Mùa thu mới tinh tươm. Ngày đầu tiên đi học, bố chở Châu đến trường trên chiếc xe tay ga cũ rích. Đường làng ven núi vừa hẹp vừa khó đi. Châu ngồi ở sau xe, ôm chặt bố, cả người xóc nảy lên xuống nhưng vẫn nghiêng đầu cười khúc khích.

Giữa đường, xe máy đi chầm chậm lách qua một đôi mẹ con. Bố Châu đánh tiếng bất ngờ khiến nó tròn mắt nhìn:

- Bác Liên hôm nay cũng đưa cháu nhà đi học ạ?

Người đàn bà có thân hình nhỏ bé, khuôn mặt sạm đen và đôi tay nhăn nhúm dắt theo một cậu bé. Bà đứng nép lại ven đường hết cỡ, hồ hởi đáp:

- Phải rồi thầy Khánh.

Bố Châu mỉm cười, vít ga lướt qua mà nó vẫn ngoái đầu nhìn mãi. Tiếng quát của người đàn bà the thé, nhỏ dần: "Khổ quá! Mày có đi nhanh lên không?". Cậu bé ở bên cạnh đảo chân nhanh hơn, mặt hằm hằm không nở lấy một nụ cười.

Châu thắc mắc vì sao ngày đầu tiên nhập học mà bạn nhỏ ấy có vẻ buồn vậy. Nhưng nó cũng chỉ có băn khoăn có thế. Đó là ký ức đầu tiên mà nó có thể nhớ được về Bắc – đứa con trai bất kham lạ lùng.

Nhà Bắc nằm kế bên nhà Châu, chỉ cách nhau một dãy tường đá rêu phong. Bắc không có mẹ và gọi người đàn bà tên Liên là dì. Dì của cậu có một sạp bánh ở góc chợ, bày bán đủ loại bánh nhưng bán đắt nhất chính là bánh tro. Cậu hay đứng cùng dì ở chỗ sạp bánh đó.

Châu chỉ biết về Bắc được mỗi tí tẹo ấy, dù cậu là hàng xóm ngay sát vách nhà hay kể cả là bạn cùng lớp tiểu học với nhau trong suốt năm năm đi học cùng một đường. Nói thẳng ra là Châu không thích cậu. Nó không muốn chơi với một đứa ít nói, lúc nào cũng lủi tha lủi thủi một mình và trông có vẻ nhạt nhẽo như thế.

Ở lớp của Châu, hầu hết học sinh là trẻ con trong làng. Tất cả đều biết Bắc nhưng không có ai muốn làm bạn với Bắc cả. Chúng thích bắt nạt cậu hơn.

Châu không nằm trong hội ấy, vì bố Châu là thầy giáo dạy ở trường. Bố dạy, Châu không được phép bắt nạt bạn bè. Bắt nạt là sai trái, là hư hỏng. Thế nên, Châu chỉ dửng dưng xa cách, phớt lờ Bắc.

Mãi đến khi lớn một chút, Châu mới nhận ra, việc một con người dửng dưng xa cách, trơ mắt nhìn một con người bị bắt nạt cũng không khác đám người đi bắt nạt người khác là bao. Anh bắt nạt thì tôi cô lập. Thế thôi!

Châu nhớ lần đầu tiên nó để ý đến Bắc là trong một bữa cơm bán trú ở trường tiểu học. Khi ấy, chúng nó mới chừng tám, chín tuổi. Quậy phá, nghịch ngợm, nói năng bừa bãi có ai cản được.

- Bắc là đứa không có mẹ đấy chúng mày.

- Ừ, mẹ tao bảo mẹ nó là ca ve, bỏ nhà đi từ lâu rồi.

- Ngày nào cũng cầm cái bánh tro đi học ăn trưa, không thấy ngán hay gì.

- Ơ, thằng này cứ như bị câm ấy mày!

Châu mở nắp hộp cơm mẹ nấu, nghe hết thảy những câu nói châm chọc của tụi nó, rát như lá lúa cắt vào lòng. Vậy mà, Bắc vẫn không nói gì, chỉ vùi mặt ăn chiếc bánh tro. Đám chúng nó thấy Bắc không để tâm nên bắt đầu làm mình làm mẩy.

Thằng Phú cầm đầu, giật phăng chiếc bánh nó đang ăn dở, thả rơi xuống đất. Cả đám cười hềnh hệch, ra vẻ khoái chí.

Bắc cúi xuống nhặt chiếc bánh rồi đi ra khỏi lớp. Châu nhìn theo bóng lưng khuất dần. Sao cậu không khóc nhỉ?

***

Châu có nghe đôi lần mẹ kể trong bữa cơm rằng, Bắc có một người bố rất đáng sợ là lão Lộ. Lão thích đánh bạc và uống rượu. Người làng không ưa lão vì tính nết khó gần lại hay chửi bới vô cớ.

