61

CHƯƠNG 5 

CÔNG TY CHỨNG KHOÁN 

Mục tiêu của chương 

  Chương này sẽ trình bày các vấn đề cơ bản về các thành viên của Sở Giao dịch chứng 

khoán – các công ty ch ứng khoán. Chúng ta sẽ tìm hiểu về mô hình, các nghiệp vụ của công 

ty chứng khoán cũng như vai trò của chúng đối với thị trường chứng khoán nói chung. 

Số tiết:  5 tiết 

Tiết 1, 2, 3, 4: 

5.1.  Khái niệm  

  Công ty chứng khoán là công ty c ổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn thành lập theo 

pháp luật Việt Nam để kinh doanh chứng khoán theo giấy phép kinh doanh chứng khoán do 

Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) cấp.  

5.2.  Mô hình tổ chức và nguyên tắc hoạt động 

Hiện nay, trên thế giới có hai mô hình phổ biến về công ty chứng khoán sau: 

5.2.1.  Mô hình công ty chứng khoán chuyên doanh 

Theo mô hình này, hoạt động kinh doanh chứng khoán sẽ do các công ty độc lập và 

chuyên môn hoá trong từng lĩnh vực chứng khoán đảm trách, các ngân hàng không được tham 

gia kinh doanh chứng khoán. Mô hình này được áp dụng khá rộng rãi ở các thị trường Mỹ, 

Nhật, Hàn Quốc. 

5.2.1.1.Ưu điểm 

-  Hạn chế được rủi ro cho hệ thống ngân hàng. 

-   Tạo điều kiện cho  các công ty chứng khoán đi vào chuyên môn hoá sâu trong 

lĩnh vực chứng khoán để thúc đẩy thị trường phát triển. 

5.2.1.2.Hạn chế 

Khả năng san bằng rủi ro trong kinh doanh bị hạn chế 

5.2.2.  Mô hình công ty chứng khoán đa năng 

Theo mô hình này, công ty chứng khoán được tổ chức dưới hình thức một tổ hợp dịch 

vụ tài chính tổng hợp bao gồm kinh doanh chứng khoán, kinh doanh tiền tệ và dịch vụ tài 

chính. Theo đó, các ngân hàng thương mại hoạt động với tư cách là chủ thể kinh doanh chứng 

khoán, bảo hiểm và kinh doanh tiền tệ. Mô hình này được biểu hiện dưới hai hình thức sau: 

-   Công ty đa năng một phần: 

  Theo mô hình này, các ngân hàng muốn kinh doanh chứng khoán, kinh doanh 

bảo hiểm phải thành lập công ty con hạch toán độc lập và hoạt động tách rời với kinh doanh 

tiền tệ. 

-   Công ty đa năng toàn phần: 

  Các ngân hàng được phép trực tiếp kinh doanh chứng khoán, kinh doanh bảo 

hiểm và kinh doanh tiền tệ cũng như các dịch vụ tài chính khác. 

5.2.2.1.Ưu điểm 

-   Các ngân hàng có thể kết hợp nhiều lĩnh vực kinh doanh, nhờ đó giảm bớt rủi 

ro trong  hoạt động kinh doanh bằng việc đa dạng hoá đầu tư. 

-   Tăng khả năng chịu đựng của ngân hàng trước những biến động tài chính. 

-   Tận dụng được lợi thế của mình: vốn lớn, cơ sở vật chất hiện đại và hiểu biết rõ 

về khách hàng cũng như các doanh nghiệp khi họ thực hiện nghiệp vụ cấp tín dụng và tài trợ 

dự án. 

5.2.2.2.Hạn chế 

-   Ngân hàng vừa là tổ chức tín dụng, vừa là tổ chức kinh doanh chứng khoán nên 

khả năng chuyên môn không sâu như các công ty chứng khoán chuyên doanh. Điều này sẽ   62

làm cho thị trường chứng khoán kém phát triển v ì hoạt động chủ yếu của hệ thống ngân h àng 

là dùng vốn để cấp tín dụng và dịch vụ thanh toán, do đó ngân hàng thường quan tâm đến lĩnh 

vực ngân hàng hơn là lĩnh vực chứng khoán. 

-   Do khó tách bạch được hoạt động ngân hàng và hoạt động kinh doanh chứng 

khoán, trong điều kiện môi trường pháp luật không lành mạnh, các ngân hàng dễ gây nên tình 

trạng lũng đoạn thị trường. Và khi đó, các bi ến động trên thị trường chứng khoán sẽ tác động 

mạnh tới kinh doanh tiền tệ, gây tác động dây chuyền và dẫn đến khủng hoảng thị trường tài 

chính. Ngược lại, trong trường hợp thị trường tiền tệ biến động có thể ảnh hưởng đến hoạt 

động kinh doanh chứng khoán của các ngân hàng.  

5.3.  Các nghiệp vụ cơ bản của công ty chứng khoán 

5.3.1.  Nghiệp vụ môi giới 

5.3.1.1. Khái niệm 

Môi giới chứng khoán là hoạt động trung gian hoặc đại diện mua, hoặc đại diện bán 

chứng khoán cho khách hàng để hưởng phí. Theo đó, công ty chứng khoán đại diện cho khách 

hàng tiến hành giao dịch thông qua cơ chế giao dịch tại SGDCK hoặc thị trường OTC mà 

chính khách hàng phải chịu trách nhiệm đối với kết quả giao dịch của mình. 

