác. Ñi vÛi Bô-na-pác, cái khó không nhïng là ph£i lo gi£i quy¿t qu§n áo, giày dép, k÷ lu­t cho quân s), mà là ph£i lo gi£i quy¿t nhïng v¥n Á ó ß dÍc °Ýng, sau khi ã b°Ûc vào ho¡t Ùng rÓi và giïa hai ãt chi¿n dËch. Hoàn c£nh cça Bô-na-pác có thà trß lên khó khn thêm vì nhïng va ch¡m vÛi nhïng c¥p chÉ huy cça ¡o quân này, là c¥p d°Ûi cça Bô-na-pác, nh°: Ô-gi¡-rô, Mát-xê-na, Xê- ruy-ri-ê. HÍ có thà sµn sàng phåc tùng mÙt viên t°Ûng thâm niên ho·c có nhiÁu thành tích h¡n (ch³ng h¡n nh° Mo-rô, chÉ huy tr°ßng ¡o quân m·t tr­n Tây éc), nh°ng hình nh° hÍ l¡i l¥y làm nhåc khi ph£i nh­n mÇnh lÇnh cça mÙt c¥p trên mÛi 27 tuÕi nh° Bô-na-pác. Có thà x£y ra nhïng mâu thu«n và ti¿ng Ón cça hàng trm cía miÇng trong các tr¡i lính truyÁn i, nh¯c i nh¯c l¡i, bóp méo và thêu dÇt mãi vÁ v¥n Á ¥y. Thí då ng°Ýi ta truyÁn i câu chuyÇn, không bi¿t ai ã tung ra, là trong mÙt cuÙc cãi lÙn gay go, Bô-na-pác, thân hình bé nhÏ, ng°Ûc nhìn Ô-gi¡-rô cao lÛn të §u ¿n chân và ch¯c là ã nói r±ng: "Anh ã nói nhïng lÝi ph£n nghËch, hãy coi chëng, ëng à tôi ph£i làm bÕn ph­n cça tôi. Cái thân hình to lÛn cça anh cing không tránh cho anh khÏi bË xí b¯n ngay bây giÝ âu". Thñc t¿ là ngay të §u, Bô-na-pác ã làm cho mÍi ng°Ýi hiÃu r±ng Bô-na-pác không thà chËu °ãc sñ chÑng Ñi l¡i trong ¡n vË mình và Bô-na-pác s½ ­p tan t¥t c£ nhïng k» nào c°áng l¡i mình, dù k» ó ß c¥p b­c nào. "ß ây, ph£i Ñt, ph£i b¯n". Bô-na-pác ã báo cáo ¡i khái nh° v­y và không gi£i thích thêm gì vÛi Viên Ñc chính ß Pa-ri.

Bô-na-pác l­p téc ti¿n hành mÙt cuÙc ¥u tranh kiên quy¿t chÑng l¡i n¡n trÙm c¯p ang hoành hành dï dÙi. Binh lính ã chú ý ngay ¿n viÇc ó và nó ã góp ph§n vào viÇc khôi phåc k÷ lu­t h¡n h³n c£ nhïng ban chuyên môn i xí b¯n. Nh°ng trong hoàn c£nh cça Bô-na-pác lúc ¥y, trì hoãn các cuÙc hành binh ¿n khi trang bË xong bÙ Ùi thì thñc t¿ ch³ng khác gì thôi không mß chi¿n dËch nm 1796. Bô-na-pác ã h¡ quy¿t tâm và ã nói rõ iÁu ó trong lÝi tuyên bÑ cça mình vÛi binh s). Ng°Ýi ta ã tranh lu­n r¥t

31

nhiÁu à tìm xem b£n tuyên bÑ °ãc °a vào sí sách ¥y ã °ãc vi¿t xong úng vào lúc nào và ngày nay, nhïng nhà vi¿t tiÃu sí cça Na -pô-lê-ông kh³ng Ënh r±ng chÉ có nhïng câu §u tiên mÛi úng là cça Na -pô-lê-ông, còn h§u h¿t ph§n sau chÉ là o¡n vn sau này ng°Ýi ta thêm th¯t vào. Tôi nh­n th¥y ngay c£ nhïng câu §u ng°Ýi ta cing chÉ có thà b£o £m chúng là cça Na-pô-lê-ông vÁ ý ngh)a chung nhiÁu h¡n là vÁ tëng chï mÙt: "Hái các binh s), các ng°Ýi không ç c¡m n, không ç áo m·c... Ta s½ °a các ng°Ýi ¿n nhïng cánh Óng phì nhiêu nh¥t th¿ giÛi".

Ngay të nhïng b°Ûc §u, Bô-na-pác ã cho r±ng chi¿n tranh ph£i nuôi chi¿n tranh, r±ng m×i binh s) ph£i tñ mình th¥y g¯n bó vÛi chi¿n dËch s¯p mß ra ß miÁn b¯c n°Ûc Ý và c§n ph£i chÉ cho binh s) bi¿t r±ng không c§n ph£i ãi ng°Ýi ta cung c¥p cho nhïng thé c§n thi¿t, mà chính là mình ph£i l¥y cça Ëch t¥t c£ nhïng gì mình c§n ¿n và h¡n th¿ nïa. Nói chuyÇn vÛi ba quân l§n ¥y, ng°Ýi t°Ûng tr» chÉ phát biÃu chÉ có v­y. Bô-na-pác luôn luôn bi¿t t¡o nên, tng c°Ýng và nuôi d°áng uy tín và quyÁn hành cça cá nhân mình trong tâm hÓn ng°Ýi chi¿n s). Nhïng chuyÇn dông dài nói "tình th°¡ng yêu" cça Na-pô-lê-ông Ñi vÛi binh s), nhïng ng°Ýi mà trong nhïng phút sÑng th­t thà nh¥t Ñi vÛi cõi lòng cça mình, Na-pô-lê-ông ã gÍi là "bia á ¡n", Áu là nhïng chuyÇn không có ý ngh)a gì h¿t. "Th°¡ng yêu binh s)", không thà có chuyÇn ¥y ß Na-pô-lê-ông, nh°ng Na-pô-lê-ông r¥t chm lo ¿n binh s). Na-pô-lê-ông ã khéo làm viÇc ¥y, khi¿n cho binh s) bÁ ngoài th¥y là hÍ ã °ãc c¥p trên chú ý ¿n cá nhân hÍ nh°ng thñc ra Na-pô-lê-ông chÉ lo làm sao có trong tay mÙt công cå th­t tÑt và có nng lñc chi¿n ¥u.

Tháng 4 nm 1796, trong giai o¡n §u cça chi¿n dËch §u tiên cça Bô-na-pác, d°Ûi con m¯t cça binh s), Bô-na-pác chÉ là mÙt pháo thç có nng lñc, là ng°Ýi mà h¡n hai nm tr°Ûc ây ã chi¿n ¥u tÑt trong cuÙc vây thành Tu-lông, là mÙt viên t°Ûng ã nã súng vào bÍn phi¿n lo¡n ang ti¿n công HÙi nghË QuÑc °Ûc vào ngày 13 Tháng Hái nho, và ã °ãc nh­n chéc chÉ huy ¡o quân miÁn nam n°Ûc Pháp, chính vì th¿, ngoài ra ch³ng có gì h¡n nïa. Lúc b¥y giÝ, Bô-na-pác còn ch°a có uy tín và ch°a n¯m ch¯c °ãc

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:38:38)

E. 32

binh s). Vì v­y, Bô-na-pác quy¿t Ënh tác Ùng vào ng°Ýi lính b±ng cách duy nh¥t là v¡ch ra trñc ti¿p, cå thà và thi¿t thñc cho hÍ th¥y r±ng nhïng cça c£i v­t ch¥t ang chÝ ãi hÍ ß n°Ûc Ý .

Ngày 9 tháng 4 nm 1796, Bô-na-pác quy¿t Ënh v°ãt qua núi An-p¡ cùng vÛi quân Ùi.

T°Ûng Giô-mi-ni, ng°Ýi Thåy S), nhà bác hÍc vÁ chi¿n l°ãc chi¿n thu­t, tác gi£ nÕi ti¿ng cça mÙt quyÃn sí dày nói vÁ chi¿n dËch cça Na-pô-lê-ông, lúc §u làm viÇc d°Ûi quyÁn cça Na-pô-lê- ông, sau ch¡y sang hàng ngi ng°Ýi Nga, có nh­n xét r±ng ngay të nhïng ngày §u tiên cça cuÙc chÉ huy §u tiên, Bô-na-pác ã tÏ ra can £m ¿n liÁu l)nh và coi th°Ýng c£ nguy hiÃm Ñi vÛi b£n thân: Bô-na-pác ã cùng vÛi bÙ tham m°u cça mình chÍn con °Ýng nguy hiÃm nh¥t, nh°ng ng¯n nh¥t, qua con °Ýng Coóc-nit- s¡ nÕi ti¿ng ch¡y dÍc theo dãy nói An-p¡ giáp biÃn, luôn n±m ph¡i d°Ûi t§m hÏa lñc cça pháo trên chi¿n thuyÁn Anh i tu§n phòng ß g§n bÝ. ây là l§n §u tiên mà mÙt trong nhïng ·c iÃm cça Na- pô-lê-ông ã °ãc biÃu lÙ: mÙt m·t, so vÛi nhïng ng°Ýi Óng thÝi cùng có nhïng ·c iÃm gan góc, lì lãm, can £m, ding mãnh nh° Na-pô-lê-ông, thí då nh° các thÑng ch¿ Lan-n¡, Muy-ra, Nây, t°Ûng Mi-lô-ra-ô-vich , ho·c nh° Xcô-bê-lép trong sÑ nhïng t°Ûng tá cça thÝi kó g§n ây h¡n, thì Na -pô-lê-ông ã không hÁ °ãc nÕi ti¿ng vÁ nhïng ·c iÃm ¥y. Bao giÝ Na-pô-lê-ông cing cho r±ng n¿u không th­t c§n thi¿t và không tuyÇt Ñi c§n thi¿t thì ng°Ýi chÉ huy trong thÝi chi¿n không °ãc liÁu thân vào n¡i nguy hiÃm, bßi vì chÉ cái ch¿t cça ng°Ýi ó cing ã ç gây hoang mang, hÑt ho£ng, th¥t b¡i cho tr­n ánh, th­m chí cho c£ toàn bÙ cuÙc chi¿n tranh. Nh°ng m·t khác, Na-pô-lê-ông cho r±ng n¿u tình th¿ òi hÏi mình ph£i g°¡ng m«u thì ng°Ýi chÉ huy ph£i xông vào lía ¡n, không °ãc do dñ.

CuÙc hành quân v°ãt qua °Ýng Coóc-nít-s¡ °ãc ti¿n hành thu­n lãi të ngày 3 ¿n ngày 9 tháng 4 nm 1796; khi ã tÛi °ãc n°Ûc Ý , Bô-na-pác l­p téc h¡ quy¿t tâm chi¿n ¥u ngay. Ñi diÇn vÛi Bô-na-pác là quân Ùi cça n°Ûc Áo và Pi-ê-mông phÑi hãp l¡i, chia thành ba cåm, b£o vÇ các con °Ýng i Pi-ê-mông và i Giên. Tr­n §u tiên ánh vÛi quân oàn áo cça t°Ûng ác-ging-tô diÅn

33

ra ß vùng Mông-t¡-nÑt, vào tuy¿n giïa. T­p trung t¥t c£ lñc l°ãng thành mÙt khÑi m¡nh và ánh lëa °ãc quân c£nh giÛi cça t°Ûng tÕng chÉ huy áo Bô-li-¡ lúc ó ang ß quá phía nam trên °Ýng i Giên, Bô-na-pác thÍc m¡nh vào trung tâm quân Ëch. ChÉ vài giÝ sau, quân áo bË thua. Nh°ng ó mÛi chÉ là mÙt bÙ ph­n cça Ùi quân áo. ChÉ do binh s) cça mình nghÉ ng¡i trong mÙt thÝi gian ng¯n, Bô-na-pác l¡i ti¿n quân ngay. Hai ngày sau, quân Ùi Pi-ê- mông bË án thua liÃng xiÃng ß g§n vùng Mi-l¡-xi-mô ph£i rÝi bÏ chi¿n Ëa §y th°¡ng binh tí s), m¥t 13 c× pháo, nm tiÃu oàn h¡ khí giÛi §u hàng vÛi sÑ còn l¡i bÏ ch¡y: ó là k¿t qu£ cuÙc chi¿n ¥u cça quân liên minh. Bô-na-pác l­p téc truy kích, không cho quân Ëch có thÝi gian cçng cÑ l¡i hàng ngi.

Nhïng nhà vi¿t sí quân sñ coi nhïng tr­n chi¿n ¥u §u tiên cça Bô-na-pác - "sáu th¯ng lãi trong sáu ngày" - chÉ là mÙt tr­n ánh và mÙt tr­n ánh lÛn. Nguyên t¯c chi¿n ¥u c¡ b£n cça Na-pô-lê-ông trong nhïng ngày ¥y ã biÃu hiÇn §y ç: nhanh chóng t­p hãp lñc l°ãng lÛn thành mÙt khÑi m¡nh, ánh h¿t måc tiêu chi¿n l°ãc này ¿n måc tiêu chi¿n l°ãc khác, không dùng ¿n nhïng cuÙc iÁu quân quá phéc t¡p, và chia c¯t Ëch ra mà ánh.

MÙt trong nhïng nét ·c biÇt khác cça Na-pô-lê-ông cing ã °ãc biÃu hiÇn, ó là kh£ nng gi£i quy¿t v¥n Á chính trË và chi¿n l°ãc nh° là mÙt thà thÑng nh¥t không tách rÝi nhau °ãc; trong suÑt tu§n lÅ cça tháng 4 nm 1796, tuy i të th¯ng lãi này ¿n th¯ng lãi khác, nh°ng không lúc nào Bô-na-pác quên r±ng ph£i làm sao buÙc n°Ûc Pi-ê-mông (v°¡ng quÑc Xác-e-nh¡) ký th­t sÛm hiÇp °Ûc riêng, à cho tr°Ûc m·t mình chÉ còn quân áo thôi. Sau khi quân Pháp chi¿n th¯ng quân Pi-ê-mông ß Mông-ô-vi và thành phÑ này §u hàng Bô-na-pác, thì viên t°Ûng Pi-êe-mông là Cô-li i vào àm phán hoà bình, và hiÇp °Ûc ình chi¿n vÛi Pi-ê-mông °ãc ký k¿t ngày 28 tháng 4. Nhïng iÁu kiÇn cñc kó n·ng nÁ ã è lên k» chi¿n b¡i: vua Pi-ê-mông, Vich-to A-mê-ê, ph£i giao cho Na-pô- lê-ông hai pháo ài tÑt nh¥t cça mình và nhiÁu Ëa ph°¡ng khác nïa. Hoà °Ûc chính théc ký vÛi quÑc gia này ß Pa-ri vào ngày 15 tháng 5 nm 1796. N°Ûc Pi-ê-mông chính théc cam k¿t không à quân Ùi cça mÙt n°Ûc nào i qua lãnh thÕ Pi-ê-mông, trë quân

E. 34

Ùi cça n°Ûc Pháp và të này trß i không liên minh vÛi b¥t cé mÙt n°Ûc nào.

N°Ûc Pi-ê-mông nh°ãng l¡i cho n°Ûc Pháp lãnh Ëa Ni-x¡ và toàn bÙ vùng Xa-voa. Ngoài ra, biên giÛi n°Ûc Pháp và n°Ûc Pi-ê- mông °ãc "iÁu chÉ nh l¡i" mÙt cách r¥t có lãi cho n°Ûc Pháp. N°Ûc Pi-ê-mông còn cam k¿t cung c¥p l°¡ng thñc c§n thi¿t cho quân Ùi Pháp.

Th¿ là nhiÇm vå §u tiên ã hoàn thành. ChÉ còn l¡i quân áo. B±ng nhïng th¯ng lãi mÛi, Bô-na-pác ã ©y lùi quân áo ¿n sông Pô, béc quân áo rút lui sang bÝ sông phía ông, rÓi Bô-na-pác cing v°ãt qua sông, ti¿p tåc truy kích. Ho£ng hÑt bao trùm lên t¥t c£ triÁu ình ý . Công t°Ûc xé Pác-m¡, tuy thñc t¿ không ánh nhau vÛi n°Ûc Pháp, nh°ng l¡i là mÙt trong nhïng n¡n nhân §u tiên; Bô-na-pác ã không tin nhïng lÝi cam k¿t, không công nh­n sñ trung l­p cça xé này, b¯t Pác-m¡ ph£i óng góp mÙt sÑ tiÁn là hai triÇu phrng vàng và nÙp 1.700 con ngña. Bô-na-pác v«n ti¿p tåc ti¿n quân, ch³ng bao lâu ã ti¿n ¿n làng Lô-i nh¡ bé và ph£i v°ãt qua sông át-a. VË trí trÍng y¿u nà y do mÙt binh oàn 10.000 quân áo phòng giï.

Tr­n chi¿n ¥u lëng danh Lô-i diÅn ra vào ngày 10 tháng 5. L§n này cing nh° l§n v°ãt qua Coóc-nít-s¡, Bô-na-pác th¥y c§n thi¿t ph£i liÁu m¡ng: lúc cuÙc chi¿n ¥u diÅn ra ác liÇt ß §u c§u thì Bô-na-pác, d«n §u mÙt tiÃu oàn c­n vÇ, xông tÛi d°Ûi làn m°a ¡n, 20 kh©u pháo cça quân áo nh£ ¡n quét s¡ch c§u và lân c­n. Lính c­n vÇ, do Bô-na-pác d«n §u, ã chi¿m °ãc c§u và ánh b­t °ãc quân áo ra xa; quân áo bÏ l¡i trên chi¿n tr°Ýng 15 kh©u pháo và chëng 2.000 ng°Ýi vëa bË ch¿t và bË th°¡ng. Bô-na- pác l­p téc truy kích quân Ëch, và ngày 15 ti¿n vào Mi-lng. Ngày hôm tr°Ûc, 14 tháng 3 (ngày 26 Tháng Hoa), Bô-na-pác ã báo cáo vÁ ViÇn Ñc chính r±ng të nay miÁn Lông-bác-i thuÙc vÁ n°Ûc Pháp.

Tháng 6, theo lÇnh cça Na -pô-lê-ông, mÙt bÙ ph­n quân Pháp do t°Ûng Muy-ra chÉ huy, ã chi¿m °ãc Li-vuÑc-n¡, trong khi t°Ûng Ô-gi¡-rô chi¿m °ãc Bô-lô-nh¡. Vào trung tu§n tháng 6,

35

Bô-na-pác thân hành ánh chi¿m Mô-en-n¡, rÓi ¿n l°ãt Tô-xoan, m·c dù công t°Ûc xé này v«n éng trung l­p tr°Ûc cuÙc chi¿n tranh áo-Pháp. Bô-na-pác không ¿m xÉ a gì ¿n thái Ù trung l­p cça các quÑc gia ý . Bô-na-pác vào các thành phÑ, làng m¡c, tr°ng thu t¥t c£ nhïng gì c§n thi¿t cho quân Ùi, nói chung là v¡ vét t¥t c£ nhïng gì mà Bô-na-pác cho là áng l¥y, kà të nhïng c× pháo, kh©u súng, thuÑc súng cho ¿n nhïng béc tranh cça các hÍa s) b­c th§y thÝi Phåc h°ng.

Bô-na-pác nhìn b±ng con m¯t §y khoan dung nhïng trò gi£i trí kiÃu ¥y, nhïng trò mà lúc b¥y giÝ chi¿n binh cça ông ta say s°a lao vào, ¿n n×i nhân dân Ëa ph°¡ng ã ph£i nÕi d­y b¡o Ùng. Þ Pa-ri, nhiÁu l§n nhân dân ã xông vào ánh binh lính Pháp. Þ Luy-gô (g§n Phe-ra-r¡) cing v­y, nhân dân ã gi¿t ch¿t nm kõ binh và sau ó thì thành phÑ xí theo quân lÇnh: vài trm ng°Ýi bË chém §u và binh lính °ãc lÇnh tàn phá, c°Ûp bóc thành phÑ, chúng h¡ sát t¥t c£ nhïng ng°Ýi dân nào bË chúng nghi là chÑng l¡i chúng. NhiÁu n¡i khác cing ph£i chËu ñng nhïng sñ trëng ph¡t tàn b¡o nh° v­y. Sau khi ã dùng pháo và ¡n d°ãc t°Ûc °ãc cça quân áo ho·c cça các quÑc gia trung l­p ý Ã tng c°Ýng, bÕ sung §y ç cho ¡n vË pháo binh cça mình, Bô-na-pác ti¿n th³ng vÁ pháo ài Mng-tu, mÙt trong nhïng pháo ài m¡nh nh¥t châu Âu do Ëa th¿ thiên nhiên cing nh° do nghÇ thu­t ki¿n trúc hÇ thÑng phòng ngñ.

Vëa b¯t §u chính théc vây thành Mng-tu thì Bô-na-pác °ãc tin mÙt ¡o quân Áo gÓm 30.000 ng°Ýi °ãc ·c biÇt c¥p tÑc phái të Ti-rôn ¿n à céu nguy cho Mng-tu. ¡o binh ¥y ·t d°Ûi quyÁn chÉ huy cça Vua-m¡-de, mÙt viên t°Ûng r¥t m«n ti¿p và có tài nng.

Tin này ã cÕ vi m¡nh m½ t¥t c£ nhïng k» thù cça n°Ûc Pháp. H¡n nïa, trong suÑt mùa xuân và mùa hè nm 1796, hàng nghìn dân thành thË và nông thôn bË iêu éng vì n¡n c°Ûp phácça quân Ùi t°Ûng Bô-na-pác, ã nh­p bÍn vÛi tng lï và bÍn quý tÙc nía phong ki¿n miÁn b¯c n°Ûc Ý là nhïng k» cm ghét c£ ¿n nhïng nguyên lý cça cuÙc cách m¡ng t° s£n do quân Ùi Pháp mang vào n°Ûc Ý. N°Ûc Pi-ê-mông, ã thua tr­n và buÙc ph£i ký

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:40:00)

E. 36

hoà °Ûc, có thà nÕi lên ánh vào h­u ph°¡ng cça Bô-na-pác và c¯t ét °Ýng giao thông cça Bô-na-pác vÛi n°Ûc Pháp.

Bô-na-pác c¯t 16.999 quân dùng vào viÇc vây thành Mng- tu, 29.000 quân còn l¡i làm Ùi dñ bË, và chÝ viÇn binh ß Pháp sang. Bô-na-pác cí Mát-xê-na, mÙt trong nhïng t°Ûng giÏi nh¥t cça Bô-na-pác, giao chi¿n vÛi Vua-m¡-de. Nh°ng Vua-m¡-de ã ánh tan quân Mát-xê-na, Bô-na-pác liÁn cí t°Ûng Ô-gi¡-rô, mÙt t°Ûng r¥t có nng lñc và °ãc phong c¥p t°Ûng tr°Ûc Bô-na-pác. Ô- gi¡-rô cing l¡i bË Vua-m¡-de ánh lui nÑt. Quân Pháp lâm vào tình th¿ tuyÇt vÍng, và lúc ¥y Bô-na-pác ã ti¿n hành mÙt cuÙc hành binh mà theo ý ki¿n cça nhïng nhà lý lu­n quân sñ tr°Ûc ây cing nh° hiÇn ¡i nh¥t Áu cho r±ng: dù Bô-na-pác có bË tí tr­n ngay vào thÝi kó ó, vào buÕi bình minh cça sñ nghiÇp lâu dài cça Bô-na-pác, thì chÉ mÙt cuÙc hành binh ó cing ã ç b£o £m cho Bô-na-pác "mÙt vinh quang b¥t diÇt" (lÝi nói cça Giô-mi- ni).

T°ßng r±ng s¯p th¯ng °ãc Ëch thç áng gÝm cça mình, Vua-m¡-de cho kéo quân vào thành Mng-tu ang bË vây hãm, và nh° v­y là ông ta ã gi£i vây °ãc, thì thình lình Vua-m¡-de °ãc tin Bô-na-pác ang t­p trung t¥t c£ lñc l°ãng ti¿n công vào mÙt cánh quân áo khác ang ho¡t Ùng trên các °Ýng giao thông giïa Bô-na-pác vÛi Mi-lng và ã ánh cho cánh quân áo ¥y bË thua liÁn ba tr­n ß Lô-na-tô, Xa -lô và ß Brét-xi-a. °ãc tin ¥y, Vua-m¡-de dùng toàn bÙ lñc l°ãng rÝi kh¡i Mng-tu, sau khi ánh tan °ãc phòng tuy¿n quân Pháp án ngï ß tr°Ûc m·t do t°Ûng Va-lét chÉ huy, và qua mÙt lo¡t tr­n giao chi¿n ánh lùi °ãc nhïng cánh quân Pháp khác, cuÑi cùng ã v¥p ph£i cánh quân do chính Bô-na- pác chÉ huy g§n Ca-xti-gli-on, n¡i ây Vua-m¡-de ã th¥t b¡i n·ng vì mÙt cuÙc hành binh tài tình cça Na-pô-lê-ông; nhÝ cuÙc hành binh ¥y, mÙt bÙ ph­n quân Pháp vëa ánh t¡t s°Ýn vëa ánh t­p h­u quân áo.

Sau mÙt lo¡t tr­n chi¿n ¥u khác. Vua-m¡-de, cùng vÛi tàn quân, lúc §u ã ch¡y vòng quanh th°ãng l°u sông A-i-gi¡, rÓi sau rút vào thành Mng-tu. Bô-na-pác l¡i trß l¡i bao vây. L§n này, Ã éng céu không ph£i chÉ riêng cho Mng-tu mà còn cho c£ chính

37

Vua-m¡-de nïa, n°Ûc Áo ã téc tÑc iÁu Ùng mÙt ¡o quân mÛi do An-phin-xi chÉ huy. Cing nh° Vua-m¡-de và ¡i công t°Ûc Sác, An-phin-xi là mÙt trong nhïng t°Ûng giÏi cça ¿ quÑc áo. Bô-na- pác à l¡i 8.300 quân làm lñc l°ãng vây thành Mng-tu và d«n §u 28.500 quân ti¿n ánh An-phin-xi. Lñc l°ãng dñ bË cça Bô-na- pác h§u nh° ch³ng còn gì, ch°a §y 4.000 ng°Ýi. "Ng°Ýi t°Ûng nào cÑ giï l¡i nhïng Ùi quân cho nhïng tr­n ánh hôm sau thì h§u nh° bao giÝ cing bË thua", Na-pô-lê-ông luôn nh¯c l¡i nh° v­y m·c d§u ông không hÁ phç nh­n t§m quan trong to lÛn cça các lñc l°ãng dñ bË trong cuÙc chi¿n tranh kéo dài. VÁ sÑ l°ãng, quân An- phin-xi ông g¥p bÙi và ã giao chi¿n nhiÁu tr­n vÛi quân Ùi Pháp. H¡ lÇnh rút quân ra khÏi Vi-xng-x¡ và mÙt vài vË trí khác, Bô-na-pác ã t­p trung toàn bÙ lñc l°ãng à ánh mÙt òn quy¿t Ënh.

Ngày 15 tháng 11 nm 1796, mÙt tr­n kËch chi¿n «m máu ã b¯t §u ß g§n ác-cô-l¡ và k¿t thúc vào buÕi tÑi ngày 17 tháng

11. CuÑi cùng, An-phin-xi ch¡m trán vÛi Bô-na-pác. Quân Áo ông h¡n nhiÁu và chi¿n ¥u vÛi mÙt tinh th§n ngoan c°Ýng phi th°Ýng, vì triÁu ình Háp-xbua ã phái ¿n nhïng trung oàn tinh nhuÇ nh¥t. MÙt trong nhïng cé iÃm trÍng y¿u và có ti¿ng nh¥t là c§u ác-cô-l¡. Ba l§n quân Pháp ã xung phong, ã o¡t °ãc c§u, ba l§n l¡i bË ánh lui và bË tÕn th¥t n·ng nÁ. DiÅn l¡i úng hÇt chi¿n công ß Lô-i m¥y tháng tr°Ûc ây, t°Ûng tÕng chÉ huy Bô-na-pác l¡i tay c§m cÝ lao lên tr°Ûc. Bên c¡nh Bô-na-pác, nhiÁu binh lính và mÙt sÑ s) quan h­u c§n bË gi¿t ch¿t. Tr­n ánh kéo dài ròng rã ba ngày, kà c£ nhïng lúc t¡m ngëng ng¯n ngçi. An-phin-xi ã bË ánh b¡i và buÙc ph£i lui.

Quân áo ph£i m¥t mÙt tháng r°ái mÛi hàn g¯n °ãc nhïng thua thiÇt ß ác-cô-l¡ và chu©n bË phåc thù. Tr­n quy¿t Ënh ã diÅn ra vào trung tu§n tháng 1 nm 1797. L§n này, quân Ùi áo, noi g°¡ng nhà chi¿n l°ãc tr» tuÕi ng°Ýi Pháp, cing t­p trung thành mÙt khÑi lÛn. Trong mÙt tr­n ánh «m máu kéo dài ba ngày ß g§n Bi-vô-li, nhïng ngày 14, 15, 16 tháng 1 nm 1797, t°Ûng Bô-na-pác ã ánh tan tành toàn bÙ quân Ùi áo. An-phin- xi, cùng vÛi tàn binh ch¡y thoát, không còn ngh) ¿n viÇc gi£i vây

E. 38

cho Mng-tu và ¡o quân cça Vua-m¡-de ang bË hãm trong ó °ãc nïa. Sau tr­n Ri-vô-li hai tu§n r°ái thì Mng-tu §u hàng. Bô-na-pác ã Ñi xí vÛi b¡i t°Ûng Vua-m¡-de mÙt cách khoan dung ¡i l°ãng nh¥t.

Chi¿m xong Mng-tu, Bô-na-pác ti¿n quân lên phía b¯c, hiÃn nhiên ông ta e dÍa nhïng vùng ¥t ai chi¿m hïu cha truyÁn con nÑi cça hoàng gia áo. Sau khi ¡i công t°Ûc Sác-ng°Ýi mà hÓi §u mùa xuân nm 1797, °ãc iÁu Ùng vÙi vã sang chi¿n tr°Ýng n°Ûc Ý - ã bË Bô-na-pác ánh b¡i trong nhiÁu tr­n và ã bË uÕi dÓn vÁ èo Bren-ne và ß ó ¡i công t°Ûc ã ph£i rút lui cùng vÛi nhiÁu tÕn th¥t n·ng nÁ, thì tình hình thành Viên trß lên nhÑn nháo, ho£ng hÑt, tr°Ûc h¿t là ß hoàng cung. Nhân dân kinh thành °ãc bi¿t r±ng trong hoàng cung ng°Ýi ta ang vÙi vàng óng gói vàng b¡c, châu báu cça hoàng gia c¥t gi¥u vào ch× kín. MÙt cuÙc xâm l°ãc cça quân Ùi Pháp ang e dÍa thç ô n°Ûc Áo. "T°Ûng An-ni-ban ã éng ß cÕng rÓi! Bô-na-pác ang ß Ti-rôn rÓi! Ngày mai Bô-na-pác s½ ¿n Viên!". Nhïng tin Ón lo¡i ¥y, nhïng lÝi bàn tán, nhïng ti¿ng than vãn nh° v­y còn âm vang mãi trong ký éc nhïng ng°Ýi °¡ng thÝi ã sÑng qua nhïng giÝ phút ¥y ß cái thç ô già nua và béo bß cça ¥t n°Ûc quân chç cça dòng hÍ Háp- xbua. Nhïng Ùi quân áo tinh nhuÇ nh¥t bË tiêu diÇt, nhïng t°Ûng l)nh thao l°ãc và tài nng nh¥t bË ¡i b¡i, t¥t c£ miÁn b¯c n°Ûc Ý bË m¥t, thç ô n°Ûc Áo bË e do¡ trñc ti¿p, ó là thành tích cái chi¿n dËch mÙt nm cça Bô-na-pác b¯t §u vào cuÑi tháng 3 nm

1796, thÝi kó mà l§n §u tiên Bô-na-pác làm chÉ huy tr°ßng mÙt ¡o quân Pháp. Tên tuÕi Bô-na-pác vang lëng kh¯p châu Âu.

Sau nhïng th¥t b¡i mÛi và cuÙc tÕng rút lui cça ¡i công t°Ûc Sác, triÁu ình Viên ã nh­n th¥y nguy c¡ n¿u kéo dài chi¿n tranh. Trong nhïng ngày §u tháng 4 nm 1797, t°Ûng Bô-na-pác °ãc tin báo chính théc là hoàng ¿ Phran-xoa n°Ûc Áo Á nghË mß cuÙc àm phán hòa bình. Cing c§n chú ý r±ng vÁ ph§n Bô-na-pác, ông ta cing cÑ g¯ng tìm mÍi cách à ch¥m dét chi¿n tranh vÛi n°Ûc Áo vào mÙt thÝi c¡ thu­n lãi nh¥t cho mình và trong khi Bô- na-pác t­p trung mÍi lñc l°ãng à truy kích ¡i công t°Ûc Sác ang

39

vÙi vã rút lui thì Óng thÝi Bô-na-pác cing báo tin cho ¡i công t°Ûc Sác bi¿t là mình sµn sàng iÁu ình ngëng chi¿n. Ng°Ýi ta nh­n th¥y béc th° cça Bô-na-pác th­t là kó l¡: trong th°, Ã không làm tÕn th°¡ng lòng tñ ái cça k» b¡i tr­n, Bô-na-pác vi¿t r±ng n¿u ký °ãc hòa °Ûc thì Bô-na-pác s½ l¥y làm tñ hào h¡n là

"cái vinh quang au th°¡ng cho nhïng th¯ng lãi quân sñ em l¡i".

"Chúng ta ã gi¿t h¡i m¥t khá nhiÁu sinh linh và ã ph¡m khá nhiÁu tÙi Ñi vÛi nhân lo¡i au th°¡ng rÓi!". Bô-na-pác nói vÛi Sác nh° v­y.

ViÇn Ñc chính ch¥p thu­n ký hòa °Ûc, chÉ còn lo ch°a bi¿t chÍn ai à i àm phán. Nh°ng trong khi ViÇn Ñc chính suy ngh) và khi ng°Ýi °ãc chÍn là Cl¯c-c¡ b¯t §u lên °Ýng ¿n ¡i b£n doanh cça Bô-na-pác thì viên t°Ûng chi¿n th¯ng ¥y ã ký xong hiÇp °Ûc ình chi¿n Lê-ô-ben.

Ngay të buÕi §u cça cuÙc àm phán Lê-ô-ben, Bô-na-pác ã gi£i quy¿t xong vÛi Rôm. Giáo hoàng Pi VI, k» thù iên cuÓng cça cách m¡ng Pháp, coi "viên t°Ûng cça Tháng Hái nho" nh° mÙt tên tay sai cça Ëa ngåc, vì Bô-na-pác ã °ãc thng làm tÕng chÉ huy à th°ßng công ã diÇt trë °ãc bÍn b£o hoàng sùng ¡o ngày 13

Tháng Hái nho và giáo hoàng ã h¿t séc giúp á n°Ûc Áo trong cuÙc chi¿n ¥u gian khÕ. Ngay sau khi Vua-m¡-de nÙp thành Mng-tu cho ng°Ýi Pháp cùng vÛi 13.000 quân và hàng trm kh©u pháo, ngay sau khi Bô-na-pác có thà rút °ãc sÑ quân vây thành ra thì Bô-na-pác liÁn mß mÙt cuÙc ti¿n công vào ¥t ai cça toà thánh.

Quân Ùi cça giáo hoàng bË tan vá ngay të tr­n §u tiên và tháo ch¡y nhanh ¿n n×i t°Ûng Duy-nô, do Bô-na-pác cí i truy kích, ã ph£i m¥t hai giÝ mÛi uÕi kËp: Duy-nô chém gi¿t ngay mÙt ph§n và b¯t sÑ còn l¡i làm tù binh. RÓi các thành phÑ l§n l°ãt §u hàng Bô-na-pác không mÙt chút kháng cñ. Bô-na-pác c°Ûp h¿t nhïng gì có giá trË: tiÁn b¡c, kim c°¡ng, tranh, bát )a quí giá. Cing nh° ß miÁn b¯c n°Ûc Ý, các thành phÑ, nhà tu, kho tàng cça nhïng ngôi nhà thÝ cÕ ã mang l¡i cho Bô-na-pác mÙt nguÓn chi¿n lãi ph©m lÛn. BÍn nhà giàu và nhïng nhân v­t thuÙc t§ng lÛp giáo

E. 40

s) cao c¥p, li l°ãt tëng ám rÝi b¡ thành Rôm §y khçng khi¿p, trÑn ch¡y vÁ phía Na-pl¡.

Giáo hoàng Pi VI, khi¿p sã rång rÝi, ã vi¿t mÙt béc th° lÝi l½ kh©n kho£n giao cho cháu là hÓng y giáo chç Mát-tê-i cùng i vÛi mÙt phái oàn mang ¿n Bô-na-pác à c§u hòa. T°Ûng Bô-na- pác ch¥p nh­n lÝi c§u xin ó vÛi thái Ù k» c£ và cing cho bi¿t ngay r±ng giáo hoàng chÉ có thà §u hàng hoàn toàn. Hoà °Ûc °ãc ký vào ngày 19 tháng 2 nm 1797 ß Tô-lng-ti-nô vÛi iÁu kiÇn là giáo hoàng ph£i nh°Ýng l¡i mÙt bÙ ph­n ¥t ai khá rÙng và giàu có nh¥t, tr£ mÙt kho£n £m phå 30 triÇu phrng vàng, nÙp nhïng béc tranh và nhïng pho t°ãng Ùc nh¥t trong các viÇn b£o tàng. Nhïng v­t ph©m nghÇ thu­t ó cùng nhïng v­t ph©m ã v¡ vét °ãc ß Mi-lan, Bô-lô-nh¡, Mô-en-n¡, Pác-m¡, Ple-dng và sau này ß V¡-ni-d¡ Áu °ãc Bô-na-pác gíi vÁ Pa-ri. Vì sã hãi ¿n cñc Ù Pi VI ã nh­n ngay t¥t c£ nhïng iÁu kiÇn ó, viÇc này Ñi vÛi giáo hoàng cing dÅ dàng, v£ l¡i Bô-na-pác cing ch³ng c§n ¿m xÉa ¿n sñ °ng thu­n cça giáo hoàng nïa.

T¡i sao lúc này Na-pô-lê-ông không làm nhïng viÇc mà m¥y nm sau ây Na -pô-lê-ông ph£i làm? T¡i sao Na-pô-lê-ông không chi¿m thành Rôm và không b¯t giï giáo hoàng? Tr°Ûc h¿t, vì viÇc àm phán hòa bình vÛi n°Ûc Áo còn ang ti¿n hành và n¿u Na-pô- lê-ông xí trí quá nghiÇt ngã vÛi giáo hoàng thì s½ có thà cho giáo dân ß miÁn trung và miÁn nam n°Ûc Ý nÕi d­y, nh° v­y s½ gây nên tình hình rÑi lo¡n ß h­u ph°¡ng cça Na-po. V£ l¡i, chúng ta cing nên bi¿t r±ng trong quá trình cça chi¿n dËch n°Ûc Ý §u tiên l«y lëng ¥y, vÛi sñ chi¿n th¯ng liên ti¿p nhiÁu Ùi quân hùng m¡nh và áng sã cça ¿ quÑc áo thÝi b¥y giÝ, viên t°Ûng tr» ¥y ã théc mÙt êm tr¯ng i i l¡i l¡i suy ngh) tr°Ûc lÁu, l§n §u tiên tñ ßt cho mình có nên ti¿p tåc chi¿n th¯ng và chinh phåc mãi các ¥t ai mÛi cho ViÇn Ñc chính, cho "bÍn lu­t s°" ¥y hay không?

Tr°Ûc khi Bô-na-pác khám phá ra iÁu ó Ã rÓi êm ¥y tr§m ngâm suy t°ßng thì nm tháng ã ph£i trôi qua mÙt ­n dài, sông n°Ûc chân c§u ã ph£i thay i trm dòng nghìn lÛp và máu ng°Ýi ã ph£i Õ thành sông. Và, °¡ng nhiên câu tr£ lÝi mà b£n thân Bô-na-pác tñ áp l¡i mình là: không, không và không! Và nm

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:40:57)

41

1797, con ng°Ýi ã chinh phåc n°Ûc Ý ¥y, tuÕi vëa 28, ã bi¿t nhìn th¥y ß Pi VI không ph£i là mÙt lão già suy nh°ãc và sã hãi rång rÝi à Na-pô-lê-ông muÑn làm gì cing °ãc; Na-pô-lê-ông coi Pi VI là thç l)nh tinh th§n cça bao nhiêu triÇu con ng°Ýi, ngay c£ trên ¥t Pháp và k» nào muÑn dña vào hàng triÇu con ng°Ýi ¥y à cçng cÑ quyÁn lñc cça mình ¯t ph£i tính ¿n lòng mê tín cça hÍ. Na-pô- lê-ông ánh giá giáo hÙi vÛi ngh)a r¥t úng cça nó: mÙt công cå c£nh sát tinh th§n, r¥t tiÇn lãi à iÁu khiÃn ông £o qu§n chúng và vÁ ph°¡ng diÇn này, theo quan iÃm cça Na-pô-lê-ông, giáo hÙi Thiên chúa giáo có tác dång ßc biÇt, mßc dù iÁu không may là x°a nay nó ã và v«n cé ti¿p tåc m°u toan óng mÙt vai trò chính trË Ùc l­p; sß d) nh° v­y chính vì nó có mÙt tÕ chéc hoàn chÉnh và hoàn toàn phåc tùng quyÁn lñc giáo hoàng.

Ngay chính c£ cái chéc giáo hoàng, Na-pô-lê-ông cing coi nh° là mÙt trò hoàn toàn lëa bËp ã °ãc xây dñng °ãc thëa nh­n qua g§n 2000 nm lËch sí và do các giám måc thành Rôm thÝi ó ã khôn khéo lãi dång nhïng iÁu kiÇn Ëa ph°¡ng và lËch sí cça Ýi sÑng trung cÕ Ã bËa ßt ra. Nh°ng mÙt cái trò bËp bãm nh° v­y l¡i ã có thà t¡o nên mÙt lñc l°ãng chính trË r¥t quan trÍng. Na-pô-lê-ông hiÃu r¥t rõ iÁu ó.

BË tr¥n áp và bË m¥t nhïng lãnh Ëa tÑt ¹p nh¥t, giáo hoàng run sã sÑng an toàn mÙt thÝi gian trong lâu ài Va-ti-cng. Na-pô- lê-ông không vào thành Rôm; khi vëa gi£i quy¿t xong công viÇc vÛi Pi VI, Na -pô-lê-ông vÙi vàng trß l¡i b¯c Ý, ß ó Na-pô-lê-ông còn ph£i ký hòa °Ûc vÛi n°Ûc Áo b¡i tr­n.

Tr°Ûc h¿t c§n ph£i nói r±ng trong cuÙc àm phán à ký hiÇp °Ûc ình chi¿n Lê-ô-ben cing nh° sau này ký hòa °Ûc Cam-pô Phoóc-mi-ô, hay nói chung trong t¥t c£ các cuÙc àm phán ngo¡i giao, Bô-na-pác luôn luôn chÉ ¡o vÛi thói quen và oán th°Ýng ngày và ra iÁu kiÇn mÙt cách Ùc oán. T¡i sao l¡i có thà nh° th¿ °ãc? T¡i sao Bô-na-pác l¡i có thà tñ gi£i quy¿t dÅ dàng nh° th¿ °ãc? tr°Ûc h¿t là do theo cái quy lu­t ci quy inh: "Không °ãc phê bình nhïng ng°Ýi chi¿n th¯ng"! Nhïng t°Ûng tá cÙng hòa (và nhïng ng°Ýi gi¡i nh¥t nh° Mo-rô ch³ng h¡n), cing vào nm 1796 ¥y và §u nm 1797, ã bË k» Ëch ánh b¡i nhiÁu l§n trên sông

E. 42

Ranh và ¡o quân sông Ranh ã ph£i xin tiÁn chính phç Ã sÑng, mßc d§u ngay të §u, ¡o quân ó ã °ãc trang bË r¥t §y ç. Còn Bô-na-pác, ông ta ã bi¿n b§y ng°Ýi rách r°Ûi và vô k÷ lu­t thành mÙt Ùi quân áng sã và trung thành, không òi h¡i chính phç mÙt chút gì; trái l¡i, còn gíi vÁ Pa-ri hàng triÇu Óng tiÁn vàng, các tác ph©m nghÇ thu­t, Óng thÝi Bô-na-pác l¡i ã chinh phåc °ãc n°Ûc Ý, ã tiêu diÇt h¿t Ùi quân này ¿n Ùi quân khác cça n°Ûc Áo trong r¥t nhiÁu tr­n giao tranh và ã buÙc n°Ûc Áo ph£i c§u hòa. Tr­n Ri-vô-li, viÇc chi¿m thành Mng-tu và viÇc chinh phåc lãnh thÕ cça giáo hoàng-nhïng chi¿n công ¥y ã xác l­p vïng vàng uy tín cça Bô-na-pác.

Lê-ô-ban là mÙt thành phÑ thuÙc tÉnh Xti-xi n°Ûc Áo, cách Viên chëng 250 ki-lô-mét. à b£o £m quyÁn chi¿m cé úng nh° thç tåc và v)nh viÅn t¥t c£ nhïng gì mà Bô-na-pác ã chinh phåc °ãc và còn muÑn chinh phåc thêm nïa ß miÁn nam và h¡n nïa, muÑn d«n ng°Ýi áo ¿n ch× b±ng lòng cùng chËu ñng nhïng hy sinh nßng nÁ trên chi¿n tr°Ýng Tây éc, n¡i mà quân Pháp ang gßp nhiÁu khó khn, thì dù sao cing c§n thi¿t ph£i bù l¡i chút ít cho n°Ûc Áo. Tuy tiÁn quân cça Bô-na-pác ã ti¿n ¿n Lê-ô-ben, nh°ng Bô-na-pác cing bi¿t r±ng n¿u cé ánh dÓn áo ¿n th¿ cùng, áo có thà s½ chÑng l¡i mÙt cách iên cuÓng và cing ã ¿n lúc c§n ph£i gi£i quy¿t cho xong viÇc n°Ûc Áo. Nh°ng l¥y ß âu à bù l¡i cho áo? ß V¡-ni-d¡. Sñ th­t là n°Ûc cÙng hòa V¡-ni-d¡ giï thái Ù hoàn toàn trung l­p và làm mÍi cách à tránh kh¡i bË xâm chi¿m nh°ng trong nhïng tr°Ýng hãp nh° v­y, không bao giÝ Bô-na-pác bË mÙt chút lúng túng. ChÙp °ãc b¥t cé cÛ nào, Bô-na-pác ã phái sang Vê-ni-xi mÙt s° oàn. Tr°Ûc khi làm viÇc này, Bô-na-pác ã ký hiÇp °Ûc ình chi¿n Lê-ô-ben vÛi áo theo nhïng iÁu kiÇn sau ây: áo nh°Ýng cho Pháp t£ ng¡n sông Ranh và t¥t c£ nhïng ¥t ai cça hÍ trên ¥t ý mà Bô-na-pác ã chi¿m °ãc; à bù l¡i, Pháp héa Õi cho áo xé Vê-nê-xi.

Thñc t¿ Bô-na-pác ã quy¿t Ënh chia c¯t V¡-ni-d¡. Ph§n thành phÑ trên bãi biÃn s½ thuÙc vÁ n°Ûc Áo, còn ph§n ¥t ai cça V¡-ni-d¡ trên ¥t liÁn s½ thuÙc vÁ n°Ûc "CÙng hòa bên kia dãy núi

43

An-p¡" mà Bô-na-pác quy¿t Ënh s½ thành l­p cùng vÛi toàn bÙ ¥t ai cça ý mà Bô-na-pác ã chinh phåc °ãc. °¡ng nhiên trên thñc t¿ n°Ûc "CÙng hòa mÛi này" có gì khác h¡n là mÙt vùng ¥t ai mÛi cça Pháp. ChÉ còn có mÙt nghi théc nh¡ nïa là báo cho thç t°Ûng, cho Th°ãng nghË viÇn n°Ûc CÙng hòa V¡-ni-d¡ bi¿t r±ng quÑc gia cça hÍ, Ùc l­p të ngày khai quÑc, vào giïa th¿ k÷ thé V, ¿n nay ã không còn nïa, vì t°Ûng Bô-na-pác muÑn nh° v­y à nhïng k¿ ho¡ch ngo¡i giao cça ông ta °ãc thành công tÑt ¹p. Ñi vÛi ngay c£ chính phç Pháp, Bô-na-pác cing chÉ báo cáo cho bi¿t sau khi ã b¯t tay vào thñc hiÇn m°u Ó ó. Bô-na-pác vi¿t cho thç t°Ûng n°Ûc CÙng hòa V¡-ni-d¡ ang c§u xin tha tÙi: "Ông t°ßng r±ng nhïng binh oàn Pháp ß ý s½ tha thé cho ông cái tÙi tàn sát mà ông ã gây nên chng? Máu cça các b¡n chi¿n ¥u cça chúng tôi s½ °ãc tr£ thù".

Nhïng lÝi nói xa xôi ¥y liên quan ¿n viÇc mÙt viên ¡i uý Pháp ã bË gi¿t ß vËnh Li-ô. Nh°ng cing ch³ng c§n viÇn ¿n b¥t cé mÙt cÛ nào vì t¥t c£ Áu rõ ràng. Bô-na-pác ã ra lÇnh cho t°Ûng Ba-ra-gây in-li-ê ánh chi¿m V¡-ni-d¡. ¿n tháng 3 nm 1797, mÍi viÇc Áu xong xuôi; sau 13 th¿ k÷ lËch sí Ùc l­p và có bi¿t bao nhiêu sñ kiÇn phong phú, n°Ûc CÙng hòa buôn bán này ã không còn nïa. Món chi¿n lãi ph©m béo bß Ã chia nhau - món duy nh¥t mà Bô-na-pác còn thi¿u à có thà ký vÛi ng°Ýi áo mÙt hòa °Ûc tÑi h­u và có lãi - ã r¡i vào tay Bô-na-pác nh° v­y ó. Nh°ng viÇc ánh chi¿m Vê-ni-xi l¡i giúp cho Bô-na-pác mÙt viÇc khác, hoàn toàn b¥t ngÝ.

Vào mÙt buÕi tÑi tháng 5 nm 1797, mÙt ng°Ýi °a th° ã mang ¿n b£n doanh cça TÕng chÉ huy quân Ùi Pháp, t°Ûng Bô- na-pác, ang ß Mi-lan, mÙt tin kh©n cça t°Ûng Béc-na-Ñt, c¥p d°Ûi cça Bô-na-pác, báo r±ng y vëa chi¿m °ãc T¡-ri-ét. V¥n Á là ß ch× ã l¥y °ãc mÙt cái cßp trong tay mÙt h§u t°Ûc ng-t¡-re-g¡ nào ó, mÙt tên b£o hoàng và tay sai cça bÍn BuÑc-bông. à trÑn quân Pháp, ng-t¡-re-g¡ ã të V¡-ni-d¡ ¿n T¡-ri-ét, nh°ng Béc- na-Ñt ã vào thành phÑ rÓi và ã b¯t °ãc y. Chi¿c cßp ¥y chéa nhiÁu tài liÇu l¡ lùng. à có thà hiÃu h¿t lãi h¡i cça viÇc b¯t °ãc chi¿c cßp ¥y, c§n nh¯c qua sñ viÇc ang x£y ra ß Pa-ri hÓi ó.

E. 44

GiÛi tài chç lÛn, t° b£n th°¡ng nghiÇp và quý tÙc Ëa chç-hay có thà gÍi °ãc là cái "ch¥t nuôi d°áng" cuÙc b¡o Ùng Tháng Hái nho nm 1795- ch°a hÁ bË tiêu diÇt và l¡i càng không hÇ bË ¡n ¡i bác cça Bô-na-pác tiêu diÇt. ¡i bác cça Bô-na-pác chÉ tiêu diÇt °ãc bÙ tham m°u cça chúng, nhïng ph§n tí c§m §u các khu vñc ã sát cánh vÛi nhïng tên b£o hoàng tích cñc trong ngày hôm ó. Nh°ng còn bÙ ph­n trên ây cça giai c¥p t° s£n, ngay c£ sau Tháng Hái nho, v«n không ngëng ng¥m ng§m chÑng l¡i ViÇn Ñc chính.

Vào mùa xuân nm 1796, khi tÕ chéc cách m¡ng cça Ba-bÛp bË b¡i lÙ và ám £nh cça mÙt cuÙc khßi ngh)a cça giai c¥p vô s£n, ngh)a là cça mÙt Tháng Óng c¡ mÛi, b¯t §u gây ho£ng hÑt cho bÍn hïu s£n thành thË và nông thôn thì bÍn b£o hoàng bË ánh b¡i trong cuÙc b¡o Ùng Tháng Hái nho ã l¡i hÓi phåc tinh th§n và ngóc §u d­y. Nh°ng l§n này nïa, chúng l¡i ã tính l§m, cing nh° vào mùa hè nm 1795 ß Quy-brông, và Tháng Hái nho ß Pa-ri. L§n này nïa, chúng l¡i ã không ¿m xÉa ¿n mÙt thñc t¿ là: n¿u t§ng lÛp Ëa chç mÛi muÑn t¡o lên mÙt chính quyÁn m¡nh m½ vïng ch¯c à b£o vÇ tài s£n cça chúng; n¿u giai c¥p t° s£n mÛi, làm giàu b±ng cách bán tài s£n cça quÑc gia, sÝn sàng thëa nh­n mÙt ch¿ Ù quân chç, th­m chí mÙt ch¿ Ù quân chç Ùc oán, thì chÉ có mÙt sÑ nh¡ xíu ¡i t° s£n thành thË và nông thôn tán thành dòng hÍ BuÑc-bông trß vÁ, vì mÙt tên BuÑc-bông bao giÝ cing chÉ là vua cça bÍn quý tÙc ché không ph£i vua cça giai c¥p t° s£n, và ¯t ch¿ Ù phong ki¿n s½ trß l¡i vÛi tên vua ó, và bÍn quý tÙc l°u vong ¯t s½ kéo vÁ òi l¡i ¥t ai cça chúng.

Tuy v­y, so vÛi các nhóm ph£n cách m¡ng khác thì bÍn b£o hoàng là có tÕ chéc nh¥t, nh¥t trí nh¥t, l¡i °ãc sñ giúp á tích cñc và sñ viÇn trã vÁ v­t ch¥t cça n°Ûc ngoài và °ãc t§ng lÛp tng lï çng hÙ, cho nên vào mùa xuân và mùa h¡ nm 1797, l¡i mÙt l§n nïa bÍn chúng n¯m vai trò lãnh ¡o trong viÇc chu©n bË l­t Õ ViÇn Ñc chính. RÑt cuÙc, chính cái ó ã làm cho phong trào l§n này cing l¡i bË th¥t b¡i. Thñc t¿, m×i mÙt cuÙc tuyÃn cí bÙ ph­n vào H¡ nghË viÇn Áu hiÃn nhiên có lãi cho các ph§n tí ph£n Ùng, và ôi khi còn làm lãi rõ rÇt cho bÍn b£o hoàng. Ngay trong ViÇn

45

Ñc chính, ang bË phong trào ph£n cách m¡ng uy hi¿p, cing có nhïng sñ do dñ. Bác-tê-lê-mi và Các-nô ph£n Ñi mÍi biÇn pháp kiên quy¿t, h¡n nïa Bác-tê-lê-mi còn có c£m tình vÛi phong trào ang tiên triÃn ¥y vÁ nhiÁu iÃm. Ba vË Ñc chính khác, Ba-ra, R¡- ben, La-r¡-v¡-li-e Lê-pô luôn luôn hÙi hÍp vÛi nhau, nh°ng l¡i không quy¿t Ënh ph£i làm gì Ã ngn ngëa cái âm m°u ang chu©n bË ¥y.

Khi Ba-ra và hai Óng sñ- không muÑn të b¡ chính quyÁn và có l½ không muÑn të b¡ cuÙc Ýi mà không chi¿n ¥u - ã quy¿t tâm chi¿n ¥u b±ng mÍi cách thì mÙt trong nhïng tr°Ýng hãp làm cho hÍ lo l¯ng quá ×i là viÇc t°Ûng Pi-s¡-gruy, ng°Ýi nÕi ti¿ng vì chinh phåc n°Ûc Hà Lan vào nm 1795, l¡i éng vÁ phía Ñi ph°¡ng. Pi-s¡-gruy °ãc b§u làm chç tËch H¡ nghË viÇn, và do ó mà éng §u quyÁn l­p pháp cça Nhà n°Ûc: ng°Ýi ta ã dành cho Pi-s¡-gruy quyÁn chÉ ¡o cuÙc ti¿n công s¯p tÛi vào "ba vË ch¥p" chính cÙng hòa, ng°Ýi ta v«n gÍi ba vË Ñc chính (Ba-râ, La-r¡-v¡- li-e Lê-pô và R¡-ben) nh° v­y.

ó là tình hình n°Ûc Pháp vào mùa h¡ nm 1797. Vëa chinh chi¿n ß ý, Bô-na-pác vëa chm chú theo dõi tình hình ß Pa-ri. Bô- na-pác th¥y rõ ràng là nÁn cÙng hòa ang bË uy hi¿p. Cá nhân Bô- na-pác cing không °a gì nÁn cÙng hòa mà không bao lâu nïa ông ta s½ bóp ngh¹t. Nh°ng Bô-na-pác không có ý à cho viÇc ó x£y ra quá sÛm và nh¥t là có lãi cho k» khác. Trong cái êm thao théc không ngç °ãc ß n°Ûc Ý, Bô-na-pác ã tñ tr£ lÝi là không hi¿n dâng mãi chi¿n công duy nh¥t cho quyÁn lãi cça "bÍn lu­t s°". Nh°ng Bô-na-pác l¡i càng không muÑn chi¿n th¯ng vì quyÁn lãi cça dòng hÍ BuÑc-bông. HÇt nh° các viên Ñc chính, Bô-na-pác cing lo l¯ng khi th¥y mÙt viên t°Ûng nÕi ti¿ng nh° Pi-s¡-gruy éng §u bÍn âm m°u. Vào giÝ phút quy¿t Ënh, k» ¥y có thà làm cho binh lính l§m l¡c, chÉ vì hÍ tin vào cái chç ngh)a cÙng hòa th­t thà cça Pi-s¡-gruy mà hÍ có thà theo Pi-s¡-gruy, không c§n bi¿t Pi- s¡-gruy s½ d«n hÍ i ¿n âu.

Bây giÝ thì ta có thà hiÃu °ãc dÅ dàng tâm tr¡ng cça Bô-na- pác khi ng°Ýi ta téc tÑc gíi të T¡-ri-ét ¿n cho Bô-na-pác chi¿c cßp to t°Ûng, t°Ûc °ãc trong tay h§u t°Ûc ng-t¡-re-g¡, và trong ó

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:42:10)

E. 46

Bô-na-pác ã tìm th¥y nhïng b±ng chúng sÝ sÝ vÁ tÙi ph£n bÙ cça Pi-s¡-gruy, vÁ nhïng cuÙc th°¡ng l°ãng bí m­t cça Pi-s¡-gruy vÛi PhÑt-s¡ Bô-ron, mÙt tên tay chân cça hoàng thân Công-ê, nhïng b±ng chéng trñc ti¿p vÁ hành vi ph£n bÙi ã lâu cça h¯n Ñi vÛi nÁn cÙng hòa mà h¯n phåc vå. Có mÙt viÇc phiÁn toái nh¡ ã làm cho viÇc gíi nhïng gi¥y tÝ ¥y vÁ Pa-ri cho Ba-ra ph£i ch­m l¡i ít lâu.ß mÙt trong nhïng gi¥y tÝ ó (tài liÇu chç y¿u à buÙc tÙi Pi- s¡-gruy), có chép viÇc mÙt tên tay sai khác cça bÍn BuÑc-bông, Mông-gay-a, thu­t l¡i mÙt trong nhiÁu viÇc khác là h¯n ã °ãc ¿n tÕng hành dinh cça Bô-na-pác ß ý và cing ã cÑ g¯ng th°¡ng l°ãng vÛi Bô-na-pác. Mßc d§u tài liÇu ch³ng có gì, ngoài vài hàng chï ch³ng áng kà ¥y, mßc d§u thñc t¿ là Mông-gay-a có thà ã gßp Bô-na-pác vÛi mÙt cái cÛ nào ó và d°Ûi mÙt cái tên gi£ m¡o nào ó, nh°ng Bô-na-pác th¥y tÑt h¡n h¿t là thç tiêu nhïng dòng chï ¥y à kh¡i làm gi£m nh¹ v¥n Á vÁ Pi-s¡-gruy. Bô-na-pác h¡ lÇnh d«n ng-t¡-re-g¡ ¿n và b¯t h¯n vi¿t l¡i ngay tài liÇu ¥y, b¡ o¡n nói trên và ký vào ó, n¿u không s½ xí b¯n. ng-t¡-re-g¡ téc kh¯c làm nhïng iÁu mà ng°Ýi ta yêu c§u và sau ó ít lâu h¯n °ãc th£ ra (d°Ûi hình théc mÙt "vå v°ãt ngåc" gi£). Sau ó, các tài liÇu °ãc gíi tÛi cho Ba-ra. ViÇc này làm cho "ba vË ch¥p chính" dÅ bÁ hành Ùng. Tho¡t tiên hÍ không công bÑ các tài liÇu áng sã mà Bô-na-pác ã gíi vÁ. HÍ iÁu vÁ mÙt sÑ các s° oàn °ãc ßc biÇt tin c­y, rÓi ãi t°Ûng Ô-gi¡-rô do Bô-na-pác ã c¥p tÑc iÁu të ý vÁ Pa-ri à éng céu cho các vË Ñc chính. Ngoài ra, Bô-na-pác còn héa gíi vÁ ba triÇu phrng vàng, k¿t qu£ cça các cuÙc tr°ng thu mÛi ß ý, à bÕ sung cho quù cça ViÇn Ñc chính giïa lúc ang nguy ng­p.

Ba giÝ sáng ngày 18 Tháng Qu£ (4 tháng 9 nm 1797), Ba-ra h¡ lÇnh b¯t giï hai viên Ñc chính bË tình nghi, vì thái Ù ôn hòa cça hÍ: Bác-tê-lê-mi bË b¯t, còn Các-nô ã trÑn thoát. Hàng lo¡t nhïng tên b£o hoàng bË b¯t giï, và ng°Ýi ta ti¿n hành thanh trë H¡ và Th°ãng nghË viÇn. Sau các vå b¯t bÛ ¥y là các vå °a i ày ß Guy-an không c§n xét xí (mà r¥t ít ng°Ýi °ãc trß vÁ), các tÝ báo bË tình nghi là b£o hoàng bË óng cía, mÙt ãt b¯t bÛ mÛi diÅn ra ß Pa-ri và ß các tÉnh. Sáng sÛm ngày 18 Tháng Qu£, nhiÁu áp-phích

47

lÛn °ãc dán lên kh¯p các t°Ýng: ó là nhïng b£n sao các tài liÇu mà Bô-na-pác ã gíi vÁ r¥t úng lúc cho Ba-ra, Pi-s¡-gruy, chç tËch H¡ nghË viÇn, bË b¯t và l­p téc bË °a i ày ß Guy-an. CuÙc £o chính ngày 18 Tháng Qu£ không gßp ph£i séc ph£n kháng nào. Qu£ng ¡i qu§n chúng lao Ùng, cm thù ch¿ Ù quân chç h¡n ViÇn Ñc chính, vô cùng hoan hÉ tr°Ûc viÇc ­p tan °ãc bÍn Ó £ng cÑ cñu cça triÁu ¡i BuÑc-bông. Và l§n ¥y "các khu vñc giàu sang" ã không dám ló mßt ra °Ýng vì chúng còn nhÛ r¥t rõ sñ trëng ph¡t khçng khi¿p b±ng ¡i bác mà Bô-na-pác ã giáng xuÑng chúng vào Tháng Hái nho nm thé IV

ViÇn Ñc chính ã chi¿n th¯ng, nÁn cÙng hòa thoát kh¡i c¡n nguy bi¿n, và të ¡i b£n doanh xa xôi bên ý, vË t°Ûng chi¿n th¯ng Bô-na-pác ã nhiÇt liÇt chúc mëng ViÇn Ñc chính (mà hai nm sau Bô-na-pác s½ thç tiêu) ã céu vãn °ãc nÁn cÙng hòa (mà b£y nm sau Bô-na-pác cing thç tiêu nÑt).

Bô-na-pác l¥y làm hài lòng vÁ sñ bi¿n ngày 18 Tháng Qu£, c£ vÁ ph°¡ng diÇn khác cça nó. HiÇp °Ûc Lê-ô-ben, ký hÓi tháng 5 nm 1797 vÛi áo, mÛi chÉ là mÙt sñ ình chi¿n. Vào mùa h¡, chính phç áo Ùt nhiên có nhïng d¥u hiÇu táo b¡o và g§n nh° do¡ n¡t nïa. Còn Bô-na-pác thì ã bi¿t r¥t rõ v¥n Á: lúc ¥y, n°Ûc Áo cing nh° c£ châu Âu quân chç ã nín thß theo dõi ván bài ang diÅn ra ß Pa-ri. Þ Ý, ng°Ýi ta chÝ ãi ngày này qua ngày khác sñ såp Õ cça ViÇn Ñc chính và cça nÁn cÙng hòa, chÝ ãi viÇc quay trß l¡i cça dòng hÍ BuÑc -bông và theo sau ó, t¥t nhiên là viÇc thanh toán t¥t c£ nhïng ¥t ai mà quân Pháp ã chi¿m °ãc. Ngày 18

Tháng Qu£, vÛi sñ th¥t b¡i cça bÍn b£o hoàng và viÇc công bÑ âm m°u ph£n bÙi cça Pi-s¡-gruy, ã ch¥m dét t¥t c£ nhïng hy vÍng ó.

Të nay, t°Ûng Bô-na-pác t­p trung cao Ù vào viÇc ký hòa °Ûc mÙt cách nhanh chóng. Ã àm phán vÛi Bô-na-pác, n°Ûc Áo cí nhà ngo¡i giao có tài là Cô-ben. Nh°ng Cô-ben ã gßp ph£i mÙt tay b­c th§y. Qua nhïng cuÙc th°¡ng l°ãng liên tåc kéo dài và khó khn, Cô-ben phàn nàn vÛi chính phç mình r±ng ít khi gßp ph£i

E. 48

"mÙt ng°Ýi hay sinh sñ và nh«n tâm" ¿n nh° t°Ûng Bô-na-pác. Trong dËp này, tài ngo¡i giao cça t°Ûng Bô-na-pác ã bÙc lÙ rõ rÇt h¡n bao giÝ h¿t, và theo ý ki¿n cça nhiÁu ng°Ýi °ãc chéng ki¿n hÓi b¥y giÝ, tài ngo¡i giao cça Bô-na-pác cing không kém gì tài chÉ huy quân sñ. HÓi này, nóng gi­n còn là iÁu mÛi m» Ñi vÛi Bô-na- pác, và ông ta chÉ bË nhïng c¡n iên khùng lôi cuÑn có mÙt l§n, nh°ng sau này, khi ã th¥y mình là chç tÁ c£ châu Âu, thì Bô-na- pác l¡i th°Ýng hay m¯c ph£i. "¿ quÑc cça ngài là mÙt con ) già quen thói hi¿n thân cho mÍi ng°Ýi.... ngài quên r±ng n°Ûc Pháp là k» chi¿n th¯ng, mà các ngài là nhïng k» chi¿n b¡i... Ngài quên r±ng ngài th°¡ng l°ãng vÛi tôi ß ây, xung quanh có lính c­n vÇ cça tôi...", Bô-na-pác thËnh nÙ hét lên nh° v­y và h¥t Õ cái bàn tròn trên ·t bÙ Ó cà phê quý do Cô-ben mang tÛi, món qu£ cça hoàng h­u n°Ûc Nga Ca-t¡-rin tßng nhà ngo¡i giao áo. BÙ Ó vá tan ra tëng m£nh. Cô-ben báo cáo r±ng: " Bô-na-pác ã xí sñ nh° mÙt k» m¥t trí". CuÑi cùng hòa °Ûc giïa n°Ûc CÙng hòa Pháp và ¿ quÑc áo ã °ãc ký k¿t ß cái tÉnh nh¡ Cam-pô Phoóc-mi-ô ngày 17 tháng 10 nm 1797.

H§u h¿t nhïng iÁu Bô-na-pác yêu sách Áu °ãc tho£ mãn ß ý, n¡i Bô-na-pác ã chi¿n th¯ng, cing nh° ß éc, n¡i mà ng°Ýi áo ch°a hÁ bao giÝ bË các t°Ûng Pháp ánh b¡i. Nh° ý muÑn cça Bô-na-pác, xé Vê-nê-xi ã °ãc trao cho áo à Án bù vào ph§n ¥t ai ß t£ ng¡n sông Ranh mà n°Ûc Áo ã nh°ãng cho Pháp.

Tin ký hòa °Ûc làm Pa-ri sôi nÕi vui mëng. N°Ûc Pháp chÝ mong ß hòa bình sñ phåc h°ng nÁn th°¡ng nghiÇp và kù nghÇ. Tên tuÕi vË t°Ûng có tài °ãc t¥t c£ mÍi ng°Ýi nh¯c nhß. MÍi ng°Ýi Áu th¥y rõ r±ng các t°Ûng khác Áu ã thua tr­n trên sông Ranh, chÉ riêng có Bô-na-pác ã th¯ng ß ý và sông Ranh cing ã °ãc céu thoát. Nhïng lÝi ca ngãi chính théc, không chính théc và riêng t° ng trên báo chí và thÑt ra të miÇng m×i ng°Ýi hòa thành mÙt b£n hãp t¥u không ngëng không dét à tán d°¡ng viên t°Ûng chi¿n th¯ng, con ng°Ýi chinh phåc n°Ûc Ý. Trong mÙt bài diÅn vn, viên Ñc chính La-r¡-v¡-li-e Lê-pô thÑt lên r±ng: chÉ có tinh th§n hùng c°Ýng cça t° t°ßng tñ do mÛi có thà kích thích °ãc quân Ùi ß ý và Bô-na-pác. Ông ca ngãi h¡nh phúc cça n°Ûc Pháp.

49

Giïa thÝi gian ¥y, Na-pô-lê-ông g¥p rút hoàn thành viÇc tÕ chéc n°Ûc cÙng hòa ch° h§u mÛi, n°Ûc "cÙng hòa ß bên kia rßng núi An-p¡", trong ó có mÙt ph§n ¥t ai ã chi¿m °ãc, và tr°Ûc h¿t là miÁn Lông-bác-i. MÙt ph§n khác thì trñc ti¿p sáp nh­p vào n°Ûc Pháp. Sau h¿t, ph§n còn l¡i, nh° thành Rôm, lúc ó còn n±m trong tay vua chúa ci cça chúng, nh°ng trên thñc t¿ chúng n±m trong hÇ thÑng ch° h§u cça n°Ûc Pháp. Bô-na-pác khéo léo tÕ chéc các n°Ûc "CÙng hòa bên kia rßng núi An-p¡" d°Ûi hình théc mÙt nghË viÇn t° v¥n gÓm ¡i biÃu cça nhïng t§ng lÛp giàu có trong nhân dân, nh°ng mÍi quyÁn hành Áu lÍt vào tay các nhà c§m quyÁn chi¿m óng Pháp và u÷ viên phái të Pa-ri sang. Lu­n iÇu trÑng r×ng cÕ truyÁn vÁ v¥n Á gi£i phóng các dân tÙc, các n°Ûc cÙng hòa anh em, v.v. chÉ gãi cho Na-pô-lê-ông mÙt sñ khinh bÉ ra m·t.

Không mÙt phút nào Na-pô-lê-ông tin r±ng l¡i ã có mÙt sÑ ng°Ýi, dù r±ng r¥t ít, th¥y héng thú vÛi cái tñ do mà chính Na-pô- lê-ông ã nói trong nhïng lÝi tuyên bÑ cça ông ta vÛi nhân dân các n°Ûc bË xâm chi¿m.

Theo b£n dËch chính théc °ãc truyÁn i kh¯p châu Âu thì dân tÙc ý v) ¡i ã qu³ng cái ách mê tín và áp béc è nßng të bao th¿ k÷ , ã c§m vi khí à giúp á nhïng ng°Ýi Pháp gi£i phóng ho nh°ng, thñc ra, Bô-na-pác ã báo cáo m­t vÛi các vË Ñc chính r±ng các vË ã l§m khi cho r±ng t° t°ßng tñ do s½ có thà thúc ©y °ãc mÙt dân tÙc già nua mê tín, khi¿p nh°ãc và x£o quyÇt làm nên ¡i sñ. Trong quân Ùi cça Bô-na-pác không hÁ có mÙt ng°Ýi ý, trë phi ng°Ýi ta cho r±ng mÙt nghìn r°ßi k» l°Ýi bi¿ng, ã nhßt nh¡nh °ãc ß ngoài phÑ, chÉ bi¿t i n c°Ûp và ch³ng làm °ãc trò gì ¥y cing là quân Ùi. Bô-na-pác nói ti¿p r±ng chÉ có mÙt cách duy nh¥t là cai trË khéo léo, dña vào "k÷ lu­t nghiêm kh¯c" mÛi có thà n¯m ch¯c °ãc n°Ûc Ý. Và ng°Ýi ý ã có dËp °ãc bi¿t Bô-na-pác quan niÇm th¿ nào là k÷ lu­t nghiêm kh¯c. Bô-na-pác ã trëng ph¡t tàn nh«n nhân dân thành phÑ Bi-nát-cô và Pa-ri, cing nh° mÙt vài làng khác vì binh lính Pháp ã bË gi¿t ß lân c­n nhïng làng ¥y.

Trong mÍi tr°Ýng hãp, hành Ùng cça Bô-na-pác Áu b¯t nguÓn të mÙt °Ýng lÑi chính trË rõ ràng mà ông ta luôn luôn

E. 50

trung thành và giï vïng: không bao giÝ nên tàn b¡o vô ích, nh°ng khi c§n thi¿t à khu¥t phåc n°Ûc bË chi¿m thì ph£i khçng bÑ nßng nÁ và khÑc liÇt. Þ Ý , Na-pô-lê-ông ã thç tiêu mÍi d¥u v¿t cça lu­t lÇ phong ki¿n ß b¥t kó n¡i nào, và c¥m giáo hÙi, nhà tu °ãc quyÁn thu mÙt vài kho£n bÕng c¥p; trong mÙt nm r°ái ß Ý (të mùa xuân nm 1796 ¿n cuÑi mùa thu nm 1797), Na-pô-lê-ông ã thành công trong viÇc ban bÑ mÙt sÑ ¡o lu­t làm cho tình tr¡ng xã hÙi và pháp ch¿ miÁn b¯c ý g§n giÑng nh° tình tr¡ng mà giai c¥p t° s£n ã l­p nên ß Pháp. à bù l¡i, Na-pô-lê-ông ã khai thác mÙt cách có ph°¡ng pháp t¥t c£ nhïng ¥t ai cça ý ß t¥t c£ nhïng n¡i mà ông ta ã ·t chân tÛi. Na-pô-lê-ông ã gíi vÁ cho ViÇn Ñc chính hàng triÇu Óng tiÁn vàng và hàng trm tác ph©m nghÇ thu­t quý giá cça các viÇn b£o tàng và các phòng triÃn lãm nghÇ thu­t ß Ý. Na-pô-lê-ông ã không quên b£n thân ông ta cing nh° các t°Ûng l)nh cça ông ta: sau chi¿n dËch ¥y, khi trß vÁ hÍ Áu giàu có.

Tuy nhiên, trong khi bóc lÙt n°Ûc Ý th­m tÇ nh° v­y, Na-pô- lê-ông nh­n th¥y r±ng, theo ý ông ta tuy ng°Ýi ý r¥t khi¿p nh°ãc nh°ng ch³ng có lý do gì khi¿n hÍ yêu m¿n ng°Ýi Pháp (hÍ ph£i nuôi d°áng quân Ùi Pháp th°Ýng trñc trên ¥t n°Ûc hÍ), và rÓi có thà mÙt ngày kia hÍ s½ ch³ng còn kiên trì nh«n nhåc °ãc nïa. Vì v­y, e dÍa khçng bÑ b±ng vi lñc là biÇn pháp hành Ùng chç y¿u Ñi vÛi ng°Ýi ý à buÙc hÍ tuân theo ý muÑn cça k» i chinh phåc.

Bô-na-pác còn muÑn ß l¡i Ý, nh°ng sau hoà °Ûc Cam-pô Phoóc-mi-ô, ViÇn Ñc chính ã r¥t khéo léo song cÑ thi¿t triÇu Bô- na-pác vÁ Pa-ri và bÕ nhiÇm là TÕng chÉ huy Ùi quân s½ i ánh n°Ûc Anh.

ã të lâu, Bô-na-pác c£m th¥y ViÇn Ñc chính ã b¯t §u sã mình. "HÍ ganh ghét tôi, tôi bi¿t, m·c d§u hÍ xu nËnh tôi. Nh°ng hÍ s½ không thà làm rÑi trí tôi °ãc. HÍ vÙi vã bÕ nhiÇm tôi làm t°Ûng ¡o quân i ánh n°Ûc Anh à rút tôi ra khÏi n°Ûc Ý, n¡i mà tôi làm vua nhiÁu h¡n là làm t°Ûng". Na-pô-lê-ông ã nh­n xét viÇc bÕ nhiÇm cça mình nh° v­y qua nhïng lÝi trao Õi tâm sñ riêng t°.

51

Ngày 7 tháng 12 nm 1797, Bô-na-pác có m·t ß Pa-ri, t¡i ó, ngày mÓng 10, toàn thà ViÇn Ñc chính mß cuÙc ti¿p ón long trÍng Bô-na-pác ß iÇn Lúc-xm-bua. Qu§n chúng ông nghËt éng vây quanh cung iÇn, hò reo, v× tay nh° s¥m d­y khi Bô-na- pác tÛi n¡i. Ñi vÛi bài diÅn vn cça Ba-ra, vË Ñc chính thé nh¥t, cing nh° cça các Óng sñ cça Ba-ra, cça bÙ tr°ßng bÙ Ngo¡i giao Tan-lây-rng, con ng°Ýi thông minh nh°ng vå lãi, có tài phán oán vÁ t°¡ng lai h¡n ai h¿t, và nhïng nhân v­t khác trong chính phç, cùng nhïng lÝi hoan hô cça ông £o qu§n chúng trên qu£ng tr°Ýng, viên t°Ûng 28 tuÕi ó Áu ti¿p nh­n vÛi mÙt v» hoàn toàn bình th£n, nh° ó là mÙt viÇc t¥t nhiên và không hÁ làm cho Bô- na-pác ng¡c nhiên. Trong thâm tâm, không bao giÝ Bô-na-pác quý trÍng nhïng biÃu thË nhiÇt tình cça qu§n chúng nhân dân. "Chà! N¿u tôi ph£i lên máy chém, h³n hÍ cing s½ nô néc kéo ¿n ông nh° th¿ này trên con °Ýng tôi i", sau nhïng ãt sóng hoan hô ¥y, Bô-na-pác ã nói nh° v­y (t¥t nhiên không nói công khai).

Vëa vÁ tÛi Pa-ri, Bô-na-pác ã cÑ séc làm cho ViÇn Ñc chính ch¥p nh­n k¿ ho¡ch mÙt cuÙc ¡i chi¿n mÛi: vÛi t° cách là ng°Ýi t°Ûng °ãc chÉ Ënh à ti¿n hành nhïng cuÙc hành binh chÑng n°Ûc Anh, Bô-na-pác nh­n Ënh r±ng có thà uy hi¿p n°Ûc Anh, të phía Ai C­p, nh° v­y s½ dÅ th¯ng lãi h¡n là të biÃn Mng-s¡, vì ß Mng-s¡ h¡m Ùi Anh m¡nh h¡n h¡m Ùi Pháp. Bßi v­y, Bô-na- pác Á nghË chi¿m Ai C­p à xây dñng ß ph°¡ng ông nhïng cé iÃm ti¿p c­n và nhïng cn cé quân sñ nh±m uy hi¿p nÁn thÑng trË cça Anh ß ¤n Ù.

Mùa h¡ nm 1798, ß châu Âu, khi bi¿t °ãc tin ¥y, nhiÁu ng°Ýi tñ hÏi không hiÃu sao Bô-na-pác có iên không, vì ¿n t­n lúc ó k¿ ho¡ch mÛi và sñ bàn b¡c cça Bô-na-pác trong các phiên hÍp cça ViÇn Ñc chính vào mùa xuân nm ¥y v«n còn giï r¥t bí m­t.

Nh°ng, cái mà bÍn dông dài ngÑc ngh¿ch éng tít ±ng xa ng¯m nghía cho là mÙt sñ phiêu l°u kó cåc thì thñc t¿ l¡i liên quan m­t thi¿t ¿n nguyÇn vÍng ã ¥p ç të lâu cça giai c¥p t° s£n cách m¡ng Pháp, cing nh° cça giai c¥p t° s£n n°Ûc Pháp tr°Ûc cách m¡ng. K¿ ho¡ch cça Bô-na-pác ã °ãc ch¥p thu­n.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:45:10)

E. 52

CUØC XÂM CHI¾M AI C¬P VÀ CHI¾N DÊCH XI-RI 1798-1799

Trong sñ nghiÇp lËch sí cça Na-pô-lê-ông, cuÙc viÅn chinh Ai C­p - cuÙc chi¿n tranh lÛn thé hai cça ông ta - giï mÙt vai trò ·c biÇt, và trong lËch sí xâm chi¿m thuÙc Ëa cça Pháp, m°u Ó ó cing chi¿m mÙt Ëa vË hoàn toàn ·c biÇt.

Giai c¥p t° s£n ß Mác-xây và ß kh¯p miÁn nam n°Ûc Pháp có nhïng quan hÇ r¥t rÙng rãi và r¥t có lãi lÙc cho nÁn th°¡ng m¡i và kù nghÇ Pháp vÛi các n°Ûc ß vùng C­n ông, nói mÙt cách khác, vÛi các h£i c£ng cça b£n £o Ban-cng, vÛi n°Ûc Xi-ri, Ai C­p, vÛi các £o ß phía ông Ëa Trung H£i và ác-si-pen. Cing ã të lâu, các t§ng lÛp t° s£n Pháp nói trên mong mÏi n°Ûc Pháp cçng cÑ °ãc Ëa vË chính trË ß các n°Ûc có nhiÁu nguÓn lãi ó, nh°ng l¡i r¥t lÙn xÙn vÁ tÕ chéc chính sñ; cho nên viÇc buôn bán ß ó th°Ýng xuyên c§n ¿n sñ b£o hÙ và uy th¿ cça quân Ùi. Vào cuÑi th¿ k÷ thé XVIII, nhïng tài nguyên giàu có cça Xi-ri và Ai C­p ã °ãc r¥t nhiÁu ng°Ýi miêu t£ mÙt cách quy¿n ri; n¿u bi¿n nhïng n¡i ó thành thuÙc Ëa và l­p ß ó nhïng ¡i lý th°¡ng m¡i thì s½ thu °ãc nhïng nguÓn lãi to lÛn. Nhïng nhà ngo¡i giao Pháp të lâu ã nhòm ngó các n°Ûc C­n ông ¥y. Nhïng n°Ûc ¥y là mÙt bÙ ph­n ¥t ai cça hoàng ¿ Công-xtng-ti-nÑp và n±m trong lãnh thÕ cça triÁu ình Ñt-tô-man (hÓi ¥y ng°Ýi ta gÍi chính phç ThÕ Nh) Kó nh° v­y), nh°ng sñ tÕ chéc b£o vÇ nhïng ¥t ai ¥y cça ThÕ Nh) Kó hình nh° quá y¿u Ût. ã të lâu, trong các giÛi c§m quyÁn Pháp, ng°Ýi ta nhìn xé Ai C­p, vÛi Ëa th¿ n±m giïa Ëa Trung H£i và HÓng H£i, nh° mÙt cn cé mà të ó có thà uy hi¿p °ãc các Ñi thç vÁ kinh t¿ và chính trË ß ¤n Ù và In-o-nê-xi-a. Trong thÝi cça mình, nhà tri¿t hÍc nÕi ti¿ng Lai-bnít ã Ç lên vua Lu-i thé XIV mÙt b£n tâu trình, trong ó Lai-bnít khuyên nên chi¿m Ai C­p à có thà phá °ãc vË trí cça ng°Ýi Hà Lan ß kh¯p ph°¡ng

53

ông. Vào cuÑi th¿ k÷ XVIII, không ph£i ng°Ýi Hà Lan là k» thù chính cça n°Ûc Pháp nïa mà là ng°Ýi Anh; do t¥t c£ nhïng iÁu vëa nói trên ây nên nhïng nhà chính trË Pháp không hÁ coi Bô- na-pác là mÙt ng°Ýi iên khi ông ta Á nghË ánh Ai C­p và hÍ cing không hÁ l¥y làm ng¡c nhiên khi th¥y Tan-lây-rng, bÙ tr°ßng bÙ Ngo¡i giao cça hÍ, mÙt ng°Ýi vÑn l¡nh lùng, th­n trÍng, dè d·t và hoài nghi l¡i ã çng hÙ k¿ ho¡ch ó mÙt cách kiên quy¿t nh¥t.

Vëa mÛi làm chç V¡-ni-d¡, Bô-na-pác ã ra lÇnh cho mÙt trong nhïng t°Ûng l)nh cça mình ánh chi¿m l¥y các £o I-ô- niêng, Bô-na-pác nói r±ng viÇc chi¿m l¥y các £o ¥y là mÙt k¿ ho¡ch phå trã à chu©n bË cho k¿ ho¡ch ánh chi¿m Ai C­p. Chúng tôi có nhiÁu chéng cÛ cå thà cho phép kh³ng Ënh r±ng trong suÑt chi¿n dËch n°Ûc Ý l§n thé nh¥t, Bô-na-pác ã luôn luôn ngh) ¿n Ai C­p. Tháng 8 nm 1797, të b£n doanh chi¿n dËch, Bô- na-pác vi¿t vÁ cho Pa-ri: "Ch³ng m¥y nïa mà chúng ta s½ nh­n th¥y r±ng muÑn thñc sñ tiêu diÇt °ãc n°Ûc Anh t¥t ph£i ánh chi¿m Ai C­p". Trong suÑt thÝi gian chi¿n tranh ß Ý, lúc r×i, Bô- na-pác v«n ti¿p tåc ngÑn ng¥u Íc sách nh° th°Ýng lÇ, nh¥t là cho tìm và Íc sách cça Von-nây vi¿t vÁ Ai C­p, cing nh° r¥t nhiÁu tác ph©m khác nói vÁ v¥n Á ¥y. Bô-na-pác tha thi¿t vÛi viÇc chinh phåc các £o I-ô-niêng ¿n méc ã vi¿t vÁ cho ViÇn Ñc chính r±ng n¿u ph£i lña chÍn thì thà të bÏ n°Ûc Ý còn h¡n là të bÏ các £o ó. Óng thÝi, ngay tr°Ûc khi ký xong hoà °Ûc vÛi ng°Ýi áo, Bô-na-pác ã cÑ tình khuyên nên ánh chi¿m £o Man-t¡. Ñi vÛi Bô-na-pác, t¥t c£ nhïng cn cé h£i £o ß Ëa Trung H£i Áu c§n thi¿t à tÕ chéc cuÙc ti¿n công sang Ai C­p sau này.

Sau hoà °Ûc Cam-pô Phoóc-mi-ô, khi ã t¡m thÝi gi£i quy¿t xong vÛi n°Ûc Áo thì n°Ûc Anh là k» thù chính. Bô-na-pác ã cÑ h¿t séc thuy¿t phåc ViÇn Ñc chính c¥p cho ông ta mÙt h¡m Ùi và mÙt ¡o quân à i chinh phåc Ai C­p. Ph°¡ng ông luôn luôn h¥p d«n Bô-na-pác. Và vào thÝi kó này cça Ýi mình, tâm trí Bô- na-pác bË A-l¿ch-xng Ma-xê-oan xâm chi¿m nhiÁu h¡n là Xê-da hay Sác-l¡-man-nh¡ ho·c b¥t cé vË anh hùng nào khác cça lËch sí. Sau ó ít lâu, trên sa m¡c ß Ai C­p, vÛi giÍng nía ùa cãt, Bô-na-

E. 54

pac nói vÛi các chi¿n hïu cça ông ta r±ng áng ti¿c là mình "ã ra Ýi quá muÙn" và ã không °ãc sÑng và thÝi kó mà "A-l¿ch-xng sau khi chinh phåc °ãc châu Á, ã tñ x°ng vÛi nhân dân là con TrÝi và °ãc t¥t c£ ph°¡ng ông tin nh° v­y". RÓi Bô-na-pác nghiêm trang nói ti¿p: "Châu Âu là mÙt cái hang chuÙt, ch°a bao giÝ ß châu Âu có nhïng ¿ quÑc v) ¡i và nhïng cuÙc cách m¡ng v) ¡i nh° ß ph°¡ng ông".

Nhïng xu h°Ûng th§m kín ó cça Bô-na-pác hoàn toàn phù hãp vÛi yêu c§u cça thÝi b¥y giÝ và vÛi lãi ích sñ nghiÇp cça Bô-na- pác. Thñc t¿ là të cái êm không ngç ¥y ß n°Ûc Ý, Bô-na-pác ã quy¿t Ënh không muÑn chÉ chi¿n th¯ng duy nh¥t vì ViÇn Ñc chính nïa, mà Bô-na-pác nh±m ¡t ¿n quyÁn lñc tÑi cao. "Tôi không bi¿t phåc tùng nïa rÓi". Trong thÝi gian àm phán hoà bình vÛi Áo, Bô-na-pác ã công khai tuyên bÑ nh° v­y ß tÕng hành dinh cça mình khi nh­n °ãc nhïng chÉ thË të Pa-ri gíi tÛi làm ông ta bñc mình. Nh°ng l­t Õ ViÇn Ñc chính ngay lúc b¥y giÝ thì ch°a thà làm °ãc. Tình hình ch°a chín muÓi, và n¿u Na-pô-lê-ông ã không bi¿t phåc tùng nïa thì ông ta cing còn bi¿t chÝ thÝi c¡ thu­n lãi. ViÇn Ñc chính ch°a m¥t h¿t tín nhiÇm và Bô-na-pác còn ch°a ç trß thành éa con c°ng và th§n t°ãng cça toàn thà quân Ùi, m·c d§u Bô-na-pác ã có thà hoàn toàn tin c­y vào nhïng s° oàn mà ông ta ã chÉ huy ß ý . Nh°ng sí dång th¿ nào cho tÑt thÝi gian chÝ ãi, còn cách nào h¡n là dùng nó vào nhïng cuÙc chinh phåc mÛi, nhïng chi¿n công mÛi, rñc rá trên ¥t n°Ûc cça các vË Pha-ra-ông, trên xé sß cça kim tñ tháp theo t¥m g°¡ng cça A-l¿ch-xng Ma-xê-oan, và e dÍa n°Ûc Anh áng ghét kia trên ¥t ¤n Ù cça hÍ.

Trong tr°Ýng hãp này, sñ giúp á cça Tan-lây-rng Ñi vÛi Bô-na-pác th­t vô cùng c§n thi¿t. Trong hàng lo¡t v¥n Á ¥y, Tan- lây-rng "không tin t°ßng s¯t á" l¯m, nh°ng Tan-lây-rng th¥y rõ ràng là có kh£ nng thành l­p ß Ai C­p mÙt thuÙc Ëa Pháp giàu có và phÓn vinh, có lãi vÁ m·t kinh t¿, Tan-lây-rng ã báo cáo v¥n Á này lên ViÇn Hàn lâm khoa hÍc, ngay c£ tr°Ûc khi bi¿t ý Ó Bô-na-pác. K» quý tÙc c¡ hÙi chç ngh)a chui vào chính phç cÙng hoà ¥y ch³ng qua cing chÉ là nhân c¡ hÙi ó mà phát biÃu

55

nhïng nguyÇn vÍng cça cái giai c¥p quan tâm ·c biÇt ¿n viÇc buôn bán vÛi vùng C­n ông, là nhïng th°¡ng gia Pháp. Thêm vào ó là Tan-lây-rng mong °ãc Bô-na-pác, nhìn y b±ng con m¯t thiÇn c£m, vì nhìn vào Bô-na-pác, con m¯t tinh Ýi cça nhà ngo¡i giao ¥y ã oán tr°Ûc °ãc ó s½ là ng°Ýi chç t°¡ng lai cça n°Ûc Pháp và là ng°Ýi nh¥t Ënh s½ bóp ch¿t °ãc phái Gia-cô-banh.

Nh°ng Bô-na-pác và Tan-lây-rng ã không ph£i khó khn nhiÁu à thuy¿t phåc ViÇn Ñc chính cho binh lính, tiÁn b¡c, tàu bè dùng vào cuÙc xâm chi¿m xa xôi và nguy hiÃm ó. Tr°Ûc h¿t (và l¡i là iÁu quan trÍng h¡n c£), vì nhïng lý do chung vÁ kinh t¿ và nhïng lý do riêng vÁ chính trË và quân sñ, ViÇn Ñc chính cing ã nhìn th¥y lãi ích và ý ngh)a cça cuÙc xâm chi¿m này, và sau nïa

(iÁu này ch³ng quan trÍng gì) vì mÙt vài ng°Ýi trong sÑ các vË Ñc chính, nh° Ba-ra ch³ng h¡n, th­t ra có thà cho r±ng cuÙc viÅn chinh xa xôi và nguy hiÃm ¥y có cái lãi chính vì nó xa xôi và nguy hiÃm... ViÇc Bô-na-pác Ùt nhiên nÕi danh vang lëng ã làm cho hÍ lo l¯ng të lâu; ViÇn Ñc chính rõ h¡n ai h¿t viÇc Bô-na-pác "không bi¿t phåc tùng nïa". Na-pô-lê-ông ch³ng ã ký hoà °Ûc Cam-pô Phoóc-mi-ô theo ý riêng cça ông không ¿m xÉa ¿n mÙt sÑ ý ki¿n mà ViÇn Ñc chính ã phát biÃu rõ ràng ó sao? Trong buÕi ón ti¿p long trÍng Na-pô-lê-ông ngày 10 tháng 12 nm 1797, ông ã không xí sñ nh° mÙt "chi¿n s)" tr» tuÕi ti¿p nh­n nhïng lÝi khen ngãi cça tÕ quÑc vÛi mÙt t¥m lòng c£m Ùng và bi¿t ¡n, mà l¡i làm nh° mÙt vË hoàng ¿ La Mã °ãc cái Th°ãng nghË viÇn tôi tÛ nghênh ón trong cuÙc lÅ kh£i hoàn tÕ chéc sau mÙt tr­n chi¿n th¯ng: thái Ù l§m lì, l¡nh lùng g§n nh° cau có, ông ta ã nh­n t¥t c£ nhïng vinh dñ ¥y nh° mÙt viÇc t¥t nhiên ph£i th¿ và ngh)a vå buÙc ph£i th¿ Ñi vÛi ông ta.

Tóm l¡i, t¥t c£ nhïng cí chÉ, thái Ù cça Na-pô-lê-ông làm ng°Ýi ta ph£i ngh) ngãi lo âu. V­y thì cé Ã Bô-na-pác i Ai C­p, n¿u trß vÁ °ãc thì tÑt, b±ng không, Ba-ra và m¥y Óng sñ c£n ông ta ành sµn sàng chËu ñng cái tÕn th¥t ¥y v­y. Ngày 5 tháng 3 nm 1798, cuÙc viÅn chinh °ãc quy¿t Ënh và Bô-na-pác °ãc cí làm tÕng chÉ huy.

E. 56

VÛi mÙt tinh th§n kh©n tr°¡ng g¥p rút, Bô-na-pác téc kh¯c b¯t tay vào viÇc chu©n bË chuy¿n i, kiÃm tra tàu bè, lña chÍn binh lính. Tài nng cça Na-pô-lê-ông ã biÃu hiÇn rõ h¡n c£ thÝi kó §u cça cuÙc viÅn chinh sang Ý. Na-pô-lê-ông ti¿n hành nhïng công viÇc r¥t to lÛn và r¥t khó khn, Óng thÝi cing chú ý ¿n c£ nhïng chi ti¿t nhÏ nh·t nh°ng không bao giÝ chìm ng­p vào ó, ông vëa nhìn c£ cây vëa nhìn c£ rëng, hay có thà nói tëng cái cành trong tëng cái cây mÙt. Vëa kiÃm tra bÝ biÃn và h¡m Ùi, vëa thành l­p oàn quân viÅn chinh vëa chm chú theo dõi tình hình diÅn bi¿n chính trË trên th¿ giÛi và t¥t c£ nhïng tin téc nói vÁ ho¡t Ùng cça h¡m Ùi Nen-x¡n là h¡m Ùi có thà ánh ¯m h¡m Ùi Pháp trong khi i ngang qua, và, trong khi chÝ ãi, h¡m Ùi ¥y ang i i l¡i l¡i nhìn ngó vào bÝ biÃn n°Ûc Pháp. Bô-na-pác lña chÍn r¥t c©n th­n trong sÑ nhïng binh lính ã chi¿n ¥u d°Ûi quyÁn mình ß Ý. Ông bi¿t t°Ýng t­n cá nhân cça r¥t nhiÁu binh s). VÁ sau này, trí nhÛ khác th°Ýng cça Bô-na-pác luôn luôn làm cho nhïng ng°Ýi xung quanh h¿t séc ng¡c nhiên. Ông bi¿t rõ anh lính này chi¿n ¥u ding c£m và kiên quy¿t, nh°ng l¡i hay uÑng r°ãu, anh lính kia thì thông minh và tháo vát nh°ng l¡i chóng mÇt vì m¯c bÇnh sa ì. VÁ sau này, m×i khi c§n ¿n, Bô-na-pác ã bi¿t lña chÍn úng và tÑt të t°Ûng soái cho ¿n các h¡ s) quan và nhïng ng°Ýi lính th°Ýng. à i viÅn chinh ß Ai C­p, à làm chi¿n tranh d°Ûi trÝi n¯ng nh° thiêu Ñt, 50 Ù hay cao h¡n, à v°ãt qua sa m¡c mênh mông, cát nóng bÏng không n°Ûc và không bóng mát, c§n có nhïng binh lính d»o dai chËu ñng °ãc mÍi gian khÕ.

Ngày 19 tháng 5 nm 1798, công viÇc chu©n bË ã xong xuôi, h¡m Ùi Bô-na-pác rÝi khÏi Tu-lông. 350 chi¿c tàu lÛn nhÏ và mÙt oàn thuyÁn, trên chß mÙt ¡o quân 30.000 ng°Ýi cùng vÛi pháo binh, ph£i v°ãt qua g§n h¿t Ëa Trung H£i, vëa ph£i tránh h¡m Ùi Nen-x¡n, cái h¡m Ùi t¥t s½ b¯n phá và ánh chìm °ãc h¡m Ùi cça Bô-na-pác n¿u g·p nhau.

Toàn châu Âu bi¿t r±ng có mÙt cuÙc viÅn chinh b±ng °Ýng biÃn ang °ãc chu©n bË. N°Ûc Anh bi¿t rõ là t¡i kh¯p các h£i c£ng miÁn nam n°Ûc Pháp ng°Ýi ta ang ho¡t Ùng dï dÙi, quân Ùi không ngÛt cuÓn cuÙn kéo ¿n và t°Ûng Bô-na-pác là ng°Ýi éng

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:46:17)

57

§u cuÙc viÅn chinh, iÁu ó chéng tÏ t§m quan trÍng cça nó. Nh°ng nó s½ nh±m cái ích nào ây? Bô-na-pác ã r¥t khéo léo phao tin là ông ta có ý Ënh v°ãt qua eo biÃn Gi-bran-ta, i vòng qua Tây Ban Nha Ã Õ bÙ lên Ai-len. Tin này bay ¿n tai Nen-x¡n và ã ánh lëa °ãc Nen-x¡n. Nen-x¡n phåc kích Na-pô-lê-ông ß nhïng vùng lân c­n Gi-bran-ta, trong khi ó h¡m Ùi Pháp, rÝi khÏi h£i c£ng, ti¿n th³ng vÁ phía ông, ¿n £o Man-t¡.

Të th¿ k÷ thé XVI, £o Man-t¡ thuÙc "dòng hÍ kõ s)". Khi vëa c­p b¿n, t°Ûng Bô-na-pác buÙc £o này ph£i §u hàng; £o ã quy phåc và Bô-na-pác tuyên bÑ ó là ¥t thuÙc n°Ûc cÙng hoà Pháp. Sau vài ngày ­u l¡i £o, chi¿n thuyÁn cça Bô-na-pác l¡i gi°¡ng buÓm i vÁ phía Ai C­p. Tính ¿n Man-t¡ là ã °ãc g§n nía °Ýng; Bô-na-pác tÛi Man-t¡ ngày 10 tháng 6 và rÝi i ngày

19. °ãc thu­n gió, Bô-na-pác cùng ¡i quân c­p b¿n Ai C­p ß g§n

A-l¿ch-xng-ri ngày 30 tháng 6; Bô-na-pác l­p téc Õ bÙ.

Tình th¿ lúc ó th­t nguy hiÃm: vëa ¿n A-l¿ch-xng-ri thì Bô-na-pác °ãc tin tr°Ûc ó úng 48 giÝ, mÙt h¡m Ùi Anh ã c­p b¿n này và hÏi tin téc vÁ Bô-na-pác (d) nhiên ng°Ýi ta không bi¿t gì h¿t). VÁ phía Nen-x¡n, sau khi hay tin quân Pháp ã l¥y °ãc Man-t¡ và bi¿t ra r±ng mình bË Bô-na-pác ánh lëa, ông ta liÁn g¥p rút ti¿n vÁ phía Ai C­p à ngn ch·n quân Pháp Õ bÙ và à ánh chìm hÍ ngay ngoài biÃn. Nh°ng sñ h¥p t¥p cça Nen-x¡n và cuÙc hành quân quá nhanh cça h¡m Ùi Anh ã ph£n l¡i Nen-x¡n, vì sau khi bi¿t ích xác là Bô-na-pác ã rÝi Man-t¡ i Ai C­p, rÓi khi ¿n A-l¿ch-xng-ri ch³ng hÁ nghe th¥y nói vÁ Bô-na-pác, Nen-x¡n bèn quy¿t oán n¿u quân Pháp không có ß Ai C­p thì chÉ có thà là hÍ i Công-xtng-ti-nÑp không còn h°Ûng nào khác nïa. Nen-x¡n l¡i g¥p rút i vÁ phía Công-xtng-ti-nÑp và th¿ là ông ta l¡i l§m l«n l§n nïa.

MÙt lo¡t nhïng sñ tình cÝ và l§m l«n ¥y cça Nen- x¡n ã céu thoát Ùi quân viÅn chinh Pháp. Vì b¥t cé lúc nào Nen-x¡n cing có thà quay l¡i °ãc nên cuÙc Õ bÙ cça Bô-na-pác ã °ãc ti¿n hành mÙt cách kh©n tr°¡ng nh¥t, và êm ngày 2 tháng 7, quân Ùi Pháp ã ß trên ¥t liÁn.

E. 58

°ãc trß l¡i vÛi môi tr°Ýng cça mình là ¥t liÁn, cùng vÛi nhïng binh lính trung thành, Bô-na-pác không còn sã gì nïa. Ông l­p téc ti¿n quân vÁ A-l¿ch-xng-ri (Bô-na-pác ã Õ bÙ lên Ma- ra-bu, mÙt làng dân chài, cách thành phÑ vài ki-lô-mét).

Ai C­p °ãc coi là mÙt thuÙc quÑc cça triÁu ình ThÕ, nh°ng quyÁn hành ß ó thñc t¿ thuÙc vÁ bÍn s) quan cao c¥p Ma-m¡-lúc1, mÙt Ùi kõ binh °ãc trang bË r¥t §y ç và c¥p chÉ huy cça hÍ chi¿m cé nhïng ¥t ai màu má ß Ai C­p. GiÛi quý tÙc phong ki¿n quân phiÇt ¥y ph£i triÁu cÑng cho vua ThÕ Nh) Kó ß Công-xtng-ti- nÑp và tuy công nh­n quyÁn lñc tÑi cao cça vua ThÕ, nh°ng thñc t¿ r¥t ít phåc tùng vua ThÕ.

Ng°Ýi A R­p, thành ph§n dân tÙc c¡ b£n cça xé này, ho·c buôn bán (trong sÑ ó có nhïng th°¡ng gia khá gi£ và cing có ng°Ýi giàu có), ho·c làm nghÁ thç công, ho·c v­n chuyÃn b±ng l¡c à, ho·c làm nghÁ nông. Dân tÙc CÑp-t¡, tàn tích cça nhïng bÙ l¡c ci tr°Ûc khi có cuÙc xâm chi¿m cça ng°Ýi A R­p, là nhïng ng°Ýi bË áp béc và cñc khÕ nh¥t. Ng°Ýi ta th°Ýng gÍi là "phen lát" (dân cày). Nh°ng Ñi vÛi nhïng dân cày nguÓn gÑc A R­p, lâm vào nhïng c£nh túng cùng cñc khÕ, ng°Ýi ta cing gÍi nh° v­y. HÍ là nhïng công nhân nông nghiÇp, nhïng ng°Ýi làm m°Ûn, nhïng ng°Ýi chn d¯t l¡c à và mÙt sÑ buôn bán v·t ß các chã.

M·c d§u n°Ûc ó °ãc coi là thuÙc vua ThÕ, nh°ng khi tÛi xâm chi¿m, Bô-na-pác ã không ngëng tuyên bÑ r±ng không muÑn chi¿n tranh vÛi vua ThÕ - ng°Ýi mà Bô-na-pác muÑn chung sÑng trong hoà bình và hïu nghË bÁn vïng nh¥t - Bô-na-pác ¿n ây chÉ Ã gi£i phóng cho ng°Ýi A R­p (ông ta không nói ¿n ng°Ýi CÑp-t¡) khÏi ách áp ch¿ cça bÍn Ma-m¡-lúc là bÍn ã bóc lÙt và hành h¡ dân chúng quá tàn b¡o. Và khi Bô-na-pác ti¿n vÁ phía A-l¿ch- xng-ri, h¡ °ãc thành sau mÙt tr­n chi¿n ¥u nhÏ trong vài giÝ, và khi ã vào °ãc cái thành phÑ rÙng lÛn và khá trù phú ó vào thÝi kó b¥y giÝ thì Bô-na-pác ã vëa bám l¥y lu­n iÇu tuyên truyÁn ¥y, vëa nh¯c i nh¯c l¡i r±ng mình ¿n ây chÉ Ã tiêu diÇt cái ách cça bÍn Ma-m¡-lúc, và ·t ngay nÁn thÑng trË cça Pháp ß xé ¥y. B±ng ç mÍi giÍng l°ái, ông ta b£o £m vÛi ng°Ýi A R­p là tôn trÍng ¡o HÓi và kinh thánh cça hÍ, nh°ng khuyên nhç hÍ

59

ph£i quy phåc hoàn toàn và e dÍa s½ dùng ¿n nhïng biÇn pháp nghiêm kh¯c.

Sau vài ngày ß A-l¿ch-xng-ri, Bô-na-pác ti¿n vÁ phía nam và i sâu vào sa m¡c. Quân Ùi bË thi¿u n°Ûc, dân c° các làng ho£ng hÑt rÝi bÏ nhà cía và khi ch¡y trÑn ã §u Ùc và làm b©n các gi¿ng n°Ûc. Quân Ma-m¡-lúc vëa ánh vëa rút lui të të, thÉnh tho£ng l¡i qu¥y quân Pháp, rÓi l©n trÑn m¥t trên l°ng nhïng con ngña quý cça hÍ.

Ngày 20 tháng 7 nm 1798, khi nhìn th¥y Kim tñ tháp, Bô- na-pác cuÑi cùng ã g·p chç lñc quân Ma-m¡-lúc. Tr°Ûc khi khßi chi¿n, Na-pô-lê-ông ã nói vÛi quân Ùi mình: "Hái các binh s)! Të trên Énh cao cça Kim tñ tháp này, 4.000 nm lËch sí ang quan chiêm các ng°Ýi chi¿n th¯ng!".

CuÙc chi¿n ¥u ã diÅn ra ß quãng giïa làng Em-ba-b¿t và Kim tñ tháp. Quân Ma-m¡-lúc, hoàn toàn bË ánh b¡i, ã ch¡y trÑn vÁ phía nam, bÏ l¡i mÙt ph§n pháo binh (40 kh©u pháo). M¥y nghìn xác ch¿t phç kín chi¿n tr°Ýng.

Ngay sau th¯ng lãi này, Na-pô-lê-ông ti¿n vào Cai-rô, thành phÑ thé hai trong sÑ các thành phÑ lÛn cça Ai C­p. Dân chúng sã hãi l·ng l½ ón ti¿p k» chi¿n th¯ng: nhïng ng°Ýi dân ¥y không bao giÝ nghe nói ¿n Bô-na-pác và ngay c£ lúc ó cing ch³ng hÁ bi¿t Bô-na-pác là ai, t¡i sao l¡i ¿n ây và ánh nhau vÛi ai.

Þ Cai-rô trù phú h¡n c£ A-l¿ch-xng-ri, Bô-na-pác ã l¥y °ãc r¥t nhiÁu l°¡ng thñc. Quân Ùi ã °ãc nghÉ ng¡i sau nhïng ch·ng °Ýng v¥t v£. Qu£ th­t là Bô-na-pác ã bñc mình khi th¥y nhân dân quá sã hãi, và trong mÙt b£n công bÑ ·c biÇt, °ãc dËch ra ti¿ng Ëa ph°¡ng, t°Ûng Bô-na-pác hô hào mÍi ng°Ýi hãy yên tâm. Nh°ng, cùng lúc ¥y, Bô-na-pác l¡i h¡ lÇnh i c°Ûp phá và Ñt làng An-cam, cách Cai-rô không xa, Ã trëng ph¡t vì bË nghi là ã ám sát vài tên lính Pháp, do ó dân A R­p chÉ càng sã hãi thêm.

Trong nhïng tr°Ýng hãp nh° v­y, không bao giÝ Na-pô-lê- ông do dñ khi h¡ lÇnh, dù là ß Ý , ß Ai C­p hay ß b¥t kó n¡i nào mà sau này Na-pô-lê-ông ti¿n hành chi¿n tranh, và cái °Ýng lÑi chính trË ó ã °ãc ông ta tính toán r¥t kù: ph£i làm cho quân lính th¥y

E. 60

°ãc r±ng ng°Ýi chÉ huy cça hÍ ã thi hành nhïng hình ph¡t kinh khçng th¿ nào vÛi b¥t kó k» nào dám ång ¿n mÙt ng°Ýi Pháp.

Khi ã ·t chân ¿n ¥t Cai-rô, Na-pô-lê-ông liÁn tÕ chéc viÇc cai trË ß ¥y. Tôi s½ không kà nhïng chi ti¿t không c§n thi¿t, chÉ xin nói ¿n nhïng nét ·c biÇt nh¥t cça ch¿ Ù Na-pô-lê-ông:

- Tr°Ûc h¿t, quyÁn hành trong m×i thành phÑ, trong m×i làng Áu ph£i t­p trung vào tay viên chÉ huy cça quân Ùi Pháp Ón trú ß ó.

- Thé hai là ph£i thành l­p ß bên c¡nh Na -pô-lê-ông mÙt "nÙi các" t° v¥n gÓm nhïng ng°Ýi dân có ti¿ng tm nh¥t ß Ëa ph°¡ng và cing do Na-pô-lê-ông lña chÍn.

- Thé ba là ¡o HÓi ph£i °ãc h¿t séc tôn trÍng, các giáo °Ýng và tng lï Áu °ãc giï nguyên quyÁn b¥t kh£ xâm ph¡m cÕ truyÁn.