Có một dạo, lão rời làng, bỏ lại đứa con đỏ hỏn và bà cụ trong nhà. Lão đi biệt tăm biệt tích mấy năm trời. Đến lúc hay tin bà cụ sắp gần kề miệng lỗ, lão mới trở về làng, mang theo một người đàn bà đứng tuổi quê kệch tên Liên. Người đàn bà ấy, sau này trở thành dì của Bắc. Còn mẹ ruột của cậu, Châu chưa nghe mẹ nó kể bao giờ.

Lão Lộ thường về nhà lão khi trời sẩm tối. Khuôn mặt lão đỏ gay vì uống rượu. Đôi mắt ti hí cứ chập chờn đóng mở như chiếc bóng đèn sợi đốt sắp cháy. Bóng lão khệnh khạng đổ trên đường làng rồi kéo lê vào căn nhà ba gian tối om bằng đất, chỉ có ánh lửa bập bùng trong gian bếp nhỏ.

Nhà gần, những bữa cơm của gia đình Châu bao giờ cũng chan thêm tiếng chửi văng vẳng và cả tiếng đập đồ đạc. Loảng xoảng vỡ vụn. Chốc chốc, lại có mấy câu chửi tục rót thẳng vào tai Châu, đau điếng cả người.

Mấy lần như vậy, anh Bảo hay dọa Châu:

- Con Châu nhá! Mày đi chơi mà còn lén bôi quả mua vào áo tao thì tao bảo mẹ cho mày sang đấy ở với lão Lộ luôn, cho mày khổ chơi chơi.

Châu bĩu môi nghe mẹ bênh:

- Thằng Bảo không trêu em. Kể cả có nghèo thì bố mẹ cũng không để chúng mày khổ như cái nhà kia đâu.

Hồi đấy, Châu biết một chút về cái nghèo nhưng ở cái tuổi cỏn con vẫn còn được bố mẹ nuôi nấng, bao bọc thì không cảm nhận được cái khổ là như thế nào cả.

Châu hãy còn ngu si, không biết những thứ tăm tối đang len lỏi trong cuộc sống thường ngày của cậu bé nhà bên có phải là cái khổ không? Và nếu phải thì Châu hẳn đã được nhìn thấy nó rất nhiều.

***

Chớm hè cuối năm lớp năm, chiếc cặp sách màu hồng của Châu bị đứt quai đeo. Châu được mẹ dắt đi chợ, chọn mua một chiếc cặp công chúa mới tinh khác. Chiếc cặp cũ bị mẹ ném ra chân tường đá cùng đống đồ bỏ đi.

Ngày Châu đeo cặp mới đi học, mấy đứa con gái trong lớp nom thích thú lắm! Chúng nó cứ khen miết làm Châu ngại ngùng nhét vội vào ngăn bàn. Vừa lúc ấy thì Bắc tới lớp, tay nó xách chiếc cặp tài liệu màu đen. Đó là một chiếc cặp không có quai đeo, trông cũ kĩ và bạc màu.

Đám thằng Phú bắt đầu giở giọng trêu ghẹo lố lăng:

- Úi, thầy giáo vào lớp rồi chúng mày ơi.

- Sao nay thầy đến muộn thế ạ?

Bắc làm lơ chúng nó như mọi khi. Cậu ôm chiếc cặp vào lòng và ngồi vào bàn học ở cuối lớp.

Đêm đã muộn, lão Lộ không trở về nhà. Gia đình Châu được dịp hiếm hoi không phải nghe tiếng mắng chửi rầm rĩ của nhà bên cạnh.

Nhưng mùa hè nóng ghê gớm. Phòng Châu lại ở tầng hai. Cái nóng hầm hập khiến Châu trằn trọc, khó ngủ. Châu mò xuống giường để mở cửa sổ, thấy nhà Bắc vẫn còn sáng đèn.

Bắc đang dùng than củi mài vẽ những nét nguệch ngoạc ở nền sân. Vợ lão Lộ ngồi trên chiếc chõng tre trước bếp, chốc chốc lại phe phẩy chiếc quạt bằng mo cau.

Châu híp mắt, nhận ra trên tay của bà là chiếc cặp tài liệu đã cũ của Bắc. Bà đang khâu vào mặt lưng của chiếc cặp hai cái quai đeo màu hồng hồng. Cứ khâu được một lúc, bà lại mắng Bắc: "Này! Mày đừng có mà vẽ vời bẩn hết cả sân của tao!".

Gió hè thổi hiu hiu. Châu lên giường ngủ say giấc, nhớ nhớ quên quên chuyện ngoài ô cửa sổ.