Câu 2. Định nghĩa vật chất của Lênin. Các hình thức và phương thức tồn tại của vật chất. Ý nghĩa phương pháp luận của việc nghiên cứu các khái niệm trên

1. Vật chất

* Quan niệm trước C.Mác về vật chất

- Chủ nghĩa duy tâm: thực thể của thế giới, cơ sở của mọi tồn tại là 1 bản nguyên tinh thần nào đó. Đó có thể là " ý chí của Thượng đế", "ý niệm tuyệt đối".

- Chủ nghĩa duy vật cổ đại: đồng nhất vật chất nói chung với những dạng tồn tại cụ thể của nó,.

Ví dụ: Talet = nước; Anaximen = không khí; Heraclit = lửa; Démocrite = nguyên tử; Triết học Ấn Độ = đất, nước, lửa, gió;  Thuyết Âm dương - Ngũ hành ở Trung Quốc = kim, mộc, thủy, hỏa, thổ.

         Quan niệm về vật chất thời kỳ cổ đại mang tính trực quan, cảm tính. Tuy nhiên, nó chỉ có tác dụng chống lại chủ nghĩa duy tâm và tôn giáo

- Chủ nghĩa duy vật thế kỷ XVII - XVIII đồng nhất vật chất với nguyên tử và khối lượng. Niu – tơn cho rằng, khối lượng là vật chất.

  Quan niệm về vật chất thời kỳ cận đại mang tính cơ học, máy móc, siêu hình.

*Quan niệm của triết học C.Mác về vật chất

Cả C.Mác và Ph.Ăngghen đều cho rằng, vật chất là cái tồn tại khách quan, độc lập với ý thức con người. Thế giới vật chất luôn luôn vận động, biến đổi không ngừng, ở đâu có vật chất là có vận động và vận động không ngừng.

* Định nghĩa của V.I.Lênin về vật chất

 "Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và không lệ thuộc vào cảm giác".

* Nội dung của định nghĩa:

- Vật chất là cái khách quan, tồn tại bên ngoài ý thức và không phụ thuộc vào ý thức, bất kể sự tồn tại ấy đã được con người nhận thức hay chưa.

- Vật chất là cái gây nên cảm giác ở con người khi trực tiếp hoặc gián tiếp tác động lên giác quan con người.

- Cảm giác, tư duy, ý thức chỉ là sự phản ánh của vật chất.

* Ý nghĩa của định nghĩa:

          - Giải quyết triệt để hai mặt trong vấn đề cơ bản của triết học theo quan điểm của CNDV biện chứng.

          - Khắc phục triệt để những sai lầm, hạn chế của CNDV trước Mác về phạm trù vật chất; bác bỏ, phủ nhận CNDT và tôn giáo về vấn đề vật chất.

          - Tạo cơ sở cho các nhà triết học duy vật biện chứng xây dựng quan điểm vật chất trong đời sống xã hội.

2. Phương thức, hình thức tồn tại của vật chất

Theo quan điểm của CNDV biện chứng, vận động là phương thức tồn tại của vật chất; không gian và thời gian là những hình thức tồn tại của vật chất.

* Vận động là phương thức tồn tại của vật chất

 - Triết học Mác- Lênin khẳng định: vật chất không do ai sáng tạo ra và không thể bị tiêu diệt, cho nên vận động với tính cách là phương thức  tồn tại tất yếu của vật chất cũng không thể bị mất đi hoặc sáng tạo ra. Thừa  nhận sự tồn tại vĩnh cửu của vật chất, trên thực tế cũng là thừa nhận tính vô sinh, vô diệt của vận động: Vật chất không thể tồn tại bằng cách nào khác ngoài vận động. Định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng  chứng minh một cách khoa học rằng vận động được bảo toàn cả mặt lượng lẫn mặt chất. Nếu một hình thức vận động nào đó của 1 sự vật nhất định mất đi thì tất yếu sẽ nảy sinh ra 1 hình thức vận động thay thế nó. Nghĩa là các hình thức vận động chỉ chuyển hóa lẫn nhau, chứ vận động của vật chất nói chung thì vĩnh viễn tồn tại cùng với sự tồn tại vĩnh viễn của vật chất

-Các hình thức vận động của vật chất

Có 5 hình thức vận động cơ bản:

+Vận động cơ giới: là sự di chuyển vị trí của các vật thể trong không gian.