- BÑn là, ß Cai-rô, cing ph£i tÕ chéc mÙt c¡ quan t° v¥n lÛn, không nhïng gÓm các ¡i biÃu cça thành phÑ ó mà còn có ¡i biÃu cça các tÉnh, cing ·t ß bên c¡nh vË t°Ûng tÕng chÉ huy. ViÇc thu thu¿ thân và các thé thu¿ ph£i °ãc ti¿n hành Áu ·n, viÇc óng góp b±ng hiÇn v­t cing ph£i °ãc tÕ chéc nh±m sao cho xé này b£o £m °ãc viÇc ài thÍ kinh phí cho quân Ùi Pháp. Nhïng ng°Ýi éng §u Ëa ph°¡ng, có các c¡ quan t° v¥n giúp séc, ph£i b£o £m sñ an ninh tuyÇt Ñi, ph£i b£o vÇ th°¡ng nghiÇp và quyÁn t° hïu tài s£n. MÍi thé thu¿ ruÙng ¥t do bÍn Ma-m¡-lúc ·t ra Áu bË bãi bÏ. ¥t ai cça bÍn quan l¡i cao c¥p ThÕ Nh) Kó không chËu quy phåc và ch¡y trÑn vÁ nam ti¿p tåc chÑng l¡i Áu bË tËch thu và sung vào công quù cça n°Ûc Pháp.

Cing nh° ß bên ý , Bô-na-pác muÑn thç tiêu ch¿ Ù phong ki¿n (iÁu ó r¥t hãp thÝi, vì chÉ có bÍn Ma-m¡-lúc là theo uÕi cuÙc chÑng cñ b±ng vi trang) và dña vào giai c¥p t° s£n cing nh° dña vào bÍn Ëa chç A R­p; còn nhïng ng°Ýi phen-lát bË giai c¥p t° s£n A R­p bóc lÙt thì Bô-na-pác không hÁ m£y may quan tâm b£o vÇ hÍ.

61

T¥t c£ nhïng biÇn pháp ó Áu nh±m cçng cÑ nÁn chuyên chính quân phiÇt t­p trung trong tay Bô-na-pác và b£o £m tr­t tñ xã hÙi t° s£n do Bô-na-pác xây dñng. CuÑi cùng, sñ nÛi rÙng vÁ tôn giáo và sñ tôn trÍng kinh iÃn ¡o HÓi mà Bô-na-pác th°Ýng xuyên tuyên bÑ thì tiÇn ây cing xin nói r±ng ó là mÙt iÁu mÛi l¡ dË th°Ýng ¿n n×i vào mùa xuân nm 1807, khi °a ra cái lu­n Á táo b¡o r±ng Na-pô-lê-ông là cùng mÙt giuÙc vÛi nhïng k» "tiÁn thân" cça qu÷ v°¡ng ph£n Chúa thì HÙi Óng giáo phái Nga ã l¥y hành Ùng cça Bô-na-pác ß Ai C­p, l¥y viÇc ông ta b£o vÇ HÓi giáo, v.v. làm d«n chéng cho l­p lu­n cça hÍ.

Sau khi ã thi¿t l­p ch¿ Ù chính trË mÛi ß Ai C­p, Bô-na-pác chu©n bË mÙt chi¿n dËch mÛi: të Ai C­p i xâm chi¿m Xi-ri. Bô-na- pác ã quy¿t Ënh à l¡i ß Ai C­p nhïng nhà bác hÍc do ông ta em të Pháp sang. Bô-na-pác không bao giÝ tÏ ra có lòng kính trÍng th­t sâu s¯c Ñi vÛi nhïng phát minh thiên tài cça nhïng nhà bác hÍc °¡ng thÝi, nh°ng ông ta bi¿t rõ r±ng mÙt nhà khoa hÍc n¿u °ãc sí dång vào nhïng công viÇc cå thà do các nhiÇm vå quân sñ, chính trË ho·c kinh t¿ òi hÏi thì có thà mang l¡i nhïng lãi ích to lÛn. Vì th¿ Bô-na-pác ã Ñi xí b±ng mÑi c£m tình nÓng h­u nh¥t và trÍng vÍng nh¥t vÛi nhïng nhà bác hÍc mà ông ta ã em i theo trong cuÙc viÅn chinh. Ng°Ýi ta th°Ýng nh¯c ¿n cái mÇnh lÇnh nÕi ti¿ng sau ây cça Bô-na-pác trong mÙt cuÙc ti¿n quân ánh bÍn Ma-mo-lúc: "Lëa ngña và nhïng nhà bác hÍc i vào giïa!". MÇnh lÇnh ó ã nói lên cái ý muÑn: tr°Ûc h¿t là ph£i b£o vÇ an toàn cho nhïng nhà ¡i biÃu cça khoa hÍc ngang nh° nhïng súc v­t ài t£i vô cùng quý báu Ñi vÛi chi¿n dËch. ViÇc ·t hai danh të ¥y c¡nh nhau không ph£i là b¥t ý nh°ng ó chÉ duy nh¥t là do cách nói v¯n gÍn cça quân sñ và cách nói gi£n l°ãc c§n thi¿t cça nhïng kh©u lÇnh chÉ huy. Cing ph£i nói thêm r±ng, trong lËch sí cça khoa Ai C­p hÍc, chi¿n dËch cça Bô-na-pác ã óng mÙt vai trò to lÛn. Có thà nói °ãc r±ng nhïng nhà bác hÍc i theo Bô-na-pác ã là nhïng ng°Ýi §u tiên mß cía cho khoa hÍc ti¿n vào miÁn cÕ kính ¥y, mÙt trong nhïng m£nh ¥t quê h°¡ng cça nÁn vn minh cça nhân lo¡i.

E. 62

Ngay tr°Ûc khi b¯t §u cuÙc viÅn chinh xâm l°ãc Xi-ri, Bô- na-pác cing ã tëng có dËp à th¥y rõ r±ng ng°Ýi A R­p không ph£i ai ai cing héng thú vÁ cái gÍi là "công cuÙc gi£i phóng khÏi ách Ma-m¡-lúc" mà ng°Ýi Pháp, k» chinh phåc, th°Ýng luôn luôn nói tÛi trong các b£n tuyên bÑ cça mình. Quân Pháp có §y ç l°¡ng thñc là do hÍ ã ·t ra mÙt ch¿ Ù tr°ng thu và thu¿ khóa r¥t có hiÇu lñc, song ó là mÙt ách è n·ng lên nhân dân; nh°ng tiÁn m·t thì không dÅ dàng nh° v­y và ng°Ýi ta ã thi hành nhiÁu biÇn pháp khác nhau à ki¿m cho ra tiÁn.

T°Ûng Clê-be, mà Bô-na-pác à l¡i ß A-l¿ch-xng-ri làm toàn quyÁn, ã cho b¯t viên tù tr°ßng ci cça thành phÑ ó là Xi-i Mô-ha-mét En Cô-ra-im, mÙt ng°Ýi r¥t giàu, bË buÙc tÙi là ph£n nghËch m·c d§u ch³ng có chéng cÛ gì. En Cô-râ-im bË áp gi£i i Cai-rô, ¿n ó ng°Ýi ta nói cho En Cô-ra-im bi¿t r±ng muÑn thoát ch¿t ph£i nÙp 300.000 phrng vàng. Tr°Ûc sñ b¥t h¡nh cça mình, En Cô-ra-im cho r±ng ó là Ënh mÇnh: "N¿u sÑ mÇnh ã b¯t tôi ph£i ch¿t lúc này thì ch³ng có cái gì có thà céu °ãc tôi và tiÁn b¡c cça tôi ¯t bË m¥t không; n¿u sÑ mÇnh cho tôi sÑng thì t¡i sao tôi l¡i ph£i nÙp tiÁn?". T°Ûng Bô-na-pác h¡ lÇnh chém §u và mang i bêu ß ngoài phÑ vÛi t¥m biÃn sau ây: "T¥t c£ nhïng k» ph£n bÙi và nhïng k» không giï úng lÝi héa s½ bË trË tÙi nh° th¿ này". ã tìm i tìm l¡i v«n không th¥y sÑ tiÁn cça viên tù tr°ßng bË hành hình ã gi¥u i. à bù vào ó, mÙt sÑ nhà giàu £ R­p ã nÙp t¥t c£ nhïng gì mà ng°Ýi ta òi hÏi ß hÍ, và chÉ trong vài ngày sau cuÙc hành hình En Cô-ra-im, chëng bÑn triÇu phrng vàng ã n±m trong quù quân Ùi Pháp. Ñi vÛi th°Ýng dân, cÑ nhiên ng°Ýi ta ch³ng c§n dùng ¿n nhïng biÇn pháp phiÁn phéc.

CuÑi tháng 10 nm 1798, mÙt m°u toan khßi ngh)a ã x£y ra ß ngay Cai-rô. MÙt vài tên lính thuÙc quân oàn chi¿m óng ã bË ánh mÙt cách công nhiên và bË gi¿t, ngh)a quân ã kháng cñ trong ba ngày liÁn ß mÙt vài khu. CuÙc tr¥n áp diÅn ra r¥t khÑc liÇt. Ngoài nhïng ng°Ýi £ R­p và Phen-lát bË tàn sát hàng lo¡t trong cuÙc tr¥n áp, nhïng cuÙc hành hình liên ti¿p ã diÅn ra trong nhiÁu ngày sau, m×i l§n të 12 ¿n 30 ng°Ýi.

63

CuÙc nÕi d­y ß Cai-rô vang Ùi ¿n các làng lân c­n. Khi °ãc tin vÁ cuÙc khßi ngh)a §u tiên trong sÑ các cuÙc khßi ngh)a ó, Bô-na-pác h¡ lÇnh cho viên s) quan h§u c­n cça mình là Cai- roa-i-ê ¿n t­n n¡i, vây ch·t bÙ l¡c l¡i, chém s¡ch àn ông không trë mÙt ai, d«n àn bà, tr» con vÁ Cai-rô và Ñt h¿t nhà cía. MÇnh lÇnh °ãc ch¥p hành triÇt Ã. àn bà và tr» con ph£i i bÙ vÁ Cai- rô, bË ch¿t mÙt sÑ lÛn ß dÍc °Ýng. Và, sau cuÙc hành bình trëng ph¡t ó vài giÝ, ng°Ýi ta th¥y oàn lëa thÓ nhïng bao t£i ¿n qu£ng tr°Ýng cça thành phÑ Cai-rô. Ng°Ýi ta mß nhïng bao t£i ¥y và §u lâu nhïng ng°Ýi àn ông trong cái bÙ l¡c ph¡m tÙi ln lóc trên m·t ¥t.

Theo lÝi nhïng ng°Ýi °ãc måc kích c£nh ¥y thì nhïng biÇn pháp man rã ó ã làm cho nhân dân ho£ng sã trong mÙt thÝi gian.

Tuy v­y, Bô-na-pác v«n ph£i tính ¿n hai tr°Ýng hãp cñc kó nguy hiÃm vÛi ông ta. Tr°Ûc h¿t là cách ó ít lâu, úng mÙt tháng sau cuÙc Õ bÙ lên Ai C­p, ô Ñc Nen-x¡n cuÑi cùng ã tìm th¥y h¡m Ùi Pháp trú ©n ß vùng biÃn A-bu-kia và Nen-x¡n ã ti¿n công tiêu diÇt °ãc h¡m Ùi ¥y. ô Ñc Pháp Bru-ây bË ch¿t tr­n. Quân Ùi chi¿n ¥u ß Ai C­p bË ét liên l¡c h³n vÛi n°Ûc Pháp. Sau nïa, chính phç ThÕ kiên quy¿t không ch¥p nh­n lÝi tuyên bÑ x£o trá cça Bô-na-pác r±ng ông ta không hÁ chi¿n tranh vÛi triÁu ình Ñt-tô-man, mà chÉ là trëng ph¡t bÍn Ma-m¡-lúc ã Ñi xí không tÑt vÛi các th°¡ng gia Pháp và áp béc n·ng nÁ ng°Ýi A-R­p. MÙt ¡o quân ThÕ °ãc °a ¿n Xi-ri.

Bô-na-pác ã thân hành ¿n Xi-ri giao chi¿n vÛi quân ThÕ. Bô-na-pác cho r±ng tàn b¡o là ph°¡ng pháp tÑt nh¥t à Õn Ënh h­u ph°¡ng trong thÝi gian ông ta i chi¿n dËch xa xôi.

Chi¿n dËch Xi-ri th­t cñc kó gian khÕ, ·c biÇt vì thi¿u n°Ûc. Các thành phÑ l§n l°ãt §u hàng Bô-na-pác §u tiên là En A-rích. Sau khi v°ãt qua eo Xuy-ê, Bô-na-pác ti¿n vÁ Giáp-pha và bao vây Giáp-pha vào ngày 4 tháng 3 nm 1799. Vì Giáp-pha không §u hàng nên Bô-na-pác công bÑ cho dân chúng bi¿t r±ng, n¿u hÍ Ã quân Pháp ph£i ánh l¥y thành thì t¥t c£ nhân dân trong thành

E. 64

s½ bË tuyÇt diÇt, s½ không giï mÙt ai làm tù bình. Giáp-pha không §u hàng. CuÙc công thành diÅn ra ngày 6 tháng 3, binh lính ùa vào trong thành, th­t sñ tàn sát t¥t c£ nhïng ai bË r¡i vào tay chúng. Nhà cía và hiÇu buôn Áu bË c°Ûp phá. Sau ó không lâu, khi cuÙc tàn sát và c°Ûp phá thành phÑ ã ch¥m dét, ng°Ýi ta báo cáo vÛi t°Ûng Bô-na-pác r±ng trong thành phÑ còn 4.000 lính ThÕ, ph§n lÛn là ng°Ýi An-ba-ni còn sót l¡i trong cuÙc tàn sát, hÍ v«n kháng cñ ß trong mÙt vË trí, luù ¯p bÑn bÁ; khi các s) quan Pháp ¿n do¡ d«m à buÙc hÍ §u hàng, hÍ ã tr£ lÝi r±ng s½ chÉ §u hàng n¿u ng°Ýi ta héa không gi¿t hÍ, b±ng không, hÍ s½ chÑng cñ ¿n giÍt máu cuÑi cùng. S) quan Pháp ã héa vÛi hÍ và hÍ ã rÝi khÏi chi¿n luù h¡ khí giÛi §u hàng. Quân Pháp nhÑt nhïng tù binh ó trong mÙt nhà kho. Bô-na-pác téc gi­n ¿n cñc iÃm. Ông ta cho r±ng héa tha ch¿t cho nhïng lính ThÕ ¥y là mÙt sñ iên rÓ.

"Chúng Ënh b¯t tôi làm gì bây giÝ? Làm gì có l°¡ng thñc à nuôi chúng? Làm gì có tàu à chß chúng vÁ Ai C­p hay vÁ Pháp? Chúng ã làm °ãc gì cho tôi?". Qu£ thñc, không có mÙt chi¿c tàu nào à chß të Giáp-pha vÁ Ai C­p, cing không ç binh lính à áp gi£i

4.000 lính tinh nhuÇ ¥y qua nhïng bãi sa m¡c Xi-ri, Ai C­p à ¿n A-l¿ch-xng-ri ho·c Cai-rô. Tho¡t tiên Na-pô-lê-ông còn ch°a quy¿t tâm thñc hiÇn ý Ënh khçng khi¿p... Qua ba ngày suy ngh), do dñ và ng§n ng¡i, cuÑi cùng, ngày thé t°, Bô-na-pác h¡ lÇnh em b¯n h¿t 4.000 tù bình bË d«n ra bÝ biÃn và bË b¯n ¿n ng°Ýi cuÑi cùng. MÙt trong sÑ s) quan Pháp ã nói: "Tôi mong r±ng ëng ai c£m th¥y nhïng iÁu mà chúng tôi ã c£m th¥y khi chéng ki¿n cuÙc hành hình ¥y".

Ngay sau ó, Na-pô-lê-ông ti¿n vÁ pháo ài A-cr¡ mà quân Pháp v«n th°Ýng gÍi là Xanh Ging-ác, ng°Ýi ThÕ gÍi là ác-ca. N¥n ná mãi ß Giáp-pha ch³ng hay ho gì nïa vì bÇnh dËch h¡ch ang bám l¥y quân Ùi Pháp và vÁ m·t vÇ sinh, ß l¡i ¥y th­t cñc kó nguy hiÃm. Trong nhà, ngoài phÑ, trên mái nhà, trong h§m chéa, trong v°Ýn rau, v°Ýn cây n qu£, âu âu cing th¥y xác dân chúng bË tàn sát ang rïa thÑi không ai thu dÍn.

CuÙc vây pháo ài A-cr¡ kéo dài úng hai tháng và k¿t thúc b±ng mÙt th¥t b¡i Bô-na-pác không có pháo tham gia bao vây.

65

Pháo ài A-cr¡ do ng°Ýi Anh tên là Xít-nây Xmít chÉ huy; °ãc n°Ûc Anh ti¿p t¿ vi khí và l°¡ng thñc b±ng °Ýng biÃn; quân Ón trú ng°Ýi ThÕ r¥t ông. Sau nhiÁu ãt xung phong vô hiÇu, ngày

20 tháng 5 nm 1799, quân Pháp ph£i bÏ cuÙc bao vây, tÕng cÙng quân Pháp ã m¥t 3.000 ng°Ýi. Bên bË bao vây còn thiÇt h¡i lÛn h¡n th¿ nïa. Sau ó, quân Pháp ã l¡i lên °Ýng vÁ Ai-C­p.

¿n ây cing nên chú ý là cho ¿n nhïng ngày cuÑi cùng cça cuÙc Ýi, Na-pô-lê-ông v«n gán cho th¥t b¡i ¥y mÙt ý ngh)a ·c biÇt và có tính ch¥t Ënh mÇnh. A-cr¡ là n¡i xa nh¥t cça ph°¡ng ông mà sÑ mÇnh ã cho Na-pô-lê-ông °ãc ·t chân tÛi. Chu©n bË ß l¡i lâu ài ß Ai C­p, Na-pô-lê-ông ra lÇnh cho các kù s° nghiên céu nhïng v¿t tích vÁ dñ Ënh ào kênh Xuy-ê cça thÝi cÕ ¡i và xây dñng quy ho¡ch công trình ào kênh à sau này ti¿n hành. Chúng ta bi¿t r±ng Na-pô-lê-ông ã vi¿t th° héa giúp á hoàng ¿ Mi-o-r¡ (ß phía nam ¤n Ù) lúc ó ang chi¿n tranh chÑng ng°Ýi Anh. Ông ta cing dñ Ënh ·t quan hÇ và ký hiÇp °Ûc liên minh vÛi vua Ba T°. CuÙc kháng cñ v¥p ph£i ß A-cr¡, nhïng tin téc áng lo ng¡i vÁ nhïng cuÙc nÕi d­y cça các làng Xi-ri ß h­u ph°¡ng cça Na-pô-lê-ông, giïa En A-rích và A-cr¡, và nh¥t là viÇc không thà kéo dài h¡n nïa tuy¿n °Ýng giao thông hiÇn ã kéo dài mÙt cách r¥t nguy hiÃm vì không có viÇn binh mÛi, t¥t c£ nhïng tình hình ó ã ­p tan cái mÙng Õn Ënh nÁn thÑng trË Pháp trên ¥t n°Ûc Xi-ri cça Na-pô-lê-ông.

CuÙc rút lui còn gay go h¡n cuÙc ti¿n công nhiÁu, vì lúc ó ã vào cuÑi tháng 5 và tháng 6, cái mùa nóng béc ghê ng°Ýi, không sao chËu nÕi ang s¯p tÛi. Bao giÝ cing v­y, Bô-na-pác không ng§n ng¡i gì không trëng ph¡t tàn nh«n các làng Xi-ri mà ông ta cho là c§n ph£i trëng ph¡t.

MÙt iÁu áng chú ý là viên t°Ûng tÕng chÉ huy này ã cùng chËu ñng vÛi quân lính mÍi n×i gian khÕ trên con °Ýng rút lui dài d·c ó, không hÁ dành cho b£n thân mình, cing nh° t°Ûng tá cça mình, dù ß c¥p b­c cao nh¥t, mÙt chút °u tiên nào. BÇnh dËch h¡ch v«n hoành hành, ngày càng dï dÙi h¡n. Ng°Ýi ta bÏ l¡i t¡i ch× nhïng ng°Ýi m¯c bÇnh ¥y, chÉ mang theo nhïng th°¡ng binh và nhïng bÇnh binh khác. Bô-na-pác ã h¡ lÇnh cho mÍi ng°Ýi

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:47:08)

E. 66

xuÑng ngña à nh°Ýng cho th°¡ng binh, bÇnh binh. Sau khi lÇnh ó ban ra ng°Ýi giám mã, t°ßng r±ng Ñi vÛi vË t°Ûng tÕng chÉ huy thì °ãc miÅn, nên hÏi Bô-na-pác s½ dành l¡i con ngña nào, Bô-na- pác nÕi gi­n vëa qu¥t roi ngña vào giïa m·t ng°Ýi giám mã vëa hét lên: "T¥t c£ i bÙ, ... m¹ ...! Ta là ng°Ýi §u tiên! Anh không bi¿t th¿ nào là mÇnh lÇnh à? Cút i!...".

Do nhïng c¡n nÕi khùng nh° v­y, binh lính l¡i càng m¿n Na- pô-lê-ông h¡n; và trong nhïng ngày trß vÁ già cça hÍ, hÍ th°Ýng hay nhÛ ¿n Na-pô-lê-ông vÛi nhïng nét t°¡ng tñ nh° v­y h¡n là nhïng chi¿n công và nhïng cuÙc chinh phåc cça ông ta. Bô-na-pác r¥t bi¿t iÁu ó và không bao giÝ do dñ trong nhïng tr°Ýng hãp t°¡ng tñ. Trong sÑ nhïng ng°Ýi quan sát Bô-na-pác, vÁ sau này không ai có thà phân Ënh °ãc lúc Bô-na-pác làm nh° v­y thì âu là do b£n nng tñ phát, âu là óng kËch và có tính toán. Có thà là có c£ hai trong cùng mÙt lúc nh° ß mÙt diÅn viên lành nghÁ. Và Na-pô-lê-ông ã là mÙt b­c th§y vÁ nghÇ thu­t này, m·c dù trong buÕi bình minh cça sñ nghiÇp cça ông ta, ß Tu-lông, ß ý, ß Ai C­p, tài nng ¥y cça ông ta chÉ có r¥t ít ng°Ýi và nhïng ng°Ýi tinh ý nh¥t trong sÑ g§n gii ông ta phát hiÇn °ãc. Nh°ng hÓi ó nhïng ng°Ýi nh° v­y l¡i quá hi¿m ß trong sÑ nhïng ng°Ýi thân thi¿t cça ông ta.

Ngày 14 tháng 6 nm 1799, quân Ùi cça Bô-na-pác ã trß vÁ ¿n Cai-rô. nh°ng thÝi gian - trong kho£ng ó, n¿u không ph£i toàn quân thì ít ra cing là vË t°Ûng tÕng chÉ huy còn °ãc ß l¡i trên m£nh ¥t do mình ã ánh chi¿m và khu¥t phåc °ãc - ã ch¥m h¿t.

Bô-na-pác ch°a nghÉ ng¡i °ãc m¥y ß Cai-rô thì ã nh­n °ãc tin mÙt ¡o quân ThÕ, °ãc phái ¿n à gi£i phóng Ai C­p khÏi ách xâm l°ãc Pháp, ã Õ bÙ ß g§n A-bu-kia, n¡i mà mÙt nm tr°Ûc ây Nen-x¡n ã tiêu diÇt h¡m Ùi Pháp. Bô-na-pác l­p téc rÝi Cai-rô cùng vÛi quân Ùi ti¿n lên phái b¯c, phía Óng b±ng sông Nin. Ngày 25 tháng 7, Bô-na-pác Ùt kích và tiêu diÇt quân Ùi ThÕ. G§n 15.000 quân ThÕ bË ch¿t. Na-pô-lê-ông ã h¡ lÇnh không b¯t làm tù binh và tàn sát h¿t. VÛi giÍng chi¿n th¯ng, Na-pô-lê- ông vi¿t: "Tr­n ánh này là mÙt trong nhïng tr­n ¹p nh¥t mà

67

ch°a bao giÝ tôi °ãc th¥y, 40.000 quân Ëch không ch¡y thoát °ãc mÙt". D°Ýng nh° cuÙc chinh phåc cça quân Pháp ã °ãc Õn Ënh lâu dài. MÙt sÑ nhÏ lính ThÕ ch¡y trÑn lên tàu Anh. M·t biÃn v«n luôn luôn thuÙc vÁ ng°Ýi Anh, nh°ng ¥t Ai C­p l¡i thuÙc vÁ quyÁn lñc cça Bô-na-pác mÙt cách vïng vàng h¡n bao giÝ h¿t.

B×ng d°ng lúc ó mÙt sñ cÑ b¥t th§n x£y ra, không ai l°Ýng °ãc. ã lâu ngày bË ét mÍi liên l¡c vÛi châu Âu, tình c¡ qua mÙt të báo, Bô-na-pác mÛi hay r±ng trong khi ông ta i chinh phåc Ai C­p thì n°Ûc Áo, n°Ûc Anh, n°Ûc Nga và v°¡ng quÑc Nap-l¡ ã gây l¡i chi¿n tranh vÛi n°Ûc Pháp. Xu-vô-rÑp ã xu¥t hiÇn ß ý Ã ánh b¡i quân Pháp và ã thç tiêu n°Ûc CÙng hoà bên kia r±ng núi An- po, Xu-vô-rÑp ang ti¿n ¿n g§n núi An-po và n°Ûc Pháp bË e do¡; trÙm c°Ûp, rÑi lo¡n, hoang mang cao Ù ang è lên n°Ûc Pháp. ViÇn Ñc chính bË a sÑ nhân dân chán ghét, suy y¿u và bÑi rÑi.

"N°Ûc ý ã m¥t! Quân khÑn ki¿p! Th¿ là mÍi chi¿n qu£ cça chúng ta ã tiêu tan h¿t! Ta ph£i vÁ mÛi °ãc!". Bô-na-pác nói nh° v­y sau khi Íc ß tÝ báo.

Na-pô-lê-ông l­p téc quy¿t inh. Ông ta giao l¡i quyÁn chÉ huy tÑi cao cho quân Ùi cho t°Ûng Clê-be, h¡ lÇnh c¥p tÑc và r¥t bí m­t trang bË bÑn chi¿c tàu, °a xuÑng 500 ng°Ýi chÍn lÍc kù càng, và, ngày 23 tháng 8 nm 1799, rÝi b¿n vÁ Pháp, Ã l¡i cho Clê-be mÙt Ùi quân lÛn trang bË r¥t §y ç, c£ mÙt bÙ máy cái trË và tài chính do Na-pô-lê-ông xây dñng và ho¡t Ùng r¥t hoàn h£o, cùng vÛi dân chúng câm l·ng, bË khu¥t phåc và bË khçng bÑ cça cái n°Ûc lÛn ã bË chinh phåc ¥y.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:48:05)

E. 68

NGÀY 18 THÁNG S¯ NG MÙ 1799

L­t Õ ViÇn Ñc chính và c°Ûp l¥y quyÁn lñc tÑi cao, ó là quy¿t tâm s¯t á và không gì lay chuyÃn nÕi cça Na-pô-lê-ông khi rÝi Ai C­p. MÙt công cuÙc liÁu l)nh táo tãn: ánh Õ nÁn CÙng hoà,

"ch¥m dét cuÙc cách m¡ng" ã b¯t §u të viÇc phá ngåc Ba-xti cách ¥y 10 nm; làm °ãc t¥t c£ viÇc ó s½ g·p ph£i vô vàn hiÃm nghèo áng sã, dù Na-pô-lê-ông ã có trong quá khé cça mình nhïng Tu-lông, Tháng Hái nho, n°Ûc Ý và xé Ai C­p. Và nhïng hiÃm nghèo ó ã xu¥t hiÇn ngay khi Na -pô-lê-ông vëa rÝi khÏi bÝ biÃn Ai C­p. Trong 47 ngày v°ãt biÃn vÁ Pháp, nguy c¡ g·p ph£i h¡m Ùi Anh ã không ngëng diÅn ra, và nh° v­y, c£nh sa vào c¡m b«y cça hiÃm nghèo d°Ýng nh° là iÁu t¥t y¿u; theo lÝi nhïng ng°Ýi ã °ãc chéng ki¿n thì Bô-na-pác là ng°Ýi duy nh¥t giï °ãc bình t)nh và Á ra °ãc nhïng mÇnh lÇnh c§n thi¿t vÛi lòng c°¡ng nghË sµn có. Sáng ngày 8 tháng 10 nm 1799, tàu cça Na- pô-lê-ông ã buông neo trong vËnh Phrê -giuy. à hiÃu tình hình ã x£y ra trong 30 ngày kà të ngày 3 tháng 10 nm 1799, ngày Bô- na-pác ·t chân lên ¥t Pháp, ¿n ngày 8 tháng 11, ngày Bô-na- pác trß thành ng°Ýi thç l)nh cça n°Ûc Pháp, c§n ôn l¡i vài lÝi vÁ tình hình n°Ûc Pháp vào lúc bi¿t tin ng°Ýi chinh phåc Ai C­p ã trß vÁ.

Sau cuÙc £o chính 18 Tháng Qu£ nm thé 5 (1797) và viÇc b¯t giï Pi-s¡-gruy, hình nh° Ba-ra và các Óng sñ có thà tin vào nhïng lñc l°ãng ã çng hÙ hÍ ngày hôm ó: mÙt là nhïng t§ng lÛp mÛi trong giai c¥p t° s£n thành thË và nông thôn làm giàu b±ng bán tài s£n cça quÑc gia, ¥t ai cça nhà thÝ và cça bÍn l°u vong, tuyÇt ¡i a sÑ bÍn này sã dòng hÍ BuÑc-bông trß vÁ nh°ng l¡i m¡ °Ûc thi¿t l­p mÙt nÁn tr­t tñ Õn Ënh vïng vàng và mÙt chính quyÁn trung °¡ng m¡nh m½; lñc l°ãng thé hai là quân Ùi: ông £o binh s) g¯n liÁn vÛi gia c¥p nông dân lao Ùng s½ nÕi d­y ngay

69

tr°Ûc sñ phåc h°ng triÁu ¡i ci và nÁn quân chç phong ki¿n, dù mÛi chÉ là trong ý Ënh.

Nh°ng kà të cuÙc £o chính Tháng Qu£ ¿n mùa thu nm

1799, trong hai nm ã trôi i ¥y rõ ràng là ViÇn Ñc Chính ã m¥t h¿t ch× dña gia c¥p. BÍn ¡i t° s£n m¡ °Ûc mÙt vË Ùc tài, ng°Ýi phåc h°ng °ãc nÁn th°¡ng nghiÇp, m¡ °Ûc mÙt ng°Ýi s½ b£o £m °ãc sñ phát triÃn cça công nghiÇp và s½ em l¡i cho n°Ûc Pháp mÙt nÁn hoà bình §y th¯ng lãi và mÙt "nÁn tr­t tñ" trong n°Ûc m¡nh m½. T° s£n lÛp d°Ûi và lÛp giïa, và tr°Ûc h¿t là nông dân, ã t­u °ãc ¥t ai và trß nên giàu có, Áu có nhïng nguyÇn vÍng giÑng nhau: k» nào là Ùc tài cing °ãc, miÅn là không ph£i mÙt tên BuÑc-bông. Còn thã thuyÁn Pa-ri, thì sau cuÙc t°Ûc vi khí hàng lo¡t và cuÙc khçng bÑ dã man ã tàn sát hÍ vào Tháng Óng cÏ nm 1795, sau vå b¯t giï và hành hình Ba-bÛp nm 1786, sau vå mang i ày nhïng ng°Ýi theo Ba-bÛp nm

1797, và sau khi ã th¥y toàn bÙ °Ýng lÑi, chính sách cça ViÇn Ñc chính chÉ nh±m b£o vÇ quyÁn lãi cça bÍn ¡i t° s£n, bÍn §u c¡ và ·c biÇt là bÍn viên chéc các c¥p không làm tròn ngh)a vå, còn nhïng ng°Ýi thã thuyÁn ¥y hÍ v«n bË ói khát, chËu ñng n¡n th¥t nghiÇp và sinh ho¡t ¯t Ï, v«n không ngÛt nguyÁn rça bÍn ling o¡n và bÍn §u c¡, r¥t tñ nhiên r±ng nhïng ng°Ýi thã ¥y ch³ng hÁ muÑn chÑng l¡i b¥t cé ai à b£o vÁ ViÇn Ñc chính. Còn vÁ ph§n nhïng thã thuyÁn làm theo vå, nhïng ng°Ýi làm công nh­t ß nông thôn ra, thñc t¿ hÍ chÉ có mÙt kh©u hiÇu duy nh¥t:

"Chúng tôi muÑn mÙt ch¿ Ù mà ng°Ýi ta có mi¿ng n". C£nh binh cça ViÇn Ñc chính luôn luôn nghe th¥y câu nói ó ß các vùng ngo¡i ô Pa-ri và ã báo cáo lên cái c¥p trên ang bÓn chÓn lo l¯ng cça hÍ.

Të khi lên n¯m chính quyÁn, ViÇn Ñc chính ã tÏ ra b¥t lñc mÙt cách không chÑi cãi °ãc trong viÇc xây dñng tr­t tñ t° s£n vïng bÁn, có thà tÕng hãp l¡i thành pháp ch¿ và °ãc thi hành mÙt cách §y ç. Trong thÝi gian g§n ây, ViÇn Ñc chính cing ã tÏ ra nhu nh°ãc vÁ nhiÁu ph°¡ng diÇn khác nïa. Trong giÛi s£n xu¥t t¡ låa ß Li-ông, ban §u ng°Ýi ta ph¥n khßi vÁ cuÙc ánh chi¿m n°Ûc Ý cça Bô-na-pác vì Bô-na-pác ã mang l¡i cho hÍ mÙt sÑ lÛn

E. 70

chi¿n lãi ph©m: t¡ ch°a ch¿ bi¿n, mÙt lo¡i nguyên liÇu hàng §u trong kù nghÇ cça hÍ; nh°ng sau ó, vào nm 1799, trong thÝi gian Bô-na-pác v¯ng m·t, khi Xu-vô-rÑp ti¿n quân vào n°Ûc Ý và c°Ûp m¥t n°Ûc ¥y të tay ng°Ýi Pháp thì hÍ trß nên tuyÇt vÍng, rã rÝi. Tình c£nh vô vÍng ¥y cing ã lan rÙng trong các t§ng lÛp t° s£n khác ß Pháp, khi hÍ nhìn th¥y n°Ûc Pháp g·p nhïng khó khn ngày càng tng trong viÇc ¥u tranh chÑng l¡i khÑi liên minh châu Âu vïng m¡nh, khi hÍ th¥y r±ng hàng triÇu Óng tiÁn vàng do Bô- na-pác chuyÃn të ý vÁ Pa-ri trong nhïng nm 1796-1797 ph§n lÛn ã chui vào túi bÍn viên chéc và bÍn §u c¡ là bÍn thông Óng vÛi chính ViÇn Ñc chính à c°Ûp phá công quù. Tr­n th¥t b¡i khçng khi¿p mà Xu-vô-rÑp ã giáng cho quân Pháp ß Nô-vi, n¡i mà chÉ huy tr°ßng Giu-be bË tí tr­n; sñ ph£n bÙi cça t¥t c£ nhïng "b¡n Óng minh n°Ûc Ý" cça Pháp; viÇc biên giÛi n°Ûc Pháp bË e do¡; t¥t c£ tình hình ó ã làm cho cái khÑi lÛn giai c¥p t° s£n thành thË và nông thôn hoàn toàn xa rÝi ViÇn Ñc chính.

Còn nh° quân Ùi thì không c§n nói. HÍ luôn luôn nhÛ tÛi Bô-na-pác lúc ó ã i Ai C­p. Binh lính lÛn ti¿ng phàn nàn r±ng hÍ ph£i n uÑng ói khát vì n¡n n c¯p phÕ bi¿n và hÍ nói i nói l¡i r±ng ng°Ýi ta °a hÍ ¿n ch× ch¿t mÙt cách vô ích. Ho¡t Ùng cça bÍn b£o hoàng b¥y lâu v«n chÉ ng¥m ng§m, b×ng l¡i bùng lên ß Vng-ê.

Nhïng tên thç l)nh cça phong trào Su-ng nh° Gioóc-gi¡, Ca-u-an, PhrÑt-tê, La Rô-s¡-gia-c¡ -lanh l¡i kích Ùng miÁn Br¡- ta-nh¡ va miÁn Noóc-mng-i nÕi d­y. Þ mÙt vài n¡i, bÍn b£o hoàng ã dám c£ gan hô ß giïa phÑ: "Xu-vô-rÑp muôn nm! £ £o chính thà CÙng hoà!". Hàng nghìn thanh niên, buÙc ph£i rÝi bÏ quê h°¡ng à trÑn n¡n dËch, i lang thang kh¯p n°Ûc. Sinh ho¡t ngày càng ¯t Ï vì sñ suy såp toàn bÙ cça nÁn tài chính, nÁn th°¡ng nghiÇp và nÁn công nghiÇp, vì nhïng sñ tr°ng thu liên miên và vô tÕ chéc à em l¡i nhïng nguÓn lãi k¿ch xù cho bÍn §u c¡ và bÍn ling o¡n. Cho ¿n c£ sau mùa thu nm1799, m·c dù Mát-xê-na ã ánh b¡i °ãc quân Nga cça Coóc-xa-cÑp ß g§n Xu-rích và ¡o quân Nga cça Xu -vô-rÑp ã bË hoàng ¿ Pôn gÍi vÁ, nh°ng nhïng th¯ng lãi ó cing ch³ng giúp cho ViÇn Ñc chính

71

°ãc bao nhiêu và cing không khôi phåc l¡i °ãc uy tín cho ViÇn

Ñc chính.

à tóm t¯t trong vài câu tình hình n°Ûc Pháp hÓi ó, hÓi giïa nm 1799 ng°Ýi ta có thà nói theo cách này: d°Ûi con m¯t cça ¡i a sÑ giai c¥p hïu s£n, ViÇn Ñc chính là vô ích và b¥t lñc, th­m chí có nhiÁu ng°Ýi dét khoát cho r±ng nó là có h¡i. Ñi vÛi ông £o qu§n chúng nghèo khÕ ß thành thË cing nh° nông thôn, ViÇn Ñc chính là ¡i diÇn cho ch¿ Ù cça bÍn §u c¡, cça bÍn n c¯p °ãc nuôi béo, mÙt ch¿ Ù em l¡i giàu sang và khoái l¡c cho bÍn åc khoét cça công và mÙt ch¿ Ù gieo r¯c ói khÕ và áp béc tàn tÇ cho thã thuyÁn, nhïng ng°Ýi làm công nh­t, téc là cho ng°Ýi tiêu thå nghèo. CuÑi cùng, Ñi vÛi binh lính ViÇn Ñc chính là mÙt b§y nhïng k» gian manh ã bÏ m·c hÍ không giày dép, không bánh mó và chÉ trong vài tháng ã nÙp cho quân Ëch t¥t c£ nhïng chi¿n qu£ do Bô-na-pác ã thu °ãc b±ng hàng chåc tr­n chi¿n th¯ng. Tình th¿ ã sµn sàng à mÙt nÁn Ùc tài ra Ýi.

Ngày 13 tháng 10 (21 tháng Hái nho) nm 1799, ViÇn Ñc chính l¥y làm hài lòng thông báo cho H¡ nghË viÇn bi¿t r±ng t°Ûng Bô-na-pác ã vÁ tÛi n°Ûc Pháp và ã Õ bÙ lên Phrê -giuýt. Giïa nhïng tràng v× tay nh° pháo nÕ, nhïng ti¿ng reo hò sung s°Ûng, nhïng ãt vui mëng ph¥n khßi không thành ti¿ng, t¥t c£ các vË ¡i diÇn cho dân Áu éng d­y hoan hô hÓi lâu à chào mëng sñ trß vÁ ó. BuÕi hÍp bË gián o¡n. Nhïng ng°Ýi °ãc måc kích có kà l¡i r±ng, khi i ra phÑ Ã vÁ nhà, các nghË s) vëa loan báo tin ¥y ra thì b×ng nhiên hình nh° thç ô vui s°Ûng cuÑng cuÓng; trong r¡p hát, trong nhïng phòng khách, trên các °Ýng phÑ chính, âu âu ng°Ýi ta cing chÉ nghe th¥y tên Bô-na-pác. Tin téc vÁ các cuÙc ti¿p ón ch°a tëng có vË t°Ûng cça nhân dân miÁn nam, miÁn trung và các thành phÑ mà ông ta i qua à vÁ Pa-ri tÛi t¥p bay ¿n thç ô. Nông dân rÝi bÏ làng m¡c, các oàn ¡i biÃu các thành phÑ nÑi nhau ¿n trình diÇn Bô-na-pác, ón chào Bô-na-pác nh° mÙt vË t°Ûng giÏi nh¥t cça nÁn CÙng hoà. Không mÙt ai, kà c£ Bô-na-pác, có thà t°ßng t°ãng tr°Ûc °ãc cuÙc biÃu tình vëa b¥t ngÝ, vëa v) ¡i, l¡i vëa §y ý ngh)a nh° v­y. Và ây là mÙt tr°Ýng hãp nÕi b­t: ß Pa-ri, vëa tho¡t bi¿t tin Bô-na-pác ã lên bÝ, quân Ùi óng

ß Pa-ri bèn rÝi khÏi doanh tr¡i, quân nh¡c i §u, diÅu hành kh¯p thç ô và ng°Ýi ta không thà tìm bi¿t °ãc ai ã ra lÇnh ó, có lÇnh ó không, hay chÉ là do hÍ tñ Ùng.

Ngày 16 tháng 10 (24 Tháng Hái nho), t°Ûng Bô-na-pác vÁ tÛi Pa-ri. ViÇn Ñc chính chÉ còn ba tu§n lÅ Ã sÑng, nh°ng lúc ó kà c£ Ba-ra, con ng°Ýi ã ch¿t h³n vÁ m·t chính trË, cing nh° các viÇn Ñc chính s¯p giúp Bô-na-pác chôn vùi chính ch¿ Ù cça hÍ, Áu không ngÝ °ãc r±ng giÝ k¿t thúc l¡i quá g§n nh° v­y và viÇc thi¿t l­p nÁn chuyên chính quân phiÇt không ph£i là chuyÇn hàng tu§n nïa mà là hàng ngày và rÓi ngay sau ó ã không còn là hàng ngày nïa, chÉ là hàng giÝ.

Hành trình cça Bô-na-pác ß Pháp, të Phrê -giuýt ¿n Pa-ri, ã v¡ch rõ ra r±ng ng°Ýi ta coi Bô-na-pác nh° mÙt "¥ng céu tinh". âu âu cing chÉ th¥y nhïng cuÙc ti¿p ón long trÍng, nhïng bài diÅn vn §y nhiÇt tình, nhïng hÙi èn hoa rñc rá, nhïng cuÙc biÃu tình çng hÙ và nhïng phái oàn hoan nghênh. Nông dân, thË dân thành phÑ và các tÉnh nhÏ kéo ¿n g·p Bô-na- pác. S) quan và binh lính tÕ chéc mÙt cuÙc ti¿p ón vô cùng nÓng nhiÇt ng°Ýi t°Ûng l×i l¡c cça hÍ. T¥t c£ nhïng hình théc biÃu thË tình c£m và ý chí ¥y, t¥t c£ nhïng con ng°Ýi ¥y l§n l°ãt diÅu qua tr°Ûc m¯t Bô-na-pác trên °Ýng vÁ Pa-ri, muôn màu muôn v» nh° mÙt Ñng kính v¡n hoa, nh°ng ch°a ç b£o £m cho Bô-na-pác có thà th¯ng lãi ngay téc kh¯c °ãc. Tr°Ûc h¿t, c§n ph£i tìm hiÃu tình hình thç ô. Quân Ùi Ón trú ß Pa-ri nhiÇt liÇt ón chào ng°Ýi chÉ huy trß vÁ, mình §y nhïng vòng hoa chi¿n th¯ng mÛi tinh khôi hái trong cuÙc chinh phåc Ai C­p, ng°Ýi chi¿n th¯ng quân Ma-m¡-lúc, ng°Ýi chi¿n th¯ng quân Ùi ThÕ, ng°Ýi mà tr°Ûc khi rÝi bÏ sông Nin ã giáng cho Ñi ph°¡ng mÙt òn trí m¡ng. Bô- na-pác th¥y ngay ch× dña m¡nh m½ ß nhïng t§ng lÛp th°ãng l°u. úng là ngày të ngày §u, ¡i bÙ ph­n giai c¥p t° s£n và ·c biÇt nhïng t§ng lÛp hïu s£n mÛi ã tÏ rõ thái thù Ëch vÛi ViÇn Ñc chính, vì bÍn hÍ th¥y r±ng ViÇn Ñc chính b¥t lñc c£ vÁ Ñi nÙi cing nh° vÁ Ñi ngo¡i và bÍn hÍ thñc sñ run sã tr°Ûc nhïng ho¡t Ùng cça bÍn b£o hoàng, nh°ng còn run sã h¡n nïa khi th¥y phong trào ang âm É ß các ngo¡i ô, n¡i mà ViÇn Ñc chính vëa

73

ánh xong mÙt òn mÛi vào ông £o thã thuyÁn: ngày 13 tháng 8, Xi-ay-ét, theo yêu c§u cça bÍn chç nhà bng, ã thanh toán cé iÃm trÍng y¿u cuÑi cùng cça chç ngh)a Gia-cô-banh: "HÙi nhïng ng°Ýi b¡n Tñ do và Bình ³ng", có g§n 5.000 hÙi viên và chi¿m

250 gh¿ trong hai viÇn. Giai c¥p t° s£n và nhïng k» éng §u hÍ ã téc kh¯c tin t°ßng s¯t á r±ng Bô-na-pác chính là k» có nhiÁu kh£ nng nh¥t à ngn ngëa nguy c¡ do phe hïu gây nên và nh¥t là cça phe t£. Ngoài ra, b¥t th§n ng°Ýi ta phát hiÇn °ãc r±ng, giá nh° Bô-na-pác có quy¿t Ënh £o chính ngay lúc ó, thì nÙi trong nm viên Ñc chính cing s½ ch³ng có mÙt ai có kh£ nng chÑng l¡i Bô-na-pác mÙt cách triÇt à và ích áng. Nhïng nhân v­t b¥t tài nh° Gô-ni-ê, Mu-lanh, Rô-giê uy-cô Áu không áng ¿m xÉa ¿n. Ng°Ýi ta ·t hÍ lên chéc Ñc chính chÉ vì ai cing bi¿t ích xác r±ng hÍ không có kh£ nng suy ngh) Ùc l­p, cing nh° không dám há miÇng khi mà Xi-ay-ét và Ba-ra ã cho r±ng viÇc hÍ nói là quá thëa.

ChÉ còn l¡i có Xi-ay-ét và Ba-ra. Xi-ay-ét, con ng°Ýi vang danh trong thÝi kó tiÁn cách m¡ng do vi¿t cuÑn sách nÕi ti¿ng vê ³ng c¥p thé ba thì ã và ang là ng°Ýi ¡i biÃu và nhà t° t°ßng cça gia c¥p ¡i t° s£n Pháp. Cing nh° giai c¥p ¡i t° s£n, Xi-ay- ét ã b¥t ¯c s) ph£i chËu ñng nÁn chuyên chính cách m¡ng cça phái Gia-cô-banh; ã nhiÇt liÇt v× tay ngày 9 Tháng Nóng khi th¥y nÁn chuyên chính ó bË l­t Õ và khi th¥y diÅn ra cuÙc khçng bÑ Tháng Óng cÏ Ñi vÛi qu§n chúng lao Ùng khßi ngh)a; cing nh° giai c¥p ¥y, Xi-ay-ét mong mÏi tr­t tñ t° s£n °ãc cçng cÑ, và tuy chính b£n thân Xi-ay-ét - mÙt trong sÑ nm viên Ñc chính - ã cho r±ng ch¿ Ù Ñc chính hoàn toàn b¥t lñc tr°Ûc viÇc cçng cÑ tr­t tñ. Xi-ay-ét v«n ·t t¥t c£ hy vÍng vào cuÙc trß vÁ cça Bô-na-pác, nh°ng không khÏi hiÃu l§m mÙt cách kó quái vÁ cÑt cách cça viên t°Ûng này. "Ta c§n mÙt thanh ki¿m". Xi-ay-ét nói nh° v­y, ngÛ ng©n cho r±ng Bô-na-pác chÉ là thanh ki¿m, còn y, Xi-ay-ét mÛi là ng°Ýi sáng l­p ch¿ Ù mÛi. Ngay d°Ûi ây chúng ta s½ th¥y nhïng h­u qu£ cça sñ hiÃu l§m áng buÓn ó (dù sao cing chÉ riêng cho Xi-ay-ét).

E. 74

Còn Ba-ra, ng°Ýi ta g·p ß y mÙt lo¡i ng°Ýi khác h³n, có mÙt cuÙc Ýi khác h³n, mÙt tính khí khác h³n Xi-ay-ét. Ch¯c ch¯n là Ba-ra thông minh h¡n Xi-ay-ét, vì Ba-ra không có mÙt chút gì tÏ ra là mÙt gã lý lu­n chính trË, tñ cao tñ mãn nh° Xi-ay-ét, có thà nói r±ng Xi-ay-ét là con ng°Ýi tñ phå ché không ph£i chÉ gi£n ¡n là mÙt k» ích k÷. LiÁu l)nh, dâm ãng, hoài nghi, tñ do phóng mình vào nhïng cuÙc trác táng, cing nh° vào t­t x¥u và tÙi l×i, nguyên tí t°Ûc Ba-ra, tr°Ûc cách m¡ng là s) quan, trong cách m¡ng là ng°Ýi thuÙc phái Núi, là mÙt trong nhïng k» chç chÑt thñc hiÇn nhïng thç o¡n trong nghË viÇn, là mÙt trong nhïng k» âm m°u làm cuÙc £o chính ngày 9 Tháng Nóng, là nhà chính trË lÛn cça phái Tháng Nóng, là k» chç m°u chính ngày 18 Tháng Qu£; ch× nào có uy quyÁn - ch× mà ng°Ýi ta có thà chia nhau quyÁn hành và h°ßng thå Ba-ra xông ¿n. Nh°ng khác vÛi Tan-lây-rng, thí då Ba-ra ã bi¿t liÁu m¡ng nh° h¯n ã liÁu tÕ chéc cuÙc ti¿n công chÑng l¡i Rô-be-xpi-e tr°Ûc ngày 9 Tháng Nóng, Ba-ra bi¿t ánh th³ng ngay vào k» Ëch, nh° h¯n ã ánh vào bÍn b£o hoàng hÓi Tháng Hái nho, ho·c hai nm sau hÓi Tháng Qu£. Trong thÝi Rô- be- xpie-e. Ba-ra không che gi¥u t° t°ßng cça mình à trÑn tránh nh° Xi-ay-ét, cái k» mà khi bË ng°Ýi ta hÏi tëng làm gì trong thÝi kó khçng bÑ ã tr£ lÝi "Tôi ã tëng tr£i viÇc Ýi". Ba-ra thì l¡i ã tính n°Ûc liÁu të lâu, Ba-ra bi¿t bÍn b£o hoàng và phái Gia-cô- banh cm thù mình nh° th¿ nào, và Ba-ra ã không tha gì c£ nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh l«n bÍn b£o ho£ng, vì Ba-ra hiÃu r±ng n¿u nhïng ng°Ýi ó chi¿n th¯ng, hÍ cing s½ ch³ng tha gì Ba-ra. Nhân khi ch³ng may Bô-na-pác të Ai C­p trß vÁ bình yên vô sñ, Ba-ra ã không th¥y ghê tßm gì khi h¯n tính ¿n chuyÇn giúp á Bô-na-pác. Ba-ra cing ã thân hành ¿n g·p Bô-na-pác. Trong nhïng ngày cng th³ng tr°Ûc vå Tháng S°¡ng mù, Ba-ra ã cí ¡i diÇn ¿n Bô-na-pác à th°¡ng l°ãng vÛi Bô-na-pác, luôn luôn xin dành cho mình mÙt chút Ëa vË trong ch¿ Ù s¯p tÛi, càng cao và càng vïng vàng càng hay.

Nh°ng Bô-na-pác l¡i liÇt ngay Ba-ra vào h¡ng ng°Ýi không thà dùng °ãc. Không ph£i t¡i Ba-ra vô dång: khó mà có °ãc nhiÁu nhà chính trË thông minh, táo b¡o, tinh t¿, nhìn xa hiÃu

75

rÙng, nh¥t là l¡i có Ëa vË cao nh° v­y; n¿u bÏ i thì th­t r¥t áng ti¿c, nh°ng ph©m cách cá nhân cça Ba-ra ã làm cho h¯n thành con ng°Ýi không thà dùng °ãc. Con ng°Ýi này không nhïng ã làm cho ng°Ýi ta ghét mà còn làm cho ng°Ýi ta khinh. Nhïng vå n c¯p tr¯ng trãn, nhïng hành Ùng x¥u xa ph¡i ra tr°Ûc m¯t mÍi ng°Ýi; nhïng viÇc làm ám muÙi cça Ba-ra vÛi nhïng tên nhà th§u và nhïng tên §u c¡, nhïng trò dâm ãng miên man cça h¯n không ngëng diÅn ra tr°Ûc m¯t ông £o qu§n chúng ang ói khÕ khçng khi¿p, t¥t c£ nhïng iÁu ó ã làm cho cái tên Ba-ra trß thành t°ãng tr°ng cho sñ thÑi nát, sñ x¥u xa, sñ tan rã cça ch¿ Ù Ñc chính.

Trái l¡i, Bô-na-pác ã chú ý nhiÁu ¿n Xi-ay-ét ngay të buÕi §u. Thanh danh Xi-ay-ét tÑt h¡n, và vÛi danh ngh)a là mÙt vË Ñc chính thì khi éng vÁ phái Bô-na-pác, Xi-ay-ét có thà khoác lên cho toàn bÙ công viÇc mÙt cái có thà gÍi là "hình théc hãp pháp". Na-pô-lê-ông t¡m thÝi giï gìn à Xi-ay-ét khÏi hiÃu l§m, vÛi Ba-ra cing v­y, và l¡i càng vui lòng Ñi ãi tí t¿ vÛi Xi-ay-ét h¡n vì sau khi £o chính rÓi h¯n cing còn có tác dång trong mÙt thÝi gian nào ó nïa.

Vào hÓi ¥y, có hai ng°Ýi ¿n y¿t ki¿n Na-pô-lê-ông mà ng°Ýi Ýi sau ph£i g¯n liÁn tên tuÕi cça hÍ vào sñ nghiÇp cça Na -pô-lê- ông: ó là Tan-lây-rng và Phu-sê. Bô-na-pác bi¿t Tan-lây-rng të lâu và coi là mÙt tên n c¯p, mÙt viên chéc không làm tròn nhiÇm vå, mÙt tên c¡ hÙi tr¡ tráo nh°ng r¥t thông minh. ¯t h³n Tan-lây- rng s½ bán t¥t c£ nhïng gì mà h¯n có thà bán °ãc vÛi iÁu kiÇn duy nh¥t là có ng°Ýi mua, Bô-na-pác không nghi ngÝ gì iÁu ó c£; và Bô-na-pác th¥y rõ hiÇn nay không Tan-lây-rng bán Bô-na-pác cho các vË Ñc chính, mà trái l¡i, Tan-lây-rng s½ bán ViÇn Ñc chính cho Bô-na-pác, m·c dù vëa mÛi ây xong h¯n còn là bÙ tr°ßng ngo¡i giao cça ViÇn Ñc chính. Tan-lây-rng cung c¥p cho Bô-na-pác r¥t nhiÁu tài liÇu quý báu và xúc ti¿n m¡nh m½ công viÇc. T°Ûng Bô-na-pác r¥t tin t°ßng vào tài trí minh m«n cça nhà chính trË này, coi nh° mÙt triÇu chéng tÑt khi Tan-lây-rng ngÏ ý quy¿t tâm giúp mình. L§n này, Tan-lây-rng th­t thà và công khai làm viÇc cho Bô-na-pác. Phu-sê cing ã làm nh° v­y. Là bÙ

E. 76

tr°ßng công an d°Ûi thÝi ViÇn Ñc chính, Phu-sê Ënh tâm v«n giï chéc ó d°Ûi thÝi Bô-na-pác. Nh° Bô-na-pác ã bi¿t, Phu-sê có mÙt iÃm r¥t quý là h¯n r¥t lo cho tính mÇnh h¯n n¿u dòng hÍ BuÑc- bông trß l¡i. Nguyên là ng°Ýi phái Gia-cô-banh chç tr°¡ng khçng bÑ và ã biÃu quy¿t hành hình Lu-i XVI, nên hình nh° Phu-sê có ç b£ £m không em bán chç mÛi cça h¯n cho bÍn BuÑc-bông. Nhïng công viÇc cça Phu-sê ã °ãc ch¥p nh­n. BÍn tài chç lÛn và bÍn nhà th§u công khai c¥p tiÁn cho Na -pô-lê-ông. Cô-lô, chç nhà bng, ã mang ¿n mÙt lúc 500.000 phrng và hình nh° ng°Ýi chç t°¡ng lai cça n°Ûc Pháp th¥y r±ng lúc này viÇc ó không có gì áng chê trách nên ông ta ã r¥t vui lòng l¥y sÑ tiÁn ¥y, vì nó s½ r¥t có ích trong mÙt công viÇc nguy hiÃm nh° th¿ này.

Trong không khí r¡o rñc h§m h­p cça ba tu§n lÅ r°ái ã trôi i, kà të lúc vÁ tÛi Pa-ri ¿n cuÙc £o chính, Bô-na-pác ti¿p r¥t nhiÁu ng°Ýi và lúc này, qua câu chuyÇn cça hÍ, Bô-na-pác ã rút ra °ãc nhïng nh­n xét quý báu cho sau này. Hình nh° h§u h¿t mÍi ng°Ýi (trë Tan-lây-rng) Áu cho r±ng cái anh lính thâm niên ¥y, gã quân nhân xu¥t s¯c nh°ng thô b¡o ¥y, mÛi 30 tuÕi ã th¯ng nhiÁu tr­n, ã h¡ °ãc nhiÁu thành quách, ã làm lu mÝ t¥t c£ các vË t°Ûng khác, song l¡i ch³ng am hiÃu gì m¥y vÁ chính trË, vÁ dân sñ và hÍ Áu cho r±ng iÁu khiÃn Bô-na-pác cing ch³ng khó khn gì. ¿n lúc k¿t thúc màn kËch, nhïng ng°Ýi hay kháo chuyÇn và nhïng ng°Ýi giúp viÇc cça Bô-na-pác ã th¥y ß Bô-na-pác mÙt con ng°Ýi khác h³n. V£ l¡, Bô-na-pác ã làm t¥t c£ nhïng gì có thà làm °ãc nh±m làm cho ng°Ýi ta hiÃu l§m ông ta trong nhïng tu§n lÅ nguy hiÃm ó. Con s° tí ch³ng thèm nhe nanh, thò vuÑt quá sÛm. Sñ gi£ ò nh¹ d¡, th­t thà, bÙ chÙp, ngây ngô, th­m chí kém thông minh nïa mà Bô-na-pác ã t¡o thành mÙt thé chi¿n thu­t ang °ãc thí thách ¥y ã °ãc sí dång mÙt cách rÙng rãi suÑt trong nía §u Tháng S°¡ng mù nm 1799 và ã thu °ãc k¿t qu£ m) mãn. Nhïng tên nô lÇ ngày mai coi ng°Ýi chç t°¡ng lai cça chúng nh° mÙt công cå tÑt tình cÝ mà có. BÍn chúng cing ch³ng gi¥u gi¿m iÁu ó. Còn Bô-na-pác thì l¡i bi¿t r±ng nhïng ngày cuÑi cùng ang trôi qua và trong nhïng ngày này nhïng k» ¥y v«n còn có thà nói chuyÇn ngang hàng vÛi mình; Bô-na-pác cing còn

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:50:50)

77

bi¿t r±ng cé à cho chúng tin nh° v­y là mÙt iÁu quan trÍng ¿n méc nào. Nh°ng, cing nh° b¥t cé bao giÝ, trong viÇc này, Bô-na- pác v«n là ng°Ýi chÉ huy tr°ßng, °a ra nhïng hu¥n lÇnh à chÉ ¡o cái k¿ ho¡ch ã °ãc ti¿n hành. Trong nhïng tu§n lÅ chu©n bË ó, Bô-na-pác xí sñ khôn khéo, tài tình ¿n n×i không nhïng quân Ùi, mà c£ thã thuyÁn vùng ngo¡i ô lúc §u cing t°ßng r±ng cái viÇc ã rÓi ó là mÙt cuÙc £o chính cça phe t£ céu nÁn CÙng hoà khÏi tay bÍn b£o hoàng. "ó là vË t°Ûng cça Tháng Hái nho, ng°Ýi ã trß vÁ à céu nÁn CÙng hoà!". Ng°Ýi ta Ón ¡i nh° v­y (và ó cing là cái chuyÇn mà Bô-na-pác tìm cách ·t ra) tr°Ûc và sau cuÙc £o chính.

CuÙc £o chính này ã mang l¡i cho Bô-na-pác uy quyÁn tuyÇt Ñi và th°Ýng °ãc gÍi t¯t là ngày 18 Tháng S°¡ng mù (ngày

9 tháng 11) m·c dù nó chÉ mÛi b¯t §u të ngày 18 và hành Ùng quy¿t Ënh l¡i x£y ra ngày hôm sau, téc là ngày 10 tháng 11 nm

1799.

Công viÇc ti¿n hành cñc kó thu­n lãi không nhïng chÉ vì có hai viên Ñc chính (Xi-ay-ét và Rô-giê uy-cô-ê) và thé t° (Mu- lanh) ã bË Phu-sê - con ng°Ýi vô cùng gian ngoan và x£o quyÇt, Ënh tâm nhân cuÙc £o chính này giành l¥y gh¿ bÙ tr°ßng công an - lëa phÉnh và g¡t g«m (có l½ viÇc này không có). ChÉ còn l¡i Ba- ra, tñ ¯c cho r±ng ng°Ýi ta s½ ch³ng làm °ãc viÇc gì n¿u không có mình và giï thái Ù chÝ ãi. Þ H¡ nghË viÇn và Th°ãng nghË viÇn, nhiÁu nghË s) có th¿ lñc ã ánh h¡i th¥y âm m°u này và cing có thà mÙt vài ng°Ýi ã bi¿t rõ; nhiÁu ng°Ýi khác chÉ bi¿t l¡ m¡, nh°ng có thiÇn c£m, vì hÍ cho r±ng rÑt cuÙc ây ch³ng qua chÉ là mÙt sñ thay Õi nhân v­t mà thôi.

Mãi ¿n hôm tr°Ûc ngày 18 Tháng S°¡ng mù mÛi dét khoát phân công cå thÃ. Sáu giÝ sáng hôm ó, trong nhà Bô-na-pác và ß các phÑ xung quanh ¥y, các t°Ûng l)nh và s) quan b¯t §u ¿n ch­t ních. Lúc ó quân b£o vÇ Pa-ri có 7.000 ng°Ýi, Bô-na-pác hoàn toàn tin c­y vào Ùi quân ó, và chéng 1.500 binh lính chËu trách nhiÇm b£o vÇ ViÇn Ñc chính và hai viÇn l­p pháp là H¡

E. 78

nghË viÇn và Th°ãng nghË viÇn. Không c§n ·t ra gi£ thuy¿t r±ng Ùi quân ó s½ c§m vi khí chÑng l¡i Bô-na-pác. Tuy v­y, iÁu tÑi quan trÍng là ngay të lúc §u ã c§n ph£i che gi¥u thñc ch¥t cça viÇc này, và không à cánh "Gia-cô-banh", téc là cánh t£ cça H¡ nghË viÇn ¿n phút quy¿t Ënh có thà kêu gÍi binh lính éng lên

"b£o vÇ nÁn CÙng hoà". Nh° v­y là mÍi viÇc Áu ã °ãc bÑ trí ¿n n×i t°ßng nh° chính hai viÇn l­p pháp ã mÛi Bô-na-pác lên n¯m chính quyÁn. T£ng sáng ngày 18 Tháng S°¡ng mù, sau khi t­p hãp quanh mình các t°Ûng l)nh ·c biÇt tin c©n (Muy-ra và Lo- cléc, c£ hai Áu là em rà cça Bô-na-pác, Béc-na-Ñt, M¯c-ô-nan và vài ng°Ýi khác) và mÙt sÑ s) quan °ãc Bô-na-pác mÝi ¿n, Bô-na- pác ã báo cho hÍ bi¿t là ã ¿n ngày c§n ph£i "céu l¥y nÁn CÙng hoà". Các t°Ûng l)nh và s) quan Áu cam oan chËu trách nhiÇm hoàn toàn vÁ quân lính cça hÍ. Xung quanh nhà Bô-na-pác, quân lính cça hÍ ã x¿p thành hàng ngi chÉnh tÁ. Bô-na-pác ãi cái ¡o lu­t mà b¡n bè và mÙt sÑ tay chân cça Bô-na-pác vëa béc Th°ãng nghË viÇn, °ãc c¥p tÑc triÇu t­p të sáng, ph£i biÃu quy¿t.

Trong phiên hÍp cça Th°ãng nghË viên, bao gÓm ph§n lÛn nhïng ¡i biÃu cça t§ng lÛp trung và ¡i t° s£n, mÙt tên Coóc- nê nào ó, mÙt k» h¿t lòng sùng bái Bô-na-pác, ã công bÑ sñ phát hiÇn °ãc "mÙt âm m°u ghê gÛm cça bÍn khçng bÑ": "nÁn CÙng hoà và bÙ x°¡ng cça nó s½ r¡i vào tay li cú vÍ và chúng s½ tranh giành xâu xé nhïng chân tay tr¡ x°¡ng", nhïng câu ¥y, lÝ mÝ, trÑng r×ng và huênh hoang, không phát hiÇn °ãc iÃm gì cå thÃ, không chÉ tên ai, ã °a ¿n viÇc Á nghË Th°ãng nghË viÇn ra ngay mÙt ¡o lu­t quy¿t Ënh Th°ãng nghË viÇn cing nh° H¡ nghË viÇn (mà ng°Ýi ta cing không c§n hÏi ý ki¿n) ph£i di chuyÃn ¿n Xanh Clu, và nhiÇm vå tr¥n áp cái "âm m°u ghê gÛm" ó °ãc giao cho t°Ûng Bô-na-pác, tÕng chÉ huy t¥t c£ các lñc l°ãng vi trang cça thç ô và các vùng lân c­n. ¡o lu­t ¥y °ãc nhïng ng°Ýi bi¿t rõ måc ích cça nó cing nh° nhïng ng°Ýi ¿n lúc ¥y mÛi bi¿t, biÃu quy¿t mÙt cách rÙi vã. Không mÙt ai dám chÑng l¡i. ¡o l u­t °ãc téc kh¯c chuyÃn ¿n tay Bô-na-pác.

T¡i sao Bô-na-pác l¡i c§n ph£i chuyÃn hai viÇn l­p pháp ¿n

Xanh Clu tr°Ûc rÓi mÛi bóp ch¿t chúng sau? Trong tr°Ýng hãp này,

79

ph£i kà ¿n nhïng ký éc và nhïng ¥n t°ãng, di s£n nhïng nm cách m¡ng v) ¡i. Trong trí t°ßng t°ßng cça lÛp ng°Ýi ¥y, nhïng phút kinh khçng, tuy nay ã xa song v«n còn rõ nét, nhïng phút mà ông £o qu§n chúng nhân dân ngo¡i ô, dù éng tr°Ûc b¥t cé mÙt b¡o lñc nào cing Áu chÑng l¡i ngay; nhïng phút mà të miÇng các nghË s) bË e do¡ gi£i tán còn ngân vang câu nói sau ây: "VÁ b£o vÛi chúa cça ông r±ng bÍn tôi ß ây là tuân theo ý chí cça nhân dân và bÍn tôi s½ chÉ ra khÏi n¡i ây b±ng séc m¡nh cça l°ái lê". Ông chúa ã không dám dùng tÛi l°ái lê, và chính nhïng l°ái lê ¥y ã quay l¡i phá ngåc Ba-xti. Ng°Ýi ta cing còn nhÛ nhân dân ã làm th¿ nào à k¿t liÅu mÙt chính thà quân chç già c×i hàng

1.500 nm, Ã è b¹ p bÍn Gi-rông-anh, và l§n cuÑi cùng, vào Tháng Óng cÏ nm 1795, nhân dân ã làm nh° th¿ nào khi bêu §u mÙt u÷ viên HÙi nghË QuÑc °Ûc Tháng Nóng trên mÙt ngÍn giáo và gi¡ lên cho nhïng k» còn l¡i trong HÙi nghË QuÑc °Ûc xem, khi¿n ng°Ýi hÍ l¡nh toát i vì khi¿p sã... Dù có tñ tin ¿n âu, Bô- na-pác cing th¥y r±ng làm ß Pa-ri nhïng iÁu mà Bô-na-pác Ënh làm ¯t s½ nguy hiÃm, ché không nh° làm ß mÙt thË tr¥n nhÏ, n¡i chÉ có cái biÇt thñ ngo¡i ô cça vua chúa Pháp là trå sß duy nh¥t quan trÍng.

Công viÇc ã °ãc ti¿n hành úng nh° ý Bô-na-pác mong muÑn: cái mã ngoài hãp pháp °ãc tôn trÍng, và chiÃu theo ¡o lu­t, Bô-na-pác tuyên bÑ cho quân Ùi bi¿t là të nay trß i hÍ thuÙc quyÁn chÉ huy cça ông ta và hÍ ph£i "hÙ tÑng" hai viÇn i ¿n Xanh Clu.

Tr°Ûc h¿t, Bô-na-pác °a quân Ùi ¿n Tuy-l¡-ri, n¡i Th°ãng nghË viên °¡ng hÍp, cho bao vây xung quanh rÓi vào phòng hÍp cùng vÛi mÙt sÑ s) quan h­u c­n. Tr°Ûc ây cing nh° vÁ sau này, không bao giÝ Bô-na-pác có tài nói tr°Ûc công chúng, trë tr°Ûc binh lính, nên Bô-na-pác ã tuyên bÑ vài câu rÝi r¡c nh° sau:

"Chúng ta muÑn có mÙt nÁn CÙng hoà xây dñng trên tñ do, bình ³ng, trên nhïng nguyên t¯c thiêng liêng cça quÑc dân ¡i biÃu. Chúng ta s½ có, tôi xin cam oan nh° v­y!". Nh°ng, bây giÝ cing ch³ng c§n ¿n tác dång cça tài hùng biÇn nïa. Tài hùng biÇn

E. 80

trong chÑn nghË tr°Ýng tr°Ûc kia ã tëng giï mÙt vai trò to lÛn trong n°Ûc Pháp cách m¡ng të nay s½ v)nh viÅn im h ¡i l·ng ti¿ng. Sau ó ra phÑ, Bô-na-pác ã th¥y quân tiÁn vÇ cça ông ta, và

hÍ hoan hô §m ). Lúc này mÙt chuyÇn b¥t ngÝ ã x£y ra. MÙt gã BÑt-tô nào ó do Ba-ra phái i ang ti¿n ¿n g§n Na -pô-lê-ông, lúc này Ba-ra r¥t lo l¯ng vì ch°a th¥y Na-pô-lê-ông cho gÍi mình.

Vëa chãt th¥y BÑt-tô, Bô-na-pác ã la m¯ng tÛi t¥p, nh°ng thñc ra là à m¯ng ViÇn Ñc chính: "Các ng°Ýi ã làm °ãc gì cho cái n°Ûc Pháp vô cùng huy hoàng mà ta ã à l¡i cho các ng°Ýi. Ta à l¡i cho các ng°Ýi hoà bình, thì nay ta g·p l¡i chi¿n tranh! Ta à l¡i cho các ng°Ýi chi¿n th¯ng, thì nay ta g·p ph£i nhïng c£nh rçi ro! Ta à l¡i cho các ng°Ýi hàng triÇu phrng vàng cça n°Ûc Ý thì nay âu âu ta cing g·p l¡i nhïng lu­t lÇ c°áng o¡t và sñ cùng khÕ! Các ng°Ýi ã làm gì cho hàng chåc v¡n quân Pháp mà ta tëng bi¿t rõ hÍ, hÍ là nhïng b¡n chi¿n th¯ng cça ta? HÍ ã ch¿t c£ rÓi!". Sau ó, Bô-na-pác nh¯c l¡i là ông ta muÑn nÁn CÙng hoà °ãc xây dñng trên nhïng c¡ sß cça "quyÁn bình ³ng, ¡o éc, quyÁn tñ do công dân và quyÁn tñ do chính trË".

ViÇn Ñc chính, c¡ quan ch¥p chính tÑi cao cça nÁn CÙng hoà, ã bË thç tiêu không mÙt chút khó khn, và cing ch³ng c§n ph£i b¯n gi¿t hay b¯t bÛ mÙt ai: Xi-ay-ét và Rô-giê uy-cô thì ã n±m trong âm m°u, Gô-ni-ê và Mu-lanh, th¥y t¥t c£ Áu tan vá, ã i theo binh lính ¿n Xanh Clu. Còn l¡i Ba-ra "Ã thuy¿t phåc" y làm ngay ¡n xin të chéc. Bi¿t r±ng Bô-na-pác quy¿t Ënh không dùng mình. Ba-ra ã làm ngay iÁu ng°Ýi ta yêu c§u. Vëa ngÏ ý muÑn rút lui Ýi ho¡t Ùng chính trË Ã trß vÁ quê h°¡ng sÑng ©n d­t và bình th£n ß n¡i thôn dã, l­p téc Ba-ra °ãc kõ binh c­n vÇ hÙ tÑng vÁ n¡i ß mÛi. Th¿ là con ng°Ýi tr°Ûc ây tëng lëa dÑi mÍi ng°Ýi, nay Ùt nhiên ¿n l°ãt mình bË lëa dÑi, ã v)nh viÅn bi¿n khÏi vi ài chính trË.

Nh° v­y là ViÇn Ñc chính ã hoàn toàn bË thç tiêu. ChiÁu ngày 18 Tháng S°¡ng mù, các u÷ viên phå trách qu£n trË hành chính cça hai viÇn Áu có m·t ß Xanh Clu. Bây giÝ còn ph£i thanh toán nÑt hai viÇn này. M·c dù hai viÇn ã bË pháo binh, kõ binh

81

c­n vÇ cça Bô-na-pác bao vây ch·t ch½, ã hoàn toàn trong tay Bô- na-pác, nh°ng Bô-na-pác v«n muÑn làm th¿ nào à b£n thân hai viÇn tñ nh­n th¥y mình b¥t lñc, tuyên bÑ tñ gi£i tán và giao l¡i quyÁn hành cho Bô-na-pác. ý muÑn thñc hiÇn nhïng k¿ ho¡ch cça mình d°Ûi nhïng hình théc ít nhiÁu có tính ch¥t hãp pháp, nói chung không ph£i là ·c iÃm cça Na -pô-lê-ông. Nh°ng l§n ó, n¿u nh° ngay të §u mà Na-pô-lê-ông công bÑ th³ng vÛi binh lính cái k¿ ho¡ch thç tiêu hi¿n pháp b±ng b¡o lñc thì làm sao có thà b£o £m tuyÇt Ñi °ãc r±ng trong binh lính không có nhïng ng°Ýi hoang mang, do dñ. V­y thì, cing là à công viÇc ti¿n hành thu­n lãi và nhanh chóng h¡n, không nên dùng b¡o lñc à gi£i quy¿t v¥n Á. nh°ng n¿u làm nh° th¿ không °ãc thì chÉ khi ó mÛi dùng ¿n l°ái lê. 30.000 quân trong sÑ nhïng b¡n chi¿n ¥u cça Bô-na- pác hiÇn còn ang ß Ai C­p, b­n làm nhiÇm vå chi¿m óng ¥t n°Ûc ¥y. Binh lính tr°Ûc kia ã tham dñ chi¿n dËch n°Ûc Ý ch°a có ç m·t. Cing c§n ph£i ¿m xÉa ¿n sÑ ng°Ýi ch°a hÁ bi¿t còn ng°Ýi Bô-na-pác và Bô-na-pác cing ch³ng hÁ bi¿t hÍ.

LÇnh phân tán quân Ùi óng r£i të Pa-ri ¿n Xanh Clu cça Bô-na-pác °ãc truyÁn ra và ch¥p hành ngay të sáng sÛm. Dân Pa-ri tò mò theo dõi sñ di chuyÃn cça các tiÃu oàn, oàn xe và oàn ng°Ýi i bÙ dài d·c të thç ô ¿n Xanh Clu. VÁ thái Ù cça thã thuyÁn ß các vùng ngo¡i ô thì ng°Ýi ta kà l¡i r±ng: hÍ v«n làm viÇc nh° th°Ýng lÇ và ng°Ýi ta không nh­n th¥y mÙt d¥u hiÇu xao xuy¿n gì c£. Trong nhïng khu trung tâm, thÉnh tho£ng vang lên ti¿ng hô: "Bô-na-pác muôn nm", nh°ng dân chúng nói chung giï thái Ù chÝ ãi. Ngày 18, r¥t nhiÁu nghË s) ch°a có m·t ß Xanh Clu, sÑ ông ã à ¿n ngày 19 mÛi tÛi, ngày quy Ënh cho phiên hÍp thé nh¥t.

Sáng sÛm ngày thé hai và là ngày cuÑi cùng cça cuÙc £o chính, t°Ûng Bô-na-pác có khá nhiÁu mÑi lo âu quan trÍng. úng chiÁu ngày 18 Tháng S°¡ng mù, hai trong ba c¡ quan tÑi cao cça ch¿ Ù CÙng hoà ã bË thç tiêu; ViÇn Ñc chính không còn nïa. Th°ãng nghË viÇn ã chËu khu¥t phåc và sµn sàng xin tñ gi£i tán. Nh°ng còn ph£i thç tiêu nÑt viÇn dân biÃu, téc H¡ nghË viÇn. Và trong H¡ nghË viÇn có chëng 200 gh¿ thuÙc phái Gia-cô-banh, hÙi

E. 82

viên cça "HÙi nhïng ng°Ýi b¡n cça Tñ do và Bình ³ng" ã bË Xi- ay-ét gi£i tán. Th­t ra, có mÙt sÑ hÙi viên ã sµn sàng bán mình vì quyÁn lãi ho·c sµn sàng §u hàng vì sã hãi, nh°ng ß ó cing còn có nhiÁu ng°Ýi tÏ ra có ph©m ch¥t khác, ó là nhïng ng°Ýi sÑng sót sau nhïng tr­n bão táp lÛn cça cách m¡ng, nhïng ng°Ýi ã coi viÇc chi¿m ngåc Ba-xti, viÇc l­t dÕ ch¿ Ù quân chç, viÇc ¥u tranh chÑng bÍn ph£n bÙi, kh©u hiÇu "tñ do, bình ³ng hay là ch¿t" không ph£i là nhïng danh të vô ngh)a. Có nhïng ng°Ýi coi th°Ýng tính m¡ng mình cing nh° tính m¡ng cça ng°Ýi khác và hÍ nói r±ng n¿u có thà °ãc, c§n ph£i gi¿t bÍn b¡o chúa b±ng máy chém, n¿u không thì cing b±ng l°ái dao gm cça Ba-rau-tút.

SuÑt ngày 18 Tháng S°¡ng mù, có nhiÁu cuÙc hÙi hÍp bí m­t cça cánh t£ (phái Gia-cô-banh) nh°ng hÍ không bi¿t ph£i làm gì. Li tay sai cça Bô-na-pác, cing có c£ nhïng tên m­t thám, ã chui °ãc vào trong hàng ngi cça phái này, luôn luôn làm cho hÍ bË l¡c h°Ûng, chúng qu£ quy¿t r±ng ó không ph£i chÉ là nhïng ph°¡ng pháp nh±m ánh tan nguy c¡ b£o hoàng. Nhïng ng°Ýi Gia-cô- banh ã nghe chúng và chÉ còn bi¿t tin lÝi chúng là th­t. Sáng ngày 19 Tháng S °¡ng mù, khi hÍ ¿n hÍp ß lâu ài Xanh Clu thì hàng ngi cça hÍ rÑi lo¡n. Nh°ng có mÙt sÑ ng°Ýi ã m×i lúc mÙt ph«n nÙ sôi såc thêm.

Sáng hôm ¥y, Bô-na-pác trên xe bÏ mui të Pa-ri ¿n Xanh

Clu cùng vÛi nhïng ng°Ýi thân c­n, có kõ binh hÙ vÇ.

Vëa tÛi n¡i, Bô-na-pác ã bi¿t là trong H¡ nghË viÇn có nhiÁu ng°Ýi công ph«n ra m·t khi th¥y binh lính t­p trung vây quanh lâu ài, và hÍ gi­n dï ph£n Ñi, coi viÇc di chuyÃn hai viÇn tÛi cái

"làng" Xanh Clu này là phi lý và hÍ không thà hiÃu °ãc, hÍ nói th³ng ra r±ng bây giÝ hÍ ã bi¿t rõ ý Ó cça Bô-na-pác. Ng°Ýi ta kà l¡i r±ng, hÍ cho Bô-na-pác là k» gian hùng, chuyên quyÁn và th°Ýng th°Ýng hÍ gÍi là tên n c°Ûp. Lúc §u Bô-na-pác h¡i nao núng, nh°ng sau khi i duyÇt Ùi ngi thì ông ta l¥y làm mãn nguyÇn.

Vào hÓi mÙt giÝ chiÁu, hai viÇn khai hÙi ß hai phòng khác nhau. Bô-na-pác và các b¡n cça ông ta ngÓi ß phòng bên chÝ ãi

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:51:36)

83

hai viÇn biÃu quy¿t ¡o lu­t giao cho t°Ûng Bô-na-pác th£o b£n hi¿n pháp mÛi, sau ó hai viÇn mÛi gi£i tán. Nh°ng hàng giÝ ã trôi qua, b£n thân Th°ãng nghË viÇn v«n không quy¿t Ënh °ãc gì, và trong tình tr¡ng bÑi rÑi, viÇn cing ã biÃu lÙ ý muÑn - tuy r±ng ch­m chÅ và e dè - chÑng l¡i nhïng m°u toan b¥t hãp pháp ¥y. Bóng chiÁu tháng M°Ýi mÙt ã Õ xuÑng. Bô-na-pác ph£i quy¿t Ënh hành Ùng ngay téc kh¯c, n¿u không công cuÙc s½ bË th¥t b¡i. Lúc bÑn giÝ chiÁu, Bô-na-pác thình lình vào phòng hÍp cça Th°ãng nghË viÇn. Trong không khí im l·ng nh° ch¿t, Bô-na-pác diÅn thuy¿t, ý té lÝi l½ còn rÑi r¯m và rÝi r¡c h¡n c£ ngày hôm tr°Ûc. ¡i à Bô-na-pác yêu c§u Th°ãng nghË viÇn ph£i có nhïng quy¿t Ënh mau l¹ , và ông ta ¿n ây à giúp Th°ãng nghË viÇn thoát khÏi nhïng nguy c¡ ang treo trên §u hÍ, rÓi Bô-na-pác nói thêm:

"Ng°Ýi ta ã vu khÑng tôi quá nhiÁu, ng°Ýi ta nói ¿n Xê-da, ng°Ýi ta nói ¿n Crôm-oen", trong khi ¥y thì, trái l¡i, Bô-na-pác muÑn céu vãn tñ do, trong lúc ã không còn chính phç nïa. "Tôi âu ph£i là mÙt tên qu÷ quyÇt; các ngài ã bi¿t tôi... N¿u tôi là mÙt tên gian hùng thì xin mÝi t¥t c£ các ngài hãy là Ba-raut-tút". RÓi Bô-na-pác mÝi các ¡i biÃu cé c§m dao gm âm ch¿t ông ta n¿u ông ta m°u h¡i ¿n nÁn CÙng hoà. Ng°Ýi ta tr£ lÝi Bô-na-pác b±ng nhïng ti¿ng la ó §m ). Và sau khi phun ra nhïng lÝi do¡ n¡t, sñc nhÛ ra mình có lñc l°ãng vi trang, Bô-na-pác bèn ra khÏi phòng hÍp cça Th°ãng nghË viÇn, không thu °ãc iÁu mong muÑn, téc là ¡o lu­t trao quyÁn hành cho ông ta. Tình hình công viÇc có v» x¥u và có thà trß nên r¥t x¥u: Bô-na-pác ph£i làm cho ra chuyÇn vÛi H¡ nghË viÇn, và ¯t h³n là trong cánh t£ Gia-cô-banh s½ xu¥t hiÇn mÙt tay thñc sñ cùng cá vÛi Ba-raut-tút.

Bô-na-pác em theo mÙt nhóm lính c­n vÇ. Nh°ng sÑ lính này ít quá, không thà ©y lùi °ãc sÑ ông ng°Ýi nh¥t tÁ xông vào ánh Bô-na-pác, iÁu này r¥t có thà x£y ra l¯m. Trong sÑ nhïng ng°Ýi khác nïa, Bô-na-pác mang theo c£ t°Ûng Ô-gi¡-rô là ng°Ýi d°Ûi quyÁn chÉ huy cça ông ta trong thÝi gian xâm chi¿m n°Ûc Ý. Khi i ¿n phòng hÍp, Bô-na-pác ngo£nh vÁ phía Ô-gi¡-rô nói r±ng: "Ô-gi¡-rô, hãy nhÛ ¿n tr­n ác-cô-l¡". Bô-na-pác nhÛ ¿n phút kinh khçng ó, phút mà Bô-na-pác lao mình d°Ûi làn m°a

E. 84

¡n cça quân áo à chi¿m c§u. Và, thñc ra, mÙt phút t°¡ng tñ nh° th¿ ang ti¿n g§n. Bô-na-pác mß cía và b°Ûc lên ng°áng. Nhïng ti¿ng la hét dï dÙi, iên gi­n nÕi lên §m §m à ti¿p Bô-na-pác: "£ £o tên t°Û c°Ûp! £ £o tên b¡o ng°Ûc Cho ra ngoài pháp lu­t! Cho ra ngoài pháp ngay l­p téc!". MÙt nhóm ¡i biÃu s¥n sÕ tÛi Bô-na-pác, nhiÁu bàn tay vung tÛi Bô-na-pác, ng°Ýi n¯m cÕ áo, ng°Ýi tìm cách túm l¥y cÕ Bô-na-pác. MÙt ¡i biÃu l¥y h¿t séc giáng mÙt qu£ ¥m vào vai Bô-na-pác. Bô-na-pác ch³ng hÁ trÙi h¡n ai vÁ m·t thà lñc, vóc ng°Ýi g§y gò bé nhÏ, dÅ bË kích Ùng, thÉnh tho£ng l¡i nh° bË ng¥t, bË các vË dân biÃu ang thËnh nÙ làm cho g§n nh° t¯c thß. Vài ng°Ýi lính c­n vÇ cÑ xông °ãc ¿n bao xung quanh mình Bô-na-pác, nh°ng lúc ¥y ông ta ã bË t¡i bÝi; hÍ °a °ãc ông ta ra khÏi phòng hÍp. Các ¡i biÃu cm ph«n trß vÁ ch×, vëa la hét gi­n dï òi biÃu quy¿t ki¿n nghË °a t°Ûng Bô-na- pác ra ngoài pháp lu­t.

Hôm ó, H¡ nghË viÇn do Luy-xiêng Bô-na-pác, em Na-pô-lê- ông, chç to¡ và Luy-xiêng Bô-na-pác cing là k» tham gia âm m°u. Hoàn c£nh ó ã giúp mÙt cách ¯c lñc cho công viÇc cça Bô-na- pác th¯ng l ãi. L¥y l¡i tinh th§n và sau khi màn kËch kinh khçng ó x£y ra, Bô-na-pác dét khoát quy¿t Ënh quét s¡ch H¡ nghË viÇn b±ng vi lñc, nh°ng tr°Ûc h¿t ph£i °a b±ng °ãc Luy-xiêng ra khÏi phòng hÍp. Na-pô-lê-ông ã làm này ch³ng khó khn gì l¯m. Khi Luy-xiêng ¿n °ãc vÛi Na-pô-lê-ông, Na-pô-lê-ông b£o Luy- xiêng i hô hào quân s), tuyên bÑ vÛi hÍ r±ng tính m¡ng chç soái cça hÍ ang nguy khÑn và kêu gÍi hÍ hãy gi£i phóng cho tuyÇt ¡i a sÑ h¡ nghË s) "khÏi tay mÙt nhóm cuÓng d¡i". Th¿ là, n¿u trong binh s) còn có chút nghi ngÝ cuÑi cùng gì vÁ tính ch¥t b¥t hãp pháp cça viÇc thç tiêu QuÑc hÙi b±ng vi lñc thì nay ã h¿t. MÙt hÓi trÑng vang lên, và lính c­n vÇ, do Muy-ra chÉ huy, xông vào chi¿m l¥y cung iÇn.

Theo lÝi nhïng ng°Ýi °ãc chéng ki¿n thì trong khi ti¿ng trÑng tr­n liên hÓi thúc giåc xung phong ng°Ýi ta nghe th¥y trong sÑ nghË s) có ti¿ng gÍi kháng cñ và ch¿t t¡i ch×. Cía mß, lính c­n vÇ, l°ái lê ch)a th³ng, ùa vào phòng, nhanh chóng t£n ra kh¯p ch×, quét s¡ch trong nháy m¯t. TrÑng v«n Õ liên hÓi át t¥t c£ mÍi thé

85

ti¿ng. Các vË ¡i biÃu bÏ trÑn h¿t, ng°Ýi ch¡y qua cía, ng°Ýi thì mß ho·c phá cía à nh£y ra sân. T¥n kËch diÅn ra chÉ të ba ¿n nm phút. LÇnh truyÁn ra là không °ãc gi¿t ho·c b¯t các vË ¡i biÃu. Khi ã ch¡y thoát ra ngoài, các ¡i biÃu cça H¡ nghË viÇn th¥y mình éng ß giïa quân Ùi ang vây quanh bÑn bÁ cung iÇn. át c£ ti¿ng trÑng, ti¿ng hét §m §m nh° s¥m cça Muy-ra truyÁn xuÑng cho Ùi c­n vÇ: "TÑng cÕ t¥t c£ bÍn này ra ngoài kia". Nhïng ti¿ng ¥y ã vang ¿n tai các ¡i biÃu. Qua nhïng cuÑn "Ký éc" cça hÍ, chúng ta °ãc bi¿t r±ng mÙt sÑ lÛn trong các vË ¡i biÃu ã suÑt Ýi không thà quên °ãc câu nói ó.

MÙt ý ki¿n, có l½ do Luy-xiêng gãi, ã ¿n trong óc Bô-na-pác. Binh lính b×ng nhiên nh­n °ãc lÇnh tóm b¯t l¥y ít ng°Ýi trong sÑ các ¡i biÃu ang ch¡y trÑn kh¯p të phía và d«n hÍ vÁ cung iÇn; sau ó, Bô-na-pác quy¿t Ënh cùng vÛi các ¡i biÃu bË b¯t mß mÙt

"phiên hÍp cça H¡ nghË viÇn", Bô-na-pác ra lÇnh cho hÍ ph£i biÃu quy¿t thông qua ¡o lu­t thành l­p ch¿ Ù TÕng tài. MÙt sÑ trong bÍn hÍ, °ãc thu nh·t ß trên °Ýng ho·c ß các hàng quán và °ãc °a vÁ cung iÇn, run c§m c­p vì sã, vì m°a, vì rét, ã làm ngay t¥t c£ nhïng gì mà ng°Ýi ta yêu sách. CuÑi cùng ng°Ýi ta th£ hÍ ra, sau khi hÍ ã biÃu quy¿t tñ gi£i tán.

BuÕi tÑi, t¡i mÙt cn buÓng lÝ mÝ trong iÇn Xanh Clu, Th°ãng nghË viÇn, không c§n bàn cãi, ã ra mÙt ¡o lu­t trao quyÁn tÑi cao cça nÁn CÙng hoà cho ba ng°Ýi, gÍi là các TÕng tài. Bô-na-pác, Xi-ay-ét và Rô-gi¡ uy-cô °ãc chÉ Ënh vào nhïng chéc vå ó, vì Bô-na-pác nh­n th¥y r±ng: vào lúc này mà ã giành ngay chéc chç tà duy nh¥t là không hãp thÝi, nh°ng Bô-na-pác ã quy¿t Ënh tr°Ûc là s½ bi¿n chéc TÕng tài cça mình thành mÙt nÁn chuyên chính th­t úng vÛi ngh)a cça nó. Bô-na-pác cing bi¿t hai viên Óng sñ cça mình s½ không óng vai trò gì áng kà và sñ khác nhau duy nh¥t giïa hai ng°Ýi ó là uy-cô, con ng°Ýi kém t¿ nhË, ngay bây giÝ cing bi¿t rõ là nh° v­y, còn Xi-ay-ét, con ng°Ýi sâu s¯c, kín áo, hiÇn còn ch°a bi¿t gì vÁ iÁu ó, nh°ng ch³ng bao lâu rÕi cing s½ nh­n ra °ãc.

N°Ûc Pháp ã n±m d°Ûi chân Bô-na-pác. Hai giÝ sáng, ba vË

TÕng tài làm lÅ tuyên thÇ trung thành vÛi nÁn CÙng hoà. êm

E. 86

khuya, Bô-na-pác lên xe rÝi Xanh Clu, có Bu-riên i cùng. Bô-na- pác tr§m l·ng và vÁ ¿n t­n Pa-ri mÛi nói mÙt vài lÝi.

Chú Thích :

. Câu nói cça Mi-ra-bô. Ngày 17-6-1789, các ¡i biÃu ³ng c¥p thé ba tñ tuyên bÑ hÍp thành QuÑc hÙi, vì l½ ³ng c¥p này bao gÓm 90% dân sÑ Pháp. VÛi °Ýng lÑi cách m¡ng, hÍ tñ tuyên bÑ là có quyÁn lñc tÑi cao.

Ngày 23-6-1789, vua Pháp Lu-i XVI Ñi phó quy¿t liÇt: y triÇu t­p hÙi nghË, hm do¡ và tuyên bÑ hu÷ bÏ t¥t c£ nhïng quy¿t nghË cça QuÑc hÙi, rÓi ra lÇnh cho các ¡i biÃu hÍp riêng theo ³ng c¥p. Tng lï và quý tÙc theo lÇnh ³ng c¥p thé ba v«n ngÓi yên t¡i ch×. MÙt viên quan ¿n nh¯c l¡i lÇnh nhà vua. ¡i biÃu cça giai c¥p t° s£n b¥y giÝ là Mi-ra-bô ã thét lên câu nói nÕi ti¿ng kà trên. MÙt ¡i biÃu khác là Xi-ay-ét Á nghË: "Vào ch°¡ng trình nghË sñ i thôi". Th¿ là QuÑc hÙi l¡i ti¿p tåc làm viÇc, tr°Ûc sñ b¥t lñc cça nhà vua.

. Mác-cút Ba-rau-tút (Marcus Ba-rautus): cháu cça Lu-xi-út Ba-rau-tút, mÙt trong nhïng ng°Ýi ã thi¿t l­p n°Ûc CÙng hoà La Mã cÕ ¡i, Mác-cút Ba-raut-tút °ãc Giuyn Xê-da - danh t°Ûng và nhà chính trË nÕi danh cça La Mã cÕ ¡i - nh­n làm con và luôn °ãc Xê-da che chß. Nh°ng Mác-cút ã ám sát Xê-da ß giïa Th°ãng nghË viÇn. Të ó, tên tuÕi Mác-cút Ba-rau-tút °ãc dùng à chÉ nhïng ng°Ýi chÑng Ñi m°u sát.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:53:09)

87

NHîNG B¯ÚC ¦U CæA NHÀ ØC TÀI 1799 - 1800

Kà të chiÁu ngày 19 Tháng S°¡ng mù, ß Xanh Clu, khi Muy- ra báo cáo lên Na-pô-lê-ông r±ng phòng hÍp cça H¡ nghË viÇn ã °ãc quét s¡ch và công viÇc ti¿n hành tÑt ¹p, thì t°Ûng Bô-na-pác ã trß thành vË chúa tà Ùc tôn cça nhân dân Pháp trong suÑt 15 nm trÝi. Dù trong nm nm §u, Na-pô-lê-ông tñ x°ng là Ç nh¥t TÕng tài, và 10 nm sau là hoàng ¿, dù n°Ûc Pháp tho¡t tiên gÍi là mÙt n°Ûc CÙng hoà và vÁ sau là mÙt ¿ quÑc thì n°Ûc Pháp cing không thay Õi gì vÁ thñc ch¥t, kà c£ vÁ nÁn t£ng xã hÙi cça ch¿ Ù mÛi cing nh° vÁ b£n ch¥t cça nÁn chuyên chính quân phiÇt Na- pô-lê-ông. NÁn chuyên chính cça giai c¥p t° s£n ph£n cách m¡ng ã °ãc thi¿t l­p nh° v­y ó, nÁn chuyên chính cça cái giai c¥p trong khi i tìm lãi nhu­n, ã d«n n°Ûc Pháp ¿n bÝ vñc th³m và bi¿t r±ng mình m¥t trí, "m¥t tin t°ßng vào nng lñc chính trË cça mình", ã i ¿n k¿t lu­n duy nh¥t là: chÉ có bóp ngh¹t °ãc nÁn dân chç cách m¡ng, chÉ có núp d°Ûi sñ b£o hÙ cça mÙt chính quyÁn m¡nh m½ và vïng vàng, d«u r±ng chuyên ch¿, d«u r±ng ph£i hiÇn thân ß ng°Ýi võ quan tàn ác, ngông ng¡o là Bô-na-pác, thì xã hÙi t° s£n mÛi có thà tñ do phát triÃn °ãc và mÛi b£o £m °ãc cho t° b£n t° nhân tha hÓ ho¡t Ùng.

Bô-na-pác hoàn toàn th¥m nhu§n nhïng nguyên t¯c c¡ b£n ó cça nhà n°Ûc mÛi. Ông ta ã mang t¥t c£ séc m¡nh cça thiên tài cça mình à cçng cÑ nhïng nguyên t¯c ó, và tr°Ûc h¿t, lãi dång triÇt à c£ nhïng iÁu kiÇn khách quan thu­n lãi cho ông ta trß thành ng°Ýi thç l)nh Ùc nh¥t và tuyÇt Ñi cça cái nhà n°Ûc mÛi ó. Trong khi Bô-na-pác hu÷ bÏ, thành l­p và thay Õi nhïng c¡ quan cça nhà n°Ûc thì làm th¿ nào mà ý ngh)a và måc ích cça chúng l¡i có thà hoàn toàn không thay Õi °ãc: chúng ph£i làm

E. 88

cho bÙ máy nhà n°Ûc bi¿n thành công cå phåc vå cho quyÁn lñc tÑi cao cça Bô-na-pác.

Nh°ng n¿u trong mÍi công cuÙc cça mình, Na -pô-lê-ông Áu nh±m måc ích cuÑi cùng là xây dñng và cçng cÑ quyÁn hành tuyÇt Ñi cça mình, thì à ¡t °ãc, Na-pô-lê-ông ã dùng ¿n nhiÁu biÇn pháp r¥t khác nhau, trong sÑ ó, ph£i kà ¿n tài ngo¡i giao, ¿n nghÇ thu­t ký k¿t các t¡m °Ûc, các cuÙc ngëng chi¿n, nghÇ thu­t bi¿t chÝ thÝi và kiên nh«n. Sau này, Na-pô-lê-ông b¯t §u m¥t nhïng tài nng ó, nhïng tài nng mà ông ta có r¥t dÓi dào trong nhïng nm §u n¯m chính quyÁn.

Na-pô-lê-ông ã nói vÁ b£n thân mình r±ng lúc thì óng vai con cáo, lúc l¡i óng vai s° tí: theo ông ta, bí quy¿t à thÑng trË chÉ là bi¿t lúc nào ph£i làm cáo và lúc nào ph£i làm s° tí.

Và chính là trong thÝi kó ch¿ Ù TÕng tài, Na-pô-lê-ông ã xây dñng °ãc bÙ máy chính quyÁn t­p trung (hoàn toàn thích éng vÛi nÁn quân chç chuyên ch¿), bÙ máy mà không mÙt chính phç nào ß Pháp, sau Na-pô-lê-ông cho ¿n ngày nay, muÑn të bÏ hay muÑn sía Õi, trë Công xã Pa-ri.

Nhïng c£i cách vÁ hành chính cça TÕng tài thé nh¥t không ph£i là biÇn pháp duy nh¥t cça ông ta ã tëng luôn luôn kích Ùng và hiÇn ang ti¿p tåc kích Ùng tình c£m cça nhïng nhà t° t°ßng t° s£n ß trong và ngoài n°Ûc Pháp, hÍ còn tán d°¡ng vË TÕng tài th° nh¥t ã t¡o iÁu kiÇn thu­n lãi cho viÇc yên Õn làm giàu trong th°¡ng nghiÇp và công nghiÇp; nói tóm l¡i, Na-pô-lê-ông quy k¿t thành mÙt hÇ thÑng sáng sça và có hiÇu lñc t¥t c£ nhïng cái ã thúc ©y giai c¥p ¡i t° s£n ánh Õ và triÇt tiêu nhïng th¯ng lãi cça nm 1789 và cça nhïng nm sau.

VÛi t° cách là "ng°Ýi sáng t¡o" ra nhïng hình théc biÃu hiÇn cça tình tr¡ng và quyÁn thÑng trË kinh t¿ cça giai c¥p t° s£n, vai trò xây dñng cça Na-pô-lê-ông ã bÙc lÙ mÙt cách ·c biÇt rõ rÇt trong suÑt thÝi kó TÕng tài, iÁu ó ã làm cho Na-pô-lê-ông r¥t nÕi ti¿ng, không ph£i chÉ trong nhïng nm §u ông ta n¯m chính quyÁn, mà còn c£ d°Ûi con m¯t nhïng nhà vi¿t sí t° s£n hiÇn ¡i, ph£n ánh nhïng quan iÃm cça giai c¥p th¯ng th¿.

89

Nh° v­y là viên t°Ûng 30 tuÕi ¥y, të tr°Ûc ¿n nay ch³ng làm gì khác h¡n là chi¿n ¥u, ng°Ýi ã chinh phåc n°Ûc Ý, ã chinh phåc Ai C­p, ng°Ýi ã thç tiêu chính phç hãp pháp cça nÁn CÙng hoà trong phút chÑc, buÕi tÑi ngày 19 Tháng S°¡ng mù ã trß thành ng°Ýi c§m §u mÙt trong nhïng n°Ûc lÛn nh¥t ß châu Âu. Nh°ng thñc t¿, lúc ¥y ông ta không bi¿t iÁu ó và cing ch°a có c¡ hÙi à bi¿t. ChÉ tính të thÝi Clô-vít, ¥t n°Ûc ¥y ã có 15 th¿ k÷ lËch sí, rÓi cách m¡ng ã phá hu÷ cái v°¡ng quÑc già nua 1.500 tuÕi ¥y, qu­t Õ cùng mÙt lúc c£ ch¿ Ù phong ki¿n l«n nÁn quân chç g¯n liÁn vÛi nó; nÁn CÙng hoà ã °ãc thi¿t l­p và giÝ ây, mÙt ng°Ýi quý tÙc £o Coóc, làm t°Ûng cça chính cái n°Ûc CÙng hoà ó, ã l­t Õ ch¿ CÙng hoà và trß thành ông chúa ¥t n°Ûc. Tr°Ûc m¯t Na-pô-lê-ông ngÕn ngang nhïng Ñng Õ nát khÕng lÓ cça ch¿ Ù ci cing nh° c£ mÙt khÑi lÛn v­t liÇu mÛi do cách m¡ng » ra. Na-pô-lê-ông éng tr°Ûc bao nhiêu viÇc ã làm và ch°a làm xong, bao nhiÇu viÇc ã khßi công và bÏ dß, bao nhiêu viÇc ã b¯t §u và b¯t §u l¡i; t¥t c£ Ãu ß trong tình tr¡ng h×n Ùn và c¥p bách.

VÁ m·t Ñi ngo¡i, vË TÕng tài thé nh¥t cing ph£i Ñi phó vÛi mÙt tình th¿ khó khn và nguy hiÃm ¿n cñc Ù. Trong khi ông ta i chinh phåc Ai C­p, cuÙc liên minh châu Âu thé hai ã c°Ûp m¥t cça Pháp n°Ûc Ý. Chi¿n dËch cça Xu-vô-rÑp ã tiêu hu÷ mÍi chi¿n qu£ mà Bô-na-pác thu °ãc vào nhïng nm 1796-1797. Sñ th­t là sau khi v°ãt qua núi An-p¡, Xu-vô-rÑp thi¿u lñc l°ãng và ph°¡ng tiÇn c§n thi¿t à xâm chi¿m n°Ûc Pháp, nh°ng khÑi liên minh không h¡ khí giÛi và ch¯c r±ng sang xuân ng°Ýi ta có thà th¥y k» thù ß biên giÛi n°Ûc Pháp. Ngân quù s¡ch tr¡n; nhiÁu quân oàn không nh­n °ãc tiÁn à chi n të m¥y tháng nay. VÛi thái Ù chm chú và giÅu cãt, nhïng nhà chính khách lão luyÇn ang chÝ xem tr°Ûc nhïng hoàn c£nh phéc t¡p, rÑi bÝi và ng·t nghèo nh° v­y, chàng thanh niên ng°Ýi Coóc, ngoài nghÁ lính ra ch°a hÁ làm nghÁ gì khác và cing ch³ng bi¿t gì h¡n, s½ xoay xß ra sao.

Chú thích :

. Clô-vít (Clovis): vua §u tiên trË vì xé Gôn (Gaule) të nm

481 ¿n 511, Gôn là n°Ûc Pháp ngày nay.

E. 90

Tr°Ûc h¿t, Bô-na-pác xúc ti¿n viÇc tÕ chéc chính quyÁn mÛi, ngh)a là viÇc hãp théc hoá chính quyÁn chuyên ch¿ cça mình. Ng°Ýi ta không thà không có c£m t°ßng khôi hài khi quan sát nhïng cuÙc g·p gá giïa Bô-na-pác vÛi nhïng nhà chính trË l×i thÝi vào lo¡i Xi-ay-ét, k» ã cho r±ng mình là vai trò chính và tñ coi mình là s° phå và quân s° cça chàng thanh niên ó. Na-pô-lê-ông lúc ¥y ã coi nhïng nhà chính trË chuyên nghiÇp cça n°Ûc Pháp trong thÝi kó ó nh° nhïng k» ba hoa l×i thÝi, không muÑn hiÃu r±ng thÝi cça hÍ ã qua rÓi. Còn Ñi vÛi nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh, Bô-na-pác cm ghét và sã hãi hÍ, không bao giÝ nói ¿n anh em Rô-be-xpi-e (mà nh° chúng ta bi¿t, tr°Ûc Bô-na-pác ã có nhïng mÑi quan hÇ cá nhân tÑt vÛi Rô-be-xpi-e em), nh°ng hiÃn nhiên là Bô-na-pác ã hiÃu quá rõ giá trË cça nhïng k» ã ám h¡i và c°Ûp quyÁn cça Rô-be-xpi-e. Che ­y nhïng hành Ùng ám muÙi cça chúng b±ng cái tài hùng biÇn r×ng tu¿ch, nhïng tên §u c¡, nhïng viên chéc không tròn nhiÇm vå và nhïng tên tham nhing trong bÍn Tháng Nóng ¥y ã gãi ß Bô-na-pác mÙt c£m giác khinh tßm.

Bô-na-pác giao cho Xi-ay-ét dñ th£o mÙt b£n hi¿n pháp mÛi. Xi-ay-ét say s°a làm và Á ra °ãc nhïng ch°¡ng måc quán triÇt, k¿t hãp khéo léo, nh°ng l¡i quên m¥t r±ng ¡i bÙ ph­n giai c¥p t° s£n ß thành thË cing nh° ß nông thôn lúc này ang òi hÏi mÙt nÁn an ninh tuyÇt Ñi và òi hÏi xác nh­n cho hÍ nhïng quyÁn lãi trñc ti¿p liên quan ¿n quyÁn tñ do th°¡ng nghiÇp và công nghiÇp, nhïng nông dân hïu s£n muÑn r±ng quyÁn sß hïu ¥t ai vëa mÛi t­u °ãc cça hÍ ph£i °ãc b£o £m mÙt cách hoàn toàn và v)nh viÅn. Bô-na-pác nh­n xét b£n dñ th£o cça Xi-ay-ét là vô lý, chÉ thË cho Xi-ay-ét và tham gia vào viÇc "sía chïa", iÁu ó khi¿n Xi-ay- ét h¿t séc ng¡c nhiên.

MÙt tháng sau cuÙc £o chính, b£n hi¿n pháp mÛi °ãc chu©n bË xong. éng §u n°Ûc CÙng hoà là ba vË TÕng tài, TÕng tài thé nh¥t °ãc trao toàn bÙ quyÁn h¡n, và hai vË kia chÉ có quyÁn t° v¥n, không có quyÁn quy¿t nghË. Các TÕng tài chÉ Ënh các th°ãng nghË s), và các th°ãng nghË s) l¡i lña chÍn các u÷ viên HÙi Óng l­p pháp và t° pháp, l¥y trong sÑ hàng nghìn éng cí viên do nhân dân b§u ra.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:54:08)

91

B£n hi¿n pháp mÛi, nh° ban §u ng°Ýi ta ã héa hÁ n, ph£i °ãc nhân dân biÃu quy¿t. Nh°ng, b×ng nhiên Na -pô-lê-ông tuyên bÑ b£n hi¿n pháp s½ mang ra thi hành ngay, không ãi tr°ng c§u ý dân. Bô-na-pác nghiÅm nhiên °ãc "bÕ nhiÇm" làm TÕng tài thé nh¥t.

CuÙc tr°ng c§u ý dân ti¿n hành ngày 4 Tháng Tuy¿t (25-12-

1799), vÛi 3.011.007 phi¿u thu­n và 1.562 phi¿u chÑng, ã phê chu©n b£n hi¿n pháp mÛi và viÇc chÉ Ënh ba vË TÕng tài, éng §u là Bô-na-pác. Quân Ùi cing bÏ phi¿u, và ß mÙt vài n¡i, cuÙc b§u cí ã ti¿n hành tëng trung oàn mÙt, b±ng cách binh lính Óng thanh tr£ lÝi câu hÏi cça ng°Ýi chÉ huy cça hÍ. Þ các thành phÑ và ß các làng, nhân dân i bÏ phi¿u d°Ûi con m¯t kiÃm soát c©n m­t cça các nhà chéc trách. V£ l¡i, sÑ lÛn nông dân là nhïng ng°Ýi hïu s£n, sÑ lÛn trong giai c¥p t° s£n thành thË và theo lÝi cça nhïng ng°Ýi °¡ng thÝi, ngay c£ mÙt sÑ lÛn thã thuyÁn ß các thành phÑ lúc Ñ Áu nhiÇt liÇt çng hÙ TÕng tài thé nh¥t, hÍ th¥y ß ông ta con ng°Ýi ã céu vãn nÁn CÙng hoà thoát tay bÍn b£o hoàng ngày 13 Tháng Hái nho và ã ©y lùi °ãc sñ can thiÇp cça n°Ûc Anh, n°Ûc Áo và n°Ûc Nga ang e do¡ n°Ûc Pháp.

T¥t c£ quyÁn h¡n Áu ã t­p trung h¿t vào tay Bô-na-pác. T¥t c£ nhïng c¡ quan khác chÉ còn là nhïng cái bóng không hÓn, không hÁ có và th­m chí cing không mong có chút uy quyÁn nào. Xi-ay-ét t°ng híng và téc tÑi, nh°ng Bô-na-pác ã ban th°ßng cho Xi-ay-ét mÙt món k¿ch xù và v)nh viÅn g¡t Xi-ay-ét ra khÏi mÍi chéc viÇc cå thÃ. Bô-na-pác c§n nhïng ng°Ýi phåc vå và thñc hiÇn, ché không c§n cÑ v¥n cing nh° nhïng nhà làm lu­t.