5.3.1.2. Chức năng của hoạt động môi giới chứng khoán 

-   Cung cấp dịch vụ với 2 tư cách: 

   + Nối liền khách hàng với bộ phận nghiên cứu đầu tư: cung cấp cho khách 

hàng các báo cáo nghiên cứu và các khuyến nghị đầu tư. 

    + Nối liền những người bán và những người mua: đem đến cho khách h àng tất 

cả các loại sản phẩm và dịch vụ tài chính. 

-   Đáp ứng những nhu cầu tâm lý của khách hàng khi cần thiết: trở thành người 

bạn, người chia sẽ những lo âu căng thẳng và đưa ra những lời động viên kịp thời. 

-   Khắc phục trạng thái cảm xúc quá mức (điển hình là sợ hãi và tham lam), để 

giúp khách hàng những quyết định tỉnh táo. 

5.3.1.3.Yêu cầu của công ty chứng khoán 

-   Tuân thủ tuyệt đối quy định của khách hàng uỷ thác được ghi cụ thể trên các 

lệnh giao dịch. 

-   Công ty chứng khoán phải hoàn toàn chịu trách nhiệm do sai phạm hay sai sót 

của mình. 

-   Khi các giao dịch được thực hiện (tức khi được khớp giá trên SGDCK), công 

ty chứng khoán phải thông báo ngay cho khách hàng và chuyển ngay chứng khoán sang sở 

hữu của khách hàng. 

-   Công ty chứng khoán phải chịu hoàn toàn trách nhiệm trước khách hàng uỷ 

thác về trách nhiệm thực thi (hoàn tất) các giao dịch của đối tác thứ ba. 

5.3.2.  Nghiệp vụ tự doanh 

5.3.2.1. Khái niệm 

Tự doanh là việc công ty chứng khoán tự tiến hành các giao dịch mua, bán chứng 

khoán cho chính mình. 

Hoạt động tự doanh của công ty chứng khoán được thực hiện thông qua cơ chế giao 

dịch trên SGDCK hoặc thị trường OTC. Tại một số thị trường vận hành theo cơ chế khớp giá, 

hoạt động tự doanh của công ty chứng khoán được thực hiện thông qua hoạt động tạo lập thị 

trường. Lúc này, công ty chứng khoán đóng vai tr ò là nhà t ạo lập thị trường, nắm giữ một số 

lượng chứng khoán nhất định của một số loại chứng khoán và thực hiện mua bán chứng 

khoán với các khách hàng để hưởng chênh lệch giá. 

Giao dịch tự doanh được thực hiện theo hai phương thức: giao dịch trực tiếp và giao 

dịch gián tiếp 

-   Giao dịch trực tiếp: là giao dịch tay đôi giữa hai công ty chứng khoán hay giữa 

công ty chứng khoán với một khách hàng thông qua thương lượng.   63

-   Giao dịch gián tiếp: Công ty chứng khoán đặt các lệnh mua và bán chứng 

khoán trên SGDCK, lệnh của họ có thể thực hiện với bất cứ khách h àng nào không đ ược xác 

định trước. 

5.3.2.2.Mục đích của hoạt động tự doanh 

-   Thu lợi nhuận cho chính công ty thông qua h ành vi mua, bán chứng khoán với 

khách hàng. 

   Nghiệp vụ này hoạt động song hành với nghiệp vụ môi giới, vừa phục vụ lệnh 

giao dịch cho khách hàng đồng thời cũng phục vụ cho chính mình, vì vậy trong quá trình hoạt 

động có thể dẫn đến xung đột lợi ích giữa thực hiện giao dịch cho khách hàng và cho bản thân 

công ty. Do đó, luật pháp các nước đều yêu cầu tách biệt rõ ràng giữa các doanh nghiệp môi 

giới và tự doanh, công ty chứng khoán phải  ưu tiên thực hiện lệnh khách h àng trước khi thực 

hiện lệnh của mình. Thậm chí luật pháp ở một số nước còn quy định có 2 loại hình công ty 

chứng khoán là công ty môi giới chứng khoán chỉ làm chức năng môi giới và công ty chứng 

khoán có chức năng tự doanh. 

-   Góp phần bình ổn thị trường. 

  Các công ty chứng khoán hoạt động tự doanh nhằm góp phần bình ổn giá cả thị 

trường. Trong trường hợp này, hoạt động tự doanh được tiến hành bắt buộc theo luật định. 

Luật các nước đều quy định các công ty chứng khoán phải giành một tỷ lệ % nhất định các 

giao dịch của mình (ở Mỹ là 60%) cho hoạt động bình ổn thị trường. Theo đó, các công ty 

chứng khoán có nghĩa vụ mua vào khi giá chứng khoán bị giảm và bán ra khi giá chứng 

khoán tăng nhằm giữ giá chứng khoán ổn định. 

