Câu 3: Quan điểm của triết học Mác- Lênin vầ nguồn gốc, bản chất của ý thức. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức. Ý nghĩa phương pháp luận của mối quan hệ này trong hoạt động nhận thực và thực tiễn

1. Nguồn gốc của ý thức

* Nguồn gốc tự nhiên:

- Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định rằng ý thức là 1 thuộc tính của vật chất nhưng không phải  của mọi dạng vật chất mà chỉ là thuộc tính của 1 dạng vật chất sống có tổ chức cao là bộ óc người. Bộ óc người là cơ quan vật chất của ý thức. Ý thức là chức năng của bộ óc người. Hoạt động ý thức của con người diễn ra trên cơ sở hoạt động thần kinh sinh lý của thần kinh của bộ óc người. Ý thức không thể diễn ra, tách rời hoạt động sinh lý thần kinh của bộ óc người.

- Tuy nhiên, nếu chỉ có bộ óc không thôi mà không có sự tác động của thế giới bên ngoài để bộ óc phản ánh lại những tác động đó thì cũng không thể có ý thức. Phản ánh là sự tái tạo những đặc điểm của một hệ thống vật chất này ở hệ thống vật chất khác trong quá trình tác động qua lại của chúng.

- Là hình thức cao nhất của sự phản ánh thế giới hiện thực, ý thức chỉ nảy sinh ở giai đoạn phát triển cao của thế giới vật chất, cùng với sự xuất hiện của con người. Ý thức bắt nguồn từ 1 thuộc tính của vật chất - thuộc tính phản ánh - phát triển thành.

Như vậy, bộ óc người cũng với thế giới bên ngoài tác động lên nó – đó chính là nguồn gốc tự nhiên của ý thức.

* Nguồn gốc xã hội:

-  Điều kiện quyết định cho sự ra đời của ý thức là những tiền đề , nguồn gốc xã hội. Ý thức ra đời cùng với quá trình hình thành bộ óc người nhờ lao động, ngôn ngữ và quan hệ xã hội.

- Chính nhờ lao động nhằm cải tạo thế giới khách quan mà con người mới có thể phản ánh được thế giới khách quan, mới có ý thức về thế giới đó.

- Quá trình hình thành ý thức là kết quả hoạt động chủ động của con người. Con người có ý thức vì chính vì con gnười chủ động tác động vào thế giới thông qua hoạt động thực tiễn để cải tạo thế giới. Ý thức con người được hình thành thông qua hoạt động thực tiễn của con người.

- Ngôn ngữ do nhu cầu của lao động và nhờ lao động mà hình thành. Nó là hệ thống tín hiệu vật chất mang nội dung ý thức. Không có ngôn ngữ thì ý thức không thể tồn tại được. Ý thức không phải là hiện tượng thuần túy cá nhân mà là một hiện tượng có tính chất xã hội, do đó không có phương tiện trao đổi xã hội về mặt ngôn ngữ thì ý thức không thể hình thành và phát triển được.

Như vậy, nguồn gốc trực tiếp và quan trọng nhất quyết định sự ra đời và phát triển của ý thức là lao động, là thực tiễn xã hội.

2. Bản chất của ý thức

-Ý thứclà sự phản ánh hiện thực khác quan vào bộ óc con người một cách năng động và sáng tạo. 

- Ý thức là sự phản ánh, là cái phản ánh; còn vật chất là cái được phản ánh. Cái được phản ánh (vật chất) tồn tại khách quan, ở ngoài và độc lập với cái phản ánh (ý thức). Vì vậy không thể đồng nhất hoặc tách rời ý thức với vật chất.

- Ý thức là của con người mà con người là 1 thực thể xã hội năng động  sáng tạo. Ý thức phản ánh thế giới khách quan trong quá  trình con gnười tác động cải tạo thế giới. Do đó, ý thức con người là sự phản ánh  có tính năng động sáng tạo

- Quá trình ý thức là quá trình thống nhất của 3 mặt:

+ Một là, trao đổi thông tin giữa chủ thể và đối tượng phản ánh

+ Hai là, mô hình hóa đôi tượng trong tư duy dưới dạng hình ảnh tinh thần.

+ Ba là, chuyển mô hình từ tư duy ra hiện thực khách quan ( tức là quá trình hiện thực hóa tư tưởng thông qua hoạt động thực tiễn biến cái quan niệm thành cái hiện thực, biến cái ý tưởng phi vật chất trong tư duy thành các dạng vật chất ngoài hiện thực).

- Phản ánh và sáng tạo là 2 mặt thuộc bản chất của ý thức. Ý thức trong bất cứ trường hợp nào cũng là sự phản ánh phức tạp, năng động, sáng tạo của bộ óc.

3. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức

          Trong mối quan hệ này, vật chất có trước, ý thức có sau, vật chất là nguồn gốc của ý thức, quyết định ý thức, song ý thức không hoàn toàn thụ động mà nó có thể tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người.

* Vai trò của vật chất đối với ý thức

        Vật chất có trước, ý thức có sau, vật chất là nguồn gốc của ý thức, quyết định ý thức vì:

        + Vật chất quyết định ý thức bởi vì bộ não của con người là dạng vật chất có tổ chức cao nhất  và chỉ có duy nhất ở con người. Đó là cơ quan phản ánh cho ra đời ý thức là 1 dạng biểu hiện của vật chất đồng thời các yếu tố tạo thành nguồn gốc ra đời của ý thức hoặc là chính thế giới vật chất, tất cả các yếu tố đó đều thuộc về dạng vật chất.

        + Sự phản ánh của ý thức là sự phản ánh năng động sáng tạo hiện thực khách quan,  là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Thế giới khách quan quyết định nội dung và hình thức biểu hiện của ý thức. Quá trình phản ánh của ý thức chịu tác dộng của các quy luật tự nhiên, xã hội và điều kiện sinh hoạt vật chất của con người. Như vậy vật chất quyết định ý thức

 * Vai trò của ý thức đối với vật chất

        Ý thức có thể tác động trở lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người.

        + Sự tác động trở lại của ý thức đối với vật chất phải thông qua lao động thực tiễn của con người bởi vì thông qua lao động của con ngừoi khi tác động vào thế giới khách quan đã làm cho thế giới khách quan bộc lộ những thuộc tính, những quy luật từ đó con người có thể nhận thưc dễ dàng hơn các sự vật hiện tượng trong thế giới đó, đồng thời trong quá trình phản ánh thế giới khách quan, thế giới khách quan đã được cải biến đi thông qua cơ quan cảm giác của con người thông qua lăng kính chủ  quan của con người.

        + Ý thức tác động trở lại vật chất theo  2 hướng, nếu ý thức phản ánh đúng đắn hiện thực khách quan thì sẽ cung cấp cho con người những tri thức đúng đắn giúp con người xây dựng phương hướng kế hoạch đạt hiệu quả; ngược lại nếu ý thức không phản ánh đầy đủ thế giới khách quan thì tri thức mang lại là sai lầm  nó sẽ làm cho con người xây dựng phương hướng kế hoạch mục đích sai lầm.

 4. Ý nghĩa phương pháp luận:

         Trong nhận thức và hoạt động thực tiễn phải xuất phát từ thực tế khách quan, tôn trọng khách quan, đồng thời thấy được tính năng động sáng tạo của ý thức phát huy vai trò nhân tố con người trong việc vật chất hóa tính tích cực sáng tạo của ý thức