Ông ta cing téc kh¯c bóp ngh¹t công lu­n. B±ng mÙt nghË Ënh ký ngày 27 Tháng Tuy¿t, sau viÇc thi hành hi¿n pháp TÕng tài ít lâu, Bô-na-pác h¡ lÇnh óng cía 60 tÝ báo trong sÑ 73 tÝ hiÇn có hÓi ¥y, và 13 tÝ còn l¡i sÑng °ãc mÙt thÝi gian nïa Áu ph£i ·t d°Ûi sñ giám sát ch·t ch½ cça bÙ tr°ßng công an (chng bao lâu chín tÝ nïa bË óng cía, chÉ còn l¡i bÑn). Tính ch¥t hïu c¡ cça Na-pô-lê-ông là không thà nào hình dung °ãc mÙt chút tñ do báo chí, d«u chÉ là mÙt chút tñ do bÁ ngoài. Nhïng biÇn pháp §u tiên

E. 92

¥y chéng minh rõ ràng quan niÇm cça Na -pô-lê-ông vÁ quyÁn lñc cça mình.

Na-pô-lê-ông cho r±ng, ông ta chÉ mang ¡n Ùi quân c­n vÇ trong nhïng ngày cça Tháng S°¡ng mù, nhïng ng°Ýi ã mang l¡i quyên lñc vô h¡n Ù cho ông ta. Ch³ng chËu ¡n ai h¿t, v¡n sñ chÉ mang ¡n binh s) c­n vÇ cça mình, ngh)a là b£n thân mình, t¥t c£ Áu xây dñng trên quyÁn chi¿n th¯ng, iÁu ó không ph£i chÉ là t° t°ßng mà còn là tín iÁu chính trË cça Na-pô-lê-ông, n¿u có thà nói °ãc nh° v­y. "Nh°ng binh oàn lÛn bao giÝ cing có lý", ó là mÙt trong nhïng châm ngôn mà Na-pô-lê-ông thích thú nh¥t. Nhïng binh oàn ã chi¿m °ãc n°Ûc Pháp cho Na -pô-lê-ông vào ngày 18 và 19 Tháng S°¡ng mù, cing nh° tr°Ûc ây, d°Ûi quyÁn cça Na- pô-lê-ông, ã chinh phåc °ãc h§u h¿t châu Âu, và theo ý Na-pô- lê-ông, không ai có thà b¯t ông ta ph£i báo cáo, cing nh° không ai có thà òi ông ta chia s» quyÁn hành. Xi-ay-ét ã hiÃu Na -pô-lê- ông r¥t nhanh và ã tÉnh ngÙ. Nhïng k» khác cùng trong âm m°u ngày 18 Tháng S°¡ng mù cing d§n d§n hiÃu Na-pô-lê-ông và vÁ sau thì t¥t c£ bÍn hÍ Áu hiÃu.

Nh°ng câu nói cça GÛt vÁ Na-pô-lê-ông ¿n nay v«n úng: Ñi vÛi Na-pô-lê-ông, chính quyÁn ch³ng khác gì mÙt nh¡c cå ß tay mÙt nh¡c s) có tài. Vëa n¯m °ãc nó xong, Na-pô-lê-ông ã sí dång °ãc nó ngay. Na-pô-lê-ông ·t nhiÇm vå §u tiên là ch¥m dét cuÙc nÙi chi¿n ß miÁn tây n°Ûc Pháp và n¡n c°Ûp bóc, câu k¿t ch·t ch½ vÛi cuÙc nÙi chi¿n, ang hoành hành ß kh¯p miÁn nam và miÁn b¯c n°Ûc Pháp. Na-pô-lê-ông tÏ ra r¥t vÙi: th­t v­y, ph£i gi£i quy¿t tr°Ûc mùa xuân mÍi công viÇc kh©n c¥p cùng lo¡i vÛi hai viÇc nói trên, vì ¿n mùa xuân chi¿n tranh l¡i s¯p ti¿p diÅn.

Vào cuÑi thÝi kó ViÇn Ñc chính, nhïng ám gi·c c°Ûp nÕi lên, làm cho °Ýng cái lÛn ß miÁn nam và miÁn trung n°Ûc Pháp không i l¡i °ãc, ã mang tính ch¥t mÙt tÇ n¡n xã hÙi lÛn. Chúng ch·n ánh xe chß khách và xe v­n t£i trên các con °Ýng lÛn vào giïa ban ngày, ít khi chúng c°Ûp bóc không, mà th°Ýng gi¿t h¡i hành khách. BÍn chúng dùng vi lñc ti¿n công các làng m¡c và

93

dùng lía tra kh£o hàng giÝ liÁn nhïng ng°Ýi bË chúng b¯t à buÙc hÍ ph£i cung khai n¡i c¥t gi¥u tiÁn b¡c (vì v­y ng°Ýi ta gÍi bÍn chúng là bÍn "Ñt máy") và thÉnh tho£ng còn ti¿n công c£ vào các thành phÑ. Nhïng ám gi·c c°Ûp ó núp d°Ûi danh ngh)a nhïng ng°Ýi BuÑc-bông: tñ x°ng là i ría thù cho nhà vua và Th°ãng ¿ ã bË l­t Õ. Qu£ th­t, nhïng tên bË cách m¡ng làm tÕn h¡i trñc ti¿p ¿n b£n thân ã kéo ¿n nh­p bÍn vÛi chúng, ng°Ýi ta Ón r±ng: có mÙt vài tên t°Ûng c°Ûp ã nÙp mÙt ph§n sÑ cça c£i c°Ûp °ãc cho bÍn b£o hoàng, iÁu ó r¥t có thà có, nh°ng ch°a °ãc xác nh­n. D«u sao i nïa, tình tr¡ng rã rÝi và h×n lo¡n cça bÙ máy c£nh sát vào cuÑi thÝi ViÇn Ñc chính ã °a ¿n ch× không thà b¯t °ãc bÍn c°Ûp và tÓi l×i cça chúng không bË trëng pháp. VË TÕng tài thé nh¥t quy¿t Ënh tr°Ûc h¿t ph£i tiêu diÇt bÍn này. Ñi vÛi Na-pô-lê-ông, c§n chëng sáu tháng à diÇt trë n¡n trÙm c°Ûp, song nhïng toán c°Ûp chính ã bË d¹p tan ngay të nhïng tháng §u khi Na-pô-lê-ông lên n¯m chính quyÁn.

Na-pô-lê-ông quy Ënh nhïng iÁu lu­t nghiêm ng·t: không b¯t c§m tù, mà b¯n ngay t¡i ch× nhïng tên c°Ûp bË b¯t, trëng trË c£ nhïng ai che gi¥u bÍn chúng, mua bán nhïng Ó v­t n c°Ûp, ho·c nói chung có quan hÇ vÛi bÍn chúng; ó là nhïng nét lÛn vÁ chính sách cça Na-pô-lê-ông. Nhïng phân Ùi ·c biÇt ã tr¥n áp không ti¿c tay, không ph£i chÉ nhïng tên ph¡m tÙi trñc ti¿p và nhïng tên Óng ph¡m, mà còn tr¥n áp c£ nhïng nhân viên c£nh sát nhu nh°ãc, thông Óng ho·c tiêu cñc vÛi bÍn chúng.

Trong tr°Ýng hãp này, mÙt iÃm khác cça Na-pô-lê-ông ã biÃu lÙ: Na-pô-lê-ông không dung thé tÙi l×i. Ñi vÛi Na-pô-lê-ông, mÍi tÙi l×i Áu áng trëng trË. Na-pô-lê-ông không thëa nh­n và cing không muÑn thëa nh­n có nhïng tr°Ýng hãp gi£m tÙi. Có thà nói °ãc r±ng: trên nguyên t¯c, Na-pô-lê-ông phç nh­n lòng nhân h­u, coi ó là mÙt éc tính r¥t có h¡i và không thà thëa nh­n °ãc ß mÙt nhà c§m quyÁn. Khi em trai thé hai cça Na-pô-lê-ông là Lu- i, °ãc phong làm vua Hà Lan nm 1806, có khoe vÛi anh r±ng y r¥t °ãc quý m¿n ß Hà Lan, thì l­p téc ông anh nghiêm nghË ng¯t lÝi ông em trai b±ng câu: "Em ¡i! Khi ng°Ýi ta b£o vua là mÙt ng°Ýi tÑt thì có ngh)a là triÁu ¡i ¥y ã i ét rÓi ¥y".

E. 94

Tháng 4 nm 1811, tÝ Nh­t báo n°Ûc Pháp, vì quá sÑt s¯ng, ã ca tång b±ng mÙt giÍng c£m kích nh¥t và nhiÇt thành nh¥t

"lòng nhân h­u" cça hoàng ¿ khi hoàng ¿ chu©n héa lÝi thÉnh c§u cça mÙt ng°Ýi ¿n xin ban ¡n nhân dËp hoàng ¿ vui mëng vì hoàng h­u sinh °ãc mÙt ng°Ýi k¿ nghiÇp, Na-pô-lê-ông la m¯ng §m §m và l­p téc vi¿t th° cho bÙ tr°ßng công an: "Th°a công t°Ûc rô-vi-gô, ai là ng°Ýi ã cho phép tÝ Nh­t báo n°Ûc Pháp hôm nay °ãc ng bài r¥t ngu xu©n nói vÁ chuyÇn riêng cça tôi?". Và Na- pô-lê-ông h¡ lÇnh l­p téc cách chéc chç bút tÝ báo ó, vì "y ã làm nhiÁu chuyÇn ngÑc ngh¿ch"... Ch¯c h³n Na-pô-lê-ông dÅ dàng tha tÙi cho ng°Ýi nào coi ông ta nh° mÙt con v­t hung dï h¡n là vu khÑng cho ông ta có lòng tÑt. Sau này, t¥t c£ nhïng cái ó ã hiÇn ra §y ç, nh°ng trong khi chÝ ãi thì viÇc tr¥n áp khÑc liÇt hàng lo¡t bÍn c°Ûp ã chéng tÏ r±ng ng°Ýi chç mÛi ã không làm trái vÛi câu châm ngôn mà nhiÁu ng°Ýi ã bi¿t tÛi: thà làm tÙi oan 10 ng°Ýi con h¡n à sót mÙt ng°Ýi có tÙi.

Vëa thanh trë bÍn gi·c c°Ûp, Bô-na-pác vëa ·c biÇt chú ý ¿n nhïng viÇc x£y ra ß Vng-ê.

Þ vùng này, bÍn quý tÙc và bÍn tng lñc v«n ti¿p tåc nh° tr°Ûc ây (vì t¥t c£ nhïng lý do ·c thù kinh t¿ riêng biÇt cça tÉnh này và cça mÙt ph§n phía nam vùng Noóc-mng-i sát vÛi Vng- ê) lôi kéo mÙt sÑ nông dân, tÕ chéc và trang bË cho hÍ vi khí lo¡i tÑt mà ng°Ýi Anh ã chuyÃn ¿n cho chúng b±ng °Ýng biÃn và lãi dång rëng núi và Óng l§y, chúng ti¿n hành mÙt cuÙc chi¿n tranh du kích lâu dài chÑng l¡i t¥t c£ các chính phç cách m¡ng. Ñi vÛi bÍn Vng-ê và bÍn Su-ng, Bô-na-pác áp dång mÙt chi¿n thu­t khác h³n Ñi vÛi bÍn c°Ûp. úng tr°Ûc khi cuÙc £o chính 18

Tháng S°¡ng mù x£y ra, bÍn Vng-ê dã thu °ãc mÙt lo¡t th¯ng lãi Ñi vÛi nhïng ng°Ýi CÙng hoà, chúng ã chi¿m thành Nng-t¡ và công nhiên nói ¿n sñ phåc h°ng cça dòng hÍ BuÑc-bông. MÙt m·t, Bô-na-pác tng c°Ýng lñc l°ãng quân Ùi i dÁ p bÍn nÕi lo¡n, m·t khác, héa s½ ân xá cho nhïng k» h¡ khí giÛi §u hàng ngay và m·t khác nïa, cé Ã cho ng°Ýi ta hiÃu r±ng ông s½ không ng°ãc ãi ¡o Thiên chúa. CuÑi cùng, Bô-na-pác tÏ ý muÑn g·p riêng và th°¡ng l°ãng vÛi ng°Ýi c§m §u nÕi ti¿ng cça bÍn Su-ng là Gioóc

95

- gi¡ Ca-u-an và dù cuÙc th°¡ng l°ãng ó không em l¡i k¿t qu£ gì thì Bô-na-pác cing s½ c¥p gi¥y thông hành ·c biÇt, b£o £m an toàn ©y ç cho cá nhân Ca-u-an trong thÝi gian Can-u-an ß Pa-ri và °ãc hoàn toàn tñ do trß vÁ.

Ng°Ýi nông dân cuÓng tín xé Br¡-ta-nh¡ ó, thân hình Ó sÙ và séc kho» phi th°Ýng, ã hÙi ki¿n riêng trong m¥y ti¿ng Óng hÓ vÛi Bô-na-pác hÓi b¥y giÝ còn m£nh kh£nh, g§y gò. Vô cùng lo ng¡i cho tính mÇnh cça Bô-na-pác, các s) quan h§u c­n ã ¿n §y các phòng bên c¡nh, vì mÍi ng°Ýi Áu bi¿t r±ng Can-u-an sµn sàng hy sinh b¥t cé b±ng cách nào cho lý t°ßng cça mình và të lâu tñ coi nh° mÙt k» ã hi¿n dâng mình cho cái ch¿t.

T¡i sao Can-u-an không gi¿t Bô-na-pác? Duy nh¥t chÉ vì Can-u-an còn bË cái £o mÙng sau ây chÉ phÑi, ch³ng bao lâu £o mÙng ¥y ã tan vá, nh°ng nhÝ nó mà ngay të buÕi §u sñ nghiÇp cça mình, Bô-na-pác ã lëa phÉnh °ãc bÍn b£o hoàng. Chúng luôn luôn cho r±ng viên t°Ûng tr» tuÕi và nÕi danh ó sinh ra à làm nhiÇm vå cça Môn-c¡ ã làm ß n°Ûc Anh nm 1660, téc là giúp dòng hÍ Xtuy-a ang bË i ày trß l¡i ngai vàng và tiêu diÇt nÁn CÙng hoà. úng là Na-pô-lê-ông ã bóp ch¿t nÁn CÙng hoà và do tính ch¥t giai c¥p cça chính quyÁn Na-pô-lê-ông nên ông ta ã dÍn °Ýng mß lÑi cho nÁn quân chç, nh°ng n¿u cho r±ng mÙt con ng°Ýi nh° Na -pô-lê-ông l¡i có thà nh°Ýng vai trò c§m §u cho b¥t kó ng°Ýi nào khác và cing không ·t v¥n Á xem Na-pô-lê-ông có thà làm °ãc nh° v­y không, thì th­t không còn gì ngu ngÑc h¡n.

Can-u-an không bóp ch¿t Bô-na-pác, nh°ng y rÝi khÏi phòng cça Bô-na-pác vÛi thái Ù thù nghËch. Ngoài nhïng Á nghË khác, vË TÕng tài thé nh¥t Á nghË vÛi Can-u-an gia nh­p quân Ùi vÛi hàm c¥p t°Ûng và °¡ng nhiên là vÛi iÁu kiÇn h¡n ch¿: Can-u-an chÉ °ãc i ánh k» thù bên ngoài. Can-u-an të chÑi và quay vÁ Vng-ê. MÙt trong nhïng k» c§m §u chính khác cça phong trào Su-ng và PhrÑt-tê thì bË b¯t làm tù binh và bË b¯t ch¿t. Tuy ã bË quân chính phç ánh b¡i vào tháng 1 nm 1800, Can-u-an v«n ti¿p tåc chi¿n ¥u sau cuÙc g·p gá vÛi Bô-na-pác. Nh°ng Can-u-an ã ph£i trÑn tránh trong nhïng thÝi gian dài và chÉ dám tÕ chéc nhïng cuÙc Ùt kích b¥t th§n vào nhïng Ùi

E. 96

quân nhÏ ho¡t Ùng Ùc l­p cça quân Ùi CÙng hoà. Lúc này nhïng th¯ng lãi cça quân Ùi chính phç, lÝi héa ân xá, sñ gi£m nh¹ chính sách chÑng giáo hÙi, nhïng hy vÍng mà dòng hÍ BuÑc- bông và tay chân cça chúng ang ·t và Bô-na-pác, toàn bÙ tình hình ó ã làm séc chi¿n ¥u và tinh th§n cça bÍn Su-ng gi£m sút r¥t nhiÁu. Ùi ngi cça Can-u-an th°a thÛt. Þ Vng-ê, tâm lý chung là chÝ ãi, thiên vÁ xoa dËu và mua chuÙc ng°Ýi thç l)nh mÛi cça nÁn CÙng hoà Pháp có thái Ù khoan nh°ãng Ñi vÛi bÍn b£o hoàng. Lúc b¥y giÝ, Bô-na-pác cing không òi hÏi gì h¡n; trong nhïng tháng §u ¥y, tháng 11, tháng 12 nm 1799 và nía §u nm 1800, ông ta ph£i b±ng lòng vÛi nhïng cách gi£i quy¿t c¥p thi¿t tr°Ûc m¯t à còn lo cho cuÙc chi¿n tranh s½ b¯t §u vào mùa xuân.

Bô-na-pác i të viÇc kh©n c¥p này ¿n viÇc kh©n c¥p khác: të viÇc tr¥n áp bÍn gi·c c°Ûp ¿n viÇc Vng-ê, të viÇc Vng-ê ¿n công viÇc tài chính, bßi vì ph£i nuôi n, may m·c, trang bË cho mÙt Ùi quân m¡nh m½ mà ông ta s½ iÁu Ùng vào mùa xuân, nh°ng tiÁn vàng trong ngân khÑ ã c¡n s¡ch - ViÇn Ñc chính ã xoáy h¿t quù cça Nhà n°Ûc. Na-pô-lê-ông c§n mÙt chuyên viên, và ph£i là mÙt chuyên viên giÏi. Na-pô-lê-ông tìm ngay °ãc mÙt ng°Ýi nh° th¿ ß Gô-anh, và ã cí Gô-anh làm bÙ tr°ßng tài chính.

Të khi Bô-na-pác lên n¯m chính quyÁn thì °¡ng nhiên nhïng viÇc trong l)nh vñc tài chính cing ã °ãc gi£i quy¿t theo cùng vÛi nhïng nguyên t¯c nh° trong các l)nh vñc khác: nhà quân phiÇt Ùc tài và Gô-anh, ng°Ýi thëa hành ý chí cça ông ta, c£ hai Áu ã quy¿t Ënh dùng thu¿ gián thu h¡n là thu¿ trñc thu. Hình théc ánh thu¿ này, chung quy chÉ Õ vào ng°Ýi tiêu thå giàu cing nh° nhà nghèo, thu­n lãi cho Na-pô-lê-ông do tính ch¥t "tñ Ùng" cça nó, vì thu¿ gián thu không gây b¥t hoà giïa ng°Ýi nÙp thu¿ vÛi ng°Ýi thu thu¿ cing nh° vÛi chính phç, viÇc mua bán các v­t ph©m tiêu dùng h±ng ngày tñ nó ti¿n hành b±ng mÍi cách, không c§n ¿n sñ can thiÇp cça b¥t cé mÙt ng°Ýi thu thu¿ nào.

Giai c¥p t° s£n thành thË và nông thôn l¥y làm mãn nguyÇn vÁ chính sách tài chính mÛi ó, hÍ cing còn l¥y làm hài lòng vÁ mÙt lo¡t các biÇn pháp khác ã thñc hiÇn trong l)nh vñc này, nh°

97

thành l­p mÙt c¡ quan kiÃm tra, Ënh ch¿ Ù cho công tác k¿ toán, tr¥n áp quy¿t liÇt các vå n c¯p và tham tr¯ng trãn. Nhïng k» tham ô nhiÁu ¿n n×i nhà vi¿t sí ôi khi có ý Ënh liÇt bÍn chúng nh° mÙt "t§ng lÛp" ·c biÇt trong giai c¥p t° s£n.

MÙt vài k» §u c¡ và v¡ vét công quù nhanh chóng c£m th¥y bàn tay cça ng°Ýi thç l)nh mÛi s¯p è n·ng lên chúng. Ông ta ã b¯t giam U-vra, tên th§u l°¡ng thñc cho quân Ùi, nÕi ti¿ng vì n c¯p, ti¿n hành truy tÑ mÙt vài tên khác, quy Ënh r¥t nghiêm ng·t viÇc kiÃm tra sÕ sách, ình chÉ viÇc thanh toán nhïng kho£n chi mà Bô-na-pác th¥y ch°a hãp lý. Có l§n Bô-na-pác ph£i tìm cách bÏ tù mÙt nhà tài chính sau khi bi¿t ích h¯n ã n c¯p tiÁn, dù h¯n ã xoá °ãc hay không xoá °ãc v¿t tích, và giam cho ¿n khí nào h¯n ph£i b±ng lòng nh£ mÓi ra. Tuy v­y, cing v«n ch°a tiêu diÇt °ãc tÇ n¡n tham ô.

Bô-na-pác ra séc kh©n tr°¡ng tÕ chéc viÇc hành chính. Ông ta v«n giï cách chia n°Ûc Pháp thành tëng qu­n, nh°ng thç tiêu mÍi v¿t tích cça ch¿ Ù Ëa ph°¡ng tñ trË. T¥t c£ nhïng nhà chéc trách do nhân dân Ëa ph°¡ng b§u cí ra và ngay c£ nhïng hÙi Óng ã °ãc b§u ra Áu bË bãi bÏ ß các thành phÑ và các làng.

Të nay, bÙ tr°ßng nÙi vå ph£i bÕ nhiÇm qu­n tr°ßng cho m×i qu­n, qu­n tr°ßng là thç l)nh tÑi cao, là vua con. Qu­n tr°ßng chÉ Ënh các HÙi Óng dân chính, các thË tr°ßng ß thành phÑ và xã tr°ßng ß nông thôn. Nhïng viên chéc này chËu trách nhiÇm tr°Ûc qu­n tr°ßng và có thà bË qu­n tr°ßng cách chéc. Giúp á qu­n tr°ßng có "HÙi Óng hàng qu­n", mÙt c¡ quan có tính ch¥t t° v¥n thu§n tuý, hoàn toàn phå thuÙc vào qu­n tr°ßng và nhiÇm vå duy nh¥t là báo cáo cho qu­n tr°ßng bi¿t nhu c§u cça qu­n. BÙ tr°ßng nÙi vå iÁu khiÃn mÍi sinh ho¡t hành chính cça n°Ûc, và th©m quyÁn cça bÙ tr°ßng nÙi vå cing lan rÙng sang c£ l)nh vñc th°¡ng nghiÇp, công nghiÇp, công chính và nhiÁu l)nh vñc khác nïa mà sau này Bô-na-pác d§n d§n phân phÑi cho các bÙ khác.

Các toà án cing là Ñi t°ãng cça sñ c£i tÕ triÇt Ã: trung tu§n tháng 3, Bô-na-pác ban hành mÙt ¡o lu­t mÛi quy Ënh viÇc

E. 98

tÕ chéc BÙ t° pháp. Sau khi ã bi¿n c£i xong các toà án, vÁ sau này Bô-na-pác ã bãi bÏ viÇn bÓi th©m: do b£n ch¥t cça chính quyÁn Ùc oán cça Bô-na-pác mà trong hàng ngi nhïng ng°Ýi thuÙc ngành t° pháp, ti¿ng nói cça tñ do, ¡i diÇn cho xã hÙi, không °ãc phép c¥t lên. Tuy v­y, Bô-na-pác không bãi bÏ ngay h¿t các viên bÓi th©m.

Khi c§n ph£i tiêu diÇt các k» thù chính trË thì Na-pô-lê-ông không bao giÝ bÑi rÑi tr°Ûc nhïng v¥n Á thuÙc vÁ tính Ùc l­p cça quyÁn t° pháp và sñ tôn trÍng thç tåc tÑ tång. Nh°ng trong t¥t c£ nhïng tr°Ýng hãp khác, ch³ng h¡n có mÙt ng°Ýi th°a kiÇn vÁ viÇc hÍ ho·c mÙt k» nào ó bË xét xí vÁ tÙi hình, không dính dáng gì ¿n chính trË, thì Na-pô-lê-ông òi toà án khi khßi tÑ ph£i ·t mÍi lý do có tính ch¥t chính trË ra ngoài. Và khi nhïng viên quan toà §u tiên, do vË TÕng tài thé nh¥t chÉ Ënh, ¿n trình diÇn, Na-pô- lê-ông ã cn d·n hÍ r±ng không bao giÝ nên b­n tâm ¿n viÇc tìm hiÃu £ng phái cça ng°Ýi ã nhÝ c­y toà xét xí.

MÙt iÁu r¥t ·c biÇt là Ñi vÛi t¥t c£ nhïng v¥n Á liên quan ¿n viÇc chÑng nhïng k» thù bên trong à b£o vÇ nÁn quân chç chuyên ch¿ do ông ta xây dñng Na-pô-lê-ông ã dành cho mÙt bÙ lÛn, °ãc thành l­p à chuyên làm nhïng công viÇc ¥y; bÙ này hoàn toàn Ùc l­p vÛi BÙ nÙi vå, có sinh ho¡t riêng nh° mÍi công an, °ãc Na-pô-lê-ông °a lên mÙt Ëa vË r¥t cao, ch°a tëng th¥y d°Ûi thÝi ViÇn Ñc chính vÁ m·t quyÁn lñc cing nh° vÁ m·t tài chính.

Na-pô-lê-ông ·c biÇt quan tâm ¿n viÇc tÕ chéc sß c£nh sát thç ô. M·c dù phå thuÙc vào BÙ công an, viên giám Ñc sß c£nh sát Pa-ri °ãc h°ßng mÙt ch¿ Ù riêng, khác h³n vÛi mÍi viên chéc khác. Y trñc ti¿p báo cáo vÛi TÕng tài thé nh¥t, và nói chung, rõ ràng là ngay të §u, vË TÕng tài thé nh¥t ã muÑn bi¿n viên giám Ñc c£nh sát Pa-ri thành mÙt cái có thà gÍi là c¡ quan kiÃm soát và tình báo à giúp Na-pô-lê-ông giám sát nhïng hành Ùng cça viên bÙ tr°ßng công an §y quyÁn lñc. Bô-na-pác cÑ ý phân tán ¿n mÙt chëng mñc bÙ máy c£nh sát chính trË cça ông ta, không ph£i ông ta chÉ muÑn có mÙt, mà muÑn có hai, th­m chí có ba c¡ quan c£nh sát à giám sát không nhïng dân chúng mà còn à chúng giám sát

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 6:55:18)

99

l«n nhau. Bô-na-pác ·t Phu-sê éng §u BÙ công an, mÙt tên m­t thám §y mánh khoé, m°u mô qu÷ quy¿t, nói tóm l¡i, mÙt tên m­t thám cá lÛn. Óng thÝi Bô-na-pác cing bi¿t rõ r±ng, n¿u g·p dËp, Phu-sê s½ bán h¿t, không nhïng Bô-na-pác, mà c£ bÑ » h¯n, vÛi mÙt giá ph£i chng. Ã giï gìn m·t ¥y, vË TÕng tài thé nh¥t ã giao cho bÍn tay chân tin c©n nhiÇ m vå bao vây, theo dõi Phu-sê. Và Ã Á phòng tr°Ýng hãp Phu-sê bi¿t, s½ tìm cách mua chuÙc bÍn theo dõi y, Bô-na-pác tÕ chéc mÙt àn m­t thám thé ba có nhiÇm vå theo dõi nhïng tên m­t thám theo dõi Phu-sê.

Na-pô-lê-ông luôn luôn cho r±ng Phu-sê là k» m·t s¯t en sì và không bao giÝ bi¿t ng°ãng. NhiÁu nm ã trôi qua, Na -pô-lê- ông ã lên ngôi hoàng ¿ të lâu và Phu-sê thì ã lÙng l«y trong bÙ áo bÙ tr°ßng công an thêu kim tuy¿n và §y huân ch°¡ng. MÙt hôm, trong mÙt lúc nóng gi­n, muÑn làm nhåc Phu-sê b±ng cách v¡ch ra cho y th¥y r±ng mình còn nhÛ r¥t rõ t¥t c£ nhïng b°Ûc lên voi xuÑng chó cça viên bÙ tr°ßng cça mình, Na-pô-lê-ông Ùt nhiên b£o Phu-sê: "Chính ông ã biÃu quy¿t án tí hình vua Lu-i XVI!". Theo lÇ th°Ýng, Phu-sê cúi r¡p mình tr°Ûc ông hoàng ¿: "Hoàn toàn úng v­y. ó là công tr¡ng §u tiên mà h¡ th§n °ãc dâng lên bÇ h¡". Th­t là mÙt cuÙc Ñi tho¡i có ý ngh)a nh¥t: Phu-sê nh¯c l¡i cho hoàng ¿ hay r±ng v­n hÙi cça c£ hai Áu b¯t nguÓn të cách m¡ng, duy chÉ có khác là mÙt ng°Ýi ã bóp ch¿t cách m¡ng à chi¿m l¥y ngai vàng bÏ trÑng cça Lu-i XVI, còn mÙt ng°Ýi ã sÑt s¯ng giúp cho viÇc ó. Nm 1799 là nm Phu-sê ·c biÇt có ích Ñi vÛi Bô-na-pác, chính vì Phu-sê bi¿t rõ nhïng b¡n hïu ci cça y mà y ã ph£n bÙi và bán hÍ cho ng°Ýi chç mÛi.

Ngay të mùa ông thé nh¥t lên n¯m chính quyÁn, Bô-na-pác ã tÕ chéc °ãc mÙt bÙ máy nhà n°Ûc t­p trung, các bÙ ph­n °ãc k¿t hãp mÙt cách hoàn chÉnh, và do mÙt nhóm viên chéc cao c¥p chÉ huy të Pa-ri. T­p trung quyÁn lñc vô h¡n Ù vào tay TÕng tài thé nh¥t, ó là måc ích cça "b£n hi¿n pháp mÛi".

MÙt l§n Bô-na-pác nói r±ng: mÙt b£n hi¿n pháp ph£i "ng¯n và tÑi ngh)a". Bô-na-pác phát biÃu nguyên t¯c chung cça mình nh° sau: khi Á c­p v¥n Á quy Ënh nhïng giÛi h¡n hi¿n pháp cho quyÁn lñc tÑi cao thì ph£i biên so¡n v¯n t¯t và m­p mÝ ¿n méc

E. 100

tÑi a. N¿u ß trên Ýi có mÙt k» nào ó mà tính ch¥t chuyên ch¿ không thà thích éng vÛi b¥t kó mÙt sñ h¡n ch¿ nào vÁ quyÁn lñc - m·c d§u sñ h¡n ch¿ ó r¥t t§m th°Ýng, nh°ng n¿u nh° nó thñc sñ ång ch¡m ¿n quyÁn lñc tÑi cao - thì k» ó chính là Na-pô-lê-ông. Ngay të nhïng ngày §u sau cuÙc £o chính, sñ hiÃu l§m

ngÑc ngh¿ch cça nhïng kà çng hÙ Na-pô-lê-ông ã tan nh° mây khói, ·c biÇt là Xi-ay-ét, n¡n nhân cça sñ hiÃu l§m ¥y trong suÑt thÝi gian tr°Ûc Tháng S°¡ng mù.

Khi Xi-ay-ét trình lên Bô-na-pác mÙt b£n dñ án, theo ó, Bô- na-pác ph£i tñ khuôn mình trong nhïng chéc vå cça mÙt viên quan t° pháp tÑi cao trong n°Ûc (giÑng nh° tÕng thÑng n°Ûc cÙng hoà sau này), có danh vÍng cao nh¥t và h°ßng l°¡ng cao bÕng h­u, nh°ng giao quyÁn cai trË cho mÙt sÑ ng°Ýi khác, do Bô-na-pác chÉ Ënh, không phå thuÙc vào Bô-na-pác, thì ông ta ã tuyên bÑ: "Tôi không óng vai trò lÑ bËch nh° v­y âu" và kiên quy¿t bác bÏ dñ án cça Xi-ay-ét. Tìm cách cÑ giï ý ki¿n và bàn cãi, Xi-ay-ét liÁn °ãc viên bÙ tr°ßng công an Phu-sê ¿n thm, và Phu-sê ã thân m­t tâm sñ vÛi Xi-ay-ét, khuyên nên chú ý ¿n cái thñc t¿ là Bô- na-pác ã t­p trung t¥t c£ lñc l°ãng vi trang cça n°Ûc Pháp vào trong tay, vì th¿ nên n¿u cé cÑ tình tranh cãi mãi vÛi mÙt Ñi ph°¡ng nh° v­y thì s½ không có lãi chút nào, trái l¡i s½ chÉ có h¡i. L­p lu­n này hình nh° ã hoàn toàn thuy¿t phåc °ãc Xi-ay-ét, và të ó Xi-ay-ét câm l·ng.

"B£n hi¿n pháp cça nm CÙng hoà thé 8" (ng°Ýi ta gÍi b£n hi¿n pháp °ãc khßi th£o d°Ûi sñ b£o hÙ cça Na-pô-lê-ông nh° v­y) ã áp éng °ãc mÙt cách tuyÇt diÇu cái nguyên t¯c do Na-pô- lê-ông ·t ra. QuyÁn hành Áu t­p trung h¿t vào tay TÕng tài thé nh¥t còn hai vË TÕng tài khác chÉ có quyÁn t° v¥n. Bô-na-pác °ãc chÉ Ënh là TÕng tài thé nh¥t trong 10 nm. TÕng tài thé nh¥t chÉ Ënh mÙt th°ãng nghË viÇn gÓm 80 nghË s). B±ng quyÁn hành duy nh¥t cça mình, TÕng tài thé nh¥t còn bÕ nhiÇm các chéc vå hành chính và quân sñ, b¯t §u të chéc bÙ tr°ßng, và t¥t c£ nhïng ng°Ýi thå nhiÇm chÉ chËu trách nhiÇm tr°Ûc TÕng tài thé nh¥t. Cing còn thành l­p hai viÇn à tiêu biÃu cho quyÁn l­p pháp:

101

- ViÇn Pháp ch¿.

- ViÇn L­p pháp.

Các çy viên cça c£ hai viÇn này Áu do Th°ãng nghË viÇn chÉ Ënh (nói mÙt cách khác, v«n do TÕng tài thé nh¥t chÉ Ënh) theo mÙt danh sách vài nghìn éng cí viên do các công dân "b§u ra" b±ng mÙt ph°¡ng pháp bÏ phi¿u h¿t séc phéc t¡p.

Gi£ då ngay nh° trong sÑ vài nghìn éng cí viên do nhân dân b§u ra thì chÉ °ãc chÍn 400 vË vÁ phe vÛi chính phç, và cing r¥t rõ ràng là ng°Ýi ta s½ chÍn trong 400 vË ¥y l¥y mÙt sÑ Ã bÕ sung vào nhïng ch× khuy¿t trong ViÇn Pháp ch¿ và ViÇn L­p pháp. Không thà ·t ra v¥n Á tính Ùc l­p cho các vË ã °ãc tuyÃn lña theo kiÃu ó °ãc. Nh°ng cing ch°a h¿t, ngoài nhïng tÕ chéc ó ra, còn thành l­p HÙi Óng Chính phç do chính phç cça TÕng tài thé nh¥t toàn quyÁn chÉ Ënh.

BÙ máy l­p pháp ho¡t Ùng theo ph°¡ng théc sau ây: Chính phç Ç trình mÙt b£n dñ án pháp lu­t lên HÙi Óng Chính phç, HÙi Óng Chính phç bÕ sung xây dñng và trình lên ViÇn Pháp ch¿. ViÇn Pháp ch¿ có quyÁn phát biÃu ý ki¿n cça mình b±ng lÝi vÁ b£n dñ th£o ó, nh°ng không có quyÁn quy¿t Ënh. Sau khi ã làm xong nhiÇm vå cça mình b±ng cách ¥y, ViÇn Pháp ch¿ gíi b£n dñ th£o sang ViÇn L­p pháp. ViÇn này không có quyÁn th£o lu­n vÁ b£n dñ th£o, nh°ng à bù l¡i, ng°Ýi ta giao cho nhiÇm vå ·t thành quy ch¿, sau ó b£n dñ th£o °ãc TÕng tài thé nh¥t phê chu©n và trß thành lu­t.

°¡ng nhiên, trong suÑt triÁu ¡i Na-pô-lê-ông, cái bÙ máy

"l­p pháp" không hãp lý mÙt cách cÑ tình ¥y ã chÉ là k» câm i¿c thëa hành ý muÑn cça Na-pô-lê-ông. V£ l¡i, sau này (nm 1807) Na-pô-lê-ông ã bãi bÏ ViÇn Pháp ch¿ vì ông ta cho r±ng nó hoàn toàn vô ích. °¡ng nhiên là nhïng iÁu mà hai viÇn bàn b¡c rÓi quy¿t Ënh ph£i °ãc giï h¿t séc bí m­t (và ã °ãc làm nh° v­y). Khi c§n xúc ti¿n công viÇc kh©n tr°¡ng h¡n, TÕng tài thé nh¥t có thà °a th³ng ra nhïng Á án cça mình lên Th°ãng nghË viÇn Á nghË viÇn thông qua d°Ûi hình théc mÙt "NghË quy¿t cça Th°ãng nghË viÇn", th¿ là xong. Nh° v­y, t¥t c£ quyÁn lñc thñc t¿ vÁ l­p

E. 102

pháp, cing nh° toàn bÙ quyÁn hành chính Áu t­p trung c£ vào tay Bô-na-pác.

Mùa xuân nm 1800, có thà nói r±ng nhà chuyên ch¿ mÛi ã gi£i quy¿t mÙt sÑ công viÇc kh©n c¥p nh¥t, ã hãp pháp hóa nÁn tr­t tñ mÛi cça quÑc gia, ã diÇt trë n¿u không t¥t c£ thì cing °ãc mÙt sÑ r¥t lÛn các toán gi·c c°Ûp ang nhing lo¡n ¥t n°Ûc, ã quy¿t Ënh mÙt cách vÙi vàng và có tính ch¥t t¡m thÝi mÙt vài biÇn pháp nh±m làm dËu tình hình ß Vng-ê, ã t­p trung viÇc cai trË trong n°Ûc vào mÙt mÑi và ã thi hành nhïng biÇn pháp c§n thi¿t nh¥t à ngn ch·n nhïng vå n c¯p cça bÍn §u c¡. D°Ûi sñ chÉ ¡o cça Phu-sê, mÙt mang l°Ûi m­t thám rÙng lÛn, bÑ trí khôn khéo, ã nhanh chóng ng tÏa trên kh¯p n°Ûc.

Giô-dép Phu-sê là mÙt tên m­t thám b©m sinh, n¿u có thà nói °ãc nh° v­y. Þ thành La Mã thuß x°a, ng°Ýi ta nói: "làm thi s) là do b©m sinh, làm diÅn gi£ là do tu luyÇn".

Phu-sê là k» sáng l­p ra mÙt hÇ thÑng khiêu khích và do thám mà bÍn hÍc trò và bÍn b¯t ch°Ûc ng°Ýi Na-pl¡ nh° en-ca- rét-tô, ng°Ýi Nga nh° Ben-ken-oóc và Duy-pen, ng°Ýi áo nh° Dít- ních-ki ã uÕng công hÍc òi. Trong công cuÙc này, Na-pô-lê-ông à cho Phu-sê °ãc tñ do ho¡t Ùng, nh°ng bi¿t rõ tài nng nhiÁu m·t và b£n ch¥t lá m·t lá trái, xoay nh° chong chóng cça Phu-sê. à Á phòng b¥t tr¯c, Na-pô-lê-ông dùng mÙt sÑ m­t thám bám sát à giám sát Phu-sê, và chính ông bÙ tr°ßng công an cing không bi¿t bÍn này. Na-pô-lê-ông bi¿t r¥t rõ r±ng tr°Ûc khi lên °Ýng mß mÙt chi¿n dËch xa xôi, vào mùa xuân, ph£i b£o £m h­u ph°¡ng chính trË cça mình và trên quan iÃm ó thì t¥t c£ "b£n hi¿n pháp mÛi cça nm thé VIII" tuyÇt nhiên ch³ng có giá trË gì, trong khi ó thì BÙ công an có mÙt t§m quan trÍng ghê gÛm. Vì l½ ¥y, Bô-na-pác không ph£i chÉ chi r¥t nhiÁu tiÁn cho bÙ máy c£nh sát, không ph£i chÉ ra séc °a nhiÁu ng°Ýi có kh£ nng và kiên quy¿t vào bÙ máy cai trË do Bô-na-pác ã xây dñng nên ß Pa-ri, ß các tÉnh, mà còn dùng bàn tay s¯t à bËt miÇng nÑt 13 c¡ quan báo chí còn sÑng sót sau viÇc óng cía mÙt lúc 60 tÝ báo tr°Ûc ây.

103

Khi lên °Ýng i chinh chi¿n, Na-pô-lê-ông giao l¡i cho các bÙ tr°ßng cça ông ta bÙ máy chuyên chính do ông ta dñng lên và yêu c§u hÍ duy trì tr­t tñ trong khi ông ta s½ Í séc vÛi c£ châu Âu liên minh trên chi¿n tr°Ýng.

Nh°ng mÙt tháng tr°Ûc khi Na-pô-lê-ông lên °Ýng, vào tháng 4 nm 1800, Phu-sê ã khám phá °ãc và báo cáo lên vË TÕng tài thé nh¥t mÙt b±ng chéng không thà chÑi cãi °ãc r±ng ß Pa-ri có mÙt c¡ quan gián iÇp b£o hoàng Anh, liên l¡c trñc ti¿p vÛi các em cça vua: Lu-i, bá t°Ûc xé Prô-vng và Sác, bá t°Ûc xé ác-toa, c£ hai Áu ã ch¡y ra n°Ûc ngoài. VÛi sñ giúp á cça bÍn ng°Ýi Anh và cça các lñc l°ãng can thiÇp khác, bÍn b£o hoàng nh±m công khai c°Ûp l¥y chính quyÁn. Ngay të mùa xuân nm

1800, khi vua Anh Gioóc III tr£ lÝi Á nghË mß hÙi nghË àm phán hoà bình cça Bô-na-pác b±ng quy¿t tâm trñc ti¿p và tích cñc ·t l¡i dòng hÍ BuÑc-bông lên ngai vàng n°Ûc Pháp thì Bô-na-pác ã bi¿t r¥t rõ r±ng ng°Ýi Anh tin c­y vào bÍn b£o hoàng Pháp là bÍn sµn sàng nh°ãng bÙ t¥t c£ nhïng gì có thà °ãc vÁ kinh t¿ và chính trË có lãi cho t° s£n th°¡ng nghiÇp và công nghiÇp Anh chÉ Ã nh±m måc ích duy nh¥t là phåc h°ng dòng hÍ BuÑc-bông.

VË TÕng tài thé nh¥t ã dét khoát kh³ng Ënh trong t° t°ßng r±ng mÙt trong nhïng nhiÇm vå c¥p thi¿t nh¥t trong cuÙc ¥u tranh Ñi nÙi là viÇc tr¥n áp quy¿t liÇt bÍn ph£n bÙi b£o hoàng, còn nhiÇm vå kh©n y¿u cça cuÙc ¥u tranh Ñi ngo¡i là cuÙc chi¿n tranh chÑng ng°Ýi Anh. Nhïng mÇnh lÇnh c§n thi¿t ã giao cho Phu-sê à ¥u tranh chÑng bÍn b£o hoàng hiÇn hành: Na-pô-lê-ông chÉ thË cho Phu-sê theo dõi mÍi ho¡t Ùng cça bÍn chúng, b¯t giï và °a bÍn chúng ra toà. Na-pô-lê-ông luôn luôn nh¯c l¡i câu nói sau ây, ph£n ánh rõ quan iÃm ã °ãc xác l­p trong ông ta: "Có hai ph°¡ng tiÇn à làm nhân tâm xao Ùng: sñ sã hãi và mÑi lãi". Không nên hiÃu "lãi" chÉ là lòng tham tiÁn, theo ngh)a en, mà còn là sñ thèm muÑn, lòng tñ ái, lòng tham danh vÍng. Nên tác Ùng ¿n bÍn b£o hoàng b±ng cách nào? áng chú ý là Ñi vÛi lo¡i k» thù này, Na-pô-lê-ông sí dång lúc b±ng ph°¡ng pháp này, lúc b±ng ph°¡ng pháp khác, tuó lúc: khi thì khçng bÑ, khi l¡i lôi kéo bÍn chúng b±ng ¡n huÇ, tiÁn b¡c và sí dång vào công viÇc này nÍ.

E. 104

Mùa xuân nm 1800, vì ph£i ¿n vÛi quân Ùi ngay nên Na- pô-lê-ông ã không có thÝi gian dùng nhïng biÇn pháp khác chÑng bÍn ph£n bÙi, ngoài biÇn pháp khçng bÑ khÑc liÇt.

NhiÇm vå chç y¿u khác, téc là cuÙc chi¿n tranh vÛi n°Ûc Anh, ph£i °ãc ti¿n hành nh° tr°Ûc ây, không ph£i trên bÝ biÃn n°Ûc Anh, Ñi diÇn vÛi h¡m Ùi hùng m¡nh cça Anh mà là ß trên låc Ëa châu Âu, chÑng vÛi Óng minh cça n°Ûc Anh và tr°Ûc h¿t là chÑng ¿ quÑc áo.

Lên °Ýng i chinh chi¿n vào ngày 8 tháng 5 nm 1800 và rÝi Pa-ri l§n §u tiên k» të khi £o chính, Bô-na-pác hoàn toàn hiÃu r±ng sÑ ph­n nÁn chuyên chính cça ông ta ß Pháp hoàn toàn tuó thuÙc vào k¿t qu£ cça chi¿n dËch này. Ho·c là Na-pô-lê-ông l¡i chi¿m °ãc miÁn b¯c n°Ûc Ýtë tay ng°Ýi áo ho·c là quân Ùi cça các n°Ûc liên minh l¡i s½ xu¥t hiÇn ß biên giÛi n°Ûc Pháp.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 7:24:11)

105

TR¬N MA-REN-GÔ-Sð CæNG CÐ NÀN ØC TÀI-PHÁP CH¾ CæA TÔNG TÀI THè NH¤T 1800-1803

Na-pô-lê-ông không có thói quen Ënh tr°Ûc và Ënh tÉ mÉ các k¿ ho¡ch chi¿n dËch. Ông chÉ chú ý ¿n nhïng "Ñi t°ãng" chç y¿u, nhïng måc ích cå thà chính, quy trình thÝi gian (d) nhiên là phÏng oán) và nhïng °Ýng ti¿n quân. Na-pô-lê-ông chÉ th­t sñ b­n tâm lo ngh) ¿n chi¿n tranh khi chính chi¿n dËch °¡ng diÅn ra; trong chi¿n dËch, không nhïng ông chú ý ¿n nhïng måc ích c§n ph£i ¡t, còn chú ý ¿n nhïng tình huÑng, và ·c biÇt là nhïng tin téc, Ùng t)nh cça Ñi ph°¡ng mà ông th°Ýng xuyên nh­n °ãc, të ó ông luôn thay Õi k¿ ho¡ch bÑ trí cça mình, thay Õi tëng ngày và có khi tëng giÝ. Na-pô-lê-ông tñ ·t cho mình mÙt quy t¯c b¥t di b¥t dËch là chëng nào thñc t¿ ch°a chéng tÏ cho mình rõ là Ñi ph°¡ng ngu ngÑc h¡n thñc t¿ và nên ·t gi£ thuy¿t: Ñi ph°¡ng s½ hành Ùng có lý l½ không kém gì b£n thân mình trong tr°Ýng hãp ¥y.

Na-pô-lê-ông ph£i chÑng vÛi mÙt ¡o quân áo r¥t m¡nh và °ãc trang bË r¥t ·c biÇt ang chi¿m óng miÁn b¯c n°Ûc Ý, n¡i mà Xu-vô-rÑp nm tr°Ûc ã quét s¡ch quân Pháp. Nh°ng Xu -vô- rÑp không còn ß vÛi ng°Ýi áo nïa, iÁu ó ã làm Na-pô-lê-ông quan tâm nhiÁu nh¥t. Na-pô-lê-ông bi¿t n°Ûc Nga ã rút khÏi khÑi liên minh, m·c d§u ông còn ch°a thà bi¿t °ãc r±ng cing vào tháng 5 nm 1800 ¥y, trong khi ông cùng quân Ùi cça mình ti¿n vào n°Ûc Ýà triÇt tiêu nhïng chi¿n qu£ cça Xu-vô-rÑp thì Xu-vô- rÑp ã °ãc mai táng trong tu viÇn A-l¿ch-xan Nép-xki ß Pê-téc- bua. Không ph£i Xu-vô-rÑp Ñi §u vÛi Bô-na-pác, mà chÉ là t°Ûng Mê-la, mÙt tay chi¿n thu­t cë, mÙt s) quan tham m°u, mÙt trong sÑ nhïng t°Ûng l)nh giÏi mà tr°Ûc cing nh° sau nm 1800, Na-pô- lê-ông ã và ang giáng cho nhiÁu tr­n thua vô cùng khçng khi¿p

E. 106

và bÍn hÍ ã không ngÛt chéng minh mÙt cách chua chát r±ng Na- pô-lê-ông ã không hành Ùng theo nguyên t¯c nào c£. Trung thành vÛi nguyên lý cça mình, Na-pô-lê-ông ánh Mê-La nh° thà Mê-La là Na-pô-lê-ông, và Mê-la ánh Na-pô-lê-ông nh° thà Na- pô-lê-ông là Mê-la.

Quân áo t­p trung lñc l°ãng vÁ phía nam chi¿n tr°Ýng theo h°Ûng i Giên. Mê-la không phán oán nÕi r±ng Bô-na-pác ã chÍn con °Ýng i khó khn nh¥t, qua n°Ûc Thuõ S) và èo Béc- na, do ó, Mê-la s¡ hß không tng c°Ýng lñc l°ãng à giï s°Ýn phía ¥y. VË TÕng tài thé nh¥t l¡i chÍn úng con °Ýng ¥y. Cái l¡nh khçng khi¿p cça nhïng ngÍn núi tuy¿t phç, nhïng vñc sâu th³m d°Ûi chân, nhïng tr­n m°a bng, nhïng c¡n bão tuy¿t, nhïng cuÙc trú quân ngoài trÝi trong tuy¿t, binh s) cça Bô-na-pác ã chËu t¥t c£ nhïng thí thách ó vào nm 1800, cing nh° binh s) cça Xu- vô-rÑp ã tëng n¿m tr£i vào nm 1799 và cing nh° nhïng chi¿n binh cça An-ni-ban ã tëng n¿m tr£i cách ây 2.000 nm tr°Ûc Xu-vô-rÑp và Bô-na-pác. Có khác là không ph£i nhïng con voi bË chìm sâu trong vñc th³m nh° thÝi An-ni-ban, mà là nhïng kh©u pháo, nhïng bÇ pháo, nhïng hòm ¡n. T°Ûng Lan-n¡ i tiên phong và ±ng sau là toàn bÙ quân Ùi cça Bô-na-pác kéo thành mÙt °Ýng dài vô t­n giïa mÙt bên là vách ã, mÙt bên là bÝ vñc cheo leo. CuÙc v°ãt qua núi An-p¡ b¯t §u ngày 16 tháng 5 ¿n ngày 21, Bô-na-pác cùng vÛi quân chç lñc ã tÛi èo Xanh Béc-na, trong khi ¥y, ±ng tr°Ûc hÍ, ß s°Ýn núi bên n°Ûc Ýã b¯t §u có nhïng cuÙc chi¿n ¥u cça Ùi tiên phong vÛi lñc l°ãng tiÁn ¡o nhÏ y¿u b£o vÇ s°Ýn núi cça quân áo. Quân áo bË ánh lui, quân Pháp càng ti¿n g¥p xuÑng phía nam vào toàn bÙ lñc l°ãng cça Bô- na-pác thình lình tràn ra. H¿t s° oàn này ¿n s° oàn khác, të nhïng khe núi miÁn nam r·ng An-p¡ xu¥t kích, triÃn khai sau l°ng quân áo.

Không bÏ phí mÙt giÝ, Bô-na-pác ti¿n th³ng ¿n Mi-lan và, ngày 2 tháng 6 nm 1800, ã vào thç phç xé Lông-bác- i; Bô-na- pác chi¿m ti¿p Pa-vi, Crê -môn, Ple-dng, Brét-xi-a và nhiÁu thành phÑ khác và ¿n âu cing làm quân áo th¥t iên bát £o; hÍ không hÁ ngÝ r±ng h°Ûng ti¿n công chính l¡i të phía ¥y. Quân Ùi

107

cça Mê-la ang còn ß xung quanh Giên và áng l½ vài ngày sau nïa thì chi¿m l¡i °ãc Giên të tay quân Pháp. Nh°ng sñ xu¥t hiÇn cça Bô-na-pác ß Lông-bác-i ã làm tiêu tan th¯ng lãi ¥y cça quân áo.

Cing b¥t ngÝ nh° v­y, Mê-la hÙc tÑc kéo quân i ch¡m trán vÛi quân Pháp të phía b¯c kéo xuÑng. Làng Ma-ren-gô nhÏ bé n±m giïa cánh Óng tr£i rÙng A-l¿ch-xng-ri và Tóc-tôn. Ngay të §u mùa ông nm 1800, trong cu ng iÇn ß Pa-ri, ngón tay chÉ vào cái Ëa ph°¡ng ¥y trên mÙt t¥m b£n Ó chi ti¿t vÁ miÁn b¯c n°Ûc Ý, Bô-na-pác ã nói vÛi các t°Ûng l)nh r±ng: "ây, chúng ta ph£i ánh b¡i quân áo ß ây".

CuÙc giao chi¿n lÛn cça c£ ôi bên ã x£y ra ngày 14 tháng 6

nm 1800, úng ß ch× ó.

Nói chung, tr­n này, ã có £nh h°ßng to lÛn trên tr°Ýng chính trË quÑc t¿, cing nh° Ñi vÛi sñ nghiÇp lËch sí cça Na-pô-lê- ông nói riêng. MÙt b§u không khí lo âu bao trùm l¥y Pa-ri và kh¯p n°Ûc Pháp. Ngày ngày, bÍn b£o hoàng mong chÝ tin báo Bô-na-pác ch¿t trong vñc th³m núi An-p¡; ng°Ýi ta cing bi¿t quân Ùi áo r¥t m¡nh và pháo binh cça hÍ còn m¡nh h¡n pháo binh cça quân Pháp. Có tin Ón quân Anh s½ Õ bÙ ß Vng-ê. Ca-u-an và b¡n hïu cça y, nhïng thç l)nh b£o hoàng, nh­n Ënh sñ phåc h°ng cça dòng hÍ BuÑc-bông n¿u ch°a ph£i là sñ viÇc ã thành thì trong mÙt ngày r¥t g§n ây t¥t cing s½ thành. HÍ chÉ ãi hiÇu báo: tin Bô-na-pác ch¿t ho·c quân Ùi Pháp b¡i tr­n. Þ châu Âu, ngay trong các n°Ûc trung l­p ng°Ýi ta lo âu theo dõi quá trình cça các bi¿n cÑ. Þ nhïng n¡i ó ng°Ýi ta cing chÉ ãi chÝ sñ chi¿n th¯ng cça quân áo à gia nh­p khÑi liên minh chÑng l¡i n°Ûc Pháp. BÍn BuÑc-bông chu©n bË Ã lên °Ýng vÁ Pa-ri.

Na-pô-lê-ông, các t°Ûng l)nh, s) quan và binh lính cça ông Áu th¥y r¥t rõ t§m quan trÍng cça tr­n ánh và nhïng kh£ nng d«n tÛi b¡i tr­n: l§n này quân áo trÙi h¡n h³n vÁ sÑ l°ãng; hÍ °ãc nghÉ ng¡i tho£i mái, °ãc yên Õn óng quân trong các thành phÑ và các làng m¡c ý, trong khi ¥y binh lính cça Na -pô-lê-ông ph£i gian khÕ v°ãt èo Xanh Béc-na, Bô-na-pác có c£ th£y 20.000 quân

E. 108

và chÉ iÁu Ùng bÙ ph­n pháo lo¡i tÓi nh¥t cùng v°ãt èo Grng Xanh Béc-na vÛi ông hÓi tháng 5, còn pháo binh chç lñc ã hành quân ¿n ch­m vì bË m¯c vây và ánh chi¿m mÙt cé iÃm m¡nh trong núi che chß cho quân áo. Trong khi Mê-la chÉ huy mÙt ¡o quân 30.000 ng°Ýi và 100 c× pháo có §y ç ¡n d°ãc thì Bô-na- pác l¡i còn ph£i giao cho t°Ûng ¡-xe mÙt ph§n trong sÑ pháo tÓi cça mình. Th¿ là Bô-na-pác chÉ có 15 kh©u pháo à chÑng vÛi 100 kh©u cça quân áo.

Tr­n ánh khßi §u vào buÕi sÛm ngày 14 tháng 6 nm 1800 ß g§n Ma-ren-gô, và ã phát hiÇn ngay °ãc lñc l°ãng quân áo. Quân Pháp vëa ánh vëa lùi và giáng cho quân Ëch nhïng òn ích áng, nh°ng b£n thân cing bË thiÇt h¡i n·ng. ¿n hai giÝ chiÁu, tr­n ánh xem chëng th¥t b¡i, không thà céu vãn °ãc. Quá ba giÝ, Mê-la ca khúc kh£i hoàn, cí ng°Ýi vÁ Viên báo tin quân áo toàn th¯ng, thu nhiÁu chi¿n lãi ph©m và tù binh, t°Ûng vô Ëch Bô-na-pác ã th¥t b¡i. Tình tr¡ng h×n Ùn ã bao trùm lên tÕng hành dinh quân Ùi Pháp. Bô-na-pác giï thái Ù bình t)nh, vëa nh¯c nhß c§n ph£i c§m cñ, vì tr­n ánh ch°a k¿t thúc. Và ¿n ba giÝ chiÁu, tình th¿ Ùt nhiên thay Õi mÙt cách b¥t ngÝ, bßi s° oàn ¡-xe °ãc phái xuÑng phía nam à c¯t °Ýng rút lui cça quân Ëch ang të Giên trß vÁ c¥p tÑc hành quân quay trß l¡i, ã công kích Ó ¡t vào quân áo úng giÝ phút quy¿t Ënh chi¿n tr°Ýng. Quân áo h¿t séc tin t°ßng vào sñ toàn th¯ng cça hÍ ¿n n×i

lúc ¥y có nhiÁu ¡n vË quân Ùi áo cho toàn thà ¡n vË bÑ trí chu©n bË nghÉ ng¡i và n chiÁu. BË s° oàn tinh nhuÇ cça ¡-xe ­p ánh và ti¿p ó là t¥t c£ các ¡n vË cça Bô-na-pác cing ánh vào, quân Ùi áo hoàn toàn bË ánh b¡i. Nm giÝ chiÁu, quân áo bÏ ch¡y, bË kõ binh Pháp truy kích. T°Ûng ¡-xe hy sinh ngay të phút §u cça tr­n ánh, và khi tr­n ¥y - mÙt trong nhïng chi¿n th¯ng lÛn nh¥t cça Ýi mình-s¯p k¿t thúc, Na-pô-lê-ông ngh¹n ngào nói:

"... Nh°ng -xe!... Chao ôi, ngày hôm nay ¯t là ã ¹p l¯m n¿u tÑi nay tôi °ãc ôm hôn ¡-xe ß trên chi¿n tr°Ýng! T¡i sao không cho phép tôi °ãc khóc?...", ó là nhïng lÝi nói mà tr°Ûc ây vài ti¿ng Óng hÓ, lúc cuÙc chi¿n ¥u ang gay go quy¿t liÇt nh¥t,

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 7:25:58)

109

Na-pô-lê-ông ã ph£i thÑt ra khi °ãc tin ¡-xe vëa mÛi të trên mình ngña ngã xuÑng.

Nhïng b¡n chi¿n ¥u cça Na-pô-lê-ông chÉ th¥y có hai l§n m¯t ông ta «m lÇ sau khi giao chi¿n. L§n thé hai vào vài nm sau, khi Na-pô-lê-ông nhìn thÑng ch¿ Lan-n¡ ch¿t ß trong tay mình, hai chân bË ¡n ¡i bác tiÇn ét.

Trong lúc triÁu ình Viên ang hoan hÉ ¿n cñc iÃm vÁ nhïng tin téc §u tiên tÑt lành cça Mê-la °a vÁ thì mÙt ng°Ýi thé hai ¿n báo tin th¥t b¡i th£m h¡i vëa mÛi x£y ra. N°Ûc ý l¡i bË m¥t, vÛi quân áo thì d°Ýng nh° là m¥t v)nh viÅn. K» thù áng sã cça hÍ l¡i mÙt l§n nïa chi¿n th¯ng.

Nhïng tin téc §u tiên vÁ mÙt tr­n ánh lÛn ß ýbay vÁ ¿n chính phç Pa-ri vào ngày 20 tháng 6 (ngày §u Tháng G·t), sáu ngày sau tr­n ánh. Nh°ng mÛi chÉ là nhïng tin Ón ¡i m­p mÝ. Trong thành phÑ, ng°Ýi ta lo âu chÝ ãi tin téc. Ng°Ýi ta kà chuyÇn l¡i r±ng: theo mÙt vài nguÓn tin thì tr­n ánh ã th¥t b¡i và Bô-na-pác ã ch¿t. B×ng nhiên, vào buÕi tr°a, mÙt phát ¡i bác nÕ vang, phát thé hai, rÓi thé ba; mÙt ng°Ýi °a th° vÁ, mang nhïng tin chính théc nh° sau: quân Ùi áo bË ánh tan hoàn toàn, bË t°Ûc mÙt nía sÑ pháo và hàng nghìn quân áo bË b¯t làm tù binh ho·c bË chém; n°Ûc Ýl¡i sao vào tay Bô-na-pác.

L§n này, n×i vui mëng hoan hÉ không ph£i chÉ có trong nhïng khu t° s£n mà còn c£ trong nhïng khu thã thuyÁn: ã të lâu ng°Ýi ta ch°a th¥y vùng ngo¡i ô Xanh ng-toan có quang c£nh t¥p n­p nh° vây. Thã thuyÁn ã không thà th¥y tr°Ûc °ãc r±ng ng°Ýi chç mÛi s¯p hoàn thành viÇc àn áp hÍ b±ng bàn tay s¯t, s¯p ban hành "tiÃu b¡ công nhân" à hÍ phå thuÙc hoàn toàn vào bÍn chç, r±ng chính thà mÛi v)nh viÅn bóp ch¿t cách m¡ng và s½ mß §u cho thÝi ¡i cça sñ cçng cÑ vïng vàng và nÁn n¿p mÙt tr­t tñ xã hÙi dña trên sñ bóc lÙt séc lao Ùng mÙt cách hãp pháp và dÅ dàng cça t° s£n.

V«n ß Pa-ri, ß lân c­n các thË tr°Ýng chéng khoán, các nhà ngân hàng, trong ám c°Ûi ng°Ýi sang trÍng ß các khu phÑ lÛn, n×i vui mëng hoan hÉ l¡i càng lÛn chính là vì cái ng°Ýi chi¿n th¯ng,

E. 110

chàng Bô-na-pác kia, ã bóp ch¿t cách m¡ng vào ngày 18 và 19

Tháng S°¡ng mù và vëa Õi mÛi Õn Ënh °ãc Ëa vË cça mình ß các chi¿n tr°Ýng b±ng trm nghìn thç o¡n, mÙt m·t gi¡ bàn tay thép è b¹p "sñ vô chính phç", phá tan mÍi âm m°u chÑng các nhà hïu s£n và quyÁn t° hïu, m·t khác không quay trß l¡i ch¿ Ù quân chç quý tÙc và phong ki¿n.

MÙt vài ng°Ýi Gia-cô-banh b¥t mãn thì trùm chn, bÍn b£o hoàng thì au khÕ. Nh°ng bÍn hÍ, ai n¥y Áu bË làn sóng vui mëng lÛn ang tràn dâng ß Pa-ri và ß các tÉnh g¡t ra mÙt bên. Trong không khí ¥y còn l«n lÙn c£ sñ say s°a kiêu ng¡o cça tinh th§n "ái quÑc quân sñ" cuÓng nhiÇt bÑc lên nh° mÙt c¡n sÑt, kà c£ nhïng ng°Ýi ¿n t­n bây giÝ v«n còn tÉnh táo nh¥t. Khi vË TÕng tài thé nh¥t vÁ Pa-ri thì nhïng mÑi hân hoan cuÓng nhiÇt ¥y trào lên ¿n cñc iÃm. Trong qu§n chúng i ón, mÙt biÃu hiÇn, dù là r¥t nhÏ, tÏ ra l¡nh nh¡t Ñi vÛi Bô-na-pác Áu bË coi là b±ng chéng thân b£o hoàng. Ng°Ýi ta la ó: "ây là nhà cça bÍn quý tÙc! Sao cái nhà này không tr°ng èn lên!" và téc thì ng°Ýi ta ­p phá cía kính cça cn nhà kh£ nghi ó. SuÑt ngày, mÙt khÑi ng°Ýi ông nghËt vây quanh cung Tuy-l¡-ri, hoan hô mÝi Bô-na-pác ra m¯t. Nh°ng Bô-na-pác không ló m·t ra ban công.

Sau tr­n Ma-ren-gô, tr°Ûc h¿t Bô-na-pác ph£i ký hoà °Ûc vÛi quân áo. Sau ó, ông ta muÑn th°¡ng l°ãng vÛi n°Ûc Anh, vÛi châu Âu liên minh nói chung, và cuÑi cùng là ti¿p tåc hoàn thành viÇc xây dñng pháp ch¿ ã b¯t §u të sau cuÙc £o chính Tháng S°¡ng mù, nh°ng bË gián o¡n vì i ánh n°Ûc Ý.

Nh°ng mÙt n×i lo âu khác làm Bô-na-pác ph£i quan tâm tÛi và buÙc ông ta ph£i chuyÃn h°Ûng nhïng nhiÇm vå c¡ b£n cça mình trong suÑt c£ thÝi kó cça ch¿ Ù TÕng tài: cuÙc ¥u tranh chÑng nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh và b£o hoàng. Phu-sê cho r±ng tr°Ûc m¯t là bÍn b£o hoàng ang gây mÑi uy hi¿p nghiêm trÍng nh¥t, nh°ng Bô-na-pác ã không còn tin Phu-sê nïa, cho r±ng vì sã sñ phåc h°ng cça bÍn b£o hoàng mà Phu-sê ã không th¥y cái tai hÍa có b¡n ci cça y s½ gây ra và không muÑn truy tÑ hÍ, cho là

111

hÍ ít có c¡ hÙi trß l¡i n¯m chính quyÁn. Nh°ng sau tr­n Ma-ren-gô, riêng vË TÕng tài thé nh¥t ã th¥y r±ng nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh là k» thù áng sã nh¥t. Ngay të nhïng ngày §u chuyên chính, Na-pô-lê-ông ã ph£i tính ¿n nhïng k» thù "phái t£" và "phái hïu" cça ông, ó là nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh và bÍn b£o hoàng, Ñi vÛi hai lo¡i k» thù này, Na-pô-lê-ông Ñi phó và c° xí không giÑng nhau.

ThÏa hiÇp vÛi bÍn b£o hoàng, Na-pô-lê-ông tÏ ra sµn sàng công khai ti¿n hành àm phán hòa bình vÛi bÍn chúng. Chính quyÁn TÕng tài sµn sàng nh­n nhïng k» b£o hoàng ã °ãc xác nh­n là b£o hoàng vào làm viÇc, b±ng cách biÃu d°¡ng chính cái thñc t¿ là hÍ °ng thu­n phåc vå Bô-na-pác bÍn hÍ áng °ãc khoan hÓng. H¡n nïa, Bô-na-pác ã tÏ ra là mình sµn sàng tha thé và quên h¿t mÍi viÇc b±ng cách ân xá cho mÙt vài tên b£o hoàng.

Nh°ng Ñi vÛi nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh thì sñ tình hoàn toàn khác. Sñ th­t là Bô-na-pác cm thù và khçng bÑ hÍ. Có bao giÝ Na-pô-lê-ông là mÙt ng°Ýi cách m¡ng âu; tình thân m­t nh¥t thÝi vÛi ng°Ýi em trai cça Rô-be-xpi-e và nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh ch³ng qua chÉ là chç ngh)a c¡ hÙi. B£n ch¥t chuyên ch¿, l¡i Ùc tài ¿n t­n chân t¡ k½ tóc, sau ngày 18 Tháng S°¡ng mù, Na-pô-lê- ông ã khao khát thi¿t l­p d°Ûi hình théc này ho·c d°Ûi hình théc khác nÁn quân chç mà bÍn ¡i t° s£n mong mÏi. Na-pô-lê-ông không thà ánh giá úng quá khé cça nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh, cái ã t¡o nên công lao to lÛn cça hÍ vÁ m·t lËch sí, và công lao ó chính là ß ch× hÍ ã céu °ãc cách m¡ng trÍng giÝ phút hiÃm nghèo nh¥t. H¡n nïa, vì câu k¿t vÛi giai c¥p ¡i t° s£n, bênh vñc quyÁn lãi cça chúng mà Na-pô-lê-ông ã Óng hoá vÛi cách nhìn cça chúng: chÉ nhìn th¥y tính ch¥t àn áp dï dÙi cça nÁn chuyên chính Gia-cô-banh mà thôi, Óng thÝi cÑ tình lÝ i nhïng nguyên nhân t¥t y¿u cça hiÇn t°ãng ¥y và nhïng k¿t qu£ cça sñ céu vãn n°Ûc Pháp cách m¡ng. Vào nm 1812, không tìm ra °ãc cách nào h¡n nïa à lng nhåc Rô-xtÑp-sin, ng°Ýi mà ông ta cho là ã Ñt thành Mat-xc¡-va, Na-pô-lê-ông bèn gÍi Rô-xtÑp-sin là "Ma-ra Nga", v­y là ã so sánh mÙt ng°Ýi ã hi¿n dâng c£ Ýi mình cho

E. 112

cách m¡ng vÛi tên chúa ¥t Mát-xc¡-va, vÛi tên chç nô; Ñi vÛi Rô- xtÑp-sin, viÇc céu n°Ûc Nga Óng nh¥t vÛi viÇc duy trì ch¿ Ù nô lÇ và viÇc Rô-xtÑp-sin tham gia b£o vÇ tÕ quÑc b±ng "Nhïng tÝ cáo thË" chÉ có giá trË nh° mÙt tên hÁ và mÙt tên pha trò ß hÙi chã. Rô- xtÑp-xen vô cÛ thÍc g­y vào bánh xe cça Cu-tu-dÑp và tÑ cáo Cu-tu- dÑp vÛi Nga hoàng. VÁ m·t chính trË thì cing có lãi cho Na -pô-lê- ông, vì nh° v­y trong t° t°ßng cça th¿ hÇ tr», nÁn chuyên chính Gia-cô-banh ã không gãi ¥n t°ãng gì khác ngoài nhïng sông máu, núi x°¡ng và muôn hình muôn v» tàn khÑc.

Tuy nhiên, khÑi óc minh m«n r¥t mñc cça Na-pô-lê-ông không thà hoàn toàn phç nh­n mÍi thành tích cça nÁn chuyên chính ¥y °ãc. Na-pô-lê-ông cm thù nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh, nh°ng có l§n, vào nm 1793-1794, khi nói vÁ nÁn chuyên chính Gia-cô-banh, Na-pô-lê-ông ã tuyên bÑ th³ng ra r±ng HÙi nghË QuÑc °Ûc ã céu vãn n°Ûc Pháp. M·t khác, Na-pô-lê-ông vô cùng khinh bÉ Lu-i XVI, nh° ông ta ã kinh bÉ nhïng k» tâm hÓn y¿u uÑi, "Báo cho bà ¥y bi¿t r±ng tôi không ph£i là Lu-i XVI", Na-pô- lê-ông ã nói nh° v­y khi °ãc bi¿t bà Xta-en ã nói quá nhiÁu ß trong phòng khách cça bà ta.

Và khi bi¿t ích xác r±ng nhïng k» thù b¥t khu¥t nh¥t và không Ùi trÝi chung nh¥t là ß trong sÑ nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh còn l¡i thì, dù còn ch°a tìm th¥y hÍ, Na-pô-lê-ông v«n hành h¡ tàn nh«n nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh.

ViÇc hành h¡ nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh b¯t §u të sau ngày

18 Tháng S°¡ng mù và, trong thñc t¿, ¿n t­n mãi cuÑi thÝi kó ¿ ch¿ v«n ch°a ch¥m dét, không kà mÙt ôi lúc t¡m ngëng.

Nhïng vå b¯t bÛ ng°Ýi Gia-cô-banh ho·c nhïng ng°Ýi coi nh° có quan hÇ m­t thi¿t vÛi hÍ diÅn ra ß thç ô và h¡n nïa còn ß c£ các tÉnh. Giai c¥p quý tÙc Ëa ph°¡ng không bË xâm ph¡m, bÍn l°u vong thì °ãc ân xá trß vÁ, giai c¥p t° s£n sÑng àng hoàng tho£i mái, và ß nông thôn, t§ng lÛp nông dân hïu s£n mÛi, t¥t c£ Áu nhµn m·t nhïng ng°Ýi lãnh ¡o ci cça cái tÕ chéc Gia-cô- banh Ëa ph°¡ng, nhïng viên chéc ci cça thÝi Rô-be-xpi-e; bây giÝ hÍ thanh toán mÑi thù ci cça hÍ vÛi Ñi ph°¡ng mÙt cách th­m tÇ,

113

khÑc liÇt g¥p trm l§n. NhÝ hành Ùng khiêu khích iên cuÓng cça bÍn c£nh binh chính trË, ng°Ýi ta ã °a vÙi ra °ãc cái gÍi là "âm m°u" ngày 10 tháng 10 nm 1800, ngh)a là ng°Ýi ta b¯t °ãc ß nhà Hát lÛn bÑn ng°Ýi àn ông mang dao gm, tìm cách lÍt vào buÓng xem hát riêng cça vË TÕng tài thé nh¥t. em gi¿t c£ bÑn ng°Ýi ¥y v«n ch°a vëa lòng nên ng°Ýi ta còn ti¿n hành b¯t bÛ trong kh¯p n°Ûc Pháp hàng lo¡t nhïng "ng°Ýi Gia-cô-banh". Ph§n lÛn nhïng ng°Ýi này không bao giÝ °ãc trß vÁ tÕ quÑc nïa, ho·c có thì chÉ khi nào ã bË tàn ph¿ sau nhiÁu nm c¥m cÑ tù ày. MÙt sÑ ch¿t ß trong nhà giam (lúc b¥y giÝ n¡n "tñ tí" cça các tù nhân chính trË r¥t phÕ bi¿n), mÙt sÑ khác ch¿t ß Cay-en, mÙt thuÙc Ëa cça n°Ûc Pháp chuyên dùng à ày £i. Sau vå "âm m°u" ¥y mÙt tháng, (ngày 18 tháng 11 nm 1800), c£nh binh cça Phu-sê b¯t °ãc mÙt ng°Ýi Gia-cô-banh chính cÑng là S¡-va-li-ê ang ch¿ t¡o mÙt qu£ bom. MÙt làn sóng b¯t bÛ và tù ày mÛi l¡i tràn ng­p kh¯p n°Ûc. Ng°Ýi ta b¯t bÛ lung tung, b¯t c£ nhïng ng°Ýi "áng ng¡i" tuy hÍ ch³ng bi¿t tí gì vÁ cái ông S¡-va-li-ê ¥y cing nh° âm m°u cça ông ta. H¡n nïa, vào tháng 12 nm ¥y, l¡i x£y ra vå âm m°u ghê gÛm nh±m h¡ sát vË TÕng tài thé nh¥t; thñc t¿, nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh ch³ng hÁ dính líu gì vào må này, nh°ng Na-pô- lê-ông ã vin vào cÛ ó à dùng nhïng biÇn pháp mÛi khÑc liÇt h¡n chÑng nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh.

Ai muÑn tìm hiÃu sâu b£n ch¥t cça Na-pô-lê-ông và muÑn tìm hiÃu nhïng Ùng c¡ thñc cça ông ta thì không nên à mình bË cám d× bßi nhïng manh ý khéo léo §y d«y trong vô sÑ cuÑn sách vi¿t vÁ ông ta; nhïng cuÑn sách ¥y Áu miêu t£ Na-pô-lê-ông cå thà nh° mÙt ng°Ýi "nía cách m¡ng"; tr°Ûc h¿t là bÍn thù Ëch cça Na-pô-lê-ông th°Ýng gÍi nh° v­y, rÓi vào nía §u th¿ k÷ thé XIX thì bÍn xu nËnh gÍi ông ta là "mÙt Rô-be-xpi-e c°ái ngña". Nh°ng không bao giÝ ông ta là th¿ c£. B£n ch¥t chuyên ch¿, b©m sinh Ùc tài, nh°ng bi¿t tính ¿n hoàn c£nh, nên trong nhïng ngày §u, Na-pô-lê-ông th¥y c§n thi¿t ph£i à cho mÙt vài d¥u v¿t thu§n tuý hình théc ¥y cça nÁn cÙng hòa t° s£n °ãc tÓn t¡i. Nh°ng ngay sau khi ã có thà làm °ãc thì Na-pô-lê-ông quét s¡ch t¥t c£ nhïng gì cça nÁn cÙng hòa à l¡i và kiên quy¿t dÑc h¿t tâm trí vào

E. 114

viÇc bi¿n n°Ûc Pháp thành mÙt quÑc gia quân phiÇt và chuyên chính, bi¿n châu Âu thành mÙt cåm v°¡ng quÑc ch° h§u, thuÙc Ëa và nía thuÙc Ëa hoàn toàn lÇ thuÙc và cái ch¿ Ù quân phiÇt hà kh¯c ¥y. D°Ûi nÁn quân chç Na-pô-lê-ông không có ch× éng cho ng°Ýi Gia-cô-banh và t° t°ßng Gia-cô-banh vÛi nhïng °Ûc vÍng nh°: thành l­p "nhïng n°Ûc cÙng hòa anh em", thñc hiÇn bình ³ng và tñ do. Na-pô-lê-ông ghét cay ghét Ùc nhïng iÁu ¥y. ng-ghen ã chú ý ·c biÇt úng méc ¿n cái ngày có tính ch¥t lËch sí (ngày "thành hôn cça n°Ûc Áo"), vì sau ngày ¥y, nÁn ¿ chính mÛi cça Na-pô-lê-ông b¯t §u mang nhanh chóng t¥t c£ nhïng ·c iÃm bÁ ngoài cça nhïng nÁn quân chç cÕ truyÁn. R¥t tñ nhiên r±ng hình théc tàn b¡o ci hay mÛi Áu không thà nào dung hòa °ãc vÛi truyÁn thÑng anh hùng Gia-cô-banh, cing không thà dung hòa °ãc vÛi ngay c£ nhïng hÓi éc h¿t séc y¿u Ût và th­m chí gi£n ¡n nïa vÁ nÁn cÙng hòa t° s£n ã qua.

CuÙc àn áp man rã và hoàn toàn Ùc oán chÑng ng°Ýi Gia- cô-banh, trë nhïng hình théc "hãp pháp" ã ·t ra, là mÙt trong sÑ nhïng ·c iÃm rõ nh¥t cça triÁu ¡i Na-pô-lê-ông. Không ¿m xÉa gì ¿n ý ki¿n cça chç mình, ngay sau ngày 18 Tháng S°¡ng mù - nh° trên ã nói - Phu-sê cho r±ng nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh hiÇn không nguy hiÃm nh° bÍn b£o hoàng, nhïng k» tán thành viÇc phåc h°ng dòng hÍ BuÑc-bông.

úng là trong hoàn c£nh ¥y, Phu-sê ã tÏ ra h¡n ng°Ýi chç cça y nhiÁu vÁ trí sáng suÑt cça mÙt tên m­t thám. Sñ th­t là bá t°Ûc xé Prô-vng, k» nh¥p nhÕm muÑn lên ngôi vua n°Ûc Pháp, Sác-em trai y- và h§u h¿t nhïng k» thç l)nh xu¥t d°¡ng Áu tin r±ng sau Tháng S°¡ng mù thì b£n thân sñ th¯ng lãi cça cuÙc £o chính cùng viÇc thi¿t l­p nÁn chuyên chính ã v¡ch ra r±ng thÝi c¡ phåc h°ng nÁn quân chç ã chín muÓi. N¿u ã nh° v­y thì h³n là bây giÝ n°Ûc Pháp muÑn mÙt nÁn quân chç lËch sí cÑ hïu h¡n là muÑn khu¥t phåc mÙt tay m¡o hiÃm ng°Ýi Coóc? Sau 10 nm sôi såc, ngày 18 và 19 Tháng S°¡ng mù, cách m¡ng ã bË gi¿t t°¡i. Të nay trß i, cái bàn tay ã bóp ch¿t ViÇn Ñc chính hÓi tháng 11 nm 1799 ß Xanh Clu và ã ánh b¡i quân áo ß Ma-ren-gô hÓi tháng 6 nm 1800, chÉ còn có viÇc ·t ông vua r¥t ngoan ¡o là Lu-

115

i XVIII, trong mÙt thÝi gian nïa v«n còn là bá t°Ûc xé Prô -vng lên ngai cça tÕ tiên.

Ng°Ýi ta không rõ ông bá t°Ûc Prô-vng có tñ mình quy¿t Ënh l¥y cuÙc v­n Ùng l¡ lùng ¥y không (tr°Ûc tr­n Ma-ren-gô, sau cuÙc £o chính Tháng S°¡ng mù ba tháng r°ái), hay là do sñ bày m°u v½ m¹o cça ng°Ýi em, con ng°Ýi mà t¡o hoá ã quá hà tiÇn khi ban phát trí thông minh; chÉ bi¿t r±ng Lu-i ã gíi të Mi- tô, n¡i Lu-i c° trú lúc ó, mÙt béc th° lên TÕng tài thé nh¥t, trong ó yêu c§u Bô-na-pác phåc h°ng triÁu ¡i cça dòng hÍ BuÑc-bông. Bô-na-pác chÉ còn viÇc òi hÏi cho mình và cho b¡n hïu mÍi sñ Án bù mà Bô-na-pác muÑn téc kh¯c °ãc ngay! H¡n nïa, Bô-na-pác s½ °ãc "Ýi sau mang ¡n"! Bô-na-pác không tr£ lÝi. Th¿ là ng°Ýi ta l¡i c¥p tÑc gíi cho Bô-na-pác cing nh° Giô-dê-phin nhïng thông iÇp mÛi, nhïng Á nghË mÛi, nhïng th° të mÛi.

Mùa h¡ nm 1800, sau tr­n Ma-ren-gô, Lu-i l¡i thÉnh c§u l§n nïa lên TÕng tài thé nh¥t khi th¥y hiÃn nhiên Na -pô-lê-ông có thà quy¿t Ënh v­n mÇnh n°Ûc Pháp theo ý muÑn. L§n §u và cing là l§n cuÑi cùng, Bô-na-pác tr£ lÝi cho k» nhòm ngó ngôi vua:

"Th°a ngài, tôi ã nh­n °ãc th° ngài. Xin c£m ¡n ngài ã nói vÛi tôi nhïng iÁu th­t thà trong th°. Ngài không nên hy vÍng quay trß vÁ n°Ûc Pháp; ngài s½ ph£i b°Ûc lên hàng chåc v¡n xác ch¿t. Ngài hãy hy sinh quyÁn lãi cça ngài cho an ninh và h¡nh phúc cça n°Ûc Pháp: lËch sí s½ nhÛ tÛi ngài".

Khi bÍn l°u vong bi¿t Bô-na-pác không ph£i là h¡ng ng°Ýi à ng°Ýi ta trË, mà úng là k» i trË vì n°Ûc khác, và éng tr°Ûc sñ chÑi të dét khoát cça Bô-na-pác ng°Ýi ta quy¿t Ënh gi¿t ông ta.

Ý Ënh trên n£y ra d°Ýng nh° cing cùng mÙt lúc trong phái Gia-cô-banh. Nh°ng Ñi vÛi nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh, sñ viÇc ã k¿t thúc b±ng mÙt cuÙc khiêu khích th¯ng lãi cça Phu-sê. Khi bÍn tay chân báo cho bi¿t có mÙt âm m°u ang °ãc chu©n bË và bi¿t ích xác s½ x£y ra, ß nhà hát vào buÕi diÅn tÑi ngày 10 tháng 10, Phu-sê cho b¯t nhïng ng°Ýi chç m°u (Xê-r¯c-si, A-rê-na, ê-méc- xin, Tô-pi-nô L¡-broong) ngay khi bÍn ng°Ýi vi trang ¥y ang l§n tÛi ch× ngÓi cça TÕng tài thé nh¥t. VÁ sau, ng°Ýi ta ã qu£ quy¿t

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 7:26:56)

E. 116

r±ng vi khí ¥y là do chính Phu-sê cung c¥p cho hÍ. Nhïng ng°Ýi chç m°u bË hành hình và £nh h°ßng cça Phu-sê °ãc cçng cÑ. BÍn khiêu khích cça Phu-sê ho¡t Ùng ráo ri¿t, tìm cách thâm nh­p kh¯p n¡i, të nhïng phòng ch¡i cça giÛi th°ãng l°u cho ¿n nhïng quán n tÓi tàn nh¥t.

Ngày 3 Tháng Tuy¿t (téc là ngày 25-12-1800), khi TÕng tài thé nh¥t qua phÑ Xanh Ni-két ¿n nhà hát thì có mÙt ti¿ng nÕ khçng khi¿p. Xe cça Bô-na-pác i qua c¡nh qu£ bom ¥y úng 10 giây thì có ti¿ng nÕ. Hè phÑ ngÕn ngang ng°Ýi ch¿t và bË th°¡ng, còn chi¿c xe bË h° hÏng ph§n nía phía sau, vun vút °a Bô-na-pác bình yên vô sñ ¿n nhà hát. Ông ta vào ch× ngÓi, v» ngoài r¥t th£n nhiên, ¿n n×i mÙt lát sau công chúng ngÓi §y trong r¡p mÛi bi¿t tin sñ bi¿n x£y ra. CuÙc iÁu tra ngay t¡i ch× lúc §u không em l¡i k¿t qu£ gì, ß n¡i x£y ra vå m°u sát không có ai bË b¯t. Bô-na- pác tin ch¯c r±ng cuÙc m°u sát l§n này do ng°Ýi Gia-cô-banh bÑ trí. trong khi buÙc tÙi Phu-sê là ã quá quan tâm ¿n bÍn b£o hoàng và không chú ý §y ç ¿n ng°Ýi Gia-cô-banh, Bô-na-pác quy¿t Ënh thanh toán gÍn cánh t£. LÇnh ban ra l­p mÙt b£n danh sách 130 tên gÓm nhïng thç l)nh Gia-cô-banh ho·c nhïng ng°Ýi liÇt vào lo¡i nh° v­y; hÍ bË b¯t và ph§n lÛn bË ày ra Guy-an và Xây-sen. Có m¥y ai ß ó ã °ãc trß vÁ. Þ các tÉnh, bÍn qu­n tr°ßng bám ri¿t h¿t th£y nhïng ai trong thÝi kó cách m¡ng ã tÏ ra b±ng hành Ùng ho·c b±ng lÝi nói, h°ßng éng cuÙc ¥u tranh kiên quy¿t chÑng bÍn ph£n Ùng. BÍn ph£n Ùng vëa thoát khÏi c¡n bão táp bây giÝ quay l¡i tính sÕ vÛi ng°Ýi Gia-cô-banh. MÙt vài ng°Ýi có tên trong b£n danh sách §u tiên cça Phu-sê không bË i ày nh°ng l¡i bË cùm ch·t ß trong các nhà tù cça nhà n°Ûc, không °ãc xét xí và, ngay c£ khi ã tìm ra sñ th­t, hÍ cing không °ãc ra khÏi nhà lao. K» tìm ra sñ th­t không ai khác ngoài Phu-sê, và h§u nh° h¯n ã tìm ra sñ th­t Óng thÝi vÛi lúc h¯n °a nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh i ày ho·c tÑng hÍ vào nhà tù. Th­t ra Phu-sê là k» §u tiên bi¿t r±ng ng°Ýi Gia-cô-banh không dính líu gì ¿n vå m°u sát và h¯n ày hÍ i ch³ng qua chÉ Ã l¥y lòng Na -pô-lê- ông trong c¡n thËnh nÙ.

117

úng hai tu§n lÅ sau cuÙc m°u sát, trong lúc cuÙc khçng bÑ chÑng ng°Ýi Gia-cô-banh ang ß Énh cao, ng°Ýi ta b¯t mÙt tên Các-bông nào ó, rÓi ¿n l°ãt Xanh Rê-dng, BuÑc-mông và vài chåc tên b£o hoàng trú ngå ß Pa-ri mÙt cách hãp pháp hay không hãp pháp. Các-bông và Xanh Rê-dng, nhïng tên thç ph¡m trñc ti¿p cça vå m°u sát, ã thú tÙi. Âm m°u hoàn toàn do bÍn b£o hoàng tÕ chéc nh±m gi¿t Bô-na-pác và d«n ¿n sñ phåc h°ng dòng hÍ BuÑc-bông. iÁu ó không làm c£n trß sñ thi hành nhïng biÇn pháp chÑng ng°Ýi Gia-cô-banh, mà Óng thÝi còn làm cho Bô-na- pác quy¿t tâm th³ng tay chÑng bÍn b£o hoàng. éng vÁ m·t chính trË mà nói, nh° v­y là Bô-na-pác ã quy¿t Ënh hành Ùng nh¥t cí l°áng tiÇn. Sau này, khi ng°Ýi ta nói vÛi Bô-na-pác r±ng Phu-sê thëa nh­n nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh bË mang i ày là hoàn toàn vô tÙi, Bô-na-pác tr£ lÝi: "úi chà... Phu-sê! bao giÝ h¯n cing nh° v­y! Mà bây giÝ viÇc ¥y Ñi vÛi tôi không thành v¥n Á l¯m, tôi gii °ãc cça nã ¥y i rÓi" (téc là nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh). Theo b°Ûc nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh, nhïng k» b£o hoàng chính ph¡m bË °a lên máy chém, còn nhïng k» khác thì mÙt sÑ lÛn bË °a i §y.

Tuy nhiên, c¡n thËnh nÙ cça Bô-na-pác vÛi bÍn b£o hoàng lúc ó không mãnh liÇt nh° ng°Ýi ta t°ßng. à phán oán iÁu ó, ph£i cn cé vào sñ àn áp ã giáng xuÑng nhïng ng°Ýi Gia-cô- banh là nhïng ng°Ýi hoàn toàn vô tÙi trong "vå bom nÕ". Nh°ng nhïng ng°Ýi thân c­n cça Na-pô-lê-ông nh­n xét r±ng, Na-pô-lê- ông ã trút h¿t gi­n dï lên §u nhïng ng°Ýi Gia-cô-banh trong nhïng ngày mÛi x£y ra vå m°u sát, v­y thì ông ta còn ây gi­n dï nïa à mà trút lên §u bÍn b£o hoàng. ChÉ cn cé vào trình tñ tâm lý nh° v­y thì tìm sao °ãc chân lý. Na-pô-lê-ông bi¿t r¥t rõ ph£i hung b¡o khi xét ra c§n thi¿t, Óng thÝi ông ta v«n giï °ãc hoàn toàn bình t)nh. V¥n Á không ph£i là ß ch× ó, mà ß ch× Na- pô-lê-ông nh±m måc ích tách nhïng ph§n tí b£o hoàng thñc tâm muÑn hòa hãp vÛi nÁn tr­t tñ mÛi ß n°Ûc Pháp ra khÏi dòng hÍ BuÑc-bông. Nói mÙt cách khác, k» b£o hoàng nào thëa nh­n quyÁn hành cça Na-pô-lê-ông là hãp pháp và, vÛi riêng ông ta, k» nào chËu khu¥t phåc không mÙt lÝi phàn nàn thì ông ta sµn sàng thu n¡p và tha cho nhïng tÙi l×i tr°Ûc, nh°ng vÛi nhïng k» ngoan cÑ,

E. 118

vÛi nhïng k» nào chÉ ngh) ¿n viÇc phåc h°ng dòng hÍ BuÑc-bông thì Na-pô-lê-ông kiên quy¿t chÑng ¿n cùng.

Ngay tr°Ûc khi x£y ra tr­n Ma-ren-gô, TÕng tài thé nh¥t ã chÉ thË cho Phu-sê l­p danh sách bÍn xu¥t d°¡ng có thà cho phép quay trß vÁ n°Ûc Pháp và, m·c d§u có "vå bom nÕ", nhïng danh sách ¥y v«n °ãc ti¿p tåc l­p. Nhïng b£n danh sách §u tiên gÓm kho£ng 10.000 ng°Ýi, trong ó có chëng 52.000 ng°Ýi ã °ãc trß vÁ theo mÙt nghË Ënh ngày mÓng 1 Tháng Hái nho (20 tháng 10 nm 1800). Trong nhïng b£n danh sách mÛi, ·c biÇt sÑ ng°Ýi tng lên g¥p mÙt l§n r°ái sÑ dñ Ënh. Trong sÑ 145.000 ng°Ýi xu¥t d°¡ng, có chëng 141.000 ng°Ýi °ãc phép trß vÁ Pháp d°Ûi sñ giám sát cça c£nh binh. ChÉ có 3.373 ng°Ýi không °ãc h°ßng sñ ân xá ó. Nh°ng Bô-na-pác không dëng l¡i ây: theo nghË quy¿t cça Th°ãng nghË viÇn ban hành vào tháng 5 nm 1802, t¥t c£ nhïng ng°Ýi xu¥t d°¡ng nào tuyên thÇ trung thành vÛi ch¿ Ù mÛi Áu °ãc quyÁn trß vÁ Pháp. R¥t ông ng°Ýi xu¥t d°¡ng, kéo lê cuÙc Ýi khÑn khÕ ß n°Ûc ngoài, ã nh­n biÇn pháp ¥y à trß vÁ n°Ûc Pháp.

Trong mÙt thÝi gian, nhïng vå m°u h¡i không x£y ra. VÛi tinh th§n kiên quy¿t g¥p bÙi, Bô-na-pác dành h¿t tâm trí vào viÇc ngo¡i giao. Tr°Ûc và sau thÝi kó này, ch°a bao giÝ Bô-na-pác l¡i tha thi¿t muÑn tng c°Ýng sñ oàn k¿t vÛi các n°Ûc ¿n nh° v­y. Ông ta c§n ¿n nó à Õn Ënh nÁn tài chính và cing còn vì a sÑ nhân dân Pháp tÏ rõ ra là khao khát hòa bình; cuÑi cùng, Bô-na- pác hy vÍng ó s½ là mÙt cuÙc t¡m ngëng chi¿n à ông ta có thÝi gian hoàn thành nhïng c£i cách ã ti¿n hành và thñc hiÇn nhïng c£i cách mà ông ta ang ôm ¥p, trù tính.

Trong l)nh vñc c£nh sát chính trË, Bô-na-pác ã chÍn °ãc mÙt tên trùm vÁ thu­t khiêu khích và nghÁ m­t thám nh° Phu-sê, thì trong l)nh vñc ngo¡i giao, Bô-na-pác cing may tay chÍn °ãc mÙt trã thç, bßi vì hoàng thân Tan-lây-rng ã tÏ ra là mÙt tay kó tài vÁ nghÇ thu­t ngo¡i giao. Nh°ng thái Ù cça TÕng tài thé nh¥t Ñi vÛi hai còn ng°Ýi này có khác nhau: Na-pô-lê-ông sí dång Phu-

119

sê và bÙ h¡ cça y, nh°ng v«n coi và gÍi chúng là li côn Ó; nghi ngÝ Phu-sê, Na-pô-lê-ông còn có tÕ chéc riêng cça mình à giám sát Phu-sê, d«u r±ng trong lo¡i tranh ch¥p này, °¡ng nhiên là Na-pô-lê-ông khó mà th¯ng °ãc viên bÙ tr°ßng cça mình. VÁ m·t này thì, dù là Na-pô-lê-ông hay A-l¿ch-xan Ma-xê-oan cing ch³ng h¡n °ãc Phu-sê. Trong nháy m¯t, Phu-sê ã v¡ch m·t °ãc nh°ng ng°Ýi do Na-pô-lê-ông bÑ trí theo dõi y. Trong ph¡m vi c£nh sát Na-pô-lê-ông c§n tÛi Phu-sê và nhïng tài ba ·c biÇt cça y, vì trong v¥n Á này Bô-na-pác còn bám gót viên bÙ tr°ßng cça ông ta và còn ph£i nhÝ c­y vào Phu-sê. Trái l¡i, trong nghÇ thu­t ngo¡i giao, Na-pô-lê-ông không chËu nh°Ýng Tan-lây-rng mÙt ly, mà còn trÙi h¡n vÁ mÙt sÑ iÃm. M·c d§u Tan-lây-rng là mÙt viên bÙ tr°ßng ngo¡i giao vô cùng tài nng, nh°ng chính Na-pô-lê-ông ã chÉ giáo cho Tan-lây-rng, và chính Na -pô-lê-ông ã chÉ ¡o nhïng cuÙc àm phán hòa bình quan trÍng; vai trò cça Tan-lây-rng thu h¹p l¡i trong ph¡m vi góp ý ki¿n, th£o các vn kiÇn ngo¡i giao và thñc hiÇn °Ýng lÑi ã Ënh à ¡t måc ích.

Không chút nghi ngÝ gì vÁ mÙt trong nhïng th¯ng lãi to lÛn cça Na -pô-lê-ông là ông ta ã làm cho °Ýng lÑi chính trË cça n°Ûc Nga thay Õi hoàn toàn. Na-pô-lê-ông báo cho hoàng ¿ Pôn, ng°Ýi ang chính théc ti¿n hành chi¿n tranh vÛi n°Ûc Pháp, bi¿t r±ng ông ta muÑn giao tr£ ngay téc kh¯c vÁ Nga t¥t c£ nhïng tù binh ng°Ýi Nga ang bË ng°Ýi Pháp giï sau cuÙc th¥t b¡i cça ¡o quân Coóc-xa-cÑp vào mùa thu nm 1799, không yêu sách mÙt sñ trao Õi nào h¿t (th­t ra lúc ó h§u nh° không có tù binh Pháp ß Nga). ChÉ mÙt cách ¥y mà ã làm cho Pôn bË mê ho·c, quy¿n ri, và Ã k¿t thúc công viÇc, Pôn phái t°Ûng Xpren-poóc-ten ¿n Pa-ri.

Xpren-poóc-ten tÛi thç ô Pháp vào giïa tháng 12 nm 1800. Ngay të buÕi g·p gá §u tiên, Bô-na-pác ã vëa biÃu lÙ mÑi thiÇn c£m ±m th¯m nh¥t và lòng quý m¿n nh¥t Ñi vÛi hoàng ¿ Pôn, vëa nh¥n m¡nh lòng Ù l°ãng và tâm hÓn cao c£ cça Pôn mà theo ông ta chính là nhïng cái ó ã làm cho Nga hoàng nÕi b­t lên. H¡n nïa, vË TÕng tài thé nh¥t không nhïng chÉ ra lÇn giao tr£ t¥t c£ tù binh Nga (kho£ng 6.000 ng°Ýi), mà còn chÉ thË ph£i trang bË mÛi hoàn toàn cho tù binh, do ngân sách n°Ûc Pháp chËu, nhïng

E. 120

bÙ Óng phåc thích hãp vÛi quân Ùi cça hÍ, chÉ thË c¥p giày mÛi và tr£ l¡i vi khí cho hÍ.

Kèm theo cái biÇn pháp hïu nghË có mÙt không hai ¥y giïa nhïng ng°Ýi éng §u các quÑc gia ang chi¿n tranh vÛi nhau còn có mÙt béc th° riêng cça Bô-na-pác vi¿t gíi hoàng ¿ Pôn; trong th°, TÕng tài thé nh¥t nói b±ng nhïng lÝi l½ thân thi¿t nh¥t r±ng hòa bình giïa n°Ûc Pháp và n°Ûc Nga có thà thñc hiÇn °ãc trong vòng 24 ti¿ng Óng hÓ n¿u Pôn cí ¿n Pa-ri mÙt ng°Ýi mà Pôn hoàn toàn tin c©n. Pôn bË béc th° ¥y mua chuÙc. Të k» thù không Ùi trÝi chung cça n°Ûc Pháp, Ùt nhiên Pôn trß thành ng°Ýi b¡n cça n°Ûc Pháp và téc kh¯c gíi th° tr£ lÝi Bô-na-pác. Trong th°, Pôn ch¥p thu­n hòa bình tr°Ûc h¿t, vëa tÏ ý mong muÑn chung séc vÛi vË TÕng tài thé nh¥t tr£ l¡i cho châu Âu "sñ an ninh và sñ bình yên".

Khi ti¿p t°Ûng Xpren-poóc-ten, phái viên cça Pôn, Na -pô-lê- ông ã nói vÛi h¯n r±ng chç h¯n và ông ta là nhïng ng°Ýi "có sé mÇnh làm thay Õi bÙ m·t cça th¿ giÛi".

Sau th¯ng lãi §u tiên ¥y, Na-pô-lê-ông quy¿t Ënh không nhïng ký hòa °Ûc vÛi n°Ûc Nga, mà còn ký mÙt hiÇp °Ûc liên minh quân sñ. ý Ënh liên minh xu¥t phát të hai lý do: tr°Ûc h¿t là xoá bÏ sñ xung Ùt quyÁn lãi giïa hai c°Ýng quÑc và thé hai là cái viÅn c£nh sau này t­p trung h¿t th£y lñc l°ãng uy hi¿p nÁn ô hÙ cça Anh ß ¤n Ù, b±ng °Ýng miÁn nam n°Ûc Nga và Trung Á. KÃ të cuÙc viÅn chinh sang Ai C­p cho ¿n t­n nhïng nm cuÑi cùng triÁu ¡i cça ông ta, ¥t n°Ûc ¤n Ù luôn luôn ám £nh t° t°ßng Na-pô-lê-ông. ý ngh) cn cÑt ¥y cé c¯m sëng sïng trong §u óc ông ta, m·c d§u lúc ¥y cing nh° vÁ sau này ch³ng bao giÝ nó °ãc biÃu hiÇn thành mÙt k¿ ho¡ch dét khoát. Nm 1798, ý ngh) ¥y ¿n vÛi ông ta lúc ông ta ß Ai C­p; nm 1801, ý ngh) ¥y n£y ra cùng vÛi mÑi tình giao h£o b¥t ngÝ vÛi Nga hoàng, và ¿n nm 1812, l¡i diÅn l¡i trong giai o¡n §u cça chi¿n dËch Mát-xc¡-va. Trong c£ ba tr°Ýng hãp, ý nguyÇn h°Ûng vÁ måc ích xa xôi ó Áu không bao giÝ thñc hiÇn °ãc, nh°ng, nh° sau ây chúng ta ã rõ, d«u sau, vÁ bÁ ngoài, công viÇc cing mang hình théc mÙt cuÙc thm dò.

121

Sñ ti¿n triÃn tình c£m nhanh chóng ¿n ng¡c nhiên cça hoàng ¿ Pôn Ñi vÛi Bô-na-pác i song song và liên hÇ ch·t ch½ cing hoàn toàn b¥t ngÝ vÛi viÇc Pôn cm hÝn sôi såc n°Ûc Anh, ng°Ýi b¡n liên minh khi tr°Ûc cça Pôn trong cuÙc chi¿n ¥u chÑng n°Ûc Pháp. Vào lúc này, Na-pô-lê-ông ã trù tính, trên nhïng nét lÛn, mÙt cuÙc phÑi hãp lñc l°ãng dña trên viÇc phái mÙt ¡o quân viÅn chinh Pháp ·t d°Ûi quyÁn chÉ huy cça ông ta sang miÁn nam n°Ûc Nga, n¡i ông ta s½ cùng hÙi s° vÛi quân Ùi Nga, xong, ông ta s½ d«n c£ hai Ùi quân qua Trung á và ¤n Ù. Không nhïng Pôn chÙp vÙi l¥y ý Ënh ánh ng°Ýi Anh ß ¥t ¤n Ù mà còn i tr°Ûc c£ Bô-na-pác trong nhïng b°Ûc §u nh±m thñc hiÇn k¿ ho¡ch ó. Thç l)nh Cô-d¯c Mát-vây I-va-nô-vích Pla-tÑp, bË giam c§m theo lÇnh cça Nga hoàng vì lý do gì không rõ ß pháo ài Pi-e Pôn të sáu tháng nay, b×ng °ãc lôi ra khÏi h§m giam và d«n th³ng ¿n phòng làm viÇc cça hoàng ¿. B¥t c§n mào §u, hoàng ¿ hÏi ngay Pla-tÑp mÙt câu b¥t ngÝ sau ây: có bi¿t °Ýng sang ¤n Ù không? Pla-tÑp ch³ng hiÃu ¥t giáp gì c£, nh°ng bi¿t r±ng n¿u tr£ lÝi không bi¿t thì ch¯c ch¯n s½ ph£i trß l¡i ngÓi tù trong pháo ài, nên ã vÙi vã tr£ lÝi có bi¿t. Téc khác Pla-tÑp °ãc chÉ Ënh chÉ huy mÙt trong bÑn quân oàn cça quân Ùn sông ông và °ãc lÇnh em h§u h¿t toàn bÙ lñc l°ãng ti¿n sang ¤n Ù, vÛi sÑ quân là 22.500 ng°Ýi. BÑn quân oàn ó rÝi sông ông ngày 27 tháng 2 nm 1801, nh°ng cuÙc hành quân cça hÍ ch³ng °ãc bao lâu thì...

Châu Âu theo dõi vÛi mÙt mÑi lo âu ngày càng tng sñ th¯t ch·t tình hïu nghË giïa ng°Ýi thç l)nh cça n°Ûc Pháp và hoàng ¿ Nga. N¿u sñ liên minh giïa hai c°Ýng quÑc này °ãc cçng cÑ thì s½ chÉ có hai c°Ýng quÑc ¥y chÉ huy låc Ëa: ý ki¿n ¥y không nhïng là cça Na-pô-lê-ông và cça Pôn mà còn là d° lu­n cça t¥t c£ nhïng nhà ngo¡i giao ß châu Âu hÓi ¥y. MÙt tình tr¡ng báo Ùng kh©n c¥p th­t sñ trùm lên n°Ûc Anh. úng là h¡m Ùi Pháp y¿u h¡n h¡m Ùi Anh, và thu÷ quân Nga thì không áng kà ¿n, nhïng nhïng ý Ó cça Bô-na-pác vÁ ¤n Ù, viÇc phái quân Nga b¥t ngÝ ti¿n vÁ h°Ûng ó làm Uy-liêm-Pít thç t°Ûng n°Ûc Anh, bñc dÍc lo ngh), ng°Ýi ta run sã chÝ ãi mùa xuân nm 1801 vì trong mùa này, hai n°Ûc lÛn rÓi ây s½ là Óng minh vÛi nhau có thà hành

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 7:28:52)

E. 122

Ùng quy¿t Ënh. Nh°ng ngày §u tiên cça mùa xuân, ngày 11

tháng 3, ã mang l¡i mÙt sñ tình khác h³n.

Na-pô-lê-ông nÕi iên nÕi khùng khi tin hoàng ¿ Pôn Ç nh¥t bË ám sát thình lình bay vÁ Pa-ri. MÍi công viÇc mà Na-pô-lê- ông ã ti¿n hành tÑt ¹p trong vòng vài tháng mÙt cách tài tình và hiÇu qu£ vÛi n°Ûc Nga nay Áu såp Õ h¿t. Na-pô-lê-ông kêu lên:

"BÍn Anh ã thua tôi ß Pa-ri ngày 3 Tháng Tuy¿t (vå m°u sát ß phÑ Xanh Ni-két - lÝi tác gi£), nh°ng chúng ã không thua tôi ß Pê-téc-bua!". Theo Na-pô-lê-ông, vå ám sát Pôn úng là do ng°Ýi Anh âm m°u. CuÙc liên mình vÛi n°Ûc Nga såp Õ vào êm tháng 3 lúc nhïng k» m°u sát b°Ûc vào buÓng ngç cça hoàng ¿ Pôn.

VË tÕng tài thé nh¥t ph£i thay Õi téc kh¯c và thay Õi cn b£n t¥t c£ m°u ch°Ûc ngo¡i giao cça mình. Mà vÁ nhïng ho¡t Ùng m°u ch°Ûc này thì Na-pô-lê-ông là ng°Ýi có tài sí dång nhanh nh¡y và khéo léo cing nh° khi sí dång nhïng kh©u ¡i bác.

Të nay trß i, tình th¿ buÙc ph£i tính n°Ûc khác: không ph£i ti¿p tåc chi¿n tranh mà ph£i ký hòa °Ûc vÛi ng°Ýi Anh. Còn Ñi vÛi n°Ûc Áo, các cuÙc àm phán ã °ãc b¯t §u të lâu: ngày 9 tháng

2 nm 1801, ¡i diÇn toàn quyÁn ng°Ýi áo là Cô-ben ã ký hòa °Ûc Luy-nê-vin. Các cuÙc àm phán Áu do Giô-dép Bô-na-pác, anh cça vË TÕng tài thé nh¥t, và do Tan-lây-rng bÙ tr°ßnng ngo¡i giao chÉ ¡o. Nh°ng c£ hai chÉ làm theo chÉ thË cça Na-pô-lê-ông, mà Na- pô-lê-ông thì ã khéo léo lãi dång tình hïu nghË b¥t ngÝ cça ông ta vÛi Pôn. Lâm vào hoàn c£nh bË xâm lng c£ phía ông và phía tây, n°Ûc Áo ph£i hoàn toàn nh°ãng bÙ vÁ mÍi m·t. Sau tr­n Ma-ren- gô và mÙt tr­n chi¿n th¯ng khác cça quân Pháp ß An-dát, nÛi Mo- rô ã ánh b¡i °ãc quân áo ß Hô-hen-lin-en, n°Ûc Áo qu£ khó mà chÑng cñ l¡i °ãc. VÛi hòa °Ûc Luy-nê-vin, Na-pô-lê-ông ã thu °ãc t¥t c£ nhïng gì mà ông ta muÑn thu vÁ ß n°Ûc Áo: toàn n°Ûc BÉ bË v)nh viÅn tách khÏi n°Ûc Áo, nh°ãng l¡i ¥t Lúc-xm-bua, t¥t c£ nhïng ¥t ai cça éc ß t£ ng¡n sông Ranh, công nh­n

123

n°Ûc cÙng hòa Ba-ta-v¡ (n°Ûc Hà Lan), n°Ûc CÙng hòa Hen-vê-tích

(n°Ûc Thuõ Sù), các n°Ûc cÙng hòa Xi-dan-pi và Li-guya-ri (téc là xé Giên và Lông-bác-i); th­t ra nhïng ¥t n°Ûc ¥y có gì khác h¡n là thuÙc Ëa cça Pháp. Còn Pi-ê-mông thì v«n hoàn toàn do quân Ùi Pháp chi¿m óng. Trong mÙt béc th° gíi cho thç l)nh cça mình là Cô-rô-lê-ô, Cô-ben buÓn bã nói: "ây, ây là cái b£n hiÇp °Ûc khÑn n¡n mà tôi ã ph£i ký vì c§n thi¿t. NÙi dung và hình théc cça nó th­t áng ghê sã". Cô-ben l¡i càng có quyÁn b¥t bình khi bi¿t r±ng trong lúc àm phán vÛi triÁu ình Viên, Tan-lây- rng ã thu °ãc nhiÁu lÅ v­t- cÑ nhiên là lén lút vì th¿ mà h¯n l¡i ch³ng làm lãi gì cho ng°Ýi áo, bßi vì të dòng §u ¿n dòng cuÑi hiÇp °Ûc Áu do Na -pô-lê-ông Íc cho mà vi¿t.