-   Hoạt động tạo thị trường 

  Khi được phát hành, các chứng khoán mới chưa có thị trường giao dịch. Để tạo 

thị trường cho các chứng khoán này, các công ty chứng khoán thực hiện tự doanh thông qua 

việc mua và bán chứng khoán, tạo tính thanh khoản trên thị trường cấp 2. Trên những thị 

trường chứng khoán phát triển, các nhà tạo lập thị tr ường sử dụng nghiệp vụ mua bán chứng 

khoán trên thị trường OTC để tạo thị trường. Theo đó, họ liên tục có những báo giá để mua 

hoặc bán chứng khoán với các nhà kinh doanh chứng khoán khác. Như vậy, họ sẽ duy tr ì một 

thị trường liên tục đối với chứng khoán mà họ kinh doanh. 

  Khác với nghiệp vụ môi giới, công ty chứng khoán chỉ làm trung gian thực 

hiện lệnh cho khách hàng để hưởng hoa hồng, trong hoạt động tự doanh công ty chứng khoán 

kinh doanh bằng chính nguồn vốn công ty. Vì vậy, công ty chứng khoán đòi hỏi phải có 

nguồn vốn rất lớn và đội ngũ nhân viên có trình độ chuyên môn, khả năng phân tích và đưa ra 

các quyết định đầu tư hợp lý, đặc biệt là trong trường hợp đóng vai trò là nhà tạo lập thị 

trường. 

5.3.2.3. Yêu cầu đối với công ty chứng khoán   

a.  Tách biệt quản lý 

Các công ty chứng khoán phải có sự tách biệt giữa nghiệp vụ tự doanh và nghiệp vụ 

môi giới để đảm bảo tính minh bạch, r õ ràng trong hoạt động. Sự tách biệt n ày bao gồm tách 

biệt về:  

-  Yếu tố con người. 

-  Quy trình nghiệp vụ. 

-  Vốn và tài sản của khách hàng và công ty. 

b.  Ưu tiên khách hàng 

Công ty chứng khoán phải tuân thủ nguyên tắc  ưu tiên khách hàng khi thực hiện 

nghiệp vụ tự doanh. Điều đó có nghĩa l à lệnh giao dịch của khách hàng phải được xử lý trước 

lệnh tự doanh của công ty. Nguyên tắc này đảm bảo sự công bằng cho khách hàng trong quá 

trình giao dịch chứng khoán. Do tính đặc thù về khả năng tiếp cận thông tin và chủ động 

thông tin trên thị trường nên các công ty chứng khoán có thể sẽ dự đoán tr ước được diễn biến 

của thị trường và sẽ mua hoặc bán tranh với khách hàng nếu không có nguyên tắc trên.   64

5.3.3.  Nghiệp vụ bảo lãnh phát hành 

Để thực hiện thành công các đợt chào bán chứng khoán ra công chúng, đòi hỏi tổ chức 

phát hành phải cần đến các công ty chứng khoán tư vấn cho đợt phát hành và thực hiện bảo 

lãnh, phân phối chứng khoán ra công chúng. Đây chính l à nghiệp vụ bảo lãnh của các công ty 

chứng khoán và là nghiệp vụ chiếm tỷ lệ doanh thu khá cao trong tổng doanh thu của công ty 

chứng khoán. 

Như vậy nghiệp vụ bảo lãnh phát hành là việc công ty chứng khoán có chức năng bảo 

lãnh (sau đây gọi tắt l à tổ chức bảo lãnh) giúp tổ chức phát hành thực hiện các thủ tục tr ước 

khi chào bán chứng khoán, tổ chức việc phân phối chứng khoán và giúp bình ổn giá chứng 

khoán trong giai đoạn đầu sau khi phát hành.  

Trên thị trường chứng khoán, tổ chức bảo l ãnh phát hành không ch ỉ có công ty chứng 

khoán mà còn bao gồm các định chế tài chính khác như ngân hàng đầu tư, nhưng thông 

thường việc công ty chứng khoán nhận bảo lãnh phát hành thường kiêm luôn việc phân phối 

chứng khoán, còn các ngân hàng đầu tư thường đứng ra nhận bảo l ãnh phát hành (hoặc thành 

lập tổ hợp bảo l ãnh phát hành) sau  đó chuyển phân phối chứng khoán cho các công ty chứng 

khoán tự doanh hoặc các thành viên khác. 

Quy trình nghiệp vụ bảo lãnh phát hành của công ty chứng khoán có thể được khái 

quát như sau: 

Khi một tổ chức muốn phát hành chứng khoán, tổ chức đó gửi yêu cầu bảo lãnh phát 

hành đến công ty chứng khoán. Công ty chứng khoán có thể sẽ ký một hợp đồng t ư vấn quản 

lý để tư vấn cho tổ chức phát hành về loại chứng khoán cần phát hành, số lượng chứng khoán 

cần phát hành, định giá chứng khoán và phương thức phân phối chứng khoán đến các nhà đầu 

tư thích hợp. Để được phép bảo lãnh phát hành, công ty chứng khoán phải đệ trình một 

phương án bán và cam kết bảo lãnh lên Uỷ ban chứng khoán. Khi các nội dung cơ bản của 

phương án phát hành được Uỷ ban chứng khoán thông qua, công ty chứng khoán có thể trực 

tiếp ký hợp đồng bảo lãnh hoặc thành lập tổ hợp bảo lãnh để ký hợp đồng với tổ chức phát 

hành. 

