Trong lịch sử văn học Việt Nam,Hồ Xuân Hương là một hiện tượng văn học rất độc đáo được mệnh danh là Bà Chúa Thơ Nôm. Là người có cuộc đời và tình duyên vô cùng éo le, ngang trái, bà thấu hiểu hơn hết những nỗi khổ đau, sự bất hạnh của những người phụ nữ trong xã hội lúc bấy giờ. Vì thế, bà đã mượn thơ để nói lên sự thương cảm cho sô phận oán trái của những người phụ nữ đó, điển hình như tác phẩm Bánh Trôi Nước, Mời Trầu .... hay bài thơ Tự Tình II. < Đề bài>

Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn.
Trơ cái hồng nhan với nước non.
Chén rượu hương đưa, say lại tỉnh,
Vầng trăng bóng xế, khuyết chưa tròn.
Xuyên ngang mặt đất, rêu từng đám,
Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn.
Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại,
Mảnh tình san sẻ tí con con.  

2. Thân bài

A. mở đầu

Tác phẩm Tự tình II nằm trong chùm thơ Tự Tình của Hồ Xuân Hương và được viết bằng chữ nôm. Nhan đề bài thơ chính là sự tự bộc lộ tình cảm của chính người trong cuộc. Đó là lời của tâm hồn, lời của con tim khát khao hạnh phúc.

B.Trọng tâm

LĐ 1. Mờ đầu bài thơ, Hình ảnh người phụ nư cô đơn, lẻ loi hiện lên rõ nét  trong đêm khuya thanh vắng:

Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn.
Trơ cái hồng nhan với nước non.

  "Đêm khuya" chính là khoảng thời gian mọi vật đã chìm sâu vào bóng tối, đó là khoảng thời gian con người đối diện với chính mình trong những suy tư, trăn trở vừa gợi ra một không gian vắng lặng, yên tĩnh, âm thanh "văng vẳng" của tiếng trống canh làm cho không gian thêm quạnh hiu. Thứ âm thanh này xuất hiện trong thơ Hồ Xuân Hương không ít  :

Tiếng gà văng vẳng gáy trên ban

(Tự Tình I )

 Câu thơ đầu của bài thơ đã gợi buồn. Cái buồn gợi ra từ sự tĩnh lặng của đêm khuya. Tiếng trống không gần mà vẫn nghe thấy cái nhịp vội vàng, gấp gáp, ấy là vì tiếng trống gợi bước đi của thời gian, gợi sự tàn phá và đó là tiếng trống được cảm nhận bằng tâm trạng. Chính vì thế mà trong cái nhịp gấp gáp, liên hồi của tiếng trống canh ta như nghe thấy cả bước đi dồn dập của thời gian và sự rối bời trong tâm trạng của nhân vật trữ tình.  Và Câu thơ thứ hai gợi cảm nhận vé sự bẽ bàng của thân phận một cách dữ dội hơn thế:

Trơ cái hồng nhan với nước non.  

 Phép đảo ngữ như cố tình khoét sâu thêm vào cái sự bẽ bàng của tâm trạng. "Trơ" là tủi hổ, là chai lì, không còn cảm giác. Thêm vào đó, hai chữ "hồng nhan" (chỉ dung nhan người thiếu nữ) lại đi với từ "cái" thật là rẻ rúng, mỉa mai. Cái "hồng nhan" trơ với nước non đúng là không chỉ gợi sự dãi dầu mà đậm hơn có lẽ là ở sự cay đắng. Câu thơ chỉ nói đến hồng nhan mà lại gợi ra cả sự bạc phận của chủ thể trữ tình. Thật cay đắng, xót xa.  

Không hẳn chỉ có nỗi đau, mà nó còn thể hiện cả bản lĩnh của nhân vật trữ tình nữa. Bản lĩnh ấy thể hiện ở ngay trong chữ "trơ" như là một sự thách thức vậy. Từ "trơ" kết hợp với "nước non" thể hiện sự bển gan, sự thách đố. Nó gợi cho ta nghĩ đến mộl câu thơ của Nguyễn Trãi trong tác phẩm Truyện Kiều:

  "Đuốc hoa để đó mặc nàng nằm trơ".  

LĐ 2. Nếu hai câu để làm nhiệm vụ dẫn dắt người đọc vào hoàn cảnh tâm trạng thì hai câu thực nói rõ hơn thực cảnh và thực tình của Hồ Xuân Hương,về những xót xa và cay đắng của bà :

  Chén rượu hương đưa, say lại tỉnh,

Vầng trăng bóng xế, khuyết chưa tròn.  

Trong Truyện Kiều Nguyễn Du viết.

" khi tỉnh rượu lúc tàn canh

Giật mình mình lại thương mình xót xa".

C1: Dường như Xuân Hương cũng như vậy, nhưng ở bà nỗi đau tràn trề hơn, xót xa hơn với hận đời bạc bẽo, gian chuân. Rượu hồng giải quyết được gì? Hương rượu chỉ càng gợi thêm sự cô đơn và cái bẽ bàng của phận hẩm duyên ôi. Người phụ nữ bất hạnh ấy tìm đến với trăng, nhưng lại đau đớn thay đó là một vầng trăng lạnh, một vầng trăng bóng xế, không tròn, khiến bà nhìn thấy chính mình ở trong đó, càng xót xa tủi cực hơn cho cái thân phận dở dang của mình, vừa buồn đau, vừa say, vừa chán chường.