Th¿ là të ây, ng°Ýi ta không ph£i b­n tâm vÁ n°Ûc Áo. Rõ ràng, sau nhïng tÕn th¥t n·ng nÁ kinh khçng nh° th¿, ¿ quÑc áo chÉ chÝ ãi thÝi c¡ thu­n lãi à khôi phåc sñ nghiÇp. Kinh thành Viên nh«n nhåc trông ngóng thÝi c¡.

Nh° v­y là sau khi Pôn ch¿t i, trong sÑ các c°Ýng quÑc chÉ còn n°Ûc Anh là ang chi¿n tranh vÛi Pháp. Sau bi¿n cÑ ¥y, Ùt nhiên Na-pô-lê-ông thay Õi tr­n th¿ nh±m måc ích ký hòa °Ûc vÛi Anh càng sÛm càng hay.

N°Ûc Anh ang trong nhïng giÝ phút khó khn. éng trên quan iÃm thu§n túy kinh t¿ mà nói, lúc ó trên låc Ëa châu Âu, nÁn th°¡ng nghiÇp và giai c¥p t° s£n th°¡ng nghiÇp Anh không g·p nhiÁu Ëch thç. CuÙc cách m¡ng công nghiÇp và kù thu­t vào nhïng nm cuÑi cùng cça th¿ k÷ thé XVIII ã xác l­p cho n°Ûc Anh vË trí hàng §u trong sÑ các c°Ýng quÑc trong l)nh vñc kinh t¿, và mÙt trong nhïng nguyên nhân làm giai c¥p t° s£n Pháp bñc téc chÑng l¡i °Ýng lÑi chính trË cça ch¿ Ù ci là hiÇp °Ûc th°¡ng m¡i Anh-Pháp ký nm 1786, h­u qu£ cça hiÇp °Ûc này là thË tr°Ýng nÙi Ëa cça Pháp bË nÁn công nghiÇp kéo sãi và luyÇn kim cça Anh xâm nh­p. Nhïng nhà công nghÇ Pháp ã nhiÇt liÇt ón nh­n t¥t c£ nhïng biÇn pháp chÑng l¡i nÁn th°¡ng nghiÇp Anh cça HÙi nghË QuÑc °Ûc và cça ViÇn Ñc chính, và ß Anh cing nh° ß Pháp, toàn bÙ cuÙc chi¿n tranh giïa Anh và Pháp trong thÝi kó

E. 124

Cách m¡ng ã °ãc coi là cuÙc chi¿n tranh cça th°¡ng gia và kù nghÇ gia Anh chÑng l¡i th°¡ng gia và kù nghÇ gia Pháp.

éng §u t¥t c£ nhïng công viÇc chính trË, t¥t c£ nhïng cuÙc liên minh châu Âu chÑng l¡i Pháp, là Uy-liêm-Pít, thç t°Ûng chính phç Anh. Trong thÝi cça mình, Uy-liêm-Pít ã viÇn trã mÙt cách hào hiÇp cho n°Ûc PhÕ, n°Ûc Áo, n°Ûc Pi-ê-mông, n°Ûc Nga rÓi l¡i n°Ûc Áo và Na-pl¡, vì éng trên quan iÃm quyÁn lãi kinh t¿ và chính trË cça ng°Ýi Anh mà nói, Uy-liêm-Pít ã nhìn th¥y rõ sñ bành tr°Ûng th¿ lñc cça n°Ûc Pháp ß trên låc Ëa có mÙt ý ngh)a nh° th¿ nào.

Nh°ng, nhïng sñ viÇn trã cho các n°Ûc trong khÑi liên minh châu Âu, cing nh° sñ viÇn trã mÙt cách tích cñc b±ng h¡m Ùi, tiÁn b¡c, vi khí và ¡n d°ãc cho bÍn ph£n cách m¡ng ß Vng-ê ã không mang l¡i k¿t qu£ gì và, vào nm 1801, ß Anh, d° lu­n ã b¯t §u lan tràn rÙng rãi cho r±ng tÑt nh¥t là tìm cách tho£ thu­n vÛi ng°Ýi thç l)nh mÛi cça Pháp, d° lu­n ó không °ãc các nhà kù nghÇ và giÛi th°¡ng m¡i Anh tán thành mÙt chút nào, úng là th¿, vì quyÁn lãi cça hÍ ã trñc ti¿p g¯n liÁn vào viÇc bóc lÙt các thuÙc Ëa cça Pháp và cça Hà Lan chi¿m °ãc trong c£ mÙt cuÙc chi¿n tranh tr°Ýng kó. Nh°ng t§ng lÛp th°¡ng nhân g¯n ch·t vÛi nÁn th°¡ng nghiÇp cça châu Âu l¡i mong muÑn hòa bình; trong giai c¥p thã thuyÁn, ph«n nÙ trào lên dï dÙi chÑng sñ bóc lÙt và n¡n ói ang hành h¡ hÍ lúc b¥y giÝ, và sñ bñc téc cça thã thuyÁn không nhïng chÉ biÃu hiÇn b±ng nhïng vå phá ho¡i máy móc mà ôi khi còn b±ng c£ nhïng hành Ùng tiêu cñc công khai.

Nói tóm l¡i, khi Bô-na-pác ã ký vÛi n°Ûc Áo mÙt hòa °Ûc ·c biÇt có lãi, em l¡i thêm cho ông ta nhïng vùng ¥t ai rÙng lÛn ß éc và ß ý, và, sau cái ch¿t cça Pôn, khi ông ta ký hòa °Ûc vÛi ng°Ýi k¿ nghiÇp cça Pôn là A-l¿ch-xan, Óng thÝi Á nghË ký vÛi n°Ûc Anh, thì các giÛi lãnh ¡o Anh, nh¥t thÝi th¥t vÍng vì không còn mong gì ánh Õ °ãc n°Ûc Pháp, bèn quy¿t Ënh àm phán vÛi Pháp. úng vào tr°Ûc lúc Pôn bË ám sát. Uy-liêm-Pít të chéc và nhïng ng°Ýi lên thay th¿ ông ta Áu là nhïng tay ¡i diÇn cho khuynh h°Ûng tho£ hiÇp. át-dinh-t¡n éng §u chính phç và ngài

125

Ha-cÛt-biu-ri, bÙ tr°ßng ngo¡i giao mÛi, ã làm cho ng°Ýi ta hiÃu r±ng n°Ûc Anh không ph£n Ñi viÇc ký hòa °Ûc.

Các cuÙc àm phán hòa bình ti¿n hành ß A-miêng, n¡i mà ngày 26 tháng 3 nm 1802, hiÇp °Ûc hòa bình vÛi Anh ã °ãc ký k¿t. N°Ûc Anh hoàn l¡i cho Pháp và các n°Ûc ch° h§u cça Pháp

(Hà Lan và Tây Ban Nha) t¥t c£ nhïng thuÙc Ëa mà Anh ã chi¿m °ãc cça hÍ trong suÑt chín nm chi¿n tranh trë Xây-lan1 và T¡-ri-ni-tê. £o Man-t¡ ph£i tr£ l¡i cho dòng hÍ Kõ s). N°Ûc Anh cam k¿t rút quân khÏi các cn cé ã chi¿m óng °ãc trong cuÙc chi¿n tranh ß bà A-ri-a-tích và Ëa Trung H£i. N°Ûc Pháp cam k¿t rút quân Ùi ra khÏi Ai C­p, rút quân khÏi La Mã à giao l¡i cho giáo hoàng cing nh° t¥t c£ nhïng ¥t ai khác thuÙc toà thánh. ó là nhïng quy Ënh chç y¿u. Nh°ng ó ch°a ph£i là iÁu quan trÍng nh¥t. Có ph£i vì cái ó mà giai c¥p quý tÙc, giai c¥p t° s£n Anh ã tiêu tÑn hàng triÇu Óng trong chín nm trÝi cho quân Ùi cça hÍ và cho quân Ùi cça các n°Ûc khác cing nh° °a h¡m Ùi cça hÍ i r¡ch nát m·t n°Ûc t¥t c£ các ¡i d°¡ng không?

iÁu làm cho các giÛi lãnh ¡o Anh khó chËu nh¥t là không làm th¿ nào t°Ûc të móng vuÑt cça Bô-na-pác °ãc mÙt trong nhïng m£nh ¥t châu Âu, mà Bô-na-pác ã chi¿m. N°Ûc BÉ và Hà Lan, n°Ûc Ý, t£ ng¡n sông Ranh và xé Pi-ê-mông còn là nhïng ¥t ai trñc thuÙc Bô-na-pác, toàn miÁn Tây éc të nay trß i là mi¿ng mÓi ngon cça ông ta. T¥t c£ nhïng n°Ûc phå thuÙc ho·c n°Ûc nía phå thuÙc ¥y, mà quyÁn lñc cça Bô-na-pác trùm lên trñc ti¿p ho·c gián ti¿p, Áu ã không còn là thË tr°Ýng cça Anh à nh­p c£ng s£n ph©m công nghiÇp Anh cing nh° nh­p c£ng s£n ph©m thuÙc Ëa Anh. MÍi cÑ g¯ng cça các viên ¡i diÇn toàn quyÁn Anh ß A-miêng nh±m ·t c¡ sß cho mÙt hiÇp °Ûc th°¡ng m¡i, dù chÉ có lãi chút Énh cho Anh, Áu toi công. L¡i càng không ph£i là v¥n Á mß cía thË tr°Ýng nÙi Ëa béo bß cça Pháp, ch¯c ch¯n nh° v­y, Vì thË tr°Ýng ¥y v«n bË phong to£ ch·t ch½ y nh° tr°Ûc thÝi Bô-na-pác . Và ngoài ra, riêng vÁ m·t quân sñ và chính trË mà nói, nÁn an ninh cça n°Ûc Anh th­t nh° tréng à §u ±ng tr°Ûc nhïng cuÙc ti¿n công cça n°Ûc Pháp. GiÝ phút nào còn là chç n°Ûc

E. 126

BÉ, Hà Lan thì Bô-na-pác còn luôn nh¯c l¡i câu: "ng-ve là mÙt kh©u súng ã lên ¡n ch)a vào tim n°Ûc Anh".

Hoà °Ûc A-miêng không thà tÓn t¡i lâu dài °ãc, vì n°Ûc Anh ã c£m th¥y không thà chËu th¥t b¡i ¿n méc Ù ¥y °ãc. Nh°ng ß Pa-ri và ß các tÉnh, khi °ãc tin ký hiÇp °Ûc A-miêng, mÍi ng°Ýi tÏ ra r¥t hài lòng. HÍ cho r±ng k» thù áng sã nh¥t, giàu có nh¥t, hng nh¥t và không Ùi trÝi chung nh¥t ã cam chËu th¥t b¡i, nó ã ph£i công nh­n t¥t c£ các n°Ûc mà Bô-na-pác ã chi¿m. CuÙc chi¿n tranh tr°Ýng kó và gian khÕ vÛi châu Âu ã ch¥m dét b±ng mÙt th¯ng lãi hoàn toàn trên mÍi m·t tr­n.

D°Ûi thÝi Na-pô-lê-ông, n°Ûc Pháp và châu Âu không °ãc h°ßng hòa bình lâu dài. Nh°ng trong hai nm- të mùa xuân nm

1801, ngày gi£i quy¿t hòa bình vÛi n°Ûc Áo ¿n mùa xuân nm

1803, sau khi hòa °Ûc A-miêng thñc hiÇn °ãc mÙt thÝi gian ng¯n, chi¿n tranh l¡i x£y ra vÛi n°Ûc Anh- Na-pô-lê-ông ã tích cñc và kh©n tr°¡ng gi£i quy¿t °ãc r¥t nhiÁu công viÇc vÁ tÕ chéc ¥t n°Ûc và pháp ch¿. Të ó trß i, Bô-na-pác có thà chuyên tâm dÑc séc vào viÇc xây dñng pháp ch¿ mà të tr°Ûc ¿n nay Bô-na-pác dù muÑn hay không ã buÙc lòng ph£i ình l¡i; úng là të sau tr­n Ma-ren-gô, Bô-na-pác ã b¯t §u chú ý ¿n viÇc ¥y, nh°ng ông ta không thà ·t lo¡i viÇc ¥y lên hàng §u °ãc khi còn ch°a ký k¿t xong hòa °Ûc vÛi áo, vÛi Anh và khi mà nhïng mÑi quan hÇ cça Bô-na-pác vÛi hoàng ¿ Pôn ang còn h°Ûng t° t°ßng cça ông ta vÁ nhïng cuÙc xung Ùt chi¿n tranh khó khn mÛi và nhïng cuÙc xâm l°ãc xa xôi khác.

ThÝi c¡ ã ¿n à Bô-na-pác có thà ·t ra, nghiên céu và gi£i quy¿t mÙt lo¡t các v¥n Á nÙi chính, tài chính, kinh t¿ ho·c các v¥n Á có liên quan ¿n viÇc hÙ và viÇc hình. Khi gi£i quy¿t các công viÇc chính sñ mà Bô-na-pác không bi¿t thì cách làm cça Bô- na-pác nh° sau: ông ta chç to¡ các phiên hÍp cça các HÙi Óng chính phç do ông ta t¡o nên và, sau khi nghe xong các b£n báo cáo cça các bÙ tr°ßng, Bô-na-pác ra lÇnh triÇu t­p nhïng ng°Ýi ã trñc

127

ti¿p tham gia khßi th£o các b£n báo cáo ó và hÏi tÉ mÉ hÍ t¥t c£ nhïng iÃm còn lÝ mÝ.

Bô-na-pác thích h¡n h¿t là °ãc nói chuyÇn vÛi các chuyên gia và °ãc hÍc ß hÍ. Bô-na-pác khuyên con riêng cça vã là  -gien ¡ Bô-hác-ne - sau này là phó v°¡ng n°Ûc Ý-r±ng khi ¿n mÙt thành phÑ l¡, ëng à m¥t thì giÝ vô ích mà ph£i nghiên céu thành phÑ ¥y, vì bi¿t âu sau này ch³ng có ngày ph£i chi¿m nó. T¥t c£ con ng°Ýi Na-pô-lê-ông là ß nhïng lÝi nói này: tích luù ki¿n théc à sí dång chúng trong thñc tiÅn. Na-pô-lê-ông ã làm cho nhïng ng°Ýi thuyÁn tr°ßng Anh ng¡c nhiên khi nói vÛi hÍ vÁ nhïng chi ti¿t thi¿t bË cça tàu Pháp cing nh° cça tàu Anh, sñ khác nhau giïa dây cáp Anh và dây cáp Pháp.

Na-pô-lê-ông vô cùng quan tâm ¿n khoa kinh t¿ (vì ang ß thÝi kó cça nhïng v¥n Á vÁ sñ phát triÃn nÁn s£n xu¥t t° b£n chç ngh)a), và n¯m chính quyÁn ch°a °ãc vài nm mà Na-pô-lê-ông ã r¥t am hiÁu nhïng v¥n Á vÁ s£n xu¥t và tiêu thå, giá c£ và quan, thu¿, c°Ûc phí °Ýng thu÷ và °Ýng bÙ, ông am hiÃu t°Ýng t­n c£ nguyên nhân t¡i sao giá nhung Li-ông h¡ ho·c cao, y nh° nhïng tay buôn ß Li-ông v­y, ¿n méc có thà v¡ch tr§n thç o¡n lëa bËp và tính ch¥t cça mÙt nhà th§u khoán làm mÙt con °Ýng ß n¡i h»o lánh trong ¿ quÑc rÙng lÛn cça ông ta, ¿n méc có kh£ nng gi£i quy¿t tài tình mÙt cuÙc tranh ch¥p biên giÛi, ho·c ch¥m dét mÙt vå nh­p nh±ng l¥n ¥t làm cho lãnh thÕ cça các quÑc gia và cça các v°¡ng h§u ß éc bË c¯t vån ra; không nhïng th¿, ông còn có kh£ nng trình bày quy¿t Ënh cça mình b±ng cách cn cé vào lËch sí cça cuÙc tranh ch¥p ¥y và nhïng vå l¥n ¥t °¡ng sñ.

Na-pô-lê-ông l¯ng nghe t¥t c£ nhïng ng°Ýi nào mà Na-pô-lê- ông hy vÍng có °ãc mÙt iÁu chÉ d«n bÕ ích, nh°ng tñ quy¿t Ënh l¥y. Na-pô-lê-ông th°Ýng nói: ng°Ýi th¯ng mÙt tr­n nào ó không ph£i là ng°Ýi cho mÙt lÝi khuyên tÑt, mà là ng°Ýi nh­n l¥y trách nhiÇm thi hành lÝi khuyên ¥y. Trong vô sÑ ý ki¿n mà ng°Ýi chÉ huy thu l°ãm °ãc thì th°Ýng th°Ýng có thà tìm th¥y mÙt ý ki¿n úng, nh°ng ph£i bi¿t g¡n lÍc và thñc hành ý ki¿n ó. C£ trong viÇc c£i cách pháp ch¿ và trong sñ chÉ ¡o nÙi chính cing úng nh° v­y. Nh°ng không ph£i khi ban ra mÙt mÇnh lÇnh là ã xong

E. 128

công viÇc, ó mÛi chÉ là sñ b¯t §u mà thôi. Na-pô-lê-ông cho r±ng trong công tác hành chính cça nhà n°Ûc, sñ ôn Ñc viÇc thi hành pháp lÇnh cing thi¿t y¿u nh° viÇc ban bÑ pháp lÇnh và khi pháp lÇnh không °ãc thi hành nghiêm chÉnh và úng ¯n thì Na -pô-lê- ông cho r±ng nhiÇm vå béc thi¿t cça mÙt ng°Ýi bÙ tr°ßng là ph£i iÁu tra rÓi xác Ënh mÙt cách rõ ràng nh¥t xem trách nhiÇm cá nhân thuÙc vÁ ai. D°Ûi thÝi Na-pô-lê-ông, công tác trong ng¡ch hành chính là mÙt cái nghÁ vô cùng v¥t v£, n·ng nhÍc. Ph£i théc khuya, d­y sÛm, các công chéc ci ã nói l¡i nh° v­y. Theo ý Na- pô-lê-ông, chính quyÁn ph£i bi¿t rút tÉa ß m×i con ng°Ýi t¥t c£ nhïng cái mà hÍ có thà cÑng hi¿n °ãc và n¿u hÍ không sÑng lâu °ãc vÛi ch¿ Ù này thì chính quyÁn cing không có gì quan trÍng. V¥n Á ¥y, Na-pô-lê-ông cing ã phát biÃu mÙt cách Ùc áo r±ng:

"ëng à cho ng°Ýi ta già i!"- theo ý Na-pô-lê-ông thì ó là nghÇ thu­t cao cça chính quyÁn. Na -pô-lê-ông cÑ g¯ng b£o £m cho viên chéc chính quyÁn °ãc l°¡ng cao, nh°ng ông ta rút tÉa cça mÍi ng°Ýi t¥t c£ nhïng gì có thà rút tÉa °ãc à bù l¡i. B£n thân Na- pô-lê-ông làm viÇc suÑt ngày êm, chÉ dành vài ti¿ng Óng hÓ Ã ngç, 15 phút à n tr°a và ít h¡n nïa à n sáng. Na-pô-lê-ông cho r±ng không c§n thi¿t ph£i Ñi xí Ù l°ãng vÛi mÍi ng°Ýi h¡n vÛi b£n thân mình. Vì v­y, mà cing úng nh° Ñi vÛi binh s) và s) quan cça mình, không ph£i Na-pô-lê-ông chÉ trông nhÝ vào uy lñc cça các toà án, cça các hình ph¡t, cça viÇc cách chéc à buÙc các công chéc cça ông làm viÇc t­n tuõ. Ông già T¡-r¡-mÑc- ã tëng bao nm kéo lê cái xích n·ng nÁ cça công tác hành chính d°Ûi thÝi Na-pô-lê-ông vÛi t° cách là viên chéc cça BÙ t° pháp, rÓi dñ th©m Viên tham chính-nói r±ng Na-pô-lê-ông có tài Ñt cháy ß trong lòng mÍi ng°Ýi ngÍn lía hng say làm viÇc b±ng tình thân m­t; do ó hÅ có dËp là Na-pô-lê-ông bi¿t Ñi xí vÛi nhïng ng°Ýi t§m th°Ýng nh¥t nh° ng°Ýi ngang hàng mình và cái tài ó ã thÕi cháy °ãc nhiÇt tình trong công chéc hÇt nh° trong binh s) cça ông. Ng°Ýi ta kiÇt séc vì làm viÇc nh° nhïng ng°Ýi khác ch¿t trên chi¿n tr°Ýng. Dù làm công tác hành chính hay quân sñ, nhïng ng°Ýi phång sñ Na-pô-lê-ông Áu luôn luôn sµn sàng à °ãc th°ßng huy ch°¡ng ho·c à °ãc nh­n mÙt nå c°Ýi ân c§n cça chç.

129

Theo cuÙc phÕ thông §u phi¿u, °ãc vÙi vã tÕ chéc sau hòa °Ûc A-miêng, và theo cái nghË quy¿t thà theo "nguyÇn vÍng qu§n chúng" cça th°ãng nghË viÇn ngày 2 tháng 8 nm 1802, Na -pô-lê- ông Bô-na-pác °ãc bÕ nhiÇm là "TÕng tài v)nh viÅn" cça n°Ûc cÙng hòa Pháp vÛi 3.568.885 phi¿u thu­n và 8.374 phi¿u chÑng. ViÇc này bÙc lÙ rõ n°Ûc Pháp ã bi¿n thành mÙt n°Ûc quân chç Ùc oán và ch³ng bao lâu vË TÕng tài thé nh¥t s½ x°ng v° ¡ ng ho·c x°ng ¿. Và hÇt nh° ông ta ã làm cho nÁn chuyên chính "CÙng hòa" cça ông ta, Na-pô-lê-ông muÑn ·t ngai vàng s¯p ¿n cça mình trên nÁn móng vïng bÁn cça giai c¥p ¡i t° s£n thành thË và nông thôn và nhïng giai c¥p hïu s£n khác: th° ¡ ng gia, kù nghÇ gia, quý tÙc Ëa chç, nông dân hïu s£n. QuyÁn sß hïu tài s£n vô h¡n Ù ph£i là nÁn t£ng tr­t tñ mÛi cça Na-pô-lê-ông. MÙt m·t, mÍi d¥u v¿t cça nhïng lu­t lÇ phong ki¿n cÕ x°a cça bÍn chúa ¥t mà tÕ tiên chúng tr°Ûc kia ã chi¿m hïu Áu bË thç tiêu v)nh viÅn, nh°ng m·t khác, quyÁn sß hïu tài s£n l¡i °ãc công nh­n mÙt cách tuyÇt Ñi và b¥t di b¥t dËch Ñi vÛi nhïng ng°Ýi chç tài s£n ã mua °ãc trong thÝi kó cách m¡ng, Ñi vÛi nhïng chç tài s£n tËch thu cça bÍn l°u vong, cça nhà thÝ và cça nhà tu và b¥t kà ng°Ýi sß hïu hiÇn nay là ai.

VÛi th° ¡ ng nghiÇp và công nghiÇp, chç các hãng th° ¡ ng m¡i và kù nghÇ, mÙt m·t hÍ hoàn toàn có quyÁn không bË h¡n ch¿ mÙt chút nào, l­p giao kèo vÛi nhân viên thã thuyÁn trên c ¡ sß "tñ do tho£ thu­n giao °Ûc" (ngh)a là không h¡n ch¿ tí gì quyÁn tñ do bóc lÙt séc lao Ùng cça chç t° b£n); còn thã thuyÁn thì m¥t h¿t mÍi quyÁn và mÍi kh£ nng ¥u tranh t­p thà chÑng bÍn bóc lÙt hÍ; và, m·t khác, các nhà buôn và nhà kù nghÇ Pháp °ãc b£o £m r±ng chính phç Na-pô-lê-ông muÑn và s½ b£o vÇ mÙt cách th¯ng lãi thË tr°Ýng nÙi Ëa cça n°Ûc Pháp chÑng l¡i sñ c¡nh tranh cça n°Ûc ngoài, bi¿n mÙt ph§n châu Âu và có thà là châu Âu, thành mÙt công cå bóc lÙt cça t° b£n th° ¡ ng nghiÇp và công nghiÇp Pháp. Na-pô-lê-ông tin ch¯c ch¿ Ù do ông xây dñng và cçng cÑ, cing nh° °Ýng lÑi Ñi ngo¡i và Ñi nÙi cça ông, s½ °a giai c¥p t° s£n th° ¡ ng m¡i và kù nghÇ, c£ t§ng lÛp nông dân hïu s£n ¿n ch× ph£i hoàn toàn tha thé mÍi b¡o lñc, të chÑi mÍi sñ

E. 130

tham gia tích cñc vào ho¡t Ùng chính trË, hành chính và pháp lu­t, khu¥t phåc b¥t cé hình théc chuyên ch¿ Ùc oán nào, kà c£ nhïng hình théc mà ng°Ýi ta ch°a bao giÝ th¥y d°Ûi thÝi Lu-i XIV, tán thành nhïng sñ hy sinh và nhïng tr°ng dång nhân lñc, ó là nhïng cái mà ng°Ýi ta ch°a bao giÝ làm quen, kà c£ trong nhïng thÝi en tÑi nh¥t cça ch¿ Ù ci.

Quy¿t tâm thanh toán t¥t c£ nhïng gì ã gây trß ng¡i ¿n °u th¿ và quan hÇ t° b£n chç ngh)a và ¿n viÇc cçng cÑ quyÁn lñc riêng cça mình, Na-pô-lê-ông không nhïng b±ng lòng xá tÙi cho bÍn xu¥t d° ¡ ng, mà còn hoàn l¡i cho bÍn chúng mÙt ph§n cça c£i bon chúng tr°Ûc ây ch°a bán °ãc, ông ta còn chính théc dàn x¿p viÇc hòa gi£i giïa chính phç Pháp vÛi nhà thÝ Thiên chúa. Ngay sau ngày 18 Tháng S° ¡ ng mù, viÇc thÝ phång ã °ãc tñ do. Sau ó, Na-pô-lê-ông ã cho làm phép hành lÅ ngày chç nh­t, cho vÁ r¥t nhiÁu cha cÑ bË °a i ày và th£ mÙt sÑ lÛn khác ra khÏi nhà giam. RÓi Na-pô-lê-ông b¯t §u nhïng cuÙc àm phán vÛi giáo hoàng trên c¡ sß nhïng iÁu kiÇn: TÕng tài thé nh¥t s½ °ng thu­n thëa nh­n Thiên chúa giáo là "tôn giáo cça ¡i a sÑ nhân dân Pháp" và ·t Thiên chúa giáo d°Ûi sñ b£o hÙ cça chính phç.

Nhïng cuÙc àm phán trên k¿t thúc b±ng viÇc ký k¿t mÙt iÁu °Ûc hòa gi£i nÕi ti¿ng, mÇnh danh là "kiÇt tác cça lý trí nhà n°Ûc", ít ra thì nhïng nhà vi¿t sí t° s£n cing ã kh³ng Ënh nh° v­y.

Th­t ra, b£n iÁu °Ûc hòa gi£i chÉ là sñ tuyên bÑ g¡t bÏ ph§n lÛn nhïng th¯ng lãi vÁ quyÁn tñ do t° t°ßng cça cách m¡ng ã ¡t °ãc Ñi vÛi nhà thÝ. Khi cách m¡ng c¥m không cho bÍn th§y tu công khai gây £nh h°ßng ¿n nhân dân Pháp, thì Na -pô-lê-ông l¡i à cho bÍn chúng có kh£ nng làm viÇc ó. V­y nhïng lý do cça Na-pô-lê-ông là gì? Câu tr£ lÝi ã rõ và không còn nghi ngÝ gì nïa. Ch¯c ch¯n Na-pô-lê-ông không ph£i là mÙt ng°Ýi vô th§n1

vïng vàng, nh°ng dù sao ng°Ýi ta cing có thà nói r±ng Na -pô-lê- ông là ng°Ýi theo cái thuy¿t "tñ nhiên th§n lu­n"2 r¥t nh¡t nh½o và m¡ hÓ. Trong Ýi ông, tÕng cÙng l¡i thì ông ã dành thÝi gian vô

131

cùng ít Ïi à bàn nhïng v¥n Á tôn giáo. Na-pô-lê-ông không bao giÝ ngh) ¿n chuyÇn dña vào cái nhân v­t tÑi cao mà các nhà th§n hÍc ã ·t ra ¥y và cing không bao giÝ tÏ ra có ý theo hÍc thuy¿t th§n bí. V£ l¡i dù th¿ nào i nïa, vÛi tên quý tÙc ng°Ýi ý này-bá t°Ûc Si-a-ra-mông-ti mà nm 1799 ã trß thành giáo hoàng Pi VII- Na-pô-lê-ông v«n không coi là ng°Ýi k¿ tåc cça sé Ó Pi-e, cing không là ng°Ýi ¡i diÇn cça Chúa TrÝi ß trên trái ¥t, mà là mÙt lão già ng°Ýi ý x£o quy¿t, con ng°Ýi mà ch¯c ch¯n là s½ sµn sàng âm m°u phåc h°ng dòng hÍ BuÑc-bông à thu hÓi l¡i cça c£i cça giáo hÙi bË niêm phong qu£n lý trong thÝi ký Cách m¡ng. Nh°ng h¯n l¡i sã Bô-na-pác vì h§u h¿t n°Ûc Ý ang bË ng°Ýi Pháp chi¿m óng, và sau tr­n Ma-ren-gô, Rôm và giáo hoàngá hoàn toàn ang ß trong tay vË TÕng tài thé nh¥t.

Pi VII sã Na-pô-lê-ông ¿n th¥t £m và coi Na -pô-lê-ông nh° mÙt tên côn Ó, mÙt t°Ûng c°Ûp. Còn Na-pô-lê-ông, ông ta không tin mÙt lÝi nào të miÇng Pi VII thÑt ra, coi h¯n là mÙt tên gian gi£o và dÑi trá. ó là quan niÇm cça m×i ng°Ýi ¥y Ñi vÛi nhau të tr°Ûc cing nh° sau khi àm phán xong vÛi nhau, và c£ vÁ sau nïa, hình nh° cho ¿n khi ch¿t hai ng°Ýi cing không hÁ hoài nghi gì vÁ sñ ánh giá l«n nhau nh° v­y và có cn cé vïng vàng hay không. Nh°ng v¥n Á không ph£i là cá nhân giáo hoàng. Theo quan iÃm cça Na-pô-lê-ông, tÕ chéc giáo hÙi Thiên chúa giáo là mÙt lñc l°ãng không thà coi th°Ýng °ãc, không nhïng vì nó có thà gây nên nhiÁu thiÇt h¡i n¿u nó éng vÁ phía k» thù, mà h ¡ n nïa, nó còn có thà có r¥t nhiÁu tác dång n¿u lôi kéo °ãc nó vÁ phía mình. "BÍn th§y tu có nhiÁu tác dång h ¡ n bÍn Ca-gli-Ñt-t ¡ -rô, bÍn theo thuy¿t Cng và t¥t c£ nhïng nhà £o t°ßng cça các n°Ûc éc", Na-pô-lê-ông ã nói nh° v­y, vëa liÇt gã bËp bãm Ga-gli-Ñt-t ¡ -rô vào cùng mÙt giuÙc vÛi nhà tri¿t hÍc Cng, và Na-pô-lê-ông nói thêm r±ng nhïng ng°Ýi sinh ra nh° v­y, hÍ muÑn tin vào sñ huyÁn bí thì à hÍ i nhà thÝ và hÍc giáo lý l¡i tÑt h ¡ n là à hÍ tri¿t lý quá nhiÁu. Na-pô-lê-ông biÇn lu­n: ng°Ýi ta tiêm chçng cho mÍi ng°Ýi à tránh cho hÍ bÇnh ­u mùa. Nói mÙt cách khác, tho£ thu­n vÛi cái lão bá t°Ûc Si-a-ra-mông-ti bãm già ¥y là hay nh¥t vì h¯n tñ x°ng là giáo hoàng Pi VII, và khi b£n ch¥t ng°Ýi ó còn ç

E. 132

ngu ngÑc à tin vào vË ¡i diÇn cça éc Th°ãng ¿ ß trên trái ¥t, thì tuyÃn mÙ vô sÑ bÍn m­t thám áo en cça giáo hoàng Pi VII vào làm viÇc bên c¡nh bÍn sen §m và c£nh binh cça Phu-sê s½ hay h ¡ n là à cho k» thù cça mình, bÍn BuÑc-bông sí dång Ùi quân th§y dòng, th§y c£ ông nh° ki¿n ¥y, s½ hay h¡n là ném th§n dân cça mình vào tay bÍn £o t°ßng và nhïng nhà tri¿t hÍc không thà tóm cÕ l¡i °ãc, và s½ hay h¡n là khuy¿n khích tñ do t° t°ßng. H¡n nïa, Na-pô-lê-ông hoàn toàn hiÃu r±ng cái Ùi quân áo en ¥y là nhïng k» có ích nh¥t à hoàn thành viÇc bóp ngh¡t hÇ t° t°ßng vô cùng ghê gÛm cça Th¿ k÷ á nh sáng và cça Cách m¡ng.

B£n quy °Ûc giïa giáo hoàng và Na-pô-lê-ông, mÇnh danh là

Công-coóc-a, ký vào tháng 7 nm 1801, và ngày 15 tháng 4 nm

1802, b£n s¯c lÇnh, mà cn cé vào ó Na-pô-lê-ông thi hành và quy Ënh tÕ chéc mÛi cça giáo hÙi Thiên chúa ß n°Ûc Pháp, °ãc chính théc công bÑ. ây là nhïng iÃm c¡ b£n cça b£n s¯c lÇnh ó.

Na-pô-lê-ông thëa nh­n Thiên chúa giáo là "tôn giáo cça ¡i a sÑ công dân Pháp", nh°ng không ph£i là tôn giáo cça nhà n°Ûc, cing nh° tr°Ûc thÝi Cách m¡ng. Na-pô-lê-ông cho phép tñ do tín ng°áng trong c£ n°Ûc. áp l¡i, giáo hoàng cam k¿t không bao giÝ yêu sách òi l¡i ¥t ai cça giáo hÙi ã bË tËch thu trong thÝi kó Cách m¡ng. Na-pô-lê-ông tuó ý chÉ Ënh các giám måc và giáo chç theo ý mình, sau ó hÍ nh­n chi¿u phong chéc cça giáo hoàng; c£ các linh måc do các giáo måc chÉ Ënh cing chÉ có thà nh­n chéc sau khi viÇc lña chÍn ó ã °ãc chính phç phê chu©n. ViÇc công bÑ các hu¥n lÇnh, trÍng s¯c và o£n s¯c cça giáo hoàng chÉ °ãc thëa nh­n ß n°Ûc Pháp khi nào chính phç °ng chu©n trong nhïng tr°Ýng hãp ·c biÇt. ó là nhïng iÃm chính cça cái "Công-coóc- a" tÓn t¡i h¡n 100 nm sau thÝi Na-pô-lê-ông. Na-pô-lê-ông ã không tính l§m. Ngay sau ngày ký Công-coóc-a (d°Ûi ¿ ch¿), t§ng lÛp th§y dòng liÁn °a vào kh¯p các tr°Ýng hÍc cça n°Ûc Pháp mÙt ch°¡ng trình giáo lý b¯t buÙc hÍc sinh ph£i hÍc thuÙc lòng và ph£i Íc nguyên vn nh° sau:

- "Chúa TrÝi ã cho Ng°Ýi (Na-pô-lê-ông) là thëa hành uy quyÁn cça Chúa TrÝi và là hình £nh cça Chúa TrÝi ß trên trái ¥t".

133

- K» nào thi¿u bÕn ph­n cça mình Ñi vÛi Na-pô-lê-ông "là c°áng l¡i lÇnh cça Chúa TrÝi và áng có tÙi Ýi Ýi"

Giáo lý ã d¡y b£o r¥t nhiÁu "sñ th­t khác" thuÙc lo¡i ó. Ngày hÙi, trên toà gi£ng, ng°Ýi ta trình gi£ng r±ng "Chúa Thánh Th§n" ã quy¿t Ënh t¡m thÝi hiÇn thân vào con ng°Ýi Na-pô-lê- ông à thç tiêu sñ h×n lo¡n và tính vô ¡o cça Cách m¡ng, r±ng nhïng th¯ng lãi liên ti¿p cça vË TÕng tài thé nh¥t (rÓi cça hoàng ¿) Ñi vÛi t¥t c£ nhïng k» thù cça bên ngoài Áu °ãc gi£i thích b±ng sñ can thiÇp trñc ti¿p cça "Chúa Thánh Th§n" trong l)nh vñc chi¿n l°ãc.

Trong nhïng tháng tính të thÝi gian ký b£n hiÇp °Ûc t¡m thÝi giïa giáo hoàng vÛi Na-pô-lê-ông ¿n thÝi gian hãp pháp hóa b£n iÁu °Ûc Công-coóc-a, Na-pô-lê-ông ban hành s¯c lÇnh khen th°ßng B¯c ©u bÙi tinh, mÙt lo¡i huân ch°¡ng còn tÓn t¡i ¿n t­n ngày nay ß n°Ûc Pháp. Ngay të §u nm 1801, Na-pô-lê-ông ã có ý Ó ban hành mÙt lo¡i huân ch°¡ng à khen th°ßng cho ngành quân sñ và hành chính. Sñ khen th°ßng bao gÓm nhiÁu méc và ph£i do ng°Ýi có quyÁn lñc tÑi cao phong t·ng.

D°Ûi thÝi Na-pô-lê-ông, nÁn t£ng hÇ thÑng giáo dåc ã °ãc ·t ra và còn tÓn t¡i ¿n t­n ngày nay h§u nh° không có gì thay Õi. úng là hÇ thÑng này bao gÓm các tr°Ýng s¡ hÍc, nh°ng trong ph¡m vi ¡i hÍc và trung hÍc thì không có mÙt sñ sía Õi cn b£n nào. Cao nh¥t là tr°Ýng ¡i hÍc ·t d°Ûi sñ chÉ ¡o cça bÙ tr°ßng giáo dåc. Tr°Ýng ¡i hÍc d°Ûi thÝi Na-pô-lê-ông qu£n lý b­c ¡i hÍc và nhïng tr°Ýng trung hÍc (b­c chuyên khoa). ChÉ nhïng tr°Ýng chuyên nghiÇp cao ³ng, thành l­p d°Ûi thÝi Na-pô-lê-ông, mÛi có nhiÇm vå chç y¿u là ào t¡o kù thu­t viên, kù s°, qu£n lý vn kh¿, các chánh án, các viên chéc ng¡ch hành chính và tài chính, v.v. K÷ lu­t cça các tr°Ýng nghiêm kh¯c nh° k÷ lu­t quân sñ, thi cí r¥t ng·t. Còn Ñi vÛi các tr°Ýng trung hÍc thì måc ích chính là ào t¡o s) quan. Ra tr°Ýng, hÍc sinh qua mÙt thÝi kó thi bÕ sung à vào các tr°Ýng quân sñ chuyên nghiÇp. HÍc sinh ci cça các tr°Ýng trung hÍc có thà vào th³ng các c¡ quan hành chính à làm viÇc, nh°ng d) nhiên không °ãc h°ßng nhïng ·c quyÁn ·c lãi và cing không có tiÁn Ó sáng sça b±ng nhïng hÍc sinh, sau

E. 134

khi ß tr°Ýng trung hÍc ra, ã qua tr°Ýng cao ±ng này ho·c cao ³ng khác.

Na-pô-lê-ông thích là ng°Ýi á §u cho ngành khoa hÍc. Na- pô-lê-ông dành r¥t nhiÁu sñ °u ãi Ñi vÛi nhïng nhà toán hÍc, hóa hÍc, thiên vn hÍc, v­t lý hÍc và tÏ ra ·c biÇt chú ý ¿n các nhà kh£o céu vÁ Ai C­p vì ngành kh£o céu vÁ Ai C­p trß thành mÙt ngành khoa hÍc b¯t §u të cuÙc viÅn chinh cça ông ß bÝ sông Nin.

Nh°ng Na-pô-lê-ông yêu c§u ngành khoa hÍc có nhïng k¿t qu£ thñc t¿ và chÉ hoàn toàn qua giá trË thñc dång mà ánh giá nhïng k¿t qu£ ó. Tr°Ûc h¿t, Na-pô-lê-ông muÑn khoa hÍc ph£i góp ph§n vào "sñ vinh quang cça ¿ quÑc" (nh° Na-pô-lê-ông ã phát biÃu trong mÙt béc th° gíi cho La-pla-x ¡ , vi¿t të Vi-tép vào nm 1812). Trong nhïng iÁu kiÇn ¥y thì ngay c£ nhïng ngành khoa hÍc trëu t°ãng nh° thiên vn hÍc cing có thà giúp ích nhiÁu. Nh°ng Na-pô-lê-ông không thích nhïng ngành khoa hÍc lËch sí và Ñi xí vÛi nhïng ngành này b±ng thái Ù nghi ngÝ. Ch³ng h¡n, Na-pô-lê-ông không thà nào ca tång °ãc Ta-xít, vì Ta-xít ã tÏ ra khinh m¡n các vË hoàng ¿ La Mã. Tri¿t hÍc, ·c biÇt tri¿t hÍc cça Th¿ k÷ ánh sáng, Ñi vÛi Na-pô-lê-ông chÉ là "mÙt thé t° t°ßng" áng ghét; trong kinh t¿ chính trË hÍc (và ·c biÇt là trong chç ngh)a trÍng nông), Na-pô-lê-ông chÉ nhìn th¥y sñ bËp bãm và cing ã coi Cng nh° là mÙt tay bËp bãm. D°Ûi thÝi Na-pô-lê-ông, nÁn giáo dåc ß tr°Ýng ¡i hÍc và trung hÍc có khuynh h°Ûng ·c sÇt thñc dång và thu§n túy kù thu­t.

Tr°Ûc h¿t, Na-pô-lê-ông có ý théc tñ ·t måc ích xóa bÏ không nhïng mÍi k÷ niÇm cça thÝi kó Cách m¡ng vëa mÛi qua i và xóa bÏ cái "hÇ t° t°ßng " cách m¡ng mà ông ta r¥t ghét ¥y, l¡i còn xóa bÏ c£ nhïng thñc t¿ lËch sí, nhïng sñ kiÇn cça nhïng nm ¥y. Na-pô-lê-ông c¥m vi¿t vÁ Á tài cách m¡ng, c¥m c£ ghi chép vÁ cách m¡ng cing nh° nhïng con ng°Ýi cça thÝi ¡i ó. Trên Ýi không có Rô-be-xpi-e nào ã sÑng c£, Ma-ra, không, Ba-bÛp, không, và chính Mi-ra-bô cing không hÁ có. Nm 1807, ViÇn hàn lâm Pa- ri, khi có mÙt ng°Ýi hoàn toàn không dång ý gì buÙt miÇng nói ¿n Mi-ra-bô thì Na-pô-lê-ông nÕi khùng, vi¿t th° cho bÙ tr°ßng công

135

an nói r±ng công viÇc cça chç tËch HÙi nhïng nhà bác hÍc không ph£i là nói vÁ Mi-ra-bô. Ngay c£ danh të "cách m¡ng" cing bË tråc xu¥t khÏi báo chí. Vëa lên ngôi trË vì, nh° chúng ta ã bi¿t, Na-pô- lê-ông ã b¯t §u thñc hiÇn quan niÇm ch¯c nËch cça ông ta là muÑn iÁu khiÃn °ãc báo chí ph£i có mÙt cái roi và ôi giày thúc ngña. °ãc úng h¡n hai tháng sau ngày 18 Tháng S°¡ng mù, b±ng mÙt nghË Ënh ký ngày 27 Tháng Tuy¿t, Na-pô-lê-ông ã óng cía th³ng tay 60 tÝ báo, chÉ Ã 13 tÝ sÑng sót. Nh°ng rÓi ch³ng lâu la gì, 13 tÝ ó såt xuÑng còn bÑn. BÑn tÝ báo hàng ngày

"lá c£i" ó, vì khÕ báo quá nhÏ nên ng°Ýi Anh gÍi là "khn tay bÏ túi", ã ng toàn nhïng chuyÇn vô ngh)a ¿n n×i h§u nh° không có Ùc gi£. Na-pô-lê-ông cing không muÑn cho báo chí cça ông ta £ kích nhïng nguyên t¯c cách m¡ng, ông ta chÉ muÑn r¥t ¡n gi£n là Ùc gi£ không thà nào nhÛ l¡i °ãc r±ng x°a kia nhïng nguyên t¯c ¥y ã °ãc công bÑ. Ch³ng h¡n, Na-pô-lê-ông ã c¥m l°u hành trong n°Ûc Pháp và các ch° h§u m¥y tÝ báo éc, chÉ vì nhïng tÝ báo ¥y h°Ûng d«n mÙt cuÙc ¥u tranh quy¿t liÇt chÑng t° t°ßng cách m¡ng và ã tâng bÑc Na-pô-lê-ông, ng°Ýi ã d­p t¯t °ãc cách m¡ng. Na-pô-lê-ông c¥m không cho nhïng tÝ báo ¥y vào n°Ûc Pháp vì: chính b±ng cái kiÃu ¥y mà nhïng tÝ báo ó nh¯c nhß ¿n cách m¡ng, ông ta không muÑn th¿. Na-pô-lê-ông cing ã c¥m mÙt cách r¥t ng·t nghèo nhïng cuÑn sách chÉ nam và nhïng cuÑn sách miêu t£ Ëa hình mà trong có ghi chú nhïng sñ kiÇn cách m¡ng, và nhïng cuÑn sách xu¥t b£n tr°Ûc thÝi ông ta ã bË lôi ra khÏi các nhà in do nhïng cuÙc khám xét liên ti¿p. Trong các sách giáo khoa không °ãc nh¯c l¡i r±ng "x°a kia" nÁn CÙng hoà ã có ß Hà Lan và ß Thåy S), m·c dù ¿n nm 1806, Na-pô-lê-ông mÛi thç tiêu nÁn CÙng hoà ß Hà Lan.

Nm 1810, mÙt gã Ba-ruy-en Bô ve nào ó có ý Ënh vi¿t mÙt quyÃn sách nhan Á là "Nhïng hành Ùng cça nhïng nhà tri¿t hÍc và cça nhïng ng°Ýi cÙng hoà". Sau khi phun ra nhïng lÝi h±n hÍc bÉ Õi chÑng nhïng ng°Ýi cách m¡ng và trong khi xu phå Na-pô-lê- ông mÙt cách tr¡ tráo nh¥t, Bô-ve ã tñ hào là viÇc xu¥t b£n quyÃn sách cça y s½ không g·p khó khn gì. Nh°ng chính vì v­y mà y

E. 136

l§m: sách bË c¥m và bË tËch thu... vì trong cuÑn tài liÇu công khai ó, Bô-ve ã khu¥y Ùng nhïng k÷ niÇm au th°¡ng.

"Chç ngh)a Gia-cô-banh bí m­t" là cái tÙi mà chính phç Na- pô-lê-ông không bao giÝ tha thé cho nhïng ng°Ýi c§m bút. Và thé

"chç ngh)a Gia-cô-banh bí m­t" ¥y ã °ãc biÃu hiÇn b±ng nhïng hình tích tinh t¿ r¥t b¥t ngÝ, thí då: tác gi£ tán d°¡ng ¡o éc trong s¡ch cça A-rít-tít ho·c éc liêm khi¿t cça Ca-tông, l­p téc anh ta bË tình nghi ngay: có ph£i tác gi£ muÑn tán tång nhïng chính phç cÙng hoà không? Vì A-ten và Rôm Áu là nhïng n°Ûc cÙng hoà.

Na-pô-lê-ông khÑng ch¿ viÇc xu¥t b£n báo chí, sách vß cça các dân tÙc bË khu¥t phåc cing b±ng mÙt cái ách ngh¹t thß nh° v­y.

ChÉ h¡i £ Ùng bóng gió ¿n sñ nô dËch cça tÕ quÑc là không nhïng toà báo bË e do¡ óng cía, bË tËch thu sách, mà còn nguy hiÃm ¿n c£ con ng°Ýi cça tác gi£. Ng°Ýi hàng sách Pan-ma ã bË b¯n ß Nu-rem-be, theo yêu c§u cça Na-pô-lê-ông, chÉ vì Pan-ma ã të chÑi viÇc phát giác tên tác gi£ mÙt cuÑn sách mà Na-pô-lê-ông không thích. Cái g°¡ng ó ã chÉ rõ iÁu gì ang chÝ ãi nhïng nhà vn và nhïng nhà xu¥t b£n ß nhïng n°Ûc bË chinh phåc n¿u hÍ thoáng có ý gì than vãn cho sÑ ph­n cça tÕ quÑc bË áp béc.

B±ng nhïng biÁn pháp kh¯c nghiÇt nh¥t à xoá bÏ mÍi k÷ niÇm vÁ các sñ kiÇn và vÁ các nguyên lý cách m¡ng ß Pháp, và theo dõi không kém ph§n kh¯c nghiÇt mÍi bài báo ám chÉ sñ gi£i phóng dân tÙc và quyÁn dân tÙc tñ quy¿t cça châu Âu bË chinh phåc, ó là nhïng t° t°ßng chÉ ¡o toàn bÙ °Ýng lÑi chính sách cça Na-pô- lê-ông trong l)nh vñc xu¥t b£n.

Hai tháng sau tr­n Ma-re-gô và vài tu§n lÅ sau khi ß ý vÁ, b±ng nghË Ënh ngày 12 tháng 8 nm 1800, vË TÕng tài thé nh¥t l­p mÙt u÷ ban phå trách chu©n bË dñ th£o "dân lu­t", t¡o thành mÙt bÙ lu­t làm nÁn t£ng cho toàn bÙ Ýi sÑng pháp lý ß n°Ûc Pháp và ß các n°Ûc bË chinh phåc. Vì công viÇc này v¥p ph£i nhiÁu khó khn quá lÛn nên Na-pô-lê-ông ã ph£i h¡n ch¿ sÑ u÷ viên cça

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 7:30:47)

137

u÷ ban này trong sÑ bÑn ng°Ýi. Ông không chËu °ãc nhïng u÷ ban lÛn, nhïng bài diÅn vn dài, nhïng cuÙc hÍp liên miên lu bù. Nh°ng t¥t c£ bÑn u÷ viên Áu là nhïng nhà làm lu­t l×i l¡c.

Sau này, bÙ lu­t ¥y mang tên là "lu­t Na-pô-lê-ông", °ãc phê chu©n b±ng mÙt s¯c lÇnh ký nm 1852, và cái tên ó v«n còn ch°a °ãc chính théc Õi, m·c dù ng°Ýi ta cing còn gÍi nó là "dân lu­t".

Ý Ó cça nhà làm lu­t là bÙ dân lu­t cça Na -pô-lê-ông ph£i là sñ thëa nh­n vÁ m·t pháp lý và là sñ cçng cÑ nhïng th¯ng lãi cça giai c¥p t° s£n Ñi vÛi ch¿ Ù phong ki¿n, và ph£i b£o £m mÙt cách vïng ch¯c Ëa vË cça quyÁn t° hïu trong xã hÙi mÛi, b±ng cách b£o £m nguyên t¯c sß hïu t° s£n vô h¡n Ù, chÑng mÍi cuÙc ti¿n công b¥t cé ß âu ¿n: cça ch¿ Ù phong ki¿n còn ng¯c ngo£i, ho·c cça thã thuyÁn muÑn vùng lên phá xiÁng ch·t xích.

Na-pô-lê-ông cho r±ng cách m¡ng ã x£y ra ß n°Ûc Pháp, không ph£i vì n°Ûc Pháp muÑn tñ do mà là vì n°Ûc pháp muÑn bình ³ng. V­y là, Na-pô-lê-ông hiÃu bình ³ng theo ngh)a bình ³ng vÁ iÁu kiÇn xã hÙi và kinh t¿ trong cuÙc sÑng cça nhïng ng°Ýi công dân. Và Na-pô-lê-ông ã quy¿t Ënh b£o £m cho sñ bình ³ng vÁ quyÁn công dân ó mÙt cách vïng ch¯c b±ng bÙ lu­t cça mình. Nói vÁ cách m¡ng, Na-pô-lê-ông nói: "Tñ do ch³ng qua chÉ là mÙt cái cÛ". Và sau khi ã hu÷ bÏ quyÁn tñ do chính trË, Na- pô-lê-ông ã b£o £m và lu­t lÇ hoá "quyÁn bình ³ng", theo nh° ông ta hiÃu.

éng vÁ m·t sáng sça, vÁ m·t tinh th§n m¡ch l¡c ch·t ch½ và vÁ m·t lô-gích °ãc v­n dång vào viÇc b£o vÇ nhà n°Ûc t° s£n, có l½ bÙ lu­t Na-pô-lê-ông áng à cho nhïng nhà làm lu­t ß các n°Ûc t° b£n ã khen ngãi và ti¿p tåc khen ngãi. Tuy v­y nhà bình lu­n thiên vË nh¥t cing không thà nào chÑi cãi °ãc r±ng so vÛi nÁn pháp ch¿ cça cuÙc cách m¡ng t° s£n Pháp thì bÙ lu­t ó ánh d¥u mÙt b°Ûc lùi, m·c d§u nó có ti¿n bÙ so vÛi nhïng lu­t lÇ hiÇn hành ß các n°Ûc khác trên låc Ëa châu Âu. Ngoài ra, nó ch³ng có gì h¡n là sñ ph¿ bÏ vô vàn th¯ng lãi cça cách m¡ng.

E. 138

Na-pô-lê-ông ·t ng°Ýi phå nï tuó thuÙc vào ng°Ýi chÓng và, h¡n nïa ß vào Ëa vË th¥p kém và b¥t lãi Ñi vÛi nhïng anh em trai vÁ quyÁn thëa tñ. Lu­t cách m¡ng, ·t mÙt cách nhân ¡o "con hoang" và "con »" Áu bình ³ng tr°Ûc pháp lu­t, ã hoàn toàn bË thç tiêu. "TÙi t°Ûc quyÁn công dân", cing nh° nhïng hình ph¡t nhåc hình khác Ñi vÛi nhïng ng°Ýi bË k¿t án khÕ sai ã °ãc khôi phåc, m·c dù cách m¡ng ã thç tiêu cái hình ph¡t ác nghiÇt ó cça toà án. Ã xây dñng xã hÙi mÛi, Na-pô-lê-ông ã tính ¿n t¥t c£ nhïng iÁu béc thi¿t nh±m b£o £m tñ do §y ç nh¥t và rÙng rãi nh¥t cho ho¡t Ùng kinh t¿ cça gia c¥p ¡i t° s£n và quét s¡ch t¥t c£ nhïng cái gì là biÃu hiÇn nguyÇn vÍng dân chç cça giai c¥p tiÃu t° s£n.

Ng°Ýi ta có thà tñ hÏi r±ng trong khi hoàn thành sñ nghiÇp to lÛn ó, mà k¿t qu£ là viÇc t¡o nên bÙ dân lu­t, có xu¥t hiÇn sñ kháng nghË nào không? Có xu¥t hiÇn nhïng ý Ó b£o tÓn tính ch¥t rÙng rãi cça nhïng quan iÃm cách m¡ng trong pháp ch¿ mÛi không? Qu£ nhiên là ã có. Khi bÙ lu­t °a thông qua theo thç tåc

"pháp ch¿" thì cing có mÙt vài ng°Ýi ß çy hÙi pháp ch¿ dám lên ti¿ng råt rè chÉ trích vài iÁu, nh°ng sñ ph£n Ñi y¿u Ût ó không có ti¿ng vang nào c£.

Nhïng iÁu chÉ trích mà ta vëa nói ¿n ã bË g¡t i mÙt cách dÅ dàng nh¥t trên Ýi: Bô-na-pác thanh trë çy hÙi pháp ch¿ ¿n n×i chÉ còn l¡i 50 u÷ viên câm nh° h¿n và ông ta quy Ënh sÑ u÷ viên cça cái hÙi Óng ó të nay trß i không °ãc quá sÑ ¥y. ViÇc c£i cách hi¿n pháp ó mÙt khi ã b¥t thình lình thành sñ th­t thì mÍi viÇc Áu trôi ch£y. Tháng 3 nm 1803, bÙ lu­t Na-pô-lê-ông sau khi ã °ãc HÙi Óng chính phç bàn cãi, °ãc °a lên HÙi Óng l­p pháp thông qua, hÙi Óng này cing không có quyÁn tranh lu­n, ã l·ng l½ thông qua tëng iÁu mÙt. Tháng 3 nm 1804, bÙ lu­t có mang chï ký cça Na-pô-lê-ông trß thành nÁn t£ng pháp lu­t cça khoa pháp lu­t hÍc n°Ûc Pháp. Giai c¥p ¡i t° s£n Pháp ã to¡i nguyÇn: cách m¡ng t° s£n ã » ra cái k¿t qu£ di phúc cça nó (» ra sau khi ch¿t - N.D.) và bßi v­y mà rõ ràng là sau ngày 18

Tháng S°¡ng mù không còn có kh£ nng nói ¿n viÇc ti¿p tåc cách m¡ng ß n°Ûc Pháp nïa. Nh°ng không mÙt nhà vi¿t sí nào °ãc

139

phép quên y¿u tÑ ti¿n bÙ to lÛn cça bÙ lu­t ó Ñi vÛi nhïng n°Ûc châu Âu bË Na-pô-lê-ông chinh phåc.

Sau này còn có nhiÁu lu­t lÇ khác phå thêm vào bÙ lu­t ó, nhÝ v­y mà Na-pô-lê-ông mÛi áp ch¿ °ãc giai c¥p thã thuyÁn mÙt cách ch¯c ch¯n h¡n bao giÝ h¿t. Không nhïng lu­t Lo Sa-p¡-li-ê nm 1791 °ãc thi hành - theo lu­t này nhïng vå bãi công hoà bình nh¥t và ngay c£ lãn công cing là tÙi ph£i °a ra toà án - ng°Ýi ta còn l­p ra "tiÃu b¡" n±m ß trong tay ng°Ýi chç và không có tiÃu b¡ ó ng°Ýi thã không thà tìm âu °ãc viÇc làm. Trong tiÃu b¡, ng°Ýi chç ci ghi sñ chéng thñc cça mình vÁ ng°Ýi thã ã thôi viÇc và lý do ng°Ýi chç ci ã th£i ng°Ýi thã. Ng°Ýi ta l¥y làm dÅ chËu bi¿t m¥y khi nhïng ng°Ýi chç l¡m dång °ãc "thé tñ do vô h¡n Ù ó" à t°Ûc o¡t tiÁn công và m©u bánh mì cça ng°Ýi thã.

Theo lÇnh cça Na-pô-lê-ông, cing vào thÝi kó ó, lu­t th°¡ng m¡i °ãc th£o ra ã bÕ sung vào toàn bÙ nÁn pháp ch¿ dân sñ b±ng mÙt lo¡t iÁu kho£n quy Ënh và b£o £m vÁ m·t pháp lý quyÁn thông th°¡ng, sñ ho¡t Ùng cça thË tr°Ýng chéng khoán và cça ngân hàng, lu­t hÑi oái và quyÁn qu£n lý vn kh¿, ngh)a là nhïng ho¡t Ùng có liên quan ¿n viÇc buôn bán. CuÑi cùng, Na- pô-lê-ông hoàn thành vÁ cn b£n sñ nghiÇp pháp ch¿ cça ông ta b±ng viÇc l­p bÙ hình lu­t. Na-pô-lê-ông duy trì tÙi tí hình, khôi phåc hình ph¡t ánh roi ã bË cách m¡ng thç tiêu, khôi phåc hình ph¡t óng d¥u s¯t nung Ï Ñi vÛi mÙt vài tÙi, và ·t ra nhiÁu hình ph¡t hà kh¯c Ñi vÛi t¥t c£ nhïng âm m°u chÑng l¡i quyÁn t° hïu. NÁn pháp ch¿ hình sñ cça Na-pô-lê-ông là thoái bÙ so vÛi lu­t lÇ cça thÝi kó cách m¡ng, iÁu ó không c§n bàn cãi.

Sñ nghiÇp pháp ch¿ to lÛn ó v«n còn ch°a hoàn thành vì tháng 3 nm 1803, chi¿n tranh vÛi Anh l¡i b¯t §u. Na-pô-lê-ông l¡i tuÑt g°¡m ra cho mãi tÛi khi k¿t thúc thiên anh hùng ca dài và «m máu mÛi l¡i tra g°¡m vào vÏ.

E. 140

Chú thích:

. L¡ Sa-p¡-li-ê (Le Chapelier): ¡o lu­t c¥m các tÕ chéc công nhân và quy Ënh ph¡t tiÁn và tÑng giam nhïng ng°Ýi c§m §u ho·c tích cñc ¥u tranh trong các cuÙc ình công.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 7:32:24)

NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (P.2)

MäC LäC

1

GIAI O N ¦U CæA CUØC CHI¾N TRANH CHÐNG N¯ÚC ANH VÀ LÄ NG QUANG CæA NA-PÔ -LÊ-ÔNG 1803 -1804 ............................................................................2

TH¤T B I CæA KHÐI LIÊN MIN H QUÂN Sð THè BA 1805-1806 ................................... 20

N¯ÚC PHÔ B I TR¬N VÀ N¯ÚC èC BÊ KHU¤T PHäC H²N 18 06-1807 ...................... 48

Tê TIN -DÍT ¾N VA -GRAM 1807 -1809 ............................................................................. 84

THÜI Kò CðC THÊNH 1810 - 1811 ................................................................................... 110

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 10:57:05)

GIAI O N ¦U CæA CUØC CHI¾N TRANH CHÐNG N¯ÚC ANH VÀ LÄ NG QUANG CæA NA-PÔ-LÊ-ÔNG 1803-1804

Sau mÙt thÝi gian ngëng l¡i ng¯n ngçi, cuÙc ¡i chi¿n ti¿p diÅn và c£ hai bên Áu hình dung rõ °ãc nhïng khó khn. Ñi Ëch Na-pô-lê-ông ng°Ýi chç cça n°Ûc Pháp, cça ph§n lÛn n°Ûc Ý, cça mÙt sÑ thành phÑ và ¥t ai thuÙc miÁn Tây éc, cça n°Ûc BÉ, cça n°Ûc Hà Lan là nhïng lñc l°ãng không kém ph§n to lÛn và áng sã c£ vÁ séc m¡nh cing nh° vÁ tính nhiÁu d¡ng nhiÁu v» cça nhïng lñc l°ãng ó. Na-pô-lê-ông ã suÑt Ýi v­t lÙn chÑng l¡i khÑi liên minh cça các n°Ûc quân chç l¡c h­u và nía phong ki¿n, nh°ng éng §u cuÙc liên minh ó l¡i là mÙt c°Ýng quÑc có nÁn kinh t¿ tiên ti¿n éng §u th¿ giÛi t° b£n vào lúc b¥y giÝ. Khi nh±m b¯t nhïng xã hÙi phong ki¿n và chuyên ch¿ già nua vÛi nhïng hình théc kinh t¿ l¡c h­u phå thuÙc vào quyÁn lãi cça mình, nhïng cuÙc chi¿n tranh d°Ûi thÝi Na-pô-lê-ông không ph£i chÉ áp éng nhïng nguyÇn vÍng cça nhà n°Ûc t° s£n Pháp. Nhïng cuÙc chi¿n tranh không ch¥m dét ó Óng thÝi còn là cuÙc Í séc giïa n°Ûc Pháp vëa mÛi b°Ûc vào con °Ýng phát triÃn công nghiÇp và t° b£n chç ngh)a, vÛi n°Ûc Anh ã i vào con °Ýng ó të lâu và vÁ m·t này, n°Ûc Anh ã ¡t °ãc nhïng thành qu£ h¡n h³n.

Þ ây nên nói mÙt vài lÝi vÁ nhïng cuÙc chi¿n tranh cça Na- pô-lê-ông: ngay të §u chúng ã khác biÇt h³n vÛi các cuÙc chi¿n tranh cça cách m¡ng Pháp. VÁ v¥n Á này, Lê-nin ã nh­n xét:

"MÙt cuÙc chi¿n tranh dân tÙc có thà chuyÃn thành cuÙc chi¿n tranh ¿ quÑc và ng°ãc l¡i. Thí då, nhïng cuÙc chi¿n tranh cça cuÙc ¡i cách m¡ng Pháp b¯t §u nh° nhïng cuÙc chi¿n tranh

3

dân tÙc. ó là nhïng cuÙc chi¿n tranh dân tÙc. ó là nhïng cuÙc chi¿n tranh cách m¡ng: chúng b£o vÇ cuÙc ¡i cách m¡ng chÑng cuÙc liên minh cça các n°Ûc quân chç ph£n cách m¡ng. Nh°ng khi Na-pô-lê-ông ã l­p l¡i °ãc ¿ quÑc Pháp b±ng sñ nô dËch nhiÁu quÑc gia dân tÙc lÛn ß châu Âu ã hình thành të lâu và còn tÓn t¡i, thì nhïng cuÙc chi¿n tranh dân tÙc Pháp bi¿n ch¥t thành chi¿n tranh ¿ quÑc, và ¿n l°ãt mình, chi¿n tranh ¿ quÑc » ra chi¿n tranh gi£i phóng dân tÙc chÑng chç ngh)a ¿ quÑc Na-pô-lê-ông". Lê-nin hiÃu chç ngh)a ¿ quÑc ß ây là sñ c°Ûp bóc các n°Ûc khác nói chung và chi¿n tranh ¿ quÑc là "mÙt cuÙc chi¿n tranh giïa bÍn diÁu hâu à chia nhau mÙt mi¿ng mÓi nào ó". Ng°Ýi ã gi£i thích nh° v­y ß mÙt ch× khác, v«n khi nói vÁ thÝi ¡i Na-pô-lê- ông, nh°ng v¥n Á °ãc nhìn nh­n trên mÙt khía c¡nh khác.

Trong cuÙc ¥u tranh ác liÇt và không nhân nh°ãng chÑng Ëch thç cça mình là chç ngh)a t° b£n Pháp mà lñc l°ãng bành tr°Ûng quá nhanh, giai c¥p t° s£n Anh có vÁ phía mình mÙt nÁn kù thu­t cao, nhïng nguÓn lãi tài chính vô cùng dÓi dào, nhiÁu thuÙc Ëa béo bß và quan hÇ th°¡ng m¡i cça hÍ to£ kh¯p m·t Ëa c§u. Trong cuÙc v­t lÙn này, n°Ûc Anh ã sí dång lâu dài và tuyÇt khéo nhïng sñ giúp á và viÇn trã cho các n°Ûc quân chç nía phong ki¿n, l¡c h­u vÁ m·t kinh t¿, và ã xu¥t tiÁn trang bË cho quân Ùi cça các n°Ûc ¥y b±ng vi khí cça mình. Khi con cça Uy- liêm Pít tung ra hàng triÇu Óng, vÛi danh ngh)a viÇn trã cho Nga, áo ho·c PhÕ, à ·t hÍ Ñi Ëch vÛi cách m¡ng Pháp ho·c Na-pô-lê- ông, là h¯n ang làm úng nh° bÑ h¯n ã làm 40 nm tr°Ûc ây: viÇn trã cho ng°Ýi I-rô-qua và nhïng bÙ l¡c ¤n Ù khác à lôi hÍ vào cuÙc ¥u tranh chÑng l¡i cing nhïng ng°Ýi Pháp ¥y ß Ca-na- a. D) nhiên, quy mô cça các ho¡t Ùng nói trên và Ñi t°ãng tranh giành nhau có khác.

T¡i sao hoà bình do n°Ûc Anh quy¿t Ënh ß A-miêng vào tháng 3 nm 1802, chÉ là mÙt cuÙc ngëng chi¿n mÙt nm? Bßi vì khi niÁm vui do ch¥m dét °ãc mÙt cuÙc chi¿n tranh gian khÕ ã tan bi¿n i thì nhiÁu ph§n tí trong giai c¥p t° s£n và quý tÙc Ëa chç nhìn th¥y rõ r±ng chúng ã thua thiÇt trong cuÙc chi¿n tranh này và Bô-na-pác ã th¯ng. Không nhïng Bô-na-pác không cho

4

phép hàng hoá Anh nh­p vào nhïng thË tr°Ýng rÙng lÛn ·t d°Ûi quyÁn cça ông ta, mà còn vì n¯m °ãc n°Ûc BÉ và Hà lan trong tay thì b¥t cé lúc nào Bô-na-pác cing có thà uy hi¿p trñc ti¿p bÝ biÃn n°Ûc Anh; và nh¥t là të nm 1802, Bô-na-pác ã không g·p khó khn gì trong viÇc b¯t ép nhiÁu quÑc gia coi nh° "Ùc l­p" ph£i liên minh vÛi mình b±ng cách trñc ti¿p uy hi¿p các n°Ûc ó.

Khi ký °ãc hoà °Ûc A-miêng, Bô-na-pác còn áng sã và nguy hiÃm h¡n c£ Lu-i XIV vào thÝi kó cñc thËnh, vì l½ t¥t c£ nhïng cuÙc thôn tính cça Lu-i XIV trên t£ ng¡n sông Ranh chÉ là mÙt trò ch¡i tr» con so vÛi viÇc Bô-na-pác ã làm chç ph§n ¥t ai ó cça n°Ûc éc. Sñ cçng cÑ nÁn bá chç cça ch¿ Ù chuyên chính quân phiÇt Pháp trên låc Ëa châu Âu có thà dùng làm tiÁn Á cho cuÙc xâm l°ãc n°Ûc Anh.

Nên nói r±ng Na-pô-lê-ông ã r¥t khéo lãi dung hoà °Ûc ng¯n ngçi A-miêng à d¹p cuÙc khßi ngh)a cça nhïng ng°Ýi da en ß Xanh ô-manh-g¡, n¡i mà d°Ûi thÝi ViÇn Ñc chính, ng°Ýi thç l)nh nÕi ti¿ng cça nhân dân da en là Tút-xanh Lu-véc-tuya ã xây dñng thành cn cé vïng ch¯c. Ng°Ýi thç l)nh này vëa công nh­n vÁ danh ngh)a nÁn ô hÙ cça Pháp ß trên £o l¡i vëa xí sñ nh° ông vua Ùc l­p.

VÁ v¥n Á thuÙc Ëa, Na-pô-lê-ông hoàn toàn tán thành nhïng quan iÃm cça các iÁn chç Pháp, bÍn này dét khoát không thëa nh­n lu­t gi£i phóng nô lÇ dã °ãc ban bÑ trong thÝi kó HÙi nghË QuÑc °Ûc cách m¡ng. Na-pô-lê-ông ã thu hÓi, theo hoà °Ûc A- miêng, nhïng thuÙc Ëa Pháp bË n°Ûc Anh chi¿m óng (Xanh ô- manh-g¡, qu§n £o ng-ti, Mét-ca-re-nh¡, Guy-an). Na-pô-lê-ông không dám phåc hÓi l¡i ch¿ Ù nô lÇ ß nhïng n¡i nào mà ch¿ Ù ó bË thç tiêu, nh°ng ông ta công nh­n nó ß t¥t c£ nhïng n¡i nào mà nó còn tÓn t¡i sau cuÙc chi¿m óng t¡m thÝi cça Anh. Ã àn áp cuÙc khßi ngh)a cça Tút-xanh Lu-véc-tuya, nm 1802, Na -pô-lê- ông chu©n bË mÙt h¡m Ùi và mÙt Ùi quân 10.000 ng°Ýi. BË gian k¿ cça Pháp då vào tr­n Ëa Pháp, Tút-xanh Lu-véc-tuya bË b¯t ngày 7-6-1802 và bË °a sang Pháp. Lu-véc-tuya vëa tÛi Pháp, Na- pô-lê-ông ã h¡ lÇnh tÑng giam ng°Ýi anh hùng ¥u tranh gi£i phóng cho dân tÙc da en vào h§m tÑi trong xà lim thánh Giu. Khí

5

h­u gay g¯t cça vùng s¡n c°Ûc ©m °Ût ó và sñ giam c§m kh¯c nghiÇt: không cho phép g·p thân nhân, không °ãc i d¡o, sñ hành h¡ vô nhân ¡o trong 10 tháng trÝi ó ã gi¿t ch¿t m¥t Tút- xanh Lu-véc-tuya.

Na-pô-lê-ông ã có nhïng ch°¡ng trình nh±m tÕ chéc và bóc lÙt các thuÙc Ëa. Nh°ng viÇc ti¿p diÅn cuÙc chi¿n tranh chÑng n°Ûc Anh vào mùa xuân nm 1803 ã buÙc Na-pô-lê-ông ph£i të bÏ °Ýng lÑi chính sách lÛn vÁ thuÙc Ëa. Vì không có kh£ nng giï °ãc nhïng kho£ng ¥t xa xôi trên triÁn sông Mít-xi-xi-pi, do °Ýng giao thông trên m·t biÃn ã bË gián o¡n hoàn toàn, nên Na-pô-lê-ông cing ã ph£i bán l¡i cho Mù (3-4-1802) ph§n ¥t ai thuÙc Pháp ß xé Lu-i-di-an.

BÙ ph­n (quan trÍng nh¥t) cça giai c¥p t° s£n Anh, vào mùa xuân nm 1803, khi lÛn ti¿ng òi hu÷ bÏ hoà °Ûc A-miêng thì mÙt trong vô sÑ lý do cça hÍ còn là: ph£i ngn c£n không cho Na -pô-lê- ông giï nhïng thuÙc Ëa ci cça Pháp và chi¿m thêm nhïng thuÙc Ëa mÛi.

Nh°ng hoà °Ûc A-miêng không ph£i chÉ bË phá të Luân ôn mà còn të Pa-ri nïa. Na-pô-lê-ông tin r±ng khi ký hoà °Ûc A-miêng là ng°Ýi Anh ã thñc t¿ không can thiÇp vào nhïng công viÇc cça châu Âu và cam chËu éng nhìn Na-pô-lê-ông xác l­p bá quyÁn cça mình trên låc Ëa, bây giÝ Ùt nhiên sñ viÇc x£y ra không ph£i nh° v­y, và n°Ûc Anh không chËu khoanh tay éng nhìn viÇc làm cça Bô-na-pác ß châu Âu.

Các cuÙc àm phán ngo¡i giao r¥t phéc t¡p b¯t §u. C£ hai bên Áu không muÑn và không thà nhân nh°ãng l«n nhau, và ôi bên Áu cùng hiÃu r¥t rõ nh° v­y. Ngay të §u nm 1803, các cuÙc àm phán ¥y ã i vào mÙt b°Ûc ngo·t ãi chÝ sñ tan vá. Þ Luân ôn cing nh° ß Pa-ri, ng°Ýi ta do dñ. Các bÙ tr°ßng Anh không nh¥t trí °ãc vÛi nhau r±ng ¥t n°Ûc ang s¯p lao vào mÙt cuÙc ¥u tranh §y nguy hiÃm, và ít ra thì cing là trong nhïng ngày §u n°Ûc Anh ¡n Ùc, không có Óng minh, vì lúc ó Pháp ang sÑng hoà bình vÛi t¥t c£ các c°Ýng quÑc. VÁ ph§n Bô-na-pác, ông hiÃu giÛi t° s£n th°¡ng m¡i Pa-ri và Li-ông, cing nh° các nhà

6

công nghiÇp s£n xu¥t xa xÉ ph©m ã bË nhïng Á nghË và nhïng ¡n ·t hàng §y séc h¥p d«n cça ng°Ýi Anh lôi cuÑn ¿n méc Ù nào; Bô-na-pác hiÃu trong nhïng tháng §u sau khi ký hoà °Ûc A- miêng, viÇc 15.000 khách du lËch giàu có ng°Ýi Anh ¿n thm ã làm nÁn th°¡ng nghiÇp Pháp ph¥n ch¥n ¿n méc nào; Bô-na-pác cing bi¿t r±ng tuy có kh£ nng không cho nh­p hàng hoá Anh vào Pháp, kà c£ trong thÝi bình, nh°ng làm nh° v­y vÁ ph°¡ng diÇn lãi ích cça các nhà công nghiÇp Pháp mà nói thì cuÙc chi¿n tranh vÛi n°Ûc Anh tr°Ûc m¯t ch³ng mang l¡i mÙt cái gì mÛi. Thñc ra, n¿u chi¿n tranh bùng nÕ, ng°Ýi ta có thà áp dång gay g¯t ph°¡ng pháp c¥m v­n cçng cÑ và phát triÃn ph°¡ng pháp ¥y sang các n°Ûc khác, và Na-pô-lê-ông ·t hy vÍng lÛn vào iÁu ó.

Màn kËch thËnh nÙ nÕi ti¿ng mà Na-pô-lê-ông óng ß iÇn Tuy-l¡-ri trong cuÙc y¿t ki¿n cça viên ¡i sé Anh ã ©y th³ng hai c°Ýng quÑc vào cuÙc chi¿n tranh, trong §u óc Na-pô-lê-ông là mÙt thí thách cuÑi cùng, mÙt âm m°u thË uy tÑi h­u.

Nhân chuyÇn ¥y, cing nên nói mÙt chút vÁ cái ·c iÃm riêng biÇt ¥y cça Na-pô-lê-ông ã luôn luôn làm cho nhïng nhà quan sát ng¡c nhiên. Rõ ràng r±ng cái b£n ch¥t hÑng hách, l§m lì, dÅ nÕi nóng và khinh thË h§u h¿t mÍi ng°Ýi ¥y th°Ýng hay °a ¿n nhïng c¡n iên d¡i kinh khçng. Nh°ng cing nên nh­n xét thêm r±ng: nói chung Na-pô-lê-ông tñ chç °ãc mÙt cách ·c biÇt Na-pô- lê-ông ã nêu cho nghÇ s) nÕi ti¿ng là Tan-ma nhïng sñ gi£ t¡o trong diÅn xu¥t cça diÅn viên bi kËch khi hÍ muÑn diÅn ¡t nhïng tình c£m lÛn; ß g§n Tan-ma, Na-pô-lê-ông ã hÍc hÏi °ãc nhiÁu và vì th¿ mà Na-pô-lê-ông Ñi xí vÛi Tan-ma r¥t tÑt. VË hoàng ¿ ¥y ã giúp cho Tan-ma th¥y r±ng ôi khi hoàng ¿ ¿n triÁu ình, hoàng ¿ th¥y ß ó có nhïng nàng công chúa m¥t tình nhân, nhïng b­c ¿ v°¡ng m¥t n°Ûc, nhïng vË vua chúa bË tru¥t ngôi do chi¿n tranh, nhïng t°Ûng l)nh c§u mong °ãc khen th°ßng ho·c ang kh©n kho£n xin khen th°ßng. Ông ta có thà quan sát th¥y quanh mình sñ l¡m dång lòng tñ ái, mÙt c£nh tranh giành ác liÇt, các tai bi¿n, mÑi °u s§u, gi¥u kín trong tâm can, n×i au Ûn à lÙ ra ngoài. Ông hoàng ¿ nói thêm r±ng: triÁu ình cça ông ta §y r«y nhïng t¥n bi kËch và b£n thân ông ta là nhân v­t bi th£m

7

nh¥t cça thÝi ¡i. Th¿ nh°ng - Na-pô-lê-ông hÏi - Na-pô-lê-ông và nhïng diÅn viên khác cça nhïng t¥n bi kËch ó có gi¡ tay lên trÝi không? HÍ có nghiên céu Ùng tác cça hÍ không? HÍ có l¥y t° th¿, thái Ù oai phong l«m liÇt không? HÍ có kêu la không? Không dét khoát là hÍ nói mÙt cách tñ nhiên nh° t¥t c£ nh°ng con ng°Ýi bË quyÁn lãi ho·c dåc vÍng khích Ùng. T¥t c£ nhïng ng°Ýi xu¥t hiÇn trên sân kh¥u lÛn cça th¿ gian ã làm nh° v­y và ã óng mÙt t¥n bi kËch ß trên ngai vàng. Và hoàng ¿ khuyên nghÇ s) hãy nghiÁn ng«m nhïng thí då ¥y.

H§u nh° lúc nào Na-pô-lê-ông cing tñ chç °ãc. N×i bñc bõ duy nh¥t cça ông là nhïng c¡n gi­n dï mà ông không bi¿t làm th¿ nào à ch¿ ngñ °ãc. Nhïng c¡n thËnh nÙ ó r¥t dï dÙi và làm xung quanh ho£ng sã. Vào nhïng lúc ó, ông ta làm cho nhïng ng°Ýi vïng vàng nh¥t, can £m nh¥t cing ph£i sã. Nh°ng cing có lúc, trong tr°Ýng hãp ã tính tr°Ûc và vì nhïng lý do ã suy ngh) chín ch¯n (và nhïng tr°Ýng hãp, lý do ¥y không liên quan ¿n b£n ch¥t hay nÕi nóng cça ông ta) thì Na-pô-lê-ông ã óng nhïng màn kËch thËnh nÙ tuyÇt hay, vÛi mÙt nghÇ thu­t gi£ vÝ iêu luyÇn và ·c s¯c ¿n n×i chÉ nhïng ng°Ýi th¥u hiÃu Na-pô-lê-ông mÛi có thà ngÝ r±ng ông ta óng kËch, nh°ng không ph£i lúc nào cing dám ngÝ, vì ngay b£n thân hÍ cing th°Ýng hay bË nh§m.

Uých-oóc, ¡i sé mÛi cça Anh ß Pháp, ngay të buÕi §u ã không bao giÝ tin r±ng có thà sÑng hoà bình vÛi Bô-na-pác °ãc, không ph£i chÉ vì n°Ûc Pháp có lãi nhiÁu trong hoà °Ûc A-miêng, mà còn vì sau ó vË TÕng tài thé nh¥t ã ho¡t Ùng trên ph§n ¥t ai châu Âu ß sát biên giÛi n°Ûc Pháp nh° thà ¥t ¥y ã thuÙc quyÁn ông ta. Ch³ng h¡n, mùa thu nm 1802, Na-pô-lê-ông ã báo cho n°Ûc Thåy S) bi¿t r±ng ông ta muÑn l­p hi¿n pháp mÛi ß Thåy S) và °a mÙt chính phç "b¡n cça n°Ûc Pháp" lên c§m quyÁn. ViÇn lý r±ng n°Ûc Pháp và n°Ûc Ý ch° h§u cça Pháp ß bên c¡nh Thåy S), r±ng trên b£n Ó Thåy S) n±m giïa Pháp và ý, và dña vào nhïng lý do Ëa lý ¥y, Na-pô-lê-ông ã t­p trung ß biên giÛi Thuõ S) mÙt quân oàn 30.000 ng°Ýi do t°Ûng Nây chÉ huy. Thuõ S) quy phåc và sau ó tÏ ra ngoan ngoãn tuyÇt Ñi. Suýt soát cùng lúc ¥y Na-pô-lê-ông tuyên bÑ hãp nh¥t h³n v°¡ng quÑc Pi-ê-mông vào

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 10:59:16)

8

n°Ûc Pháp. Nhïng quÑc gia nhÏ và nhïng tiÃu v°¡ng éc, mà sau hoà °Ûc Luy-nê-vin nm 1801, không thà hy vÍng vào sñ giúp á cça n°Ûc Áo °ãc nïa, run sã tr°Ûc Na-pô-lê-ông và c° xí vÛi Na- pô-lê-ông nh° nhïng k» tôi òi, theo úng ngh)a cça danh të ¥y. RÓi cuÑi cùng là Hà Lan n¯m ch¯c ch¯n trong tay Na-pô-lê-ông; rõ ràng là Hà Lan s½ không thà thoát và không thà tñ gi£i thoát °ãc.

N°Ûc Anh không thà và không muÑn nh° v­y. Ngày 18-2-

1803, trong buÕi hÙi ki¿n long trÍng §u tiên, b±ng cách gi£ vÝ nÕi gi­n và phun ra nhïng lÝi do¡ n¡t, Na-pô-lê-ông ã la lÑi om sòm. Ông ta phô phang sñ hùng c°Ýng cça mình và tuyên bÑ r±ng n¿u Anh dám gây chi¿n thì ó s½ là "mÙt cuÙc chi¿n tranh tiêu diÇt", r±ng Anh éng hòng phÉnh phÝ các n°Ûc liên minh, r±ng n°Ûc Áo

"ã thôi không tÓn t¡i" là mÙt c°Ýng quÑc lÛn nïa. Na-pô-lê-ông nói b±ng mÙt giÍng nh° v­y và hét to ¿n n×i Uých-oóc vi¿t th° vÁ cho c¥p trên cça y, ngài bÙ tr°ßng ngo¡i giao Ô-két-biu-ry r±ng:

"Tôi t°ßng nh° ang éng nghe mÙt viÇn ¡i uý kõ binh nói ché không ph£i ng°Ýi éng §u mÙt trong nhïng quÑc gia m¡nh nh¥t ß châu Âu". Na -pô-lê-ông mÙt mñc tin r±ng có thà n¡t nÙ °ãc Anh và nh° v­y vëa giï °ãc hoà bình, v«n vëa làm chç °ãc châu Âu. Nh°ng ông ta ã g·p ph£i Ñi ph°¡ng m¡nh. Tuy có nhïng b¥t Óng nghiêm trÍng ã làm cho giai c¥p t° s£n và quý tÙc Anh lúc ó không thÑng nh¥t vÛi nhau trên nhiÁu quan iÃm, nh°ng bÍn hÍ l¡i nh¥t trí vÁ mÙt iÃm là không à nhà Ùc tài Na-pô-lê-ông chinh phåc châu Âu. VÛi sñ do¡ n¡t cça Na-pô-lê-ông vÁ viÇc t­p trung mÙt Ùi quân nía triÇu ng°Ýi, chính phç Anh Ñi l¡i b±ng cách tng c°Ýng h¡m Ùi cça hÍ và dùng nhiÁu biÇn pháp quân sñ quan trÍng.

Ngày 13 tháng 3, trong khi óng mÙt màn kËch mÛi và màn kËch cuÑi cùng, Na-pô-lê-ông ã tuyên bÑ r±ng: "Các ông nh¥t Ënh chi¿n tranh h£? Các ông còn muÑn ánh nhau trong 15 nm nïa và các ông buÙc tôi s½ ph£i tham chi¿n". Ông ta òi l¡i £o Man-t¡ mà Anh ã chi¿m të tr°Ûc hoà °Ûc A-miêng và ã cam k¿t giao tr£ cho dòng hÍ Kõ s), nh°ng Anh trì hoãn viÇc thñc hiÇn b±ng cách tÑ cáo nhïng hành Ùng trái vÛi hòa °Ûc cça Bô-na-pác, Na-pô-lê-ông

9

lÛn ti¿ng tuyên bÑ r±ng: "Ng°Ýi Anh muÑn chi¿n tranh, nh°ng n¿u hÍ là nhïng ng°ëi §u tiên rút ki¿m ra thì tôi s½ là ng°Ýi sau cùng tra g°¡m vào vÏ. .. Các ông muÑn chu©n bË vi khí, tôi cing s½ chu©n bË vi khí. Có l½ các ông có thà gi¿t ch¿ °ãc n°Ûc Pháp, nh°ng ëng hòng do¡ d«m nó. Tai ho¡ s½ ¿n vÛi nhïng k» không tôn trÍng hiÇp °Ûc! N¿u hÍ thích giï £o Man-t¡ thì chi¿n tranh là c§n thi¿t", Na-pô-lê-ông gi­n dï thÑt ra nh° v­y và bÏ phòng hÍp giïa cuÙc ti¿p ki¿n các ¡i sé và các quan ¡i th§n.

Uých-oóc rÝi Pa-ri vào nhïng ngày §u tháng 5 nm 1803; nh° v­y là cuÙc chi¿n tranh giïa Na-pô-lê-ông và n°Ûc Anh b¯t §u và nó chÉ k¿t thúc khi triÁu ¡i Na-pô-lê-ông k¿t thúc.

Vào tháng 3, sau vå hành hình công t°Ûc ng-ghiên và trong khi ng°Ýi ta ang chu©n bË b£n án cça Ca-u-an thì ß Pa-ri và ß các tÉnh có tin Ón r±ng chính công t°Ûc ã °ãc Ca-u-an và Ó £ng cça h¯n Ënh °a lên ngôi vua sau khi ã thanh toán °ãc Bô-na-pác. ó là tin Ón nh£m nh°ng cing ã giúp ích °ãc nhiÁu cho Bô-na-pác. Pháp ình, HÙi Óng l­p pháp, NghË viÇn °ãc coi nh° ¡i diÇn cho nhân dân nh°ng gÓm toàn nhïng k» mù quáng và tay sai cça vË TÕng tài thé nh¥t, b¯t §u nói công khai và nói to¡c ra r±ng ã ¿n lúc c§n thi¿t ph£i ch¥m dét cái tình tr¡ng mà trong ó sñ an ninh và quyÁn lãi cça quÑc gia tuó thuÙc và sinh m¡ng cça riêng mÙt ng°Ýi và ng°Ýi ¥y ang gây cho mÍi k» thù cça n°Ûc Pháp nuôi hy vÍng b±ng nhïng vå m°u sát. K¿t lu­n rõ ràng là: c§n ph£i thay ch¿ Ù "TÕng tài trÍn Ýi" b±ng ch¿ Ù quân chç th¿ t­p.

Vì th¿, sau triÁu ¡i Mê-rô-vanh-giêng trË vì të th¿ k÷ thé V ¿n th¿ k÷ thé VIII; sau triÁu ¡i Ca-rô-lanh-giêng, k¿ tåc triÁu ¡i Mê-rô-vanh-giêng, trË vì thé th¿ k÷ VIII ¿n th¿ k÷ X; sau triÁu ¡i Ca-pê-xiêng (gÓm hai chi hÍ Va-loa và BuÑc-bông) thÑng trË të cuÑi th¿ k÷ thé X ¿n nm 1792 nm mà Lu-i XVI (téc là

"Lu-i áo choàng", trong thÝi cách m¡ng ng°Ýi ta gÍi Lu-i XVI nh° v­y) bË l­t Õ thì ph£i có "triÁu ¡i thé t°" trË vì n°Ûc Pháp , ó là triÁu ¡i Bô-na-pác.

10

Ch¿ Ù cÙng hoà, tÓn t¡i të ngày 10 tháng 8 nm 1792, ¿n nay l¡i ph£i nh°Ýng ch× cho ch¿ Ù quân chç.

Tuy v­y, triÁu ¡i mÛi Bô-na-pác không thà mang tên hiÇu cça các triÁu ¡i tr°Ûc °ãc. Ông chúa mÛi muÑn mang cái danh hoàng ¿ mà Sác-l¡-ma-nh¡, khi làm lÅ ng quang, ã tñ phong cho mình vào nm 800, 1.000 nm sau, vào nm 1804, Na-pô-lê- ông tuyên bÑ công khai r±ng noi g°¡ng Sác-l¡-ma-nh¡, Na -pô-lê- ông s½ trß thành Hoàng ¿ ph°¡ng Tây, r±ng ông không tñ cho mình là ng°Ýi thëa k¿ cça các vua chúa thÝi x°a cça n°Ûc Pháp, mà là ng°Ýi thëa k¿ cça hoàng ¿ Sác-l¡-ma-nh¡.

¿ quÑc Sác-l¡-ma-nh¡ có gì khác h¡n là mÙt âm m°u làm sÑng l¡i và mß rÙng mÙt ¿ quÑc khác còn rÙng lÛn g¥p bÙi ¿ quÑc La Mã. Na-pô-lê-ông cing tñ cho là k» thëa k¿ cça ¿ quÑc ¥y, là k» thÑng nh¥t nhïng n°Ûc có nÁn vn minh ph°¡ng Tây. Sau này, Na-pô-lê-ông ã thành công trong viÇc quy phåc các n°Ûc ch° h§u d°Ûi ách thÑng trË trñc ti¿p hay gián ti¿p cça mình gÓm mÙt kho£ng ¥t ai rÙng lÛn g¥p bÙi kho£ng ¥t ai mà Sác-l¡-ma-nh¡ ch°a hÁ trË vì: tr°Ûc chi¿n dËch n°Ûc Nga nm 1812, quyÁn lñc ghê gÛm cça Na-pô-lê-ông bao trùm lên trên các lãnh thÕ rÙng lÛn, trù phú và dân c° ông úc g¥p bÙi ¿ quÑc La Mã, ó là mÛi chÉ nói ß châu Âu, ch°a nói ¿n nhïng ¥t ai thuÙc La Mã ß B¯c Phi và ß TiÃu á. Nh°ng khi l§n §u tiên châu Âu °ãc nghe nói ¿n k¿ ho¡ch Na-pô-lê-ông làm sÑng l¡i ¿ quÑc Sác-l¡-ma-nh¡ thì nhiÁu ng°Ýi cho r±ng dñ án ó xu¥t phát tñ mÙt sñ kiêu ng¡o iên rÓ và coi nó nh° mÙt sñ thách théc táo b¡o cça mÙt k» xâm l°ãc ngang tàng vÛi th¿ giÛi vn minh.

¡i sé cça t¥t c£ các c°Ýng quÑc lo âu chú ý theo dõi sñ bi¿n chuyÃn b¥t ngÝ, Ùt ngÙt và nhanh chóng sang ch¿ Ù quân chç ã quá hiÃn nhiên ß Pháp sau khi khám phá âm m°u cça Ca-u-an và sau vå hành hình công t°Ûc ng-ghiên. Tính ch¥t b£o hoàng °ãc xác minh §y ç cça âm m°u ó ã buÙc mÍi ng°Ýi ph£i chú ý. Tu§n tñ theo dõi các sñ viÇc °ãc công bÑ trong quá trình iÁu tra và các cuÙc tranh tång trong khi xét xí, d§n d§n ng°Ýi ta nh­n ra r±ng, ß ngay giïa lòng bÍn ¡i t° s£n, trong sÑ nhïng k» chi¿m hïu tài s£n cça nhà n°Ûc, có °Ûc vÍng cçng cÑ chính quyÁn và ch¿

11

Ù Na-pô-lê-ông l­p nên nh±m b£o £m mÙt cách có hiÇu lñc tính m¡ng và tài s£n cça hÍ chÑng l¡i nhïng m°u Ó cça bÍn t° s£n ci, bÍn quý tÙc. Ngày 18 tháng 4 nm 1804, NghË viÇn ra mÙt nghË quy¿t. Theo nghË quy¿t ¥y thì Na-pô-lê-ông Bô-na-pác °ãc phong làm hoàng ¿ n°Ûc Pháp theo ch¿ Ù th¿ t­p. Thà théc tr°ng c§u dân ý l§n này còn dÅ dàng h¡n nm 1799, sau Tháng S°¡ng mù.

T° t°ßng ai n¥y Áu hoang mang cao Ù, m·c dù ai n¥y Áu ã trông ãi sñ kiÇn ¥y të nm 1802 và giai c¥p ¡i t° s£n, çng hÙ triÇt à chính sách cça Bô-na-pác, ã cho r±ng ch¿ Ù quân chç quay trß l¡i là mÙt viÇc nh¥t Ënh không thà tránh °ãc. °¡ng nhiên là nhïng ng°Ýi cÙng hoà kiên Ënh không thà cam chËu tình hình mÛi ó. Nhïng ngày cách m¡ng, nhïng °Ûc m¡ tñ do và bình ³ng, nhïng lÝi £ kích kËch liÇt bÍn Ùc tài còn kh¯c sâu trong tâm trí. MÙt sÑ ng°Ýi ngh) r±ng Bô-na-pác ã làm gi£m vinh quang cça ông ta khi muÑn thêm mÙt chéc vË vào cái tên ã lëng l«y kh¯p n¡i cça ông ta. Pôn Lu-i Cu-ri-ê lúc ó kêu lên r±ng: "ã là Bô-na-pác mà còn làm hoàng ¿! H¯n muÑn xuÑng dÑc!". Bít-tô- ven vì quá hâm mÙ nên t·ng Na-pô-lê-ông cái tên "b£n giao h°ßng hùng tráng" nh°ng Bít-tô-ven ã thu l¡i lÝi t·ng ¥y khi th¥y anh công dân Bô-na-pác ã bi¿n ch¥t thành hoàng ¿. Khi mÙt b§y vn võ bá quan ph©m phåc rñc rá, mÙt b§y phu nhân trong triÁu, áo qu§n lÙng l«y, l§n §u tiên ¿n chúc tång vË hoàng ¿ mÛi trong cung Tuy-l¡-ri thì chÉ có mÙt vài n g°Ýi hiÃu trong thâm tâm r±ng ng°Ýi chúa mÛi ch°a coi lÅ lên ngôi cça ông ta ¿n ây là k¿t thúc và không ph£i vô cÛ mà ông ta nh¯c tÛi Sác-l¡-ma-nh¡. Na-pô-lê- ông không muÑn giáo hoàng ích thân ¿n dñ lÅ lên ngôi cça ông nh° 1.000 nm tr°Ûc ây, nm 800, vË tiÁn bÑi xa xôi cça giáo hoàng ã làm Ñi vÛi Sác-l¡-ma-nh¡. Nh°ng Na-pô-lê-ông Ënh tâm em l¡i cho lÅ lên ngôi mÙt sñ thay Õi có ý ngh)a. Sác-l¡-ma- nh¡ ¿n vÛi giáo hoàng ß La Mã à làm lÅ ng quang, còn Na-pô- lê-ông thì muÑn giáo hoàng ph£i ích thân ¿n vÛi Na-pô-lê-ông ß Pa-ri.

Pi VII ho£ng sã và cm téc khi °ãc bi¿t ý muÑn cça hoàng ¿ Na-pô-lê-ông. Các c­n th§n cça giáo hoàng cÑ g¯ng an çi giáo hoàng b±ng cách d«n gi£i các thí då lËch sí x°a kia. HÍ ã nh¯c l¡i

12

mÙt trong vô vàn k÷ niÇm vÁ éc giáo hoàng Lê-ông thé nh¥t r±ng giïa th¿ k÷ thé V, khi tình hình ch³ng ra sao, ã ành chËu nh«n nhåc ¿n g·p át-ti-la, mà ng°Ýi thç l)nh ¥y cça dân tÙc Hun thì không thà nào bì °ãc vÛi vË hoàng ¿ mÛi cça n°Ûc Pháp vÁ ph°¡ng diÇn hÍc v¥n, lÅ Ù và lËch thiÇp. V£ l¡i, cing không thà ·t v¥n Á të chÑi °ãc. La Mã n±m trong vòng uy hi¿p cça quân Ùi Pháp ß miÁn b¯c và miÁn trung n°Ûc Ý.

Ngh) ã chín, giáo hoàng nhanh chóng quy¿t Ënh ành làm theo nhïng yêu sách cça Na-pô-lê-ông, nh°ng không ph£i không cÑ òi cho °ãc mÙt sñ Án bù tÑi thiÃu b±ng mÙt sÑ m£nh ¥t nhÏ ß miÁn b¯c ¥t Thánh mà tr°Ûc ây Na-pô-lê-ông ã chi¿m o¡t. Nh°ng Pi VII, hÓng y giáo chç Công-xen-vi và ViÇn m­t tuyÃn cça giáo hoàng không ç séc chÍi vÛi nhà ngo¡i giao tài giÏi là Na-pô- lê-ông. Tuy giáo hoàng ã dùng nhïng m¹o v·t ã kêu rên cay ¯ng, rÓi l¡i dùng ¿n nhïng m¹o v·t nhïng lÝi kêu rên, nh°ng viÇc m·c c£ cça ông ta cing ch³ng n thua. Sau khi °ãc Na-pô-lê- ông khích lÇ giáo hoàng ã i Pa-ri vÛi hy vÍng ¿n ó s½ °ãc mÙt chút gì. Nh°ng ¿n Pa-ri, giáo hoàng cing ch³ng °ãc gì h¡n. Tr°Ûc cing nh° trong khi làm lÅ ng quang, Na-pô-lê-ông ã tÏ ra thái Ù hai m·t r¥t kó khôi. Na -pô-lê-ông c§n ¿n giáo hoàng vì trong thÝi ¥y hàng triÇu ng°Ýi dân trên m·t ¥t và ·c biÇt a sÑ nhân dân Pháp Áu sùng giáo hoàng. V­y thì giáo hoàng là mÙt cái Ó phå tùng c§n thi¿t cho lÅ ng quang cça ông, nh¥t là khi c§n ph£i làm sÑng l¡i quyÁn hành và ý nguyÇn cça Sác-l¡-ma-nh¡. Nh°ng m·t khác, Na-pô-lê-ông coi cá nhân giáo hoàng nh° mÙt gã phù thu÷, nh° nhïng k» lãi dång mÙt cách có ý théc sñ ngu xu©n cça loài ng°Ýi b±ng nhïng lÝi th§n chú và nhïng thç pháp mê tín ß trong cing nh° ß ngoài nhà thÝ. Khi mÝi giáo hoàng, Na-pô-lê- ông héa vÛi các vË hÓng y giáo chç là s½ i ón giáo hoàng. Na-pô- lê-ông ã i ón nh°ng l¡i v­n Ó i sn, có thã sn, lính tiÁn tr¡m và chó vây quanh, và ã g·p giáo hoàng ß rëng Phông-ten-n¡-blô, cách lâu ài Phông-ten-n¡-blô ß vùng lân c­n Pa-ri vài b°Ûc, n¡i Na-pô-lê-ông ang ß. oàn cça giáo hoàng dëng l¡i, giáo hoàng °ãc mÝi xuÑng xe và qua °Ýng cái à lên xe cça hoàng ¿, nh°ng

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:00:35)

13

Na-pô-lê-ông thì không xuÑng xe ti¿p ón. Na-pô-lê-ông ã xí vÛi giáo hoàng nh° v­y trong suÑt thÝi gian ông này ß Pa-ri.

Ngày 2 tháng 12 nm 1804, lÅ ng quang cça Na-pô-lê-ông °ãc cí hành ß nhà thÝ éc Bà Pa-ri. MÍi ng°Ýi Õ xô ra xem khi oàn xe lÙng l«y kéo thành mÙt hàng dài vô t­n °a toàn bÙ triÁu ình, t°Ûng tá, ¡i th§n, giáo hoàng và các hÓng y giáo chç të cung iÇn ¿n nhà thÝ. Ngoài ra, ngày hôm ó ng°Ýi ta còn nh¯c l¡i mÙt câu trong truyÁn thuy¿t à gán cho nhiÁu nhân v­t khác nhau và có l½ câu ó ã do mÙt ng°Ýi lính cÙng hoà ci nói à tr£ lÝi Na-pô-lê-ông khi Na-pô-lê-ông hÏi ng°Ýi ¥y có th¥y thích thú vÁ sñ long trÍng này không: "Tâu bÇ h¡, r¥t thích thú, nh°ng th­t áng ti¿c bao nhiêu vì ngày hôm nay v¯ng m¥t 300.000 ng°Ýi ã ch¿t à làm cho nhïng buÕi lÅ giÑng nh° th¿ này không thà có °ãc". Câu truyÁn thuy¿t ó ôi khi °ãc ng°Ýi ta c ho là ã °ãc nói vào dËp ký b£n hiÇp nghË giïa giáo hoàng và Na-pô-lê-ông, nh°ng dù ß trong tr°Ýng hãp nào i nïa, câu nói ó v«n r¥t có ý ngh)a.

B¥t ngÝ Ñi vÛi giáo hoàng và trái vÛi thç tåc ã Ënh tr°Ûc, Na-pô-lê-ông sía Õi mÙt cách h¿t séc ·c biÇt ph§n chç y¿u cça buÕi lÅ: vào lúc long trÍng nh¥t, khi Pi VII s¯p làm nhiÇm vå ·t mi miÇn lên §u hoàng ¿ nh° 10 th¿ k÷ tr°Ûc vË tiÁn bÑi cça giáo hoàng ã làm Ñi vÛi Sác-l¡-ma-nh¡ ß tòa thành Pi-e, thì b¥t chãt Na-pô-lê-ông gi±ng l¥y mi triÁu thiên ß tay giáo hoàng và tñ ·t lên §u mình; rÓi ¿n l°ãt vã Na-pô-lê-ông, Giô-dê-phin, quó tr°Ûc m·t hoàng ¿ à hoàng ¿ ·t lên §u mÙt mi khác nhÏ h¡n. Hành Ùng này mang mÙt ý ngh)a t°ãng tr°ng: Na-pô-lê-ông không muÑn à cho sñ "làm phép" cça giáo hoàng có mÙt t§m quan trÍng quá quy¿t Ënh trong buÕi lÅ. Na-pô-lê-ông không muÑn nh­n ß tay ng°Ýi c§m §u cái tÕ chéc tôn giáo mà Na-pô-lê-ông th¥y c§n ph£i ¿m xÉa tÛi nh°ng thñc tâm không °a và cing ch³ng trân trÍng.

HÙi hè kéo dài nhiÁu ngày liÁn ß trong triÁu ình, ß kinh thành, ß các tÉnh, ng°Ýi ta dng èn, b¯n súng cÑi, kéo chuông, t¥u nh¡c liên tåc. Ngay giïa lúc thú vui không ngëng không dét ¥y, Na-pô-lê-ông ã nhìn th¥y mÑi nguy mÛi ang uy hi¿p ¿ quÑc

14

Pháp. Tr°Ûc ngày làm lÅ ng quang. Na -pô-lê-ông ã nh­n °ãc nhïng tin téc không cho phép mình hoài nghi r±ng sau vå Ca-u- an bË b¡i lÙ, Uy-liêm-Pít ã tng c°Ýng công tác ngo¡i giao à thành l­p mÙt khÑi liên minh khác chÑng l¡i n°Ûc Pháp, à të buÕi §u cça các cuÙc chi¿n tranh cách m¡ng ¿n nay thì là khÑi liên minh thé ba và thñc t¿, khÑi liên minh ¥y ã °ãc thành l­p.

Vào tháng 3, sau vå hành hình công t°Ûc ng-ghiên và trong khi ng°Ýi ta ang chu©n bË b£n án cça Ca-u-an thì ß Pa-ri và ß các tÉnh có tin Ón r±ng chính công t°Ûc ã °ãc Ca-u-an và Ó £ng cça h¯n Ënh °a lên ngôi vua sau khi ã thanh toán °ãc Bô-na-pác. ó là tin Ón nh£m nh°ng cing ã giúp ích °ãc nhiÁu cho Bô-na-pác. Pháp ình, HÙi Óng l­p pháp, NghË viÇn °ãc coi nh° ¡i diÇn cho nhân dân nh°ng gÓm toàn nhïng k» mù quáng và tay sai cça vË TÕng tài thé nh¥t, b¯t §u nói công khai và nói to¡c ra r±ng ã ¿n lúc c§n thi¿t ph£i ch¥m dét cái tình tr¡ng mà trong ó sñ an ninh và quyÁn lãi cça quÑc gia tuó thuÙc và sinh m¡ng cça riêng mÙt ng°Ýi và ng°Ýi ¥y ang gây cho mÍi k» thù cça n°Ûc Pháp nuôi hy vÍng b±ng nhïng vå m°u sát. K¿t lu­n rõ ràng là: c§n ph£i thay ch¿ Ù "TÕng tài trÍn Ýi" b±ng ch¿ Ù quân chç th¿ t­p.

Vì th¿, sau triÁu ¡i Mê-rô-vanh-giêng trË vì të th¿ k÷ thé V ¿n th¿ k÷ thé VIII; sau triÁu ¡i Ca-rô-lanh-giêng, k¿ tåc triÁu ¡i Mê-rô-vanh-giêng, trË vì thé th¿ k÷ VIII ¿n th¿ k÷ X; sau triÁu ¡i Ca-pê-xiêng (gÓm hai chi hÍ Va-loa và BuÑc-bông) thÑng trË të cuÑi th¿ k÷ thé X ¿n nm 1792 nm mà Lu-i XVI (téc là

"Lu-i áo choàng", trong thÝi cách m¡ng ng°Ýi ta gÍi Lu-i XVI nh° v­y) bË l­t Õ thì ph£i có "triÁu ¡i thé t°" trË vì n°Ûc Pháp , ó là triÁu ¡i Bô-na-pác.

Ch¿ Ù cÙng hoà, tÓn t¡i të ngày 10 tháng 8 nm 1792, ¿n nay l¡i ph£i nh°Ýng ch× cho ch¿ Ù quân chç.

Tuy v­y, triÁu ¡i mÛi Bô-na-pác không thà mang tên hiÇu cça các triÁu ¡i tr°Ûc °ãc. Ông chúa mÛi muÑn mang cái danh hoàng ¿ mà Sác-l¡-ma-nh¡, khi làm lÅ ng quang, ã tñ phong

15

cho mình vào nm 800, 1.000 nm sau, vào nm 1804, Na-pô-lê- ông tuyên bÑ công khai r±ng noi g°¡ng Sác-l¡-ma-nh¡, Na -pô-lê- ông s½ trß thành Hoàng ¿ ph°¡ng Tây, r±ng ông không tñ cho mình là ng°Ýi thëa k¿ cça các vua chúa thÝi x°a cça n°Ûc Pháp, mà là ng°Ýi thëa k¿ cça hoàng ¿ Sác-l¡-ma-nh¡.

¿ quÑc Sác-l¡-ma-nh¡ có gì khác h¡n là mÙt âm m°u làm sÑng l¡i và mß rÙng mÙt ¿ quÑc khác còn rÙng lÛn g¥p bÙi ¿ quÑc La Mã. Na-pô-lê-ông cing tñ cho là k» thëa k¿ cça ¿ quÑc ¥y, là k» thÑng nh¥t nhïng n°Ûc có nÁn vn minh ph°¡ng Tây. Sau này, Na-pô-lê-ông ã thành công trong viÇc quy phåc các n°Ûc ch° h§u d°Ûi ách thÑng trË trñc ti¿p hay gián ti¿p cça mình gÓm mÙt kho£ng ¥t ai rÙng lÛn g¥p bÙi kho£ng ¥t ai mà Sác-l¡-ma-nh¡ ch°a hÁ trË vì: tr°Ûc chi¿n dËch n°Ûc Nga nm 1812, quyÁn lñc ghê gÛm cça Na-pô-lê-ông bao trùm lên trên các lãnh thÕ rÙng lÛn, trù phú và dân c° ông úc g¥p bÙi ¿ quÑc La Mã, ó là mÛi chÉ nói ß châu Âu, ch°a nói ¿n nhïng ¥t ai thuÙc La Mã ß B¯c Phi và ß TiÃu á. Nh°ng khi l§n §u tiên châu Âu °ãc nghe nói ¿n k¿ ho¡ch Na-pô-lê-ông làm sÑng l¡i ¿ quÑc Sác-l¡-ma-nh¡ thì nhiÁu ng°Ýi cho r±ng dñ án ó xu¥t phát tñ mÙt sñ kiêu ng¡o iên rÓ và coi nó nh° mÙt sñ thách théc táo b¡o cça mÙt k» xâm l°ãc ngang tàng vÛi th¿ giÛi vn minh.

¡i sé cça t¥t c£ các c°Ýng quÑc lo âu chú ý theo dõi sñ bi¿n chuyÃn b¥t ngÝ, Ùt ngÙt và nhanh chóng sang ch¿ Ù quân chç ã quá hiÃn nhiên ß Pháp sau khi khám phá âm m°u cça Ca-u-an và sau vå hành hình công t°Ûc ng-ghiên. Tính ch¥t b£o hoàng °ãc xác minh §y ç cça âm m°u ó ã buÙc mÍi ng°Ýi ph£i chú ý. Tu§n tñ theo dõi các sñ viÇc °ãc công bÑ trong quá trình iÁu tra và các cuÙc tranh tång trong khi xét xí, d§n d§n ng°Ýi ta nh­n ra r±ng, ß ngay giïa lòng bÍn ¡i t° s£n, trong sÑ nhïng k» chi¿m hïu tài s£n cça nhà n°Ûc, có °Ûc vÍng cçng cÑ chính quyÁn và ch¿ Ù Na-pô-lê-ông l­p nên nh±m b£o £m mÙt cách có hiÇu lñc tính m¡ng và tài s£n cça hÍ chÑng l¡i nhïng m°u Ó cça bÍn t° s£n ci, bÍn quý tÙc. Ngày 18 tháng 4 nm 1804, NghË viÇn ra mÙt nghË quy¿t. Theo nghË quy¿t ¥y thì Na-pô-lê-ông Bô-na-pác °ãc phong

16

làm hoàng ¿ n°Ûc Pháp theo ch¿ Ù th¿ t­p. Thà théc tr°ng c§u dân ý l§n này còn dÅ dàng h¡n nm 1799, sau Tháng S°¡ng mù.