Khi Uỷ ban chứng khoán cho phép phát h ành chứng khoán và đến thời hạn giấy phép 

phát hành có hiệu lực, công ty chứng khoán (hoặc tổ hợp bảo lãnh) thực hiện phân phối chứng 

khoán. Các hình thức phân phối chứng khoán chủ yếu là: 

-   Bán riêng cho các tổ chức đầu tư tập thể, các quỹ đầu tư, quỹ bảo hiểm, quỹ 

hưu trí. 

-   Bán trực tiếp cho các cổ đông hiện thời hay những nhà đầu tư có quan hệ với tổ 

chức phát hành. 

-   Bán rộng rãi ra công chúng. 

Đến đúng ngày theo hợp đồng, công ty bảo lãnh phát hành phải giao tiền bán chứng 

khoán cho các tổ chức phát hành. Số tiền phải thanh toán là giá trị chứng khoán phát hành trừ 

đi phí bảo lãnh. 

5.3.4.  Nghiệp vụ tư vấn đầu tư chứng khoán 

5.3.4.1 Khái niệm 

Tư vấn đầu tư chứng khoán là việc công ty chứng khoán thông qua hoạt động phân 

tích để đưa ra các lời khuyên, phân tích các tình huống và có thể thực hiện một số công việc 

dịch vụ khác liên quan đến phát hành, đầu tư và cơ cấu tài chính cho khách hàng. 

5.3.4.2. Phân loại hoạt động tư vấn 

a.  Theo hình thức của hoạt động tư vấn 

  -  Tư vấn trực tiếp 

  Khách hàng có thể trực tiếp gặp gỡ trực tiếp với nhà tư vấn hoặc sử dụng các 

phương tiện truyền thông như: điện thoại, fax để hỏi ý kiến. 

   65

  -   Tư vấn gián tiếp 

  Tư vấn gián tiếp là cách người tư vấn xuất bản các ấn phẩm hay đưa ra thông 

tin lên những phương tiện truyền thông như: Internet để bất kỳ khách hàng nào cũng có thể 

tiếp cận được nếu muốn. 

b.  Theo mức độ uỷ quyền của hoạt động tư vấn 

  -   Tư vấn gợi ý 

  Ở mức độ n ày, người tư vấn chỉ có quyền nêu ý kiến của mình về những diễn 

biến trên thị trường, gợi ý cho khách hàng về những phương pháp, cách thức xử lý nhưng 

quyền quyết định là của khách hàng. 

  -   Tư vấn uỷ quyền 

  Với nghiệp vụ này, nhà tư vấn tư vấn và quyết định hộ khách hàng theo mức 

độ uỷ quyền của khách hàng. 

c.  Theo đối tượng của hoạt động tư vấn 

  -   Tư vấn cho tổ chức phát hành 

  Hoạt động tư vấn cho tổ chức phát hành tương đối đa dạng, từ việc phân tích 

tình hình tài chính đến đánh giá giá trị của doanh nghiệp, tư vấn về loại chứng khoán phát 

hành hay giúp công ty phát hành cơ cấu lại nguồn vốn, thâu tóm hay sáp nhập với công ty 

khác. 

  -   Tư vấn đầu tư 

  Tư vấn đầu tư là hoạt động tư vấn cho người đầu tư về thời gian mua bán, nắm 

giữ giá trị của các loại chứng khoán, các diễn biến của thị trường. 

5.3.4.3. Điều kiện và nguyên tắc của hoạt động tư vấn 

a.  Điều kiện về vốn và nhân sự 

  -  Vốn:   

  + Ở Việt Nam, vốn pháp định đối với hoạt động này là 3 tỷ đồng. 

  + Với nhiều nước phát triển như Mỹ, do tính chất hoạt động của nghiệp vụ này, 

các công ty chuyên hoạt động tư vấn phải là các công ty trách nhiệm vô hạn, tức là được tổ 

chức theo hình thức doanh nghiệp tư nhân hay phổ biến hơn là công ty hợp danh. Tuy nhi ên, 

ở nhiều nước đang phát triển, các công ty này vẫn có thể là các công ty trách nhiệm hữu hạn. 

-  Nhân sự: 

  Những người làm công tác tư vấn phải có kiến thức chuy ên môn r ất sâu trong 

lĩnh vực của mình. Riêng đối với ngành chứng khoán, họ phải có giấy phép h ành nghề tư vấn 

chứng khoán với các yêu cầu cao hơn những người chỉ làm môi giới thông thường.  

b.  Nguyên tắc 

-  Không đảm bảo chắc chắn về giá trị của chứng khoán: giá trị chứng khoán 

không phải là một số cố định, nó luôn thay đổi theo các yếu tố kinh tế và tâm lý. Giá tr ị của 

chứng khoán là tổng hợp quan niệm của các nh à đầu tư về loại chứng khoán đó, do vậy nó có 

thể thay đổi liên tục cùng với những thay đổi trong nhận định của các nhà đầu tư. 