C2: Thời gian không ngừng trôi và dường như nhân vật trữ tình cũng cô đơn ngồi đối diện với đêm khuya và với vầng trăng lạnh. Cảnh tình Xuân Hương thể hiện qua hình tượng chứa đựng hai lần bi kịch: trăng sắp tàn (bóng xế) mà vẫn "khuyết chưa tròn" Cùng đó là với Xuân Hương, tuổi xuân đã trôi qua mà nhân duyên không trọn vẹn. Hương rượu chỉ càng gợi thêm sự cô đơn và cái bẽ bàng của phận hẩm duyên ôi. Cụm từ "say lại tỉnh" gợi lên cái vòng luẩn quẩn, tình duyên trở thành một trò đùa của con tạo.   

LĐ 3. Từ hình ảnh "vầng trăng", từ sự đắng cay, sự oán hận cuộc đời dở dang, nhà thơ đã chuyển sang mườn các hình tượng thiên nhiên để miểu tả tâm trjang một cách thấm thía hơn: 

Xuyên ngang mặt đất, rêu từng đám,

Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn.  

  Những sinh vật bé nhỏ như đám rêu kia mà vẫn không chịu phận nhỏ bé, hèn mọn, không chịu yếu mềm. Tất cả như đang muốn bứt thoát hẳn lên: rêu phải mọc "xiên ngang mặt đất", đá đã rắn chắc lại phải rắn chắc hưn, lại phải nhọn hoắt để "đâm toạc chân mây". Biện pháp nghệ thuật đảo ngữ càng làm nổi bật sự phần uất của đá, của rêu và cũng là sự phẫn uất của tâm trạng con người.

 Cùng với biện pháp đảo ngữ là sự kết hợp giữa những động từ mạnh {xiên, đâm) với các bổ ngữ độc đáo {ngang, toạc) thể hiện rất rõ sự bướng bỉnh và ngang ngạnh. Câu thơ cựa động căng đầy sức sống. Đá, rêu như đang oán hờn, như đang phản kháng quyết liệt với tạo hoáể Có thể nói, trong hoàn cảnh bi thảm nhất, thơ Hồ Xuân Hương vẫn ẩn chứa mạnh mẽ một sức sống, một khát khao.   

LĐ 4. Cuối cùng, Bài "Tự Tình 2" kết lại bằng tâm trạng đau đớn, buồn tủi, cùng khát vọng sống, khát vọng hạnh phúc mãnh liệt: 

Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại,

Mảnh tình san sẻ tí con con.    

 "Ngán" là chán ngán, là ngán ngẩm. Nhưng tại sao? Xuân Hương ngán nỗi đời éo le, bạc bẽo bởi xuân đi rồi xuân lại lại, tạo hoá đang chơi một vòng quay nhàm chán như chính chuyện duyên tình của con người vậy.

Từ xuân vừa chỉ mùa xuân, vừa được dùng với nghĩa chỉ tuổi xuân. Với thiên nhiên, xuân đi rồi xuân lại nhưng với con người thì tuổi xuân đã qua không bao giờ trở lại. Đó là sự khắc nghiệt của tạo hoá. Hai từ "lại" trong cụm từ "xuân đi xuân lại lại" cũng mang hai nghĩa khác nhau. Từ "lại" thứ nhất là thêm một lần nữa, trong khi đó, từ "lại" thứ hai nghĩa là trở lại. Mùa xuân trở lại nhưng tuổi xuân lại qua đi, đó là cái gốc sâu xa của sự ngán ngẩm kia.

Trong câu thơ cuối, nghệ thuật tăng tiến làm cho nghịch cảnh của nhân vật trữ tình càng éo le hơn: mảnh tình - san sẻ - tí - con con. Mảnh tình - vốn đã ít, đã bé, đã không trọn vẹn lại còn phải "san sẻ" thành ra gần như chẳng còn gì (tí con con) nên càng xót xa, tội nghiệp. Câu thơ nói lên cả nỗi lòng của người phụ nữ trong xã hội xưa, khi cảnh chồng chung vợ chạ đối với họ không phải là xa lạ.   

" Chém cha cái kiếp lấy chồng chung

Kẻ đắp chăn bông, kẻ lạnh lùng "

 Nó cũng là nỗi lòng của người phụ nữ trong xã hội xưa khi với họ hạnh phúc luôn là chiếc chăn quá hẹp.  

C. Cuối Thân bài

Như vậy, bài thớ Tự tình II đã khẳng định tâm trạng vừa buồn tủi, vừa phẫn uất trước duyên phận dở dang của Hồ Xuân Hương cũng khát vọng sống, khát vọng hạnh phúc mãnh liệt của bà. Đồng thời, tác phẩm cũng thể khẳng định một làn nữa tài năng thơ Nôm của tác giả: Sử dụng từ ngữ độc đáo sắc nhọn, tả cảnh sinh động, thơ Đường luậ viết bằng tiếng việt.

3. Kết bài

   I. Michel Manlpose  từng có một ý kiến rằng: " Thơ là tự truyện của khát vọng". Đọc hết Tự Tình II, ta mới thấy đó là ý kiến đúng đắn, rằng khát vọng chính là dòng cảm xúc mới mẻ, mãnh liệt nhất của thi sĩ. Tự Tình, Với một sự khao khát, một tâm trạng hết sức nhạy cảm và phong phú Hồ Xuân Hương đã viết nên những dòng thơ này đặc sắc, mà đến ngày hôm nay nó vẫn còn giữ nguyên giá trị.

Chú ý:
Đây là bài mình làm để tự học và làm theo dàn ý trên lớp nên sẽ có một số chỗ không ưng ý hoặc mình không làm vì mình đã làm trước đó rồi. Nhưng nếu các bạn thấy hay và phù hợp với nhu cầu học tập của bản thân hoặc cảm thâdy có nhiều chỗ thiếu sót thì hãy cmt hoặc add library nhé !
Cảm ơn các bạn !
Đừng quên vote nha !