T° t°ßng ai n¥y Áu hoang mang cao Ù, m·c dù ai n¥y Áu ã trông ãi sñ kiÇn ¥y të nm 1802 và giai c¥p ¡i t° s£n, çng hÙ triÇt à chính sách cça Bô-na-pác, ã cho r±ng ch¿ Ù quân chç quay trß l¡i là mÙt viÇc nh¥t Ënh không thà tránh °ãc. °¡ng nhiên là nhïng ng°Ýi cÙng hoà kiên Ënh không thà cam chËu tình hình mÛi ó. Nhïng ngày cách m¡ng, nhïng °Ûc m¡ tñ do và bình ³ng, nhïng lÝi £ kích kËch liÇt bÍn Ùc tài còn kh¯c sâu trong tâm trí. MÙt sÑ ng°Ýi ngh) r±ng Bô-na-pác ã làm gi£m vinh quang cça ông ta khi muÑn thêm mÙt chéc vË vào cái tên ã lëng l«y kh¯p n¡i cça ông ta. Pôn Lu-i Cu-ri-ê lúc ó kêu lên r±ng: "ã là Bô-na-pác mà còn làm hoàng ¿! H¯n muÑn xuÑng dÑc!". Bít-tô- ven vì quá hâm mÙ nên t·ng Na-pô-lê-ông cái tên "b£n giao h°ßng hùng tráng" nh°ng Bít-tô-ven ã thu l¡i lÝi t·ng ¥y khi th¥y anh công dân Bô-na-pác ã bi¿n ch¥t thành hoàng ¿. Khi mÙt b§y vn võ bá quan ph©m phåc rñc rá, mÙt b§y phu nhân trong triÁu, áo qu§n lÙng l«y, l§n §u tiên ¿n chúc tång vË hoàng ¿ mÛi trong cung Tuy-l¡-ri thì chÉ có mÙt vài n g°Ýi hiÃu trong thâm tâm r±ng ng°Ýi chúa mÛi ch°a coi lÅ lên ngôi cça ông ta ¿n ây là k¿t thúc và không ph£i vô cÛ mà ông ta nh¯c tÛi Sác-l¡-ma-nh¡. Na-pô-lê- ông không muÑn giáo hoàng ích thân ¿n dñ lÅ lên ngôi cça ông nh° 1.000 nm tr°Ûc ây, nm 800, vË tiÁn bÑi xa xôi cça giáo hoàng ã làm Ñi vÛi Sác-l¡-ma-nh¡. Nh°ng Na-pô-lê-ông Ënh tâm em l¡i cho lÅ lên ngôi mÙt sñ thay Õi có ý ngh)a. Sác-l¡-ma- nh¡ ¿n vÛi giáo hoàng ß La Mã à làm lÅ ng quang, còn Na-pô- lê-ông thì muÑn giáo hoàng ph£i ích thân ¿n vÛi Na-pô-lê-ông ß Pa-ri.

Pi VII ho£ng sã và cm téc khi °ãc bi¿t ý muÑn cça hoàng ¿ Na-pô-lê-ông. Các c­n th§n cça giáo hoàng cÑ g¯ng an çi giáo hoàng b±ng cách d«n gi£i các thí då lËch sí x°a kia. HÍ ã nh¯c l¡i mÙt trong vô vàn k÷ niÇm vÁ éc giáo hoàng Lê-ông thé nh¥t r±ng giïa th¿ k÷ thé V, khi tình hình ch³ng ra sao, ã ành chËu nh«n nhåc ¿n g·p át-ti-la, mà ng°Ýi thç l)nh ¥y cça dân tÙc Hun thì không thà nào bì °ãc vÛi vË hoàng ¿ mÛi cça n°Ûc Pháp vÁ

17

ph°¡ng diÇn hÍc v¥n, lÅ Ù và lËch thiÇp. V£ l¡i, cing không thà ·t v¥n Á të chÑi °ãc. La Mã n±m trong vòng uy hi¿p cça quân Ùi Pháp ß miÁn b¯c và miÁn trung n°Ûc Ý.

Ngh) ã chín, giáo hoàng nhanh chóng quy¿t Ënh ành làm theo nhïng yêu sách cça Na-pô-lê-ông, nh°ng không ph£i không cÑ òi cho °ãc mÙt sñ Án bù tÑi thiÃu b±ng mÙt sÑ m£nh ¥t nhÏ ß miÁn b¯c ¥t Thánh mà tr°Ûc ây Na-pô-lê-ông ã chi¿m o¡t. Nh°ng Pi VII, hÓng y giáo chç Công-xen-vi và ViÇn m­t tuyÃn cça giáo hoàng không ç séc chÍi vÛi nhà ngo¡i giao tài giÏi là Na-pô- lê-ông. Tuy giáo hoàng ã dùng nhïng m¹o v·t ã kêu rên cay ¯ng, rÓi l¡i dùng ¿n nhïng m¹o v·t nhïng lÝi kêu rên, nh°ng viÇc m·c c£ cça ông ta cing ch³ng n thua. Sau khi °ãc Na-pô-lê- ông khích lÇ giáo hoàng ã i Pa-ri vÛi hy vÍng ¿n ó s½ °ãc mÙt chút gì. Nh°ng ¿n Pa-ri, giáo hoàng cing ch³ng °ãc gì h¡n. Tr°Ûc cing nh° trong khi làm lÅ ng quang, Na-pô-lê-ông ã tÏ ra thái Ù hai m·t r¥t kó khôi. Na -pô-lê-ông c§n ¿n giáo hoàng vì trong thÝi ¥y hàng triÇu ng°Ýi dân trên m·t ¥t và ·c biÇt a sÑ nhân dân Pháp Áu sùng giáo hoàng. V­y thì giáo hoàng là mÙt cái Ó phå tùng c§n thi¿t cho lÅ ng quang cça ông, nh¥t là khi c§n ph£i làm sÑng l¡i quyÁn hành và ý nguyÇn cça Sác-l¡-ma-nh¡. Nh°ng m·t khác, Na-pô-lê-ông coi cá nhân giáo hoàng nh° mÙt gã phù thu÷, nh° nhïng k» lãi dång mÙt cách có ý théc sñ ngu xu©n cça loài ng°Ýi b±ng nhïng lÝi th§n chú và nhïng thç pháp mê tín ß trong cing nh° ß ngoài nhà thÝ. Khi mÝi giáo hoàng, Na-pô-lê- ông héa vÛi các vË hÓng y giáo chç là s½ i ón giáo hoàng. Na-pô- lê-ông ã i ón nh°ng l¡i v­n Ó i sn, có thã sn, lính tiÁn tr¡m và chó vây quanh, và ã g·p giáo hoàng ß rëng Phông-ten-n¡-blô, cách lâu ài Phông-ten-n¡-blô ß vùng lân c­n Pa-ri vài b°Ûc, n¡i Na-pô-lê-ông ang ß. oàn cça giáo hoàng dëng l¡i, giáo hoàng °ãc mÝi xuÑng xe và qua °Ýng cái à lên xe cça hoàng ¿, nh°ng Na-pô-lê-ông thì không xuÑng xe ti¿p ón. Na-pô-lê-ông ã xí vÛi giáo hoàng nh° v­y trong suÑt thÝi gian ông này ß Pa-ri.

Ngày 2 tháng 12 nm 1804, lÅ ng quang cça Na-pô-lê-ông °ãc cí hành ß nhà thÝ éc Bà Pa-ri. MÍi ng°Ýi Õ xô ra xem khi oàn xe lÙng l«y kéo thành mÙt hàng dài vô t­n °a toàn bÙ triÁu

18

ình, t°Ûng tá, ¡i th§n, giáo hoàng và các hÓng y giáo chç të cung iÇn ¿n nhà thÝ. Ngoài ra, ngày hôm ó ng°Ýi ta còn nh¯c l¡i mÙt câu trong truyÁn thuy¿t à gán cho nhiÁu nhân v­t khác nhau và có l½ câu ó ã do mÙt ng°Ýi lính cÙng hoà ci nói à tr£ lÝi Na-pô-lê-ông khi Na-pô-lê-ông hÏi ng°Ýi ¥y có th¥y thích thú vÁ sñ long trÍng này không: "Tâu bÇ h¡, r¥t thích thú, nh°ng th­t áng ti¿c bao nhiêu vì ngày hôm nay v¯ng m¥t 300.000 ng°Ýi ã ch¿t à làm cho nhïng buÕi lÅ giÑng nh° th¿ này không thà có °ãc". Câu truyÁn thuy¿t ó ôi khi °ãc ng°Ýi ta c ho là ã °ãc nói vào dËp ký b£n hiÇp nghË giïa giáo hoàng và Na-pô-lê-ông, nh°ng dù ß trong tr°Ýng hãp nào i nïa, câu nói ó v«n r¥t có ý ngh)a.

B¥t ngÝ Ñi vÛi giáo hoàng và trái vÛi thç tåc ã Ënh tr°Ûc, Na-pô-lê-ông sía Õi mÙt cách h¿t séc ·c biÇt ph§n chç y¿u cça buÕi lÅ: vào lúc long trÍng nh¥t, khi Pi VII s¯p làm nhiÇm vå ·t mi miÇn lên §u hoàng ¿ nh° 10 th¿ k÷ tr°Ûc vË tiÁn bÑi cça giáo hoàng ã làm Ñi vÛi Sác-l¡-ma-nh¡ ß tòa thành Pi-e, thì b¥t chãt Na-pô-lê-ông gi±ng l¥y mi triÁu thiên ß tay giáo hoàng và tñ ·t lên §u mình; rÓi ¿n l°ãt vã Na-pô-lê-ông, Giô-dê-phin, quó tr°Ûc m·t hoàng ¿ à hoàng ¿ ·t lên §u mÙt mi khác nhÏ h¡n. Hành Ùng này mang mÙt ý ngh)a t°ãng tr°ng: Na-pô-lê-ông không muÑn à cho sñ "làm phép" cça giáo hoàng có mÙt t§m quan trÍng quá quy¿t Ënh trong buÕi lÅ. Na-pô-lê-ông không muÑn nh­n ß tay ng°Ýi c§m §u cái tÕ chéc tôn giáo mà Na-pô-lê-ông th¥y c§n ph£i ¿m xÉa tÛi nh°ng thñc tâm không °a và cing ch³ng trân trÍng.

HÙi hè kéo dài nhiÁu ngày liÁn ß trong triÁu ình, ß kinh thành, ß các tÉnh, ng°Ýi ta dng èn, b¯n súng cÑi, kéo chuông, t¥u nh¡c liên tåc. Ngay giïa lúc thú vui không ngëng không dét ¥y, Na-pô-lê-ông ã nhìn th¥y mÑi nguy mÛi ang uy hi¿p ¿ quÑc Pháp. Tr°Ûc ngày làm lÅ ng quang. Na -pô-lê-ông ã nh­n °ãc nhïng tin téc không cho phép mình hoài nghi r±ng sau vå Ca-u- an bË b¡i lÙ, Uy-liêm-Pít ã tng c°Ýng công tác ngo¡i giao à thành l­p mÙt khÑi liên minh khác chÑng l¡i n°Ûc Pháp, à të buÕi

19

§u cça các cuÙc chi¿n tranh cách m¡ng ¿n nay thì là khÑi liên minh thé ba và thñc t¿, khÑi liên minh ¥y ã °ãc thành l­p.

TH¤T B I CæA KHÐI LIÊN MINH QUÂN Sð THè BA

1805-1806

CuÙc liên minh quân sñ lÛn §u tiên cça các c°Ýng quÑc châu Âu ti¿n công vào n°Ûc Pháp nm 1792, tr°Ûc Na-pô-lê-ông, ã bË ánh b¡i và bË thç tiêu nm 1797 vÛi hòa °Ûc Cam-pô Phoóc-mi-ô ký giïa t°Ûng Bô-na-pác và nhïng ¡i diÇn toàn quyÁn n°Ûc Áo. CuÙc liên minh thé hai, ti¿n công n°Ûc Pháp khi Bô-na-pác ánh b¡i lúc Bô-na-pác quay trß vÁ Pháp và cing bË tan rã sau sñ ph£n bÙi cça Pôn Ç nh¥t và khi mà n°Ûc Áo buÙc ph£i ch¥p nh­n hòa °Ûc Luy-nê-vin nm 1801. Nm 1805, Na-pô-lê-ông l¡i ph£i Ñi phó vÛi cuÙc ti¿n công thé ba cça các ¡i c°Ýng quÑc châu Âu. MÙt cuÙc Í séc mÛi và lÛn lao ang °ãc chu©n bË.

Vào nhïng n¯m 1804-1805, Na -pô-lê-ông ngh) ¿n "mÙt cuÙc chi¿n tranh ¿ quÑc" trên ¥t Anh, ngh) ¿n "chi¿m Luân ôn và Ngân hàng n°Ûc Anh", nh°ng Na-pô-lê-ông ã ph£i ti¿n hành cuÙc chi¿n tranh ¥y vào nm 1805 và ch¥m dét nó không ph£i tr°Ûc cía thành Luân ôn mà tr°Ûc thành Viên, tuy r±ng Ñi ph°¡ng cça ông ta v«n chÉ là mÙt.

Vung tiÁn bëa bãi, Uy-liêm-Pít ang thñc hiÇn nhiÇm vå thành l­p khÑi liên minh mÛi. MÙt sñ hÑt ho£ng th­t sñ ã è lên n°Ûc Anh kiêu ng¡o. Vào cuÑi nm 1804 và §u nm 1805, tr¡i lính Bu-lô-nh¡ do Na-pô-lê-ông l­p nên ã trß thành mÙt lñc l°ãng quân sñ áng sã. MÙt Ùi quân r¥t lÛn, °ãc trang bË h¿t séc §y ç, chÉ còn ãi lÇnh Õ bÙ khi s°¡ng mù b¯t §u phç lên biÃn Mng-s¡. Þ Anh, ng°Ýi ta ang cÑ tÕ chéc mÙt thé tÕng Ùng viên. Nh° v­y là ng°Ýi Anh chÉ còn bi¿t ·t hy vÍng vào khÑi liên minh. N°Ûc áo nhìn tình th¿ b¥t tr¯c mÙt cách hài lòng. Nhïng sñ hy sinh mà n°Ûc Áo ph£i chËu ñng sau hòa °Ûc Luy-nê-vin, và nh¥t

21

là të khi Na -pô-lê-ông thi hành chính sách thÑng trË ß nhïng n°Ûc nhÏ ß miÁn tây và nam n°Ûc éc n·ng nÁ ¿n méc Ù mà n°Ûc Áo chÉ còn hy vÍng duy nh¥t là trông chÝ mÙt cuÙc chi¿n tranh à khÏi bË tåt xuÑng Ëa vË c°Ýng quÑc lo¡i hai. Và thÝi c¡ ti¿n hành cuÙc chi¿n tranh ó ã ¿n vÛi sÑ tiÁn cça n°Ûc Anh. G§n nh° Óng thÝi vÛi viÇc ti¿n hành th°¡ng l°ãng vÛi áo, Pít cing b¯t liên l¡c vÛi n°Ûc Nga.

Na-pô-lê-ông bi¿t r±ng Anh r¥t trông mong vào mÙt cuÙc xung Ùt vi trang mà áo và Nga s½ chi¿n ¥u ß låc Ëa cho Anh. Na-pô-lê-ông cing bi¿t r±ng n°Ûc Áo vëa téc gi­n vëa sã hãi tr°Ûc nhïng cuÙc thôn tính miÁn tây n°Ûc éc cça Na-pô-lê-ông sau hòa °Ûc Luy-nê-vin, nên áo sµn sàng nghe theo nhïng lÝi °Ýng m­t cça chính phç Anh. Và ngay të nm 1803, qua mÙt vài lÝi nói cça Na-pô-lê-ông, ng°Ýi ta hiÃu r±ng Na-pô-lê-ông ch°a dám b£o £m ch¯c ch¯n là s½ chi¿n th¯ng Anh, chëng nào b¡n Óng minh b¥t tr¯c cça Anh trên låc Ëa- "bÍn ánh thuê", nh° Na-pô-lê-ông ã gÍi mÙt cách khinh mÉa- ch°a bË ánh b¡i. Na-pô-lê-ông tuyên bÑ vÛi Tan-lây-rng: " N¿u áo nh£y vào cuÙc thì iÁu ó s½ có ngh)a là chính Anh buÙc Pháp ph£i xâm chi¿m châu Âu...".

Ngay sau khi lên ngôi, hoàng ¿ Nga A-l¿ch-xan ã ch¥m dét cuÙc àm phán à k¿t b¡n Óng minh vÛi Na-pô-lê-ông do cha mình ti¿n hành. A-l¿ch-xan hiÃu h¡n ai h¿t "c¡n trúng phong" ã làm Pôn Ç nh¥t ch¿t, vì mÙt l½ dÅ hiÃu là chính A-l¿ch-xan ã óng mÙt vai trò quan trÍng trong viÇc chu©n bË sñ cÑ ó.

VË Sa hoàng tr» tuÕi cing bi¿t bÍn quý tÙc ã dÑc sang Anh nhïng nông ph©m chç y¿u và lúa mì trong lãnh Ëa cça hÍ quan tâm ¿n tình hïu nghË vÛi Anh tÛi méc nào. Ngoài nhïng lý do này, còn mÙt lý do khác nïa r¥t quan trÍng. Vào mùa xuân nm

1804, ng°Ýi ta ã có thà th¥y hy vÍng °ãc r±ng khÑi liên minh mÛi s½ gÓm có Anh, áo, v°¡ng quÑc Na-pl¡ (ít ra ng°Ýi ta ã ngh) th¿ lúc b¥y giÝ), n°Ûc PhÕ ang sã hãi tr°Ûc nhïng ho¡t Ùng cça Na-pô-lê-ông trên sông Ranh. LiÇu n°Ûc Nga còn ãi dËp nào tÑt h¡n nïa à gây chi¿n vÛi nhà Ùc tài Pháp? Na-pô-lê-ông s½ không có nhïng ph°¡ng tiÇn và lñc l°ãng c§n thi¿t à °¡ng §u vÛi c£ mÙt bè bÑi thù Ëch này. ViÇc Na-pô-lê-ông hành hình công t°Ûc

22

ng-ghiên ã làm bùng ra ß kh¯p châu Âu quân chç, lúc ¥y ang sµn sàng hành Ùng, mÙt cuÙc v­n Ùng mãnh liÇt r¥t hiÇu nghiÇm ph£n Ñi "con yêu tinh £o Coóc" ã làm Õ máu mÙt hoàng tí cça dòng hÍ BuÑc-bông. Ng°Ýi ta quy¿t Ënh triÇt à lãi dång bi¿n cÑ x£y ra r¥t hãp thÝi ¥y. Ai n¥y Áu vÙi vã khuyên ¡i công t°Ûc xé Bát-¡ ph£n Ñi viÇc vi ph¡m tr¯ng trãn lãnh thÕ xé Bát-¡ khi ng°Ýi ta b¯t công t°Ûc ng-ghiên, nh°ng vË v°¡ng công xé Bát-¡ ¥y, sã g§n ch¿t, l·ng thinh, còn hÑi h£ tìm cách hÏi ng§m giÛi thân c­n cça Na-pô-lê-ông xem Na-pô-lê-ông có °ãc hài lòng trong cách xí sñ cça nhïng nhà chéc trách xé Bát-¡ trong viÇc ¥y không, và các nhà chéc trách ó có thi hành nghiêm chÉnh nhïng yêu sách cça hi¿n binh Pháp không. BÍn vua chúa khác cing chÉ dám bÙc lÙ kín áo sñ téc gi­n cça hÍ vÛi nhïng ng°Ýi thân thi¿t và lòng ding c£m cça hÍ nhiÁu hay ít là do biên giÛi ¥t n°Ûc hÍ cách biên giÛi ¥t n°Ûc Na-pô-lê-ông xa hay g§n quy¿t Ënh. Chính iÁu ó c¯t ngh)a t¡i sao hoàng ¿ Nga l¡i là ng°Ýi lên giÍng kiên quy¿t nh¥t. B±ng mÙt béc công hàm ·c biÇt, A-l¿ch-xan ã dét khoát ph£n Ñi viÇc vi ph¡m lãnh thÕ xé Bát-¡, A-l¿ch-xan nh¥n m¡nh tính nghiêm trÍng cça viÇc vi ph¡m vÁ ph°¡ng diÇn lu­t quÑc t¿.

Na-pô-lê-ông ã Íc cho bÙ tr°ßng ngo¡i giao cça mình vi¿t béc th° tr£ lÝi nÕi ti¿ng mà A-l¿ch-xan không bao giÝ quên và cing không bao giÝ tha thé °ãc, vì suÑt Ýi A-l¿ch-xan ch°a bË ai làm nhåc mÙt cách tàn tÇ nh° v­y. ¡i ý béc th° nói r±ng: Công t°Ûc ng-ghiên bË b¯t vì ã tham dñ vào mÙt âm m°u chÑng Na- pô-lê-ông; nay thí då hoàng ¿ A-l¿ch-xan bi¿t °ãc r±ng bÍn thç ph¡m gi¿t ng°Ýi cha quá cÑ cça mình là Pôn Ç nh¥t, hiÇn ang ß trên n°Ûc ngoài, nh°ng chÉ có mÙt cách cå thà à có thà b¯t bÍn chúng, và n¿u A-l¿ch-xan ã cho b¯t bÍn chúng th­t thì Na-pô-lê- ông âu dám ph£n Ñi viÇc vi ph¡m lãnh thÕ cça mÙt n°Ûc ngoài do A-l¿ch-xan làm. Th­t không còn có cách nào buÙc tÙi A-l¿ch-xan rõ ràng, công khai và chính théc h¡n nïa vÁ tÙi gi¿t cha. Toàn châu Âu Áu bi¿t bÍn m°u sát hoàng ¿ Pôn ã °ãc sñ Óng tình cça thái tí A-l¿ch-xan và gã Sa hoàng tr» tuÕi ¥y, sau khi lên ngôi, không dám ång ¿n lông chân cça bá t°Ûc Pa-lem, cça t°Ûng Ben-nít-xen, cça Du-bÑp, cça Ta-li-din cing nh° cça b¥t cé

23

mÙt k» nào khác, m·c d§u bÍn này không sÑng ß "¥t n°Ûc ngoài" mà sÑng àng hoàng ß Pê-téc-bua và °ãc ti¿p ón vào cung iÇn Mùa ông.

MÑi cm thù nung n¥u cça A-l¿ch-xan Ñi vÛi cái ng°Ýi ã làm cho A-l¿ch-xan nhåc nhã ê chÁ ã có ti¿ng vang m¡nh m½ trong bÍn quý tÙc và triÁu th§n mà chúng ã bi¿t tâm tr¡ng.

à mß rÙng c¡ sß giai c¥p trong các hành Ùng quân sñ cça mình và à gây thiÇn c£m trong các giÛi yêu chuÙng tñ do, A-l¿ch- xan sµn sàng gia nh­p khÑi liên minh thé ba, ã công khai phát biÃu b±ng gi¥y tÝ n×i th¥t vÍng cça ông ta do nhïng âm m°u thÑng trË th¿ giÛi cça Na-pô-lê-ông gây nên và nhïng mÑi t°ßng nhÛ, luy¿n ti¿c mà ông ta c£m th¥y vÁ sñ tiêu vong cça nÁn CÙng hòa Pháp. ó là mÙt sñ gi£ nhân gi£ ngh)a vång vÁ: th­t ra, có bao giÝ A-l¿ch-xan quan tâm ¿n sÑ ph­n cça nÁn CÙng hòa Pháp, nh°ng A-l¿ch-xan l¡i có m¯t tinh và úng à hiÃu r±ng viÇc Na-pô- lê-ông bi¿n n°Ûc Pháp thành mÙt ¿ quÑc chuyên ch¿, chính là mÙt thÝi c¡ à phá uy tín cça Na-pô-lê-ông Ñi vÛi mÙt bÙ ph­n nào ó trong xã hÙi ß Pháp và ß châu Âu, Ñi vÛi nhïng ng°Ýi còn t°ßng nhÛ ¿n cách m¡ng. LÝi chÉ trích °ãm mùi tñ do ó, phê phán Na- pô-lê-ông là mÙt tên chuyên quyÁn Ùc oán, të miÇng mÙt thç l)nh Ùc tài cça mÙt ¿ quÑc xây dñng trên ch¿ Ù nô lÇ thÑt ra, là mÙt trong nhïng giai tho¡i kó l¡ nh¥t cça thÝi kó tr°Ûc khi chu©n bË xong cuÙc ti¿n công mÛi cça khÑi liên minh thé ba chÑng ¿ quÑc Pháp mÛi.

Không do dñ gì, Uy-liêm-Pít b±ng lòng c¥p tiÁn cho Nga, ngoài ra còn tÏ ý s½ c¥p tiÁn cho c£ áo, v°¡ng quÑc Na-pl¡, PhÕ và t¥t c£ nhïng n°Ûc nào muÑn chÑng Na-pô-lê-ông.

Trong khi ¥y, hoàng ¿ Pháp ã làm gì? L½ d) nhiên là Na- pô-lê-ông ã bi¿t thëa thç o¡n ngo¡i giao cça các Ñi ph°¡ng, nh°ng vì cuÙc liên minh ang hình thành ch­m ch¡p m·c d§u Pít ã cÑ g¯ng nhiÁu, và vì ¿n mùa thu nm 1805, Na-pô-lê-ông v«n th¥y r±ng áo ch°a sµn sàng tham chi¿n °ãc, nên mÙt m·t Na-pô- lê-ông v«n ti¿p tåc chu©n bË Õ bÙ lên ¥t n°Ûc Anh và, m·t khác, v«n ho¡t Ùng nh° thÃ ß châu Âu ch³ng có ai ngoài ông ta. Ông ta

24

th¥y c§n thi¿t ph£i sát nh­p Pi-ê-mông, thì ông ta sát nh­p; th¥y c§n ph£i thôn tính Giên và Lúc-c¡ thì ã thôn tính; th¥y c§n ph£i x°ng là vua n°Ûc Ý và ph£i làm lÅ ng quang ß Mi-lan thì ã làm nh° th¿ (vào ngày 28 tháng 5 nm 1805); th¥y c§n ph£i em mÙt lô các quÑc gia éc nhÏ bé nh° h¡t båi làm t·ng v­t cho Óng minh cça mình, hay úng h¡n là cho các ch° h§u éc cça mình, nh° Ba-vi-e ch³ng h¡n, ông ta ã làm.

Nhïng vua chúa éc có ¥t ai ß Tây á, n¡i mà n°Ûc Áo ã hoàn toàn bË lo¡i trë ra sau hòa °Ûc Luy-nê-vin, chÉ còn trông mong vào Na-pô-lê-ông céu thoát. BÍn hÍ li l°ãt kéo ¿n Pa-ri, khúm núm và ê tiÇn, chen chúc xô ©y nhau trong phòng ãi cça các cung iÇn và cça các bÙ, cam k¿t trung thành, xin xÏ mÙt vài m£nh ¥t láng giÁng, tÑ cáo l«n nhau, m°u mô làm h¡i l«n nhau, luÓn lÍt ám qu§n th§n cça Na-pô-lê-ông, chÓng ch¥t lên Tan-lây- rng nhïng lÝi c§u c¡nh và cça út. Tho¡t §u, qu§n th§n cça Na- pô-lê-ông ng¡c nhiên, nh°ng ngay sau ó hÍ ch³ng l¥y làm l¡ nïa, ß cung Tuy-l¡-ri, hÍ chú ý th¥y mÙt ng°Ýi trong ám tiÃu v°¡ng éc ¥y éng sau gh¿ Na-pô-lê-ông, còn Na -pô-lê-ông thì ang ánh bài, thÉnh tho£ng h¯n l¡i cúi g­p l°ng xuÑng hôn vÙi vào tay ông hoàng ¿, nh°ng ông ta ch³ng hÁ Ã ý.

Mùa thu nm 1805 ¿n, Na-pô-lê-ông tuyên bÑ vÛi các ô Ñc cça mình r±ng ông không c§n ¿n ba, mà chÉ c§n hai, th­m chí chÉ mÙt thôi, mÙt ngày yên t)nh trên biÃn Mng-s¡ vÛi sñ b£o £m kiÁm ch¿ °ãc ho¡t Ùng cça h£i quân Anh là có thÃ Õ bÙ lên ¥t Anh. Mùa s°¡ng mù s¯p ¿n. Të lâu, Na-pô-lê-ông ã h¡ lÇnh cho ô Ñc Vin-l¡-n¡-v¡ rÝi Ëa Trung H£i ¿n ¡i Tây D°¡ng à b¯t liên l¡c vÛi h¡m Ùi biÃn Mng-s¡, sau ó Vin-l¡-n¡-v¡ có nhiÇm vå yÃm hÙ cuÙc v°ãt eo biÃn và cuÙc Õ bÙ lên ¥t Anh. Nh°ng, b¥t thình lình, g§n nh° trong cùng mÙt ngày, hai tin cñc kó quan trÍng ¿n vÛi Na-pô-lê-ông lúc này ang ß Bu-lô-nh¡ vÛi quân s): tin thé nh¥t là Vin-l¡-n¡-v¡ không thà thi hành mÇnh lÇnh cça Na-pô-lê-ông ngay °ãc, tin thé hai là quân Nga ã lên °Ýng i g·p quân áo ang sµn sàng ti¿n công Na-pô-lê-ông và các b¡n liên

25

minh éc cça ông ta và các lñc l°ãng Ñi ph°¡ng ang ti¿n vÁ phía tây.

Téc kh¯c, không chút do dñ, Na-pô-lê-ông thay Õi quy¿t Ënh. Th¥y rõ ràng là d«u sao Uy-liêm-Pít cing ã céu °ãc ng°Ýi Anh và v¥n Á không ph£i là Õ bÙ nïa, Na -pô-lê-ông bèn gÍi ngay t°Ûng thân c­n là a-ruy và giao cho chuyÃn ¿n t° lÇnh các quân oàn nhïng k¿ ho¡ch ã chu©n bË sµn: ti¿n hành mÙt cuÙc chi¿n tranh mÛi vÛi n°Ûc Áo và n°Ûc Nga ché không ph£i vÛi n°Ûc Anh nïa. ViÇc x£y ra ngày 27 tháng 8.

Th¿ là tr¡i lính Bu-lô-nh¡, mÙt công trình ã ph£i m¥t hai nm ròng à tÕ chéc, ch¥m h¿t, h¿t c£ nhïng mÙng chi¿n th¯ng mÙt k» thù dai d³ng và khó ánh tÛi vì °ãc biÃn c£ che chß! "N¿u

15 ngày nïa ta không ß Luân ôn thì §u tháng M°Ýi mÙt ta s½ ¿n Viên", hoàng ¿ Na-pô-lê-ông ã nói nh° v­y tr°Ûc khi nh­n °ãc nhïng tin téc ã làm thay Õi cn b£n ý Ënh tr°Ûc m¯t cça ông ta. Luân ôn thoát, nh°ng Viên ph£i tr£ nã thay. Trong nhiÁu giÝ liên ti¿p, Na-pô-lê-ông truyÁn ¡t k¿ ho¡ch chi¿n dËch mÛi. MÇnh lÇnh bay i té phía à l¥y tân binh bÕ sung cho các Ùi dñ bË và à tÕ chéc viÇc ti¿p t¿ cho quân Ùi hành ti¿n qua n°Ûc Pháp và xé Ba-vi-e ¿n giao chi¿n vÛi quân Ëch. Nhïng Ùi thông tin liên l¡c hÏa tÑc ¿n Béc-lin, Ma-rít, rét-xen, An-xtéc-am, mang tÛi nhïng chÉ thË ngo¡i giao §y uy vi và mÇnh lÇnh, §y iÁu kiÇn và t·ng ph©m quý báo h¥p d«n. Không ph£i Pa-ri không hoang mang, nhÑn nháo, ng°Ýi ta báo cáo Na-pô-lê-ông r±ng các nhà buôn, nhïng ng°Ýi gíi tiÁn nhà bng, các nhà kù nghÇ Áu phàn nàn th§m vÁ khát vÍng xâm l°ãc và °Ýng lÑi ngo¡i giao cça Na-pô-lê- ông là ã không tính ¿n khó khn và cho r±ng cá nhân Na -pô-lê- ông ph£i chËu trách nhiÇm vÁ cuÙc nÕi d­y mÛi và áng sã này cça toàn thà châu Âu chÑng l¡i n°Ûc Pháp. Ng°Ýi ta ph£n Ñi ng§m, dè d·t, nh°ng ng°Ýi ta v«n ph£n Ñi.

NhÝ vào sñ tÕ chéc quân sñ tài tình cça mình, Na-pô-lê-ông chÉ m¥t có m¥y ngày là ã nhÕ °ãc tr¡i lính Bu-lô-nh¡ khÕng lÓ, tÕ chéc hành quân và bÕ sung cho quân Ùi ã t­p trung ß ó, rÓi të bÝ biÃn Mng-s¡ qua n°Ûc Pháp, tÛi ¥t Ba-vi-e, ¥t b¡n Óng minh cça ông.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:05:15)

26

Na-pô-lê-ông c¥p tÑc hành quân, i vòng lên phía b¯c quân áo óng trên bÝ sông a-nuýp và có vË trí Un-m¡ kiên cÑ án ngï s°Ýn bên trái.

N¿u khÑi liên minh quân sñ thé ba, ã thành hình trong t° t°ßng cça các hÙi viên chính théc të giïa nm 1804, mà mãi mÙt nm r°ái sau, vào mùa thu nm 1805, mÛi xu¥t tr­n thì mÙt trong nhïng lý do chính là Ã chu©n bË l§n này cho th­t chu áo và Ã b£o £m th¯ng lãi. Ch°a bao giÝ quân Ùi áo l¡i °ãc trang bË và tÕ chéc tÑt nh° l§n này. Ùi quân cça M¯c có nhiÇm vå °¡ng §u cuÙc ch¡m trán §u tiên vÛi quân tiÁn vÇ cça Na-pô-lê-ông, và ng°Ýi ta ·t r¥t nhiÁu hy vÍng lÛn lao vào quân Ùi ¥y. CuÙc ch¡m trán §u tiên này quy¿t Ënh nhiÁu v¥n Á ß áo, Anh, Nga và trên toàn cõi châu Âu, ng°Ýi ta mong chÝ th¯ng lãi cça M¯c và c§m ch¯c th¯ng lãi vì không nhïng các s° oàn cça M¯c ã °ãc chu©n bË chu áo và hoàn chÉnh vÁ mÍi m·t, mà còn vì các thç l)nh khÑi liên minh cho là Na-pô-lê-ông s½ không mÙt lúc xu¥t toàn bÙ quân ß tr¡i Bu-lô-nh¡ và Na-pô-lê-ông cing s½ không thúc toàn bÙ lñc l°ãng ti¿n g¥p të Bu-lô-nh¡ vÁ phía ông-nam; cho r±ng dù Na-pô- lê-ông có làm nh° v­y chng nïa - ng°Ýi ta ngh) - thì ông ta cing s½ không có cách gì iÁu Ùng và t­p trung quân kËp ¿n n¡i ã Ënh °ãc.

Khi ti¿n vào Ba-vi-e, M¯c bi¿t ch¯c ch¯n s½ ph£i ch¡m trán vÛi hoàng ¿ Pháp ß ó. Tr°Ûc cing nh° sau Na-pô-lê-ông, sñ trung l­p cça các n°Ûc thé y¿u Áu chÉ có trên gi¥y tÝ. Luôn luôn lâm vào tình tr¡ng sã hãi, v°¡ng h§u xé Ba-vi-e dao Ùng tr°Ûc sñ e dÍa cça khÑi liên minh m¡nh m½ áo, Nga, do Anh c§m §u, ang b¯t v°¡ng h§u nh­p khÑi và sñ e dÍa cça Na-pô-lê-ông, ng°Ýi cing ang tìm cách bi¿n v°¡ng h§u thành n°Ûc Óng minh cça mình. Tho¡t tiên, v°¡ng h§u ký mÙt m­t °Ûc vÛi quân liên minh, héa h¹n giúp á cho n°Ûc Áo trong cuÙc chi¿n tranh vëa mÛi bùng nÕ, nh°ng vài ngày sau, khi ã suy ngh) kù, v°¡ng h§u cùng vÛi gia ình và các th°ãng th° cça mình trÑn ¿n thành Vua-xbua, n¡i mà mÙt binh oàn Pháp do t°Ûng Béc-na-Ñt chÉ huy ang ti¿n ¿n theo lÇnh Na -pô-lê-ông, rÓi ông ta cuÑn gói sang hàng ngi Na- pô-lê-ông.

27

V°¡ng h§u xé Vua-tem-be và ¡i công t°Ûc xé Bát-¡ cing trß m·t nhanh chóng nh° v­y. "Ng­m miÇng l¡i, hÍ t¡m thÝi b¯t trái tim éc cça hÍ ph£i im h¡i l·ng ti¿ng", ó là nhïng iÁu tçi nhåc °ãc nói lên ß trong các sách giáo khoa éc in g§n ây dùng trong các tr°Ýng trung hÍc. Ã khen th°ßng tinh th§n kháng cñ ding c£m tr°Ûc nhïng yêu sách cça trái tim éc cça hÍ, các v°¡ng h§u xé Ba-vi-e và Vua-tem-be °ãc Na-pô-lê-ông phong v°¡ng, cái danh hiÇu mà con cháu hÍ còn h°ßng mãi ¿n khi nÕ ra cuÙc cách m¡ng tháng 11 nm 1918; cing hÇt nh° hai vË vua mÛi m» kia, ¡i công t°Ûc xé Bát-¡ °ãc mß rÙng bÝ cõi trên lãnh thÕ n°Ûc Áo. BÍn hÍ còn xin tiÁn nh°ng Na-pô-lê-ông ã të chÑi.

°Ýng vào xé Ba-vi-e bÏ ngÏ. Các thÑng ch¿ nh­n °ãc lÇnh hành quân c¥p tÑc h¡n, và th¿ là të kh¯p các ng£, i không dëng không nghÉ, hÍ cùng ti¿n vÁ phía sông a-nuýp. Theo lÝi mÙt quan sát viên quân sñ PhÕ thì Béc-na-Ñt, a-vu, Xun, Lan-n¡, Nây, Mác-mông, Ô-gi¡-rô cùng vÛi các quân oàn trñc thuÙc, cing nh° Muy-ra vÛi Ùi kõ binh cça mình ã ch¥p hành nhïng chÉ thË rành m¡ch cça hoàng ¿ vÛi méc Ù chính xác nh° bÙ máy Óng hÓ. Ch°a §y ba tu§n lÅ, không ¿n 20 ngày, mÙt oàn quân to lÛn Ñi vÛi thÝi b¥y giÝ ã hành quân di chuyÃn të biÃn Mng-s¡ ¿n sông a-nuýp mà h§u nh° không có bÇnh binh và ng°Ýi i rÛt l¡i sau. Trong nhiÁu Ënh ngh)a cça Na-pô-lê-ông vÁ nghÇ thu­t chi¿n tranh, có l§n Na-pô-lê-ông ã nói ph£i làm th¿ nào à quân Ùi

"khi sinh ho¡t thì phân tán và khi ánh thì t­p trung". Các thÑng ch¿ ã hành quân theo nhiÁu °Ýng khác nhau do hoàng ¿ chÉ Ënh të tr°Ûc, iÁu ó làm cho viÇc ti¿p t¿ °ãc thu­n lãi, không bË ùn t¯c l¡i ß dÍc °Ýng, và khi ¿n n¡i, hÍ ã t­p trung c£ ß xung quanh thành Un-m¡, và t°Ûng M¯c cùng vÛi ph§n lÛn quân Ùi áo nh° bË nhÑt trong mÙt cái túi.

Na-pô-lê-ông rÝi Pa-ri ngày 24 tháng 9, ¿n Xt¡-ra-xbua ngày 26, và Ùi quân cça ông cing ã téc kh¯c v°ãt sông Ranh lúc b¯t §u cuÙc chi¿n tranh; khi qua Xt¡-ra-xbua, Na-pô-lê-ông ã ti¿n hành tÕ chéc biên ch¿ quân Ùi l§n cuÑi cùng, và tiÇn ây xin nói mÙt chút.

28

BÙ Ùi ti¿n ánh n°Ûc Áo °ãc chính théc gÍi là ¡i quân à phân biÇt vÛi các bÙ Ùi dùng vào viÇc thành l­p các ¡n vË Ón trú ho·c các quân oàn óng giï ß nhïng vùng xa m·t tr­n. ¡i quân gÓm b£y quân oàn ·t d°Ûi sñ chÉ huy cça các t°Ûng xu¥t s¯c nh¥t, °ãc c¥t nh¯c lên hàng thÑng ch¿ sau khi Na-pô-lê-ông làm lÅ thå phong hoàng ¿.

TÕng quân sÑ cça b£y quân oàn này lên tÛi 186.000 ng°Ýi. M×i quân oàn Áu có bÙ binh, kõ binh, pháo binh và t¥t c£ các ngành h­u c§n c§n có trong mÙt quân Ùi. Na-pô-lê-ông coi m×i quân oàn này nh° mÙt tÕ chéc quân Ùi riêng biÇt. Chç lñc quân cça kõ binh và pháo binh không phå thuÙc vào mÙt thÑng ch¿ nào và cing không n±m trong biên ch¿ mÙt quân oàn nào, mà tÕ chéc thành nhïng ¡n vË riêng biÇt ·t d°Ûi sñ chÉ huy trñc ti¿p cça hoàng ¿: thí då nh° thÑng ch¿ Muy-ra °ãc Na-pô-lê-ông bÕ nhiÇm làm tÕng chÉ huy kõ binh gÓm tÛi 44.000 ng°Ýi, nh°ng cing chÉ nh° ng°Ýi giúp viÇc, nh° phái viên liên l¡c và ch¥p hành mÇnh lÇnh cça Na-pô-lê-ông. Lúc c§n thi¿t, Na-pô-lê-ông có thà tñ ý dÑc toàn bÙ pháo binh và kõ binh cça mình ¿n éng céu cho mÙt trong b£y quân oàn.

Ngoài các quân oàn và các Ùi dñ bË cça pháo binh và kõ binh ra, còn có Ùi c­n vÇ cça hoàng ¿ gÓm 7.000 lính °u tú (ây chÉ mÛi nói vÁ nm 1805, sau này còn nhiÁu h¡n nïa). C­n vÇ binh gÓm có các trung oàn lính c­n vÇ và khinh kõ binh ho·c khinh bÙ binh, hai liên Ùi c£nh binh i ngña, mÙt liên Ùi "Ma-m¡-lúc" tuyÃn mÙ ß Ai C­p và sau h¿t là mÙt "tiÃu oàn ý" vì Na-pô-lê-ông không nhïng là hoàng ¿ n°Ûc Pháp mà còn là vua vùng b¯c và trung ý ã bË Na-pô-lê-ông chinh phåc. Thñc ra trong "tiÃu oàn ý" ¥y có nhiÁu ng°Ýi Pháp h¡n là ng°Ýi ý. Ng°Ýi ta chÉ tuyÃn vào Ùi c­n vÇ ngñ lâm nhïng ng°Ýi xu¥t s¯c ·c biÇt. HÍ °ãc tr£ l°¡ng cao, °ãc nuôi d°áng ·c biÇt, trang phåc ¹p, Ùi mi cao có lông và óng sát ngay tÕng hành dinh cça hoàng ¿. B£n thân Na-pô- lê-ông bi¿t rõ Ýi sÑng và quá trình công tác cça mÙt sÑ ông trong Ùi quân ¥y.

Na-pô-lê-ông r¥t quan tâm ¿n viÇc s¯p x¿p cán bÙ chÉ huy, ông không ng§n ng¡i gì mà không c¥p "b±ng" t°Ûng cho nhïng

29

ng°Ýi ch°a §y 40 tuÕi. Cing có mÙt sÑ mÛi 34 tuÕi ã °ãc phong thÑng ch¿. D°Ûi thÝi Na-pô-lê-ông, tuÕi tr» là mÙt thu­n lãi cho sñ thng c¥p ché không ph£i là mÙt trß ng¡i nh° h¿t th£y mÍi quân Ùi thÝi ¥y, b¥t kà quân Ùi n°Ûc nào.

K÷ lu­t do Na -pô-lê-ông ·t ra có mÙt tính ch¥t ·c biÇt. Na- pô-lê-ông không cho dùng nhåc hình trong quân Ùi. Toà án quân sñ k¿t án tí hình ho·c °a i ày Ñi vÛi nhïng tÙi n·ng, còn tÙi nh¹ chÉ k¿t án tù ß nhïng nhà tù cça quân Ùi.

Ngoài ra, còn có mÙt tÕ chéc khác có quyÁn hành lÛn, ó là toà án danh dñ; tuy hÙi Óng này không °ãc mÙt lu­t lÇ nào phê chu©n nh°ng vÛi sñ thëa nh­n ng§m cça Na-pô-lê-ông, nó cé ho¡t Ùng trong toàn quân. ây là chéng cÛ vÁ v¥n Á ¥y. Có hai ng°Ýi lính, mà t¥t c£ ¡i Ùi Áu không th¥y hÍ có m·t trên chi¿n tr°Ýng; nh°ng sau ó, hai ng°Ýi này l¡i xu¥t hiÇn và trình bày lý do v¯ng m·t cça hÍ. C£ ¡i Ùi cho r±ng hÍ ã l©n trÑn vì hèn nhát và ã chÍn trong binh lính l¥y ngay ba ng°Ýi làm quan tòa. Cái tòa án ¥y nghe tÙi ph¡m trình bày, k¿t hÍ án tí hình và xí b¯n ngay l­p téc. Các c¥p chÉ huy Áu bi¿t c£ nh°ng không can thiÇp và viÇc ¥y ¿n ó cing là xong. Không mÙt s) quan nào °ãc tham dñ cuÙc xét xí và cing không °ãc bi¿t (ít ra thì cing là không °ãc chính théc bi¿t) ¿n án tí hình ó.

Cái ông vua chuyên ch¿, ã tñ phong cho mình chéc hoàng ¿ cha truyÁn con nÑi và b¯t giáo hoàng ph£i làm lÅ thå phong cho mình, qua viÇc c°Ûi xin ã liên minh °ãc të nm 1810 vÛi dòng hÍ ang trË vì n°Ûc Áo, ã bi¿t gây cho binh lính lòng tin r±ng, tr°Ûc ây cing nh° bây giÝ, hÍ là nhïng ng°Ýi b£o vÇ tÕ quÑc chÑng l¡i bÍn BuÑc-bông, chÑng l¡i sñ can thiÇp cça n°Ûc ngoài và chính b£n thân Na-pô-lê-ông cing chÉ là ng°Ýi lính sÑ 1 cça n°Ûc Pháp... Thñc ra, d°Ûi m¯t Na-pô-lê-ông, binh lính chÉ là nhïng cái "mÓi cho ¡i bác", Na-pô-lê-ông th°Ýng nói nh° v­y, nh°ng binh lính tin t°ßng và phå tùng mù quáng Na-pô-lê-ông thì l¡i v«n gán cho Na- pô-lê-ông nhïng biÇt hiÇu suÓng sã, b¡n bè và thân thi¿t. Ñi vÛi hÍ, b¡o chúa Xê-da, ng°Ýi mà châu Âu run sã và các vË vua chúa cúi r¡p mình xuÑng, chÉ là mÙt ng°Ýi lính. Trong bÍn hÍ vÛi nhau, hÍ gÍi Na-pô-lê-ông là "Chú cai nhÏ". "Chú bé §u trÍc".

30

HÍ cing tin vào câu nói cça Na-pô-lê-ông: "Trong bao ¡n cça m×i ng°Ýi lính Áu có mÙt chi¿c g­y thÑng ch¿". ¥y không ph£i là mÙt câu nói vô ích. HÍ thích thú nhÛ l¡i võ nghiÇp cça Muy-ra, Béc-na-Ñt, L¡-phe-vr¡ ã b¯t §u b±ng nhïng c¥p b­c nào, cing nh° vô sÑ nhïng danh t°Ûng quyÁn cao chéc trÍng khác hiÇn ang ß bên c¡nh hoàng ¿.

Na-pô-lê-ông hoàn toàn tin vào s) quan và binh lính cça mình; nh°ng Ñi vÛi các t°Ûng l)nh và thÑng ch¿, không ph£i ng°Ýi nào cing °ãc Na-pô-lê-ông tin, có tin cing không khÏi không có ph§n dè d·t. VÁ vai trò quân sñ cça các thÑng ch¿ thì v¥n Á là nh° th¿ này: Na-pô-lê-ông t­p hãp quanh mình c£ mÙt lo¡t nhân v­t xu¥t s¯c vÁ nghÇ thu­t chi¿n tranh, nhïng ng°Ýi này Áu chÉ có mÙt iÃm giÑng nhau: tuy trình Ù khác nhau, ai cing Áu có nh­n théc nhanh, n¯m tình hình và h¡ quy¿t tâm nhanh chóng, tài phán oán nh¡y bén cça ng°Ýi lính tìm ra trong nháy m¯t ph°¡ng sách thoát khÏi mÙt tình huÑng b¿ t¯c, tinh th§n ngoan c°Ýng chi¿n ¥u khi c§n thi¿t, và nh¥t là Na-pô-lê-ông t­p cho hÍ oán °ãc ý Ënh cça mình khi chÉ nói nía lÝi và sau ó tñ hÍ thñc hiÇn l¥y. Tài chi¿n l°ãc cça Na-pô-lê-ông ã t¡o cho các thÑng ch¿ thành nhïng ng°Ýi ch¥p hành h¿t séc chính xác ý Ënh cça mình mà không làm m¥t tính nng Ùng Ùc l­p cça hÍ trên chi¿n tr°Ýng. MÙt tay ki¿m mù chï và th­t thà nh° L¡-phe-vr¡, ng°Ýi quý phái l¡nh lùng và nghiêm kh¯c nh° a-vu, ng°Ýi kõ binh hng hái nh° Muy-ra, nhà Ó b£n và s) quan tham m°u có thiên tài nh° Béc-ti-ê, t¥t c£ Áu là nhïng nhà binh pháp xu¥t chúng và §y sáng t¡o. Nhïng nhân v­t nh° Nay hay Lan-n¡, vÁ ph°¡ng diÇn ¥y, cing không thua kém gì Béc-na-Ñt qu÷ quy¿t và lo xa, Mát-xê-na làm viÇc có ph°¡ng pháp, ho·c Mác-mông khô khan và th­n trÍng. Th­t v­y, Ñi vÛi hÍ, lòng ding c£m cá nhân °ãc coi là tuyÇt Ñi c§n thi¿t vì b£n thân hÍ ph£i làm g°¡ng. HÍ ã nêu t¥m g°¡ng ding c£m chi¿n ¥u h¿t séc ·c biÇt. MÙt l§n, khi °ãc ng°Ýi ta khen ngãi mình vì ã bao phen ding c£m d«n §u kõ binh làm nhiÇm vå, Lan-n¡ ã thÑt lên mÙt cách buÓn bñc: "MÙt ng°Ýi kõ binh mà ch°a 30 tuÕi ch°a ch¿t thì ch°a ph£i là mÙt ng°Ýi kõ binh". Lúc ó Lan-n¡ 34 tuÕi, và hai nm sau, Lan-n¡ bË

31

mÙt viên trái phá gi¿t ch¿t ß chi¿n tr°Ýng. Lan-n¡ không nhïng là mÙt ng°Ýi kõ binh qu£ c£m mà còn là mÙt t°Ûng tài. Nhïng ng°Ýi phù tá ã °ãc Na-pô-lê-ông tuyÃn lña và c¥t nh¯c lên hàng §u là nhïng ng°Ýi nh° v­y.

Nm 1805, khi mß màn cuÙc chi¿n tranh chÑng l¡i khÑi liên minh quân sñ thé ba, hÍ hãy còn g§n ç m·t. ChÉ thi¿u ¡-xe ã tí tr­n ß Ma-ren-gô. MÙt ng°Ýi nïa v¯ng m·t, ng°Ýi mà Na-pô-lê- ông coi trÍng nh° nhïng ng°Ýi khác: ó là Mo-rô bË phát vãng, ang sÑng ß châu Mù. Na-pô-lê-ông, vÛi thiên tài rñc rá cça mình, ã éng §u mÙt quân Ùi nh° v­y ó, và °ãc giúp viÇc bßi nhïng trã thç nh° v­y ó.

Quân oàn cça Xun và cça Lan-n¡, cing nh° v­y kõ binh cça Muy-ra ã v°ãt qua sông a-nuýp và b¥t ngÝ Ùt kích vào sau l°ng quân cça M¯c. Th¥y tình hình nguy khÑn, mÙt bÙ ph­n quân áo ch¡y thoát °ãc vÁ phía ông, nh°ng ¡i bÙ ph­n bË Nây dÓn vào Un-m¡. Xung quanh M¯c, vòng vây càng ngày càng si¿t ch·t. Còn mÙt kh£ nng là ch¡y trÑn, nh°ng viên t°Ûng áo ã bË bÍn gián iÇp khôn khéo cça Na-pô-lê-ông ánh lëa, nh¥t là vì Sun- mai-xte, k» lãi h¡i nh¥t bÍn, qu£ quy¿t xin M¯c cÑ thç và ch³ng bao lâu nïa Na -pô-lê-ông s½ ph£i bÏ vây vì ß Pa-ri ã nÕ ra mÙt cuÙc chÑng l¡i Na-pô-lê-ông. M¯c nghe vÛi mÑi nghi ngÝ, tên gián iÇp liÁn báo cho quân Pháp bi¿t; ng°Ýi ta bèn cho in mÙt sÑ báo ·c biÇt nói vÁ cuÙc nÕi lo¡n bËa ·t ß Pa-ri. Sun-mai-xte mang tÝ báo ó cho M¯c, M¯c Íc và yên tâm.

Ngày 15 tháng 10, thÑng ch¿ Nây và Lan-n¡ chi¿m °ãc các iÃm cao xung quanh Un-m¡. Tình th¿ cça M¯c trß lên tuyÇt vÍng. Na-pô-lê-ông cho ng°Ýi ¿n th°¡ng l°ãng òi M¯c ph£i §u hàng, b±ng cách e do¡ s½ không tha mÙt ai n¿u Na-pô-lê-ông buÙc ph£i ánh vào. Ngày 20 tháng 10 nm 1805, M¯c giao vË trí Un-m¡ cho Na-pô-lê-ông và bÙ Ùi cça M¯c còn nguyên v¹n ã §u hàng vÛi t¥t c£ vi khí và quân dång, pháo binh và c£ quân kó. Na-pô-lê-ông th£ cho M¯c vÁ, còn tù binh thì °a vÁ Pháp dùng vào viÇc khác nhau. ít lâu sau. Na-pô-lê-ông nh­n °ãc báo cáo là Muy-ra ã ch·n ánh và b¯t làm tù binh °ãc h¡n 8.000 ng°Ýi trong sÑ nhïng ng°Ýi ã may m¯n rÝi bÏ Un-m¡ tr°Ûc khi §u hàng.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:06:28)

32

Sau cuÙc th¥t b¡i kinh khçng và nhåc nhã ß Un-m¡, cuÙc chi¿n tranh cça khÑi liên minh quân sñ thé ba th¿ là ã th¥t b¡i, nh°ng trong các bÙ tham m°u áo và Nga chÉ có mÙt vài ng°Ýi hiÃu ngay °ãc iÁu ó. Không nán lâu ß Un-m¡, Na-pô-lê-ông và các thÑng ch¿ cça ông ti¿n th³ng ¿n Viên, theo hïu ng¡n sông a- nuýp. Trong lúc truy kích, quân Pháp còn b¯t °ãc thêm r¥t nhiÁu tù binh. SÑ tù binh b¯t °ãc trong các tr­n tr°Ûc khi thành Un-m¡ th¥t thç lên tÛi 29.000 ng°Ýi. CÙng vÛi sÑ 32.000 bË b¯t ß Un-m¡, sÑ tÕn th¥t cça quân áo lên tÛi 61.000 ng°Ýi, ch°a kà sÑ bË ch¿t, bË th°¡ng n·ng không sa vào tay Ëch và sÑ m¥t tích.

Trong b£n thông báo nhïng k¿t qu£ §u tiên cça chi¿n dËch này cho binh lính, Na-pô-lê-ông ã nói: "200 kh©u pháo cùng vÛi t¥t c£ các kho tàng ¡n d°ãc khí tài kù thu­t, 90 lá cÝ, toàn bÙ t°Ûng l)nh cça quân thù ã n±m trong tay chúng ta. C£ cái Ùi quân ¥y không thoát nÕi 15.000 tên".

Quân Pháp ti¿n r¥t nhanh ¿n Viên. Nh°ng ngày 11 tháng

11, bÙ Ùi cça Cu-tu-dÑp cing Ùt kích vào quân oàn cça Moóc- chi-ê g§n u-ren-xtai, bên bÝ t£ ng¡n sông a-nuýp và ã giáng cho Moóc-chi-ê mÙt tr­n liÃng xiÃng. Ngày 13 tháng 11, có kõ binh cça Muy-ra i tr°Ûc d«n °Ýng và c­n vÇ hÙ tÑng, Na-pô-lê-ông ti¿n vào Viên và chÍn hoàng cung S¡n-brun làm b£n doanh. Tr°Ûc khi vÙi vã bÏ ch¡y khÏi thç ô, hoàng ¿ Phran-xoa n°Ûc Áo ã gíi cho Na-pô-lê-ông Á nghË ình chi¿n, nh°ng Na-pô-lê-ông không ch¥p nh­n.

T¥t c£ hy vÍng cça khÑi liên minh të nay chÉ còn trông vào quân Ùi Nga và Nga hoàng, nh°ng chính b£n thân Nga hoàng thì l¡i ·t hy vÍng cça mình vào sñ gia nh­p liên minh cça n°Ûc PhÕ. Không bao lâu nïa, t¥t c£ nhïng hy vÍng này s½ tan nh° mây khói.

Vào nhïng ngày tháng 10 nm 1805, trong lúc M¯c ang bË hãm ß trong thành phÑ Un-m¡ s¯p sía §u hàng, rÓi cuÑi cùng ã ph£i chËu §u hàng thì A-l¿ch-xan Ç nh¥t ã có m·t ß Béc-lin và thúc giåc Phri-rích Vin-hem Ç tam, vua n°Ûc PhÕ, tuyên chi¿n

33

vÛi Na-pô-lê-ông. Phri-rích cing ß trong tình tr¡ng ho£ng sã và l°áng lñ nh° nhïng v°¡ng h§u miÁn nam n°Ûc éc. Ông ta sã c£ A-l¿ch-xan l«n Na-pô-lê-ông. Trong nhïng lÝi e do¡ xa xôi, A- l¿ch-xan cing ã i ¿n ch× Ã lÙ ra r±ng quân Ùi Nga s½ có thà dùng vi lñc à i qua n°Ûc PhÕ, nh°ng khi vua PhÕ chÑng l¡i vÛi mÙt thái Ù kiên quy¿t b¥t ngÝ và chu©n bË Ñi phó l¡i thì A-l¿ch- xan l¡i °a ¥u dËu. V£ l¡i, lúc ¥y có tin r¥t hãp vÛi ý Ó cça A-l¿ch- xan là Na-pô-lê-ông ã ra lÇnh cho thÑng ch¿ Béc-na-Ñt, trên °Ýng sang áo, i qua biên tr¥n An-xp¯c, mÙt thuÙc Ëa cça PhÕ ß miÁn nam, nh° v­y là ã vi ph¡m tr¯ng trãn sñ trung l­p cça n°Ûc PhÕ; Phri-rích, mÙt m·t bË hành Ùng Ùc tài cça Na -pô-lê- ông xúc ph¡m, m·t khác không ngÝ tÛi th¯ng lãi cça ¡i quân Na- pô-lê-ông (lúc này, Un-m¡ ch°a bË th¥t thç) nên b¯t §u muÑn tham gia chi¿n tranh vÛi khÑi liên minh thé ba. Theo mÙt m­t °Ûc cuÑi cùng °ãc ký giïa Phri-rích và A-l¿ch-xan, n°Ûc PhÕ héa s½ gíi tÑi h­u th° cho Na-pô-lê-ông. Xung quanh viÇc này, mÙt màn kËch h¿t séc lÑ lng ã diÅn ra: Phri-rích Vin-hem, hoàng h­u Lu- i-d¡ và A-l¿ch-xan tÛi lng huyÇt cça Phri-rích Ç nhË cùng nhau thÁ thÑt tình hïu h£o Ýi Ýi.

Cái vô ngh)a cça màn kËch ¥y, thuÙc lo¡i tình c£m mà thÝi ó ng°Ýi ta °a thích, là ß ch× tr°Ûc ây n°Ûc Nga ã gây ra cing vÛi chính gã Phri-rích Ç nhË ó mÙt cuÙc chi¿n tranh b£y nm trÝi1. Trong b£y nm ó, lúc thì Phri-rích th¯ng quân Nga, lúc thì quân Nga giáng cho Phri-rích nhïng tr­n th¥t b¡i au Ûn; quân Nga cing ã chi¿m °ãc Béc-lin và g§n nh° dÓn Phri-rích vào con °Ýng tñ sát. Sau t¥n hài kËch l¡ lùng ¥y và sau khi ã nhiÇt liÇt bày tÏ mÑi tình hïu h£o Ýi Ýi giïa ng°Ýi éc và ng°Ýi Nga, A- l¿ch-xan rÝi Béc-lin à i th³ng ¿n chi¿n tr°Ýng áo.

Þ Anh và ß áo, ng°Ýi ta mëng quýnh. N¿u toàn bÙ quân Ùi PhÕ v°ãt qua r·ng "núi Kim khi" và tham chi¿n thì Na-pô-lê-ông s½ ph£i thua. Báo chí Áu ã nói nh° v­y sau khi héng thú thu­t l¡i lÝi thÁ thÑt mÑi tình hïu nghË Nga-PhÕ tr°Ûc linh cïu Phri- rích ¡i ¿.

Dù th¿ nào chng nïa, Na-pô-lê-ông cing buÙc ph£i k¿t thúc v¥n Á tr°Ûc khi n°Ûc PhÕ nh£y vào khÑi liên minh. Ngay sau khi

34

vëa h¡ xong thành Viên, quân Pháp không m¥t mÙt viên ¡n ã chi¿m °ãc chi¿c c§u lÛn nÑi giïa Viên vÛi t£ ng¡n sông a-nuýp, chi¿c c§u Ùc nh¥t mà quân áo không phá ho¡i. ViÇc chi¿m °ãc chi¿c c§u này ã » ra nhiÁu giai tho¡i, trong ó có mÙt câu chuyÇn (không chính xác l¯m và °ãc tô iÃm thêm) mà ng°Ýi Nga nào ã Íc ph§n hai cuÑn chi¿n tranh và hoà bình Áu bi¿t rõ. Thñc t¿, sñ viÇc ã x£y ra nh° sau: sau khi ã không khéo cho mÙt tiÃu oàn c­n vÇ mai phåc trong båi r­m, Muy-ra, Lan-n¡, Béc-t¡- rng và ¡i tá công binh ô-¡ công nhiên ti¿n vÁ phía §u c§u có chi¿n luù và quân áo phòng ngñ, nh°ng quân áo ã nh­n °ãc lÇnh hÅ quân Ëch xu¥t hiÇn thì ph£i phá c§u; các t°Ûng Pháp liÁn tuyên bÑ r±ng hiÇp Ënh ình chi¿n vëa °ãc ký k¿t; và th¿ là sau khi v°ãt qua c§u ch³ng g·p khó khn gì, hÍ cho gÍi viên thi¿u t°Ûng, bá t°Ûc Au-ét-xpe ¿n và nh¯c l¡i lÝi bËa ·t vëa rÓi, và tr°Ûc c£ khi Au-ét-xpe có ç thÝi gian tr£ lÝi, theo hiÇu lÇnh ã Ënh sµn, quân Pháp b¥t th§n të trong båi xông ra, lao vào quân lính áo và các kh©u pháo ã bÑ trí sµn trên c§u. ChÉ trong nháy m·t, chi¿c c§u ã bË chi¿m. Tuy quân áo cÑ chÑng cñ l¡i nh°ng bË è b¹p ngay.

Sau khi chi¿m °ãc c§u, Muy-ra mëng rá báo cáo sñ viÇc kó qu·c này cho Na-pô-lê-ông. Na-pô-lê-ông bèn l­p téc ra lÇnh cho bÙ Ùi v°ãt qua c§u và xông th³ng vào quân Nga. Quân Nga lúc này ph£i tr£i qua nhiÁu phen iêu éng. Na-pô-lê-ông v°ãt qua sông a-nuýp ß Viên cùng vÛi ¡i bÙ ph­n binh lñc vÛi ý Ënh ch·n °Ýng rút lui cça quân Nga ang hÑi h£ rút vÁ phía b¯c. Cu-tu- dÑp, tÕng chÉ huy quân Ùi liên minh, ã th¥y rõ muÑn thoát ch¿t chÉ còn cách rút ngay të C¡-rem vÁ vË trí On-sng ß phía nam On- mút; lúc §u Cu-tu-dÑp có 45.000 quân và Na-pô-lê-ông có g§n

100.000 quân. Ñi vÛi quân Ùi Nga, câu chuyÇn chi¿m c§u Viên là mÙt câu chuyÇn th­t khó hiÃu và ng°Ýi ta ã nói th³ng ra r±ng ó là sñ ph£n bÙi; ng°Ýi ta cho r±ng quân áo ã bí m­t thông Óng vÛi Na-pô-lê-ông, vì viÇc m¥t chi¿c c§u ó th­t là vô lý và không thà tin °ãc. Và viÇc này ã giúp cho Na -pô-lê-ông làm chç ngay °ãc t£ ng¡n sông a-nuýp không bË chút tÕn th¥t nào; ã °a toàn bÙ quân Nga ¿n ch× th¥t b¡i không thà tránh °ãc. Sau nhïng tr­n

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:08:54)

35

ánh gay go cça Ùi h­u vÇ mà Cu-tu-dÑp ã ph£i iÁu ¿n và c§m ch¯c s½ bË hy sinh à yÃm hÙ cho chç lñc có ç thÝi gian rút lui Cu- tu-dÑp ã m¥t chëng 12.000 ng°Ýi trong sÑ ngót 45.000 ng°Ýi, nh°ng Cu-tu-dÑp ã cùng vÛi Ùi quân kiÇt séc cça mình tránh °ãc sñ §u hàng nhåc nhã và thoát khÏi sñ truy kích sát gót cça Na-pô-lê-ông, cuÑi cùng ã °a °ãc tàn quân vÁ ¿n On-mút, n¡i A-l¿ch-xan và Phran-xoa ã có m·t ß ó.

Tình hình nh° sau: kà c£ Ùi quân c­n vÇ và các viÇn binh khác të Nga mÛi iÁu ¿n cÙng vÛi sÑ quân mà Cu-tu-dÑp vëa d«n ¿n On-mút và các vùng lân c­n thì tÕng sÑ quân Nga lên tÛi

75.000 ng°Ýi. Quân áo cing còn të 15.000 ¿n 18.000 ng°Ýi. Song, chúng ta cing không quên mÙt binh oàn lÛn cça quân áo ã bË Na-pô-lê-ông tiêu diÇt tr°Ûc khi thành Viên th¥t thç, và mÙt binh oàn khác ông h¡n và °ãc trang bË tÑt h¡n ang chi¿n ¥u ß Vê- ni-xi vÛi quân cça Mát-xê-na, ng°Ýi ta ã nh­n °ãc chÉ thË cça Na-pô-lê-ông ph£i quét s¡ch phía ông miÁn b¯c ý. Nh° v­y là quân liên minh ß quanh On-mút có chëng 90.000 ng°Ýi là nhiÁu. Tuy v­y, trong sÑ 75.000 lính Nga có tên trên gi¥y, có nhiÁu ng°Ýi không có m·t trong chi¿n ¥u, iÁu này Cu-tu-dÑp bi¿t rõ h¡n ai h¿t. Të sau cuÙc v°ãt sông a-nuýp b¥t ngÝ cça Na -pô-lê-ông, Cu- tu-dÑp sã giao chi¿n, cho r±ng c§n ph£i ti¿p tåc cuÙc rút lui, rút lui xa h¡n nïa vÁ phía ông và kéo dài chi¿n tranh à có ç thÝi gian cho quân PhÕ quy¿t Ënh dét khoát tham chi¿n chÑng quân Pháp. Nh°ng Cu-tu-dÑp v¥p ph£i mÙt trß lñc r¥t lÛn: hoàng ¿ A-l¿ch- xan muÑn mß ngay mÙt tr­n tÕng công kích.

Không hiÃu gì vÁ chi¿n tranh, nh°ng l¡i không kém hám danh và còn tin r±ng nh¥t Ënh s½ ánh th¯ng, tin r±ng n°Ûc PhÕ s½ tham chi¿n ngay "sau cuÙc thÁ thÑt nÕi ti¿ng tr°Ûc linh cïu Phri-rích", A-l¿ch-xan chÉ m¡ t°ßng ¿n tÕng công kích. Sa hoàng ngh) r±ng sau khi mình ã iÁu Ùng ¿n ây nhïng Ùi quân tinh nhuÇ nh° Ùi c­n vÇ và rÓi iÁu nhïng lñc l°ãng m¡nh m½ ¥y i tránh òn cça Ñi ph°¡ng trong cái ¥t miÁn núi khÑn ki¿p này hàng tháng ròng là l©n trÑn tr°Ûc Na-pô-lê-ông, ó là mÙt quy¿t Ënh áng x¥u hÕ và vô tích sñ. Hoàng thân Phi-e ôn-gô-ru-cÑp, c­n th§n cça Sa hoàng, ng°Ýi phå tá tr» tuÕi °ãc nhà vua m¿n

36

chuÙng chÉ vì hoàng thân cing nh° h§u h¿t các s) quan cça Ùi c­n vÇ ã thÑng nh¥t quan niÇm vÛi nhà vua. Cu-tu-dÑp bi¿t r±ng Nga hoàng, ôn-gô-ru-cÑp và t¥t c£ bè li Áu hoàn toàn không hiÃu gì vÁ quân sñ, cho dù mÙt vài k» trong bÍn chúng cing có chút hiÃu bi¿t nào ó vÁ nhïng m·t khác. Nh°ng Cu-tu-dÑp tin ch¯c r±ng quân Ùi Nga ang ti¿n tÛi mÙt tai ho¡ và th¥y r±ng ph£i nhanh chóng tránh nhïng òn cça Na-pô-lê-ông ph£i éng ngoài t§m ti¿n công cça Na -pô-lê-ông, b±ng cách tránh mÙt cuÙc giao chi¿n quy¿t Ënh. Bi¿t th¿, nh°ng Cu-tu-dÑp cing không còn có cách nào kiên quy¿t c°áng l¡i sñ nông nÕi tai h¡i cça Sa hoàng vì y là thç l)nh tuyÇt Ñi.

Cu-tu-dÑp là nhà quân sñ xéng áng duy nh¥t trong hàng ngi áo-Nga, là viên t°Ûng thao l°ãc Ùc nh¥t (trong sÑ nhïng ng°Ýi mà ti¿ng nói có ph§n nào °ãc tin nghe) nên ng°Ýi ta cing nghe Cu-tu-dÑp ôi chút. Nh°ng ß ây, Cu-tu-dÑp ã v¥p ph£i cái lñc l°ãng mà Cu-tu-dÑp không chÑng l¡i °ãc, m·c d§u b£n thân ông ã oán °ãc ngón cça Na-pô-lê-ông.

ang truy kích quân Nga, Na -pô-lê-ông dëng ngay l¡i khi th¥y quân Nga không rút lui nïa và óng b£n doanh ß B¡-run, không xa On-mút là m¥y. iÁu duy nh¥t làm cho Bô-na-pác th­t sñ lo sã lúc ¥y là th¥y quân Nga l©n tránh và kéo dài chi¿n tranh. Vì ß xa n°Ûc Pháp và bi¿t r±ng Hau-vít ang trên °Ýng i ¿n à gíi tÑi h­u th° cça n°Ûc PhÕ cho mình, Na -pô-lê-ông khao khát mß mÙt tr­n tÕng công kích càng sÛm càng hay vì ông tin ch¯c r±ng th¯ng lãi cça tr­n tÕng công kích có thà s½ k¿t thúc gÍn °ãc ngay chi¿n tranh. Tài ngo¡i giao và óng kËch cça Na-pô-lê-ông lúc ó l¡i hiÇn ra mÙt cách r¥t rñc rá: ông ta ã phán oán °ãc t¥t c£ nhïng diÅn bi¿n ß b£n doanh quân Nga và hành Ùng phù hãp vÛi ý Ënh cça A-l¿ch-xan ang chÑng l¡i nhïng cÑ g¯ng y¿u Ût cuÑi cùng cça Cu-tu-dÑp muÑn céu quân Ùi Nga b±ng mÙt cuÙc rút lui vÙi vã. Na-pô-lê-ông chç Ùng gi£ óng vai mÙt ng°Ýi sã hãi, nhu nh°ãc và nh¥t là sã ph£i giao chi¿n. Na-pô-lê-ông th¥y c§n ph£i gãi cho Ñi ph°¡ng th¥y ây là thÝi c¡ có mÙt không hai à dÅ dàng ánh b¡i quân Pháp, nh±m khích Ùng quân Nga ti¿n công ngay. à thñc hiÇn m°u ¥y, tho¡t tiên Na-pô-lê-ông ra lÇnh cho các ¡n

37

vË tiÁn ti¿n b¯t §u rút lui, rÓi cí Xa-va-ri, t°Ûng thân c­n cça mình, ¿n g·p A-l¿ch-xan °a Á nghË ình chi¿n và hoà bình, và cuÑi cùng Na-pô-lê-ông còn chÉ thË cho Xa-va-ri nhân danh Na-pô- lê-ông yêu c§u A-l¿ch-xan cho g·p riêng; tr°Ýng hãp bË kh°Ûc të thì Xa-va-ri ph£i yêu c§u A-l¿ch-xan phái ng°Ýi tin c©n ¿n g·p Na-pô-lê-ông à mß cuÙc àm phán. VÁ phía quân Nga, ng°Ýi ta vui mëng, ¯c chí: Bô-na-pác ã ho£ng sã! Bô-na-pác ã kiÇt séc, ã bË thua! Tr°Ûc h¿t, ëng à Bô-na-pác ch¡y thoát.

T¥t c£ nhïng thç o¡n ó cça Na-pô-lê-ông ch³ng giÑng tính tình cça Na-pô-lê-ông chút nào, th­t là xa l¡ và nhåc nhã Ñi vÛi Na-pô-lê-ông, ¿n n×i ng°Ýi ta t°ßng r±ng vË hoàng ¿ kiêu hãnh, ng°Ýi t°Ûng b­c nh¥t cça th¿ giÛi không bao giÝ l¡i ngh) và làm nh° v­y, trë phi bË hoàn c£nh th­t c¥p thi¿t, khÑn khó b¯t buÙc. Cu-tu-dÑp và nhïng mÑi lo âu cça ông ta bË m¥t tín nhiÇm và bË bác bÏ hoàn toàn. A-l¿ch-xan të chÑi hÙi ki¿n vÛi Na-pô-lê-ông và phái hoàng thân ôn-gô-ru-cÑp ¿n g·p Na-pô-lê-ông. Sau này, Na-pô-lê-ông còn l¥y mãi câu chuyÇn cça ng°Ýi t°Ûng tr» trong triÁu ó làm trò ùa, mà trong báo chí công khai Na-pô-lê-ông gÍi là "anh phÕi bò", ôn-gô-ru-cÑp nói vÛi hoàng ¿ Pháp b±ng mÙt giÍng k» c£ và trËch th°ãng céng r¯n "nh° nó vÛi mÙt tên boay-a

(Boay-a (boyard): tên gÍi bÍn cñu quý tÙc ß miÁn ông âu) mà ng°Ýi ta Ënh em i ày ß Xi-bê-ri", m×i khi nh¯c ¿n cuÙc g·p gá ¥y, Na-pô-lê-ông l¡i nói b±ng giÍng châm bi¿m nh° v­y. Trong khi say s°a óng ti¿p t¥n hài kËch ó, Na-pô-lê-ông v«n thç vai mÙt ng°Ýi bÑi rÑi, sã sÇt, nh°ng Óng thÝi Na-pô-lê-ông cing bi¿t r±ng không nên quá c°Ýng iÇu vai trò ¥y và trên Ýi này cái gì cing có giÛi h¡n ngay c£ sñ ngu xu©n cça anh hoàng thân ôn-gô-ru-cÑp. Na-pô-lê-ông ã ch¥m dét cuÙc hÙi ki¿n b±ng cách tuyên bÑ không thà ch¥p nh­n °ãc nhïng iÁu kiÇn do ôn-gô-ru-cÑp °a ra

(ôn-gô-ru-cÑp yêu c§u Na -pô-lê-ông të bÏ n°Ûc Ý và các n°Ûc khác ã bË chinh phåc). Nh°ng viÇc të chÑi ¥y cing ã °ãc diÅn ¡t d°Ûi hình théc làm cho ng°Ýi ta không nhïng không gi£m bÛt mà còn tng thêm ¥n t°ãng cho r±ng Na-pô-lê-ông do dñ và sã hãi. Sau báo cáo §y khích lÇ do ôn-gô-ru-cÑp nh­n Ënh theo ý

chç quan cça y, phe liên minh không ng£ nghiêng, do dñ nïa;

38

ng°Ýi ta liÁn h¡ quy¿t tâm ti¿n công Na -pô-lê-ông hiÇn ang rút lui, suy y¿u, bÑi rÑi và ph£i gi£i quy¿t cho xong vÛi h¯n.

Ngày 2 tháng 12 nm 1805, mÙt nm úng sau khi Na -pô-lê- ông x°ng ¿, ß trên cao nguyên Prát-den phía tây làng Au-xtéc-líc, cách Viên vÁ phía b¯c 120 ki-lô-mét, mÙt tr­n huy¿t chi¿n ã x£y ra, mÙt trong nhïng tr­n lÛn nh¥t lËch sí vÁ t§m quan trÍng cça nó và là mÙt trong nhïng tr­n phi th°Ýng nh¥t cça thiên anh hùng ca Na-pô-lê-ông.

Na-pô-lê-ông ích thân ra chÉ huy të §u ¿n cuÑi: h§u h¿t các thÑng ch¿ cça Na-pô-lê-ông Áu có m·t ông ç. Sñ th¥t b¡i cça quân Nga và quân áo ã °ãc quy¿t Ënh ngay të nhïng giÝ §u buÕi sáng, nh°ng n¿u các t°Ûng l)nh Nga không m¯c ph£i c¡m b«y cça Na-pô-lê-ông thì quân Nga cing ch°a g·p ph£i mÙt tai ho¡ khçng khi¿p nh° v­y: tính tr°Ûc quân Nga và áo s½ tìm cách ánh ch·n °Ýng ¿n Viên và ¿n a-nuýp à rÓi bao vây ho·c uÕi mình lên phía b¯c, dÓn vào núi, nên Na-pô-lê-ông ã gi£ vÝ Ã ngÏ, không phòng giï m·t này và cÑ ý gi¥u kín s°Ýn trái cça mình. Khi quân Nga të phía ó ti¿n l¡i, Na-pô-lê-ông ã è b¹p °ãc Ñi ph°¡ng b±ng nhïng lñc l°ãng t­p trung lÛn cça mình ã chi¿m l)nh cao nguyên Prát-den të tr°Ûc và ánh dÓn k» Ëch vào mÙt d£i hÓ nía óng bng. Hàng trung oàn bË ch¿t uÑi ho·c bË ¡n ¡i bác cça quân Pháp tiêu diÇt và mÙt sÑ khác thì §u hàng. Ùi kõ binh c­n vÇ Nga h§u nh° bË tiêu diÇt ngay të lúc tr­n chi¿n ¥u ß vào giai o¡n quy¿t liÇt, sau mÙt tr­n giao chi¿n ác liÇt vÛi Ùi kõ binh c­n vÇ cça Na-pô-lê-ông. Khâm phåc tinh th§n chi¿n ¥u ding c£m cça binh lính Nga, nh°ng các t°Ûng soái cça Na-pô-lê- ông không khÏi không l¥y làm ng¡c nhiên vÁ sñ cñc kó ngu muÙi cça các cuÙc hành binh, vÁ sñ dÑt nát hoàn toàn vÁ các v¥n Á chi¿n tranh, vÁ tinh th§n thi¿u bình t)nh và sñ b¥t tài cça các t°Ûng l)nh ng°Ýi Nga, trë Cu-tu-dÑp. ·c biÇt hÍ l¥y làm l¡ r±ng Búc-xô-ve-en, chÉ huy cánh trái cça quân Nga, trong tay có 29 tiÃu oàn và 22 liên Ùi, áng l½ ch¡y sang éng céu cho chç lñc ang bË khÑn Ñn thì l¡i dành h§u h¿t thÝi gian chi¿n ¥u vào viÇc công kích mÙt cé iÃm không quan trÍng mà ß ó quân Pháp chÉ c§n mÙt lñc l°ãng nhÏ không áng kà cing ç phòng giï °ãc

39

hàng giÝ. Và cuÑi cùng, khi ã th¥y °ãc ph£i vëa ánh vëa rút lui thì Búc-xô-ve-en l¡i ti¿n hành không kh©n tr°¡ng và thi¿u nghÇ thu­t, ¿n n×i hàng nghìn binh lính thuÙc quân oàn cça y bË uÕi dÓn ¿n vùng hÓ Ã rÓi bË ch¿t chìm ß ó, vì sau khi n¯m °ãc cuÙc iÁu quân ¥y cça Búc-xô-ve-en, Na-pô-lê-ông ã ra lÇnh nã ¡i bác lên m·t n°Ûc óng bng. SÑ sÑng sót Áu bË b¯t làm tù binh.

Hai vË hoàng ¿ Phran-xoa và A-l¿ch-xan ã trÑn thoát khÏi chi¿n tr°Ýng tr°Ûc khi c¡n tai bi¿n k¿t thúc. BÍn tuó tùng cing ch¡y tán lo¡n và dÍc °Ýng ã bÏ r¡i hai vË ¿ v°¡ng mà ch³ng bao lâu nïa, hai vË cing ph£i xa lìa nhau trên mình ngña m×i ng°Ýi m×i ng£.

Ngày mùa ông ng¯n ngçi ¥y k¿t thúc. M·t trÝi rñc chi¿u të buÕi sÛm ã l·n và nhÝ có bóng tÑi cça hoàng hôn, A-l¿ch-xan và Phran-x¡ ã thoát, không bË b¯t. A-l¿ch-xan hoàn toàn m¥t tñ chç, run c§m c­p nh° s¯p lên c¡n sÑt và khóc lóc. M¥y ngày sau còn ph£i ch¡y trÑn cñc nhåc, khÑn Ñn h¡n nïa. Cu-tu-dÑp bË th°¡ng, ph£i v¥t v£ l¯m mÛi thoát khÏi tay quân Ëch.

êm ¿n thì mÍi viÇc ã xong xuôi. T¥t c£ các s) quan tuó tùng, các thÑng ch¿, các t°Ûng l)nh cça Ùi c­n vÇ, các s) quan h§u c­n vây quanh Na-pô-lê-ông và binh lính të té phía ch¡y vÙi vÁ h°Ûng hoàng ¿, hoan hô nhiÇt liÇt chào mëng Na-pô-lê-ông ngÓi trên mình ngña, v°ãt qua cánh Óng rÙng bát ngát và m×i b°Ûc vó ngña va ph£i bi¿t bao nhiêu xác ng°Ýi và v­t n±m r£i rác kh¯p cánh Óng. Chëng 15.000 quân áo và Nga bË gi¿t, 20.000 bË b¯t c§m tù, h§u h¿t pháo cça Ñi ph°¡ng bË t°Ûc và nh¥t là Ùi quân Nga-áo ã bË tiêu diÇt th­t sñ, sÑ tàn quân bÏ ch¡y tán lo¡n i té phía, bÏ l¡i r¥t nhiÁu kho tàng, t¥t c£ quân dång, vô sÑ l°¡ng thñc. ó là nhïng nét lÛn vÁ k¿t qu£ cça cuÙc chi¿n th¯ng ó. Quân Pháp bË thiÇt m¥t ngót 9.000 ng°Ýi so vÛi con sÑ 80.000 bên liên minh.

Ngày hôm sau, trong t¥t c£ các quân oàn, ng°Ýi ta Íc b£n nh­t lÇnh cça Na -pô-lê-ông: "Hái các binh s)! Ta r¥t l¥y làm hài lòng vÁ các ng°Ýi, các ng°Ýi ã chéng minh lòng son d¡ s¯t cça các ng°Ýi trong tr­n Au-xtéc-lít! Các ng°Ýi ã tô iÃm cho lá quÑc kó

40

cça các ng°Ýi b±ng mÙt vinh quang b¥t diÇt! MÙt Ùi quân do các hoàng ¿ Nga và áo chÉ huy ã bË tiêu diÇt ho·c tan tác ch°a §y bÑn ti¿ng Óng hÓ. Nhïng k» thoát °ãc viên ¡n cça các ng°Ýi thì bË chìm d°Ûi áy hÓ..."

Hoàng ¿ Phran-xoa l­p téc tuyên bÑ vÛi A-l¿ch-xan chÉ có iên rÓ mÛi ti¿p tåc chi¿n ¥u. A-l¿ch-xan Óng ý ngay. Hoàng ¿ áo Á nghË Na-pô-lê-ông cho hÙi ki¿n và Na-pô-lê-ông ã ti¿p Phran-xoa ß ngay n¡i lÙ doanh cça mình, thuÙc vùng lân c­n Au- xtéc-lít. Na-pô-lê-ông nhã nh·n ón ti¿p Phran-xoa nh°ng tr°Ûc h¿t ông òi tàn quân Nga ph£i rút ngay ra khÏi n°Ûc Áo và tñ mình quy Ënh các ch·ng °Ýng và tuyên bÑ là chÉ th°¡ng l°ãng hoà bình vÛi n°Ûc Áo. Phran-xoa Óng ý t¥t c£.

CuÙc liên minh quân sñ thé ba k¿t thúc. Chú Thích:

. Chi¿n tranh b£y nm: cuÙc chi¿n tranh x£y ra d°Ûi thÝi Lu- i XV, të nm 1758 ¿n nm 1763 giïa mÙt bên là Pháp, áo, Nga và mÙt bên là Anh, PhÕ. CuÙc chi¿n tranh này làm cho n°Ûc Pháp hÓi ó m¥t mÙt sÑ thuÙc Ëa giàu có và mang l¡i miÁn Xi-lê-di cho vua n°Ûc PhÕ Phri-rích Ç nhË.

SuÑt trong 15 ngày cuÑi tháng 11 và nhïng ngày §u cça tháng 12, Pít lo âu chÝ ãi tin téc mÙt cuÙc tÕng công kích. Ng°Ýi éng §u chính phç Anh, ng°Ýi sáng l­p và linh hÓn cça cuÙc liên minh chÑng Na-pô-lê-ông bi¿t r±ng të nay trß i n°Ûc Anh v)nh viÅn tránh °ãc mÙt cuÙc xâm l°ãc, vì ngày 21 tháng 10 nm 1805, trong tr­n T¡-ra-phan-ga, ô Ñc Nen-x¡n ã công kích và tiêu diÇt °ãc h¡m Ùi phÑi hãp cça Pháp và Tây Ban Nha; b£n thân ô Ñc Nen-x¡n ã hy sinh trong tr­n chi¿n ¥u. Na-pô-lê-ông không còn h¡m Ùi nïa. Nh°ng Uy-liêm-Pít còn có nhïng n×i lo sã khác. Cùng vÛi giai c¥p t° s£n th°¡ng m¡i và kù nghÇ Anh, Pít bi¿t r±ng ch°a ph£i mÍi viÇc ã k¿t thúc, vì Na-pô-lê-ông ang nh±m lo¡i trë hoàn toàn các th°¡ng gia Anh ra khÏi các thË tr°Ýng buôn bán cça các n°Ûc châu Âu mà tr°Ûc sau t¥t s½ r¡i vào tay Na-pô-lê-ông mÙt cách trñc ti¿p ho·c gián ti¿p. V£ l¡i, nhÝ c­y vào nhïng quÑc

41

gia trù phú trên låc Ëa cùng vÛi nhïng h£i c£ng và nhïng x°ßng óng tàu cça nhïng quÑc gia ó, Na-pô-lê-ông hoàn toàn có kh£ nng xây dñng mÙt h¡m Ùi khác và l­p l¡i tr¡i lính Bu-lô-nh¡.

Sñ th¥t b¡i au Ûn cça M¯c ß Un-m¡, viÇc Na-pô-lê-ông ã ti¿n vào thành Viên, viÇc rút lui nh° cuÙc ch¡y trÑn cça Cu-tu-dÑp bË quân cça Na-pô-lê-ông truy kích, t¥t c£ nhïng cái ó ã làm cho Pít lo l¯ng buÓn bã. Tuy v­y, viÇc gia nh­p thñc sñ vào khÑi liên minh cça n°Ûc PhÕ ã làm sÑng l¡i nhïng hy vÍng cça Pít. Þ vùng On-mút, thuÙc xé Mo-ra-vi xa xm, câu hÏi lÛn sau ây ph£i °ãc gi£i quy¿t: nÁn chuyên chính cça Na-pô-lê-ông trên mÙt nía châu Âu s½ bË l­t Õ hay là c£ nía låc Ëa kia s½ r¡i vào quyÁn lñc cça Na-pô-lê-ông.

RÓi nhïng tÝ báo §u tiên (Hà Lan) bay ¿n Luân ôn báo cái tin khçng khi¿p: khÑi liên minh thé ba ã bË dìm trong biÃn máu và trong nhåc nhã ß chi¿n tr°Ýng Au-xtéc-lít. Þ nghË tr°Ýng, ng°Ýi ta lÛn ti¿ng quß trách Pít vÁ nhïng £o t°ßng tai h¡i cça Pít, phe Ñi l­p òi Pít rút lui, nêu ra sñ nhåc nhã mà n°Ûc Anh cing s½ ph£i chËu, tiÁn cça n°Ûc Anh Õ i hàng triÇu Óng à c¥u t¡o nên mÙt khÑi liên minh dâng mình cho th¥t b¡i vì bÍn t°Ûng l)nh b¥t lñc vô tài. Pít, §u óc cng th³ng, không chËu °ãc sñ thí thách ó, ã ln ra Ñm và Ñm liÇt gi°Ýng; vài tu§n sau, vào ngày

23 tháng 1 nm 1806, Pít ch¿t. Tr­n Au-xtéc-lít, nh° ng°Ýi ta nói lúc b¥y giÝ, ã gi¿t ch¿t °ãc k» thù dai d³ng nh¥t và giÏi nh¥t trong sÑ k» thù cça Na-pô-lê-ông. Chính phç Anh, do PhÑc éng §u, quy¿t Ënh th°¡ng l°ãng hoà bình vÛi Na-pô-lê-ông.

Th¯ng lãi cça Na-pô-lê-ông th­t không thi¿u mÙt thé gì. Na- pô-lê-ông buÙc ng°Ýi ta nh­n nhïng iÁu kiÇn cça mình, và cing nh° nhïng k» chi¿n b¡i, nhïng k» còn éng ngoài vòng chi¿n cing cúi mình tr°Ûc Na-pô-lê-ông. Na-pô-lê-ông ã khu¿ch tr°¡ng th¯ng lãi rñc rá cça mình b±ng mÙt sñ khôn khéo phi th°Ýng. Nhà ngo¡i giao PhÕ Hau-vít, sau mÙt cuÙc i dài ±ng µng, ¿n Viên vÛi béc tÑi h­u th° cça Phri-rích Vin-hem, nh°ng iÁu §u tiên mà Hau- vít vÙi quên ngay là sé mÇnh ¥y cça mình. ¿n tr°Ûc Na-pô-lê- ông, vÛi mÙt nå c°Ýi khôn khéo trên môi, Hau-vít cúi r¡p ng°Ýi xuÑng ¥t chúc tång hoàng ¿ vÁ viÇc ông ta ã giáng cho c£ cái bè

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:09:51)

42

li ¥y mÙt th¥t b¡i nhåc nhã. Hau-vít sã ¿n ch¿t i °ãc, giÑng nh° éc vua cça ông ta khi th¥y s¯p ¿n lúc ph£i chËu h­u qu£ ác nghiÇt cça lÝi thÁ thÑt tr°Ûc mÙ Phri-rích và cça nhïng lÝi chíi bÛi b­y b¡ mÛi ây. Hau-vít b¯t §u: "H¡ th§n xin mëng bÇ h¡ vÁ th¯ng lãi cça bÇ h¡". Na-pô-lê-ông ng¯t lÝi: "SÑ ph­n ã làm thay Õi ng°Ýi nh­n nhïng lÝi chúc mëng cça ngài".

Tho¡t tiên, Na-pô-lê-ông thét lên, nói r±ng ông ta ã khám phá mÍi âm m°u x£o quyÇt cça n°Ûc PhÕ, nh°ng s½ b±ng lòng quên i và tha thé cho, miÅn là n°Ûc PhÕ liên k¿t vÛi Na-pô-lê-ông, vÛi iÁu kiÇn: PhÕ s½ nh°Ýng l¡i h¡t An-xp¯c cho Ba-vi-e, n°Ûc PhÕ s½ nh°Ýng l¡i các n°Ûc v°¡ng h§u Noi-sa-ten và Cle-v¡ cùng vÛi thành phÑ Vê-den cho n°Ûc Pháp; Ã Án bù l¡i, Na-pô-lê-ông cho n°Ûc PhÕ ¥t Ha-nô-vr¡ bË quân Pháp chi¿m giï të nm 1803 và ang thuÙc quyÁn vua n°Ûc Anh; vÛi t° cách mÙt n°Ûc liên minh vÛi Pháp, PhÕ s½ tuyên chi¿n vÛi Anh, Hau-vít ch¥p nh­n t¥t c£ nhïng iÁu kiÇn ¥y, và nhà vua cça ông ta phê chu©n ngay, và l¥y làm sung s°Ûng vÁ n×i ã gii °ãc cái nã ¥y b±ng giá r» ¿n th¿. Xé Ba-vi-e, Óng minh cça Pháp nh­n xé Ti-rôn cça n°Ûc Áo và h¡t An-xp¯c cça n°Ûc PhÕ nh°ng nh°Ýng l¡i cho Na-pô-lê-ông khu vñc kù nghÇ giàu có Béc-g¡. CuÑi cùng n°Ûc Áo còn ph£i nh°ãng l¡i cho Na-pô-lê-ông vua n°Ûc Ý toàn bÙ miÁn Vê-nê-xi và nhïng ¥t ai do Vê-nê-xi chi¿m ß Phri-on, I-xt¡-ri và an-ma-xi. N°Ûc áo bË m¥t 1/6 dân sÑ (4 triÇu dân trong sÑ 24 triÇu dân), 1/7 sÑ lãi téc cça nhà n°Ûc, mÙt vùng ¥t ai rÙng lÛn và còn ph£i nÙp 40 triÇu phlô-ranh vàng tiÁn chi¿n phí cho ng°Ýi th¯ng tr­n.

Hoà °Ûc °ãc ký k¿t ngày 26 tháng 12 nm 1805 ß Prét-sbua. Tr°Ûc ó vài ngày, mÙt cuÙc hãp tác ch·t ch½ vÁ m·t ti¿n công và phòng ngñ ã °ãc ký k¿t giïa Na-pô-lê-ông, Ba-vi-e, Vua-tem-be và Bát-¡. Nhïng oàn v­n chuyÃn vô t­n chuyên chß chi¿n lãi ph©m l¥y °ãc ß áo lên °Ýng vÁ Pháp và sang ý. ·c biÇt là trong sÑ chi¿n lãi ph©m ¥y có 2.000 c× ¡i bác và 100.000 kh©u súng tr°Ýng l¥y °ãc ß trong các kho quân giÛi ho·c thu °ãc ß chi¿n tr°Ýng. Nh°ng Na-pô-lê-ông ch°a rÝi khÏi n°Ûc Áo ã bË quõ tr°Ûc khi làm xong mÙt công viÇc khác. Tháng 10 nm 1805, sau tr­n T¡-ra-phan-ga, vua xé Na-pl¡ là Phéc-i-nan và hoàng h­u Ca-rô-

43

lin chìm ¯m trong cái £o t°ßng thú vË r±ng th¿ nào rÓi Na-pô-lê- ông cing thua nên ã liên k¿t vÛi n°Ûc Anh và n°Ûc Nga. TriÁu ¡i BuÑc-bông ß Na-pl¡ ã ph£i tçi nhåc chËu ñng mãi cái ách cça Na-pô-lê-ông mà nó cm ghét. Hoàng h­u xé Na-pl¡, Ma-ri Ca-rô- lin, là em gái Ma-ri ng-toa-nét, të lâu ã tÏ ra có thái Ù thù ghét n°Ûc Pháp cing nh° Na -pô-lê-ông, và ngay tr°Ûc m·t viên ¡i diÇn Pháp An-ki-ê, Ca-rô-lin cing ã nói th³ng ra r±ng må có °Ûc vÍng °ãc th¥y v°¡ng quÑc Na-pl¡ trß thành que diêm Ñt bùng lên ám cháy lÛn. Phái viên cça Na-pô-lê-ông ã có l§n nói cho Ca-rô-lin bi¿t r±ng n¿u có tr°Ýng hãp nh° v­y thì tr°Ûc h¿t cái que diêm s½ bË cháy, dù k¿t qu£ ám cháy có ¿n th¿ nào i nïa. Th­t ra, sau tr­n Au-xtéc-lít, que diêm ã bË Ñt cháy trong kho£nh kh¯c: triÁu ình Na-pl¡ ã ph£i chËu ñng ác qu£ cça sai l§m ó mÙt cách khçng khi¿p. "BÍn BuÑc-bông ã h¿t thÝi trË vì ß Na-pl¡", Na-pô- lê-ông tuyên bÑ nh° v­y và ra lÇnh ngay cho quân Ùi Pháp ¿n chi¿m óng toàn bÙ lãnh thÕ v°¡ng quÑc ¥y. BÍn BuÑc-bông ch¡y trÑn ra Xi-xin d°Ûi sñ b£o cça h¡m Ùi Anh và Na-pô-lê-ông bèn °a anh là Giô-dép lên làm vua xé Na-pl¡. RÓi sau khi ã ban th°ßng b±ng tiÁn b¡c, huân ch°¡ng, Á b¡t các t°Ûng l)nh, s) quan và binh lính có công trong chi¿n dËch, trong ó có mÙt sÑ °ãc Á b¡t v°ãt hai ho·c ba c¥p mÙt lúc, Na-pô-lê-ông të Viên trß vÁ Pa- ri, ¿n ngày 26 tháng Giêng, °ãc ông £o qu§n chúng hoan hÉ ón ti¿p, và Na-pô-lê-ông trß vÁ iÇn Tuy-l¡-ri. Sau ó, Na-pô-lê- ông °ãc tin k» thù không Ùi trÝi chung cça mình ã ch¿t (téc là Pít-N.D) tr°Ûc khi Na-pô-lê-ông vÁ tÛi Pa-ri ba ngày và n°Ûc Anh muÑn hòa bình. Të nay trß i, Na-pô-lê-ông có thà tñ coi mình thñc sñ là Sác-l¡-ma-nh¡, vË hoàng ¿ cça ph°¡ng tây.

Sau khi Uy-liêm-Pít ch¿t, Na-pô-lê-ông không còn có thà trông mong mÙt sñ thay Õi °Ýng lÑi chính sách cça chính phç Anh. Nh°ng të khi PhÑc, k» kình Ëch muôn Ýi cça Pít trong l)nh vñc Ñi ngo¡i, nên n¯m chính quyÁn thì ß châu Âu ng°Ýi ta ã b¯t §u nói ¿n mÙt nÁn hòa bình s¯p tÛi giïa n°Ûc Pháp và n°Ûc Anh. Thñc ra, các cuÙc àm phán ã b¯t §u và PhÑc ã cí "ngài" nghË s) Y-¡-mao ¿n Pa-ri à ti¿n hành th°¡ng l°ãng. Na-pô-lê-ông không hÁ tin nhïng hy vÍng hòa bình có thà thành sñ th­t °ãc ,

44

nên, tháng 2 nm 1806, ã béc PhÕ c¯t ét quan hÇ vÛi Anh; h¡n nïa, Na-pô-lê-ông còn tìm cách tách PhÕ không nhïng ra khÏi n°Ûc Anh mà ra khÏi c£ Nga nïa à giáng cho PhÕ mÙt òn quy¿t Ënh.

Ngay të §u nm 1806, vua PhÕ ã b¯t §u th¥y mình bË lëa vào tình th¿ nguy khÑn ¿n chëng mñc nào. úng là Na-pô-lê-ông ã "tha thé" cho PhÕ và cing ã ngÏ ý muÑn PhÕ hãp tác vÛi Pháp và héa em Ha-nô-vr¡ cho PhÕ. Nh°ng khi Anh tr£ lÝi PhÕ b±ng các tuyên chi¿n vÛi PhÕ thì Na-pô-lê-ông ã vì th¿ và kh°Ûc të viÇc nh°ãng l¡i Ha-nô-vr¡, và duy trì quân Ùi ß l¡i ó. Cùng lúc ¥y, Phri-rích Vin-hem b¥t ngÝ bi¿t nhiÇm vå cça "ngài" nghË s) Y-¡- mao ß Pa-ri. Vin-hem còn bi¿t thêm là Na-pô-lê-ông ã tho£ thu­n vÛi Y-¡-mao r±ng n¿u Anh ti¿n hành hòa bình vÛi iÁu kiÇn có lãi cho Na-pô-lê-ông, Ha-nô-vr¡ s½ °ãc hoàn l¡i cho vua Anh. TriÁu ình và chính phç PhÕ ã nhìn th¥y ng°Ýi ta lëa bËp mình ¿n th¿ nào. Lòng công ph«n lên cao nh¥t và ·c biÇt là ß các giÛi mà suÑt trong nm 1805 ã xin Phri-rích Vin-hem gia nh­p liên minh thé ba nh°ng không °ãc ch¥p thu­n. HÍ nói ch¯c r±ng n¿u gia nh­p khÑi liên minh, thì ã có thà tránh °ãc tr­n Au-xtéc-lít céu °ãc n°Ûc PhÕ thoát ra khÏi c£nh cô l­p nh° hiÇn nay nó °¡ng éng tr°Ûc Na-pô-lê-ông.

Vào thÝi kó này, Na-pô-lê-ông quy¿t Ënh hãp pháp hóa và cçng cÑ quyÁn hành vô h¡n Ù cça mình trên miÁn tây và mÙt ph§n ß miÁn trung n°Ûc éc, b±ng cách thành l­p Liên bang sông Ranh. Giïa nm 1806, Liên bang ¥y °ãc chính théc thành l­p và s¯c lÇnh thành l­p ã °ãc t¥t c£ các quÑc gia éc ký vào ngày 12 tháng 7, do Na -pô-lê-ông h¡ lÇnh, gÓm có: xé Ba-vi-e, Vua-tem-be, Ëa h¡t chç giáo Ra-ti-xbon, ¡i công quÑc Nát-xau và tám h§u quÑc éc khác. Liên bang ã "tuyÃn cí" hoàng ¿ Na-pô-lê-ông vÛi t° cách là ng°Ýi b£o hÙ, và Ã tÏ lòng bi¿t ¡n, Na-pô-lê-ông ã vui lòng nh­n chéc vå tÑi cao ¥y, Liên bang ã cam k¿t giao 63.000 ng°Ýi cho Na-pô-lê-ông tuó ý sí dång trong tr°Ýng hãp có chi¿n tranh x£y ra. MÙt lo¡t các n°Ûc tiÃu v°¡ng quÑc Ùc l­p tr°Ûc kia chÉ công nh­n dòng hÍ Háp-xbua là chúa v°¡ng k¿ tåc, thì të nay ph£i phå thuÙc vào các quÑc gia Liên bang sông Ranh và ph£i sát

45

nh­p ¥t ai cça mình vào các quÑc gia ó. Cái "¿ quÑc th§n thánh La Mã Giéc-manh" - nh° ng°Ýi ta v«n gÍi à chÉ bá quyÁn cça hoàng ¿ áo trên n°Ûc éc bË c¯t vån và à chÉ các vË hoàng tí có thñc quyÁn Ùc l­p trong miÁn hÍ cát cé - nh° v­y là trong thñc t¿ ã không còn nïa. Nm 1806, theo yêu c§u kh©n c¥p cça Na-pô- lê-ông, hoàng ¿ Phran-xoa ã ph£i bÏ cái danh hiÇu "Hoàng ¿ cça ¿ quÑc th§n thánh" l°u truyÁn úng 1.000 nm.

Công cuÙc chi¿m o¡t mÛi ó ã mang l¡i cho Na-pô-lê-ông r¥t nhiÁu lãnh thÕ mÛi, nên ã làm cho triÁu ình và chính phç PhÕ xôn xao và téc gi­n ¿n cñc Ù. Qu£ là cái Liên bang sông Ranh ã ·t Na-pô-lê-ông vào giïa lòng n°Ûc éc và gây nên mÑi uy hi¿p trñc ti¿p cho sñ toàn v¹n lãnh thÕ cça n°Ûc PhÕ. MÑi nguy hiÃm càng tng lên vì trong khi chu©n bË thành l­p Liên bang sông Ranh, Na -pô-lê-ông ã ti¿n hành bÕ nhiÇm mÙt sÑ chéc vË mà thñc ra chÉ là mÙt sñ bành tr°Ûng trá hình cça ¿ quÑc Pháp, gây tÕn h¡i cho các quÑc gia mÛi. Ngày 15 tháng 3 nm 1806, Muy-ra °ãc bÕ nhiÇm làm ¡i công t°Ûc xé Cle-v¡ và Béc-g¡ °ãc phong làm vua xé Na-pl¡ và thÑng ch¿ Béc-tie-ê làm công t°Ûc vùng Noi-sa- ten; ngày 5 tháng 6, mÙt ng°Ýi em khác cça Na-pô-lê-ông, Lu-i Bô- na-pác, °ãc phong v°¡ng ß Hà Lan, bÙ tr°ßng ngo¡i giao Tan-lây- rng làm hoàng tí xé Bê-nê-ven, và thÑng ch¿ Béc-na-Ñt làm hoàng tí xé Pông-tê-coóc-vô ß miÁn nam n°Ûc Ý. T¥t c£ các vua chúa và hoàng tí ¥y Áu không ph£i là ch° h§u mà chÉ là các phó v°¡ng ho·c là quan toàn quyÁn cça Na-pô-lê-ông và c£ châu Âu Áu hiÃu là th¿.

Giïa lúc ó, Na-pô-lê-ông v«n l¡i chu©n bË chi¿n tranh. Tháng 6, sau khi t¡o nên cái Liên bang sông Ranh, Na-pô-lê-ông tuyên bÑ vÛi HÙi Óng l­p pháp là ông có mÙt Ùi quân 450.000 ng°Ýi và nhïng ph°¡ng tiÇn ç nuôi d°áng nó mà không ph£i vay m°ãn cing không bË thi¿u håt. Na-pô-lê-ông b¯t §u vào viÇc t­p trung 200.000 quân ß hai bên bÝ sông Ranh thuÙc vùng An-dát, Lo-ren và các quÑc gia Liên bang sông Ranh. Có nhïng tin dï Ón r±ng hoàng ¿ Pháp ang chu©n bË nhïng cuÙc thôn tính mÛi.

Ngày 6 tháng 7, nhà ngo¡i giao Nga U-brin, do A-l¿ch-xan cí i Pa-ri, l¥y cÛ là ¿n à th°¡ng l°ãng riêng vÁ v¥n Á cía biÃn

46

Cát-ta-rô, nh°ng thñc ra là Ã tìm hiÃu và xác minh xem có th­t có kh£ nng hòa bình giïa Anh và Pháp không; nh°ng chëng hai tu§n lÅ sau khi U-brin ¿n Tan-lây-rng, b±ng nhïng qu÷ k¿, ã thành công trong viÇc ký hòa °Ûc s¡ bÙ vÛi Nga. Th¿ là të nay trß i, mÍi viÇc Áu tuó thuÙc vào k¿t qu£ cça các cuÙc th°¡ng nghË giïa Tan-lây-rng và "ngài" Y-¡-mao, vì A-l¿ch-xan chÉ phê chu©n ho·c không phê chu©n hòa °Ûc s¡ bÙ do U-brin ký ß Pa-ri khi nào mình ã n¯m vïng tình hình th°¡ng nghË giïa Tan-lây-rng và Y- ¡-mao .

Nh°ng không thà có hòa bình vÛi n°Ûc Anh °ãc. QuyÁn lãi chính trË và kinh t¿ cça các giai c¥p lãnh ¡o Anh không thà nào phù hãp vÛi nÁn chuyên chính cça Na-pô-lê-ông trên mÙt nía låc Ëa. Trong khi ang th°¡ng nghË, Na-pô-lê-ông không nhïng không £ Ùng gì ¿n viÇc nh°ãng bÙ, mà còn không ngëng °a ra nhïng yêu sách mÛi; ông ta nói ¿n Ai C­p, Xi-ri...

B×ng mÙt hôm (ngày 13 tháng 9), tin bÙ tr°ßng ngo¡i giao Anh là PhÑc të tr§n bay i kh¯p châu Âu, mà PhÑc l¡i là ng°Ýi Ùc nh¥t chç tr°¡ng hòa bình vÛi n°Ûc Pháp mà n°Ûc Anh tin c­y.

Þ PhÕ, phái kiên quy¿t ph£n Ñi nhïng cuÙc xâm l¥n cça Na-pô-lê-ông l¡i ngóc §u d­y: të nay trß i rõ ràng là n°Ûc Anh hay n°Ûc Nga Áu không thà thñc hiÇn hòa bình °ãc vÛi Na-pô-lê- ông. §u tháng 9, Phri-rích Vin-hem ang të gi­n dï chuyÃn sang sã hãi, lúng túng, không bi¿t nên gi£i quy¿t th¿ nào thì nay l¡i l¥y làm sung s°Ûng vô cùng s½ °ãc th¥y mÙt cuÙc liên minh mÛi tái sinh. Cing ngày PhÑc ch¿t, ngay khi ch°a nh­n °ãc tin bÇnh tình cça PhÑc ã k¿t thúc mÙt cách rçi ro, vua PhÕ ã quy¿t Ënh cho quân Ùi ti¿n vào ¥t X¯c-x¡. Ba tu§n sau, ng°Ýi ta °ãc tin Tây Ban Nha hoàn toàn sµn sàng gia nh­p khÑi liên minh t°¡ng lai n¿u th¯ng lãi °ãc b£o £m ch¯c ch¯n và nhïng cuÙc iÁu ình bí m­t ã °ãc xúc ti¿n giïa triÁu ình Tây Ban Nha và Phri-rích Vin-hem .