-   Luôn nhắc nhở khách hàng rằng những lời tư vấn của mình có thể là không 

hoàn toàn chính xác và khách hàng cần biết rằng nhà tư vấn sẽ không chịu trách nhiệm về 

những thiệt hại kinh tế do lời khuyên đưa ra. 

-   Không được dụ dỗ, mời chào khách hàng mua hay bán một loại chứng khoán 

nào đó, những lời tư vấn phải được xuất phát từ những cơ sở khách quan là phân tích sự tổng 

hợp một cách lôgíc, khoa học. 

Những nguyên tắc này xem ra có vẻ đơn giản nhưng lại rất khó thực hiện. Khi một nhà 

môi giới thực hiện hoạt động của mình, họ có thể phạm phải một số sai lầm kể trên và đó sẽ là 

nguyên nhân dẫn đến những mâu thuẫn giữa khách hàng với nhà môi giới đó. 

5.3.5.  Quản lý danh mục đầu tư 

  Đây là nghiệp vụ quản lý vốn ủy thác của khách hàng để đầu tư vào chứng khoán 

thông qua danh mục đầu tư nhằm sinh lợi cho khách hàng trên cơ sở tăng lợi nhuận và bảo   66

toàn vốn cho khách hàng. Quản lý danh mục đầu t ư là một dạng nghiệp vụ tư vấn mang tính 

chất tổng hợp có kèm theo đầu tư, khách hàng uỷ thác tiền cho công ty chứng khoán thay mặt 

mình quyết định đầu t ư theo một chiến lược hay những nguyên tắc đã được khách hàng chấp 

nhận hoặc yêu cầu (mức lợi nhuận kỳ vọng, rủi ro có thể chấp nhận,…)    

  Quy trình nghiệp vụ quản lý danh mục đầu tư có thể được khái quát bao gồm các bước 

như sau: 

5.3.5.1.Xúc tiến tìm hiểu và nhận quản lý 

Công ty chứng khoán và khách hàng tiếp xúc, tìm hiểu về khả năng của nhau. Công ty 

chứng khoán phải tìm hiểu kỹ về khách hàng: là tổ chức hay cá nhân, số tiền và nguồn gốc 

tiền định đầu tư. Đồng thời, công ty phải chứng minh cho khách hàng thấy được khả năng của 

mình, đặc biệt là khả năng chuyên môn và khả năng kiểm soát nội bộ, đây là hai tiêu chuẩn 

quan trọng nhất của công ty. Khả năng chuy ên môn chính là kh ả năng đầu t ư vốn đem lại lợi 

nhuận cho khách hàng; còn khả năng kiểm soát nội bộ là việc công ty có thể đảm bảo tài sản 

cho khách hàng, chống lại những thất thoát do sự vô ý hay cố tình của nhân viên công ty.  

5.3.5.2.Ký hợp đồng quản lý 

Công ty chứng khoán ký hợp đồng quản lý giữa khách hàng và công ty theo các yêu 

cầu, nội dung: về vốn, thời gian uỷ thác, mục tiêu đầu tư, quyền và trách nhiệm của các bên, 

phí quản lý danh mục đầu tư. 

5.3.5.3.Thực hiện hợp đồng quản lý 

Công ty chứng khoán thực hiện đầu tư vốn uỷ thác của khách hàng theo các n ội dung 

đã được cam kết và phải đảm bảo tuân thủ các quy định về quản lý vốn, t ài sản tách biệt giữa 

khách hàng và chính công ty. Nếu có những phát sinh ngoài hợp đồng thì công ty phải xin ý 

kiến của khách hàng bằng văn bản và phải thực hiện theo đúng quyết định của khách hàng. 

Ngoài ra, công ty phải nghiêm ngặt tách rời hoạt động tự doanh và hoạt động môi giới để đảm 

bảo tránh mâu thuẩn về lợi ích. 

5.3.5.4.Kết thúc hợp đồng quản lý 

Khách hàng có nghĩa vụ thanh toán các khoản phí quản lý theo hợp đồng ký kết. 

Trong trường hợp công ty chứng khoán phá sản, tài sản uỷ thác của khách hàng phải được 

tách riêng và không được dùng để trả các nghĩa vụ nợ của công ty chứng khoán. 

Thực hiện nghiệp vụ này cho khách hàng, công ty ch ứng khoán phải vừa bảo quản hộ 

chứng khoán, vừa đầu tư hộ chứng khoán. Thông thường các công ty chứng khoán nhận được 

phí quản lý bằng một tỷ lệ phần trăm nhất định trên một số lợi nhuận thu về cho khách hàng. 

