Thân mẫu Khổng Tử là một bà mẹ hiền hiếm thấy! Một mình bà chịu biết bao vất vả đắng cay để nuôi Khổng Tử trưởng thành! Gánh nặng trên vai quá sức chịu đựng đối với thân hình mảnh mai gầy yếu của bà. Vào một tối mùa đông rét đậm, bà mẹ mới ngoài 30 tuổi đã vội vàng ra đi, để lại Khổng Tử côi cút!

Lúc này Khổng Tử mới chỉ là cậu thiếu niên 16, 17 tuổi. Mẹ qua đời, ông vô cùng đau đớn, nhưng ông không gục ngã, không than thân trách phận mà từ sâu thẳm lòng mình, ý thức tự lập tự cường trỗi dậy mạnh mẽ.

Mẹ Khổng Tử mất không lâu, dòng quý tộc họ Quý Tôn nước Lỗ mở hội chiêu mộ "Đãi sĩ" (đây là cấp thấp nhất trong tầng lớp quý tộc lúc bấy giờ). Khổng Tử cho rằng đây là cơ hội rất tốt để ông bước vào tầng lớp quý tộc. Là con trai của võ sĩ Thúc Lương Hột đã mất, ông hoàn toàn có đủ tư cách để tham gia thi tuyển. Nào ngờ dòng họ Quý Tôn có một vị quan tên là Dương Hổ lại tỏ ra khinh thường, mắng Khổng Tử rằng: "Nhà họ Quý thết tiệc mời hiền sĩ, coi bộ dạng mi thế này mà cũng dám tham gia sao? Hãy gia nhập đám người thuộc tầng lớp của mi thì hơn!". Đây thực sự là một đòn giáng mạnh vào Khổng Tử, nhưng ông vẫn lặng lẽ chịu đựng. Điều này càng giúp ông ý thức rằng, phải mài sắc ý chí vươn lên.

Thời trẻ Khổng Tử đặc biệt yêu thích văn hóa cổ đại. Càng học tập nghiên cứu ông càng cảm thấy văn hóa cổ đại cao xa và sâu sắc, càng cảm nhận được tấm lòng cao thượng của cổ nhân. Nhưng điều này đã giúp thay đổi tâm trí, khí chất của Khỏng Tử. Nếu nói sự qua đời của thân mẫu Khổng Tử và việc từ chối mang tính sỉ nhục của Dương Hổ mang tính sỉ nhục của Dương Hổ đối với Khổng Tử khiến ông phấn đấu vươn lên - điều này mang sắc thái ý thức cá nhân tương đối đậm nét - thì sự rèn giũa của văn hóa cổ đại, ảnh hưởng của  văn hóa cổ đại đã hướng tư tưởng phẩm chất của Khổng Tử đến một trình độ tự giác mới: Quyết chí học tập, phát huy văn hóa truyền thống, chịu trách nhiệm trước lịch sử, lập chí cho sự nghiệp lớn, sống vì thiên hạ!

Từ đây Khổng Tử bắt đầu bước lên con đường tự giác, tự lập của cuộc sống!

* Trong xã hội ngày nay có nhiều người được tại điều kiện thuận lợi, học tập liên tục từ bậc phổ thông tới đại học, nghiên cứu sinh, e rằng phần lớn đều chỉ là vâng lời cha mẹ và gia đình, hoặc xuất phát từ mong muốn có một nghề nghiệp ổn định sau này, đương nhiên điều này không có gì phải chê trách, chỉ có điều rất khó có thể gọi là tinh thần tự giác, quyết chia học tập vì nghĩa cả! Ngay việc nói nhưng người có chí lớn, nguyện kế thừa cha ông sống làm gương cho hậu thế, quyết mở đường đến tương lai như Khổng Tử e rằng không nhiều!