N×i ph«n u¥t và bñc dÍc sôi lên giïa giai c¥p quý tÙc và mÙt bÙ ph­n cça giai c¥p t° s£n PhÕ. Ng°Ýi ta buÙc tÙi nhà vua nhu nh°ãc, Hau-vít tÙi ph£n bÙi. BÍn quý tÙc cm thù Na-pô-lê-ông,

47

cho r±ng cá nhân Na-pô-lê-ông ph£i chËu trách nhiÇm vÁ viÇc ã tiêu diÇt ch¿ Ù phong ki¿n cÕ x°a xây dñng trên ch¿ Ù nông nô; giai c¥p t° s£n thì hÑt ho£ng cuÑng cuÓng khi th¥y hàng rào thu¿ và nhïng hàng rào khác mà Na-pô-lê-ông ã r¥t tích cñc dñng lên à ngn n°Ûc PhÕ vÛi các n°Ûc ch° h§u cça ông ta, hÍ hÑt ho£ng cuÑng cuÓng khi th¥y cái công trình nghiÇt ngã mà Na-pô-lê-ông °¡ng thñc hiÇn chÉ Ã có lãi cho nÁn kù nghÇ Pháp và gây thiÇt h¡i cho b¥t cé n°Ûc nào khác. Trong hàng ngi s) quan, trong sÑ các t°Ûng l)nh xu¥t hiÇn mÙt không khí táo b¡o và lòng mong muÑn tr£ thù nhïng sñ xúc ph¡m, nhïng sñ bÙi ph£n và thái Ù khinh thË mà Na-pô-lê-ông luôn luôn biÃu thË tr¯ng ra trong b¥t cé tr°Ýng hãp nào Ñi vÛi n°Ûc PhÕ. Hoàng h­u Lu-i-d¡ là ng°Ýi c§m bÍn quý tÙc và võ quan ó. Të n°Ûc Anh và Nga, lúc ¥y còn àm phán mÙt cách vô hiÇu vÛi Na-pô-lê-ông, tÛi t¥p bay vÁ PhÕ ç các kiÃu khích lÇ nhân tâm và tng c°Ýng lòng tin t°ßng. Nh­n Ënh cn b£n khi¿n nhà vua ph£i quy¿t Ënh ngay thái Ù: dù th¿ nào Na-pô-lê-ông cing s½ gây chi¿n, d§u ng°Ýi ta có nh°ãng bÙ Na- Ng°Ýi ta quy¿t Ënh gíi cho Na-pô-lê-ông mÙt ki¿n nghË òi nhïng ý Ó cça Na-pô-lê-ôn Ñi vÛi PhÕ. VË hoàng ¿ ¥y kh tr£ lÝi.

Quân Ùi PhÕ di chuyÃn. Các trung oàn lên °Ýng vÁ phía Tây, nÑi uôi nhau ti¿n qua Béc-lin vÁ Mát-¡-bua hát nhïng bài ca ái quÑc và hoàng h­u Lu-i-d¡ ¿n g·p binh lính, bi¿n các cuÙc g·p gá ¥y thành trung tâm cça các cuÙc biÃu tình. Vua Phri-rích Vin-hem lên °Ýng i chinh chi¿n cùng vÛi quân Ùi lúc ó ang t­p trung ß xung quanh và ß phía tây Mát-¡-bua. Phri-rích gíi béc ki¿n nghË thé hai cho Na-pô-lê-ông òi quân Ùi Pháp rút khÏi lãnh thÕ n°Ûc PhÕ. Ã áp l¡i, Na-pô-lê-ông d«n §u quân Ùi cça mình v°ãt biên giÛi xé X¯c-x¡, n¡i mà quân Ùi PhÕ ã ti¿n vào të tr°Ûc.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:13:46)

N¯ÚC PHÔ B I TR¬N VÀ N¯ÚC èC BÊ KHU¤T PHäC H²N 1806-1807

Ngày 8 tháng 10 nm 1806, Na-pô-lê-ông h¡ lÇnh chi¿m xé X¯c-x¡, Óng minh cça n°Ûc PhÕ, và ¡i quân t­p trung ß Ba-vi-e të khi ký hòa °Ûc Prét-bua, l­p téc v°ãt qua biên giÛi b±ng ba mii. i §u mii giïa là kõ binh cça Muy-ra, theo sau là Na-pô-lê- ông cùng vÛi quân chç lñc. Quân sÑ cça ¡i quân lúc ó chëng

195.000 ng°Ýi, téc là già nía tÕng sÑ lñc l°ãng vi trang cça Na- pô-lê-ông, vì Na-pô-lê-ông còn ph£i à l¡i 70.000 ng°Ýi ß ý và sÑ còn l¡i g§n b±ng ng§n ¥y r£i rác kh¯p trên các n°Ûc bË chi¿m óng. Th­t ra, sÑ 195.000 ng°Ýi ¥y ã ph£i bÕ sung b±ng nhïng tân binh °ãc hu¥n luyÇn c¥p tÑc trong các tr¡i ß h­u ph°¡ng. N°Ûc PhÕ chÑng l¡i Na-pô-lê-ông b±ng nhïng lñc l°ãng ít h¡n të 175.000 ¿n

180.000 ng°Ýi.

MuÑn hiÃu °ãc tÕn th¥t khçng khi¿p cing nh° không thà céu vãn °ãc ã làm n°Ûc PhÕ tan tành chÉ sau vài ngày ng¯n ngçi, °¡ng nhiên không thà chÉ chú ý ¿n quân sÑ chênh lÇch không áng kà giïa ¡i quân Pháp vÛi quân Ùi PhÕ, cing không nên chÉ nh¯c ¿n thiên tài cça vË t°Ûng tÕng chÉ huy Pháp ho·c tài nng xu¥t s¯c cça các danh t°Ûng cça Na-pô-lê-ông. Lúc ó, ng°Ýi ta °ãc chéng ki¿n cuÙc xung Ùt cça hai hÇ thÑng xã hÙi và kinh t¿, cça hai ch¿ Ù chính trË, cça hai chi¿n thu­t và tÕ chéc vi trang thuÙc nhïng iÁu kiÇn cça xã hÙi khác nhau. MÙt ch¿ Ù có tính ch¥t phong ki¿n và chuyên ch¿ iÃn hình, l¡c h­u vÁ m·t công nghiÇp và chÉ có mÙt nÁn kù thu­t r¥t thô s¡ xung Ùt vÛi mÙt quÑc gia ã cn b£n bi¿n Õi sau cuÙc các m¡ng t° s£n thç tiêu ch¿ Ù phong ki¿n và nông nô.

49

Chúng ta ã nói vÁ tÕ chéc quân Ùi cça Na-pô-lê-ông. Quân Ùi PhÕ ph£n ánh trung thñc t¥t c£ c¡ c¥u tÕ chéc cça mÙt quÑc gia xây dñng trên ch¿ Ù nông nô. Binh lính là nhïng ng°Ýi nông nô, ã còng l°ng vì roi vÍt cça chúa ¥t nay l¡i chËu ñng ngÍn roi và súng g°¡m cça bÍn s) quan, hÍ là nhïng ng°Ýi nô lÇ cça nhà n°Ûc, chËu ñng nhïng cái tát và nhïng mii giày cça b¥t cé k» nào là c¥p trên cça hÍ, kà të tên Ùi nh¥t trß i và hÍ ph£i phåc tùng mù quáng bÍn chÉ huy, hÍ hoàn toàn hiÃu r±ng dù có chi¿n ¥u ding c£m và t­n tâm ¿n âu i nïa, sÑ ph­n cça hÍ cing ch³ng °ãc c£i thiÇn tí nào. iÁu kiÇn duy nh¥t à trß thành s) quan là ph£i thuÙc dòng dõi quý tÙc và mÙt sÑ trong bÍn chúng th°Ýng tñ phå vÁ sñ kh¯c nghiÇt Ñi vÛi binh lính, vì bÍn chúng coi ó là c¡ sß chân chính cça k÷ lu­t. M·t khác, mÙt s) quan chÉ lên tÛi c¥p t°Ûng khi nào ã g§n vÁ già, n¿u không thì ph£i có sñ nâng á ho·c ph£i dña vào ti¿ng tm dòng dõi cça mình.

¿n t­n giïa th¿ k÷ XVIII, nhïng t­p quán cça ch¿ Ù ci tÓn t¡i không nhïng trong quân Ùi PhÕ mà còn c£ ß trong quân Ùi cça mÍi n°Ûc khác. Trong chi¿n tranh b£y nm, vua Phri-rích Ç nhË ã có thà chi¿n th¯ng quân Pháp, Nga, áo, nh°ng không ph£i ông ta không có lúc th¥t b¡i ghê gÛm. Phri-rích Ç nhË bi¿t rõ r±ng chÉ có mÙt thé k÷ lu­t man rã mÛi ©y °ãc nhïng binh lính bË áp béc và lòng §y cm hÝn i chi¿n ¥u. Có l§n, Phri-rích Ç nhË ã nói vÛi mÙt viên t°Ûng thân c­n nh¥t cça mình: "Ñi vÛi tr«m, iÁu huyÁn bí nh¥t là t¡i sao chúng ta l¡i có thà h°ßng sñ an toàn ß ngay giïa ám binh lính cça chúng ta".40 nm ã qua, nh°ng n°Ûc PhÕ v«n là n°Ûc PhÕ ngày x°a. ChÉ có iÃm này thay Õi: Phri-rích không còn nïa, và thay th¿ ông ta là công t°Ûc Brun-xvích b¥t lñc và bÍn t°Ûng l)nh khác °ãc phong t°Ûc nÕi ti¿ng chÉ vì ngu xu©n.

V­y, kho£ng cuÑi mùa h¡ và §u mùa thu nm 1806, trong giÛi c§m quyÁn PhÕ cái gì ã x£y ¿n vào thÝi kó ¥y, thÝi kó éng nghiÇm nhïng iÁu mà Ënh mÇnh ã v¡ch sµn cho hÍ? Phri-rích Vin-hem Ç tam, ng°Ýi mà mÙt nm tr°Ûc ây ã quá run sã khi ph£i tham chi¿n chÑng vË hoàng ¿ áng sã, tuy ã liên minh vÛi n°Ûc Anh, n°Ûc Áo và n°Ûc Nga, t¡i sao bây giÝ l¡i dám c£ gan làm

50

viÇc ó? Tr°Ûc h¿t, ph£i cho r±ng do tuyÇt vÍng mà sinh ra ding c£m, Vin-hem Ç tam tin ch¯c là dù có §u hàng cing không hòng thoát khÏi n¡n, vì d«u sao i nïa Na-pô-lê-ông cing s½ ti¿n công. Nh°ng bÍn s) quan, bÍn t°Ûng l)nh, t¥t th£y bÍn quý tÙc th°ãng l°u thì mëng quýnh và tñ phå huyênh hoang t°Ûng lên r±ng chúng s½ cho tay phiêu l°u ng°Ýi Coóc kia, k» thç ph¡m sát h¡i công t°Ûc ng-ghiên, tên thç l)nh cça bÍn qu§n cÙc mÙt bài hÍc. BÍn chúng hÏi: "Cho tÛi nay, Na -pô-lê-ông ã chi¿n th¯ng °ãc nhïng ai? Quân áo °? Ch³ng qua ó là mÙt b§y hèn nhát ç các chçng tÙc. Hay bÍn mÍi rã dã man nh° quân ThÕ và bÍn Ma-m¡- lúc ß Ai C­p? Hay quân ý hèn y¿u? Hay quân Nga cing mÍi rã ch³ng kém gì quân ThÕ và bÍn Ma-m¡-lúc ß Ai C­p? DÅ th°Ýng cái vinh quang cça Na-pô-lê-ông s½ không bË tan thành mây khói trong tr­n ch¡m trán vÛi quân Ùi cça Phri-rích Ç nhË hay sao?". TriÁu ình, t°Ûng tá, bÙ chÉ huy tÑi cao, giÛi th°ãng l°u, hoàng h­u Lu-i-d¡ vÛi bÍn c­n th§n, th­t ra t¥t c£ bÍn ¥y Áu ã b¡i tr­n tr°Ûc khi xu¥t tr­n vì sñ nông nÕi, tính hão huyÁn, tính hãm h)nh quái gß cça hÍ. BÍn hÍ không chËu ¿m xÉa ¿n viÇc Na- pô-lê-ông tìm nguÓn bÕ sung không ph£i chÉ të n°Ûc Pháp, mà còn të nhiÁu n°Ûc lÛn và giàu có khác ã quy phåc. BÍn chúng còn tin là rÓi ây, ngay sau khi quân Ùi PhÕ ánh b¡i °ãc Na-pô-lê-ông b±ng mÙt òn táo b¡o thì bÍn b£o hoàng s½ nÕi d­y ß h­u ph°¡ng Na-pô-lê-ông và s½ nhân danh dòng hÍ BuÑc-bông mà l­t Õ Na-pô- lê-ông. Công t°Ûc Brun-xvích, tÕng chÉ huy cça hÍ là viên t°Ûng ã tëng chÉ huy cuÙc can thiÇp vi trang chÑng l¡i n°Ûc Pháp vào nm

1792, và trái vÛi chç tâm cça h¯n, h¯n ã làm cho dòng hÍ BuÑc- bông chóng såp Õ b±ng nhïng lÝi tuyên bÑ ngu xu©n §y n¡t nÙ cça h¯n, h¯n có mÑi cm thù cça mÙt tên chúa ¥t trong ch¿ Ù ci Ñi vÛi nhân dân Pháp, vÛi nhïng ng°Ýi khßi ngh)a cách m¡ng gan góc. Nh°ng Brun-xvích l¡i sã t°Ûng vô Ëch Bô-na-pác và không tán thành chút nào cái không khí hÙi hè và chi¿n th¯ng ang trùm lên ình th§n t£ hïu cça hoàng h­u và hoàng tí Lu-i. Trong các nhà thÝ ß Béc-lin và ß các tÉnh, các måc s° nh­n trách nhiÇm c§u xin sñ che chß §y th§n uy cça "¥ng tÑi cao" mà x°a kia, x°a l¯m, ng°Ýi ta hiÃu r±ng chính "Ng°Ýi" ã rç lòng ban ¡n cho triÁu

51

¡i Hô-hen-xô-le. Ng°Ýi ta nóng lòng sÑt ruÙt chÝ ãi tin téc diÅn bi¿n cça chi¿n sñ. Không ai b¿êt là bên nào s½ v°ãt biên giÛi tr°Ûc...

Ba ¡o quân cça Na-pô-lê-ông Áu ti¿n vÁ phía sông En-b¡, v°ãt qua rëng Phran-cô-ni, tràn vào h­u ph°¡ng quân PhÕ Ã c¯t ét các °Ýng giao thông cça PhÕ.

Tr­n giao chi¿n §u tiên x£y ra ß g§n S¡-lai, vào ngày 9 tháng 10, mÙt ngày sau khi Na-pô-lê-ông ã Ùt nh­p vào xé X¯c- x¡. Quân tiÁn vÇ Pháp, Muy-ra và Béc-na-Ñt g·p mÙt quân oàn PhÕ và °ãc lÇnh cça Na-pô-lê-ông cho ti¿n công. Quân PhÕ bË ánh tan ngay trong tr­n giao chi¿n không quan trÍng này, bË thiÇt m¥t 700 ng°Ýi, trong ó 300 ng°Ýi ch¿t. Ngày 10 tháng 10, mÙt tr­n thé hai, ác liÇt h¡n. Hoàng tí Lu-i, thç l)nh phái chç chi¿n có th¿ lñc trong triÁu, cùng vÛi mÙt Ùi quân 9.000 ng°Ýi chi¿m l)nh Dên-phen, bË thÑng ch¿ Lan-n¡ ti¿n công sau khi ã ti¿n °ãc vào sát vùng lân c­n Dên-phen, và cuÑi cùng, th¯ng lãi cing vÁ phía quân Pháp. Sau mÙt cuÙc chÑng cñ kËch liÇt, quân PhÕ bÏ ch¡y, Ã l¡i trên chi¿n tr°Ýng chëng 1.500 ng°Ýi bË gi¿t ho·c bË b¯t. CuÑi cùng tr­n ánh, hoàng tí Lu-i bË mÙt nhát lê âm ch¿t.

Tàn binh bÏ Dên-phen ch¡y vÁ nh­p vÛi quân chç lñc quân PhÕ ang t­p trung ß g§n I-ê-na d°Ûi quyÁn chÉ huy cça hoàng tí Hô-hen-lô-he. MÙt quân oàn chç y¿u khác cça quân PhÕ, do ích thân công t°Ûc Brun-xvích chÉ huy, rút lên phía b¯c, theo h°Ûng Nau-m¡-bua, nh°ng rÓi cing không tÛi °ãc Nau-m¡-bua.

Khi liên ti¿p nh­n °ãc nhïng tin chi¿n sñ ß S¡-lai, ß Dên- phen và tin cái ch¿t cça hoàng tí Lu-i, t¥t c£ mÍi ng°Ýi Áu hoang mang dao Ùng. Th­t cing áng l¡ r±ng k¿t qu£ cça hai tr­n chi¿n ¥u khÑn khÕ và cing không áng kà ¥y l¡i có thà làm thay Õi °ãc tình hình chung ¿n t­n gÑc nh° th¿. Cái hãm h)nh hÑng hách vô Ù lúc §u ã nhanh chóng bi¿n thành rÑi lo¡n và sã hãi. ChÉ có hoàng h­u Lu-i-d¡ là ch°a th¥t vÍng. Hoàng h­u vëa tán d°¡ng vÛi c­n th§n tinh th§n hy sinh anh ding cça hoàng tí Lu-i,

52

vëa qu£ quy¿t r±ng tr­n ánh lÛn s¯p tÛi s½ l­p téc làm thay Õi tình th¿.

Na-pô-lê-ông cho r±ng chç lñc quân PhÕ t­p trung ß vùng lân c­n Vai-ma à ti¿p tåc rút vÁ Béc-lin, và dñ oán r±ng tr­n chi¿n ¥u quy¿t Ënh s½ diÅn ra ß g§n Vai-ma vào ngày 15 tháng 10. Na- pô-lê-ông ra lÇnh cho a-vu ti¿n theo h°Ûng Nau-m¡-bua và thÍc sâu h¡n nïa vào h­u ph°¡ng quân Ëch. Béc-la-Ñt nh­n lÇnh hãp vây cùng a-vu, nh°ng không thñc hiÇn °ãc. Na-pô-lê-ông cùng vÛi Sun, Nây và Muy-ra ti¿n vÁ I-ê-na. TÑi 13 tháng 10, Na-pô-lê- ông vào °ãc trong thành phÑ ó, và khi quan sát nhïng iÃm cao bao quanh thành phÑ, Na-pô-lê-ông th¥y có nhiÁu lñc l°ãng lÛn ang rút theo °Ýng Vai-ma. Hoàng tí Hô-hen-lô-he bi¿t quân Pháp ã chi¿m °ãc I-ê-na nh°ng tuyÇt nhiên không ngÝ chính c£ Na-pô-lê-ông cing ã có m·t ß I-ê-na cùng vÛi nhiÁu quân oàn. êm 13 r¡ng ngày 14, Hô-hen-lô-he ình chÉ viÇc rút lui và h¡ quy¿t tâm nghênh chi¿n, iÁu mà Na-pô-lê-ông không ngÝ tÛi.

Tr°Ûc khi ánh m·t trÝi buÕi sáng to£ chi¿u, Na-pô-lê-ông c°ái ngña i duyÇt Ùi ngi, Na-pô-lê-ông ã nói vÛi binh s) r±ng, tr­n ánh này s½ nÙp toàn bÙ n°Ûc PhÕ cho quân Ùi Pháp, r±ng hoàng ¿ tin t°ßng vào truyÁn thÑng ding c£m cça binh s), và cing theo nh° th°Ýng lÇ, hoàng ¿ gi£i thích cho binh s) nghe ¡i c°¡ng k¿ ho¡ch tác chi¿n cça mình.

Ba ¡o quân cça Na-pô-lê-ông Áu ti¿n vÁ phía sông En-b¡, v°ãt qua rëng Phran-cô-ni, tràn vào h­u ph°¡ng quân PhÕ Ã c¯t ét các °Ýng giao thông cça PhÕ.

Tr­n giao chi¿n §u tiên x£y ra ß g§n S¡-lai, vào ngày 9 tháng 10, mÙt ngày sau khi Na-pô-lê-ông ã Ùt nh­p vào xé X¯c- x¡. Quân tiÁn vÇ Pháp, Muy-ra và Béc-na-Ñt g·p mÙt quân oàn PhÕ và °ãc lÇnh cça Na-pô-lê-ông cho ti¿n công. Quân PhÕ bË ánh tan ngay trong tr­n giao chi¿n không quan trÍng này, bË thiÇt m¥t 700 ng°Ýi, trong ó 300 ng°Ýi ch¿t. Ngày 10 tháng 10, mÙt tr­n thé hai, ác liÇt h¡n. Hoàng tí Lu-i, thç l)nh phái chç chi¿n có th¿ lñc trong triÁu, cùng vÛi mÙt Ùi quân 9.000 ng°Ýi chi¿m l)nh Dên-phen, bË thÑng ch¿ Lan-n¡ ti¿n công sau khi ã

53

ti¿n °ãc vào sát vùng lân c­n Dên-phen, và cuÑi cùng, th¯ng lãi cing vÁ phía quân Pháp. Sau mÙt cuÙc chÑng cñ kËch liÇt, quân PhÕ bÏ ch¡y, Ã l¡i trên chi¿n tr°Ýng chëng 1.500 ng°Ýi bË gi¿t ho·c bË b¯t. CuÑi cùng tr­n ánh, hoàng tí Lu-i bË mÙt nhát lê âm ch¿t.

Tàn binh bÏ Dên-phen ch¡y vÁ nh­p vÛi quân chç lñc quân PhÕ ang t­p trung ß g§n I-ê-na d°Ûi quyÁn chÉ huy cça hoàng tí Hô-hen-lô-he. MÙt quân oàn chç y¿u khác cça quân PhÕ, do ích thân công t°Ûc Brun-xvích chÉ huy, rút lên phía b¯c, theo h°Ûng Nau-m¡-bua, nh°ng rÓi cing không tÛi °ãc Nau-m¡-bua.

Khi liên ti¿p nh­n °ãc nhïng tin chi¿n sñ ß S¡-lai, ß Dên- phen và tin cái ch¿t cça hoàng tí Lu-i, t¥t c£ mÍi ng°Ýi Áu hoang mang dao Ùng. Th­t cing áng l¡ r±ng k¿t qu£ cça hai tr­n chi¿n ¥u khÑn khÕ và cing không áng kà ¥y l¡i có thà làm thay Õi °ãc tình hình chung ¿n t­n gÑc nh° th¿. Cái hãm h)nh hÑng hách vô Ù lúc §u ã nhanh chóng bi¿n thành rÑi lo¡n và sã hãi. ChÉ có hoàng h­u Lu-i-d¡ là ch°a th¥t vÍng. Hoàng h­u vëa tán d°¡ng vÛi c­n th§n tinh th§n hy sinh anh ding cça hoàng tí Lu-i, vëa qu£ quy¿t r±ng tr­n ánh lÛn s¯p tÛi s½ l­p téc làm thay Õi tình th¿.

Na-pô-lê-ông cho r±ng chç lñc quân PhÕ t­p trung ß vùng lân c­n Vai-ma à ti¿p tåc rút vÁ Béc-lin, và dñ oán r±ng tr­n chi¿n ¥u quy¿t Ënh s½ diÅn ra ß g§n Vai-ma vào ngày 15 tháng 10. Na- pô-lê-ông ra lÇnh cho a-vu ti¿n theo h°Ûng Nau-m¡-bua và thÍc sâu h¡n nïa vào h­u ph°¡ng quân Ëch. Béc-la-Ñt nh­n lÇnh hãp vây cùng a-vu, nh°ng không thñc hiÇn °ãc. Na-pô-lê-ông cùng vÛi Sun, Nây và Muy-ra ti¿n vÁ I-ê-na. TÑi 13 tháng 10, Na-pô-lê- ông vào °ãc trong thành phÑ ó, và khi quan sát nhïng iÃm cao bao quanh thành phÑ, Na-pô-lê-ông th¥y có nhiÁu lñc l°ãng lÛn ang rút theo °Ýng Vai-ma. Hoàng tí Hô-hen-lô-he bi¿t quân Pháp ã chi¿m °ãc I-ê-na nh°ng tuyÇt nhiên không ngÝ chính c£ Na-pô-lê-ông cing ã có m·t ß I-ê-na cùng vÛi nhiÁu quân oàn. êm 13 r¡ng ngày 14, Hô-hen-lô-he ình chÉ viÇc rút lui và h¡ quy¿t tâm nghênh chi¿n, iÁu mà Na-pô-lê-ông không ngÝ tÛi.

54

Tr°Ûc khi ánh m·t trÝi buÕi sáng to£ chi¿u, Na-pô-lê-ông c°ái ngña i duyÇt Ùi ngi, Na-pô-lê-ông ã nói vÛi binh s) r±ng, tr­n ánh này s½ nÙp toàn bÙ n°Ûc PhÕ cho quân Ùi Pháp, r±ng hoàng ¿ tin t°ßng vào truyÁn thÑng ding c£m cça binh s), và cing theo nh° th°Ýng lÇ, hoàng ¿ gi£i thích cho binh s) nghe ¡i c°¡ng k¿ ho¡ch tác chi¿n cça mình.

RÓi bình minh cça ngày 14 tháng 10 nm 1806 b¯t §u, ngày quy¿t Ënh sÑ ph­n n°Ûc PhÕ. Tr­n chi¿n ¥u ã x£y ra ngay sau khi m·t trÝi mÍc: tr­n ánh kéo dài và ác liÇt, nh°ng ngay të lúc §u, quân Pháp ã chi¿m °ãc lãi th¿, ¿n n×i quân PhÕ dù có cÑ g¯ng ¿n âu i nïa cing không tránh khÏi th¥t b¡i. Lúc §u quân PhÕ và quân X¯c-xông vëa rút lui të të vëa ngoan c°Ýng chÑng cñ, nh°ng vì bi¿t t­p hãp và bi¿t chÉ huy khéo léo các quân oàn tinh nhuÇ cça Sun, cça Lan-n¡, cça Ô-gi¡-rô, cça Nây và kõ binh cça Muy-ra nên hoàng ¿ ã thñc hiÇn °ãc k¿ ho¡ch cça mình tëng iÃm mÙt. Khi quân PhÕ quõ và b¯t §u ch¡y trÑn thì liÁn bË truy kích ngay và Ñi vÛi k» bË b¡i tr­n, cuÙc truy kích này còn khçng khi¿p h¡n c£ tr­n Au-xtéc-lít. Tàn quân vÙi vã ch¡y vÁ h°Ûng Vai-ma và bË kõ binh cça Muy-ra bám ri¿t vào t­n trong thành phÑ. ¿n ây thì quân PhÕ ph£i chËu nhïng tÕn th¥t n·ng nÁ nh¥t. Kõ binh Pháp ang hng, chém s¡ch c£ nhïng ng°Ýi xin hàng. Quân PhÕ hoàn toàn bË ánh b¡i. MÙt bÙ ph­n nhÏ ch¡y thoát còn giï °ãc cái mã nhà binh, còn bao nhiêu bË ánh tan tành, bË b¯t c§m tù ho·c m¥t tích (ph§n này chi¿m sÑ lÛn nh¥t).

Hô-hen-lô-he, l©n tránh trong ám tàn quân, ã tìm cách ch¡y vÁ Nau-m¡-bua vì ông ta cho r±ng ß ó, binh oàn chç lñc - lñc l°ãng duy nh¥t mà të nay trß i ng°Ýi ta có thà trông c­y, do công t°Ûc Brun-xvích chÉ huy - °ãc an toàn cùng vÛi nhà vua. Nh°ng, chãt g§n tÑi, mÙt sÑ binh lính khác hÑt ho£ng ch¡y ¿n trà trÙn vào ám b¡i quân të I-ê-na trÑn vÁ và loan báo r±ng có mÙt tai hÍa mÛi vëa giáng xuÑng n°Ûc PhÕ. SÑ là, tr°Ûc khi tÛi Nau- m¡-bua, công t°Ûc Brun-xvích ã dëng l¡i ß Au-e-xtát, còn cách I- ê-na ch°a §y 25 ki-lô-mét, thì ã ch¡m ngay ph£i quân Pháp cça a-vu, và iÁu này ã gi£i thích cho binh lính cça hoàng ¿ hiÃu rõ t¡i sao có ti¿ng súng ¡i bác të phía ó vÍng tÛi tai hÍ trong

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:15:17)

suÑt tr­n ánh. M·c d§u sÑ l°ãng quân Pháp ít h¡n, vì trong tay a-vu chÉ có binh oàn cça mình, còn Béc-na-Ñt ch°a tÛi chi viÇn kËp, nh°ng ¡i bÙ ph­n lñc l°ãng cça quân PhÕ cing ã bË ánh b¡i tan tành. Công t°Ûc Brun-xvích bË tí th°¡ng vào lúc gay go nh¥t. Th¿ là quân b¡i tr­n ß Au-e-xtát l«n vÛi b¡i quân cça Hô- hen-lô-he ùn ùn të I-ê-na và Vai-ma kéo i nh° thác.

Nhà vua bi¿t r±ng, nh° v­y là trong ngày 14 tháng 10, quân Ùi PhÕ h§u nh° không còn gì nïa, sau khi ã bË Na-pô-lê-ông và thÑng ch¿ a-vu ánh cho thua luôn hai tr­n trong cùng mÙt ngày. Þ châu Âu, ngay trong sÑ nhïng k» Ëch tÓi nh¥t cça n°Ûc PhÕ, ch³ng ai ngÝ °ãc r±ng sñ viÇc l¡i k¿t thúc nhanh chóng ¿n th¿, chÉ sáu ngày sau khi Na-pô-lê-ông b°Ûc vào chi¿n ¥u.

Khi bên b¡i tr­n truyÁn cho nhau bi¿t cái tin là ã bË m¥t h¿t và quân Ùi không còn thì sñ kinh khçng ¿n cñc Ù và ch°a tëng có xâm chi¿m l¥y hÍ.

Tàn quân PhÕ ti¿p tåc trÑn ch¡y h×n Ùn. Quân Pháp truy kích và v¡ vét °ãc r¥t nhiÁu l°¡ng thñc, xe cÙ, lëa ngña, pháo còn tÑt nguyên và t¥t c£ nhïng thé tàn quân vét bÏ l¡i trên °Ýng tháo ch¡y. Na-pô-lê-ông th³ng °Ýng ti¿n vÁ Béc-lin. DÍc °Ýng, Na-pô-lê-ông ra lÇnh chi¿m óng công quÑc Hét-xe-cát-xen, tuyên bÑ ph¿ bÏ triÁu vua ó, xâm chi¿m Brun-xvích, Vai-ma và éc-phua, Nau-m¡-bua, Han-le và Vít-tem-be. Hoàng tí Hô-hen-lô-he rút vÁ phía tr°Ûc theo h°Ûng b¯c, cùng vÛi chëng 20.000 quân mà hoàng tí ã t­p hãp °ãc, h§u nh° không có vi khí, tinh th§n b¡c nh°ãc và không phåc tùng chÉ huy nïa.

Nh°ng, trong cuÙc ch¡y trÑn lên phía b¯c cça hoàng tí, ám tàn quân ó luôn luôn bË kõ binh cça Muy-ra t­p kích nên càng ngày càng tan rã. Sau khi v°ãt qua °ãc Pren-x¡-lau, trên °Ýng i Xtét-tin, Hô-hen-lô-he ã bË bao vây té phía và ã ph£i §u hàng. Tr°Ûc ó ít hôm, ngay sau khi thÑng ch¿ Lan-n¡ vëa mÛi kêu gÍi §u hàng, vË trí kiên cÑ Xpan-au ã h¡ khí giÛi §u hàng không kháng cñ, cùng vÛi nhïng kho tàng §y ¯p dång cå chi¿n tranh. Và sau khi Hô-hen-lô-he §u hàng, t°Ûng Lát-xan liÁn d«n

56

§u Ùi kõ binh ti¿n ¿n chân pháo ài kiên cÑ Xtét-tin, trong ó có h¡n 6.000 quân phòng giï cùng vÛi lñc l°ãng pháo binh hùng h­y, l°¡ng thñc và ¡n d°ãc dÓi dào; mÙt t°Ûng kõ binh Pháp vëa mÛi kêu gÍi hàng, pháo ài này ã hàng ngay, không mÙt phát súng chÑng cñ trong khi Ñi ph°¡ng không có l¥y mÙt kh©u pháo. MÑi kinh sã en tÑi nh¥t ã è lên t°Ûng l)nh, s) quan, binh lính cça ám quân PhÕ ã sµn sàng dâng mình cho th¥t b¡i. Không còn chút v¿t tích gì vÁ cái k÷ lu­t mà x°a nay hÍ v«n tëng khoe khoang. Hàng nghìn binh lính PhÕ ra hàng quân Pháp. Sñ såp Õ tinh th§n cça bÍn chÉ huy PhÕ làm cho ngay c£ nhïng k» chi¿n th¯ng cing l¥y làm l¡. Ng°Ýi ta không nh­n ra °ãc nhïng ng°Ýi mà cách ây nhiÁu l¯m là hai tu§n còn d°¡ng d°¡ng tñ ¯c và tin ch¯c s½ trë khí °ãc Na-pô-lê-ông.

Ngày 27 tháng 10 nm 1806, 19 ngày sau khi chi¿n tranh bùng nÕ, và 13 ngày sau tr­n I-ê-na và Au-e-xtát, Na-pô-lê-ông hát khúc kh£i hoàn ti¿n vào Béc-lin cùng vÛi bÑn thÑng ch¿ và Ùi kõ binh c­n vÇ i tuó tùng. Viên thË tr°ßng giao nÙp thç ô cho Na- pô-l ê-ông và yêu c§u ëng b¯n phá thành phÑ. Na-pô-lê-ông h¡ lÇnh cho các cía hàng mß cía và duy trì sinh ho¡t bình th°Ýng cça thành phÑ. Dân chúng rÑi rít chúc tång, ón ti¿p hoàng ¿ mÙt cách sã hãi, biÃu lÙ sñ quy phåc hoàn toàn.

óng l¡i ß Béc-lin, Na-pô-lê-ông ã chú ý tr°Ûc nh¥t ¿n viÇc tiêu diÇt tàn quân PhÕ tan tác ß kh¯p n¡i. RÑt cuÙc chÉ còn l¡i có Ùi quân cça t°Ûng Bluy-khe, viên t°Ûng PhÕ kiên quy¿t nh¥t ã t­p hãp °ãc chëng 20.000 vëa s) quan và binh lính cça các ¡n vË tan rã, rÓi cùng ch¡y lên phía b¯c và bË quân cça các thÑng ch¿ Béc-na-Ñt, Sun và Muy-ra uÕi ánh. ¿n Lu-b¿ch, tr°Ûc m·t Bluy-khe là biên giÛi an M¡ch nh°ng n°Ûc an M¡ch vì quá sã Na-pô-lê-ông nên ã kiên quy¿t c¥m quân PhÕ không °ãc ·t chân lên lãnh thÕ cça hÍ. Nh° v­y là Bluy-khe không còn °Ýng thoát vì quân Pháp ang uÕi ngay ß phía sau. Ngày 7 tháng 11, quân Pháp vào tÛi Lu-b¿ch và ti¿n công quân oàn cça Bluy-khe ß ngay trong thành phÑ. MÙt cuÙc giao chi¿n liÁu m¡ng b¯t §u và trong tr­n ¥y chéng 6.000 quân PhÕ bË quân Pháp gi¿t ho·c b¯t làm tù binh. Bluy-khe d«n §u 14.000 quân trÑn thoát khÏi thành

57

phÑ, nh°ng ¿n tÑi bË quân Pháp uÕi kËp và bao vây ß cánh Óng

Lu-b¿ch. Bluy-khe §u hàng cùng vÛi t¥t c£ sÑ còn l¡i trong sÑ

14.000 binh lính, s) quan và t°Ûng l)nh, toàn bÙ sÑ pháo và ¡n d°ãc cça mình. Cùng trong lúc ó, quân Pháp l¡i ã xu¥t hiÇn ß Cu-xt¡-ranh trên Ô-e. Quân Pháp ã bi¿t lãi dång tình tr¡ng m¥t tinh th§n l¡ lùng và không thà t°ßng t°ãng °ãc ang lan tràn kh¯p n°Ûc PhÕ sau tr­n I-ê-na, ¿n n×i chÉ có bÑn ¡i Ùi bÙ binh, không có pháo, hiÇn ra d°Ûi chân thành Cu-xt¡-ranh, rÓi viên chÉ huy Ùi quân bé nhÏ ¥y òi thành Cu-xt¡-ranh ph£i §u hàng cing ch³ng c§n ph£i dùng ¿n hành Ùng nghi binh vây thành. Vëa mÛi gÍi hàng, thành Cu-xt¡-ranh ã h¡ khí giÛi cùng vÛi 4.000 quân trang bË §y ç, mÙt sÑ lÛn pháo binh và nhïng kho l°¡ng thñc to lÛn. Hàng lo¡t các pháo ài kiên cÑ ¥y §u hàng, không chút kháng cñ - mÙt iÁu ch°a tëng th¥y có trong lËch sí chi¿n tranh, iÃn hình nh¥t là pháo ài Mát-¡-bua - là mÙt giai tho¡i kó l¡ mà Na-pô-lê-ông tho¡t nghe báo cáo cing síng sÑt, ch°a dám tin.

Mát-¡-bua, pháo ài duy nh¥t ch°a §u hàng, là pháo ài kiên cÑ vào b­c nh¥t và Óng thÝi cing là mÙt trung tâm buôn bán lÛn, trù phú. Þ ó, t­p trung nhiÁu kho l°¡ng thñc và ¡n d°ãc lÛn, trong thành có lñc l°ãng Ón trú quan trÍng: 22.000 ng°Ýi trang bË §y ç, ·t d°Ûi quyÁn chÉ huy cça t°Ûng Clai. Sau khi Bluy-khe §u hàng, 22.000 ng°Ýi ¥y và pháo ài Mát-¡-bua là vË trí Ùc nh¥t còn sót l¡i cça các lñc l°ãng vi trang PhÕ. ThÑng ch¿ Nây ã tÛi chân thành. Trong lúc c¥p bách và tin ch¯c là s½ thu °ãc th¯ng lãi nên Nây cing không tính ¿n viÇc mang theo pháo à công thành mà chÉ mang theo ba, bÑn kh©u súng cÑi dã chi¿n. Nây kêu gÍi Clai nên §u hàng ngay. Th¥y Ñi ph°¡ng të chÑi, Nây h¡ lÇnh phát ho£; m¥y kh©u pháo nh¹ em theo ã không gây ra và cing không thà gây h° h¡i gì cho pháo ài °ãc, nh°ng th¿ là ç: ngày 8 tháng 11, Clai §u hàng cùng vÛi toàn bÙ thành quách. Nây ti¿n vào thành phÑ và th¥y ß ó r¥t nhiÁu kho quân nhu và kho hàng hóa Ó sÙ. Sau này, Clai gi£i thích vÁ hành Ùng ¥y cça mình r±ng: bßi dân chúng khi¿p £m vì súng cÑi cça quân Pháp, ã c§u xin Clai, vÛi t° cách là ng°Ýi chÉ huy thành, c§n ph£i sÛm §u hàng. Thà theo ý muÑn ó mà Clai ã §u hàng.

58

Khi °ãc tin Mát-¡-bua §u hàng, Na-pô-lê-ông, n°Ûc Pháp và toàn thà châu Âu Áu th¥y rõ r±ng sÑ ph­n n°Ûc PhÕ nh° th¿ là h¿t. Quân PhÕ bË tiêu diÇt hay bË b¯t, t¥t c£ các thành quách còn nguyên v¹n cùng vÛi mÙt sÑ lÛn kho quân trang, quân dång, quân giÛi, t¥t c£ Áu ã r¡i vào tay quân Pháp, thç ô và h§u kh¯p các thành phÑ (trë an-xíc) Áu do nhà c§m quyÁn Pháp cai trË và nhân dân ß âu cing tÏ ra th§n phåc hoàn toàn.

Sau khi i lang thang khÑn khÕ h¿t të thành phÑ này à sang thành phÑ khác, vua PhÕ, hoàng h­u Lu-i-d¡, con cái và qu§n th§n (còn l¡i r¥t ít) cuÑi cùng trú l¡i ß Me-men, biên giÛi cça v°¡ng quÑc PhÕ. T¥t c£ nhïng hy vÍng ình chi¿n và hòa bình mà Phri-rích Vin-hem ôm ¥p Áu ã tiêu tan h¿t, vì Na-pô-lê-ông ã Á ra nhïng iÁu kiÇn r¥t nghiÇt ngã. Na-pô-lê-ông cho ng trên báo Pháp nhïng bài mÉa mai châm chÍc tàn nh«n, Ùc ác Ñi vÛi hoàng h­u Lu-i-d¡, chÉ ích danh hoàng h­u là ng°Ýi chËu trách nhiÇm chính vÁ nhïng tai hÍa ã trút xuÑng n°Ûc PhÕ.

Nh°ng, nhïng sñ lng m¡ ác Ùc cça k» chi¿n th¯ng ã không c£n trß viÇc Phri-rích Vin-hem Ç tam vi¿t cho Na -pô-lê- ông mÙt béc th° lÝi l½ cung kính, tÏ ý mong mÏi éc hoàng ¿ Na- pô-lê-ông s½ °ãc hài lòng vÁ nhïng tiÇn nghi trong hoàng cung ß PÑt-xam hoàn toàn còn tÑt nguyên. Na-pô-lê-ông không thèm tr£ lÝi.

Trên con °Ýng võ nghiÇp dài dµng và §y chi¿n th¯ng cça mình, tr°Ûc kia cing nh° sau này, ch°a bao giÝ quyÁn lñc cça Na- pô-lê-ông l¡i ¡t ¿n Énh cao nh° mùa thu nm 1806, và vÁ sau không bao giÝ còn th¥y l¡i nïa. Trong mÙt tháng, të lúc b¯t §u chi¿n tranh (8 tháng 10) ¿n ngày Mát-¡-bua §u hàng (8 tháng

11), Na -pô-lê-ông ã hoàn toàn ánh b¡i mÙt trong bÑn c°Ýng quÑc lÛn ß châu Âu vào hÓi b¥y giÝ mà x°a nay Na-pô-lê-ông không dám khinh th°Ýng. Chi¿n th¯ng cça Na-pô-lê-ông th­t là hoàn mãn và hào hùng ch°a tëng th¥y. ây là l§n §u tiên Na-pô-lê-ông °ãc th¥y sñ h×n lo¡n, sñ ho£ng hÑt cça chính phç và cça các t°Ûng l)nh PhÕ, §u hàng ngay sau nhïng phát súng §u tiên, sñ thu§n phåc nhanh chóng và hoàn toàn tin c­y °ãc cça dân chúng và cça các nhà c§m quyÁn PhÕ. Quân Ma-m¡-lúc Ai C­p ã kháng cñ,

59

quân áo ã kháng cñ, quân ý ã kháng cñ, quân Nga ã b¡i tr­n nh°ng ding c£m tuyÇt vÝi, và ß tr­n Au-xtéc-lít, Na-pô-lê-ông ã ph£i ca ngãi tinh th§n quy¿t chi¿n cça mÙt sÑ ¡n vË Nga. Trong khi ó, mÙt quân Ùi tñ hào vÁ nhïng truyÁn thÑng cça Phri-rích Ç nhË, mÙt n°Ûc thëa h°ßng mÙt tÕ chéc cai trË hoàn h£o nh¥t và nhân dân có trình Ù vn hóa không thua mÙt n°Ûc nào ß châu Âu hÓi ¥y, b×ng nhiên bi¿n thành mÙt khÑi céng Ý b¥t Ùng. Toàn châu Âu sïng sÝ kinh ng¡c và sã hãi, cÑ nhiên là không nói ¿n nhïng quÑc gia éc, n°Ûc nào n°Ûc n¥y ang vÙi vã Ç lên Na-pô- lê-ông, ß cung iÇn PÑt-xam nhïng lÝi cam k¿t hoàn toàn th§n phåc.

R¥t tñ nhiên là trong nhïng ngày tháng 10 và tháng 11 ¥y. Na-pô-lê-ông sÑng trong mÙt màn s°¡ng xán l¡n, giïa nhïng tin téc hàng ngày tÛi t¥p bay vÁ Béc-lin và PÑt-xam báo tin §u hàng cça các pháo ài và các ám tàn quân cuÑi cùng cça PhÕ; giïa nhïng sñ quy phåc van xin tha tÙi và che chß, nhïng sñ khúm núm cam k¿t trung thành cça các v°¡ng h§u, công h§u, vua chúa, thì r¥t tñ nhiên là Na-pô-lê-ông quy¿t Ënh giáng cho k» thù chính cça mình, là n°Ûc Anh, mÙt òn s¥m sét, và òn ¥y có thà thñc hiÇn °ãc sau khi ã chi¿n th¯ng n°Ûc PhÕ. Ch°a §y hai tu§n sau khi Mát-¡-bua §u hàng thÑng ch¿ Nây, ngày 21 tháng 11 nm 1806, hoàng ¿ ký ¡o lu­t Béc-lin, nÕi ti¿ng, ban bÑ viÇc phong tÏa låc Ëa.

CuÙc phong tÏa låc Ëa óng mÙt vai trò r¥t to lÛn trong lËch sí cça ¿ quÑc Na-pô-lê-ông, trong lËch sí cça toàn châu Âu cing nh° châu Mù, nó trß thành c¡ sß cça toàn bÙ cuÙc ¥u tranh vÁ kinh t¿ và nh° v­y là c£ vÁ chính trË nïa, trong suÑt thÝi gian cça thiên anh hùng ca ¿ ch¿.

Nhïng iÃm chç y¿u cça ¡o lu­t Béc-lin gÓm nhïng gì? ViÇc c¥m thông th°¡ng vÛi n°Ûc Anh có të hÓi cách m¡ng và sau ó ã °ãc s¯c lÇnh ngày 10 Tháng S°¡ng mù nm thé V (1796) quy Ënh và bÕ sung cho rõ h¡n. D°Ûi thÝi Na-pô-lê-ông, s¯c lÇnh ó không nhïng ã °ãc thëa nh­n, mà ngày 22 tháng 2 cùng

60

nm 1806 ¥y, trong lúc c¥m nh­p kh©u các hàng dÇt và sãi bông b¥t cé të âu °a tÛi, mÙt l§n nïa hoàng ¿ ã xác Ënh l¡i quan iÃm b£o hÙ m­u dËch ch·t ch½ cça mình à b£o vÇ nÁn kù nghÇ cça n°Ûc Pháp. B±ng ¡o lu­t Béc-lin ngày 21 tháng 11 nm 1806, không ph£i Na-pô-lê-ông chÉ ti¿p tåc và cçng cÑ Ùc quyÁn nÙi th°¡ng cça ¿ quÑc, mà còn ánh ác liÇt vào toàn bÙ nÁn kinh t¿ Anh; chç ý cça Na-pô-lê-ông là °a nó ¿n ch× ch¿t ng¡t, ¿n ch× nhà n°Ûc phá s£n, ¿n ch× ói kém và §u hàng. L§n này, iÁu chç y¿u là không ph£i chÉ tÑng cÕ Anh ra khÏi ¿ quÑc Pháp mà còn muÑn tÑng cÕ Anh ra khÏi låc Ëa châu Âu, gi¿t ch¿t Anh vÁ m·t kinh t¿, t°Ûc o¡t các thË tr°Ýng châu Âu trong tay Anh. iÁu

1 cça ¡o lu­t vi¿t: "N°Ûc Anh bË coi là ß trong tình tr¡ng bË phong tÏa" và iÁu 2 nói: "T¥t c£ viÇc buôn bán và giao thiÇp vÛi n°Ûc Anh Áu bË c¥m". T¥t c£ viÇc giao thiÇp b±ng b°u iÇn ho·c b±ng cách khác Áu bË c¥m, lÇnh ban ra là ph£i b¯t ngay t¥t c£ nhïng ng°Ýi Anh trú ß kh¯p mÍi n¡i, ph£i tËch thu hàng hóa và tài s£n cça hÍ nói chung.

Khi phân tích viÇc phong tÏa låc Ëa, dù cho có thi¿u r¥t nhiÁu nhïng iÁu gi£i thích cå thÃ, chi ti¿t chng nïa - Na-pô-lê- ông không bao giÝ hà tiÇn viÇc gi£i thích này - thì ng°Ýi ta chÉ c§n Íc vn b£n ¡o lu­t Béc-lin cing ç à n¯m °ãc thñc ch¥t ý ngh)a lËch sí cça nó: viÇc phong tÏa kinh t¿ n°Ûc Anh chÉ có thà thu °ãc mÙt vài k¿t qu£ cå thà vÛi iÁu kiÇn: n¿u toàn thà châu Âu không hoàn toàn thuÙc quyÁn Na-pô-lê-ông thì ít ra cing ph£i ·t d°Ûi sñ kiÃm soát ng·t nghèo cça Na-pô-lê-ông. Trái l¡i, chÉ c§n mÙt c°Ýng quÑc không chËu khu¥t phåc và ti¿p tåc buôn bán vÛi n°Ûc Anh thì cing ç làm m¥t h¿t lñc cça ¡o lu­t, bßi vì të cái n°Ûc b¥t trË ó, hàng hóa Anh (vÛi nhãn hiÇu khác) s½ lan tràn dÅ dàng và nhanh chóng trên toàn cõi châu Âu.

K¿t lu­n ã rõ ràng: n¿u muÑn th¯ng °ãc n°Ûc Anh thì ph£i °ãc t¥t c£ các c°Ýng quÑc châu Âu thñc hiÇn ch·t ch½ viÇc phong tÏa låc Ëa, ph£i ·t toàn thà châu Âu d°Ûi quyÁn Na-pô-lê-ông và iÁu tr°Ûc tiên là ph£i chi¿m t¥t c£ các bÝ biÃn ß châu Âu à cho lính oan và c£nh binh Pháp hành Ùng °ãc dÅ dàng và tiêu diÇt °ãc n¡n buôn l­u. Không c§n ph£i hiÃu th¥u thâm ý chính trË cça

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:17:03)

61

Na-pô-lê-ông cing th¥y °ãc nhïng h­u qu£ tai h¡i cça viÇc phong tÏa không nhïng Ñi vÛi n°Ûc Anh mà còn vÛi ông £o khách hàng tiêu thå ß châu Âu, vì nh° v­y hÍ bË thi¿u m¥t nhiÁu s£n ph©m kù nghÇ và hàng hóa thuÙc Ëa cça Anh, të bông cho ¿n cà- phê và °Ýng. Na-pô-lê-ông cing thëa hiÃu tr°Ûc r±ng, vÁ ph§n nhïng th°¡ng nhân ng°Ýi Anh, viÇc buôn l­u s½ em l¡i r¥t nhiÁu lÝi, và do ó nó s½ hoành hành dï, nó s½ quy¿n ri nhïng th°¡ng nhân Pháp v«n th°Ýng bán nguyên liÇu cho ng°Ýi Anh ¿n méc nào. T¥t c£ nhïng iÁu ó, Na-pô-lê-ông Áu ã có dñ ki¿n §y ç và còn mÙt câu tr£ lÝi lô-gích nh° sau: ti¿p tåc nÑt cuÙc chinh phåc låc Ëa châu Âu, ã b¯t §u mÙt cách r¥t tÑt ¹p, Ã viÇc phong tÏa låc Ëa trß thành hiÇn thñc.

Na-pô-lê-ông ã r¥t nhanh chóng nh­n ra °ãc r±ng trong toàn châu Âu chÉ có mÙt t§ng lÛp dân chúng - t§ng lÛp t° s£n kù nghÇ - là s½ l¥y làm hài lòng vÁ viÇc không ph£i c¡nh tranh vÛi hàng Anh. Sau khi n°Ûc PhÕ bË b¡i tr­n và të khi xé X¯c-x¡ ph£n l¡i Óng minh cça mình à i vÛi Na-pô-lê-ông và héa thñc hiÇn ¡o lu­t Béc-lin thì nhïng kù nghÇ gia xé X¯c-x¡ l¥y làm sung s°Ûng, biÃu thË niÁm hoan hÉ mãnh liÇt, nh°ng còn th°¡ng nhân, nông dân và qu£ng ¡i qu§n chúng tiêu thå l¡i l¥y làm lo l¯ng và th¥t vÍng. Na-pô-lê-ông có thà bi¿t tr°Ûc °ãc r±ng chÉ còn có biÇn pháp duy nh¥t là dùng séc m¡nh, dÍa n¡t và c°áng béc mÛi buÙc °ãc các chính phç và nhân dân châu Âu ch¥p nh­n và thñc hiÇn úng ¯n các iÁu kho£n cça viÇc phong tÏa.

Të ngày 21 tháng 11 nm 1806, ngày ban bÑ ¡o lu­t, viÇc xây dñng kiÃu "¿ quÑc Sác-l¡-ma-nh¡", viÇc bành tr°Ûng và cçng cÑ ch¿ Ù ó trß thành c§n thi¿t tuyÇt Ñi và b¯t nguÓn mÙt cách lô-gích të ph°¡ng théc ¥u tranh kinh t¿ cça Na-pô-lê-ông chÑng l¡i n°Ûc Anh.

Th°ãng th° ngo¡i giao Tan-lây-rng °ãc hoàng ¿ triÇu ¿n cung iÇn PÑt-xam và °ãc lÇnh thông báo ngay téc kh¯c cho các ch° h§u nía ch° h§u nhïng ý Ënh cça Na-pô-lê-ông vÁ v¥n Á phong tÏa.

62

Óng thÝi, hoàng ¿ còn ra lÇnh cho các thÑng ch¿ chi¿m óng càng nhiÁu càng hay ven biÃn B¯c và ven biÃn Ban-tích. Na- pô-lê-ông bi¿t r¥t rõ tính ch¥t quái gß cça biÇn pháp mà ông quy¿t Ënh thñc hiÇn. "Chúng ta ã ph£i hy sinh nhiÁu khi ti¿n hành b£o vÇ quyÁn lãi riêng cça chúng ta thoát khÏi cuÙc tranh ch¥p cça bÍn vua chúa và chúng ta cing ã ph£i hy sinh nhiÁu khi, sau bao nhiêu nm vn minh, chúng ta ph£i quay trß l¡i vÛi nhïng nguyên t¯c nói lên ·c iÃm dã man cça thÝi ¡i nguyên thu÷ cça các quÑc gia; nh°ng vì quyÁn lãi cça nhân dân ta và cça các Óng minh cça chúng ta, chúng ta buÙc ph£i chÑng l¡i k» thù chung b±ng ngay nhïng vi khí mà k» thù ã dùng à ánh chúng ta". Na-pô-lê-ông vi¿t nh° v­y trong thông báo chính théc gíi cho Th°ãng nghË viÇn cça ¿ quÑc Pháp à báo tin viÇc thi hành phong tÏa låc Ëa. Béc th° ó, vi¿t cùng vÛi ¡o lu­t: "Béc-lin, 21 tháng 11 nm 1806".

VÛi thái Ù ngoan ngoãn câm l·ng và sã sÇt, châu Âu ón nh­n b£n công bÑ phong tÏa låc Ëa. Sau th£m hÍa cça n°Ûc PhÕ. Ch°a n°Ûc nào phåc hÓi °ãc tinh th§n và nhiÁu n°Ûc khi¿p sã tính tëng ngày, tin r±ng s½ ¿n l°ãt mình m¥t n°Ûc. N°Ûc Anh bi¿t là të nay trß i v¥n Á là ¥u tranh mÙt m¥t mÙt còn. N°Ûc Anh l¡i h°Ûng vÁ cái c°Ýng quÑc mà tr°Ûc ây Anh ã hai l§n ngÏ ý liên minh, vào nm 1798 và vào nm 1805. A-l¿ch-xan Ç nh¥t l¡i °ãc n°Ûc Anh héa viÇn trã tài chính, n¿u A-l¿ch-xan l¡i chÑng Na-pô-lê-ông và có ý Ënh céu n°Ûc PhÕ. Chính phç Anh cing thm dò c£ áo, nh°ng áo v«n ch°a hÓi phåc sau th¥t b¡i khçng khi¿p ß Au-xét-lít và áo l¡i còn nhìn sñ th¥t b¡i cça PhÕ b±ng con m¯t vui mëng Ùc ác, vì nm 1806 áo ã không dám gia nh­p khÑi liên minh thé ba. Ã áp l¡i, ß Pê-téc-bua, t¥t c£ Áu ã sµn sàng tái chi¿n. Þ t¥t c£ các n°Ûc, t¥t c£ các kinh thành và ·c biÇt ß Pê- téc-bua, Na-pô-lê-ông tÕ chéc mÙt b§y gián iÇp nhung nhúc và tay sai ç h¡ng, ç cá, cao thì có bá t°Ûc, hoàng thân và các bà hào hoa quý phái, th¥p thì có chç thuyÁn, chç quân, quân h§u, viên chéc b°u iÇn, th§y thuÑc, nhân viên ch¡y th°. BÍn này báo cho Na-pô-lê-ông bi¿t nhïng cuÙc th°¡ng l°ãng giïa Anh và Nga, ý Ënh và sñ chu©n bË cça A-l¿ch-xan, nhïng lÝi héa h¹n viÇn trã tiÁn b¡c cho Nga hoàng trong tr°Ýng hãp Nga tham chi¿n. Sau khi

63

t¡m thÝi l¥y Béc-lin làm trung tâm cai trË ¿ quÑc rÙng lÛn cça mình, Na-pô-lê-ông chú ý cùng mÙt lúc hai nhiÇm vå khó khn, không tách rÝi nhau: mÙt là ·t ra nhïng biÇn pháp c§n thi¿t à thñc hiÇn phong tÏa låc Ëa; hai là chu©n bË quân Ùi à nay mai giao chi¿n vÛi quân Nga t¥t s½ éng céu cho n°Ûc PhÕ b¡i tr­n.

Na-pô-lê-ông ra lÇnh chi¿m các thành phÑ buôn bán cÕ ß bÝ biÃn Hm-bua, Brem-me, Lu-b¿ch. Quân Pháp ti¿n quân theo dÍc bÝ biÃn B¯c và Ban-tích, vëa chi¿m óng các thành phÑ và làng m¡c ß ven biÃn, b¯t giï ng°Ýi Anh ch³ng may sa vào tay hÍ, tËch thu hàng hóa Anh dng kh¯p n¡i mÙt màng l°Ûi Ón bÑt và quân tu§n tiÅu à ngn ch·n n¡n buôn l­u cça ng°Ýi Anh. N°Ûc PhÕ, xé X¯c-x¡ và nhiÁu n°Ûc khác thuÙc éc ¿n t­n lúc ó v«n ph£i ài thÍ quân óng trên các n°Ûc bË chi¿m cé. Các thành phÑ Óng minh th°¡ng nghiÇp të nay trß i ph£i nuôi d°áng nhïng lính oan và lính canh phòng bÝ biÃn ng°Ýi Pháp óng trên bÝ biÃn B¯c à ngn ngëa hàng hóa Anh Ùt nh­p. Óng thÝi, Na-pô-lê-ông còn tích cñc chu©n bË viÇc xâm l°ãc ba Lan, mß mÙt chi¿n dËch mÛi chÑng quân Nga và t­p trung nhiÁu quân ß biên giÛi ông PhÕ.

L§n tham chi¿n này cça A-l¿ch-xan °ãc quy¿t Ënh bßi nhïng lý do chính áng h¡n nm 1805. Thé nh¥t là Na-pô-lê-ông uy hi¿p khá rõ rÇt biên thùy n°Ûc Nga: quân Ùi Pháp ã të Béc- lin hành quân vÁ phía tây. Thé hai là nhiÁu oàn ¡i biÃu Ba Lan nÑi nhau ¿n PÑt-xam à c§u xin Na-pô-lê-ông khôi phåc nÁn Ùc l­p cça Ba Lan, và Na-pô-lê-ông, hoàng ¿ cça n°Ûc Pháp, vua cça n°Ûc Ý, ng°Ýi b£o hÙ Liên bang sông Ranh, không ghét bÏ gì cái viÇc thêm vào ba danh hiÇu ¥y mÙt danh hiÇu khác có liên quan ¿n n°Ûc Ba Lan. Do ó, n°Ûc Nga ß vào tình tr¡ng bË e dÍa s½ m¥t Lít-va, Be-lô-rút-xi, có thà c£ U-cra-in ß hïu ng¡n sông ¡- nhi-ép. Thé ba là rõ ràng sau khi công bÑ ¡o lu­t phong tÏa låc Ëa, Na-pô-lê-ông s½ chÉ chËu dëng l¡i khi nào ã b±ng cách này ho·c cách khác béc °ãc n°Ûc Nga éng vÁ phía các c°Ýng quÑc ang thëa hành ¡o lu­t, và cuÑi cùng là viÇc ngëng buôn bán vÛi n°Ûc Anh gây nên h­u qu£ tai h¡i nghiêm trÍng cho viÇc xu¥t c£ng nông s£n cça Nga sang Anh, cing nh° Ñi vÛi viÇc Õn Ënh

64

tiÁn tÇ cça Nga hiÇn ã ang r¥t b¥p bênh. Tóm l¡i, có ç lý do à chi¿n tranh vÛi Na-pô-lê-ông, ó là ch°a nói ¿n ý muÑn phåc thù tr­n th¥t b¡i nhåc nhã ß Au-xtéc-lít, và ng°Ýi ta chu©n bË cuÙc ¥u séc này kù càng h¡n chi¿n dËch tr°Ûc nhiÁu. Khi ng°Ýi ta kinh ng¡c tr°Ûc sñ såp Õ không ngÝ cça PhÕ thì ng°Ýi ta ã ánh giá °ãc lñc l°ãng cça k» Ëch mà ng°Ýi ta ph£i °¡ng §u. Và cing không thà trông c­y và sñ giúp á ¯c lñc cça ai c£, vì n°Ûc PhÕ, vào cuÑi nm 1806, h§u nh° không còn là mÙt c°Ýng quÑc nïa.

Þ Pê-téc-bua, ng°Ýi ta quy¿t Ënh °a ra tiÁn tuy¿n mÙt ¡o quân 100.000 ng°Ýi cùng vÛi tÕng Ùi dñ bË pháo binh và vài trung oàn Cô-d¯c à chÑng Na-pô-lê-ông. Ùi c­n vÇ thì m¥y ngày sau mÛi rÝi Pê-téc-bua.

Na-pô-lê-ông quy¿t Ënh ti¿n quân tr°Ûc quân Nga. Tháng

11, quân Pháp ã vào Ba Lan. Giai c¥p quý tÙc Ba Lan và giai c¥p t° s£n ch³ng ông £o gì, ph§n lÛn bao gÓm các th°¡ng nhân và các nhà tiÃu công nghÇ, hoan hÉ ón ti¿p quân Pháp, chào mëng Na-pô-lê-ông, ng°Ýi phåc h°ng nÁn Ùc l­p cça Ba Lan ã bË m¥t i të cuÑi th¿ k÷ thé XVIII sau ba l§n ¥t n°Ûc bË phân chia. Nh°ng Na-pô-lê-ông có à ý gì ¿n nÁn Ùc l­p cça Ba Lan. Trong cuÙc ¥u trÍng ¡i ¥y cça ông, ông chÉ c§n dùng Ba Lan à làm tiÁn Ón ho·c làm bia á ¡n khi x£y ra chi¿n tranh vÛi Nga và áo ß miÁn ông châu Âu (vÛi Na-pô-lê-ông, n°Ûc PhÕ không c§n ¿m xÉa tÛi nïa). Nh°ng muÑn v­y thì trong chính sách Ñi ngo¡i, Na- pô-lê-ông ph£i hành Ùng úng nh° là ng°Ýi k¿ tåc truyÁn thÑng cách m¡ng cça n°Ûc Pháp t° s£n. Song Na-pô-lê-ông ch³ng bao giÝ tñ l)nh l¥y nhiÇm vå ó, và lúc ó Na-pô-lê-ông cing ch³ng ngh) tÛi viÇc tiêu diÇt ¿ quÑc cça bÍn Sa hoàng. ¿n mÙt lúc nào ó, n°Ûc Ba Lan s½ là nguÓn nhân lñc và v­t lñc à bÕ sung, ti¿p t¿ cho quân Ùi cça Na-pô-lê-ông. Na-pô-lê-ông ã ¡t °ãc måc ích §u tiên b±ng cách tranh thç °ãc c£m tình rÙng rãi cça giÛi tiÃu quý tÙc và t° s£n ß các thành phÑ Ñi vÛi n°Ûc Pháp, vÛi t° cách là ng°Ýi bênh vñc tñ do cça các dân tÙc. B±ng mÙt lo¡t nhïng biÇn pháp tr°ng thu nghiêm ng·t, Na-pô-lê-ông ã bòn rút °ãc nhïng nguÓn lãi khá lÛn ß Ba Lan.

65

Sau hòa °Ûc Tin-dít, Na-pô-lê-ông ph£i gi£i qu¿t "v¥n Á Ba Lan" b±ng cách em phân chia l¡i n°Ûc Ba Lan, và giao cho Óng minh mÛi cça mình là vua xé X¯c-x¡ ph§n ¥t ai lÛn nh¥t cça Ba Lan thuÙc PhÕ, tên là ¡i công quÑc Vác-sa-va. Công quÑc này gÓm nía ph§n b¯c n°Ûc Ba Lan vùng thiÃu sÑ, trë vùng Bi-ê-lÑt-xtÑc ã giao cho A-l¿ch-xan. Nh°ng tr°Ûc khi ký hòa °Ûc Tin-dít, tình hình th¯ng b¡i v«n ch°a rõ rÇt, trong lúc chÝ ãi, Na-pô-lê-ông ã thành l­p °ãc mÙt phái thân Pháp trong sÑ ¡i th§n ng°Ýi Ba Lan, nh°ng bÍn này do dñ mãi mÛi dám quy¿t Ënh vì hÍ sã n°Ûc Nga có thà tr£ thù vào nhïng chúa ¥t lÛn là hÍ hàng thân thích cça hÍ ang ß Lít-va, ß Bê-lô-rút-xi và ß U-cra-in, b¥t cé lúc nào cing °ãc. Th°ãng th° bÙ chi¿n tranh cça chính phç lâm thÝi Ba Lan, hoàng thân Giô-dép Pô-nhi-a-tÑp-xki, sau này trß thành thÑng ch¿ Pháp, cing không tuyên bÑ ngay là thân Na -pô-lê-ông.

Chính sách Ñi nÙi cça Na-pô-lê-ông ß Ba Lan nh±m ©y Ba Lan ti¿n mÙt b°Ûc trên chiÁu h°Ûng bi¿n chuyÃn thành mÙt quÑc gia t° b£n. iÁu 1 cça b£n hi¿p pháp mà Na-pô-lê-ông ã quy Ënh cho ¡i công quÑc Vác-sa-va có nói: "Thç tiêu ch¿ Ù nô lÇ. T¥t c£ mÍi ng°Ýi công dân Áu bình ³ng tr°Ûc pháp lu­t". Thñc ra, ó chÉ là lÝi nói suông, vì khi ã bÏ làng ra i thì "ng°Ýi nông dân tñ do" ph£i nÙp l¡i ruÙng ¥t cho chúa ¥t. Do chËu £nh h°ßng cça nhïng ng°Ýi công dân tñ do là binh lính Pháp nên trong sÑ nông nô ng°Ýi Ba Lan thuÙc PhÕ, ã b¯t §u xu¥t hiÇn nhïng d¥u hiÇu §u tiên cça phong trào ¥u tranh chÑng chúa ¥t. Nh°ng phong trào ó bË th¥t b¡i. ViÇc "gi£i phóng" nông dân mÙt cách hình théc ¥y không làm bÍn chúa ¥t m¥t mát mÙt chút quyÁn lãi nào.

Quân Ùi Pháp °ãc ón ti¿p nÓng h­u ß Ba Lan, vì hÍ ã nhen nhóm ß ó nhïng niÁm hy vÍng: n°Ûc Ba Lan thoát khÏi ách ô hÙ cça PhÕ, cing nh° sau này s½ thoát khÏi ách thÑng trË cça áo, và viÅn c£nh s½ "oàn tå" l¡i vÛi Lít-va, Be-lô-rút-xi, U-cra-in. Vùng Pô-d¡-nan ã ón ti¿p long trÍng thÑng ch¿ a-vu. Kh¯p vùng, ngay c£ nhïng n¡i quân Pháp ch°a i ¿n, ng°Ýi ta ã cách chéc nhïng nhà c§m quyÁn PhÕ và thay b±ng nhïng nhà c§m quyÁn ng°Ýi Ba Lan. Vai trò lãnh ¡o trong buÕi §u cça cuÙc nÕi

66

d­y chÑng l¡i n°Ûc PhÕ là do Vi-bích-ki, mÙt trong nhïng ng°Ýi ã tham gia cuÙc khßi ngh)a do CÑt-xi-út-cô lãnh ¡o, ß Pháp trß vÁ.

Phong trào ¥u tranh chÑng n°Ûc PhÕ ngày càng phát triÃn rÙng rãi. Lúc §u, trong sÑ nhïng binh oàn khßi h¥n ang hình thành, nÕi b­t là nhïng cuÙc nÕi d­y do quý tÙc tÕ chéc, nh°ng të cuÑi tháng giêng nm 1807, nhiÁu trung oàn chính quy thuÙc

"binh oàn" cça t°Ûng ôm-brao-xki të ý vÁ xu¥t hiÇn trên m·t tr­n và ti¿n vÁ an-xích. ¿n tháng 2 nm 1807 ã có tÛi 30.000 quân chính quy do các cñu s) quan và h¡ s) quan cça các "binh oàn Ba Lan" chÉ huy, các binh oàn này do Na-pô-lê-ông thành l­p trong chi¿n dËch ánh n°Ûc Ý nm 1796-1797.

Nh°ng nhìn chung, ng°Ýi ta không bàn ¿n viÇc tÕng Ùng viên ß trong n°Ûc à trã lñc cho quân Pháp, và thÑng ch¿ Lan-n¡ të Ba Lan vi¿t vÁ cho Na-pô-lê-ông lúc này ang ß Béc-lin r±ng không hy vÍng gì nhiÁu ß ng°Ýi Ba Lan vì hÍ có nhiÁu khuynh h°Ûng vô chính phç và Ñi vÛi hÍ không thà xây dñng mÙt cái gì lâu bÁn °ãc.

CuÑi tháng 11, Na-pô-lê-ông nh­n °ãc tin có nhiÁu ¡n vË i tr°Ûc cça quân Ùi Nga ã vào Vác-sa-va, Na-pô-lê-ông ra lÇnh cho Muy-ra và a-vu téc kh¯c ti¿n quân i Vác-sa-va. Ngày 28 tháng

11, Muy-ra d«n §u Ùi kõ binh, chi¿m °ãc thành phÑ mà quân PhÕ ã bÏ të chiÁu hôm tr°Ûc à rút sang bên kia bÝ sông Vi-xtuyn và ã Ñt cháy c§u. RÓi Na-pô-lê-ông cing ¿n Ba Lan, lúc §u ß Pô-d¡-nan, sau ¿n ß Vác-sa-va. BÍn quý tÙc kéo ¿n chào mëng, Na-pô-lê-ông tuyên bÑ là tr°Ûc h¿t c§n ph£i làm cho viÇc phåc h°ng n°Ûc Ba Lan trß thành danh chính ngôn thu­n. L½ ra Na-pô- lê-ông ã Ënh °a ng°Ýi anh hùng dân tÙc Ba Lan nÕi ti¿ng thÝi b¥y giÝ ß Pa-ri vÁ n°Ûc, ó là Ta-ê CÑt-xi-út-cô, ng°Ýi c§m §u phong trào ¥u tranh chÑng chia c¯t n°Ûc Ba Lan, d°Ûi triÁu ¡i Ca-t¡-rin. Nh°ng CÑt-xi-út-cô ã °a ra nhïng iÁu kiÇn nh±m b£o £m nÁn tñ do cça Ba Lan khÏi r¡i vào tay Na-pô-lê-ông, k» mà CÑt-xi-út-cô coi là mÙt tên chuyên ch¿. Phu-sê, ng°Ýi ti¿n hành th°¡ng l°ãng ã thÉnh thË Na-pô-lê-ông xem nên n nói th¿ nào vÛi nhà ái quÑc Ba Lan. Hoàng ¿ tr£ lÝi mÙt cách gi£n ¡n r±ng:

"CÑt-xi-út-cô là mÙt th±ng ngÑc". Na-pô-lê-ông quy¿t Ënh chÉ dña

67

vào lñc l°ãng cça chính mình, không trông c­y vào cuÙc khßi ngh)a chÑng l¡i n°Ûc Nga Sa hoàng ß Lít-va và ß Be-lô-rút-xi nïa.

Chi¿n tranh vÛi n°Ûc Nga mß màn. RÝi khÏi Vác-sa-va, Na- pô-lê-ông ti¿n công quân Nga. Sau mÙt vài tr­n xô xát nhÏ, ngày

26 tháng 12 nm 1806 ã x£y ra mÙt tr­n ß Phu-tút, bên sông Na- rép. T°Ûng Ben-nít-xen chÉ huy quân Nga; Ñi vÛi Ben-nít-xen, A- l¿ch-xan th¥y vëa có ác c£m l¡i vëa lo ng¡i, cing nh° Ñi vÛi nhïng ng°Ýi ã ám sát Pôn Ç nh¥t (thñc ra hÍ chÉ là nhïng tên tòng ph¡m cça A-l¿ch-xan mà thôi), nh° A-l¿ch-xan ã ph£i cí Ben-nít-xen vì không °ãc mÙt viên t°Ûng nào có tài h¡n. ThÑng ch¿ Lan-n¡ chÉ huy quân Pháp. Tr­n ánh k¿t thúc không phân th¯ng b¡i, và trong mÍi tr°Ýng hãp nh° v­y, bao giÝ ôi bên cing Áu báo tin r±ng mình ã th¯ng tr­n lên nhà vua. Lan-n¡ báo cáo lên Na -pô-lê-ông là quân Nga ã bË uÕi ra khÏi Pun-tút và bË tÕn th¥t n·ng, Ben-nít-xen báo cáo lên A-l¿ch-xan là ã ánh b¡i °ãc ích thân Na-pô-lê-ông, trong khi ¥y Na-pô-lê-ông ch°a hÁ bao giÝ ß Pun-tút, không ß c£ nhïng vùng lân c­n Pun-tút.

Nh°ng ngay të tr­n giáp chi¿n này, quân Pháp ã hiÃu r±ng không ph£i là hÍ ang °¡ng §u vÛi quân PhÕ b¡c nh°ãc mà là vÛi nhïng ¡n vË Nga tinh nhuÇ và ding c£m. Na-pô-lê-ông óng b£n doanh trú quân ß Ba Lan và Óng thÝi iÁu viÇn të Pháp sang. Quân Ùi Nga cing nh­n °ãc viÇn binh të các tÉnh ß trong n°Ûc gíi ¿n.

Na-pô-lê-ông iÁu ¿n Ba Lan chëng 105.000 quân, trong sÑ ó thì g§n 30.000 óng ß các thành phÑ và ß giïa Toóc-no và Grô- en à phòng mÍi cuÙc ti¿n công b¥t ngÝ të Me-men ¿n, m·c dù Phri-rích Vin-hem h§u nh° ã không còn quân Ùi. Ben-nít-xen có të 80 ¿n 90 nghìn quân. Hai bên ang bÑ trí giao chi¿n. ã Tr­n ó x£y ra ngày 8 tháng 2 nm 1807, ß g§n Ai-lau (hay úng h¡n là ß Proi-sít Ai-lau) thuÙc miÁn ông PhÕ. Na-pô-lê-ông tÕng chÉ huy quân Ùi Pháp. Tr­n Ai-lau là mÙt trong nhïng tr­n quy¿t chi¿n ác liÇt nh¥t vào thÝi ¥y và vÁ m·t ó thì nó v°ãt t¥t c£ mÍi tr­n mà Na-pô-lê-ông ã giao chi¿n. Tr­n Ai-lau k¿t thúc cing không phân th¯ng b¡i. Ben-nít-xen ã m¥t mÙt ph§n ba quân sÑ, Na-pô- lê-ông cing tÕn th¥t n·ng nÁ. Quân Nga ã iÁu ra m·t tr­n mÙt

68

lñc l°ãng pháo binh nhiÁu g¥p bÙi quân Pháp và các thÑng ch¿ Pháp còn ch°a kËp thÝi có ç m·t ß tr­n Ëa. Quân oàn cça thÑng ch¿ Ô-gi¡-rô bË pháo binh Nga tiêu diÇt g§n h¿t. Chính b£n thân Na-pô-lê-ông cùng vÛi bÙ binh ß giïa ngh)a Ëa Ai-lau, lúc ó là trung tâm cça chi¿n tr°Ýng, cing suýt ch¿t vì ¡n ¡i bác r¡i nh° m°a xung quanh. Cành cây bË tiÇn ét và ¡n bay vù vù trên §u Na-pô-lê-ông. Na-pô-lê-ông luôn luôn quan niÇm r±ng mÙt ng°Ýi chÉ huy tr°ßng không °ãc liÁu m¡ng hy sinh n¿u không thñc sñ c§n thi¿t, nh°ng bây giÝ ây, ß Ai-lau, ông l¡i th¥y ph£i hy sinh nh° ß Lô-i và ß c§u ác-cô-l¡ Ù nÍ. ChÉ khác là ß Lô-i ho·c ác-cô- l¡, Na-pô-lê-ông ph£i xông tr°Ûc lên c§u à lôi kéo ám c­n vÇ do dñ, còn ß Ai-lau thì ông l¡i ph£i Ùng viên bÙ binh kiên trì giï vïng tr­n Ëa, không °ãc rÑi lo¡n hàng ngi d°Ûi ho£ lñc cça quân Nga.

Na-pô-lê-ông và c­n th§n Áu th¥y r±ng chÉ sñ có m·t cça hoàng ¿ mÛi có thà giï vïng tinh th§n bÙ binh trong tình th¿ khçng khi¿p này. Hoàng ¿ éng nguyên ß vË trí chÉ huy, ti¿p tåc h¡ lÇnh cho mÙt vài s) quan tùy tùng, vëa thoát °ãc n¡i tí Ëa, ¿n ch× Na-pô-lê-ông ang cùng trú vÛi m¥y ¡i Ùi bÙ binh. D°Ûi chân Na -pô-lê-ông, xác binh lính và s) quan ngÕn ngang. Các ¡i Ùi tác chi¿n bË ho£ lñc quân Nga tiêu hao d§n, lính c­n vÇ và lính m·c áo giáp d§n d§n Áu ph£i ra thay th¿ hÍ. Vëa bình t)nh ra lÇnh, Na-pô-lê-ông vëa ãi thÝi c¡, và thÝi c¡ ã ¿n khi toàn bÙ kõ binh Pháp Ùt kích th¯ng lãi vào chç lñc quân Nga và cuÑi cùng ã céu vãn °ãc tình th¿. RÑt cuÙc ngh)a Ëa Ai-lau v«n ß trong tay quân Pháp và trung tâm cça tr­n ánh di Ùng thành nhiÁu iÃm trên chi¿n tr°Ýng rÙng mênh mông.

Khi bóng tÑi b¯t §u phç kín chi¿n tr°Ýng thì quân Pháp tñ coi là k» th¯ng tr­n, vì Ben-nít-xen ã rút lui. Trong thông báo, Na-pô-lê-ông nói ¿n th¯ng lãi, nh°ng không ph£i chÉ có riêng mình Na-pô-lê-ông mÛi hiÃu là quân Pháp không thu °ãc th¯ng lãi thñc sñ trong ngày huy¿t chi¿n ác liÇt ó, vì quân Pháp ã bË hy sinh r¥t nhiÁu. Na-pô-lê-ông cing hiÃu tÕn th¥t cça quân Nga còn lÛn h¡n th¿ nïa (xong cing không ¿n n×i bË tÕn th¥t m¥t nía quân sÑ nh° quân Pháp ã xác Ënh). Na-pô-lê-ông bi¿t là Ben-nít-

69

xen còn giï °ãc nhïng lñc l°ãng áng sã, có tinh th§n chi¿n ¥u cao và không nhïng không thëa nh­n bË th¥t b¡i, Ben-nít-xen còn loan báo r§m rÙ th¯ng lãi cça mình i kh¯p n¡i.

SuÑt trong bÑn tháng, quân Pháp không thu °ãc mÙt k¿t qu£ nào Ñi vÛi quân Nga, và Cô-lanh-cua, công t°Ûc xé Vi-xng, h¡i n£n chí, vi¿t r±ng có trÝi bi¿t °ãc bao giÝ thì hÍ s½ th¯ng lãi. Trên thË tr°Ýng chéng khoán Pa-ri, sau tr­n Ai-lau, tiÁn tÇ såt giá ùng ùng. Þ xa n°Ûc Pháp, éng tr°Ûc quân Nga ã giáng cho quân Pháp mÙt òn ác liÇt không kém gì òn quân Pháp ánh vào hÍ, Na-pô-lê-ông ph£i chu©n bË mÙt tr­n quy¿t Ënh. Bßi vì chÉ mÙt tr­n th¥t b¡i hay chÉ mÙt tr­n Ai-lau mÛi nïa thôi là s½ ç à mß §u cho toàn thà châu Âu nÕi d­y chÑng l¡i k» xâm l°ãc.

Mùa ông buÑt l¡nh và mù s°¡ng, Na-pô-lê-ông ph£i óng quân trên ¥t n°Ûc Ba Lan hoang tàn và miÁn ông PhÕ. Sau tr­n Ai-lau các bÇnh viÇn §y é nhïng th°¡ng binh n·ng. Trên bãi chi¿n tr°Ýng, hàng nghìn xác ch¿t bÏ l¡i không chôn c¥t, rïa thÑi và mùi xú u¿ xông lên nÓng n·c hàng ki-lô-mét xung quanh, làm không ai dám ¿n g§n.

Na-pô-lê-ông quy¿t Ënh ãi sang xuân s½ l¡i mß chi¿n dËch. VÛi tinh th§n không mÇt mÏi, Na-pô-lê-ông vëa thân hành i kiÃm tra nhïng vË trí xa xôi nh¥t, trên mÙt Ëa bàn rÙng lÛn, vëa i thm các bÇnh viÇn, sn sóc các chuy¿n xe ti¿p t¿, vëa bÕ sung quân sÑ b±ng tân binh °a ß Pháp sang. Hoàng ¿ r¥t chú ý ¿n tình hình là quân Nga h§u nh° ß ngay trên ¥t n°Ûc hÍ, cách biên thùy ¥t n°Ûc hÍ có m¥y b°Ûc chân, còn Na-pô-lê-ông thì cách xa n°Ûc Pháp b±ng c£ mÙt vùng ¥t ai rÙng lÛn gÓm nhïng n°Ûc châu Âu b¡i tr­n và h§u nh° ã bË khu¥t phåc nh°ng cm ghét Na-pô-lê-ông. Nhïng v­t ph©m c§n thi¿t Áu ph£i ti¿p t¿ të xa l¡i. Nhân dân bË quân Ùi c°Ûp bóc s¡ch tr¡n, hÍ ói khát i lang thang cùng vã con xung quanh các tr¡i lính Pháp à xin n.

Na-pô-lê-ông không muÑn mình sÑng §y ç qua ti¿t mùa ông này trong các thành phÑ bË chi¿m óng, ß Pô-d¡-nan, ß Bre- xlau, hay ß trong lâu ài Vác-sa-va lÙng l«y. Na-pô-lê-ông muÑn

70

duy trì tinh th§n cça binh s) trong chi¿n dËch §y gian khÕ này b±ng hành Ùng g°¡ng m«u cça mình. Të b£n doanh trú quân, Na-pô-lê-ông vi¿t th° cho anh là Giô-ép, ng°Ýi mà Na-pô-lê-ông ã phong cho làm vua ß Na-pl¡, nói r±ng có khi 15 ngày ông không tháo çng. Na-pô-lê-ông nói thêm: quân Ùi Pháp sÑng trong tuy¿t Íng và bùn l§y, không r°ãu vang, không r°ãu m¡nh, không bánh, n toàn khoai và thËt, lúc ti¿n lúc lùi, Ýi sÑng cng th³ng, thi¿u thÑn, lúc nào cing ph£i ánh nhau vÛi quân Ëch. Th°¡ng binh °ãc chß trên xe tr°ãt tuy¿t không mui °a ¿n mÙt Ëa iÃm các ¥y 50 d·m. HÍ ã ti¿n hành chi¿n tranh vÛi t¥t c£ séc lñc cça hÍ và trong t¥t c£ sñ khçng khi¿p cça chi¿n tranh.

M¥y tháng buÙc ph£i ngëng chi¿n Ñi vÛi Na-pô-lê-ông là c£ mÙt giai o¡n làm viÇc tích cñc phi th°Ýng. Cé ba, bÑn ngày l¡i có công vn gi¥y tÝ të Pa-ri, An-xtéc-am, My-lan, Na-pl¡, Béc-lin gíi tÛi cùng vÛi báo cáo cça các bÙ tr°ßng, các thÑng ch¿ và các phó v°¡ng, th° tín cça các ¡i sé. Là mÙt ông vua Ùc tài cai trË nhiÁu quÑc gia lÛn, bao giÝ Na-pô-lê-ông cing giành cho mình quyÁn tÑi h­u quy¿t Ënh t¥t c£ các v¥n Á quan trÍng. Lúc thì trú trong mÙt kho thóc, nh° khi ß Ô-xtê-rÑt, lúc ß trong mÙt túp lÁu cça nông dân, Na -pô-lê-ông xem công vn gi¥y tÝ gíi tÛi, h¡ mÇnh lÇnh và quy¿t Ënh. Trong cùng mÙt ngày, Na-pô-lê-ông th£o ¡o lu­t tng c°Ýng viÇc kiÃm tra thu¿ quan; sía Õi và ký các vn b£n iÁu lÇ cça mÙt tr°Ýng hÍc cho con gái các s) quan; khiÃn trách em mình là vua n°Ûc Hà Lan ho·c yêu c§u vua xé Ba-vi-e ph£i tng c°Ýng viÇc giám thË vùng Ti-rôn, Na-pô-lê-ông ra lÇnh cho dòng hÍ BuÑc- bông Tây Ban Nha tng c°Ýng quân sÑ canh phòng bÝ biÃn, ông chú ý ¿n vn hÍc, ùng ùng gi­n dï vÁ nhïng quan iÃm vn hÍc cça tu§n báo Méc-cuy-r¡ n°Ûc Pháp mà công cho là ngu xu©n, chÉ thË cho bÙ tr°ßng công an Phu-sê ph£i l­p téc sía l¡i t¥t c£ nhïng ý ki¿n cça tÝ báo ó và th­m chí ra lÇnh tìm mÙt ng°Ýi chç bút khác "bi¿t l½ ph£i h¡n" cho tÝ báo ó. Na-pô-lê-ông hÏi c£ tình hình kù nghÇ t¡ låa Li-ông và còn muÑn bi¿t t¡i sao ng°Ýi ta l¡i à các nï diÅn viên sân kh¥u Pháp ng°Ýi nÍ thç o¡n vÛi ng°Ýi kia, £nh h°ßng ¿n nghÇ thu­t cça hÍ; Na-pô-lê-ông ra lÇnh tråc xu¥t bà Xta-en khÏi Pa-ri vì nhïng t° t°ßng tñ do cça bà ta; soát l¡i các

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:18:36)

71

sÕ sách và báo cáo cça BÙ tài chính và ã phát hiÇn ra °ãc nhiÁu sñ nh§m l«n, không chính xác. Ông cách chéc và bÕ nhiÇm các công chéc ß bên ý, ra lÇnh theo dõi chu áo tình hình ß áo và nhïng công viÇc chu©n bË vÁ m·t quân sñ cça n°Ûc Áo; ra lÇnh kiÃm tra các thành phÑ và làng m¡c ß PhÕ.

Nhïng lo¡i công viÇc ¥y r¥t nhiÁu và r¥t khác nhau, nh°ng Na-pô-lê-ông bao giÝ cing Á ra °ãc nhïng gi£i pháp rõ ràng, chính xác và không ch­m trÅ; không hài lòng gi£i quy¿t các công viÇc mà các bÙ tr°ßng, các t°Ûng l)nh và các ¡i sé ã Ç lên, chính b£n thân Na -pô-lê-ông Á ra nhïng v¥n Á mÛi và yêu c§u mÍi ng°Ýi ph£i báo cáo g¥p. Các Ùi giao thông liên l¡c phi ngña chí tí i vÁ các phía ã Ënh và các mÇnh lÇnh °ãc thi hành. Na -pô-lê- ông chÉ ¡o t¥t c£ nhïng côngviÇc ó cùng mÙt lúc vÛi nhïng công viÇc chính có liên quan ¿n viÇc chu©n bË vÁ m·t ngo¡i giao và quân sñ cça chi¿n dËch mùa xuân s¯p tÛi.

Na-pô-lê-ông thành công rñc rá trong viÇc ¡t tÛi måc tiêu mà ông ta ã trù tính të cuÑi nm 1806, lôi kéo °ãc vua ThÕ ©y m¡nh h¡n nïa cuÙc chi¿n tranh chÑng l¡i n°Ûc Nga mà Na-pô-lê- ông ã tuyên chi¿n. Tháng 3 nm 1807, Na-pô-lê-ông vi¿t mÙt béc th°, lÝi l½ r¥t không khéo, gíi cho vua ThÕ khi¿n vua ThÕ hành Ùng kiên quy¿t h¡n, nh° tr°Ûc ây Na-pô-lê-ông ã nhen l¡i mâu thu«n giïa Xe -lim vÛi n°Ûc Anh. Do ó mÙt bÙ ph­n quân Nga ph£i rút khÏi sông Vi-xtuyn và Ni-ê-men, n¡i quy¿t Ënh sÑ ph­n cça chi¿n dËch. Na-pô-lê-ông cing ã ti¿n hành àm phán m¥y ngày vÛi triÁu ình n°Ûc PhÕ ang tË n¡n ß C¡-ni-xbéc. iÁu kiÇn cça Na -pô-lê-ông °a ra Ñi vÛi Phri-rích Vin-hem Ç tam xem ra quá n·ng, Vin-hem ã bÏ dß cuÙc iÁu ình. Ngày 26 tháng 4, PhÕ hÙi ki¿n riêng vÛi Nga hoàng ß Bác-ten-xtanh và sau ó trß thành hoàn toàn b¥t trË: chính Vin-hem Ç tam ã Á ra nhïng iÁu kiÇn mà Na-pô-lê-ông dù có bË ¡i b¡i chng nïa cing không bao giÝ ch¥p nh­n °ãc.

Na-pô-lê-ông cho r±ng trong chi¿n tranh không có viÇc gì nhÏ mÍn c£; ông cân nh¯c h¿t th£y, dñ ki¿n h¿t th£y vì bi¿t r³ng k¿t qu£ cça mÙt tr­n ánh lúc ang ß vào phút quy¿t Ënh ôi khi l¡i phå thuÙc vào nhïng nguyên nhân không thà xác Ënh °ãc.

72

Ng°Ýi, pháo, ¡n d°ãc ùn ùn tng viÇn vÁ các Ón tr¡i và tñ thân hoàng ¿ phân phÑi các thé ó cho các quân oàn. Ông ã ban bÑ úng lúc r¥t nhiÁu mÇnh lÇnh và ã ký mÙt lo¡t các hiÇp °Ûc à bÕ sung vào quân Ùi hiÇn thÝi cça ông thêm nhiÁu chi Ùi lính éc, ý, Hà Lan.

Châu Âu khi¿p £m ¿n méc Ù mà Na-pô-lê-ông muÑn làm gì thì làm, ngay c£ Ñi vÛi c°Ýng quÑc ch°a bao giÝ tham chi¿n vÛi Na-pô-lê-ông hay vÛi mÙt n°Ûc nào khác. Cho nên muÑn tng c°Ýng quân Ùi à sau ây giao chi¿n vÛi quân Nga, Na-pô-lê-ông tính ra r±ng có thà yêu sách Tây Ban Nha chëng 15.000 quân, m·c dù không có quyÁn ho·c mÙt lý do nào c£, và Tây Ban Nha cing không ß trong tình tr¡ng chi¿n tranh vÛi PhÕ hay Nga. MÙt béc công hàm kh©n c¥p °ãc gíi ¿n Ma-rít, trong ó Na-pô-lê- ông l°u ý thç t°Ûng Tây Ban Nha Gô-oay vÁ viÇc 15.000 quân ó r±ng, b£n thân hÍ thì "hoàn toàn vô dång", nh°ng trái l¡i, Ñi vÛi Na-pô-lê-ông có r¥t nhiÁu tác dång. Th¿ mà cái lý l½ t°ßng chëng không thà có °ãc ¥y - vì ch³ng có lý l½ nào khác - l¡i ã tÏ ra có séc thuy¿t phåc chính phç Tây Ban Nha ¿n n×i 15.000 quân °ãc °a ngay ¿n cho Na-pô-lê-ông, mÙt ph§n sang ông PhÕ, mÙt ph§n sang miÁn b¯c n°Ûc éc. Tháng 5 nm 1807, Na -pô-lê-ông có d°Ûi quyÁn tám thÑng ch¿ và ng§n ¥y quân oàn, vÛi tÕng sÑ quân là 228.000 ng°Ýi, không kà ٠170.000 binh lính chi¿m óng n°Ûc PhÕ và ch°a bË gÍi i tham gia chi¿n dËch s¯p mß vào mùa xuân. Trong mùa xuân ¥y, tình hình ti¿p t¿ °ãc c£i thiÇn. Ngày 26 tháng 5, an-xích §u hàng thÑng ch¿ L¡-phe-vr¡ sau mÙt thÝi gian c§m cñ t°¡ng Ñi dài và ng°Ýi ta thu °ãc ß ó nhiÁu kho l°¡ng thñc lÛn và quân dång ç các lo¡i.

Giai o¡n k¿t thúc ¿n g§n. Quân Ùi Nga, sau tr­n Ai-lau cing °ãc tng c°Ýng thêm vÁ quân sÑ, nh°ng trang bË l¡i kém nhiÁu so vÛi ¡i quân cça Na-pô-lê-ông. Trong quân Ùi Pháp, t¥t nhiên cing có n¡n tham ô ling o¡n: Na-pô-lê-ông ã uÕng công trong viÇc diÇt bÍn n c¯p và bÍn hÑi lÙ, bÍn §u c¡ và bÍn môi giÛi, bÍn tài chính b¥t l°¡ng và bÍn ling o¡n. Trong cuÙc chi¿n tranh này, Na-pô-lê-ông ã bË th¥t b¡i, và ngay ß Pháp ng°Ýi ta cing nói r±ng t¥t c£ bÍn n c¯p ¥y Áu chÉ c°Ýi khi bÍn chúng

73

nghe th¥y ng°Ýi ta tán tång hoàng ¿ là "vô Ëch". Ng°Ýi ta còn nói r±ng quân Pháp sÑng cñc kó gian khÕ, v¥t v°ßng suÑt c£ mùa ông nm 1807 trong mÙt vùng hoang tàn, tuy v­y, quân Nga l¡i còn sÑng cñc khÕ h¡n nhiÁu. Binh lính Nga ói và rét, ch¿t nh° ruÓi.

A-l¿ch-xan Ç nh¥t sã mÙt tr­n Au-xtéc-lít thé hai. Të lâu, trong giÛi c§m quyÁn và triÁu ình, ng°Ýi ta cho r±ng c§n thi¿t ph£i dÑc toàn bÙ lñc l°ãng tinh th§n và v­t ch¥t cça nhân dân Nga à chu©n bË cuÙc chi¿n ¥u lÛn. ý Ënh ó ã mang l¡i nhïng k¿t qu£ r¥t kó l¡. Ng°Ýi ta phÕ bi¿n måc ích ¥y cho hÙi Óng tôn giáo, rÓi hÙi Óng này, ho·c do ng°Ýi ta gãi ý ho·c do ý ki¿n riêng cça hÙi Óng ã quy¿t Ënh mß mÙt cuÙc v­n Ùng l¡ lùng, làm kinh ng¡c bao nhiêu ng°Ýi hÓi ó. Trong b£n s¯c då gíi cho toàn thà giáo dân chính thÑng do nhïng ng°Ýi chn d¯t linh hÓn chuyÃn ¿n, Na-pô-lê-ông °ãc miêu t£ nh° là tiÁn thân cça Qu÷ v°¡ng ph£n Chúa, nh° k» thù të hàng triÇu nm nay cça éc tin, nh° ng°Ýi sáng l­p ra pháp ình Do Thái, ngoài ra, ng°Ýi ta còn nói Na-pô-lê-ông là ng°Ýi bÏ ¡o Thiên chúa à theo ¡o HÓi (ám chÉ các chi¿n dËch ß Ai C­p và ß Xi-ri), Na-pô-lê-ông gây chi¿n vÛi Nga nh±m måc ích chính là tiêu diÇt nhà thÝ chính thÑng.

ó là tóm t¯t b£n tài liÇu l¡ lùng ó ã °ãc Íc trên tòa gi£ng cça t¥t c£ các nhà thÝ cça n°Ûc Nga. Nh°ng viÇc chu©n bË t° t°ßng cho cuÙc ¥u tranh chÑng l¡i các binh oàn cça Qu÷ v°¡ng ph£n Chúa còn ch°a phát triÃn ¿n méc mong muÑn thì giÝ quy¿t Ënh ã iÃm.

§u tháng 5, theo lÇnh cça Na-pô-lê-ông, t¥t c£ các ¡n vË óng ß thành phÑ và làng m¡c °ãc iÁu Ùng ¿n doanh tr¡i và ngay sau ó, quân Ùi ã sµn sàng chi¿n ¥u. Ben-nít-xen, không bi¿t viÇc ¥y, ã quy¿t Ënh ti¿n công vào nhïng ngày §u tháng 6. A-l¿ch-xan Ç nh¥t tÛi b£n doanh, thúc giåc t°Ûng Ben-nít-xen ráo ri¿t và càng tin t°ßng vào nhïng lÝi quy¿t oán huênh hoang cça chính viên t°Ûng này: tô v½ thêm nhïng câu chuyÇn vÁ tr­n Ai- lau, Ben-nít-xen i ¿n ch× cho Nga hoàng tin r±ng Na-pô-lê-ông ã bË giáng mÙt òn khçng khi¿p ngày 8 tháng 2, và bây giÝ ây,

74

mùa ông ã qua, °Ýng sá ã i l¡i °ãc thì ã ¿n lúc ph£i hành Ùng ngay.

Quân Nga b°Ûc vào chi¿n dËch ngày 5 tháng 6; tuân theo mÇnh lÇnh cça Ben-nít-xen, Ba-gra-chi-on ti¿n công vào quân oàn cça Nây °ãc phái i làm nhiÇm vå tr¯c vÇ, còn thç l)nh Cô- d¯c là Pla-tÑp thì v°ãt qua sông An-le. Nây vëa rút lui vëa chi¿n ¥u chÑng l¡i Ñi ph°¡ng ông g¥p bÙi (chëng 30.000 ng°Ýi), hÍ vëa ti¿n công vëa uy hi¿p Nây. Óng thÝi, quân Nga ti¿n công vào nhiÁu iÃm khác.

Na-pô-lê-ông Ënh mß màn chi¿n dËch vào ngày 10 tháng 6. Hành Ùng b¥t ngÝ cça quân Nga ã buÙc Na-pô-lê-ông ph£i thay Õi ngay k¿ ho¡ch. Ch¡y vÙi ngay ra chi¿n tr°Ýng, Na-pô-lê-ông ng¡c nhiên th¥y quân Nga, vì l½ gì không bi¿t ã ngëng binh l¡i, không truy kích quân oàn cça Nây nïa, và sau khi dëng l¡i t¡i ch× g§n 24 giÝ, l¡i quay trß l¡i mÙt cách b¥t ngÝ. Nhanh chóng t­p trung thành mÙt khÑi xung kích gÓm sáu quân oàn cÙng thêm Ùi quân c­n vÇ, c£ th£y h¡n 125.000 ng°Ýi, Na-pô-lê-ông ra lÇnh cho các thÑng ch¿ ph£n kích. Lúc ó, theo mÙt vài con sÑ °Ûc l°ãng, Ben-nít-xen có chëng 85.000 quân và theo tài liÇu khác thì có chëng 100.000 quân chi¿n ¥u. ¿n vùng ngo¡i ô Hai-l¡-léc, Ben- nít-xen dëng l¡i chi¿m l)nh các cé iÃm kiên cÑ, và tr­n chi¿n ¥u diÅn ra ngày 10 tháng 6 kéo dài vài ti¿ng Óng hÓ. Trong thÝi gian ¥y, Ùi tiÁn vÇ quân Pháp bË thiÇt m¥t chëng 8.000 ng°Ýi vëa ch¿t vëa bË th°¡ng, và quân Nga m¥t g§n 10.000 ng°Ýi. Ben-nít-xen bË th°¡ng. Na-pô-lê-ông cho hai quân oàn ti¿n quân trên °Ýng i C¡-ni-xbéc và do ó, Ben-nít-xen ph£i rút lui vÁ Bác-ten-xtai ß phía ông-b¯c. Chç tâm cça Ben-nít-xen là dùng tr­n Hen-béc à làm ch­m b°Ûc ti¿n cça Na-pô-lê-ông, nh°ng Na-pô-lê-ông l¡i ã cho chç lñc cça ông ti¿n th³ng ¿n C¡-ni-xbéc, qua Ai-lau. Na-pô- lê-ông ã dñ ki¿n là Ñi ph°¡ng có ý céu thç ô ông PhÕ. Và, hÓi ba giÝ sáng ngày 14 tháng 6, thÑng ch¿ Lan-n¡ nh­n th¥y quân Nga ã ti¿n vào thành phÑ nhÏ Phrít-lan të hôm tr°Ûc, ang chu©n bË v°ãt sang hïu ng¡n sông An-le à vÁ C¡-ni-xbéc. l­p téc Lan-n¡ h¡ lÇnh nÕ súng.

75

Th¿ là tr­n ánh lÛn diÅn ra vào ngày 14 tháng 6 nm 1807, và cing là tr­n ch¥m dét chi¿n tranh. Lan-n¡ phái các s) quan tuó tùng ¿n báo cáo vÛi Na-pô-lê-ông và l­p téc Na-pô-lê-ông chÉ thË cho t¥t c£ các lñc l°ãng ph£i c¥p tÑc hành quân và b£n thân Na- pô-lê-ông cing l­p téc ¿n n¡i diÅn ra chi¿n sñ. Na-pô-lê-ông ã nh­n ra sñ nh§m l«n tai h¡i cça Ben-nít-xen, trong lúc vÙi vã v°ãt sông, ã à quân Ùi ùn l¡i thành mÙt khÑi lÛn ß khu÷u sông An- le. ThÑng ch¿ Nây nh­n nhiÇm vå nguy hiÃm là ti¿n công th³ng vào chç lñc cça quân Ëch. Quân Nga, ·c biÇt là Ùi kõ binh c­n vÇ do Cô-lô-gri-vÑp chÉ huy, ã chÑng l¡i r¥t ngoan c°Ýng, và mÙt bÙ ph­n quân oàn cça Nây trong lúc ti¿n công vì Ùi hình quá dày ·c, ã bË tiêu diÇt hoàn toàn. Quân Pháp, sau khi chi¿n ¥u vô cùng gay go mÛi chi¿m °ãc Phrít-lan, ã phá c§u trên sông An- le. Na-pô-lê-ông ích thân chÉ huy tr­n ánh. Khi mÙt ¡i bác bay qua §u, hoàng ¿ trông th¥y mÙt chi¿n s) éng g§n mình ho£ng sã råt §u l¡i thì hoàng ¿ b£o ng°Ýi lính: "N¿u viên ¡n có dành tr°Ûc cho anh thì dù anh có n¥p d°Ûi 30 th°Ûc nó cing i tìm anh". Sai l§m cn b£n cça Ben-nít-xen ã °a quân ch× th¥t b¡i hoàn toàn, m·c d§u hÍ chi¿n ¥u r¥t ding c£m: quân Nga ph£i nh£y xuÑng sông à tránh pháo binh cça Pháp sát th°¡ng MÙt bÙ ph­n ch¡y trÑn dÍc theo bÝ sông, mÙt bÙ ph­n khác hàng, nh°ng sÑ bË b¯t thì ít h¡n sÑ bË ch¿t uÑi r¥t nhiÁu. H§u h¿t sÑ pháo cça quân Nga r¡i vào tay Na-pô-lê-ông. Sau khi bË n·ng nÁ (h¡n 25.000 ch¿t, bË th°¡ng và bË b¯t), Ben-nít-xen ã vÙi vã lui vÁ h°Ûng Pre-ghên và bË quân Pháp bám sát. ChÉ còn cách chuÓn mÛi có thà tránh bË tiêu diÇt hoàn toàn. Ngay sau trên Phrít-lan, thÑng ch¿ Sun vào thành C¡-ni-xbéc và v¡ vét °ãc r¥t nhiÁu quân cå, l°¡ng thñc, qu§n áo mà quân Anh thì không dñ ki¿n °ãc tai bi¿n s¯p x£y ra, vëa mÛi °a të °Ýng biÃn vào. Nm ngày sau tr­n Phrít-lan, quân lính cça Na-pô-lê-ông ã ti¿n tÛi sông Ni-ê-men vào ngày 19 tháng 6. Tàn quân Nga v°ãt sông. Na-pô-lê-ông ti¿n ¿n Tin-dít, biên giÛi ¿ quÑc Nga.

Chú Thích:

. Tu§n báo thành l­p nm 1672, ng tin téc trong triÁu ình, nhïng bài th¡ ng¯n, truyÇn ng¯n. BË gián o¡n nhiÁu l§n,

76

nh°ng tÝ báo ti¿p tåc sÑng ¿n t­n nm 1825. Nm 1889 mÙt sÑ nhà vn phái "t°ãng tr°ng" l¥y tên ci ¥y à ra mÙt tÝ báo vn hÍc.

Cho ¿n t­n phút cuÑi cùng, A-l¿ch-xan cing ch°a nhìn th¥y sñ th¥t b¡i. Ngày 12 tháng 6, khi nhïng tin téc cça tr­n Han-béc bay vÁ Tin-dít báo tin tr­n ánh ã k¿t thúc vÛi nhïng tÕn th¥t n·ng nÁ và quân Nga ã ph£i rút lui thì Công-xtng-tin, em hoàng ¿ A-l¿ch-xan, ã dùng nhïng lÝi l½ r¥t m¡nh thúc giåc Nga hoàng nên iÁu ình ngay vÛi Na-pô-lê-ông. Công-xtng-tin th°a r±ng:

"Tâu hoàng th°ãng, n¿u hoàng th°ãng không muÑn gi£ng hòa vÛi n°Ûc Pháp thì hoàng th°ãng hãy phát cho m×i binh s) mÙt kh©u súng ng¯n n¡p sµn ¡n và ra lÇnh cho hÍ tñ b¯n vào §u hÍ, hoàng th°ãng cing s½ thu °ãc k¿t qu£ giÑng nh° viÇc hoàng th°ãng muÑn ánh mÙt tr­n cuÑi cùng khác, tr­n ó t¥t nhiên s½ mß cía cho quân Ùi Pháp tràn vào ¥t ai cça hoàng th°ãng". A- l¿ch-xan không muÑn nghe gì h¿t. Ông ta rÝi Tin-dít, ¿n g·p các lñc l°ãng dñ bË cu£ quân Nga vào chiÁu ngày 14 tháng 6 téc là úng vào lúc quân Nga bË ch¿t chìm trong sóng n°Ûc sông An-le ß Phrít-lan, và sáng ngày 15, nhïng tin téc §u tiên vÁ cuÙc th¥t b¡i b¯t §u vÁ tÛi Tin-dít: ng°Ýi ta °ãc bi¿t r±ng mÙt ph§n ba Ùi c­n vÇ cça quân Nga ã bË tiêu diÇt ß Phrít-lan sau mÙt tr­n chi¿n ¥u anh ding, Ben-nít-xen ã m¥t trí và không bi¿t làm th¿ nào c£. Ti¿p theo nhïng tin Ón ¡i là tin chính xác h¡n: ß Phrít-lan, quân Ùi Nga ã bË th¥t b¡i khçng khi¿p, không kém gì ß Au-xtéc-lít nm 1805, Na-pô-lê-ông và ¡i quân có thà tràn ngay vào n°Ûc Nga. BÙ tÕng chÉ huy quân Nga ho£ng lo¡n.

ê-ni a-vi-Ñp, ng°Ýi chi¿n s) du kích nÕi ti¿ng nm 1812, vi¿t vÁ tình tr¡ng quân Ùi Nga sau tr­n Phrít-lan nh° sau: "Ngày

18 tháng 6, tôi ¿n ¡i b£n doanh th¥y nhÑn nháo mÙt li ng°Ýi t¡p nham: Anh, Thåy iÃn, PhÕ, b£o hoàng Pháp, các viên chéc hành chính và quân sñ Nga, t° s£n, nhïng nhân v­t không bi¿t gì vÁ công tác quân sñ cing nh° t¥t c£ các công viÇc khác, bÍn n bám, bÍn âm m°u, nói tóm l¡i ó là n¡i hÍp chã cça bÍn §u c¡ chính trË và quân sñ, chúng giãy giåa tr°Ûc sñ Õ vá cça bao nhiêu hy vÍng bao nhiêu ch°¡ng trình và bao nhiêu m°u mô cça chúng.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:21:39)

77

T¥t c£ bÍn chúng Áu n¡m nÛp lo sã, d°Ýng nh° chÉ trong nía giÝ nïa là ¿n ngày t­n sÑ cça loài ng°Ýi".

Ben-nít-xen Á nghË A-l¿ch-xan cho phép mÙt hiÇp °Ûc ình chi¿n. L§n này, A-l¿ch-xan ành cam chËu...

Na-pô-lê-ông ch¥p nh­n nhïng Á nghË ó ngay khi vëa ti¿p °ãc. Ông ta cing không còn lý do gì à ti¿p tåc chi¿n tranh vÛi Nga, vì muÑn ti¿n hành mÙt cuÙc chi¿n tranh nh° v­y thì ph£i m°u tính mÙt cuÙc chu©n bË hoàn toàn khác. N°Ûc PhÕ ã bË quy phåc và n°Ûc Nga có thà ch¥p thu­n thñc hiÇn phong tÏa låc Ëa và nh° v­y là Nga s½ i theo °Ýng lÑi chính trË cça Na-pô-lê-ông. Lúc này, Na-pô-lê-ông chÉ c§n ß A-l¿ch-xan có th¿ mà thôi.

Ngày 22 tháng 6, A-l¿ch-xan cí t°Ûng bá t°Ûc Lô-ba-rÑp Rô- tÑp-xki ¿n g·p Na-pô-lê-ông ß Tin-dít, n¡i hoàng ¿ Pháp óng b£n doanh sau khi rÝi Phrít-lan. Na-pô-lê-ông mß cuÙc hÙi àm vÛi Lô-ba-nÑp; vëa ti¿n sát ¿n cái bàn trên tr£i mÙt t¥m b£n Ó, và vëa chÉ sông Vi-xtuyn, Na-pô-lê-ông vëa nói r±ng: "ây là biên giÛi cça hai ¿ quÑc, bên này là hoàng ¿ cça ông trË vì, bên kia là tôi". Nói nh° v­y là Na-pô-lê-ông ã Ã lÙ ra ý Ënh thç tiêu n°Ûc PhÕ và chia c¯t n°Ûc Ba Lan.

Lúc này, A-l¿ch-xan ang ß Sáp-li. Trong nhïng ngày khçng khi¿p chÝ ãi Lô-ba-nÑp ký hiÇp °Ûc ình chi¿n trß vÁ, A-l¿ch-xan ã sÑng l¡i nhïng ngày qua sau tr­n Au-xtéc-lít, và còn khÑn khÕ h¡n th¿ nïa. Vì chÉ trong mÙt tu§n r°ái là Na-pô-lê-ông có thà tÛi Vin-nô. "Chúng ta bË tÕn th¥t ghê gÛm vÁ s) quan và binh lính: t¥t c£ các t°Ûng l)nh cça chúng ta, và tr°Ûc h¿t là nhïng vË t°Ûng giÏi Áu ã bË th°¡ng ho·c au Ñm - A-l¿ch-xan thú nh­n nh° v­y - t¥t nhiên, rÓi ây n°Ûc PhÕ s½ lâm vào c£nh gay go, nh°ng có nhïng lúc tr°Ûc h¿t ta c§n ph£i suy ngh) ¿n viÇc b£o tÓn mình và chÉ nên tuân theo mÙt nguyên t¯c duy nh¥t là: quyÁn lãi cça quÑc gia". Sñ quan tâm "b£o tÓn mình", nh° A-l¿ch-xan ã bày tÏ trong câu chuyÇn vÛi hoàng thân Cu-ra-kin ß Sáp-li, ã buÙc A-l¿ch-xan ph£i thay Õi vÁ cn b£n °Ýng lÑi trong 24 ti¿ng Óng hÓ; sau khi nh­n °ãc tin vÁ Phrít-lan ph£i quy¿t Ënh ình chi¿n và n¿u c§n, còn ph£i liên k¿t vÛi Na-pô-lê-ông chuyÃn h°Ûng b¥t ngÝ ¥y cça

78

n°Ûc Nga mà n°Ûc PhÕ có v)nh viÅn m¥t i hay chÉ còn l¡i mÙt m£nh thì ó chÉ là v¥n Á phå.