5.3.6.  Các nghiệp vụ khác 

5.3.6.1.Lưu ký chứng khoán 

  Là việc lưu giữ, bảo quản chứng khoán của khách hàng thông qua các tài khoản lưu ký 

chứng khoán. Đây là quy định bắt buộc trong giao dịch chứng khoán, bởi vì giao dịch chứng 

khoán trên thị trường tập trung là hình thức giao dịch ghi sổ, khách hàng phải mở tài khoản 

lưu ký chứng khoán tại các công ty chứng khoán (nếu chứng khoán phát h ành dưới hình thức 

ghi sổ) hoặc ký gửi chứng khoán (nếu phát hành dưới hình thức chứng chỉ vật chất). Khi thực 

hiện dịch vụ lưu ký chứng khoán cho khách hàng, công ty chứng khoán sẽ nhận được các 

khoản thu phí lưu ký chứng khoán, phí gửi, phí rút và phí chuyển nhượng chứng khoán. 

5.3.6.2.Quản lý thu nhập của khách hàng (quản lý cổ tức) 

  Xuất phát từ việc lưu ký chứng khoán cho khách hàng, công ty chứng khoán sẽ theo 

dõi tình hình thu lãi, cổ tức của khách hàng và đứng ra làm dịch vụ thu nhận và chi trả cổ tức 

cho khách hàng thông qua tài khoản của khách hàng.  

5.3.6.3. Nghiệp vụ tín dụng (cho vay ký quỹ) 

Đây là một hoạt động thông dụng tại các thị tr ường chứng khoán phát triển. Còn ở các 

thị trường mới nổi, hoạt động này bị hạn chế, chỉ các định chế tài chính đặc biệt mới được 

phép cấp vốn vay. Thậm chí một số nước còn không cho phép thực hiện cho vay ký quỹ.   67

Cho vay ký quỹ là hình thức cấp tín dụng của công ty chứng khoán cho khách hàng 

của mình để họ mua chứng khoán và sử dụng các chứng khoán đó làm vật thế chấp cho khoản 

vay đó. Khách hàng chỉ cần ký quỹ một phần, số còn lại sẽ do công ty chứng khoán ứng trước 

tiền thanh toán. Đến kỳ hạn đã thoả thuận, khách hàng phải hoàn trả đủ số chênh lệch cùng 

với lãi cho công ty chứng khoán. Trường hợp khách hàng không trả được nợ, thì công ty có 

quyền sở hữu số chứng khoán đã mua. 

Rủi ro xảy ra đối với công ty chứng khoán là chứng khoán thế chấp có thể bị giảm giá 

tới mức giá trị của chúng thấp hơn giá trị khoản vay ký quỹ. Vì thế khi cấp khoản vay ký quỹ, 

công ty chứng khoán phải có những nguyên tắc riêng về đảm bảo thu hồi vốn và tránh tập 

trung quá mức vào một khách hàng hay một loại chứng khoán nhất định. 

Nghiệp vụ này thường đi kèm với nghiệp vụ môi giới trong một công ty chứng khoán. 

Vì vậy quy trình giao dịch về căn bản là giống nhau. Có điểm khác là: nếu giao dịch môi giới 

thường sử dụng tài khoản tiền mặt thì giao dịch cho vay ký quỹ lại sử dụng tài khoản ký quỹ. 

5.3.6.4.Nghiệp vụ quản lý quỹ 

  Ở một số thị tr ường chứng khoán, pháp luật về thị trường chứng khoán còn cho phép 

công ty chứng khoán được thực hiện nghiệp vụ quản lý quỹ đầu tư. Theo đó, công ty chứng 

khoán cử đại diện của mình để quản lý quỹ và sử dụng vốn và tài sản của quỹ đầu tư để đầu tư 

vào chứng khoán. Công ty chứng khoán được thu phí dịch vụ quản lý quỹ đầu tư. 

Tiết 5: 

5.4.  Vai trò của công ty chứng khoán 

5.4.1.  Đối với các tổ chức phát hành 

Mục tiêu khi tham gia vào thị trường chứng khoán của các tổ chức phát hành là huy 

động vốn thông qua việc phát hành các chứng khoán. Vì vậy, thông qua hoạt động đại lý phát 

hành, bảo lãnh phát hành, các công ty chứng khoán có vai trò tạo ra cơ chế huy động vốn 

phục vụ các nhà phát hành. 

Một trong những nguyên tắc hoạt động của thị trường chứng khoán là nguyên tắc 

trung gian. Nguyên tắc này yêu cầu những nhà đầu tư và những nhà phát hành không được 

mua bán trực tiếp chứng khoán mà phải thông qua các trung gian mua bán. Các công ty chứng 

khoán sẽ thực hiện vai tr ò trung gian cho c ả người đầu tư và nhà phát hành. Và khi th ực hiện 

công việc này, công ty chứng khoán đã tạo ra cơ chế huy động vốn cho nền kinh tế thông qua 

thị trường chứng khoán. 

5.4.2.  Đối với các nhà đầu tư 

Thông qua các hoạt động như môi giới, tư vấn đầu tư, quản lý danh mục đầu t ư, công 

ty chứng khoán có vai trò làm giảm chi phí và thời gian giao dịch, do đó  nâng cao hiệu quả 

các khoản đầu tư. Đối với các hàng hoá thông thường, mua bán trung gian sẽ làm tăng chi phí 

cho người mua và người bán. Tuy nhi ên, đối với thị trường chứng khoán, sự biến đổi th ường 

xuyên của giá cả chứng khoán cũng như mức độ rủi ro  cao sẽ làm cho những nhà đầu tư tốn 

kém chi phí, công sức và thời gian tìm hiểu thông tin trước khi quyết định đầu tư. Nhưng 

thông qua các công ty chứng khoán, với trình độ chuyên môn cao và uy tín nghề nghiệp sẽ 

giúp các nhà đầu tư thực hiện các khoản đầu tư một cách có hiệu quả. 