+Vận động vật lý (thay đổi trạng thái vật lý): là vận động của phân tử, của các hạt cơ bản, vận động của nhiệt, ánh sáng, điện, trường, âm thanh.

+Vận động hóa học (thay đổi trạng thái hóa học): là sự vận động của các nguyên tử; sự hóa hợp và phân giải của các chất.

+Vận động sinh vật: vận động của các cơ thể sống như sự trao đổi chất, đồng hóa, dị hóa, sự tăng trưỏng, sinh sản, tiến hóa.

 +Vận động xã hội: mọi hoạt động xã hội của con người; sự thay thế các hình thái kinh tế -xã hội từ thấp đến cao.

- Vận động không ngừng của thế giới vật chất còn bao hàm trong nó hiện tượng đứng im tương đối

 + Không có hiện tượng đứng im tương đối thì không có sự vật nào tồn tại được.

 + Hiện tượng đứng im tương đối hay là trạng thái cân bằng tạm thời của sự vật trong quá trình vận động của nó, trên thực tế, chỉ xảy ra khi sự vật được xem xét trong một quan hệ xác định nào đó.

 + Đứng im là một trạng thái vận động (vận động trong thăng bằng).

* Không gian và thời gian là những hình thức tồn tại của vật chất

- Bất kỳ một khách thể vật chất nào cũng chiếm 1 vị trí nhất định, ở vào 1 khung cảnh nhất định trong tương quan về mặt kích thước so với các khách thể khác...Các hình thức tồn tại như vậy của vật thể được gọi là không gian.

- Sự tồn tại của các khách thể vật chất còn được biểu hiện ở mức độ tồn tại lâu dài hay mau chóng của các hiện tượng, ở sự kế tiếp trước sau của các giai đoạn vận động... Những thuộc tính này của sự vật được đặc trưng bằng phạm trù thời gian.

- Không gian và thời gian có 3 tính chất:

+ Tính khách quan

+ Tính vĩnh cửu và vô tận

+ Tính 3 chiều của không gian và tính 1 chiều của thời gian

- Không gian và thời gian gắn bó mật thiết với nhau và gắn liền với vật chất; là phương thức tồn tại của vật chất. Không có dạng vật chất nào tồn tại bên ngoài không gian và thời gian. Cũng không có không gian và thời gian ngoài vật chất.

- Không gian và thời gian tồn tại khách quan vì đó là không gian và thời gian của vật chất. Vì vật chất tồn tại vô cùng, vô tận nên không gian và thời gian của vật chất cũng tồn tại vô cùng, vô tận. Chúng không mất đi mà chỉ chuyển từ không gian và thời gian của vật này sang không gian và thời gian của vật khác.

3. Ý nghĩa phương pháp luận của định nghĩa vật chất của Lênin

- Định nghĩa vật chất của Lênin đã bao quát cả 2 mặt vấn đề cơ bản của triết học trên lập trường duy vật biện chứng , thừa nhận trong nhận thức luận thì vật chất là tính thứ nhất và con người có thể nhận thức được thế giới vật chất . Như vậy định nghĩa vật chất của Lênin đã bác bỏ thuyết không thể biết , khắc phục được tính chất siêu hình, trực quan trong các quan niệm về vật chất.

- Định nghĩa này chống lại các quan điểm duy tâm về vật chất , tạo cơ sở khắc phục các quan điểm duy tâm về đời sống xã hội.

- Có vai trò định hướng cho sự phát triển của nhận thức khoa học.