Các triÁu th§n t­p hãp quanh Sa hoàng ß Sáp-li, run nh° c§y s¥y, chÉ sã Ùi tiÁn vÇ cça Na-pô-lê-ông t­p kích tÛi.

Khi °ãc tin Na-pô-lê-ông °ng thu­n ình chi¿n và ký hòa °Ûc A-l¿ch-xan và qu§n th§n l¡i hoan kÉ cuÑng cuÓng. A-l¿ch-xan Ç nh¥t l­p téc ra lÇnh báo cho Na-pô-lê-ông hay tin r±ng Nga hoàng khao khát mong muÑn có sñ liên minh ch·t ch½ vÛi Na-pô- lê-ông, và chÉ có sñ liên mình Pháp - Nga mÛi có thà em l¡i h¡nh phúc và hòa bình cho th¿ giÛi. Sau khi phê chu©n hiÇp Ënh ình chi¿n, A-l¿ch-xan ngÏ ý muÑn hÙi ki¿n riêng vÛi Na-pô-lê-ông.

A-l¿ch-xan không thà nào trì hoãn viÇc gi£i thích cho Phri- rích Vin-hem Ç tam, ng°Ýi mà cho ¿n phút cuÑi cùng v«n còn tin vào tình hïu nghË cça A-l¿ch-xan. Nga hoàng ã gi£i thích c·n k½ và vua PhÕ ã xin ình chi¿n vÛi Na-pô-lê-ông. Vua PhÕ Ënh cí th°ãng th° Ha-en-be, ng°Ýi giàu lòng yêu n°Ûc, ¿n ¡i b£n doanh cça Na-pô-lê-ông ß Tin-dít. Nh°ng Na -pô-lê-ông nÕi khùng ghê gÛm khi ng°Ýi ta Íc ¿n tên Ha-en-be ông ta gi­m chân và hét lên ¿n n× ng°Ýi ta không dám nói ¿n Ha-en-be nïa. Ng°Ýi ta báo vua PhÕ hiÃu rõ là nhà vua s½ bË Ñi xí mÙt cách không khoan nh°ãng.

Ngày 25 tháng 6 nm 1807, l§n §u tiên hai vË hoàng ¿ g·p gá nhau. Ã A-l¿ch-xan không ph£i qua bên bÝ sông phía quân Pháp, bßi l½ quân Pháp ã chi¿m °ãc sông Ni-ê-men, cing nh° Na-pô-lê-ông không ph£i qua bên bÝ phía quân Nga, ng°Ýi ta ã c¯m ngay ß giïa lòng sông mÙt cái bè trên dñng hai cái lÁu lÙng l«y. T¥t c£ Ùi c­n vÇ cça Na-pô-lê-ông x¿p hàng dÍc ß bÝ sông bên này, và trên bÝ sông bên kia là Ùi c­n vÇ cça A-l¿ch-xan vÛi sÑ l°ãng ít h¡n.

ê-ni a-vi-Ñp °ãc chéng ki¿n sñ kiÇn lËch sí ¥y và bài t°Ýng thu­t cça ông ã làm sÑng l¡i trong §u óc chúng ta cái c£m t°ßng cça nhïng ng°Ýi ã tham dñ cuÙc hÙi ki¿n ß Tin-dít và ch³ng có sí gia nào có thà vi¿t h¡n °ãc.

79

"Chúng ta s¯p °ãc m¯t th¥y vË t°Ûng v) ¡i, nhà chính trË, v) ¡i, nhà làm lu­t, nhà cai trË và ng°Ýi i chinh phåc, ng°Ýi mà sau khi ã è b¹p... nhïng quân Ùi cça toàn châu Âu và hai l§n è b¹p quân Ùi Nga. Chúng ta s¯p °ãc th¥y con ng°Ýi có tài khu¥t phåc tuyÇt Ñi °ãc t¥t c£ nhïng ai mà ng°Ýi ¥y c§n g·p, và có trí thông minh kó l¡..."

"... TÛi bÝ sông, chúng ta th¥y Na-pô-lê-ông c°ái ngña, tay c°¡ng th£ lÏng, i giïa hai hàng rào cñu vÇ binh cça ông ta. Ti¿ng hoan hô, ti¿ng reo nh° s¥m quanh ông ta và inh Ïi vang sang bÝ bên kia: quân hÙ tÕng và tùy tùng Na-pô-lê-ông ít nh¥t cing tÛi

400 kõ binh... Trong giÝ phút này, c£nh t°ãng v) ¡i ã trùm lên mÍi tình c£m khác... MÍi con m¯t Áu quay nhìn và Õ dÓn sang bÝ bên kia, sang chi¿c thuyÁn chß con ng°Ýi phi th°Ýng ó, ng°Ýi t°Ûng mà ch°a bao giÝ ng°Ýi ta °ãc trông th¥y ho·c °ãc nghe nói kà të thÝi A-l¿ch-xan ¡i ¿ và Giuyn Xê -da ¿n nay, con ng°Ýi ã trÙi h¡n A-l¿ch-xan ¡i ¿ và Giuyn Xê-da bi¿t bao nhiêu vÁ thiên tài nhiÁu m·t và vÁ vinh quang do tñ mình t¡o nên b±ng cách khu¥t phåc nhiÁu dân tÙc có trình Ù vn minh và vn hóa cao nh¥t".

Vì lý do kiÃm duyÇt nên ê-ni a-vi-nÑp không thà nh¯c l¡i trong hÓi ký nhïng c£m giác không ph£i chÉ cça riêng ông mà là cça a sÑ s) quan Nga vÁ A-l¿ch-xan trong ngày hôm ó; theo lÝi a-vi-lÑp thì A-l¿ch-xan "che gi¥u n×i xúc Ùng b±ng mÙt sñ bình t)nh gi£ t¡o". Tuy nhiên, chúng ta s½ hiÃu thêm vÁ A-l¿ch-xan qua nhïng b±ng cÛ sau ây.

Trong giÛi quân sñ Nga, ng°Ýi ta luôn luôn coi hòa °Ûc Tin- dít là sñ kiÇn còn nhåc nhã h¡n c£ nhïng tr­n th¥t b¡i ß Au-xtéc- lít ho·c ß Phrít-lan. Và vÁ iÃm này, quan niÇm cça t§ng lÛp quý tÙc tñ do tr» tuÕi cça th¿ hÇ sau này Áu thÑng nh¥t vÛi quan niÇm cça nhïng ng°Ýi ã trñc ti¿p tham gia cuÙc chi¿n tranh ó.

Trong mÙt bài th¡ cça Pu-skin (1824), A-l¿ch-xan g·p l¡i Na- pô-lê-ông trong gi¥c mÙng:

"Na-pô-lê-ông xu¥t hiÇn

HÇt nh° khi quét nhïng ¡o quân ph°¡ng B¯c

80

Trên chi¿n tr°Ýng Au-xtéc-lít xa xôi,

Lúc ng°Ýi Nga hÍc ch¡y à giï l¥y sÑng còn. Và Na-pô-lê-ông còn xu¥t hiÇn,

HÇt nh° kho ß vùng Tin-dít,

VÛi bàn tay cça ng°Ýi chi¿n th¯ng

Na-pô-lê-ông hi¿n dâng

Hòa bình và hÕ nhåc

Cho vË Sa hoàng tr» tuÕi"

ChÉ sau Cách m¡ng, ng°Ýi ta mÛi dám in nguyên vn nhïng câu th¡ ó, cho trong h§u h¿t nhïng l§n xu¥t b£n tr°Ûc ng°Ýi ta ã in ra nhïng câu th¡ ã sía l¡i cho nh¹ i ("Hòa bình hay hÕ nhåc") và làm sai l¡c c£ t° t°ßng Pu-kin.

Dù sao chng nïa, khát vÍng cça A-l¿ch-xan ã °ãc thñc hiÇn không khó khn, khÕ sß nh° ông ta ã t°ßng. Ngay khi hai vË hoàng ¿ cùng b°Ûc xuÑng m£ng, Na-pô-lê-ông ôm choàng l¥y A- l¿ch-xan và c£ hai Áu b°Ûc vào mÙt nhà lÁu rÓi b¯t §u hÙi àm ngay vÛi nhau trong g§n hai ti¿ng Óng hÓ. C£ hai vË hoàng ¿ không ai kà l¡i tÉ mÉ cuÙc g·p gá, nh°ng bÍn tùy tùng éng ngoài ã ti¿t lÙ ra mÙt vài câu chuyÇn và °¡ng nhiên là nÙi dung chính cça cuÙc hÙi àm này °ãc ghi l¡i trong b£n hòa °Ûc s½ ký trong m¥y ngày s¯p tÛi. Na-pô-lê-ông hÏi: "T¡i sao hai n°Ûc chúng ta ánh nhau? " A-l¿ch-xan nói: " Th°a ngài, tôi cm ghét ng°Ýi Anh cing nh° ngài... Tôi s½ là trã thç cça ngài chÑng l¡i n°Ûc Anh".

"N¿u nh° v­y thì hòa °Ûc ã ký rÓi", Na-pô-lê-ông áp.

SuÑt trong thÝi gian hai vË hoàng ¿ hÙi àm vÛi nhau trên m£ng, vua PhÕ trú ß bên bÝ sông Ni-ê-men phía quân Nga, luôn luôn hy vÍng ng°Ýi ta s½ mÝi c£ mình ¿n nïa. Mãi ¿n ngày hôm sau, Na-pô-lê-ông mÛi à cho vua PhÕ vào vÛi c°¡ng vË là ng°Ýi thé ba và Ñi xí vÛi vua PhÕ mÙt cách khinh miÇt nh¥t. Lúc chia tay, hoàng ¿ Pháp mÝi hoàng ¿ Nga n tr°a, không mÝi vua PhÕ và bÏ i sau khi chÉ h¡i kh½ g­t §u chào vua PhÕ. Ngày 26 tháng 6, theo lÝi yêu c§u cça Na-pô-lê-ông, A-l¿ch-xan qua sông sang Tin-

81

dít, và të ó hai ng°Ýi g·p nhau hàng ngày. Lúc §u, Na-pô-lê-ông không cho mÙt vË bÙ tr°ßng nào cça mình có m·t trong cuÙc hÙi àm. Na-pô-lê-ông nói vÛi A-l¿ch-xan: "Tôi s½ là th° ký cça ngài và ngài s½ là th° ký cça tôi". Ngay të lÝi phát biÃu §u tiên cça Na- pô-lê-ông ng°Ýi ta ã nhìn th¥y tình c£nh n°Ûc PhÕ th­t áng tuyÇt vÍng bi¿t bao nhiêu. Na -pô-lê-ông Á nghË r¥t gi£n ¡n viÇc phân chia nh° sau: A-l¿ch-xan s½ l¥y t¥t c£ ph§n phía.

dòng sông Vi-xtuyn, còn Na-pô-lê-ông l¥y t¥t c£ ph§n phía tây, Na-pô-lê-ông không thèm nói chuyÇn c£ vÛi vua Phri-rích Vin-hem và trong nhïng tr°Ýng hãp hãn hïu mà ông ta cho phép Phri-rích Vin-hem ¿n g§n, ông ta nói chuyÇn công viÇc thì ít nh°ng chíi m¯ng sÉ nhåc thì nhiÁu. "MÙt ông vua nh¡ nhuÑc, mÙt quÑc gia nh¡ nhuÑc, mÙt quân Ùi nh¡ nhuÑc, mÙt c°Ýng quÑc lëa dÑi ng°Ýi và không áng tÓn t¡i", ó là lÝi phát biÃu cça Na-pô-lê- ông vÛi A-l¿ch-xan vÁ b¡n cça A-l¿ch-xan, vÁ con ng°Ýi mà Nga hoàng có lúc thÁ thÑt k¿t ngh)a Óng minh và tình hïu h£o Ýi Ýi tr°Ûc di hài cça Phri-rích Vin-hem Ç nhË. A-l¿ch-xan chÉ vëa tr£ lÝi b±ng nå c°Ýi m¡n trÛn và xã giao vëa yêu c§u hoàng ¿ Pháp r±ng, ngoài t¥t c£ nhïng iÁu mà ng°Ýi Pháp có thà trách PhÕ thì cing nên à l¡i mÙt cái gì cça n°Ûc PhÕ.

Vua PhÕ khi¿p sã, sµn sàng làm t¥t c£ mÍi viÇc, th­m chí còn lãi dång c£ ¿n s¯c ¹p cça vã mình: ông ta cho triÇu g¥p hoàng h­u Lu-i-d¡, vÑn ¹p có ti¿ng, ¿n Tin-díp. Chính Lu-i-d¡ là ng°Ýi mà ngay të thÝi kó §u cuÙc chi¿n tranh vÛi n°Ûc PhÕ ã bË Na-pô- lê-ông coi nh° k» thù và ã ra lÇnh công kích mÙt cách thô bÉ trên báo chí. Tuy nhiên, trong triÁu ình PhÕ, ng°Ýi ta nuôi hy vÍng r±ng cuÙc hÙi ki¿n thân m­t vÛi ng°Ýi àn bà có s¯c ¹p quy¿n ri ó s½ có thà làm dËu °ãc tr­n lôi ình cça k» chi¿n th¯ng tàn nh«n, và ng°Ýi ta vÙi vã thì th§m k¿ ho¡ch vÛi hoàng h­u, nh°ng dù sao hÍ cing không quá trông c­y vào ó, bßi ng°Ýi ta ã bi¿t Na-pô-lê-ông ít bË àn bà làm lung l¡c, ngay c£ Ñi vÛi nhïng ng°Ýi mà Na-pô-lê-ông say mê. CuÙc hÙi àm °ãc bÑ trí ß lâu ài Tin-dít. Hoàng h­u có nhiÇm vå ph£i cÑ g¯ng thu hÓi l¡i ít nh¥t là vùng Mát-¡-bua và mÙt vài m©u ¥t ai khác cho n°Ûc PhÕ. Sau cuÙc c°ái ngña i d¡o, Na-pô-lê-ông quay trß vÁ lâu ài, b­n bÙ Ó

82

i sn, tay c§m roi ngña, và °ãc hoàng h­u, trong bÙ triÁu phåc lÙng l«y, ra ti¿p ón. CuÙc m­t àm kéo dài r¥t lâu. Sau cùng, khi vua Phri-rích Vin-hem không thà chËu ñng nÕi °ãc nïa tình tr¡ng nhåc nhã cça mình d°Ûi con m¯t cça bÍn qu§n th§n, ã liÁu m¡ng b°Ûc vào, cuÙc hÙi àm thân m­t giïa hoàng ¿ và hoàng h­u bË c¯t ét lúc Lu-i-d¡ ch°a kËp th u hÓi °ãc gì ... Sau này, Na- pô-lê-ông nói ùa vÛi các thÑng ch¿ cça mình r±ng: "N¿u vua PhÕ vào ch­m mÙt chút thì ch¯c ta ã tr£ l¡i Mát-¡-bua".

"N°Ûc PhÕ ci", xé Pô-mê-ra-ni, Bran-en-bua và Xi-lê-di °ãc à l¡i cho n°Ûc quân chç thuÙc dòng Hô-hen-xon-le. SÑ còn l¡i, vÁ phía ông cing nh° phía tây, Áu bË t°Ûc o¡t. Ngoài ra, Na-pô-lê-ông còn tìm cách giày xéo lên tinh th§n tñ hào dân tÙc cça n°Ûc PhÕ b±ng cách ghi trong iÁu 4 hiÇp °Ûc Tin-dít r±ng, Na-pô-lê-ông hoàn l¡i bÑn tÉnh ó cho n°Ûc PhÕ vì "nà lÝi hoàng ¿ toàn n°Ûc Nga". T¥t c£ nhïng ¥t ai PhÕ vÁ phía tây sông En-b¡ Áu bË sáp nh­p vÛi v°¡ng quÑc Vét-xpha-li do Na-pô-lê-ông vëa mÛi thành l­p, còn sáp nh­p thêm c£ ¡i công quÑc Hét-s¡. Na-pô- lê-ông phong cho Giê-rôm làm vua Vét-xpha-li. Nhïng ¥t ai Ba Lan t°Ûc °ãc cça PhÕ (gÓm tÉnh Pô-d¡-nan và Vác -sa-va) nay thành ¡i công quÑc Vác-sa-va, và Na-pô-lê-ông chÉ Ënh vua X¯c- x¡ làm vua ¡i công quÑc ¥y. A-l¿ch-xan Ç nh¥t (do Na-pô-lê-ông yêu c§u) sáp nh­p vùng Bi-ê-lÑt-xtÑc nhÏ bé vào ¥t ai cça mình. MÙt hiÇp °Ûc liên minh ti¿n công và phòng thç, t¡m thÝi giï bí m­t, °ãc ký k¿t giïa hai hoàng ¿. Nh° th¿ là të ó n°Ûc Nga gia nh­p cuÙc phong tÏa låc Ëa.

Ngày 8 tháng 7 nm 1907, hoà °Ûc Tin-dít °ãc chính théc ký k¿t, nó là mÙt cái nhåc cho n°Ûc PhÕ và cho toàn n°Ûc éc.

HÙi hè và duyÇt binh diÅn ra liên ti¿p ß Tin-dít cho tÛi êm mÓng 8 tháng 7. SuÑt thÝi gian này, hai vË hoàng ¿ Áu tÏ ra r¥t quy¿n luy¿n nhau, và Na-pô-lê-ông chú ý nh¥n m¡nh ¿n méc Ù cao c£ cça mình Ñi vÛi k» thù ngày hôm qua, nay ã trß thành Óng minh. Ngày 9 tháng 7, Na-pô-lê-ông và A-l¿ch-xan cùng i duyÇt Ùi ngi c­n vÇ Pháp và nga, và sau khi hôn të biÇt nhau tr°Ûc hàng quân và ông £o qu§n chúng chen chúc trên bÝ sông Ni-ê-mem, hai ông hoàng ¿ të giã nhau. Trë hai vË hoàng ¿ và

83

nhïng triÁu th§n g§n gii nh¥t cça hÍ ra, ch°a mÙt ai có thà bi¿t °ãc r±ng trong m¥y ngày diÅn ra cuÙc ti¿p xúc ß Tin-dít tình hình th¿ giÛi ã thay Õi lÛn lao.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:24:24)

Tê TIN-DÍT ¾N VA-GRAM 1807-1809

Trên °Ýng të Tin-dít vÁ Pa-ri, Na-pô-lê-ông °ãc toàn n°Ûc éc ón r°Ûc vÛi lòng hâm mÙ §y tính ch¥t nô lÇ. Hình nh° quyÁn lñc cça Na-pô-lê-ông ã lên tÛi méc Ù mà ch°a mÙt ¿ v°¡ng nÕi ti¿ng nào trong lËch sí ¡t °ãc. Là hoàng ¿ chuyên ch¿ cça ¿ quÑc Pháp rÙng lÛn, bao gÓm BÉ, Tây éc, Pi-ê-mông, Giên; là vua n°Ûc Ý là ng°Ýi b£o hÙ (thñc t¿ là chúa tÃ) nhïng ¥t ai rÙng lÛn cça Liên bang sông Ranh, cÙng c£ xé X¯c-x¡ vëa mÛi sáp nh­p; là k» thÑng trË n°Ûc Thuõ S); Na-pô-lê-ông cing là ¿ v°¡ng chuyên ch¿ ß n°Ûc Hà Lan và ß v°¡ng quÑc Na-pl¡ y nh° trong ¿ ch¿ cça mình, vì Na-pô-lê-ông ã ·t em là Lu-i và anh là Giô-dép ngÓi lên trên ngai vàng cça hai n°Ûc ¥y; cing nh° ß t¥t c£ miÁn trung và mÙt ph§n miÁn B¯c n°Ûc éc, Na-pô-lê-ông ã giao cho ng°Ýi em thé ba là Giê-rôm cai trË vÛi danh hiÇu là v°¡ng quÑc Vét-xpha-li; cing là ¿ v°¡ng mÙt bÙ ph­n lÛn thuÙc nhïng ¥t ai ci cça dòng hÍ Háp-xbua mà Na-pô-lê-ông ã t°Ûc cça n°Ûc Áo và giao cho vua xé Ba-vi-e là n°Ûc ch° h§u cça mình; cing là ¿ v°¡ng trên bÝ biÃn miÁn b¯c châu Âu, n¡i quân Ùi cça Na -pô-lê- ông ang chi¿m óng các thành phÑ Hm-bua, Brêm, Lu-i-d¡-b¿ch, an-xích, C¡-ni-xbéc và ß Ba Lan thì quân Ùi cça nó vëa mÛi thành l­p °ãc ·t d°Ûi quyÁn chÉ huy cça thÑng ch¿ a-vu và tuy danh ngh)a là quÑc v°¡ng xé X¯c-x¡ nh°ng thñc ra chÉ là mÙt ch° h§u và mÙt ng°Ýi tôi tÛ cça Na-pô-lê-ông vÛi danh hiÇu là ¡i công t°Ûc.

Ngoài ra, £o I-ô-niêng, thành phÑ Cát-ta-rô và mÙt ph§n bÝ biÃn A-ri-a-tích, dÍc theo bán £o Ban-cng, cing thuÙc vÁ Na-pô- lê-ông. N°Ûc PhÕ, bË thu h¹p trong mÙt khu vñc nhÏ bé và quân Ùi bË h¡n ch¿ g¯t gao, run sã m×i khi Na -pô-lê-ông hé miÇng, và còng l°ng óng góp ç các lo¡i thu¿ má; n°Ûc Áo câm l·ng và chËu

85

khu¥t phåc; n°Ûc Nga ã liên minh ch·t ch½ vÛi n°Ûc Pháp. Duy chÉ còn n°Ûc Anh là ti¿p tåc ¥u tranh.

VÁ tÛi Pa-ri, vÛi sñ giúp á cça bÙ tr°ßng tài chính Gô-anh và bÙ tr°ßng ngân khÑ Mô-liêng, Na-pô-lê-ông ã ti¿n hành hàng lo¡t cuÙc c£i cách quan trÍng nh±m tÕ chéc l¡i nÁn tài chính, thu¿ trñc thu và gián thu, v.v., nhÝ v­y , sÑ thu nh­p trong ¥t ai cça hoàng ¿ (të 750 ¿n 770 triÇu), c°áng o¡t °ãc do sñ bóc lÙt tàn nh«n nhân dân Pháp và các n°Ûc tay chân, ç cho các kho£n chi tiêu, kà c£ nhïng kho£n trù tr°Ûc à chi vào viÇc nuôi d°áng quân Ùi khi x£y chi¿n tranh. ó là mÙt ·c iÃm cça nÁn tài chính d°Ûi thÝi Na-pô-lê-ông: Na-pô-lê-ông coi các kho£n chi phí vÁ chi¿n tranh nh° "các kho£n chi thông th°Ýng", không có chút gì là ·c biÇt c£. Ngân sách cça Nhà n°Ûc °ãc £m b£o ch¯c ch¯n và Ngân hàng Pháp thành l­p d°Ûi thÝi Na-pô-lê-ông (còn tÓn t¡i ¿n bây giÝ cùng vÛi nhïng iÁu lÇ ó) chÉ tr£ 4% lãi cho các tÓn kho£n, ché không tr£ 10% nh° nm 1804 và 1805 v«n còn thi hành. N°Ûc ý , vÛi danh ngh)a là v°¡ng quÑc "Ùc l­p" cça n°Ûc Pháp, hàng nm ph£i nÙp cho n°Ûc Pháp mÙt kho£n £m phå 36 triÇu phrng vàng, và Na-pô-lê-ông nhà vua hào hiÇp cça n°Ûc Ý, l¡i hào hiÇp nÙp h¿t cho hoàng ¿ cça ng°Ýi Pháp téc là Na-pô-lê-ông. Còn nhïng kho£n chi tiêu vÁ hành chính cça n°Ûc Ý thì do nhïng kho£n thu nh­p cça b£n thân n°Ûc Ý trang tr£i. ¡i diÇn cça Na- pô-lê-ông ß ý là mÙt phó v°¡ng, không ph£i ai xa l¡ mà chính là R¡gien ¡ Bô-hác-ne, con riêng cça vã Na-pô-lê-ông. T¥t nhiên là n°Ûc Ý ph£i chËu mÍi kho£n phí tÕn nuôi d°áng quân Ùi Pháp óng ß trên ¥t n°Ûc. Các n°Ûc khác, ·t d°Ûi quyÁn cai trË trñc ti¿p hay gián ti¿p cça Na-pô-lê-ông, Áu ph£i nÙp nhïng kho£n £m phå t°¡ng tñ nh° v­y, nh¥t là nhïng kho£n chi phí vÁ nuôi d°áng quân Ùi Pháp. VÛi sÑ vàng bòn rút ß các n°Ûc bË trË, vÛi các kho£n £m phå và các kho£n cÑng nÙp khác ã qui Ënh cho các n°Ûc ¥y, Na-pô-lê-ông úc tiÁn mÙt cách Áu ·n ß Pháp, và sÑ tiÁn vàng ó °ãc dùng trong viÇc l°u thông buôn bán. ViÇc c£i cách tiÁn tÇ do Na-pô-lê-ông khßi th£o të thÝi kó TÕng tài, ã hoàn thành vào nm 1807, sau khi ß Tin-dít vÁ.

86

Na-pô-lê-ông cing Ënh dùng nhiÁu biÇn pháp à ch¥n h°ng nÁn kù nghÇ Pháp, nh°ng vÁ m·t này tình hình phéc t¡p h¡n; nhïng c£i cách ã ·t ra ¥y ph£i ti¿n hành song song và g¯n ch·t vÛi viÇc thñc hiÇn có hiÇu lñc cuÙc phong tÏa låc Ëa. Sau khi ß Tin-dít trß vÁ °ãc ít lâu, Na-pô-lê-ông b¯t §u trù tính mÙt quy ho¡ch chính trË lÛn, mà theo Na-pô-lê-ông, n¿u không làm nh° v­y thì sñ thñc hiÇn phong tÏa n°Ûc Anh s½ trß thành mÙt trò quái gß. Và cing chÉ có sau khi lao mình vào cuÙc phiêu l°u ó, Na-pô-lê- ông mÛi dÑc h¿t tâm lñc vào l)nh vñc kinh t¿. Cho nên, tr°Ûc khi b°Ûc sang phân tích nhïng h­u qu£ cça cuÙc phong tÏa låc Ëa Ñi vÛi các t§ng lÛp xã hÙi khác nhau trong ¿ ch¿ và Ñi vÛi toàn bÙ °Ýng lÑi chính sách cça Na-pô-lê-ông tr°Ûc h¿t chúng ta c§n tìm hiÃu nguÓn gÑc cça công viÇc ó, téc là âm m°u ánh chi¿m l¥y bán £o Tây Ban Nha.

Nên chú ý r±ng të mùa thu nm 1807 ¿n mùa ông nm

1808, giïa hoàng ¿ và các thÑng ch¿, các bÙ tr°ßng và các viên chéc cao c¥p thân c­n nh¥t ã th¥y chÛm nß sñ khác nhau nào ó vÁ quan iÃm, nh°ng sñ khác nhau ó thñc ra còn ng¥m ng§m và m­p mÝ. TriÁu ình Na-pô-lê-ông chìm ng­p trong sñ xa hoa: quý tÙc ci và mÛi, ¡i t° s£n già và tr» ganh nhau ti¿ng tm b±ng nhïng tiÇc tùng, y¿n hÙi, khiêu vi; vàng tuôn ra nh° n°Ûc, các hoàng tí n°Ûc ngoài, vua chúa các n°Ûc ch° h§u ¿n ch§u, l°u l¡i ngày này qua ngày khác ß cái thç ô cça c£ th¿ giÛi và ném vào ¥y bao nhiêu cça c£i. MÙt thé hÙi hè tráng lÇ, linh ình nh° c£nh th§n tiên l¡c thú liên ti¿p diÅn ra ß cung iÇn Tuy-l¡-ri, Phông- ten-n¡-blô,Xanh CLu, man-me-dông. Ch¿ Ù ci ch°a bao giÝ °ãc th¥y c£nh xa hoa lÙng l«y ¿n nh° v­y, cing không bao giÝ °ãc th¥y mÙt ám ông n°Ým n°ãp nhïng nam nï triÁu th§n. Nh°ng, t¥t c£ bÍn hÍ Áu bi¿t r±ng trong mÙt cn phòng kín áo cça lâu ài mà âm thanh cça nhïng cuÙc thú vui không lÍt tÛi, ng°Ýi chúa cça hÍ ang cúi §u xuÑng t¥m b£n Ó cça bán £o Tây Ban Nha và rÓi, khi lÇnh cça hoàng ¿ ban ra, mÙt sÑ lÛn nhïng ng°Ýi nhßn nh¡ vui ch¡i vô t° lñ ¥y s½ ph£i l­p téc v)nh biÇt mÍi thé xa hoa lÙng l«y ang tràn lên cuÙc sÑng cça hÍ, Ã l¡i hi¿n mình cho mii tên làn ¡n. Nh°ng hÍ chi¿n ¥u vì ai?

87

Ngay sau tr­n Au-xtéc-lít, nhiÁu b¡n chi¿n ¥u cça Na-pô-lê- ông ngá r±ng ã ¿n lúc ph£i ch¥m dét cuÙc chinh chi¿n, r±ng uy th¿ cça n°Ûc Pháp ã lên tÛi méc cao ch°a tëng th¥y và ã v°ãt quá c£ lòng mong °Ûc cça n°Ûc Pháp. Th­t v­y, toàn thà nhân dân cça ¿ ch¿ chËu khu¥t phåc Na-pô-lê-ông, không kêu ca mÙt lÝi: ng°Ýi nông dân cho tÛi nay v«n ph£i chËu ñng ch¿ Ù tr°ng binh, giÛi th°¡ng nhân (trë giai c¥p t° s£n buôn bán ß các thành phÑ ven biÃn) và nh¥t là kù nghÇ gia, vui mëng vì thË tr°Ýng °ãc mß rÙng và vì t°¡ng lai cça công viÇc làm n. Nhïng viên chéc cao c¥p và các vË thÑng ch¿, sau tr­n Tin-dít, ã b¯t §u suy ngh), hÍ không lo r±ng mÙt cuÙc cách m¡ng bên trong s½ uy hi¿p tr­t tñ cça xã hÙi, hÍ bi¿t bàn tay s¯t cça Na-pô-lê-ông ã k¹p ch·t °ãc dân thã thuyÁn, song hÍ sã iÃm khác: hÍ hãi hùng vì ¥t ai cça Na- pô-lê-ông quá rÙng lÛn.

QuyÁn hành Ùc oán, không ai kiÃm soát và không giÛi h¡n cça Na-pô-lê-ông, xây dñng trên mÙt khÑi h×n hãp nhïng quÑc gia và dân tÙc khác nhau, të C¡-ni-xbéc ¿n dãy núi Pi-rê-nê ( và thñc t¿ ã v°ãt sang c£ bên kia) të Vác-sa-va và të an-xích ¿n Na- pl¡ và Branh-i-si, të ng-ve ¿n r·ng núi vùng tây-b¯c Ban-cng, të Hm-bua ¿n Cooc-phu, ã b¯t §u làm cho các c­n th§n cça Na-pô-lê-ông lo ng¡i, Sñ hiÃu bi¿t nông c¡n nh¥t vÁ lËch sí và ti¿ng nói cça b£n nng, dù có bË ng°Ýi ta bóp ngh¹t, ã b£o cho hÍ bi¿t r±ng nhïng kiÃu ¿ quÑc bao gÓm c£ hoàn c§u nh° v­y không tÓn t¡i lâu dài °ãc, chúng chÉ là nhïng s£n ph©m ngo¡i lÇ, và h¡n nïa là hiÇn t°ãng r¥t nh¥t thÝi ã phát triÃn ¿n tÙt Ù, là k¿t qu£ cça sñ tác Ùng giïa nhïng lñc l°ãng trong lËch sí. HÍ hiÃu r±ng

(và cuÑi cùng hÍ nói nh° v­y) t¥t c£ nhïng viÇc Na-pô-lê-ông ã làm, kà të buÕi §u tiên khai nghiÇp cho ¿n tr­n Tin-dít, Áu dña vào sñ xu¥t chúng h¡n là vào thñc t¿ lËch sí. NhiÁu ng°Ýi trong bÍn hÍ cing có ý ngh) nh° Tan-lây-rng là n¿u cé ti¿p tåc ghi chép mãi nhïng chi¿n công phi th°Ýng nh° v­y vào sí sách thì ngày càng g·p nhiÁu khó khn và nguy hiÃm.

Na-pô-lê-ông tÏ ra rÙng l°ãng khác th°Ýng Ñi vÛi nhïng ng°Ýi giúp viÇc chính cça mình, dù là quân nhân hay hành chính. Sau tr­n Tin-dít, Na-pô-lê-ông t·ng thÑng ch¿ Lan-n¡ mÙt triÇu

88

phrng vàng, ban cho thÑng ch¿ Nây h°ßng suÑt Ýi món tiÁn lãi téc hàng nm chëng 300.000 phr ng; Béc-ti-e °ãc nía triÇu phrng vàng và 405.000 phrng lãi téc; các vË thÑng ch¿ khác, mÙt lo¡t các s) quan và t°Ûng l)nh cing °ãng h°ßng phå c¥p h­u h) nh° v­y, Các bÙ tr°ßng Gô-anh, Mô-liêng, Tan-lây-rng, Phu-sê tuy không °ãc °u ãi nh° các thÑng ch¿ nh°ng Na-pô-lê-ông cing không h¹p hòi Ñi vÛi hÍ. T¥t c£ các s) quan cça Ùi c­n vÇ và cça ¡i quân ã thñc sñ tham gia chi¿n ¥u, Áu °ãc ban th°ßng, r¥t nhiÁu ng°Ýi °ãc trã c¥p h­u và th°¡ng binh °ãc l)nh g¥p ba so vÛi nhïng ng°Ýi khác. V£ l¡i, ngân khÑ n°Ûc Pháp không m¥t mÙt Óng mÙt chï Ã chi cho nhïng sñ rÙng rãi ¥y; ngoài nhïng kho£n £m phå khÕng lÓ mà các n°Ûc b¡i tr­n ph£i nÙp cho n°Ûc Pháp th¯ng tr­n, Na-pô-lê-ông còn qui Ënh cho các n°Ûc ó (có khi cho c£ nhïng thành phÑ và mÙt vài nghiÇp oàn) nhïng kho£n cÑng nÙp ·c biÇt tÕng cÙng hàng chåc triÇu (v°¡ng quÑc Vét-xpha-li 40 triÇu; l­p nông khÑ ß Ha-nô-vr¡ trË giá 20 triÇu, l¥y cça Ba lan të

30 ¿n 35 triÇu v.v.). T¥t c£ nhïng kho£n này Áu thuÙc Na-pô-lê- ông toàn quyÁn sí dång. Sau khi ã h­u th°ßng cho các c­n th§n, Na-pô-lê-ông cho ch¥t Ñng sÑ tiÁn vàng còn l¡i vào trong nhïng

"h§m nÕi ti¿ng ß cung iÇn Tuy-l¡-ri", giï làm kho tàng cá nhân, và theo lÝi Na-pô-lê-ông, nm 1812 ã lên tÛi 300 triÇu phrng vàng. SÑ tiÁn chi l°¡ng cho triÁu th§n và sÑ tiÁn cung phí cho hoàng ¿ (25 triÇu) chÉ là mÙt giÍt n°Ûc trong biÃn c£ so vÛi sÑ tiÁn n±m §y ¯p trong kho cça Na-pô-lê-ông mà Na-pô-lê-ông tñ do chi dùng, và sÑ tiÁn ¥y hoàn toàn không dính líu gì ¿n ngân sách cça nhà n°Ûc. KhÑn khÕ thay cho nhïng n°Ûc b¡i tr­n! Na-pô-lê-ông nói r±ng:" Chi¿n tranh ph£i nuôi chi¿n tranh". Nguyên t¯c ¥y ã °ãc áp dång triÇt à d°Ûi thÝi ¿ ch¿ Ç nh¥t.

Nh° v­y sÑ lãi téc Óng niên ·c biÇt mà Na-pô-lê-ông bòn rút cça các n°Ûc bË chi¿m lên tÛi hàng triÇu Óng, Na-pô-lê-ông phân phÑi r¥t rÙng rãi mÙt ph§n sÑ tiÁn ¥y cho quân Ùi và viên chéc. Nh°ng chính nhïng món tiÁn th°ßng h­u h) mà Na-pô-lê- ông ã vung ra cho các thÑng ch¿ và t°Ûng l)nh ã làm n£y nß trong hÍ lòng ham muÑn an h°ßng phú quý và danh vÍng. Song,

89

cuÙc Ýi hÍ cé trôi ch£y và chìm ¯m mãi trên con °Ýng chinh chi¿n dài d·c, h§u nh° không bao giÝ ch¥m dét.

Ai cing hiÃu r±ng, vëa mÛi ß Tin-dít trß vÁ, Na-pô-lê-ông ã chu©n bË lñc l°ãng cho cuÙc viÅn chinh sang BÓ ào Nha, i qua Tây Ban Nha. Ph§n ông không hiÃu gì vÁ måc ích cça chi¿n dËch ó. VÁ v¥n Á này, c§n ph£i nh¯c l¡i ¿n cuÙc phong tÏa låc Ëa, vì të thÝi kó này trß i, n¿u mÙt phút nào ó ta quên cái viÇc phong tÏa låc Ëa thì s½ không thà gi£i thích nÕi b¥t cé mÙt hành Ùng nào cça Na-pô-lê-ông, dù là nhïng hành Ùng ch³ng quan trÍng gì l¯m.

Trong khi Á ra måc ích ph£i bóp ngh¹t nÁn kinh t¿ Anh b±ng cuÙc phong tÏa låc Ëa, Na-pô-lê-ông ã úng là Na-pô-lê-ông: ông ta không thà tin vào triÁu ¡i Bra-gng-x¡ ß BÓ ào Nha cing nh° dòng hÍ BuÑc-bông ß Tây Ban Nha; không thà tin r±ng hai dòng hÍ hoàng gia ¥y l¡i s½ có thà tñ nguyÇn và t­n tình phá ho¡i tan tành ¥t n°Ûc hÍ b±ng cách ngn c¥m nông dân, tiÃu và ¡i Ëa chç bán lông cëu mê-ri-nÑt cho ng°Ýi Anh, Óng thÝi ngn c¥m không cho s£n ph©m kù nghÇ Anh giá h¡ °ãc nh­p vào Tây Ban Nha và BÓ ào Nha. Rõ ràng là trong khi hÍ im l·ng ch¥p thu­n ¡o lu­t Béc-lin thì hÍ cing s½ vui lòng nh¯m m¯t làm ng¡ và s½ tÏ ra dÅ dãi ng¥m ng§m vÛi viÇc buôn l­u và s½ dùng trm ph°¡ng nghìn k¿ khác à vi ph¡m cuÙc phong tÏa låc Ëa. VÛi ¥t ai rÙng lÛn cça bÝ biÃn thuÙc bán £o Tây Ban Nha và khi bi¿t r±ng h¡m Ùi Anh hiÇn ang làm chúa tà vËnh Bít-cay, cing nh° ß kh¯p ¡i Tây D°¡ng và Ëa Trung HÉa, khi pháo ài Gi-bra-ta cça Anh ang éng sëng sïng ß ngay trên bán £o thì rõ ràng là: chëng nào Na-pô-lê-ông còn ch°a ·t °ãc ách thÑng trË trên ¥t BÓ ào Nha và Tây Ban Nha thì chëng ó ch°a thà nói ¿n viÇc buÙc hÍ ph£i tôn trÍng cuÙc phong tÏa låc Ëa. MÙt v¥n Á thuÙc vÁ nguyên t¯c ã °ãc gi£i quy¿t sâu s¯c trong §u óc Na-pô-lê-ông: t¥t c£ bÝ biÃn cça châu Âu, ß phía Nam cing nh° ß phía B¯c và phía Tây, Áu ph£i trñc ti¿p ·t d°Ûi sñ kiÃm soát cça c¡ quan thu¿ quan Pháp. K» nào không °ng thu­n iÁu ó s½ bË tiÅu trë. BÍn BuÑc- bông Tây Ban Nha khúm núm tr°Ûc Na-pô-lê-ông và nói dÑi Na- pô-lê-ông là hÍ không muÑn và không thà uÕi °ãc ng°Ýi Anh,

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:25:32)

không muÑn và không thà thñc hành viÇc ngn c£n sñ buôn bán cça ng°Ýi Anh. Þ BÓ ào Nha, triÁu ¡i Bra-gng-x¡ cing hành Ùng nh° v­y và cing khúm núm tr°Ûc Na-pô-lê-ông, hÍ cing cÑ tình nh¯m m¯t làm ng¡ tr°Ûc nhïng hành Ùng vi ph¡m cuÙc phong tÏa låc Ëa, ch³ng kà gì ¿n danh dñ.

Trong lúc ó, n°Ûc Anh sau tr­n Tin-dít, bË cô l­p, không còn Óng minh vÛi ai, ã quy¿t tâm tng c°Ýng chi¿n ¥u. Trong nhïng ngày §u cça tháng 9 nm 1807, mÙt h¡m Ùi Anh ã ¿n b¯n phá Cô-pen-ha, l¥y cÛ là có tin Ón n°Ûc an M¡ch s¯p sía tham gia phong tÏa låc Ëa. Khi bi¿t tin, Na-pô-lê-ông nÕi khùng, và chính viÇc ¥y ã làm ông ta g¥p rút quy¿t Ënh xâm chi¿m Tây Ban Nha và BÓ ào Nha. Tháng 10 nm 1807, theo lÇnh cça Na- pô-lê-ông, mÙt ¡o quân 27.000 ng°Ýi, d°Ûi quyÁn chÉ huy cça thÑng ch¿ Duy-nô i qua ¥t Tây Ban Nha ti¿n vào BÓ ào Nha. MÙt ¡o quân khác 24.000 ng°Ýi do t°Ûng uy-pông chÉ huy, ti¿n theo sau. Ngoài ra, Na-pô-lê-ông còn tng viÇn thêm cho chi¿n tr°Ýng ó mÙt lñc l°ãng chëng 5.000 b¡ch binh (long kõ binh, khinh kõ binh và bÙ binh). Hoàng tí nhi¿p chính BÓ ào Nha c§u céu n°Ûc Anh. Hoàng tí sã ng°Ýi Anh, không kém sã Na-pô-lê- ông, có thà tàn phá Li-xbon b±ng °Ýng biÃn cing dÅ dàng nh° hÍ mÛi tàn phá Cô-pen-ha. Ñi vÛi Na-pô-lê-ông, viÇc ánh Tây Ban Nha s½ chÉ ti¿n hành mÙt khi ã thôn tính xong BÓ ào Nha; lúc ó, viÇc chinh phåc Tây Ban Nha s½ dÅ nh° trß bàn tay vì s½ të hai bàn ¡p vïng vàng ánh tÛi, mÙt të phía nam n°Ûc Pháp, mÙt të BÓ ào Nha. Hoàng ¿ cing không thèm thông báo b±ng con °Ýng ngo¡i giao cho Tây Ban Nha bi¿t là quân Ùi cça mình i qua lãnh thÕ Tây Ban Nha. Na-pô-lê-ông chÉ ¡n gi£n ra lÇnh cho Duy-nô là khi v°ãt qua biên giÛi thì dùng công vn báo cho Ma- rít bi¿t rõ viÇc ó; Ma-rít bi¿t v­y và phåc tùng.

T¡i triÁu ình cça Na-pô-lê-ông, quan ¡i th§n Cm-ba-xe- rét cça ¿ ch¿ ã dám c£ gan ki¿n nghË ph£n Ñi hành Ùng xâm l°ãc ó b±ng nhïng lÝi l½ vô cùng cung kính. Trái l¡i, Tan-lây-rng ã xin të chéc. Cái cÛ mà Tan-lây-rng vin vào à xin të chéc là Na-pô-lê-ông ã chÉ trích Tan-lây-rng vÁ viÇc n hÑi lÙ và các món tiÁn b¥t chính, thñc ra ó cing là ch× y¿u khá rõ cça Tan-lây-

91

rng, nh°ng ph£i l¥y lý do thñc sñ cça nó là Tan-lây-rng ã nhìn tr°Ûc th¥y h­u qu£ tai h¡i cça °Ýng lÑi chính trË trên tr°Ýng quÑc t¿ cça Na-pô-lê-ông, chính vì v­y mà Tan-lây-rng ã quy¿t Ënh rút lui d§n khÏi mÍi c°¡ng vË ho¡t Ùng. Tuy nhiên, Tan-lây-rng v«n còn giï ç các chéc vË và danh giá ß trong triÁu. Nh°ng bây giÝ Tan-lây-rng l¡i muÑn l¥y lòng chç nên tán thành t¥t c£ mÍi viÇc làm cça hoàng ¿, m·c d§u Tan-lây-rng ã bi¿t r±ng viÇc xâm l°ãc Tây Ban Nha là mÙt sñ phiêu l°u §y chông gai nguy hiÃm.

Cánh quân cça Duy-nô kéo vào Tây Ban Nha, th³ng °Ýng ti¿n sang BÓ ào Nha. Binh lính hành quân r¥t gian khÕ, các ch·ng °Ýng kém tÕ chéc, ¥t n°Ûc hoang vu, l°¡ng thñc thi¿u thÑn. Binh lính c°Ûp bóc nông dân bË nông dân tr£ thù l¡i b¥t cé ß n¡i nào có thà °ãc, hÍ gi¿t nhïng binh lính bË rÛt l¡i sau. Sau cuÙc hành quân kéo dài h¡n sáu tu§n lÅ, Duy-nô ¿n Li-xbon ngày

29 tháng 11 nm 1807. Hoàng gia ã trÑn khÏi kinh ô hai ngày tr°Ûc, trên mÙt chi¿c tàu Anh.

Và bây giÝ ¿n l°ãt Tây Ban Nha.

Të lâu, Na-pô-lê-ông ã dñ tính biÃu d°¡ng tính ch¥t vïng ch¯c cça khÑi liên minh Pháp-Nga. Nh°ng vào trung tu§n tháng

7, mÙt sñ kiÇn b¥t ngÝ x£y ra ã buÙc Na-pô-lê-ông ph£i g¥p rút hÙi àm vÛi A-l¿ch-xan. T°Ûng uy-pông, phå trách chi¿m miÁn nam Tây Ban Nha, ã vào °ãc ng-a-lu-di và sau khi h¡ °ãc thành Coóc-u, trong khi ti¿p tåc cho ti¿n quân th³ng lên phía tr°Ûc, ã bË h¿t l°¡ng thñc, sa vào mÙt vùng Óng b±ng bát ngát, n¯ng nh° thiêu Ñt và bË vô sÑ toán du kích nông dân bao vây ti¿n công té phía. Và ngày 20 tháng 7, ß g§n Bay-len, uy-pông cùng vÛi quân Ùi cça mình ã §u hàng. ViÇc §u hàng này ch°a có ngh)a là Tây Ban Nha ã thoát khÏi ách thÑng trË cça Pháp, nh°ng nó ã gây £nh h°ßng vô cùng to lÛn và sâu s¯c trong toàn châu Âu. Quân Ùi bách chi¿n bách th¯ng cça ¿ quÑc Pháp vëa mÛi bË thua mÙt tr­n, °¡ng nhiên là cåc bÙ, nh°ng không thà chÑi cãi °ãc. Nh­n °ãc tin ¥y, Na-pô-lê-ông nÕi khùng và °a uy-

92

pông ra hÙi Óng quân sñ. Na-pô-lê-ông ã có mÙt quan niÇm riêng th¿ nào là ¡o éc và không ¡o éc. Theo ý Na-pô-lê-ông, iÁu không ¡o éc lÛn nh¥t là £m nhiÇm mÙt viÇc mà mình không có kh£ nng làm tròn. Và khi mÙt viên t°Ûng b¥t lñc mà dñ vào công viÇc chi¿n tranh thì sñ "không ¡o éc" ó chÉ trß thành mÙt tÙi ác mà thôi. Të ó, hình £nh uy-pông m¥t h³n trong tâm trí Na-pô- lê-ông.

Na-pô-lê-ông hiÃu °ãc ngay tính ch¥t nghiêm trÍng cça nhïng h­u qu£ chính trË do cuÙc th¥t b¡i th£m h¡i ß Bay-len em l¡i. Trong khi gi£ ò bình t)nh và xác Ënh sñ th¥t b¡i ß Bay-len chÉ là chuyÇn nhÏ mÍn so vÛi nguÓn lñc l°ãng cça ¿ quÑc Pháp, thì Na-pô-lê-ông ã hoàn toàn th¥y tr°Ûc °ãc sñ ph£n éng do sñ kiÇn ¥y gây nên ß áo, là áo ang tích cñc vi trang h¡n nïa. áo ã nhìn th¥y r±ng, áng l½ Na-pô-lê-ông chÉ ph£i chi¿n ¥u trên mÙt m·t tr­n thì nay b×ng nhiên lâm vào tình tr¡ng bË béc ph£i chi¿n ¥u trên hai m·t tr­n, và m·t tr­n phía nam mÛi này, ã gây ra ß Tây Ban Nha, s½ làm Na-pô-lê-ông y¿u i r¥t nhiÁu ß m·t tr­n a- nuýt. Ã ngn ch·n m°u mô gây ra chi¿n tranh cça áo, c§n ph£i làm cho áo hiÃu r±ng A-l¿ch-xan Ç nh¥t s½ xâm chi¿m ¥t ai cça áo ß phía ông, còn Na-pô-lê-ông, liên minh cça A-l¿ch-xan, s½ ti¿n quân të phía tây ¿n Viên. ó là måc ích chç y¿u cça viÇc biÃu d°¡ng tình hïu nghË giïa hai ông hoàng ¿ ß éc-phua.

Sau tr­n Tin-dít, A-l¿ch-xan ã sÑng nhïng ngày khÕ não. ViÇc liên minh vÛi Na-pô-lê-ông và nhïng h­u qu£ không thà tránh °ãc cça nó, viÇc c¯t ét quan hÇ vÛi Anh ã làm tÕn th°¡ng lÛn ¿n quyÁn lãi kinh t¿ cça giai c¥p quý tÙc và th°¡ng nhân. Phrít-lan và Tin-dít không nhïng chÉ °ãc coi là mÙt iÁu b¥t h¡nh mà còn là mÙt iÁu nhåc nhã.

Tin thêm vào lÝi héa cça Na -pô-lê-ông, Sa hoàng hy vÍng r±ng, nhÝ có cuÙc liên minh Pháp - Nga, khi ã chi¿m °ãc mÙt ph§n ¥t ai cça n°Ûc ThÕ, Nga Sa hoàng s½ làm nguôi dËu sñ chÑng Ñi cça triÁu Ënh, cça Ùi c­n vÇ, cça toàn bÙ giai c¥p quý tÙc. Nh°ng thÝi gian trôi qua mà không th¥y Na-pô-lê-ông hành Ùng gì theo h°Ûng ó c£; h¡n nïa, ß Pê-téc-bua l¡i b¯t §u có tin Ón là Na-pô-lê-ông xúi giåc quân ThÕ eo uÕi cuÙc kháng chi¿n

93

mà hÍ ang ti¿n hành à chÑng l¡i Nga. Þ éc-phua, hai bên cça khÑi liên minh Pháp - Nga Áu tính ¿n chuyÇn giï mi¿ng cho kín à khÏi lÙ lá bài t©y trên tay trong canh b¡c ngo¡i giao này. C£ hai bên Áu lëa bËp l«n nhau và Áu cùng bi¿t nh° v­y, m·c dù ch°a l¥y làm ch¯c ch¯n l¯m, c£ hai Áu nghi kõ nhau ch³ng chëa mÙt cái gì và trong khi ¥y thì v«y c§n ¿n nhau, A-l¿ch-xan nh­n xét Na-pô-lê-ông là ng°Ýi cñc kó thông minh; Na-pô-lê-ông phåc cái tinh t¿ và cái s¯c s£o, mánh lÛi trong ngo¡i giao cça A-l¿ch-xan:

"Th­t là mÙt ng°Ýi Hy L¡p chính cÑng cça ¿ quÑc La Mã suy tàn", ó là lÝi hoàng ¿ Pháp nói vÁ Sa hoàng. Vì v­y mà ngày 27 tháng 9 nm 1808, vëa g·p nhau ß éc-phua, c£ hai thân thi¿t ôm ch§m l¥y nhau, hôn nhau giïa công chúng và c° xí vÛi nhau nh° v­y ròng rã liÁn hai tu§n lÅ không rÝi nhau, ngày ngày sóng ôi i duyÇt Ùi ngi, i diÅu, nh£y múa, tiÇc tùng, xem hát, i sn và c°á i ngña d¡o mát. Måc ích chính cça nhïng cái hôn và ôm vai bá cÕ ¥y là bàn dân thiên h¡ ph£i bi¿t ¿n chúng, ché n¿u nh° ng°Ýi áo mà không bi¿t ¿n thì d°Ûi con m¯t Na-pô-lê-ông, nhïng trò ¥y ¯t s½ ch³ng còn thú vË gì nïa, và Ñi vÛi A-l¿ch-xan, n¿u nh°ng ng°Ýi ThÕ Nh) Kó mà không °ãc tin vÁ nhïng trò ¥y thì ¯t là chúng s½ trß thành tr¡ tr½n khó coi.

SuÑt trong mÙt nm trÝi, kà të Tin-dít ¿n éc-phua, A-l¿ch- xan ch¯c m©m là Na-pô-lê-ông ã chÉ ngh) ¿n viÇc mê ho·c A- l¿ch-xan b±ng cách héa cho A-l¿ch-xan "ph°¡ng ông", còn Na-pô- lê-ông s½ chi¿m "ph°¡ng Tây"; rõ ràng là Na-pô-lê-ông không cho Nga hoàng chinh phåc Công-xtan-ti-nÑp. Na-pô-lê-ông cing s½ ch³ng chËu nh£ cho Nga hoàng xé Mon-a-vi và xé Va-l ông ta dñ Ënh à cho quân ThÕ. M·t khác, Nga hoàng còn th¥y là sau 12 tháng tròn, kà të sau tr­n Tin-dít, Na-pô-lê-ông còn v«n ch°a cho rút quân ra khÏi ph§n ¥t ai cça n°Ûc PhÕ mà Na-pô-lê-ông ã tr£ l¡i cho Phri-rích Vin-hem. Còn vÁ ph§n Na-pô-lê-ông, chëng nào mà ông ta ch°a thanh toán °ãc cuÙc chi¿n tranh du kích ang cháy bùng bùng ß Tây Ban Nha, thì iÁu cÑt tí chÉ là ngn ch·n không cho áo chi¿n tranh chÑng l¡i Pháp. Và à giúp séc cho Na-pô-lê-ông trong viÇc ó, A-l¿ch-xan ph£i cam k¿t hành Ùng tích cñc chÑng l¡i áo, n¿u nh° áo quy¿t Ënh khai chi¿n. Nh°ng

94

úng lúc này thì A-l¿ch-xan l¡i không muÑn cam k¿t quá dét khoát nh° v­y và cing không muÑn thñc hiÇn lÝi cam k¿t ó. Na- pô-lê-ông ã sµn sàng công nh­n tr°Ûc sñ giúp á quân sñ cça n°Ûc Nga b±ng cách cho A-l¿ch-xan miÁn ¥t ai të Ga-li-xi ¿n dãy núi Các-pát. VÁ sau này, các vË ¡i biÃu xu¥t s¯c cça phong trào dân tÙc Xla-v¡ và cça tr°Ýng Nghiên céu lËch sí phong trào yêu n°Ûc và dân tÙc Nga có chê trách th­m tÇ A-l¿ch-xan là ã không ch¥p nh­n nhïng Á nghË cça Na-pô-lê-ông và ã bÏ lá mÙt c¡ hÙi không bao giÝ có l¡i °ãc nïa. Nh°ng A-l¿ch-xan, sau nhïng sñ cÑ g¯ng chÑng l¡i mÙt cách y¿u Ût, ã ph£i nh°ãng bÙ tr°Ûc trào l°u m¡nh m½ ang chi¿m °u th¿ trong giai c¥p quý tÙc Nga. Và quý tÙc Nga th¥y r±ng viÇc liên minh vÛi Na-pô-lê-ông, k» ã hai l§n chi¿n th¯ng quân Ùi Nga (1805 và 1807), không nhïng là sñ nhåc nhã (iÁu này có thà bÏ qua °ãc) mà còn là mÙt sñ suy vong. NhiÁu béc th° n·c danh gíi ¿n nh¯c l¡i cho A-l¿ch-xan cái ch¿t cça hoàng ¿ Pôn - bÑ A-l¿ch-xan, ng°Ýi cing ã k¿t giao vÛi Na-pô-lê-ông - ã nh° mÙt b±ng cÛ hiÃn nhiên tác Ùng ¿n A-l¿ch- xan.

Tuy v­y, A-l¿ch-xan sã Na-pô-lê-ông và không Ýi nào muÑn c¯t ét quan hÇ vÛi Na-pô-lê-ông. MuÑn trëng ph¡t Thåy iÃn vÁ viÇc ã liên minh vÛi Anh, Na-pô-lê-ông xúi giåc A-l¿ch-xan và A- l¿ch-xan ã khai chi¿n vÛi Thåy iÃn të tháng 2 nm 1808 va c°Ûp cça Thåy iÃn toàn bÙ n°Ûc Ph§n Lan cho ¿n sông Toóc-nê- ô à sáp nh­p vào n°Ûc Nga. A-l¿ch-xan bi¿t r±ng dù làm nh° v­y cing v«n ch°a t°Ûc bÏ °ãc sñ bñc téc và n×i lo l¯ng cça bÍn ¡i Ëa chç vì bÍn này ·t túi b¡c cça chúng cao h¡n nhiÁu so vÛi viÇc bành tr°Ûng ¥t ai cça quÑc gia trên nhïng miÁn tuy¿t phç hoàng vu ß phía B¯c. D«u sao viÇc thu phåc °ãc Ph§n Lan cing giúp cho A-l¿ch-xan có b±ng chéng mÛi à bênh vñc l­p lu­n: c¯t ét ngay téc kh¯c quan hÇ vÛi Na-pô-lê-ông là nguy hiÃm và b¥t lãi.

L§n §u tiên Tan-lây-rng ph£n bÙi Na-pô-lê-ông ß éc-phua b±ng cách bí m­t hÙi ki¿n khuyên A-l¿ch-xan chÑng l¡i bá quyÁn Na-pô-lê-ông. Sau này, Ã biÇn b¡ch cho hành Ùng cça mình. Tan-lây-rng rói r±ng vì lo ngh) ¿n v­n mÇnh cça n°Ûc Pháp sau

95

này s½ ra sao mà ph£i làm nh° v­y, n°Ûc Pháp s½ diÇt vong vì lòng tham lam vô Ù cça Na-pô-lê-ông. "Nhân dân Pháp vn minh nh°ng ông vu a cça nhân dân Pháp l¡i không vn minh. Ông vua cça n°Ûc Nga là Óng minh cça nhân dân Pháp" ó là câu nói xu nËnh mà tay bãm già Tan-lây-rng mß §u cho cuÙc m­t àm vÛi Sa hoàng.

Ng°Ýi ta nói vÁ Tan-lây-rng r±ng, suÑt Ýi h¯n, "ai mua h¯n, h¯n cing bán". Trong Ýi h¯n, h¯n ã bán chính phç Ñc chính cho Na -pô-lê-ông, và ß éc-phua h¯n bán Na-pô-lê-ông cho A- l¿ch-xan. Sau này, h¯n l¡i bán A-l¿ch-xan cho ng°Ýi Anh. N¿u Tan-lây-rng ã không bán ng°Ýi Anh cho ai c£ thì ó là vì ng°Ýi Anh là nhïng ng°Ýi duy nh¥t không mua Tan-lây-rng, m·c dù Tan-lây-rng tñ bán mình b±ng giá r¥t ph£i chng. Þ ây, không có iÁu kiÇn i sâu vào nhïng Ùng c¡ cça Tan-lây-rng (sau này ã nh­n tiÁn cça A-l¿ch-xan, tuy r±ng ít h¡n sÑ tiÁn h¯n ta mong muÑn) nh°ng c§n ph£i nh¥n m¡nh hai iÃm sau ây: tr°Ûc h¿t là të nm 1808, Tan-lây-rng ã nhìn th¥y rõ h¡n ai h¿t cái gì ã làm cho nhiÁu thÑng ch¿ và nhiÁu triÁu th§n cao c¥p ít nhiÁu hoang mang, sã hãi; hai là A-l¿ch-xan ã nh­n th¥y ¿ quÑc cça Na-pô-lê-ông không thà v)nh viÅn và vïng vàng nh° cái bÁ ngoài hiÇn nay cça nó. A-l¿ch-xan ã ph£n Ñi nhïng iÁu kiÇn cça Na- pô-lê-ông vÁ viÇc n°Ûc Nga hành Ùng quân sñ chÑng l¡i n°Ûc Áo trong tr°Ýng hãp mÙt cuÙc chi¿n tranh mÛi x£y ra giïa áo và Pháp. Trong mÙt cuÙc bàn lu­n vÁ v¥n Á ¥y, khi Na -pô-lê-ông vét mi xuÑng ¥t rÓi l¥y chân giày lên mÙt cách iên khùng, A-l¿ch- xan ã tr£ lÝi sñ cáu kÉnh ¥y cça Na -pô-lê-ông: "Ngài là ng°Ýi c°Ýng b¡o, tôi là ng°Ýi céng §u... chúng ta th£o lu­n, phân tích vÛi nhau, n¿u không tôi i ây".

VÁ hình théc thì cuÙc liên minh v«n tÓn t¡i, nh°ng të nay trß i Na-pô-lê-ông không thà trông c­y vào nó °ãc nïa. Þ Nga, ng°Ýi ta chÝ ãi vÛi tâm tr¡ng lo âu ghê gÛm xem cuÙc hÙi àm ß éc-phua có k¿t thúc th¯ng lãi không: liÇu Na-pô-lê-ông có b¯t giï A-l¿ch-xan nh° tr°Ûc ây bÑn tháng ã b¯t bÍn BuÑc-bông Tây Ban Nha ß Bay-on không. Khi Nga hoàng të éc-phua quay trß vÁ vÛi n×i buÓn bñc thì vË lão t°Ûng ng°Ýi PhÕ ã thành th­t nói r±ng:

96

"Tâu bÇ h¡, không ai còn hy vÍng r±ng h¯n l¡i à bÇ h¡ trß vÁ". BÁ ngoài mà nói, mÍi viÇc xem ra tÑt ¹p h¡n: suÑt trong quá trình hÙi àm ß éc-phua, vua chúa các n°Ûc ch° h§u và các v°¡ng quÑc khác, hÍp thành oàn tuó tùng cça Na-pô-lê-ông, Áu say s°a mê m©n vì cái tình hïu nghË chân thành ã liên k¿t hoàng ¿ vÛi Sa hoàng. Nh°ng sau khi cáo biÇt A-l¿ch-xan, Na-pô-lê-ông buÓn r§u ç ri. Ông ta bi¿t r±ng vua chúa các n°Ûc ch° h§u không tin là cuÙc liên minh ó vïng bÁn và c£ n°Ûc Áo cing ch³ng tin t°ßng gì. Do ó, c§n ph£i k¿t thúc v¥n Á Tây Ban Nha càng sÛm càng hay.

ã có ß Tây Ban Nha 100.000 quân nh°ng Na-pô-lê-ông còn ra lÇnh kh©n c¥p °a thêm sang 150.000 quân nïa. CuÙc nÕi d­y cça nông dân ngày càng chi¿m °ãc lãi th¿. Nhïng danh të Tây Ban Nha "du kích", "cuÙc chi¿n tranh nhÏ" không diÅn ¡t °ãc h¿t ý ngh)a cça sñ viÇc ã diÅn bi¿n. CuÙc chi¿n tranh chÑng l¡i nông dân và thã thç công, chÑng l¡i nhïng ng°Ýi chn cëu và chn lëa ngña này, ã làm cho ông hoàng ¿ Pháp ph£i lo âu n·ng nÁ h¡n các chi¿n dËch khác. Sau cuÙc hàng phåc nhåc nhã cça n°Ûc PhÕ, cuÙc kháng chi¿n ác liÇt cça Tây Ban Nha tÏ ra ·c biÇt kó l¡ và b¥t ngÝ, nh°ng tuy v­y Na-pô-lê-ông v«n không phÏng oán °ãc ám cháy ¥y ß Tây Ban Nha. Ñi vÛi t°Ûng Bô-na-pác thì chuyÇn ¥y còn có thà làm cho ông ta tÉnh ngÙ ra °ãc, nh°ng Ñi vÛi ông hoàng ¿ Na-pô-lê-ông, k» chinh phåc c£ châu Âu, thì

"cuÙc nÕi lo¡n cça bÍn khÑ rách áo ôm" ó ch³ng thà gây °ãc chút £nh h°ßng gì.

Không tin ch¯c vào sñ giúp á cça A-l¿ch-xan và h§u nh° tin r±ng n°Ûc Áo s½ chÑng l¡i mình, nên cuÑi cùng mùa thu nm 1808, Na-pô-lê-ông hÑi h£ sang Tây Ban Nha vÛi lòng cm gi­n sôi såc ngh)a quân Tây Ban Nha, nhïng ng°Ýi "quê kÇch" nhÛp nhúa, dÑt nát và phi¿n lo¡n. Trong lúc ¥y, quân Anh cing vëa hoàn thành cuÙc Õ bÙ và quét s¡ch quân Pháp khÏi Li-xbon. BÓ ào Nha không còn là cn cé cça Pháp nïa mà là cça Anh. Quân Pháp chÉ còn giï °ãc të phía b¯c Tây Ban Nha ¿n sông E-b¡-ro, còn các n¡i khác thì h§u nh° không còn quân Pháp. Tây Ban Nha ã có mÙt quân Ùi trang bË b±ng súng cça Anh. Na-pô-lê-ông ti¿n công

97

Ùi quân ó. Þ Bu-gô, ngày 10 tháng 11 nm 1808, Na-pô-lê-ông ã giáng cho quân Tây Ban Nha mÙt tr­n thua khçng khi¿p; sau hai tr­n nïa ánh vào các ngày ti¿p theo, quân Ùi Tây Ban Nha d°Ýng nh° bË tiêu diÇt hoàn toàn. Ma-rít có mÙt lñc l°ãng hùng h­u phòng giï bË Na-pô-lê-ông ti¿n công ngày 30 tháng 11. Cing nên nói thêm r±ng, à chinh phåc Tây Ban Nha, trong sÑ quân mà Na-pô-lê-ông °a sang có "Ùi quân Ba Lan" do Na-pô-lê-ông thành l­p nm 1807, sau khi ã chi¿m °ãc Ba Lan. Theo lÇnh Na-pô-lê-ông, quân Ba Lan iên cuÓng chém gi¿t ng°Ýi Tây Ban Nha, hÍ ch³ng ngh) ngãi gì vÁ cái viÇc hÕ nhåc mà hÍ °¡ng làm, ngh)a là phá ho¡i phong trào gi£i phóng dân tÙc cça nhân dân Tây Ban Nha. Na-pô-lê-ông nói vÛi hÍ r±ng còn c§n ph£i tÏ ra xéng áng h¡n à gãi cho Na-pô-lê-ông cái ý muÑn phåc hÓi n°Ûc Ba Lan, và quân Ba Lan ã cÑ g¯ng xéng áng vÛi tÕ quÑc cça hÍ b±ng cách c°Ûp l¥y tÕ quÑc cça ng°Ýi Tây Ban Nha. Ngày 4 tháng

12 nm 1808, Na-pô-lê-ông vào Ma-rít. Kinh thành ón ti¿p k» xâm l°ãc b±ng mÙt sñ im l·ng nh° ch¿t. Na-pô-lê-ô l­p téc tuyên bÑ thi¿t quân lu­t ß Ma-rít và trong kh¯p c£ n°Ûc, thi¿t l­p các tòa án quân sñ. Sau ó, ông ta ti¿n công quân Anh. T°Ûng Mo-r¡ bË b¡i và bË gi¿t, còn quân Pháp thì truy kích tàn quân Anh.

Sñ nghiÇp cça Tây Ban Nha xem chëng l¡i mÙt l§n nïa Õ vá . Nh°ng hoàn c£nh cça nhân dân khßi ngh)a càng nghiêm trÍng thì cuÙc kháng chi¿n cça hÍ càng trß nên ác liÇt.

Thành phÑ Xa-ra-gÑt bË quân Pháp bao vây, ã cÑ thç trong nhiÁu tháng trÝi. CuÑi cùng, sau khi phá °ãc ngo¡i vi, ngày 27 tháng giêng nm 1809, thÑng ch¿ Lan-n¡ ã vào °ãc trong thành phÑ. Þ ó, hÓi ¥y ã diÅn ra nhïng chuyÇn ch°a bao giÝ th¥y trong b¥t cé mÙt cuÙc vây hãm nào: m×i mÙt cn nhà bi¿n thành mÙt pháo ài: ph£i gay go l¯m mÛi chi¿m °ãc mÙt ngôi nhà chéa xe, mÙt chuÓng ngña, mÙt kho chéa r°ãu, mÙt kho thóc. CuÙc tàn sát khÑc liÇt ó ã kéo dài hàng ba tu§n lÅ liÁn trong cái thành phÑ ã bË chi¿m nh°ng luôn luôn kháng cñ. Binh lính cça Lan-n¡ ã chém gi¿t t¥t c£, không phân biÇt ai, c£ àn bà và tr» con, nh°ng àn bà và tr» con cing gi¿t l¡i binh lính Pháp m×i khi th¥y chúng s¡ hß. Quân Pháp ã tàn sát 20.000 quân Ón trú trong thành phÑ và

98

h¡n 32.000 dân. ThÑng ch¿ Lan-n¡, ng°Ýi kõ binh liÁu m¡ng, không bi¿t sã là gì, k» ã tham dñ nhiÁu tr­n kinh khçng nh¥t cça Na-pô-lê-ông và cing là k» ch³ng bi¿t th¿ nào là "xúc Ùng" ã ph£i l¥y làm kinh ng¡c khi trông th¥y xác ch¿t cça àn ông, àn bà, tr» con ngÕn ngang trong nhà, ngoài phÑ, ng­p trong biÃn máu.

"CuÙc chi¿n tranh gì v­y! Ta buÙc ph£i gi¿t nhïng con ng°Ýi thu§n phác nh° th¿, ph£i gi¿t c£ nhïng ng°Ýi iên! CuÙc chi¿n tr­n này s½ chÉ mang l¡i sñ buÓn bã!". ó là lÝi cça thÑng ch¿ Lan- n¡ nói vÛi tùy tùng, khi i qua nhïng °Ýng phÑ ng­p máu cça cái thành phÑ ch¿t ó.

CuÙc bao vây và h¡ thành Xa-ra-gÑt ã gây °ãc mÙt £nh h°ßng rÙng lÛn ß châu Âu và ·c biÇt ß n°Ûc Áo, n°Ûc PhÕ và các quÑc gia éc. Sñ c£m phåc, sñ bÑi rÑi th¹n thùng, sñ hÕ nhåc ã khu¥y Ùng °ãc các tâm hÓn trong khi hÍ so sánh hành Ùng kháng cñ cça ng°Ýi Tây Ban Nha vÛi sñ hàng phåc ngoan ngoãn cça ng°Ýi éc.

Tuy v­y, nhïng cuÙc c°Ûp bóc và xâm l°ãc cça nÁn quân chç Na-pô-lê-ông ch³ng bao lâu ã làm cho giai c¥p t° s£n ß các n°Ûc bË khu¥t phåc ph£n éng. Sau khi °ãc Na-pô-lê-ông ánh théc d­y, sau khi thoát khÏi các trß lñc cça ch¿ Ù phong ki¿n và i vào con °Ýng tñ do phát triÃn t° b£n chç ngh)a, giai c¥p t° s£n bË khu¥t phåc ß châu Âu, ¿n l°ãt mình, ã buÙc ph£i i tìm nhïng con °Ýng mÛi à thoát khÏi gÍng kìm kinh t¿ cça chính sách Na- pô-lê-ông. Nhïng con °Ýng ¥y ngày càng mß rõ ra cùng vÛi sñ phát triÃn cça phong trào gi£i phóng dân tÙc chÑng Na -pô-lê-ông. Ng°Ýi ta ã nhìn th¥y lò lía ó l» t» bÑc cháy vào nhïng nm

1803, 1809 và 1810, nh°ng ¿n nm 1813 thì mÙt ám cháy dï dÙi b¯t §u bùng lên ß kh¯p các n°Ûc ang n±m d°Ûi ách thÑng trË cça Na-pô-lê-ông.

Nm 1806 và ngay c£ tr°Ûc khi ng°Ýi PhÕ bË thua tr­n, Na- pô-lê -ông ã v¡ch ra c§n ph£i làm nh° th¿ nào à tr£ lÝi b¥t kó mÙt m°u mô to nhÏ nào Ënh làm sÑng l¡i tinh th§n qu­t khßi dân tÙc trong nhân dân éc. Sau Tin-dít, Na-pô-lê-ông cho r±ng ã có thà hành Ùng hoàn toàn theo ý cça mình không nhïng ß Ba-vi-e

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:27:47)

99

ho·c ß các quÑc gia thuÙc Liên bang sông Ranh, mà còn c£ ß Hm- bua, an-xích, C¡-ni-xbéc, Bre-xlau và nói chung ß kh¯p n°Ûc éc. Na-pô-lê-ông không bi¿t r±ng ß Béc-lin, Phích-te ã lÓng vào

trong các bài gi£ng nhiÁu câu ái quÑc bóng b©y, không bi¿t r±ng trong các tr°Ýng ¡i hÍc éc, các hÙi sinh viên °ãc thành l­p, tuy r±ng ß ó ng°Ýi ta ch°a dám công khai nói ¿n cuÙc nÕi d­y chÑng l¡i tên b¡o chúa cça hoàn c§u, nh°ng ã bí m­t gây °ãc mÙt mÑi cm thù sâu s¯c chÑng l¡i y. Na-pô-lê-ông ã không tính ¿n sñ th­t là n¿u nh° giai c¥p t° s£n éc ß các n°Ûc ch° h§u hài lòng vÁ viÇc du nh­p bÙ lu­t Na-pô-lê-ông vào éc, vÁ viÇc phá bÏ ch¿ Ù phong ki¿n, thì hÍ cing th¥y r±ng hÍ ã ph£i tr£ nhïng cái ¡n ¥y b±ng nhïng cái giá quá ¯t so vÛi viÇc hÍ ph£i chËu ñng ách chính trË và tài chính cça n°Ûc Pháp, dính liÁn vÛi kho£n "thu¿ máu" d°Ûi hình théc nhïng cuÙc tr°ng binh à bÕ sung cho Ùi ngi ¡i quân. ó là nhïng iÁu mà Na-pô-lê-ông không bi¿t và cing không muÑn bi¿t. Theo lÝi mÙt nhà quan sát thì ß éc-phua, các vua chúa éc, các nhà quý tÙc ng°Ýi éc và vã hÍ ã có thái Ù nh° nhïng ày tÛ con òi cça mÙt tên chúa ¥t nóng n£y nh°ng cing có thà nÛi tay n¿u ng°Ýi ta bi¿t hôn lên tay h¯n úng lúc. Nhà thi hào b­c nh¥t cça n°Ûc éc, GÛt, ã xin y¿t ki¿n và cuÑi cùng khi ti¿p GÛt ß éc-phua, Na-pô-lê-ông quên c£ mÝi nhà vn lão thành ngÓi và tÏ ý tán th°ßng t­p th¡ Véc-te thì GÛt ã r¥t ×i vui mëng. Nói tóm l¡i, hÓi ¥y các t§ng lÛp trên ng°Ýi éc, nhïng t§ng lÛp duy nh¥t mà Na-pô-lê-ông có quan hÇ g§n gii ã không có mÙt chút ph£n Ñi nào. Nhân dân im l·ng và phåc tùng. Nh°ng trái l¡i, nhïng tin téc ß áo thì l¡i càng thêm kh©n c¥p.

Þ Áo, ng°Ýi ta cho r±ng l§n này Na-pô-lê-ông chÉ có thà ánh °ãc b±ng mÙt tay, vì tay kia còn ph£i chÑng á cái gánh n·ng khçng khi¿p cça cuÙc chi¿n tranh ß Tây Ban Nha. Þ áo, ng°Ýi ta bi¿t r±ng dù th¿ nào Na-pô-lê-ông cing s½ không bÏ Tây Ban Nha, bi¿t r±ng nh° v­y thì không ph£i chÉ là ý muÑn riêng cça mÙt k» chuyên ch¿ mà trong ó còn có v¥n Á khác và bi¿t r±ng Na-pô-lê- ông ã bË sa l§y lâu ß ¥y. H¡n nïa, ng°Ýi ta còn bi¿t °ãc nguyên nhân cça sñ viÇc ó. Vào lúc ¥y, cuÙc phong tÏa låc Ëa luôn luôn °ãc tng c°Ýng b±ng nhïng ¡o lu­t bÕ sung, b±ng nhiÁu biÇn

100

pháp c£nh sát và b±ng nhiÁu ho¡t Ùng chính trË mÛi cça hoàng ¿ Pháp. Të bÏ bán £o Tây Ban Nha khi quân Anh vëa mÛi ·t chân lên, chính là të bÏ cuÙc phong tÏa låc Ëa, ngh)a là të bÏ nÙi dung cn b£n cça toàn bÙ °Ýng lÑi Na-pô-lê-ông.

Sñ ph£n bÙi, ho·c ít ra là nghi ngÝ ph£n bÙi cça Tan-lây- rng vå lãi và cça tên m­t thám Phu-sê, ngh)a là cça hai k» ti tiÇn ¥y, theo ý Na-pô-lê-ông, th­t ra không làm cho Na-pô-lê-ông b­n lòng b±ng viÅn c£nh cça cuÙc chi¿n tranh vÛi n°Ûc Áo. Nh°ng cing ph£i tính ¿n sñ viÇc ó, và tháng giêng nm 1809, sau khi giao Tây Ban Nha cho các thÑng ch¿ và ·t Tây Ban Nha d°Ûi quyÁn anh mình là vua Giô-dép, Na-pô-lê-ông quay trß l¡i Pa-ri. Th­t ra, không có Na-pô-lê-ông thì kh£ nng quân sñ cça các thÑng ch¿ cing gi£m i m¥t mÙt nía, nh°ng còn Giô-dép thì dù có m·t Na- pô-lê-ông hay không, Giô-dép cing v«n ch³ng có giá trË gì. VÁ ¿n Pa-ri, Na-pô-lê-ông ra lÇnh cho triÁu th§n và các bÙ tr°ßng hÍp ß Tuy-l¡-ri và ngày 28 tháng giêng nm 1809, Na -pô-lê-ông liÁn gÍi Tan-lây-rng ¿n à xÉ v£. Na-pô-lê-ông mß §u màn kËch ó, ¿n nay còn nÕi ti¿ng, b±ng cách quát tháo vÛi Tan-lây-rng: "Ó n c¯p! Anh là mÙt th±ng n c¯p! Anh là th±ng hèn h¡, không ai tin c­y °ãc; anh không tin ß Chúa; suÑt Ýi anh không làm tròn bÕn ph§n; anh ã lëa dÑi ph£n bÙi mÍi ng°Ýi; Ñi vÛi anh không có cái gì thiêng liêng c£; có l½ anh s½ bán c£ bÑ anh... T¡i sao tôi l¡i không cho treo cÕ anh ß qu£ng tr°Ýng Ca-rút-xen? Nh°ng mà còn thÝi gian chán! Này! Tan-lây-rng, thñc ch¥t anh là cåc cét...". T¥t nhiên là Na-pô-lê-ông không bi¿t h¿t t¥t c£ sñ ph£n bÙi cça Tan- lây-rng (bË cách chéc të nm 1807), mà mÛi chÉ bi¿t °ãc ph§n nào n¿u không thì Na -pô-lê-ông ã cho xí b¯n Tan-lây-rng ngay lúc ¥y. Nh°ng Na-pô-lê-ông còn nhiÁu viÇc khác ph£i làm h¡n là khám phá nhïng âm m°u cça cái ng°Ýi x¥u xa ¿n t­n x°¡ng tçy ó. CuÙc chi¿n tranh vÛi n°Ûc Áo e do¡, ám £nh Na-pô-lê-ông.

Þ n°Ûc Tây Ban Nha vëa mÛi bË è b¹p bßi nhïng tr­n n·ng nÁ ác liÇt, ngÍn lía khßi ngh)a ß nông thôn và thành thË l¡i bùng cháy kh¯p n¡i à không bao giÝ t¯t nïa. C£ mÙt dân tÙc - khi ©n khi hiÇn, dai d³ng t°ßng nh° ß trong lòng ¥t nhô lên à rÓi l¡i bi¿n xuÑng - ti¿p tåc giam chân ß Tây Ban Nha mÙt nía quân sÑ

101

cça ¡i quân, gÓm 300.000 ng°Ýi cça nhïng binh oàn tinh nhuÇ nh¥t cça Na -pô-lê-ông. Nh°ng hoàng ¿ ã vÙi vã °a ra chi¿n tr°Ýng nía còn l¡i à °¡ng §u vÛi áo trong mÙt chi¿n dËch mÛi và gian khÕ. MÙt cuÙc tr°ng binh tr°Ûc kó h¡n ß Pháp ã cung c¥p cho Na -pô-lê-ông 100.000 tân binh. Ngoài ra, Na -pô-lê-ông còn h¡ lÇnh cho các n°Ûc ch° h§u éc nÙp 100.000 lính, và hÍ ã l·ng l½ thi hành. RÓi Na-pô-lê-ông tuyÃn lña h¡n 110.000 cñu binh có thà ·c biÇt trông c­y °ãc, và ã gíi sang Ý 70.000, vì cing ph£i phòng ngëa quân áo ti¿n công m·t này.

Nh° v­y là vào mùa xuân nm 1809, Na -pô-lê-ông iÁu Ùng g§n 300.000 quân à Ñi phó vÛi áo. Nh°ng áo cing ã t­p hãp t¥t c£ lñc l°ãng cça mình. TriÁu ình Viên, ¡i quý tÙc, trung quý tÙc

- nhïng k» khßi x°Ûng cuÙc chi¿n tranh này - Áu nh¥t trí: l§n này, ngay c£ quý tÙc Hung cing tÏ lòng hoàn toàn trung thành vÛi

"nhà vua". Th­t ra, v¥n Á là bênh vñc và cçng cÑ quyÁn lãi thiêng liêng chung: ch¿ Ù nông nô mà diÇn tích ã bË thu h¹p l¡i r¥t nhiÁu trên b£n Ó, và vÁ ph°¡ng diÇn chính trË, ã bË ba cuÙc chi¿n tranh th£m h¡i nm 1796 - 1797, nm 1800 và nm 1805 làm lung lay m¡nh, và ba cuÙc chi¿n tranh này ã mang l¡i cho n°Ûc Pháp nhïng vùng ¥t ai ¹p ½ nh¥t cça dòng hÍ Háp-xbua. Þ Bô-hêm, trë giai c¥p t° s£n công nghiÇp, có lãi trong cuÙc phong tÏa låc Ëa, là t°¡ng Ñi bàng quan Ñi vÛi nÁn quân chç cça n°Ûc Áo, còn giai c¥p t° s£n th°¡ng m¡i và qu§n chúng tiêu thå thì bË thiÇt h¡i vì ¡o lu­t Béc-lin. Chính vì l½ ó mà cuÙc chi¿n tranh do triÁu ình áo ti¿n hành vào nm 1809 có tính ch¥t nhân dân h¡n c£ ba cuÙc chi¿n tranh tr°Ûc ây vÛi Na-pô-lê-ông. Þ áo và éc, b±ng ç cách ng°Ýi ta nh¯c i nh¯c l¡i: "RÓi thì ánh m·t trÝi s½ chi¿u vÁ phía Tây Ban Nha".

Toàn th¿ giÛi nín h¡i chÝ ãi. Na-pô-lê-ông cùng ba thÑng ch¿ xu¥t s¯c nh¥t là a-vu, Mát-xê-na và Lan-n¡, ã sµn sàng chi¿n ¥u. Na-pô-lê-ông ãi n°Ûc Áo "ti¿n công" tr°Ûc vì nh° v­y là áo s½ cung c¥p thêm cho Na-pô-lê-ông mÙt lu­n chéng nïa trong cuÙc àm lu­n quan trÍng vÛi A-l¿ch-xan ã b¯t §u ß éc-phua nh°ng v«n còn ch°a i ¿n k¿t lu­n: Na-pô-lê-ông v«n còn hy vÍng n°Ûc Nga s½ ti¿n ánh n°Ûc Áo.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:30:11)

102

Ngày 14 tháng 4 nm 1809, ¡i công t°Ûc Sác-l¡, viên t°Ûng xu¥t s¯c nh¥t cça n°Ûc Áo, ti¿n vào Ba-vi-e. Na-pô-lê-ông b¯t §u vào cuÙc chi¿n và tin ch¯c trong vòng hai tháng s½ buÙc áo ph£i h¡ khí giÛi, và lúc ó, n¿u th¥y c§n thi¿t Na-pô-lê-ông s½ l¡i sang Tây Ban Nha.

Th­t ra Na-pô-lê-ông ít trông c­y vào sÑ 100.000 lính éc, nhïng ng°Ýi lính b¥t ¯c d), ã chi¿m mÙt ph§n ba quân sÑ cça Na-pô-lê-ông. Na-pô-lê-ông bi¿t r±ng nhïng Ùi quân vô cùng tinh nhuÇ, có nhiÁu kinh nghiÇm chi¿n ¥u thì còn ang óng ß Tây Ban Nha, và sÑ lính lão luyÇn cça quân Ùi Pháp ã bË thiÇt h¡i ß ó bao nhiêu mà kÃ. Nh°ng không ph£i chÉ có mÙt mình Na -pô-lê- ông bi¿t iÁu ó. L§n này quân áo chi¿n ¥u vÛi tinh th§n ding c£m và kiên c°Ýng. Tr­n ánh lÛn §u tiên x£y ra ß g§n A-ben- xbéc thuÙc xé Ba-vi-e. Quân áo bË ánh tan m¥t h¡n 13.000 ng°Ýi. HÍ chi¿n ¥u không kém ph§n ding c£m, còn ding c£m h¡n c£ tr­n ác-cô-l¡, Ma-ren-gô, Au-xtéc-lít. Tr­n thé hai ß éc-mun vào ngày 22 tháng 4 cing k¿t thúc b±ng th¯ng lãi cça Na -pô-lê-ông. ¡i công t°Ûc Sác-l¡ bË ánh b­t khÏi bên kia sông a-nuýp và bË tÕn th¥t n·ng nÁ. Þ ó, thÑng ch¿ Lan-n¡ sau khi hoàn thành cuÙc hành binh cça mình liÁn xung phong vào Ba-ti-xbon. Na-pô-lê-ông chÉ huy vây thành, ã bË th°¡ng ß chân trong khi tác chi¿n. Ng°Ýi ta tháo çng cho hoàng ¿, bng vÙi v¿t th°¡ng, và hoàng ¿ ã lên ngña ngay, nghiêm c¥m không cho ai °ãc nói ¿n v¿t th°¡ng à binh lính khÏi hoang mang. Khi b°Ûc vào thành phÑ ã chi¿m °ãc, Na-pô-lê-ông v«y chào các ¡n vË ang hoan hô éng ón, vëa mÉm c°Ýi à che gi¥u sñ au Ûn kinh khçng cça mình. Hai tr­n éc-mun và Ra-ti-xbon dã làm cho quân áo bË thiÇt m¥t 50.000 ng°Ýi nïa vëa ch¿t vëa bË th°¡ng, bË b¯t làm tù binh ho·c m¥t tích. Trong nm ngày, Na-pô-lê-ông ã th¯ng °ãc nm tr­n «m máu.

Ti¿p tåc truy kích quân cça ¡i công t°Ûc Sác-l¡ ang rút ch¡y bên kia sông a-nuýp, ¿n E-be-xbéc, Na-pô-lê-ông ã uÕi kËp, giao chi¿n và l¡i ánh b¡i Sác-l¡ l§n nïa. Na-pô-lê-ông Ñt thành phÑ và mÙt ph§n nhân dân (ng°Ýi áo qu£ quy¿t là mÙt nía sÑ dân) trong thành bË thiêu ch¿t. "Chúng tôi i giïa mÙt vùng §y

103

mùi thËt ng°Ýi n°Ûng", ó là lÝi t°Ûng Xa-va-ri, công t°Ûc vùng Rô- vi-gô, khi báo cáo vÁ viÇc kõ binh Pháp i qua E-be-xbéc hoang tàn. Vó ngña ng­p trong Ñng l§y nh§y ghê tßm lênh láng kh¯p °Ýng phÑ. ó là vào ngày 3 tháng 5. Ngày 8, Na-pô-lê-ông l¡i n±m trong hoàng cung S¡n-brun nh° hÓi nm 1805, và ¿n ngày

13, thË tr°ßng thành Viên l¡i em nÙp kinh thành áo cho hoàng ¿. Chi¿n dËch có v» nh° k¿t thúc. Nh°ng Sác-l¡, sau khi b£o toàn °ãc bÙ Ùi cça mình, ã có ç thÝi gian chuyÃn quân v°ãt qua c§u ß Viên sang t£ ng¡n sông a-nuýp rÓi cho Ñt c§u. Lúc ¥y Na- pô-lê-ông quy¿t Ënh ph£i cÑ g¯ng ti¿n hành mÙt cuÙc hành binh khó khn nh¥t. Cách bÝ phía thành Viên (hïu ng¡n) chëng nía ki-lô-mét có mÙt bãi cát trên sông a-nuýp nÑi liÁn vÛi £o Lô-bau. Nh­n Ënh r±ng të hòn £o ó, quân Ùi cça mình có thà dÅ dàng v°ãt qua nhánh sông h¹p ngn cách Lô-bau vÛi t£ ng¡n sông a- nuýp (ß phía b¯c), Na-pô-lê-ông quy¿t Ënh b¯c mÙt chi¿c c§u b±ng thuyÁn ¿n bãi cát ¥y và cho chç lñc v°ãt qua, vÛi nhïng Ùi ngi th°a thÛt, vì ã tÕn th¥t trong chi¿n ¥u và vì ph£i à l¡i phòng giï ß dÍc °Ýng. CuÙc v°ãt sông sang £o Lô-bau ã °ãc thñc hiÇn ngày 17 tháng 5. Sau ó Na-pô-lê-ông l¡i b¯c mÙt chi¿c c§u b±ng thuyÁn nïa à nÑi liÁn £o vÛi bÝ t£. Quân oàn cça Lan-n¡ v°ãt qua c§u §u tiên, ti¿p theo là quân oàn cça Mát-xê-na, và hai thÑng ch¿ chi¿m l¥y hai cái làng nhÏ (át-pe và E-di-linh) ß ven sông. Nh°ng téc kh¯c, hai quân oàn trên và nhïng ¡n vË khác cça quân Pháp i theo sau bË ¡i công t°Ûc Sác-l¡ Ùt kích. MÙt tr­n chi¿n ¥u ác liÇt x£y ra; và trong khi Lan-n¡, cùng vÛi Ùi kõ binh cça mình xông vào chém gi¿t quân áo ang rút lui r¥t tr­t tñ thì chi¿c c§u nÑi bÝ hïu ng¡n (bên thành ViÇn) vÛi £o bË gãy và Ùt nhiên quân Pháp không nh­n °ãc ¡n d°ãc mÛi rÓi v«n còn liên tåc ti¿p t¿ ¿n cho hÍ. Na-pô-lê-ông ra lÇnh cho Lan-n¡ vëa ánh vëa rút lui ngay l­p téc, và ã bË tÕn th¥t n·ng nÁ. Trong khi tác chi¿n, Lan-n¡ bË trúng ¡n gãy x°¡ng và cåt g§n h¿t hai chân. Lan-n¡ ch¿t trong tay Na-pô-lê-ông và trong khoé m¯t cça ông, ng°Ýi ta th¥y l§n này là l§n thé hai °Ût lÇ. Quân Pháp rút vÁ £o Lô-bau, m·c dù Na-pô-lê-ông tñ an çi trong t° t°ßng là tr­n này quân Pháp chÉ m¥t có 10.000 ng°Ýi c£ th£y (th­t ra h¡n th¿ nhiÁu) và ¡i công t°Ûc Sác-l¡ m¥t 35.000 (thñc t¿ chÉ chëng 27.000),

104

nh°ng sñ th¥t b¡i và sñ rút ch¡y l§n này th­t quá rõ ràng. ViÇc này x£y ra ngày 21 và 22 tháng 5.

TriÁu ình và chính phç Áo xi¿t bao vui mëng, chu©n bË trß vÁ kinh thành mà hÍ vëa mÛi bÏ ch¡y. Ch³ng hÁ khoe khoang vÁ th¯ng lãi cça mình, ¡i công t°Ûc Sác-l¡, viên t°Ûng tài nng và ph©m cách éng ¯n, bñc dÍc vÁ nhïng sñ quá trÛn ¥y cça triÁu ình. Nh°ng dù sao i nïa, ó cing không ph£i cuÙc gi£i vây thành A-cr¡ vào nm 1799 và cing không ph£i là tr­n Ai-lau hÓi nm 1807. CuÙc thí thách l§n thé ba cça Na-pô-lê-ông còn n·ng nÁ h¡n, sñ th¥t b¡i còn rõ rÇt h¡n. Na-pô-lê-ông bi¿t r±ng ß éc, viên thi¿u tá ng°Ýi PhÕ là Sin b×ng nhiên cùng vÛi trung oàn kõ binh cça mình chÑng l¡i quân Pháp b±ng mÙt thé chi¿n tranh du kích; r±ng An-rê-át Hô-phe, ng°Ýi nông dân vùng Ti-rôn, cing ti¿n hành mÙt cuÙc chi¿n tranh t°¡ng tñ ß vùng núi Ti-rôn; r±ng tình hình ß ý ch³ng yên Õn chút nào, và ß Tây Ban Nha - m·c dù Na-pô-lê-ông ã à l¡i chëng 300.000 quân, gÓm nhïng binh oàn tinh nhuÇ nh¥t cça ¡i quân - cuÙc chi¿n tranh khçng khi¿p l¡i b¯t §u ác liÇt g¥p bÙi. Tin téc vÁ tr­n ét-xtin mà hoàng ¿ ã bË b¯t và bË giam ß £o Lô-bau (ß châu Âu nhân dân kà chuyÇn l¡i nh° v­y, l¥y ý muÑn cça mình làm hiÇn thñc), ã gây khí th¿ mÛi cho nhïng chi¿n s) ang nÕi lên ß kh¯p mÍi n¡i.

Tuy v­y, Na-pô-lê-ông v«n giï °ãc bình t)nh và can £m. Hình nh° trong tr­n thí thách khçng khi¿p ¥y, n×i au xót duy nh¥t cça Na-pô-lê-ông có l½ cái ch¿t cça thÑng ch¿ Lan-n¡, ché tuyÇt nhiên không ph£i là sñ th¥t b¡i cça cuÙc chi¿n ¥u. Na-pô- lê-ông bi¿t r±ng quân áo bË mÙt òn n·ng ß ét-xlin và trong ãt §u cça chi¿n dËch, tr°Ûc chi¿n dËch Viên, quân áo m¥t h¡n 50.000 quân, g¥p bÙi quân Pháp và trong khi tng c°Ýng bÕ sung quân Ùi, v¡ch k¿ ho¡ch tác chi¿n mÛi và trong khi chm chú Íc các báo cáo të kh¯p n¡i trong các n°Ûc ch° h§u gíi tÛi hàng ngày, Na- pô-lê-ông ·c biÇt chú ý ¿n t¥t c£ các thành ph§n binh chçng. Na- pô-lê-ông nghe vÛi v» tò mò viÇc giáo hoàng Pi VII và các hÓng y giáo chç ã gi£ng r±ng tr­n ét-xlin là mÙt hình ph¡t cça Chúa TrÝi giáng xuÑng k» i áp béc hoàn c§u, k» c°Ýng b¡o, k» xúc ph¡m và ng°ãc ãi giáo hÙi. M·c dù ph£i lo l¯ng nhiÁu viÇc, Na-

105

pô-lê-ông cing không quên viÇc ó và ghi nhÛ hành Ùng ¥y cça ng°Ýi thay m·t éc Chúa TrÝi trên trái ¥t. SuÑt mùa hè nm

1809, nhiÁu tin dï të n°Ûc Anh bay ¿n tai hoàng ¿ r±ng ß Anh ng°Ýi ta ang chu©n bË mÙt Ùi quân viÅn chinh nh±m mß mÙt h°Ûng phå ß phía b¯c n°Ûc BÉ. 40.000 lính và 30.000 thçy binh tham gia cuÙc Õ bÙ lên £o Van-se-ren. Quân Anh ã chi¿m °ãc Phlét-xin-ghe trong ít lâu, nh°ng sñ chi¿m óng này cuÑi cùng bË th¥t b¡i và quân Anh ã bË ánh nên thân, buÙc ph£i tr°¡ng buÓm kéo quân vÁ n°Ûc.

Na-pô-lê-ông ch¡y i ch¡y l¡i giïa Viên, S¡n-brun và £o Lô- bau. Na-pô-lê-ông liÁn gây cho binh s) niÁm tin t°ßng vào th¯ng lãi s¯p tÛi: vào trung tu§n tháng 6, quân Ùi °ãc nghÉ ng¡i và tng c°Ýng, £o Lô-bau °ãc xây dñng kiên cÑ ·c biÇt. Hoàng ¿ hoàn toàn tin ch¯c là ¡i công t°Ûc Sác-l¡ trong suÑt thÝi gian này không ho¡t Ùng gì, nay thñc sñ không còn kh£ nng chç Ùng ti¿n công, và giÝ ây viÇc phát lÇnh tr­n ánh quy¿t Ënh mÍi viÇc là tuó thuÙc vào Na-pô-lê-ông.

Sau khi kiÃm tra l§n cuÑi cùng các công viÇc chu©n bË kh©n c¥p vÁ m·t quân sñ, Na-pô-lê-ông chÉ còn có m¥y ngày à nghÉ ng¡i, nh°ng tr°Ûc h¿t ã dành à lo viÇc giáo hoàng Pi VII sau này ph£i Án nã mÙt cách au Ûn vÁ sñ minh m«n, và tr°Ûc h¿t, vÁ sñ h¥p t¥p cho r±ng k¿t qu£ cça tr­n ét-xlin là do sñ phán xét cça Th°ãng ¿. Mà cing vì v­y nên ngày 17 tháng 5 nm 1809, tr°Ûc tr­n này, Na-pô-lê-ông ã ra s¯c lÇnh sáp nh­p thành phÑ Rôm và t¥t c£ nhïng vùng ¥t ai thuÙc Tòa Thánh vào ¿ quÑc Pháp.

"Ban hành t¡i b£n doanh cça hoàng ¿ ß Viên, Na-pô-lê-ông

". ó là câu k¿t thúc cái s¯c lÇnh t°Ûc cça giáo hoàng nhïng vùng ¥t ai mà giáo hoàng ã chi¿m giï theo cái ¡o lu­t nÕi ti¿ng cing nh° theo truyÁn thuy¿t thëa h°ßng "t·ng v­t cça Chúa TrÝi ban" do các giáo hoàng thÝi trung cÕ ã ch¿ t¡o ra và coi nh° ch³ng ph£i do hoàng ¿ Công-xtan-tin ã ban t·ng cho giáo hoàng Xin-vét Ç nh¥t, vào §u th¿ k÷ thé IV.

Ngay sau khi vëa ban hành s¯c lÇnh ó, quân Ùi Pháp chi¿m óng h³n Rôm vào ngày 10 tháng 6 và Tòa Thánh bË m¥t

106

t¥t c£ nhïng cái ã có të 1.500 nm nay. Pi VII bË áp gi£i vÁ Xa- von, trên bÝ biÃn thuÙc vËnh Giên ß ý.

Vëa gi£i quy¿t xong viÇc Giáo hoàng, Na-pô-lê-ông liÁn ti¿n hành nÑt nhïng công viÇc chu©n bË cuÑi cùng vÁ quân sñ. Ngày 2,

3 và 4 tháng 7, hoàng ¿ iÁu ¿n £o Lô-bau nhiÁu quân oàn mÛi vÛi h¡n 550 c× pháo. Ngày 5 tháng 7, Na-pô-lê-ông ra lÇnh b¯t §u v°ãt sông sang bÝ t£n ng¡n. Quân oàn M¯c-ô-nan cing °ãc iÁu të n°Ûc Ý tÛi nh­p vào Ùi quân ã °ãc tng c°Ýng cça Na-pô-lê-ông. Tr­n ánh ngày 5 tháng 7 nm 1809 ã b¯t §u không nh° ¡i công t°Ûc Sác-l¡ ã dñ ki¿n và cing không x£y ra úng n¡i mà ông ta phán oán. Không bao giÝ hành Ùng cça nh° k» Ëch dñ tính: Na-pô-lê-ông l¥y ó làm nguyên t¯c hành Ùng tuyÇt Ñi. Quân Pháp có vào kho£ng të 550 ¿n 560 kh©u pháo, quân áo có trên 500 kh©u, và pháo binh cça c£ hai bên Áu §y ç ¡n d°ãc. CuÙc v°ãt sông a-nuýp ti¿n hành vÛi mÙt tr­t tñ hoàn h£o. Trong tr­n chi¿n ¥u này, mÙt trong nhïng tr­n ác liÇt nh¥t, nhïng phút nguy kËch Ñi vÛi Na-pô-lê-ông ã x£y ra vào ngày 5 và ·c biÇt là ngày 6. Na-pô-lê-ông ß vào giïa tr­n ánh: các thÑng ch¿ a-vu, M¯c-ô-nan, Mát-xê-na, t°Ûng ru-ô, chÉ huy pháo binh, ã hành Ùng chính xác ít th¥y trong nhïng cuÙc giáp chi¿n khÕng lÓ nh° v­y. Sau mÙt ãt pháo khçng khi¿p, "mii M¯c-ô- nan", gÓm 26 tiÁu oàn dàn thành mÙt hình vuông m×i bÁ 1.000 mét, phá vá °ãc khu trung tâm cça quân áo, m·c dù ã bË thiÇt h¡i r¥t lÛn. Các Ùi dñ bË ti¿n theo sau. Xa h¡n nïa, ß phía b¯c, a-vu, nh­n chÉ thË cça hoàng ¿ là l¥y làng Va-gram n±m ß trên các iÃm cao làm måc tiêu, ã c°Ýng t­p chi¿m °ãc Va-gram, và th¿ là quy¿t Ënh sñ th¥t b¡i cça toàn bÙ quân Ùi áo. ¿n tÑi ngày

6 tháng 7 nm 1809, t¥t c£ ã k¿t thúc. Quân áo bË ánh b­t ra khÏi các vË trí cça mình, nh°ng toàn quân không bË rÑi lo¡n, có mÙt bÙ ph­n quân Ùi ã rút lui mÙt cách tr­t tñ. Sñ th¥t b¡i cça quân áo ß Va-gram không kém ph§n khçng khi¿p, cing không kém n·ng nÁ h¡n tr­n Au-xtéc-lít; ngày thé hai, quân áo m¥t chëng 37.000 ng°Ýi vëa bË ch¿t, bË th°¡ng và bË b¯t. M·c dù quân Pháp bË thiÇt h¡i ít h¡n bên b¡i tr­n, nh°ng tÕn th¥t cça hÍ cing r¥t lÛn. Th¯ng lãi ph£i tr£ b±ng giá r¥t ¯t.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:33:20)

107

CuÙc truy kích quân áo b¡i tr­n kéo dài g§n h¿t tu§n lÅ sau. Na-pô-lê-ông tung kõ binh r°ãt theo tàn quân áo, và cuÑi cùng ã ánh hÍ tan tác tëng m£nh. Vào ¿n thành X¡-nai, ngày 11 tháng

7, Na-pô-lê-ông °ãc báo là hoàng thân Lít-sen-xtai, h§u c­n cça hoàng ¿ Phran-xoa vëa mÛi tÛi xin y¿t ki¿n. Hoàng ¿ áo Á nghË ình chi¿n. Na-pô-lê-ông ch¥p thu­n vÛi nhïng iÁu kiÇn nghiÇt ngã: chëng nào hòa °Ûc ch°a ký xong thì trên t¥t c£ nhïng n¡i thuÙc ¥t áo, mà lúc ngëng b¯n d«u chÉ có mÙt phân Ùi nhÏ cça quân Pháp ã lÍt vào, quân áo Áu ph£i rút i h¿t và giao l¡i cho quân Pháp à làm tin. Lít-sen-xtai ch¥p thu­n t¥t c£.

Các cuÙc àm phán b¯t §u ti¿n hành. Hoàng ¿ Phran-xoa m¥t tinh th§n, bây giÝ nguyÁn rça nhïng k» nào trong suÑt mÙt nm r°á i trÝi ã xúi hoàng ¿ gây nên cuÙc chi¿n tranh khçng khi¿p này, cuÙc chi¿n tranh «m máu không hÁ có ß áo kà të cuÙc chi¿n tranh 30 nm ¿n nay; do ó Phran-xoa sµn sàng chËu ñng nhïng sñ hy sinh lÛn lao. Ng°Ýi ta sã hãi nh¯c l¡i cái hình ph¡t mà Na-pô-lê-ông ã thi hành Ñi vÛi giáo hoàng ngay tr°Ûc lúc ánh tr­n Va-gram. V­y thì, sau tr­n Va-gram, Na-pô-lê-ông s½ làm gì n°Ûc Áo?

Tham vÍng cça Na -pô-lê-ông còn nhiÁu g¥p bÙi so vÛi thÝi kó sau tr­n Au-xtéc-lít. Ông ta òi nh°ãng l¡i nhiÁu tÉnh khác cça n°Ûc Áo: Ca-ranh-xi, Các-ni-ô-lo, It-xt¡-ri, T¡-ri-ét và c£ vùng T¡- ri-ét, mÙt ph§n ¥t ai rÙng lÛn cça n°Ûc Áo vÁ phía tây và tây - b¯c cça ¿ quÑc này, vài kho£ng ¥t ai thuÙc Ga-li-xi, và mÙt kho£ng chi¿n phí là 134 triÇu phlô-ranh vàng. Ng°Ýi áo ã mà c£, kêu xin, giß ngón mÙt cách vô ích. K» chi¿n th¯ng lòng gang d¡ s¯t chÉ gi£m sÑ tiÁn chi¿n phí xuÑng 85 triÇu và nh°ãng bÙ ôi chút áng kà vÁ iÁu kiÇn ¥t ai. Trong suÑt thÝi gian àm phán, Na- pô-lê-ông ngñ ß S¡n-brun. MÙt sñ quy phåc hoàn toàn nh¥t bao trùm lên thành Viên và trên toàn cõi n°Ûc Áo bË chi¿m óng. NgÍn lía hy vÍng °ãc khu¥y Ùng lên bßi tr­n ét-xlin ã bË d­p t¯t ß áo và ß éc. Na-pô-lê-ông còn cho ghi vào b£n dñ th£o hòa °Ûc iÁu kho£n c¥m áo duy trì mÙt Ùi quân quá 150.000 ng°Ýi. Hoàng ¿ Phran-xoa cing ph£i ch¥p nh­n.

108

Ngày 12 tháng 10, Na -pô-lê-ông i duyÇt Ùi c­n vÇ tr°Ûc cung iÇn S¡n-brun. Các cuÙc duyÇt binh ó th°Ýng v«n thu hút °ãc (và ·c biÇt là nhïng ngày hÙi) sÑ ông công chúng ß r¥t xa xôi háo héc ¿n xem con ng°Ýi Na-pô-lê-ông, con ng°Ýi ã gãi ß kh¯p n¡i mÙt sñ tò mò khao khát. Ông hoàng ¿ vui lòng cho ám ông ¥y ¿n xem các cuÙc phô tr°¡ng lñc l°ãng: v£ l¡i, Viên làm Na-pô-lê-ông vui lòng vì sñ quy phåc cça nó. CuÙc duyÇt binh ngày

12 tháng 10 s¯p k¿t thúc thì mÙt thanh niên, qu§n áo chÉnh tÁ, ã l©n °ãc vào giïa ám kõ mã tuó tùng cça hoàng ¿, và tay trái c§m lá ¡n thÉnh c§u, ti¿n sát tÛi g§n hoàng ¿. Ng°Ýi ta b¯t giï ngay l¡i tr°Ûc khi ng°Ýi thanh niên ch°a kËp rút trong túi ra mÙt con dao dài nhÍn.

DuyÇt binh xong, Na-pô-lê-ông ngÏ ý muÑn g·p ng°Ýi bË b¯t. ó là mÙt anh Stáp nào ó, sinh viên tr°Ýng ¡i hÍc Nau-m¡-bua.

- T¡i sao anh muÑn gi¿t ta?

- Tôi ngh) r±ng chëng nào BÇ h¡ còn sÑng thì tÕ quÑc tôi và c£ th¿ giÛi s½ không còn bi¿t th¿ nào là tñ do và hòa bình.

- Ai ã xúi giåc anh?

- Không ai c£.

- Trong các tr°Ýng ¡i hÍc ß n°Ûc anh, ng°Ýi ta d¡y các anh nh° th¿ ph£i không?

- Th°a ngài, không.

- Anh muÑn làm Bru-tút à?

Rõ ràng là ng°Ýi thanh niên không áp, vì sau này Na-pô-lê- ông nói r±ng hình nh° anh ta không rõ l¯m Bru-tút là ai.

- N¿u ngay bây giÝ ta tr£ l¡i tñ do cho anh thì anh s½ làm gì? Anh có Ënh gi¿t ta nïa không?

Sau mÙt lúc lâu im l·ng, Stáp áp:

- Tôi s½ gi¿t, th°a ngài.

Na-pô-lê-ông im l·ng rÓi bÏ ra, suy ngh) r¥t lung. Ngay tÑi hôm ó, hÙi Óng quân sñ hÍp và ngày hôm sau Stáp bË b¯n.

109

Na-pô-lê-ông c¥m nói ¿n và c¥m t°Ýng thu­t viÇc ¥y trên báo chí và, hai ngày sau viÇc ¥y, ngày 14 tháng 10 nm 1809, hoàng ¿ áo Phran-xoa Ç nh¥t, cuÑi cùng quy¿t Ënh ký hòa °Ûc S¡n-brun, cái hòa °Ûc c¯t xén mÙt cách tàn nh«n ¥t ai cça áo và tng c°Ýng mÙt cách vô h¡n Ù uy lñc cça k» Ùc tài cça châu Âu.

N°Ûc áo ã ph£i tr£ cái m°u Ó tuyÇt vÍng và khÑn khÕ cça mình, là qu³ng cái ách cça Na -pô-lê-ông, b±ng hàng chåc v¡n sinh mÇnh, b±ng sñ tàn phá cça ¥t n°Ûc, b±ng mÙt kho£n chi¿n phí n·ng nÁ, b±ng g§n mÙt ph§n ba sÑ tÉnh giàu ¹p nh¥t, b±ng hàng bao nhiêu triÇu dân và b±ng sñ lÇ thuÙc vào k» chi¿n th¯ng mÙt cách ch·t ch½, nghiÇt ngã h¡n.

THÜI Kò CðC THÊNH 1810 - 1811

Vëa mÛi ký xong hòa °Ûc S¡n-brun, Na -pô-lê-ông liÁn rÝi Viên và trong nhïng ngày sau ó, cing nh° sau tr­n Ai-c­p, ma- ren-gô, Au-xtéc-lít ho·c Tin-dít, Na-pô-lê-ông chi¿n th¯ng trß vÁ kinh thành.