5.4.3.  Đối với thị trường chứng khoán 

  Đối với thị trường chứng khoán, công ty chứng khoán thể hiện hai vai trò chính: 

-   Góp phần tạo lập giá cả, điều tiết thị trường.  

  Giá cả chứng khoán do thị trường quyết định. Tuy nhiên, để đưa ra mức giá 

cuối cùng, người mua và người bán thông qua các công ty chứng khoán vì họ không được 

tham gia trực tiếp vào quá trình mua bán. Các công ty chứng khoán là những thành viên của 

thị trường, do vậy, họ cũng góp phần tạo lập giá cả thị trường thông qua đấu giá. Trên thị 

trường sơ cấp, các công ty chứng khoán c ùng với các nhà phát hành đưa ra mức giá đầu ti ên.   68

Chính vì vậy, giá cả của mỗi loại chứng khoán giao dịch đều có sự tham gia định giá của các 

công ty chứng khoán. 

  Các công ty chứng khoán còn thể hiện vai trò lớn hơn khi tham gia điều tiết thị 

trường. Để bảo vệ những khoản đầu tư của khách hàng và bảo vệ lợi ích của chính mình, 

nhiều công ty chứng khoán đã dành một tỷ lệ nhất định các giao dịch để thực hiện vai trò bình 

ổn thị trường. 

-   Góp phần làm tăng tính thanh khoản của các tài sản tài chính. 

  Thị trường chứng khoán có vai trò là môi trường làm tăng tính thanh khoản của 

các tài sản tài chính. Nhưng các công ty chứng khoán mới là người thực hiện tốt các vai trò đó 

vì công ty chứng khoán tạo ra cơ chế giao dịch trên thị trường. Trên thị trường cấp 1, do thực 

hiện các hoạt động như bảo lãnh phát hành, chứng khoán hoá, các công ty chứng khoán không 

những huy động một lượng vốn lớn đưa vào sản xuất kinh doanh cho nhà phát hành mà còn 

làm tăng tính thanh khoản của các tài sản tài chính được đầu tư vì các chứng khoán qua đợt 

phát hành sẽ được mua bán giao dịch trên thị trường cấp 2. Điều này làm giảm rủi ro, tạo tâm 

lý yên tâm cho người đầu tư. Trên thị trường cấp 2, do thực hiện các giao dịch mua và bán các 

công ty chứng khoán giúp người đầu tư chuyển đổi chứng khoán thành tiền mặt và ngược lại. 

Những hoạt động đó có thể làm tăng tính thanh khoản của những tài sản tài chính. 

5.4.4.  Đối với các cơ quan quản lý thị trường 

Công ty chứng khoán có vai trò cung cấp thông tin về thị trường chứng khoán cho các 

cơ quan quản lý thị trường. Các công ty chứng khoán thực hiện được vai trò này bởi vì họ vừa 

là người bảo lãnh phát hành cho các chứng khoán mới, vừa là trung gian mua bán chứng 

khoán và thực hiện các giao dịch trên thị trường. Một trong những yêu cầu của thị trường 

chứng khoán là thông tin cần phải được công khai hoá dưới sự giám sát của các cơ quan quản 

lý thị trường. Việc cung cấp thông tin vừa là quy định của hệ thống luật pháp, vừa là nguyên 

tắc nghề nghiệp của các công ty chứng khoán vì công ty ch ứng khoán cần phải minh bạch v à 

công khai trong hoạt động. Các thông tin công ty chứng khoán có thể cung cấp bao gồm thông 

tin về các giao dịch mua, bán tr ên thị trường, thông tin về các cổ phiếu, trái phiếu và tổ chức 

phát hành, thông tin về các nhà đầu tư… Nhờ các thông tin này, các cơ quan quản lý thị 

trường có thể kiểm soát và chống các hiện tượng thao túng, lũng đoạn, bóp méo thị trường. 

Tóm lại, công ty chứng khoán là một tổ chức chuyên nghiệp trên thị trường chứng 

khoán, có vai trò cần thiết và quan trọng đối với các nhà đầu tư, các nhà phát hành, đối với 

các cơ quan quản lý thị trường và đối với thị trường chứng khoán nói chung. Những vai trò 

này được thể hiện thông qua các nghiệp vụ hoạt động của công ty chứng khoán. 

Tổng kết chương 

Công ty chứng khoán: là công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn thành lập theo pháp 

luật Việt Nam để kinh doanh chứng khoán theo giấy phép kinh doanh chứng khoán do Ủy ban 

Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) cấp. 

Mô hình tổ chức và nguyên tắc hoạt động: 2 mô hình phổ biến. 