¿ quÑc rÙng lÛn mênh mông l¡i mß mang thêm bÝ cõi, các n°Ûc ch° h§u trung thành ã °ãc khen th°ßng h­u h), và mÙt vài n°Ûc °¡ng ng¡nh ã bË trëng ph¡t tàn nh«n, giáo hoàng bË t°Ûc o¡t ¥t ai: ngh)a quân Ti-ron bË ánh tan tành, quân du kích cça thi¿u tá Sin bË hÙi Óng quân sñ PhÕ xí b¯n theo lÇnh cça Na- pô-lê-ông; tin të Anh bay ¿n: các th°¡ng nhân và nhà công nghiÇp suy såp, tñ sát và phá s£n, dân chúng b¥t mãn. V­y là cuÙc phong tÏa låc Ëa d°Ýng nh° ang biÇn hÙ cho nhïng ai ã ·t niÁm hy vÍng vào nó.

Cái ¿ quÑc bao gÓm c£ thiên h¡ ¥y c¡ Ó ang éng trên Énh cao nh¥t cça sñ r¡ng rá , uy lñc, phú c°Ýng và quang vinh .

Na-pô-lê-ông bi¿t r±ng mình ã khu¥t phåc °ãc châu Âu chÉ b±ng b¡o lñc và giï °ãc nó chÉ b±ng cách làm cho nó sã hãi. Nh°ng n°Ûc Anh không chËu §u hàng; Nga hoàng thì rõ rÇt là x£o quyÇt, ã không giúp á gì Na-pô-lê-ông trong cuÙc chi¿n tranh vëa mÛi k¿t thúc ó và chÉ gi£ vÝ gây chi¿n vÛi áo; nhân dân Tây Ban Nha, m·c dù bË th£m sát, gi¿t chóc, v«n không ngëng kháng cñ và chi¿n ¥u vÛi lòng qu£ c£m b¥t khu¥t, và n¿u nh° tr°Ûc ây, th¯ng lãi Va-gram, cing nh° b¥t cé mÙt th¯ng lãi nào khác cça Na-pô-lê-ông, Áu ã không có chút £nh h°ßng gì ¿n hÍ, thì nay uy danh m×i ngày m×i cao lÛn cça k» chi¿n th¯ng c£ thiên h¡ ¥y cing ch³ng làm cho hÍ sÝn lòng.

111

Xung quanh Na-pô-lê-ông có nhïng thÑng ch¿ t­n tåy nh° Giuy-nô, nhïng k» tham lam tài trí nh° Béc-na-Ñt, nhïng k» ph£n bÙi thông minh, xu¥t thân të gia c¥p quý tÙc, nh° Tan-lây- rng, nhïng k» phåc tùng mù quáng nh° Xa-va-ri; chÉ c§n Na-pô- lê-ông kh½ ra hiÇu là chúng sµn sàng b¯n ch¿t ngay bÑ » cça chúng; nhïng quan cai trË, bÍn v°¡ng h§u s¯t á và hà kh¯c nh° a-vu, bÍn hÍ có thà Ñt thành Pa-ri không chút do dñ n¿u viÇc ó c§n thi¿t cho công viÇc cça hÍ; còn có c£ mÙt b§y tham lam, ngông nghênh, b¥t lñc, gây gÕ, ó là sÑ anh chË, em cça Na-pô-lê-ông ã °ãc phong v°¡ng, trách ph­n, c¥u xé l«n nhau, và bÍn hÍ chÉ là mÙt mÑ i lo âu, bñc dÍc th°Ýng xuyên cho ông hoàng ¿.

Na-pô-lê-ông cing nh° mÍi ng°Ýi ß Pháp Áu tin r±ng k÷ nguyên chinh chi¿n còn lâu mÛi ch¥m dét, nh°ng viên ¡n dành à gi¿t Na-pô-lê-ông thì ã °ãc úc sµn rÓi. Na-pô-lê-ông phân Ënh rõ °ãc r±ng ông ã làm nhïng gì ß n°Ûc Pháp và làm nhïng gì cho n°Ûc Pháp, ã làm gì cho nhïng "qu­n ci" vÛi t° cách là hoàng ¿ ph°¡ng Tây, là vua n°Ûc Ý, là ng°Ýi b£o vÇ liên bang sông Ranh, vân vân và vân vân. Na-pô-lê-ông cho r±ng ph§n thé nh¥t sñ nghiÇp cça mình có thà vïng bÁn °ãc trong nhiÁu th¿ k÷, còn ph§n thé hai thì chÉ éng vïng chëng nào ông ta còn sÑng. C§n ph£i có mÙt triÁu thÑng, c§n ph£i có mÙt ng°Ýi k¿ nghiÇp mà ¯t h³n Giô-dê-phin s½ không có cho Na-pô-lê-ông; Na-pô-lê-ông c§n mÙt ng°Ýi vã khác.

GiÝ ây, v¿t th°¡ng ß Ra-ti-xbon và con dao cça anh sinh viên Stát lúc nào cing nh¯c nhß Na-pô-lê-ông r±ng t¥t c£ nhïng cái mà ông ta ã xây ¯p hiÇn ang nh° ngàn cân treo sãi tóc, cho nên v¥n Á triÁu thÑng ã trß thành chç y¿u Ñi vÛi Na-pô-lê-ông. Nhïng nhà vi¿t sí ng°Ýi Pháp ã dành hàng trm cuÑn sách cho Giô-dê-phin, nói vÁ cuÙc Ýi và nhïng chuyÇn tình sí, vÁ hôn nhân, vÁ c¡n ng¥t cça Giô-dê-phin khi l§n §u tiên Na-pô-lê-ông Ùt ngÙt nói r±ng ph£i ly dË Giô-dê-phin à l¥y mÙt ng°Ýi khác hãp vÛi quan niÇm cça Na-pô-lê-ông. Ñi vÛi chúng ta, m©u chuyÇn này chÉ nh° mÙt m¯t xích trong c£ chu×i sñ kiÇn chính trË x£y ra sau tr­n Va-gram, và chính lý do ¥y mà chúng ta s½ chÉ kà v¯n t¯t.

112

M·c d§u Giô-dê-phin h¡n Na-pô-lê-ông sáu tuÕi, nh°ng trong nhïng nm §u n ß vÛi nhau, Na -pô-lê-ông ã say ¯m Giô-dê- phin h¡n b¥t cé mÙt ng°Ýi àn bà nào khác. Na-pô-lê-ông ã không bao giÝ yêu ai nh° th¿ nïa, ngay c£ Ñi vÛi nï công t°Ûc Va- lép-xca, không nói ¿n nhïng phå nï khác mà Na-pô-lê-ông ã có quan hÇ trong thÝi gian lâu dài hay ng¯n ngçi. Nhïng kà të nhïng nm i chi¿n dËch n°Ûc Ý, 1796 và 1797, nhïng nm mà Na-pô-lê-ông vi¿t cho Giô-dê-phin nhïng béc th° nÓng cháy và §y khát vÍng say ¯m, ¿n nay thÝi gian ã trôi i nhiÁu. Khi °ãc tin Giô-dê-phin bË tình dåc lôi cuÑn trong lúc ông v¯ng m·t, Na-pô- lê-ông ã không lìa bÏ Giô-dê-phin và dù mÑi tình không còn ±m th¯m nh° x°a, Na-pô-lê-ông v«n yêu Giô-dê-phin. Nm nm tháng tháng qua i, Giô-dê-phin sÑng trong c£nh kính sã chÓng. Na-pô- lê-ông ã c¥m c£ Giô-dê-phin c§u c¡nh ông che chß cho b¥t cé mÙt ng°Ýi nào và, trong khi uÕi khéo con ng°Ýi °ãc Giô-dê-phin che chß, Na-pô-lê-ông không quên nói thêm :" N¿u hoàng h­u mà ã can thiÇp giúp h¯n thì rõ ràng h¯n là k» ch³ng làm nÕi trò gì". Na- pô-lê-ông ghét c£ các hình théc can thiÇp y¿u Ût ó cça nï vào công viÇc cça nhà n°Ûc và trong các công viÇc nói chung.

Dù cho Giô-dê-phin là con ng°Ýi cñc kó phù phi¿m, không thà ngh) ¿n gì h¡n là áo qu§n, kim c°¡ng, khiêu vi và các trò du hí khác. Na-pô-lê-ông cing không th¥y có gì áng chê trách. Lúc b¥y giÝ, trong giÛi th°ãng l°u, ng°Ýi ta nói r±ng n¿u Na-pô-lê-ông ã ng°ãc ãi nï s) Xta-en b±ng ç cách thì không ph£i vì nhïng t° t°ßng tñ do và tinh th§n chÑng Ñi cça bà - l½ ra Na-pô-lê-ông ã có thà tha thé °ãc iÁu ó - mà vì bà là ng°Ýi thông minh và hÍc théc, mà Na-pô-lê-ông l¡i không thà tha thé nhïng éc tính khó coi trong mÙt ng°Ýi phå nï. Theo quan iÃm ¥y thì Giô-dê-phin không có iÁu gì làm cho Na -pô-lê-ông nÕi gi­n °ãc. Nhïng tài liÇu và nhïng nhà vi¿t tiÃu sí ã nói úng khi hÍ Óng thanh qu£ quy¿t r±ng Na-pô-lê-ông ã quy¿t Ënh ly dË vÛi tâm tr¡ng không vui.

"Chính trË không có tình c£m mà chÉ có lý trí", Na-pô-lê-ông nói vÛi Giô-dê-phin nh° v­y, vào tháng 11 nm 1809, khi viÇc ly dË ang ti¿n hành. Na-pô-lê-ông v«n ti¿p tåc yêu Giô-dê-phin và c£

113

hai v«n sÑng chung ång. Ngày 15 tháng 12 nm 1809, gi¥y ly dË °ãc ký k¿t tr°Ûc m·t ông ç vn võ bá quan cça ¿ ch¿ và hoàng gia. B¥y giÝ hai ng°Ýi xa nhau, nh°ng, nhïng ngày sau ó, Na-pô-lê-ông v«n vi¿t cho Giô-dê-phin nhïng lá th° trìu m¿n nh¥t gíi vÁ Man-ne-dông, n¡i Giô-dê-phin lui vÁ ß ó, trong toà lâu ài cça Na-pô-lê-ông ban cho.

Giáo hoàng °ãc mÝi ¿n à thay m·t nhà thÝ Thiên chúa phê chu©n viÇc ly dË. Ñi vÛi nhïng lo¡i công viÇc nh° th¿, nhà thÝ th°Ýng tÏ ra r¥t lÁ mÁ và ngang ng¡nh. Nh°ng nhïng chéc s¯c cça toà thánh ã éng ra làm viÇc ó thay Pi VII vÛi mÙt tinh th§n h¿t séc kh©n tr°¡ng bßi vì k» thÉnh c§u là k» §y quyÁn lñc.

HÙi Óng t° v¥n các triÁu th§n °ãc triÇu t­p c¥p tÑc; sau khi nghiên céu v¥n Á, HÙi Óng ã quy¿t Ënh c§u xin hoàng th°ãng hãy vì quyÁn lãi cça ¿ ch¿ mà l¥y mÙt ng°Ýi vã khác. SÑ ông hoàn toàn tán thành ý ki¿n cça Na-pô-lê-ông. Bßi mÙt m·t hÍ mong muÑn cái cça c£i v­t ch¥t g¯n ch·t vÛi ¿ ch¿ cça bÍn hÍ tÓn t¡i v)nh viÅn d°Ûi v°¡ng quyÁn cça dòng hÍ Bô-na-pác, ch£ là hÍ sã dòng hÍ BuÑc-bông phåc h°ng và hÍ th¥y r±ng "n°Ûc Pháp mÛi" chÉ vïng bÁn khi có mÙt ng°Ýi trñc ti¿p k¿ thëa ngôi báu ra Ýi. M·t khác, t¥t c£ mÍi ng°Ýi, cho ¿n c£ k» ph£n bÙi Tan-lây-rng tr°Ûc kia bË ruÓng bÏ, ai n¥y Áu m¡ t°ßng mÙt sñ hoà hãp m­t thi¿t, không nhïng vÁ chính trË mà còn vÁ c£ triÁu thÑng cça Na- pô-lê-ông, vÛi mÙt trong hai n°Ûc lÛn là áo ho·c Nga. BÍn hÍ coi ó là biÇn pháp à t¡m ngëng các cuÙc chi¿n tranh liên miên và các n×i nguy nan không tái diÅn. MÙt sÑ k» (do Phu-sê éng §u) muÑn Na-pô-lê-ông l¥y công chúa An-na Páp-lÑp-na, em gái ¿ A- l¿ch-xan; mÙt sÑ k» khác l¡i °ng ý con gái hoàng ¿ Phran-xoa là công chúa Ma-ri Lu-i-d¡. Vëa ly dË xong, Na-pô-lê-ông ã chú ý chÍn mÙt vË hôn thê.

Trong tình th¿ này, Na-pô-lê-ông ã tÏ ra có trí phán oán nhanh chóng và tính minh b¡ch khác th°Ýng: Na-pô-lê-ông không ph£i phí thÝi gian à iÃm xem công chúa nào có thà l¥y làm vã và thñc t¿ cing không c§n ph£i tìm ki¿m lâu la gì. Ngoài ¡i ¿ quÑc Pháp ra, trên th¿ giÛi này chÉ còn có ba c°Ýng quÑc xéng áng vÛi danh ó: Anh, Nga và Áo. Nh°ng Pháp l¡i ang ti¿n hành mÙt

114

cuÙc chi¿n tranh sÑng còn vÛi Anh. Còn l¡i Nga và Áo, rõ ràng là n°Ûc Nga m¡nh g¥p bÙi n°Ûc Áo, vì áo vëa mÛi bË Na-pô-lê-ông giáng cho mÙt tr­n thua khçng khi¿p trong cuÙc chi¿n tranh chÑng Pháp l§n thé t° trong 13 nm trÝi. V­y thì tr°Ûc h¿t c§n ph£i ngÏ ý vÛi n°Ûc Nga và c§u hôn vÛi mÙt trong hai công chúa em gái hoàng ¿ A-l¿ch-xan. ChÍn ai là chuyÇn r¥t phå, v£ l¡i Na- pô-lê-ông cing ch°a bao giÝ °ãc trông th¥y m·t hai ng°Ýi. Nh°ng triÁu ình Nga téc tÑc g£ vÙi ê-ca-tê-ri-na Páp-lÑp-na cho Gioóc-gi¡ ß ¡i công quÑc On-en-bua. ¡i sé pháp ß Pê-téc-bua lãnh trách nhiÇm thm dò Sa hoàng vÁ An-na, nàng công chúa còn l¡i.

Vào tháng 12 nm 1809 và tháng 1 nm 1810, triÁu ình Nga xôn xao ¿n cñc Ù. Þ Pê-téc-bua, A-l¿ch-xan Ç nh¥t luôn luôn nói vÛi Cô-lanh-Cua b±ng nhïng lÝi phÉnh phÝ r±ng ông ta r¥t mong muÑn g£ An-na cho Na-pô-lê-ông, nh°ng theo ý ki¿n cça hoàng thái h­u (Ma-ri-a Phê-ô-rÑp-na) thì An-na hãy còn tr» quá, công chúa mÛi có 16 tuÕi v.v. Þ Páp-lÑp, Ma-ri-a Phê-ô-rÑp-na cñc lñc ph£n Ñi viÇc k¿t hôn ó và mÙt bÙ ph­n áng kà cça triÁu ình Nga ã çng hÙ Ma-ri-a. Nm này qua nm khác, khi cuÙc phong to£ låc Ëa ngày càng ng·t nghèo bao nhiêu thì mÑi cm hÝn cça toàn bÙ giai c¥p quý tÙc và ·c biÇt là cça bÍn quý tÙc ¡i Ëa chç Ñi vÛi Na-pô-lê-ông cing tng lên b¥y nhiêu.

Ngày 28 tháng 1 nm 1810, Na-pô-lê-ông triÇu t­p mÙt cuÙc hÍp trÍng thà các triÁu th§n, t¡i cung iÇn Tuy-l¡-ri, à th£o lu­n v¥n Á ly dË và k¿t hôn mÛi cça ông ta. MÙt sÑ ng°Ýi trong ám triÁu th§n- éng §u là quan ch°ßng ¥n Cm-ba-xê-rét, vua xé Na-pl¡ Muy-ra và BÙ tr°ßng BÙ công an Phu-sê- tÏ ý tán thành công chúa An-na Páp-lÑp-na, mÙt sÑ ng°Ýi khác tán thành công chúa Ma-ri Lu-i-d¡, con gái hoàng ¿ Phrng-xoa Ç nh¥t. Còn nh° Na-pô-lê-ông, t¥t nhiên là bñc téc vÁ thái Ù lïng lÝ cça triÁu ình Nga, ã tÏ rõ cho mÍi ng°Ýi th¥y là mình thiên vÁ nàng công chúa n°Ûc Áo. HÙi Óng không i ¿n mÙt quy¿t nghË dét khoát.

Chín ngày sau, ng°Ýi ta nh­n °ãc tin të Pê-téc-bua gíi ¿n nói r±ng hoàng thái h­u muÑn °ãc hoãn cuÙc hôn lÅ cça con gái vÛi Na-pô-lê-ông l¡i ít lâu, vì l½ An-na còn quá tr» tuÕi. Cing cùng ngày hôm ¥y, ¡i sé Áo ß Pa-ri là Mét-te-ních °ãc mÝi ¿n Ã

115

thm dò xem liÇu hoàng ¿ n°Ûc Áo có °ng thu­n cho Na-pô-lê-ông k¿t hôn vÛi con gái hoàng ¿ không. Ngay l­p téc và không mÙt chút do dñ (bßi ng°Ýi ta ã dñ ki¿n °ãc h¿t mÍi v¥n Á trong khi Na-pô-lê-ông ang thm dò viÇc hôn nhân vÛi qu­n chúa Nga), Mét-te-ních tuyên bÑ r±ng n°Ûc Áo sµn sàng g£ nàng công chúa tr» tuÕi cho Na-pô-lê-ông, m·c d§u të tr°Ûc ¿n nay ch°a bao giÝ ng°Ýi ta chính théc d¡m hÏi vÁ v¥n Á ¥y (mà, v£ l¡i, cing không thà ·t v¥n Á ¥y ra °ãc). MÙt cuÙc hÙi nghË khác °ãc nhóm hÍp ngay, ß cung iÇn Tuy-l¡-ri, vào cùng ngày hôm ó, téc là chiÁu ngày 6 tháng 2 và nh¥t trí tán thành cuÙc hôn nhân vÛi cô công chúa áo.

Ngày hôm sau, mÓng 7 tháng 2 nm 1810, gi¥y giá thú ã làm xong. Công viÇc này không òi hÏi gì nhiÁu công phu: ng°Ýi ta chÉ còn viÇc l¥y hÓ s¡ l°u trï ra và sao chép l¡i gi¥y giá thú cça ông vua ã trË vì n°Ûc Pháp tr°Ûc Na-pô-lê-ông là vua Lu-i XVI k¿t hôn vÛi Ma-ri An-toa-nét cing là công chúa n°Ûc Áo; Ma-ri An-toa- nét không ph£i ai xa l¡ chính là cô cça Ma-ri Lu-i-d¡, vË hôn thê cça Na-pô-lê-ông.

Gi¥y giá thú l­p téc °ãc gíi ¿n hoàng ¿ n°Ûc Áo và hoàng ¿ n°Ûc Áo phê chu©n ngay, viÇc này °ãc thông báo ß Pa-ri vào ngày 21 tháng 2 và ¿n ngày 22, thÑng ch¿ Béc-ti-ê, tÕng tham m°u tr°ßng, ã i Viên à £m nh­n mÙt nhiÇm vå kó qu·c là thay m·t chú rÃ, téc là thay m·t Na-pô-lê-ông, trong buÕi hôn lÅ s½ cí hành ß thç ô n°Ûc Áo.

Þ Viên, ng°Ýi ta ph¥n khßi ón chào cái tin vÁ sñ quy¿t Ënh b¥t thình lình cça Na-pô-lê-ông. Sau nhïng th¥t b¡i khçng khi¿p và nhïng thiÇt h¡i n·ng nÁ vào nm 1809, n°Ûc Áo coi cuÙc k¿t hôn ¥y có khác gì ng°Ýi ch¿t uÑi vÛ °ãc cÍc. Þ thç ô áo, vài ba chuyÇn r¯c rÑi nhÏ nh·t, không ¹p, làm v©n åc quang c£nh nhïng ngày hoan hÉ ¥y ã °ãc ng°Ýi ta lÝ i cho mÙt cách dÅ dàng. Cing nh° th¿, úng giïa lúc diÅn ra nhïng cuÙc vui v§y tr°Ûc khi ti¿n hành hôn lÅ, Na-pô-lê-ông cho mang ng°Ýi thç l)nh ngh)a quân vùng Ti-ron - ã bË b¯t - i xí b¯n. Tr°Ûc khi Hô-phe ngã d°Ûi làn ¡n (ông bË b¯n ß Man-tu), ông ã có thì giÝ Ã hô lÛn:

"éc hoàng ¿ Phrng-xoa anh minh muôn nm!". Nh°ng vË

116

hoàng ¿ Phrng-xoa anh minh, ng°Ýi mà Hô-phe ã hy sinh c£ Ýi mình, vì ông ta, l¡i c¥m mÍi ng°Ýi không °ãc nh¯c ¿n tên ng°Ýi nông dân t§m th°Ýng ¥y ß vùng Ti-ron, bßi vì r¥t có thà lòng trung thành quá méc và lòng yêu n°Ûc ch°a úng cça Hô-phe s½ gây cho Na -pô-lê-ông téc gi­n t¥t c£ n°Ûc Áo.

Ngày 11 tháng 3 nm 1810, trong nhà thÝ Viên, xung quanh §y ng°Ýi xem, hôn lÅ cça cô công chúa Ma-ri Lu-i-d¡ 18 tuÕi và Na-pô-lê-ông ã °ãc cí hành tr°Ûc m·t toàn thà hoàng gia n°Ûc Áo, triÁu ình và ông ç các oàn ngo¡i giao, quan l¡i cao c¥p và các t°Ûng l)nh quân Ùi. Cô dâu ch°a bao giÝ °ãc g·p m·t chú rÃ, ngay c£ ¿n ngày c°Ûi cing không °ãc trông th¥y m·t, vì nh° chúng tôi ã nói, Na-pô-lê-ông cho r±ng b­n tâm và thân chinh ¿n t­n Viên là mÙt sñ thëa ngay c£ trong tr°Ýng hãp h¿t séc ·c biÇt là hôm làm lÅ c°Ûi mình, nh°ng rÓi Viên cing l¡i thích nghi c£ vÛi cách xí sñ ¥y. ThÑng ch¿ Béc-ti-ê và ¡i công t°Ûc Sác-l¡, c£ hai, vÛi thái Ù trang nghiêm hoàn h£o, ã ch¥p hành §y ç mÍi thç tåc lÅ nghi mà mÙt chú rà ph£i làm. Ùc gi£ ch¯c h¡i ng¡c nhiên và s½ hÏi r±ng: làm th¿ nào mà hai nhân v­t ó có thà thay th¿ °ãc chú rà v¯ng m·t? Thì ó cing chính là mÙt câu chuyÇn l¡ lùng Ñi vÛi c£ nhïng ng°Ýi °¡ng thÝi ít bi¿t ¿n nhïng chi ti¿t vÁ các cuÙc c°Ûi xin cça hoàng gia. Béc-ti-ê °ãc Na-pô-lê-ông phái i thay m·t chính b£n thân hoàng ¿ và chính théc c§u hôn vÛi Ma-ri Lu-i-d¡, còn nh° ¡i công t°Ûc Sác-l¡, theo yêu c§u và lÇnh mÛi cça Na-pô-lê-ông, ph£i có m·t ß nhà thÝ Ã Béc-ti-ê giao Ma-ri Lu-i-d¡ cho và lúc này ông ¡i công t°Ûc ¥y thay m·t Na-pô-lê-ông

- cing nh° Béc-ti-ê ã làm të tr°Ûc cho ¿n lúc này - d«n Ma-ri Lu-i-d¡ ¿n bàn thÝ, éng ó c¡nh Ma-ri Lu-i-d¡ trong khi làm phép c°Ûi, sau ó bà hoàng h­u mÛi cça n°Ûc Pháp ã °ãc °a vÁ Pháp b±ng các nghi théc và vÛi oàn hÙ giá theo c°¡ng vË cça mình. Khi i qua các n°Ûc ch° h§u, trong ó có xé Ba-vi-e, ¿n âu hoàng h­u cing °ãc ón ti¿p xéng áng vÛi t° cách là vã cça con ng°Ýi ã chi¿n th¯ng châu Âu. Na-pô-lê-ông i ón Ma-ri Lu-i- d¡ không là m¥y, trên °Ýng i Com-pi-e-nh¡. Lúc ¥y hai vã chÓng mÛi nhìn th¥y nhau, l§n §u tiên trong Ýi hÍ.

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:38:01)

ViÇc này gây ra ß châu Âu mÙt £nh h°ßng rÙng lÛn và °ãc gi£i thích b±ng nhiÁu cách. "Th¿ là të này trß i chi¿n tranh ch¥m dét, châu Âu ã ß vào th¿ Õn Ënh, k÷ nguyên h¡nh phúc ã mß ra", ó là lÝi các th°¡ng gia trong các thành phÑ Óng minh th°¡ng nghiÇp miÁn tây-b¯c n°Ûc éc, hÍ tin ch¯c r±ng n°Ûc Anh, không có n°Ûc Áo làm ch× dña ß trên låc Ëa nïa, s½ ph£i i ¿n tho£ hiÇp. Sau cuÙc thm dò l§n §u tiên ý ki¿n các quan l¡i cao c¥p ng°Ýi Pháp, các nhà ngo¡i giao ã phát biÃu r±ng: "ChÉ vài nm nïa là Na-pô-lê-ông s½ gây chi¿n vÛi mÙt trong sÑ hai n°Ûc c°Ýng quÑc nào mà sau này không téc kh¯c g£ vã cho ông ta".

Vì tình hình th¿ giÛi không Õn Ënh, nên rõ ràng là m×i viÇc tng c°Ýng cho sñ liên minh giïa Na-pô-lê-ông và n°Ûc Nga thêm ch·t ch½ Áu là mÙt mÑi e do¡ ¿n chính sñ tÓn t¡i cça nÁn quân chç áo và mÍi sñ xích l¡i g§n nhau giïa Na-pô-lê-ông và n°Ûc Áo Áu ·c biÇt giúp cho Na-pô-lê-ông °ãc r£nh tay Ñi vÛi n°Ûc Nga. MÙt vài nhà quý tÙc ng°Ýi áo, nh° ông hoàng thân Mét-te-ních, bÑ » viên ¡i sé áo ß Pa-ri tr°Ûc ây, ã mëng rá trong bång khi nh­n °ãc tin vÁ cuÙc hôn nhân s¯p tÛi giïa Na -pô-lê-ông; con trai ông ta là Clê-mng Mét-te-ních, lúc ó ã là ng°Ýi có ti¿ng tm, cing vui lÙ ra m·t, ß S¡n-brun, ng°Ýi ta nh¯c i nh¯c l¡i: "N°Ûc áo ã thoát n¡n".

Thành phÑ Pê-téc-bua hoang mang và ch¥n Ùng. Ma-ri-a Phê-ô-rÑp-na hoan hÉ khi th¥y không ph£i là con gái mình mà là con gái cça hoàng ¿ n°Ûc Áo ã bË mang nÙp cho "con qu÷ nía ng°Ýi nía bò".

Nh°ng A-l¿ch-xan Ç nh¥t, Ru-mi-ng-sép, Cu-ra-kin và c£ nhïng Ëch thç hng hái nh¥t cça khÑi liên minh Pháp Áu tÏ ra lo ng¡i. HÍ th¥y hình nh° áo ã hoàn toàn i theo °Ýng lÑi cça Na-pô-lê-ông và hình nh° trên låc Ëa chÉ còn l¡i n°Ûc Nga là n°Ûc °¡ng §u vÛi k» xâm l°ãc áng ghét cça c£ châu Âu.

Ngay khi vëa c°Ûi xong, Na-pô-lê-ông ã tích cñc g¥p bÙi trong viÇc thñc hiÇn triÇt à chính sách kinh t¿ cça ông.

118

N¿u không hiÃu b£n ch¥t °Ýng lÑi kinh t¿ cça Na-pô-lê-ông thì không thà nào th¥u hiÃu °ãc r±ng nÁn ¿ ch¿ cça Na -pô-lê- ông dña vào cái gì và cing không thà nào lý gi£i mÙt cách úng ¯n và tho£ áng nhïng Nguyên nhân ã làm cho ch¿ Ù Na-pô-lê- ông såp Õ. CuÙc phong to£ låc Ëa chÉ là mÙt bÙ ph­n tÕ thành nÁn pháp ch¿ kinh t¿ do Na-pô-lê-ông ban bÑ.

Chính sách cça Na-pô-lê-ông trong l)nh vñc này hoàn toàn phù hãp vÛi °Ýng lÑi chç tr°¡ng chung cça Na-pô-lê-ông.

Të ch× là hoàng ¿ cça n°Ûc Pháp, Na-pô-lê-ông ã hy vÍng trß thành hoàng ¿ cça c£ ph°¡ng Tây b±ng mÙt lo¡t các cuÙc chi¿n tranh xâm l°ãc và còn nh±m mß rÙng lãnh thÕ cça mình sang t­n Xi-ri, Ai C­p và ¥n Ù, nên khi ã là ông chúa tuyÇt Ñi, trong chính sách kinh t¿, Na-pô-lê-ông kiên quy¿t b¯t "các qu­n mÛi" ph£i lÇ thuÙc vào quyÁn lãi cça" các qu­n ci", nói cách khác là lÇ thuÙc vào n°Ûc Pháp mà Na-pô-lê-ông ã chi¿m °ãc vào ngày 18 Tháng S°¡ng mù. V­y giïa các "qu­n ci" và các "qu­n mÛi" cça ¿ quÑc khÕng lÓ ¥y có gì khác nhau? Khác nhau r¥t xa, Na-pô-lê-ông ã cÑ tình xác l­p d§n dà cho các "qu­n ci" vË trí cça nhïng lñc l°ãng i bóc lÙt, còn các "qu­n mÛi" thì vË trí cça chúng là vË trí cça nhïng khu vñc bË bóc lÙt, và vì l½ ó mà ph£i dùng vi lñc à ngn c£n sñ phát triÃn kinh t¿ cça các n°Ûc bË chi¿m.

Ngay të nm §u tiên lên n¯m chính quyÁn, Na-pô-lê-ông ã có mÙt thé hÍc thuy¿t riêng hoàn chÉnh và nó cé tÓn t¡i úng nh° v­y không có gì thay Õi nó ¿n h¿t triÁu ¡i cça ông ta: có cái gÍi là quyÁn "dân tÙc" và ngoài dân tÙc ra là ph§n còn l¡i cça nhân lo¡i, ph§n ¥y cing có nhïng quyÁn lãi cça nó gÍi là quyÁn lãi cça nhân lo¡i, quyÁn lãi cça nhân lo¡i không nhïng ph£i phå thuÙc mà còn ph£i hy sinh cho quyÁn lãi cça dân tÙc. Nh°ng biên giÛi cça "dân tÙc" ó là âu? Phía b¯c giáp n°Ûc BÉ; phía ông không ph£i là sông Ranh, mà là °Ýng biên giÛi ngn cách n°Ûc Pháp ci vÛi n°Ûc éc bên t£ ng¡n sông Ranh; phía tây giáp biÃn Mng-s¡ và ¡i Tây D°¡ng, phía nam dãy núi Pi-rê-nê, Na-pô-lê-ông càng nh±m mß rÙng ph¡m vi th¿ lñc cça mình l¡i càng tìm cách thu h¹p khái niÇm quyÁn lãi "dân tÙc", h¡n ch¿ diÇn tích Ëa lý cing nh° quyÁn lãi kinh t¿ cça cái n°Ûc §y ·c quyÁn ·c lãi ¥y, téc là

119

"n°Ûc Pháp ci". iÁu này hoàn toàn có thà hiÁu °ãc: khuynh h°Ûng ó Áu có mÑi liên hÇ m­t thi¿t vÛi nhau trong t° t°ßng cça giai c¥p ¡i t° s£n kù nghÇ và t° s£n th°¡ng m¡i mà Na-pô-lê-ông ã l¥y quyÁn lãi cça chúng làm nÁn t£ng cho °Ýng lÑi chính trË n c°Ûp cça mình Ñi vÛi các n°Ûc khác, ó chính là nhïng quyÁn lãi mà Na-pô-lê-ông gÍi là "quyÁn lãi dân tÙc".

Chính b£n thân n°Ûc BÉ và vùng t£ ng¡n sông Ranh, tuy bË chi¿m o¡t mÙt cách v)nh viÅn, bË trñc ti¿p sáp nh­p và bË phân chia ra làm nhiÁu qu­n, cing không °ãc coi là "dân tÙc", mà chÉ ¡n gi£n là nhïng k» Ñi Ëch vÛi giai c¥p t° s£n Pháp mà ng°Ýi ta có thà và c§n ph£i tiêu diÇt à bi¿n ¥t n°Ûc ¥y thành môi tr°Ýng ho¡t Ùng cça t° b£n Pháp: ó là ch°a kà ¿n xé Pi-ê-mông, ¿n n°Ûc Hà Lan, ¿n các thành phÑ Óng minh th°¡ng nghiÇp ß miÁn tây-b¯c n°Ûc éc, ¿n nhïng tÉnh vùng I-ly-ri bË sáp nh­p sau này. T¥t c£ nhïng ¥t ai bË ¿ ch¿ xâm chi¿m Áu n±m trong ph¡m vi ¿ quÑc bßi vì có nh° th¿ ng°Ýi ta mÛi có thà b¯t lính, ánh thu¿, b¯t cung phång quân Ùi, v.v., nh°ng m·t khác v«n là ngo¡i quÑc, bßi vì có nh° th¿ ng°Ýi ta mÛi có thà ngn c¥m °ãc các xí nghiÇp luyÇn kim và t¡ sãi, các nhà s£n xu¥t r°ãu m¡nh ng°Ýi BÉ, ng°Ýi éc, ng°Ýi Hà Lan không °ãc c¡nh tranh vÛi ng°Ýi Pháp ß trong n°Ûc Pháp ci cing nh° ß ngay trên ¥t n°Ûc cça hÍ, téc là tÕ quÑc cça hÍ mà Na-pô-lê-ông ã chinh phåc.

R¥t tñ nhiên r±ng Ñi vÛi các n°Ûc bË chinh phåc nh°: n°Ûc Ý mà Na-pô-lê-ông ã x°ng v°¡ng, n°Ûc Thåy S) mà ông ta là "ng°Ýi éng giïa hoà gi£i", Liên bang sông Ranh (gÓm Ba-vi-e, X¯c-x¡, Vua-tem-be, Ba-¡, v.v.) mà ông ta là "ng°Ýi b£o hÙ", v°¡ng quÑc Vét-xpha-li- téc là mÙt khÑi các quÑc gia thuÙc miÁn trung và miÁn b¯c n°Ûc éc-mà ông ta ã phong cho em là Giê-rôm làm vua, n°Ûc Ba Lan vÛi vua xé X¯c-x¡ mà ông ta ã l­p làm ch° h§u cça mình, vân vân và vân vân thì, trong §u óc Na-pô-lê-ông v«n tÓn t¡i cái £o t°ßng muÑn cho tình tr¡ng cça nhïng n°Ûc ¥y phân biÇt h³n vÛi n°Ûc Pháp - t¥t c£ ph£i là thË tr°Ýng tiêu thå ho·c là nguÓn cung c¥p nguyên liÇu cho công nghiÇp Pháp. Ng°Ýi ta bÏ tù nhïng ai Ënh lén lút °a vào n°Ûc Ý b¥t cé ph°¡ng pháp c£i ti¿n kù thu­t nào c§n thi¿t cho công nghiÇp n°Ûc Ý, ó là iÁu mà Na-

120

pô-lê-ông, "vua n°Ûc Ý", ã nghiêm c¥m à b£o vÇ quyÁn lãi cho các nhà công nghiÇp Pháp °ãc hoàng ¿ Pháp Na-pô-lê-ông che chß. Na-pô-lê-ông chú trÍng trñc ti¿p chÉ ¡o viÇc ch¥p hành nghiêm ng·t °Ýng lÑi chính sách cça mình:

Na-pô-lê-ông c¥m nh­p vào Pháp, Hà Lan, ý lo¡i dao Dô-lin- nghên, c¥m nh­p v£i, len xé X¯c-x¡ vào v° ¡ng quÑc Vét-xpha-li; Na-pô-lê-ông ra lu­t c¥m xu¥t c£ng t¡ sÑng cça ý và cça Tây Ban Nha, vì còn ph£i b£o £m viÇc cung c¥p nguyên liÇu cho các nhà máy ch¿ t¡o ß Ly-ông, ông ta Ënh ra thu¿ xu¥t quan, thu¿ ·c biÇt Ñi vÛi hàng hoá xu¥t c£ng cça I-ly-ri, n¿u nh° hàng hoá ¥y không chuyÃn qua các n°Ûc d°Ûi quyÁn ô hÙ trñc ti¿p cça ông ta, mà l¡i v­n chuyÃn qua các n°Ûc ch° h§u. VÁ v¥n Á này, vn phòng cça ông hoàng ¿ h±ng ngày ã tung i kh¯p châu Âu hàng Ñng ¡o lu­t, quy ch¿, chÉ thË ho·c nhïng lÝi khiÃn trách. Chính sách này ã làm giàu và cçng cÑ giai c¥p ¡i t° s£n Pháp, nó cing ã cçng cÑ c£ quyÁn hành cça Na-pô-lê-ông ß Pháp, nh°ng d) nhiên, nó gây ph«n nÙ, nó phá ho¡i và àn áp giai c¥p t° s£n công nghiÇp và th°¡ng nghiÇp và sÑ ông ng°Ýi tiêu thå kh¯p c£ vùng cça ¿ quÑc rÙng lÛn, trë các "qu­n ci". VÁ quan iÃm kinh t¿, Na-pô-lê-ông, ng°Ýi sáng l­p ra ¿ quÑc ph°¡ng Tây, chÉ là mÙt ông vua ng°Ýi Pháp n·ng §u óc dân tÙc h¹p hòi, chÉ là ng°Ýi ti¿p tåc sñ nghiÇp cça vua Lu-i XIV và Lu-i XV, là ng°Ýi thñc hiÇn vô sÑ t° t°ßng cça Con-be. Vì lãi ích cça giai c¥p t° s£n công nghiÇp Pháp mà Na-pô- lê-ông ã mß mang trong nhiÁu nm trÝi toà lâu ài Ó sÙ cça nÁn quân chç hoàn c§u cça ông ta. Th­t rõ ràng là trong khi bóp ch¿t các lñc l°ãng s£n xu¥t cça các n°Ûc bË nô dËch thì toà lâu ài ¥y chÉ i ¿n såp Õ, dù cho không có cuÙc khßi ngh)a cça dân tÙc Tây Ban Nha, không có cuÙc cháy thành Mát-xc¡-va, không có sñ ph£n bÙi cça Mác-mông d°Ûi chân thành Pa-ri, không có sñ ch­m trÅ cça Gru -si ß Oa-téc-lô, nói tóm l¡i, dù cho béc tranh chính trË và chi¿n l°ãc cça cuÙc chi¿n ¥u khÕng lÓ mà Na-pô-lê-ông ã eo uÕi °ãc phác ho¡ khác h³n vÛi thñc t¿ ã diÅn ra trong nhïng nm cuÑi cùng cça triÁu ¡i ông ta.

Cing s½ không úng, n¿u ta ngh) r±ng Na-pô-lê-ông chÉ là k» ch¥p hành ngoan ngoãn ý nguyÇn cça giai c¥p ¡i t° s£n, cái giai

121

c¥p ã °a Na-pô-lê-ông lên n¯m chính quyÁn và cuÑi cùng ã giao nÁn chuyên chính cho Na -pô-lê-ông. úng là Na-pô-lê-ông không nhïng ã l¥y quyÁn lãi cça giai c¥p ¡i t° s£n làm nÁn t£ng cho chính sách Ñi nÙi và Ñi ngo¡i cça mình, nh°ng ph£i th¥y r±ng Óng thÝi Na-pô-lê-ông còn nh±m buÙc giai c¥p t° s£n khu¥t phåc ý muÑn cça ông ta, béc giai c¥p t° s£n ph£i phåc vå cho cái nhà n°Ûc mà Na-pô-lê-ông coi là có "måc ích t° thân" và sñ nô dËch châu Âu vÁ m·t kinh t¿ mà chúng ta vëa nói tÛi thì Na-pô-lê-ông l¡i ·t nó n±m trong quyÁn lãi cça nhà n°Ûc t° s£n Pháp là chính Ng°Ýi ta r¥t hiÃu r±ng mÙt vài t§ng lÛp cça giai c¥p t° s£n không thà ch¥p nh­n °ãc iÁu ó và ng¥m ng§m ti¿n hành mÙt cuÙc chi¿n tranh thñc sñ chÑng l¡i tình hình ¥y b±ng cách vi ph¡m nhïng mÇnh lÇnh phiÁn nhiÅu Ñi vÛi hÍ và b±ng t¥t c£ mÍi các kinh doanh b¥t hãp pháp nh° tích trï §u c¡, ling o¡n giá c£, v.v.

¿n ây, ta cing không quên °ãc lÝi nh­n xét tinh t¿ và sâu s¯c cça Mác trong cuÑn Gia ình th§n thánh, vì n¿u không dña vào ó thì viÇc phân tích các nguyên nhân gây nên sñ såp Õ cça cái ¡i ¿ quÑc Na-pô-lê-ông s½ không °ãc rõ ràng:

"Không ph£i là phong trào cách m¡ng ngày 18 Tháng S°¡ng mù nói chung trß thành mi¿ng mÓi cça Na -pô-lê-ông... - Mác vi¿t - mi¿ng mÓi ó là giai c¥p t° s£n tñ do...". "V£ l¡i ` ã phân biÇt °ãc thñc ch¥t cça Nhà n°Ûc hiÇn ¡i; Na-pô-lê-ông hiÃu r±ng cái nhà n°Ûc ¥y l¥y sñ tñ do phát triÃn cça xã hÙi t° s£n, l¥y sñ tñ do ho¡t Ùng cça các lãi ích riêng, v.v. làm nÁn t£ng. Na-pô-lê-ông ã nh¥t quy¿t thëa nh­n nÁn t£ng ó và ·t nó d°Ûi sñ b£o vÇ cça mình. Nh° v­y Na-pô-lê-ông không ph£i là mÙt tay khçng bÑ không t°ßng. Nh°ng Óng thÝi Na-pô-lê-ông ti¿p tåc coi nhà n°Ûc là mÙt måc ích tñ thân "và giai c¥p t° s£n" chÉ là tên thç quù và là k» d°Ûi quyÁn ông ta, không °ãc có ý chÉ riêng cça nó. Ông ta ã hoàn thành chç ngh)a khçng bÑ b±ng cách thay th¿ cuÙc cách m¡ng th°Ýng trñc b±ng cuÙc chi¿n tranh th°Ýng trñc. Na-pô-lê- ông l¥y làm mãn nguyÇn ã nhÓi °ãc lòng ích k÷ dân tÙc Pháp vào chç ngh)a khçng bÑ ¥y, nh°ng Óng thÝi cing l¡i yêu sách giai c¥p t° s£n ph£i hy sinh sñ nghiÇp, ý muÑn cça c£i, v.v. m×i khi

122

Na-pô-lê-ông c§n ¿n à thñc hiÇn nhïng måc ích chính trË xâm l°ãc cça ông ta. Bàn tay Ùc oán cça Na-pô-lê-ông ã bóp ngh¹t chç ngh)a tñ do cça xã hÙi t° s£n - chç ngh)a duy tâm chính trË trong Ýi sÑng hàng ngày cça nó - và Na-pô-lê-ông cing không hÁ dung thé c£ nhïng lãi ích v­t ch¥t quan hÇ nh¥t ¿n sñ sÑng còn cça xã hÙi t° b£n, ch³ng h¡n nÁn th°¡ng nghiÇp và công nghiÇp, m·c d§u chúng ch³ng xung Ùt gì m¥y vÛi nhïng lãi ích chính trË cça Na -pô-lê-ông. ViÇc Na-pô-lê-ông khinh miÇt nhïng k» "kinh doanh" chÉ là mÙt sñ bÕ sung vào viÇc ông ta khinh miÇt "nhïng nhà t° t°ßng". Và ß trong n°Ûc, Na-pô-lê-ông ¥u tranh t° b£n nh° là chÑng k» thù cça nhà n°Ûc mà chính con ng°Ýi ông ta là hiÇn thân và cái nhà n°Ûc ¥y °ãc coi nh° mÙt måc ích tñ thân tuyÇt Ñi. Vì v­y nên, thí då nh° Na -pô-lê-ông ã tuyên bÑ ß HÙi Óng chính phç r±ng ông ta s½ không dung thé cho nhïng Ëa chç nhïng vùng ¥t ai rÙng lÛn muÑn trÓng trÍt hay không là tuó hÍ. K¿ ho¡ch cça Na-pô-lê-ông nh±m ·t nÁn th°¡ng nghiÇp d°Ûi sñ kiÃm soát cça nhà n°Ûc b±ng cách nhà n°Ûc n¯m trong tay sñ v­n t£i b±ng xe ngña cing có ý ngh)a nh° v­y. Các th°¡ng nhân Pháp ã chu©n bË sñ bi¿n l§n §u tiên làm rung chuyÃn th¿ lñc cça Na- pô-lê-ông. B±ng cách gây nên mÙt n¡n ói gi£ t¡o, bÍn tích trï §u c¡ thành Pa-ri buÙc Na-pô-lê-ông ph£i hoãn chi¿n dËch n°Ûc Nga l¡i hai tháng sau v­y là ã hoãn l¡i ¿n mÙt thÝi kó quá muÙn .

ó là sñ phân tích nhân v­t Na-pô-lê-ông - trong vô sÑ nh­n Ënh cça Mác vÁ ` - vÁ m·t xã hÙi và chính trË ã °ãc trình bày trong cuÑn Gia ình th§n thánh. Nh° v­y Mác ã v¡ch ra mÙt cách r¥t tài tình r±ng trong khi phân tích c¡ sß xã hÙi cça mÙt °Ýng lÑi chính trË nào ó thì nhà sí hÍc không °ãc coi th°Ýng vai trò cá nhân cça nhïng con ng°Ýi mà trong thñc t¿ có trách nhiÇm thñc hiÇn °Ýng lÑi chính trË ó, không °ãc coi th°Ýng tính ch¥t cing nh° nhïng cá tính cça hÍ. Khi Mác nói "giai c¥p t° s£n tñ do", trß thành "con mÓi" cça Na-pô-lê-ông, Mác ã quan tâm ¿n viÇc Na-pô-lê-ông xoá bÏ các nguyên t¯c chính trË cça cái bÙ ph­n giai c¥p t° s£n ã nhìn th¥y chính phç lý t°ßng cça nó trong nÁn quân chç l­p hi¿n, th¥y rõ viÇc t­p trung quyÁn hành tuyÇt Ñi vào trong tay nhà Ùc tài Na-pô-lê-ông, th¥y rõ viÇc thç tiêu

123

các "quyÁn tñ do" vÁ mÍi ph°¡ng diÇn mà cuÙc cách m¡ng t° s£n nm 1789 ã nhân danh à khßi §u. Mác nh¥n m¡nh r±ng chç ngh)a tñ do t° s£n, thà hiÇn trong hi¿n pháp 1791, ã bË è b¹p ngay të buÕi §u trong cuÙc ¥u tranh cách m¡ng do nÁn chuyên chính khçng bÑ cça HÙi Óng céu quÑc ti¿n hành, r±ng cái m°u Ó Ënh làm sÑng l¡i và làm m¡nh thêm thé chç ngh)a tñ do ó d°Ûi thÝi ViÇn Ñc chính ã bË cuÙc £o chính cça Bô-na-pác ngày 18

Tháng S°¡ng mù bóp ch¿t mÙt cách không kém ph§n tàn khÑc. Trong tr°Ýng hãp trên cing nh° trong tr°Ýng hãp d°Ûi, mÍi iÁu kiÇn c§n thi¿t ã °ãc thñc hành à b£o £m cho sñ phát triÃn cça chç ngh)a t° b£n, và giai c¥p t° s£n ã t¡m thÝi çng hÙ nÁn chuyên chính Gia-cô-banh lúc ¥y là c§n thi¿t à hoàn thành viÇc xóa bÏ h³n ch¿ Ù phong ki¿n, và ã çng hÙ nÁn chuyên chính Na- pô-lê-ông nh° mÙt hình théc chính quyÁn có kh£ nng b£o £m sñ thÑng trË cça t° b£n và thích éng nh¡y bén vÛi viÇc ti¿n hành các cuÙc chi¿n tranh xâm l°ãc.

Thñc t¿, Na-pô-lê-ông ã iÁu khiÃn công viÇc cça nhà n°Ûc theo nh° quyÁn lãi cça giai c¥p ¡i t° s£n òi hÏi, tuy r±ng Na-pô- lê-ông ch³ng °a thích gì giai c¥p ¥y, và ã gÍi chính quyÁn cça bÍn cñ phú là "chính quyÁn quý tÙc d¡ dáy nh¥t". Na-pô-lê-ông th°Ýng luôn luôn nh¯c ¿n mÙt trong sÑ câu nói cça ông: "Trong thÝi ¡i chúng ta, giàu có là k¿t qu£ cça sñ n c¯p và c°Ûp o¡t".

NÁn chuyên chính Na-pô-lê-ông, phåc vå lãi ích cça nhà n°Ûc t° b£n nói chung nh°ng trong khi nh±m bành tr°Ûng th¿ lñc b±ng xâm chi¿m các n°Ûc láng giÁng th°Ýng i trái vÛi nhïng nguyÇn vÍng và nhu c§u cça mÙt vài t§ng xã hÙi t° b£n. NÁn chuyên chính ¥y coi giai c¥p t° s£n nh° mÙt kho tàng vô t­n ph£i phåc vå cho nhïng måc ích chính trË phù hãp vÛi nhïng quyÁn lãi riêng cça nó. BÙ ph­n l¡c h­u vÁ m·t chính trË cça giai c¥p t° s£n Pháp, cái bÙ ph­n chÉ bi¿t có nhìn vào túi tiÁn, ã nhiÁu l§n Ñi kháng vÛi Na-pô-lê-ông. Mác ã nh­n xét r±ng ·c biÇt là tr°Ûc khi mß chi¿n dËch ánh n°Ûc Nga, mÙt sñ b¥t Óng ý ki¿n tr§m trÍng ã x£y ra, hay nói cho úng h¡n, sñ b¥t Óng ¥y ã gi£i thích ch× r¡n nét sau này làm såp Õ không nhïng ¿ ch¿ Na-pô-lê-ông, mà c£ toàn bÙ nÁn kinh t¿ t° b£n xây dñng d°Ûi sñ b£o hÙ cça Na-pô-lê-

124

ông. Vì v­y khi nói ¿n nhïng nguyên nhân såp Õ cça ¿ ch¿ Na- pô-lê-ông c§n ph£i nh¯c l¡i nhïng tình tr¡ng ¥y.

Tr°Ûc khi hÓi cuÑi cùng cça t¥n bi kËch lËch sí ó mß màn, lúc mà mÍi ng°Ýi Áu ang run sã và câm l·ng tr°Ûc m·t vË chúa tà uy quyÁn tuyÇt Ñi, mà các vua chúa ph£i cúi r¡p §u xuÑng ¥t, phç phåc d°Ûi chân, và ß trên låc Ëa chÉ có nhïng ng°Ýi nông dân và thã thç công rách r°Ûi ng°Ýi Tây Ban Nha là theo uÕi cuÙc chi¿n ¥u chÑng l¡i, thì tr­n gió §u tiên cça c¡n giông tÑ s¯p tÛi ã nÕi trên ¥t ai cça ¿ ch¿: mÙt cuÙc khçng ho£ng kinh t¿ ã bùng nÕ. ó là vào nm 1811, và con ng°Ýi, lúc ¥y tña hÁ nh° n±m ß trung tâm cça các bi¿n cÑ trên th¿ giÛi, ã không ç séc à n¯m °ãc thñc ch¥t nÙi dung cça c¡n bão táp ó. CuÙc khçng ho£ng diÅn ra vào giai o¡n thé hai cça cuÙc phong tÏa låc Ëa, mÙt giai o¡n quy¿t liÇt mà ít ra chúng ta cing c§n ph£i nói ¿n mÙt vài lÝi.

Vào các nm 1810 - 1811, cuÙc phong tÏa không còn nh° hÓi nm 1806, téc là thÝi kó mà b£n ¡o lu­t §u tiên ß Béc-lin ·t ra viÇc phong to£, và con ng°Ýi sáng l­p ra nó cing không còn hoàn toàn là con ng°Ýi ã ký b£n ¡o lu­t ngày 21 tháng 11 nm 1806 ß cung iÇn PÑt-xam.

Të nía cuÑi nm 1809, sau tr­n Va-gram và hòa °Ûc S¡n- brun, trong t° t°ßng Na-pô-lê-ông lúc nào cing in sâu hai niÁm tin t°ßng °ãc phát ra të tr­n Au-xtéc-lít và °ãc hình thành rõ nét të sau tr­n I-ê-na và sau cuÙc h¡ thành Béc-lin. C£ hai niÁm tin t°ßng này ã quy¿t Ënh mÍi °Ýng lÑi chính sách cça Na -pô-lê- ông sau tr­n Phrít-lan và Tin-dít. NiÁm tin thé nh¥t là: ông ta chÉ có thà b¯t n°Ûc Anh quó xuÑng duy nh¥t b±ng cách tàn phá n°Ûc Anh b±ng cuÙc phong tÏa låc Ëa. NiÁm tin t°ßng thé hai °ãc diÅn ¡t b±ng câu: "Tôi có thà làm °ãc t¥t c£" và nh° v­y thì cái t° t°ßng sau ây s½ bÕ xung mÙt cách lô-gích cho câu ¥y: "Vì v­y, tôi cing có thà thñc hiÇn °ãc cuÙc phong tÏa låc Ëa, dù có ph£i sáp nh­p toàn bÙ låc Ëa vào ¿ ch¿ Pháp à làm viÇc ó". K» chi¿n th¯ng muÑn sao thì làm v­y. Þ th¿ k÷ thé V, át-ti-la 1 c°áng béc

125

°a vào h­u cung cça y con gái cça b¥t cé ai trong vô sÑ các tiÃu v°¡ng ß các bÙ l¡c còn nía dã man cça xé Giéc-manh, và ngày nay Na-pô-lê-ông chÉ mÛi vëa ngÏ ý ra là ng°Ýi ta gíi ¿n Pa-ri cô con gái ông hoàng ¿ n°Ûc Áo, mÙt nàng công chúa cça triÁu ¡i kiêu kó và cao ng¡o nh¥t trong thÝi x°a cça nó và mÍi ng°Ýi Áu coi viÇc ó là mÙt h¡nh phúc lÛn cho cái n°Ûc , °ãc ghép nên bßi nhïng m£nh ¥t nát vån mà Na-pô-lê-ông ã làm tiêu gi£m uy quyÁn cça dòng hÍ Háp-xbua.

Låc Ëa ã tÏ ra quy phåc mÙt cách hèn h¡ nh° v­y thì hình nh° hoàn toàn có thà thanh toán nÑt k» thù duy nh¥t còn l¡i: n°Ûc Anh. Còn nhïng k» thù khác thì ngay cái viÇc kà ¿n cing ch³ng c§n, "cái ám rách r°Ûi cùng khÕ"- nh° Na -pô-lê-ông th°Ýng gÍi nhïng ng°Ýi Tây Ban Nha - liÇt vào h¡ng không áng kà ¿n và Na-pô-lê-ông không muÑn cho hÍ °ãc cái vinh dñ °ãc x¿p vào hàng Ëch thç. Sau khi l¡i ánh tan tành ng°Ýi Tây Ban nha vào nm 1809 - 1810, Na -pô-lê-ông không muÑn c£ ti¿n hành chi¿n tranh vÛi hÍ nïa và chÉ h¡ lÇnh b¯t hÍ và xí b¯n. Tuy nhiên Na- pô-lê-ông không thà tñ ¯m chìm quá lâu trong £o t°ßng ó °ãc: chi¿n tranh cça nhïng ng°Ýi du kích, du kích chi¿n tranh v«n cé diÅn hoài, nh°ng cing l¡i ß ây, ông hoàng ¿ ã nhìn th¥y nguyên nhân §u tiên cça chuyÇn ch³ng hay v«n là ß ng°Ýi Anh, bßi vì không nhïng hÍ chÉ gíi vi khí giúp cho Tây Ban Nha mà thôi, hÍ còn Õ bÙ lên ¥t Tây Ban Nha nhïng quân oàn §y ç.

N°Ûc Anh, và Ùc nh¥t chÉ có n°Ûc Anh °¡ng §u vÛi Na-pô- lê-ông. CuÙc chi¿n ¥u sÑng mái này giïa Na-pô-lê-ông và n°Ûc Anh chÉ có thà k¿t thúc b±ng sñ th¥t b¡i cça mÙt trong hai Ëch thç. Trong khi ¥y, Na-pô-lê-ông ã uÕng công trong viÇc cÑ bi¿n cuÙc chi¿n ¥u tay ôi thành mÙt cuÙc chi¿n ¥u toàn låc Ëa chÑng l¡i n°Ûc Anh. CuÙc phong tÏa càng kéo dài bao nhiêu càng làm h¡i nghiêm trÍng b¥y nhiêu cho mÙt bên là n°Ûc Anh và mÙt bên là låc Ëa. Na-pô-lê-ông bi¿t th¿, iÁu ó không ph£i chÉ làm cho ông ta bn khon nh° tr°Ûc khi ký hòa °Ûc Tin-dít, mà l¡i làm cho ông ta téc gi­n ¿n cùng cñc.

SuÑt trong nhïng nm ¥y, c¡n thËnh nÙ cça Na-pô-lê-ông ã ch)a vào nhïng k» bí m­t vi ph¡m viÇc phong tÏa låc Ëa, mà trên

126

toàn cõi låc Ëa châu Âu thì còn có sñ không tuân lÇnh nào công khai và hiÃn nhiên b±ng viÇc mÙt chính phç khßi ngh)a ã °ãc thành l­p ß phía cñc nam bán £o Tây Ban Nha. ¡i khái viÇc tr¥n áp: nhïng k» buôn bán l­u bË xí b¯n, nhïng hàng hóa Anh tËch thu °ãc Áu bË thiêu hçy và Na-pô-lê-ông tru¥t khÏi ngai vàng t¥t c£ nhïng nhà vua chúa nào m¯c tÙi thông Óng vÛi bÍn buôn l­u.

Nm 1806, Na-pô-lê-ông ã phong cho em là Lu-i làm vua ß Hà Lan. Ông vua mÛi ¥y bi¿t rõ r±ng viÇc c¯t ét hoàn toàn quan hÇ buôn bán vÛi n°Ûc Anh ang d«n ¿n sñ phá s£n hoàn toàn cça giai c¥p t° s£n th°¡ng m¡i, nÁn nông nghiÇp, ngành th°¡ng nghiÇp hàng h£i Hà Lan và th£m hÍa kinh t¿ ¥y s½ giáng xuÑng n°Ûc Hà Lan nhanh chóng h¡n các n°Ûc khác, bßi vì kà të khi ng°Ýi Anh t°Ûc o¡t h¿t thuÙc Ëa cça Hà Lan (ngay sau khi ng°Ýi Pháp ·t ách thÑng trË trên ¥t n°Ûc Hà Lan) thì nÁn th°¡ng nghiÇp cça Hà Lan sÑng nhÝ vào viÇc xu¥t c£ng sang Anh r°ãu m¡nh, pho-mát, v£i nõn và vào viÇc nh­p kh©u các s£n ph©m cça thuÙc Ëa të n°Ûc Anh tÛi. Nhïng lý do ¥y ã buÙc Lu-i Bô-na-pác ph£i nh¯m m¯t làm ng¡ tr°Ûc viÇc buôn bán hàng l­u giïa biÃn Hà Lan vÛi ng°Ýi Anh.

Sau vài l§n c£nh cáo em, cuÑi cùng Na-pô-lê-ông ã tru¥t ngôi vua cça em, tuyên bÑ v°¡ng quÑc Hà Lan không còn tÓn t¡i nïa, và, vÛi mÙt s¯c lÇnh ·c biÇt, ã sáp nh­p lãnh thÕ Hà Lan vào ¿ quÑc Pháp, em phân chia thành tëng qu­n do các qu­n tr°ßng cça ông ta cai trË.

Cn cé vào nhïng báo cáo trình r±ng nhïng thành phÑ Óng minh th°¡ng nghiÇp ß miÁn tây-b¯c n°Ûc éc nh° Hm-bua, Brêm, Luy-b¿ch ã không tr¥n áp m¡nh m½ viÇc buôn l­u và ng°Ýi ¡i diÇn cça Na-pô-lê-ông ß Hm-bua là Bu-rien ã Ã bË mua chuÙc, Na-pô-lê-ông liÁn l­p téc cách chéc Bu-riên và sáp nh­p luôn c£ nhïng thành phÑ ¥y vào ¿ quÑc cça ông.

Na-pô-lê-ông ã tru¥t ngôi c£ nhïng vua chúa nhÏ cça các quÑc gia éc ß ven biÃn, không ph£i vì hÍ ã ph¡m ph£i mÙt l×i nào ó, mà vì Na -pô-lê-ông chÉ còn tin c­y có b£n thân mình. Na-

127

pô-lê-ông uÕi công t°Ûc xé On-en-bua và tuyên bÑ hãp nh¥t công quÑc ¥y vào ¿ quÑc, m·c d§u hành Ùng ó ã làm cho A-l¿ch-xan

- có hÍ hàng vÛi công t°Ûc On-en-bua - h¿t séc b¥t bình.

CuÙc phong tÏa låc Ëa ã tác h¡i dï dÙi ¿n ông £o qu§n chúng tiêu thå ß kh¯p các n°Ûc Trung Âu, nó làm cho giai c¥p t° s£n th°¡ng m¡i và các hãng thuyÁn v­n t£i ß các thành phÑ Óng minh th°¡ng nghiÇp ß miÁn tây-b¯c cing nh° ß miÁn ven biÃn n°Ûc éc s½ hoàn toàn phá s£n. Ngay trong báo chí ß các n°Ûc bË chinh phåc, ch¿t gí d°Ûi ch¿t Ù kiÃm duyÇt gay g¯t, ôi khi ng°Ýi ta cing th¥y lÙ ra nhïng ý té trách móc cuÙc phong tÏa låc Ëa, gi¥u trong nhïng lÝi l½ kín áo. Nhïng tài liÇu chính trË in ß éc bao giÝ cing buÙc chính phç Pháp ph£i chú ý tÛi1, trong mÙt b£n báo cáo gíi lên bÙ tr°ßng BÙ Công an vào nm 1810, ng°Ýi ta ã vi¿t ¡i ý nh° v­y. Ng°Ýi ta nói thêm r±ng ng°Ýi éc thích tranh lu­n vÁ chính trË, hÍ ngÑn ng¥u Íc r¥t nhiÁu báo chí cça hÍ, nhïng t¡p chí hàng tháng, nhïng cuÑn lËch hàng nm, ó là ch°a nói ¿n các cuÑn sách, các vß kËch và các cuÑn tiÃu thuy¿t mà trong ó tác gi£ x£o quyÇt ã khéo bi¿t giÛi thiÇu Liên bang sông Ranh nh° mÙt k» tôi òi, sñ hãp tác giïa n°Ûc Pháp và n°Ûc Áo nh° k¿t qu£ cça sñ làm suy y¿u l«n nhau, n°Ûc Anh nh° mÙt n°Ûc vô Ëch và n°Ûc Nga nh° nhïng k» k¿ thëa ch¿ Ù quân chç hoàn c§u. Þ Hà Lan, mÙt n°Ûc bË cuÙc phong tÏa låc Ëa tàn phá hoàn toàn, tình hình kiÃm duyÇt cing ch³ng h¡n gì, vì Hà Lan là n°Ûc sÑng chç y¿u b±ng sñ buôn bán °Ýng biÃn. Ng°Ýi ta nh­n xét th¥y ß Hà Lan cing chung khuy¿t iÃm nh° ß miÁn b¯c n°Ûc éc:

"ß ó có nhiÁu báo chí quá", ó là nhïng câu mà chúng ta °ãc Íc trong mÙt b£n báo cáo khác cça công an.

Ñi vÛi Na-pô-lê-ông, không có gì dÅ dàng b±ng viÇc tr¥n áp báo chí, - Na-pô-lê-ông ch³ng bao giÝ lúng túng vÁ v¥n Á ó c£. Nh°ng b£o £m cho cuÙc phong tÏa có §y ç hiÇu lñc là mÙt nhiÇm vå phéc t¡p h¡n nhiÁu.

Nhïng khó khn trong sñ nghiÇp cça Na-pô-lê-ông ang bao vây ông ta té phía: tìm °ãc hàng v¡n lính oan, sen §m, c£nh binh và viên chéc ç các lo¡i, các c¥p - làm tròn ngh)a vå mÙt cách l°¡ng thiÇn, vÛi mÙt tinh th§n sÑt s¯ng liêm khi¿t - Ã bao vây

________________________________________

Ct.Ly -> RE: NAPOLEON BONAPARTE : MØT CUØC ÜI (5.7.2005 11:39:09)

128

°ãc toàn bÙ d£i bÝ biÃn mênh mông cça châu Âu là mÙt viÇc khó khn h¡n c£ viÇc trëng ph¡t các vua chúa thông Óng vÛi bÍn buôn l­u, ho·c mÙt viên quan toàn quyÁn hay xoay xo£, gian manh. MuÑn có cà-phê, ca-cao, hÓ tiêu, Ó gia vË, qu§n chúng tiêu thå ß châu Âu ã ph£i mua b±ng giá ¯t g¥p nm, tám hay m°Ýi hai l§n tr°Ûc khi có cuÙc phong to£, mà hÍ cing chÉ mua °ãc r¥t ít. Nhïng nhà s£n xu¥t sãi bông và nhïng ng°Ýi Pháp, ng°Ýi X¯c- xông, ng°Ýi BÉ, ng°Ýi TiÇp, ng°Ýi Rê-ma-ni dÇt v£i in hoa kiÃu ¤n Ù ã ph£i mua chàm và bông b±ng giá ¯t h¡n tr°Ûc g¥p nm, g¥p m°Ýi l§n, ã nh° v­y mà hÍ cing chÉ mua °ãc mÙt sÑ l°ãng r¥t ít so vÛi tr°Ûc ây, bßi n¿u không có nhïng nguyên liÇu ó, nhà máy cça hÍ s½ ph£i ình chÉ s£n xu¥t. V­y thì nhïng món lãi k¿ch xù gi£ t¡o ó ch¡y i âu? Tr°Ûc h¿t tiÁn ó ch¡y vào túi cça bÍn chç thuyÁn và bÍn buôn l­u ng°Ýi Anh, và thé nïa là ch¡y vào túi bÍn lính oan và sen §m Pháp. Khi ng°Ýi ta tr£ cho bÍn lính tu§n tiÅu ho·c mÙt ng°Ýi thu thu¿ oan mÙt sÑ tiÁn t°¡ng °¡ng b±ng tiÁn l°¡ng trong nm nm cça hÍ Ã hÍ vui lòng ngç mÙt êm yên t)nh, ho·c khi ng°Ýi ta cho mÙt gã sen §m mÙt t¥m len h£o h¡ng trË giá 500 phrng vàng và mÙt sÑ °Ýng kính cing b±ng sÑ tiÁn ¥y chÉ vÛi mÙt iÁu kiÇn duy nh¥t là hãy i ch¡i ß mÙt ch× cách xa mÙt Ëa iÃm nào ó trên bÝ biÃn trong ba ti¿ng Óng hÓ thì séc cám d× qu£ là quá m¡nh!

Na-pô-lê-ông bi¿t iÁu ó và th¥y r±ng, trên m·t tr­n này, sñ chi¿n th¯ng ¯t s½ khó khn h¡n ß au-xtéc-lít, I-ê-na ho·c Va-gram. Na-pô-lê-ông ã bÕ nhiÇm và cí các thanh tra viên kiÃm soát bình th°Ýng hay ·c biÇt ¿n t­n n¡i, nh°ng Áu vô ích, vì bÍn hÍ cing Áu bË ng°Ýi ta mua chuÙc h¿t. Na-pô-lê-ông ã cách chéc và giao bÍn ¥y sang tòa án, nh°ng nhïng k» thay th¿ hÍ l¡i i theo con °Ýng cça nhïng viên chéc bË cách chéc và bË k¿t tÙi, bÍn hÍ chÉ cÑ g¯ng sao cho khôn ngoan h¡n. Ông hoàng ¿ liÁn ngh) ra mÙt biÇn pháp khác. MÙt lo¡t các cuÙc kiÃm soát °ãc nh¥t tÁ ti¿n hành, không nhïng trong các thành phÑ và các làng ven biÃn, mà còn i xa nïa, t­n trung tâm châu Âu, trong các cía hàng, các kho hàng, các công sß. H¿t th£y hàng hoá"xu¥t xé të n°Ûc Anh" Áu bË tËch thu, còn viÇc chéng minh ó có ph£i hàng hóa cça Anh hay không

129

thì là trách nhiÇm cça nhïng ng°Ýi sß hïu. BË thiÇt h¡i và hÑt ho£ng, các nhà có s£n ph©m thuÙc Ëa kh£ nghi nh¥t trong tr°Ýng hãp này Áu ra séc chéng minh r±ng ó là nhïng s£n ph©m cça Mù, ché không ph£i cça Anh. Và thñc t¿ ng°Ýi Mù ã hÑt cça b±ng cách dùng tàu có tr°¡ng cÝ cça n°Ûc hÍ và tiêu thå nhanh chóng hàng hóa cça Anh chß ¿n b±ng tàu cça hÍ.

B±ng b£ng giá qui Ënh T¡-ri-a-nông ban hành nm 1810, Na-pô-lê-ông ã làm cho viÇc buôn bán hãp pháp các s£n ph©m thuÙc Ëa, b¥t cé do n°Ûc nào s£n xu¥t, không thà nào ti¿n hành °ãc. Các lò thiêu hàng bÑc cháy trên toàn cõi châu Âu: vì không tin vào bÍn công chéc nhà oan, c£nh binh, sen §m, các nhà chéc trách të cao ¿n th¥p, të các vì vua chúa và các viên toàn quyÁn cho chí nhïng ng°Ýi gác êm và lính kõ tu§n tra, nên Na-pô-lê-ông ã ra lÇnh công khai thiêu hçyt¥t c£ hàng hóa bË tËch thu. Theo lÝi cça nhïng ng°Ýi ã °ãc chéng ki¿n thì tëng ám ông qu§n chúng r§u r) và tr§m l·ng éng nhìn ng°Ýi ta ch¥t Ñng nh° núi nhïng hàng v£i hoa, v£i len h£o h¡ng, hàng dÇt Ca-s¡-mia, nhïng thùng °Ýng, cà-phê, ca-cao, nhïng hòm chè, nhïng kiÇn bông và sãi, nhïng két chàm, hÓ tiêu, qu¿, rÓi ng°Ýi ta t°Ûi lên ó ch¥t cháy và sÑ hàng ã bi¿n thành khói båi ngay tr°Ûc m¯t hÍ 1. "anh chàng Xê-da ã m¥t trí rÓi",

1. Sñ th­t là biÇn pháp ¥y ch³ng bao lâu ã ph£i thu h¹p l¡i trong ph¡m vi các s£n ph©m công nghiÇp mà thôi, còn các s£n ph©m thuÙc Ëa thì chÉ bË tËch thu và sung vào quù ngân khÑ.

Báo chí Anh vi¿t nh° v­y sau khi ã ph£i chËu ñng nhïng c£nh t°ãng ó, ho·c ít ra thì là sau khi ã nghe tin Ón tÛi. Na-pô- lê-ông ã xác Ënh r±ng chÉ có hçy ho¡i cå thà t¥t c£ nhïng hàng hóa nh­p c£ng quý giá ó mÛi có thà gây thiÇt h¡i thi¿t thân ¿n bÍn buôn l­u và gieo r¯c nguy hiÃm không nhïng cho nhïng k» lãi dång êm hôm tÑi trÝi Ã Õ bÙ hàng l­u lên mÙt n¡i h»o lánh ß quãng bÝ biÃn dÑc dñng cheo leo, h°u qu¡nh, mà còn nguy hiÃm c£ cho nhïng phú th°¡ng ß Lai-xích, Hm-bua, Xt¡-ra-xbua, Pa-ri, ng-ve, Am-xtéc-am, Giên, Mu-ních, Vác-sa-va, Mi-lan, T¡-ri-ét, V¡-ni-d¡, v.v. là bÍn ngÓi t)nh tÍa trong cça hàng mua l¡i sÑ hàng l­u á qua tay hàng hai, ba ch·ng.

130

MÙt vài t§ng lÛp cça giai c¥p t° s£n, ß trong ¿ quÑc Pháp cing nh° trong các n°Ûc ch° h§u, ã thu °ãc nhïng món lãi k¿ch xù và ngay c£ trong nhïng iÁu kiÇn nh° v­y, hÍ ti¿p tåc tán d°¡ng cuÙc phong tÏa låc Ëa nói chung và tán thành t¥t c£ nhïng biÇn pháp cça hoàng ¿ chÑng l¡i viÇc nh­p c£ng l­u các hàng hóa Anh. ·c biÇt, nhïng nhà luyÇn kim r¥t l¥y làm mãn nguyÇn, còn nh° nhïng nhà s£n xu¥t v£i, sãi thì hÍ vëa tán d°¡ng vëa kêu ca phàn nàn. D«u sao ng°Ýi ta cing không thà dÇt °ãc v£i n¿u không có bông, cing không thà nhuÙm °ãc v£i n¿u không có chàm.

Ñi vÛi giai c¥p t° s£n th°¡ng m¡i và thã thç công chuyên s£n xu¥t hàng xa xÉ thì sñ ph£n éng càng kËch liÇt h¡n: hÍ au Ûn nhÛ l¡i r±ng trong m¥y tháng §u cça nhïng nm 1802-1803, ngay sau khi vëa ký xong hòa °Ûc A-miêng, có hàng nghìn nhïng tay triÇu phú ng°Ýi Anh n°Ým n°ãp Õ sang Pa-ri v¡ vét s¡ch - có thà nói nh° v­y °ãc - Ó trang séc bày ß thç ô, t¥t c£ nhung, v£i, låa trong các kho hàng cça thành phÑ Ly-ông. HÍ than phiÁn r±ng các cuÙc chi¿n tranh liên miên ã làm cho các khách hàng ci cça hÍ ß châu Âu bË phá s£n. ông £o qu§n chúng tiêu thå l¡i càng ph«n nÙ h¡n vì hÍ ph£i mua vÛi giá c¯t cÕ Cà-phê và °Ýng cing nh° các s£n ph©m khác không bË hàng cça Anh c¡nh tranh, nh°ng do ó bË ¯t lên.

CuÙc khçng ho£ng th°¡ng nghiÇp và công nghiÇp nm 1811

ã nÕ ra trong nhïng iÁu kiÇn nh° v­y.

Ngay të cuÑi mùa thu nm 1811, ng°Ýi ta ã b¯t §u nh­n th¥y hàng hoá Pháp bán ra ch­m d§n, và hiÇn t°ãng ó phát triÃn nhanh chóng, lan ra kh¯p ¿ quÑc, và ·c biÇt là ß các "qu­n ci" hay nói cách khác là ß ngay trên ¥t n°Ûc Pháp chính cÑng. Các nhà công nghiÇp và th°¡ng nghiÇp thÉnh c§u mÙt cách lÅ phép nh¥t r±ng cuÙc phong tÏa không nhïng chÉ ánh vào túi tiÁn cça ng°Ýi Anh mà ã b¯t §u tác h¡i ¿n c£ b£n thân hÍ, r±ng hÍ thi¿u nguyên liÇu làm, r±ng trong khi bóc lÙt các dân tÙc bË thua tr­n (nhïng ng°Ýi làm ¡n thÉnh c§u ã ph£i dùng nhïng câu ©n

131

ý vô cùng trang nhã và t¿ nhË) thì éc Hoàng ¿ bÇ h¡ ngài ã làm gi£m sút séc mua cça ng°Ýi tiêu thå trên toàn låc Ëa châu Âu, và do nhïng cuÙc tËch thu Ùc oán các hàng hóa tÓn trï trong kho, cing nh° trong khi à cho nhïng hành Ùng b¥t hãp pháp tñ do phát triÃn và à cho bÍn °¡ng chéc nhà binh và nhân viên h£i quan lÙng hành (d) nhiên hÍ không nói nh° th¿, mà hÍ nói b±ng nhïng lÝi l½ nh¹ nhàng h¡n nhiÁu), hoàng ¿ s½ làm ph°¡ng h¡i ¿n sñ thu nh­p bình th°Ýng cça ngân hàng, mà không có ngân hàng thì c£ công nghiÇp và th°¡ng nghiÇp Áu không thà ti¿p tåc tÓn t¡i °ãc.

M×i ngày cuÙc khçng ho£ng m×i trß nên tr§m trÍng thêm. NhiÁu xí nghiÇp dÇt và kéo sãi, thí då xí nghiÇp s£n xu¥t v£i in hoa Rít-sa-l¡-noa, tr°Ûc cuÙc khçng ho£ng có tÛi 3.600 thã kéo sãi nam nï, 8.822 thã dÇt, 400 thã in hoa, tÕng cÙng h¡n 12.000 ng°Ýi, mà ¿n nay, n¿u nh° Na-pô-lê-ông ã không trã c¥p ·c biÇt cho xí nghiÇp ó mÙt triÇu r°ái phrng vàng thì h³n là sÑ ng°Ýi không còn ¿n 1/5. Nh°ng v«n cé h¿t xí nghiÇp này ¿n xí nghiÇp khác ng ký vá nã. Tháng 3 nm 1811, Na-pô-lê-ông chÉ thË trã c¥p mÙt triÇu cho các nhà s£n xu¥t ß A-miêng và cho thu mua hàng Ñng s£n ph©m cça các nhà s£n xu¥t ß Ru-ng, Xanh Cng-tanh và Gng sÑ hàng trË giá hai triÇu phrng. Ngoài ra còn có nhiÁu kho£n trã c¥p khÕng lÓ cho các nhà s£n xu¥t ß Ly-ông. Nh°ng ó chÉ là mÙt giÍt n°Ûc trong biÃn c£.

Trong sÑ nhïng t° liÇu mà tác gi£ cuÑn sách này ã tìm ki¿m °ãc ß Sß l°u trï QuÑc gia Pháp và nhïng t° liÇu nêu b­t °ãc méc Ù ·c biÇt cça cuÙc khçng ho£ng thì chÉ có nhïng t° liÇu trong b£ng tÕng kê là áng chú ý nh¥t. Ngày 19 tháng 4 nm

1811, bÙ tr°ßng BÙ NÙi vå báo cáo lên cho Na -pô-lê-ông bi¿t r±ng thã thuyÁn ß r¥t nhiÁu xí nghiÇp khi¿u n¡i là không có viÇc làm; ông ta còn qu£ quy¿t r±ng thã thuyÁn bÏ i ra ngoài n°Ûc r¥t nhiÁu. Þ Ru-ng, n¡n th¥t nghiÇp khçng khi¿p và sñ thiÇt h¡i cça các nhà s£n xu¥t rõ ràng ¿n n×i Na-pô-lê-ông buÙc ph£i trích 15 triÇu à trã c¥p cho các xí nghiÇp ang éng trên bÝ vñc th³m.

Các quan chéc cao c¥p ã m¡nh d¡n h¡n lên. Ngày 7 tháng 5

nm 1811, Viên giám Ñc Ngân hàng Pháp ã báo cáo th³ng lên

132

hoàng ¿ r±ng nÁn kinh t¿ cça các n°Ûc bË chinh phåc ã quá kiÇt quÇ và tr°Ûc khi Pháp xâm chi¿m các n°Ûc ó thì, trên thË tr°Ýng các n°Ûc ó, hàng hoá Pháp l¡i chi¿m Ëa vË quan trÍng h¡n nhiÁu, r±ng ß Pa-ri thã thç công chuyên làm hàng xa xÉ ang bË ch¿t ói; r±ng séc tiêu thå ß trong n°Ûc cing nh° ngoài n°Ûc bË gi£m sút áng kÃ... Na-pô-lê-ông ông l¡i trã c¥p, nh°ng không hÁ të bÏ cuÙc phong to£. Hàng hóa Anh (ng°Ýi ta coi nh° th¿ t¥t c£ nhïng s£n ph©m cça các n°Ûc thuÙc Ëa) v«n bË tËch thu nh° tr°Ûc ây. Mùa h¡ nm 1811, hÙi chã Bô-ke ã bË c£nh binh b¥t thình lình ­p ¿n gi£i tán và tËch thu °ãc c£ mÙt phÑ §y ¯p nhïng kho °Ýng, Ó gia vË, chàm, v.v.

Ngoài hàng triÇu Óng éng tr°Ûc và trã c¥p cho các nhà s£n xu¥t, nm 1811 Na -pô-lê-ông còn l¥y tiÁn cça ngân khÑ ra chi cho các ¡n ·t hàng Ó sÙ: Na-pô-lê-ông ti¿n hành ·t mua mÙt sÑ lÛn v£i len c§n dùng cho quân Ùi, ·t nhiÁu ¡n r¥t lÛn mua låa và nhung cça Ly-ông cho cung iÇn và còn chÉ thË cho các triÁu ình ch° h§u cing ph£i mua hàng cça Ly-ông; nên, tháng 6 nm 1811, công nghiÇp låa Ly-ông chÉ có t¥t c£ 5.630 máy dÇt ho¡t Ùng mà ¿n tháng 11 ã lên tÛi 8.000 máy. ¿n mùa ông, tình c£nh l¡i càng khó khn. Trong suÑt thÝi gian ó, không khí sôi såc §m §m diÅn ra trong khu vñc thã thuyÁn ß ngo¡i ô Pa-ri cing nh° ß nhïng khu trung tâm công nghiÇp khác. úng là bÍn m­t thám không nghe °ãc h¿t, bÍn khiêu khích không ph£i lúc nào cing làm cho thã thuyÁn nói th­t nhïng iÁu hÍ ngh) và, dù sao, tình tr¡ng t° t°ßng cça giÛi thã thuyÁn vào nm 1811 cing hoàn toàn không thu­n lãi nh° các nhà vi¿t sí thÝi b¥y giÝ và hiÇn nay cÑ g¯ng mô t£. Na-pô-lê-ông th°Ýng nói r±ng chÉ có "cuÙc cách m¡ng cça nhïng ng°Ýi bång lép" là cuÙc cách m¡ng nguy hiÃm nh¥t. BÙ tr°ßng Sáp-tan vi¿t trong t­p hÓi ký cça ông ta: "Na-pô-lê-ông ã nhiÁu l§n nói vÛi tôi r±ng thã thuyÁn thi¿u viÇc làm. Lúc ó thì hÍ s½ hoàn toàn i theo bÍn quá khích. Tôi sã nhïng cuÙc khßi ngh)a b¯t nguÓn të sñ thi¿u bánh mó ¥y. Tôi còn sã h¡n là mÙt cuÙc chi¿n ¥u chÑng 200.000 ng°Ýi".

Tuy nhiên sñ viÇc không i ¿n ch× nÕ ra nhïng vå rÑi lo¡n nghiêm trÍng trong qu§n chúng thã thuyÁn ß thç ô và ß các tÉnh,

133

m·c dù ã có nhïng d¥u hiÇu gi­n dï, b¥t mãn, chán n£n và ôi khi tuyÇt vÍng nïa mà ám c£nh binh và bÍn iÁu tra m­t ã ghi °ãc.

N¿u có thà rút ra °ãc mÙt bài hÍc vÁ cuÙc khçng ho£ng kinh t¿ nm 1811 thì vÁ ph§n ông ta, Na-pô-lê-ông ã vÙi vã gi£i thích nó mÙt các dét khoát: chëng nào cuÙc phong tÏa låc Ëa còn ch°a ánh gåc °ãc n°Ûc Anh, chëng nào hàng hóa Pháp còn bË b¿ quan tÏa c£ng thì tình hình th°¡ng m¡i và công nghiÇp Pháp v«n còn bË b¥p bênh và mÙt cuÙc khçng ho£ng mÛi v«n luôn có thà x£y ra. V­y nên c§n ph£i làm cho xong dét cuÙc phong to£, và n¿u nh° có vì th¿ mà ng°Ýi ta ph£i chi¿m Mát-xc¡-va thì cing cé ph£i chi¿m.

Na-pô-lê-ông nhÛ r¥t rõ r±ng nhïng nhà s£n xu¥t låa Ly-ông ã quy nguyên nhân n¡n khçng ho£ng mÙt ph§n là vì n°Ûc Nga ã "b¥t thình lình" ình chÉ các ¡n ·t hàng do viÇc hoàng ¿ A- l¿ch-xan ã ban hành b±ng thu¿ quan mÛi vào tháng 12 nm 1810 ánh thu¿ n·ng vào các hàng xa xÉ nh° låa, nhung, r°ãu nho h£o h¡ng - téc là t¥t c£ các hàng hóa të Pháp nh­p vào n°Ûc Nga.

Na-pô-lê-ông cing ã không quên ghi viÇc ¥y vào cuÑn sÕ nã cça A-l¿ch-xan m×i ngày mÙt dài thêm ra kà të tr­n éc-phua. Và suÑt trong nm 1811, hoàng ¿ Pháp ã tâm tâm niÇm niÇm là c§n ph£i thanh toán các món nã ¥y và chÉ có thà thanh toán t¡i Mát- xc¡-va.

V­y Na-pô-lê-ông Ñi phó b±ng cách nào vÛi các triÇu chéng nguy ng­p biÃu lÙ tính ch¥t không bình th°Ýng cça tình tr¡ng kinh t¿ trong ¿ ch¿?

CuÙc khçng ho£ng ã báo hiÇu të lâu và Na-pô-lê-ông ã nh­n th¥y nó ang ¿n g§n. Të tr°Ûc lúc ¥y, Na-pô-lê-ông ã ph£i Ñi phó vÛi nhïng giai o¡n nguy c¥p cho nÁn tài chính nhà n°Ûc, vÛi sñ chÛm nß cça n¡n "l¡m phát", vÛi viÇc ph£i phát hành tiÁn gi¥y không có vàng b£o £m, và sau h¿t là vÛi m°u mô cça bÍn tài chç k¿ch xù ang tìm cách ánh xoáy công quù b±ng cách thÏa thu­n cho Na-pô-lê-ông vay nhïng món tiÁn ám muÙi vÛi iÁu kiÇn lãi n·ng. Na-pô-lê-ông ã ph£i chËu ñng nh° v­y ngay të nhïng nm §u lên n¯m chính quyÁn (1799 - 1800), vào nm 1805 và §u

134

nm 1806. Nh°ng Na-pô-lê-ông ã tëng gi£i quy¿t °ãc nhïng khó khn ó, ho·c b±ng cách mang vÁ hàng triÇu Óng tiÁn vàng chi¿n phí, ho·c vin cÛ này, cÛ nÍ ánh thu¿ n·ng vào nhân dân các n°Ûc bË thua tr­n - ngoài nhïng kho£n cÑng v­t mà chính phç các n°Ûc này ã ph£i nÙp cho Na -pô-lê-ông - ho·c cuÑi cùng, b±ng cách b¯t bÍn tài chç ph£i nh£ ra mÙt ph§n lÛn sÑ tiÁn mà bÍn chúng ã xoáy °ãc, nh° nm 1806 ch³ng h¡n. Sau chi¿n dËch Au-xtéc-lít, vào cuÑi tháng 1 nm 1806, ngay khi vëa vÁ tÛi Pa-ri, Na-pô-lê-ông ã yêu c§u ng°Ýi ta báo cáo tình hình tài chính và nh­n th¥y tay triÇu phú nÕi ti¿ng và tham tàn U-v¡-ra cùng công ty tài chính do h¯n iÁu khiÃn, mang cái tên "HÙi Liên hiÇp th°¡ng gia", ã biÃn thç công quù b±ng mÙt lo¡t thç o¡n r¥t x£o quyÃn dña vào nhïng biÇn pháp pháp lý cing r¥t tinh vi và ã gây cho Na-pô-lê-ông nhiÁu tÕn th¥t n·ng nÁ. Na-pô-lê-ông l­p téc cho òi U-v¡-ra và ban giám Ñc cça cái "HÙi Liên hiÇp th°¡ng gia" ¿n cung iÇn Tuy-l¡-ri, tuyên bÑ tr¯ng ra r±ng ông h¡ lÇnh ngay cho hÍ ph£i hoàn l¡i t¥t c£ nhïng món tiÁn mà bÍn hÍ ã n c¯p °ãc trong nhïng nm sau cùng U-v¡-ra ã cÑ nhí Na-pô-lê-ông b±ng cách Á nghË vÛi Na-pô-lê-ông nhïng biÇn pháp mÛi "có lãi cho công quù", và ch¯c "éc hoàng th°ãng" ngài s½ ch¥p nh­n, nh°ng "éc hoàng th°ãng" ã ch³ng gi¥u gi¿m gì ý ki¿n cça mình cho r±ng biÇn pháp có lãi nh¥t cho công quù là b¯t giam ngay téc kh¯c U-v¡-ra và Óng loã cça h¯n vào lâu ài Vanh-xen rÓi truy tÑ bÍn chúng tr°Ûc tòa án hình sñ. "HÙi Liên hiÇp th°¡ng gia" ã ·c biÇt chú ý ¿n ý ki¿n ó cça hoàng ¿, và hoàn toàn bi¿t rõ tính ch¥t cça ng°Ýi ang nói chuyÇn vÛi chúng nên chúng ã thëa nh­n nhïng b±ng chéng xác thñc, không thà chÑi cãi °ãc cça Na-pô-lê-ông: trong nhïng ngày sau ó, bÍn chúng ã nÙp cho ngân khÑ 87 triÇu phrng vàng và, trong khi gii cho xong cái chuyÇn au Ûn ¥y, bÍn chúng ã không òi hÏi ph£i có mÙt trát lÇnh rõ ràng nào cça ngành tài chính ho·c cça tòa án. "Tôi ã móc hÍng c£ mÙt Õ bÍn n c¯p", Na-pô-lê-ông ã nói nh° v­y vÁ sñ viÇc ¥y trong mÙt béc th° gíi cho anh là Giô-dép, lúc ó là vua xé Na-pl¡.

TiÁn tÇ ã vïng giá, trong ngân khÑ cça nhà n°Ûc ã có kha khá vàng, hÇ thÑng bóc lÙt tài chính và kinh t¿ ß t¥t c£ nhïng

135

n°Ûc bË ¿ ch¿ xâm chi¿m cing nh° ß c£ châu Âu ch° h§u à phåc vå lãi ích cça các "qu­n ci", téc là lãi ích cça n°Ûc Pháp chính cÑng, hình nh° ã chËu ñng nÕi nhïng cuÙc thí thách hàng m¥y nm trÝi.

B¥t thình lình mÙt c¡n ch¥n Ùng ghê gÛm ã làm rung chuyÃn toàn bÙ tòa lâu ài Ó sÙ ¥y: bài hÍc nm 1811 ã d¡y cho Na-pô-lê-ông th¥y r±ng ¥u tranh chÑng cuÙc tÕng khçng ho£ng kinh t¿ s½ gay go h¡n viÇc gi£i quy¿t các khó khn tài chính t¡m thÝi ¿n méc Ù nào và viÇc l¥p l× hÕng ngân quù dÅ dàng h¡n ¿n méc Ù nào, so vÛi viÇc khám phá và nh¥t là tiêu diÇt n¡n nhing l¡m ang åc khoét toàn bÙ hÇ thÑng kinh t¿ và tÕ chéc Ýi sÑng v­t ch¥t cça cái ¿ quÑc khÕng lÓ. Cho dù có thu °ãc thu¿ má, có móc hÍng °ãc bÍn tài chç cú vÍ l¥y °ãc hàng triÇu Óng, có ch¿ Ù k¿ toán m«u mñc và có c£ mÙt bÙ máy th¡ l¡i hoàn chÉnh do Na-pô-lê-ông sáng l­p chng nïa thì cing không thà céu vãn °ãc mÙt con bÇnh nh° th¿. CuÙc khçng ho£ng nm 1811, tr°Ûc h¿t

(nh°ng không ph£i là Ùc nh¥t vì còn nhiÁu cuÙc khác) là mÙt cuÙc khçng ho£ng thË tr°Ýng tiêu thå s£n ph©m th°¡ng nghiÇp và công nghiÇp, nhïng thé ã mang l¡i sñ giàu có §u tiên cho n°Ûc Pháp. Nhïng s£n ph©m nÕi ti¿ng cça nhïng nhà kim hoàn ß Pa-ri bán cho ai? Nhïng Ó dùng trong nhà quý giá mà g§n ba ph§n t° nhân dân ngo¡i ô Xanh ng-toan làm ra bán cho ai? Ho·c nhïng Ó da th°ãng h¡ng ã nuôi sÑng ngo¡i ô Xanh Mác-xô và c£ toàn khu Múp-ph¡-ta rÙng lÛn bán cho ai? Ho·c c£ nhïng bÙ qu§n áo rñc rá cça phå nï và lËch sñ cça nam giÛi mà mÙt sÑ lÛn các x°ßng may m·c và thã may ß cái thç ô cça th¿ giÛi làm ra ¥y s½ tiêu thå i âu? Làm th¿ nào à giï vïng °ãc giá låa và nhung Ly-ông, v£i len th°ãng h¡ng Xê-ng, qu§n áo v£i nõn cça Lin-l¡, A-miêng, Ru-be, hàng thêu cça Va-lng-xiên?

T¥t c£ các lo¡i hàng xa xÉ ¥y cça Pháp s£n xu¥t không ph£i chÉ Ã cung c¥p cho thË tr°Ýng nÙi Ëa mà còn à cung c¥p cho toàn th¿ giÛi, nh°ng thË tr°Ýng tiêu thå hàng Pháp trên th¿ giÛi ngày càng co h¹p l¡i nhiÁu: n°Ûc Anh ã không tiêu thå nïa, B¯c Mù và Nam Mù cing thôi, các nhà trÓng trÍt giàu có ß ng-ti và ß Mát- ca-re-nh¡ cing v­y. Nói chung, nhïng khách hàng giàu có nh¥t và

136

ông £o nh¥t ã bÏ i m¥t hàng m£ng, ngh)a là nhïng khách hàng ß t¥t c£ các n°Ûc bË "n°Ûc m·n" ngn cách vÛi låc Ëa, bßi vì trên "n°Ûc m·n" ng°Ýi Anh ang n¯m quyÁn bá chç. Nh°ng tình hình ß ngay trên låc Ëa châu Âu cing ch³ng thu­n lãi gì. Nhïng n°Ûc bË Na-pô-lê-ông chi¿m cé ã hoàn toàn kiÇt quÇ và nhïng n°Ûc thua tr­n, m·c dù không bË ng°Ýi ta gÍi cho úng là nhïng n°Ûc bË chi¿m cé, Áu th¥y mình bË buÙc ph£i theo cuÙc phong tÏa låc Ëa ang làm cho tiÁn tÇ cça hÍ bË phá giá dï dÙi. Të khi bÍn ¡i Ëa chç Nga không tiêu thå °ãc nông ph©m sang n°Ûc Anh thì tiÁn vàng cça Anh mà bÍn hÍ dùng à mua hàng cça Pa-ri cing không có nïa: sau tr­n Tin-dít; Óng rúp såt giá, chÉ còn 26 cô-p¿ch. Sñ rçi ro ó cing ¿n vÛi bÍn quý tÙc Ba Lan, áo và ý. Trong các quÑc gia ß miÁn tây, miÁn nam, miÁn trung và cuÑi cùng là miÁn b¯c n°Ûc éc, quá trình b§n cùng hóa cça giai c¥p Ëa chç phong ki¿n cing diÅn bi¿n nhanh chóng và úng nh° v­y, nh°ng nguyên nhân không ph£i duy nh¥t là cuÙc phong tÏa låc Ëa, mà còn là k¿t qu£ cça sñ tan rã và sñ thç tiêu ch¿ Ù nông nô ß nhiÁu n¡i.

V¥n Á không ph£i là chÉ có sñ b§n cùng hóa cça t§ng lÛp chúa ¥t phong ki¿n làm giàu trên ch¿ Ù nông nô. Giai c¥p t° s£n mÛi, ã phát sinh cùng vÛi sñ phát triÃn cça t° b£n công nghiÇp, ang ti¿p tåc sñ nghiÇp cça hÍ, ang lÛn lên và ang °ãc cçng cÑ ß trong các n°Ûc bË Na-pô-lê-ông chi¿m cé và ß các n°Ûc trên toàn bÙ låc Ëa châu Âu bË phå thuÙc hay nía phå thuÙc và Na-pô-lê- ông; và không mÙt biÇn pháp nào có thà bóp ch¿t °ãc sñ phát triÃn công nghiÇp ß miÁn tây và ß mÙt ph§n miÁn trung n°Ûc éc, ß Bô-hêm, ß BÉ, ß mÙt ph§n xé Xi-lê-di là nhïng miÁn công nghiÇp hóa cao nh¥t ß châu Âu hÓi ó. Sñ c¡nh tranh ¥y (không nói ¿n viÇc tích cñc buôn hàng l­u cça Anh) ã lo¡i trë hàng hóa Pháp ¿n c£ các thé hàng ch³ng có gì áng gÍi là xa xÉ ph©m c£. Ñi vÛi v£i len và v£i sãi thông dång, Ñi vÛi hàng kim lo¡i, Ñi vÛi sñ tiêu thå các s£n ph©m tiêu dùng thông th°Ýng thì, trong mÙt chëng mñc nào ó, chÉ trông vào thË tr°Ýng nÙi Ëa cça các "qu­n ci", n¡i mà hoàng ¿ ã không cho mÙt k» nào khác lÍt vào, ng°Ýi BÉ - không, ng°Ýi éc - không, nhïng ng°Ýi s£n xu¥t t¡ t±m ý - cing

137

không, nói chung là không mÙt ai c£. Tuy nhiên, v«n có mÙt ngành s£n xu¥t quan trÍng và °ãc h°ßng sñ b£o hÙ cça Na-pô-lê-ông të lâu, không nhïng chÉ bË tình tr¡ng thË tr°Ýng thu h¹p tác Ùng

(không lÛn l¯m) mà còn ph£i chËu ñng giá c£ nguyên liÇu vÍt lên cao mÙt cách kinh khçng: chúng tôi muÑn nói ¿n ngành công nghiÇp bông sãi. Do b£n quy Ënh ngn c¥m nh­p c£ng các s£n ph©m thuÙc Ëa mà bông ã lên giá ¯t nh° vàng. Tình tr¡ng khan hi¿m nguyên v­t liÇu ã x£y ra gay g¯t và, trong nm 1811, ã béc các nhà ch¿ t¡o ph£i h¡n ch¿ r¥t nhiÁu séc s£n xu¥t. éng tr°Ûc n¡n khçng ho£ng, tr°Ûc sñ e dÍa ngày càng tng cça n¡n th¥t nghiÇp và ói kém trong các khu phÑ thã thuyÁn ß thç ô, ß Ly-ông, ß Ru-ng, tr°Ûc sñ iêu tàn cça các qu­n trÓng nho, Na- pô-lê-ông ã thëa nh­n mÙt vài iÁu ng°ãc vÛi nhïng iÁu lu­t cça cuÙc phong to£. Ông ta cho phép phát hành (r¥t h¡n ch¿) nhïng gi¥y phép ·c biÇt ho·c nhïng bài chÉ cho phép nh­p c£ng vào n°Ûc Pháp mÙt trË giá nh¥t Ënh nào ó "hàng c¥m" vÛi iÁu kiÇn là ng°Ýi °ãc c¥p bài chÉ ph£i bán ra ngo¡i quÑc nhïng hàng hóa Pháp trË giá t°¡ng °¡ng vÛi trË giá hàng hóa nh­p c£ng. Giá nhïng gi¥y phép ·c biÇt ¥y ¯t mÙt các l¡ lùng vì tình tr¡ng tham nhing cça c¡ quan công an phå trách viÇc c¥p phát, nh°ng ng°Ýi °ãc c¥p gi¥y phép v«n coi là mÙt món lãi béo bß.

ViÇc nhân nh°ãng ó chéng tÏ cuÙc khçng ho£ng 1810 -1811 ã làm cho Na -pô-lê-ông ph£i lo ngh) ¿n th¿ nào. úng là nhïng gi¥y phép ·c biÇt cça Pháp ch³ng mang l¡i cho ng°Ýi Anh nhïng quyÁn lãi v­t ch¥t gì lÛn, song ó là mÙt sñ vi ph¡m r¥t rõ ràng vÁ nguyên t¯c. VÛi t° cách là biÇn pháp ¥u tranh chÑng khçng ho£ng, các bài chÉ ó chÉ có thà góp ph§n y¿u Ût vào viÇc mß rÙng thË tr°Ýng. Cái ý muÑn cça Na-pô-lê-ông là trông th¥y qu§n th§n trong triÁu và các viên chéc cao c¥p cça mình v­n nhïng bÙ qu§n áo lËch sñ nh¥t và sang trÍng nh¥t, nng thay Õi phåc trang ¿n méc tÑi a, v.v. l¡i càng ít tác dång h¡n nïa. Nhïng yêu c§u ¥y cça hoàng ¿ không thà em l¡i thË tr°Ýng tiêu thå rÙng lÛn cho mÙt nÁn công nghiÇp quan trÍng nh° nÁn công nghiÇp xa xÉ ph©m, m·c dù d°Ûi thÝi Na-pô-lê-ông, Ýi sÑng ß trong triÁu ình, kà c£ tr°Ûc nm 1811, ã ·c biÇt xa xÉ phóng túng, nh°ng sau khi

138

hoàng ¿ Á ra nhïng biÇn pháp ¥y thì viÇc lãng phí nhïng món tiÁn quá lÛn à mua Ó trang séc Pa-ri, hàng låa Ly-ông, à mß nhïng bïa tiÇc hàng trm su¥t mà r°ãu sâm-banh, r°ãu vang th°ãng h¡ng ch£y thành suÑi, à thay Õi Ó dùng trong nhà l¥y nhïng bÙ Ó quý giá h¡n và ¯t tiÁn h¡n, à trang trí không nhïng qu§n áo cça hÍ mà còn c£ qu§n áo cça gia nhân b±ng nhïng ren quý, à ·t mua nhïng chi¿c xe sang trÍng, v.v. ã trß thành mÙt kiÃu cách sÑng. Nm 1811, chính b£n thân Na -pô-lê- ông ã ·t các nhà công nghiÇp và thã thç công ß Ly-ông mÙt lo¡t ¡n mua hàng r¥t lÛn và r¥t ¯t tiÁn à trang bË cho các cung iÇn và các lâu ài khác cça nhà n°Ûc.

Nm 1811, cing nh° tr°Ûc kia vào nm 1806, tình tr¡ng sa sút ã bÛt gay g¯t và bÛt kéo dài nên Na-pô-lê-ông bám ch·t l¥y cái nguyên t¯c do ông ta Á ra të lâu: ông ta không nh±m måc ích céu vãn sñ vá nã cça các nhà kinh doanh, vì nÁn tài chính cça nhà n°Ûc không ç chi vào viÇc ó, mà nh±m céu vãn sñ óng cía cça mÙt xí nghiÇp này hay xí nghiÇp nÍ. Và khi bÙ tr°ßng BÙ NÙi vå chu©n chi mÙt kho£n trã c¥p nào thì Na -pô-lê-ông yêu c§u ông ta ph£i £m b£o cho sñ chi tiêu ¥y b±ng cách v¡ch rõ ra r±ng BÙ ã éng tiÁn cho mÙt xí nghiÇp à sí dång mÙt sÑ công nhân là bao nhiêu ó và n¿u xí nghiÇp không làm nh° v­y thì s½ ph£i óng cía. B°Ûc vào mùa ông nm 1811 -1812, cuÙc khçng ho£ng b¯t §u dËu d§n, tuy v­y Na-pô-lê-ông bi¿t rõ r±ng ch°a có mÙt nguyên nhân nào cça cuÙc khçng ho£ng bË lo¡i trë c£ và cuÙc khçng ho£ng ang ti¿p diÅn d°Ûi mÙt hình théc âm É. Na-pô-lê-ông cing hiÃu r±ng cuÙc chi¿n tranh vÛi n°Ûc Anh và cuÙc phong tÏa låc Ëa, có liên quan vÛi cuÙc chi¿n tranh, chính là nhïng nguyên nhân c£n trß viÇc c£i thiÇn mÙt cách cn b£n tình hình kinh t¿ cça ¿ ch¿. Tr°Ûc khi ch¥m dét cuÙc phong to£, tr°Ûc h¿t c§n ph£i buÙc n°Ûc Anh h¡ khí giÛi ã. H¡n bao giÝ h¿t, Na-pô-lê-ông coi viÇc g¥p rút chi¿n th¯ng n°Ûc Anh là ph°¡ng sách t¥t y¿u à cçng cÑ nÁn ¿ chính ß bên trong cing nh° ß bên ngoài. Và cing h¡n lúc nào h¿t, Na-pô-lê-ông tin r±ng ng°Ýi Anh ã khoét °ãc mÙt l× hÕng lÛn trong béc thành phong to£, r±ng A-l¿ch-xan ã giß ngón và lëa bËp mình, r±ng hàng hóa Anh là të n°Ûc Nga, i qua biên

139

giÛi phía tây rÙng lÛn cça n°Ûc Nga, qua PhÕ, qua Ba Lan, qua áo, hàng nghìn k½ hß khác nïa mà chui vào châu Âu, iÁu ó làm cho cuÙc phong tÏa låc Ëa m¥t h¿t hiÇu qu£, và do ó cing h¿t c£ hy vÍng duy nh¥t là "b¯t n°Ûc Anh quó xuÑng". Na-pô-lê-ông °ãc bi¿t và °ãc kh¯p n¡i báo cho bi¿t tr°Ûc là hàng l­u cça Anh không nhïng lÍt vào các n°Ûc châu Âu ã bË quy phåc mà còn lÍt vào t­n n°Ûc Pháp, vào các "qu­n ci" cça ¿ quÑc rÙng lÛn cça Na- pô-lê-ông, và các hàng l­u ó i të nhïng "bÝ biÃn phía b¯c" cça låc Ëa châu Âu vào ngày 7 tháng 5 nm 1810.

Trong suÑt Ýi mình, c·p m¯t cça Na-pô-lê-ông ã th°Ýng xuyên chao £o, khi thì h°Ûng vÁ r·ng núi An-p¡, khi vÁ Viên ho·c Béc-lin, ho·c Ma-rít, nh°ng cho ¿n cuÙc ngëng chi¿n §u tiên cça nhïng cuÙc chi¿n tranh ß châu Âu thì c·p m¯t ¥y ã ch³ng nhìn ngó sang Luân ôn; lúc này ây, c·p m¯t ch±ng ch±ng h°Ûng vÁ Luân ôn ¥y ã b¯t §u rÝi bÏ Luân ôn à nhìn sang phía cái kinh thành xa xm nh¥t cça châu Âu.

"Nhïng bÝ biÃn phía b¯c" kia ·t d°Ûi quyÁn cça tên Hy L¡p x£o quyÇt cça cái ¿ quÑc La Mã suy tàn kia, téc là Nga Sa hoàng... Nên të bÏ chi¿n tranh vÛi n°Ûc Anh, të bÏ th¯ng lãi ã g§n tÛi n¡i, të bÏ viÇc tiêu diÇt quyÁn lñc kinh t¿ cça n°Ûc Anh hay nên tóm cÕ A-l¿ch-xan và buÙc h¯n ph£i nhÛ l¡i nhïng iÁu ã cam k¿t ß Tin-dít? ó là v¥n Á mà Na-pô-lê-ông ã b¯t §u ·t ra të nm 1810.

Th­t ra, ngay të nm 1810, Na -pô-lê-ông ã ra lÇnh s°u t§m nhïng tác ph©m trong ó có tài liÇu vÁ lËch sí và nhïng ·c iÃm cça n°Ûc Nga.

Cn cé vào nhïng lÝi cça Na-pô-lê-ông thÉnh tho£ng nói lÙ ra và qua nhïng tin téc s¡ sài cça ám c­n th§n cça ông ta thì, ngay të mùa thu nm 1810, Na -pô-lê-ông ã b¯t §u t­p làm quen vÛi cái ý ngh) là chÉ có ß Mát-xc¡-va mÛi có thà giáng mÙt òn quy¿t Ënh và s¥m sét vào §u ng°Ýi Anh, mÙt Ëch thç ghê gÛm, b¥t trË và dai d³ng, mÙt Ëch thç mà Na-pô-lê-ông ã không thà th¯ng nÕi hÍ ß Cai-rô, Mi-lan, Viên, Béc-lin hay Ma-rít. Tháng này qua tháng khác, ý Ënh ó ngày càng n sâu trong §u óc Na-pô-lê-ông.

140

¡i quân ti¿n vào Mát-xc¡-va, ó s½ là sñ §u hàng cça A- l¿ch-xan, ó s½ là sñ thi hành toàn bÙ và úng ¯n cuÙc phong tÏa låc Ëa, và nh° v­y là chi¿n th¯ng n°Ûc Anh, là ch¥m dét chi¿n tranh, là ch¥m dét khçng ho£ng, là ch¥m dét n¡n th¥t nghiÇp, là cçng cÑ nÁn ¿ chính hoàn c§u c£ ß trong cing nh° ß ngoài. CuÙc khçng ho£ng nm 1811 ã xác Ënh dét khoát cho ông hoàng ¿ i theo h°Ûng ó. VÁ sau này, ß Vi-tép, khi b¯t §u ti¿n quân sang Mát-xc¡-va, bá t°Ûc a-vu ã th³ng th¯n tuyên bÑ vÛi Na-pô-lê- ông r±ng quân Ùi, ¿n c£ sÑ lÛn c­n th§n cça hoàng ¿, không ai hiÃu °ãc måc ích cça cái chi¿n dËch gian khÕ ánh n°Ûc Nga này, bßi vì n¿u chÉ do nguyên nhân hàng hóa Anh mà gây chi¿n vÛi A-l¿ch-xan thì lãi không bù h¡i. Nh°ng §u óc Na-pô-lê-ông không thà nào ti¿p thu lu­n iÃm ¥y °ãc. Na-pô-lê-ông tìm th¥y ß trong viÇc bóp ngh¹t nÁn kinh t¿ cça n°Ûc Anh, mà Na-pô-lê-ông ã quy¿t tâm theo uÕi, mÙt ph°¡ng sách duy nh¥t à b£o £m sñ vïng bÁn cça nÁn ¡i quân chç mà ông ta ã xây dñng nên. Óng thÝi Na-pô-lê-ông cing còn th¥y rõ ràng cuÙc liên minh vÛi n°Ûc Nga bË tan vá không ph£i chÉ vì sñ b¥t Óng ý ki¿n xung quanh v¥n Á Ba Lan, không ph£i chÉ vì A-l¿ch-xan gi­n dï và lo ng¡i vÁ viÇc Na-pô-lê-ông chi¿m óng mÙt ph§n các quÑc gia PhÕ và xâm chi¿m miÁn b¯c n°Ûc éc, mà tr°Ûc h¿t vì n°Ûc Nga r¥t tin c­y vào n°Ûc Anh trong t°¡ng lai, cing hÇt nh° n°Ûc Anh ã ·t h¿t lòng tin cça mình vào n°Ûc Nga. Nh°ng Na-pô-lê-ông không thà vÛi th³ng ¿n n°Ûc Anh °ãc: v­y ph£i ánh n°Ûc Nga.

Quái t°ãng «m máu cça mÙt cuÙc xung Ùt vi trang mÛi và khÕng lÓ ang v¡ch v½ ß chân trÝi th¿ giÛi.

H¿t.