-  Mô hình công ty chứng khoán chuyên doanh:  Theo mô hình này, hoạt động kinh 

doanh chứng khoán sẽ do các công ty độc lập v à chuyên môn hoá trong từng lĩnh vực chứng 

khoán đảm trách, các ngân hàng không được tham gia kinh doanh chứng khoán. 

-  Mô hình công ty chứng khoán đa năng: Theo mô hình này, công ty chứng khoán được 

tổ chức dưới hình thức một tổ hợp dịch vụ tài chính tổng hợp bao gồm kinh doanh chứng 

khoán, kinh doanh tiền tệ và dịch vụ tài chính. Theo đó, các ngân hàng th ương mại hoạt động 

với tư cách là chủ thể kinh doanh chứng khoán, bảo hiểm và kinh doanh tiền tệ. Có hai hình 

thức: 

  + Công ty đa năng một phần. 

  + Công ty đa năng toàn phần. 

   69

Các nghiệp vụ cơ bản của công ty chứng khoán: 

-  Nghiệp vụ môi giới:  là hoạt động trung gian hoặc đại diện mua,  hoặc  đại diện  bán 

chứng khoán cho khách hàng để hưởng phí. Theo đó, công ty chứng khoán đại diện cho khách 

hàng tiến hành giao dịch thông qua cơ chế giao dịch tại Sở giao dịch chứng khoán hoặc thị tr -

ường OTC mà chính khách hàng phải chịu trách nhiệm đối với kết quả giao dịch của mình. 

-  Nghiệp vụ tự doanh:  là việc công ty chứng khoán tự tiến h ành các giao dịch mua, bán 

chứng khoán cho chính mình. Gồm hai phương thức: giao dịch trực tiếp và giao dịch gián tiếp 

-  Nghiệp vụ bảo lãnh phát hành:  là việc công ty chứng khoán có chức năng bảo lãnh 

giúp tổ chức phát hành thực hiện các thủ tục trước khi chào bán chứng khoán, tổ chức việc 

phân phối chứng khoán và giúp bình ổn giá chứng khoán trong giai đoạn đầu sau khi phát 

hành. 

-  Nghiệp vụ tư vấn đầu tư chứng khoán: Tư vấn đầu tư chứng khoán là việc công ty 

chứng khoán thông qua hoạt động phân tích để đưa ra các lời khuyên, phân tích các tình 

huống và có thể thực hiện một số công việc dịch vụ khác liên quan đ ến phát hành, đầu tư và 

cơ cấu tài chính cho khách hàng. 

-  Quản lý danh mục đầu t ư: là nghiệp vụ quản lý vốn ủy thác của khách h àng để đầu tư 

vào chứng khoán thông qua danh mục đầu tư nhằm sinh lợi cho khách hàng trên cơ sở tăng lợi 

nhuận và bảo toàn vốn cho khách hàng. 

  Quy trình nghiệp vụ quản lý danh mục đầu tư có thể được khái quát bao gồm các 

bước: 

  + Xúc tiến tìm hiểu và nhận quản lý. 

  + Ký hợp đồng quản lý. 

  + Thực hiện hợp đồng quản lý. 

  + Kết thúc hợp đồng quản lý. 

-  Các nghiệp vụ khác: 

  + Lưu ký chứng khoán: là việc lưu giữ, bảo quản chứng khoán của khách hàng thông 

qua các tài khoản lưu ký chứng khoán.  

  + Quản lý thu nhập của khách hàng (quản lý cổ tức): công ty chứng khoán theo dõi 

tình hình thu lãi, cổ tức của khách hàng và đứng ra làm dịch vụ thu nhận và chi trả cổ tức cho 

khách hàng thông qua tài khoản của khách hàng. 

  + Nghiệp vụ tín dụng:  là hình thức cấp tín dụng của công ty chứng khoán cho khách 

hàng của mình để họ mua chứng khoán v à sử dụng các chứng khoán đó l àm vật thế chấp cho 

khoản vay đó. 

  + Nghiệp vụ quản lý quỹ: trong nghiệp vụ này, công ty chứng khoán cử đại diện của 

mình để quản lý quỹ và sử dụng vốn và tài sản của quỹ đầu tư để đầu tư vào chứng khoán. 

Công ty chứng khoán được thu phí dịch vụ quản lý quỹ đầu tư. 

Vai trò của công ty chứng khoán 

-  Đối với các tổ chức phát hành:  tạo ra cơ chế huy động vốn. 

-  Đối với các nhà đầu tư: làm giảm chi phí v à thời gian giao dịch, do đó nâng cao hiệu 

quả các khoản đầu tư. 

-  Đối với thị trường chứng khoán: 

  + Góp phần tạo lập giá cả, điều tiết thị trường.  

  + Góp phần làm tăng tính thanh khoản của các tài sản tài chính. 

-  Đối với các cơ quan quản lý thị trường: cung cấp thông tin 

Câu hỏi ôn tập 

1.  Trình bày các mô hình tổ chức chứng khoán. Liên hệ với Việt Nam. 

2.  Trình bày các nghiệp vụ chính của một công ty chứng khoán. Liên hệ thực tiễn hoạt 

động của các công ty chứng khoán Việt Nam hiện nay. 

3.  Phân tích vai trò của công ty chứng khoán 

* * *