1. Thời gian, không gian, nhân vật và sự kiện chính của truyện kể
a. Thần Trụ Trời
- Thời gian: Thưở ấy chưa có vũ trụ, chưa có muôn vật và loài người
- Không gian: Trời đất là đám hỗn độn, tối tăm và lạnh lẽo
- Nhân vật: Thần Trụ Trời
- Sự kiện chính:
+ Thần đầu đội trời lên rồi đào đất, đá đắp thành cột cao để chống trời
+ Trời cao và khô cứng, thần phá cột, ném vung đá và đất khắp nơi Núi và cao nguyên
+ Chỗ thần đào lên lấy đất đá thành biển
b. Thần Sét

- Thời gian: Phiếm chỉ, ước lệ
- Không gian: Trên Thiên đình, Dưới hạ giới
- Nhân vật: Thần Sét (cũng có khi gọi là ông Sấm)
- Sự kiện chính:
+ Giới thiệu thần Sét là người chuyên phản ánh sự thịnh nộ của Ngọc Hoàng
+ Một lần thần Sét bị Trời phạt, gà thần của Ngọc Hoàng được sai xuống mổ thần Sét nhưng không làm gì được.
+ Về sau, thần Sét cứ nghe tiếng gà là giật mình
+ Thần Sét đã từng thua Cường Bạo Đại Vương dù sau có chiến thắng cũng khiến thiên đình một lần xấu hổ

c. Thần Gió
- Thời gian: Phiếm chỉ, ước lệ
- Không gian: Trên Thiên Đình; Dưới hạ giới
- Nhân vật: Thần Gió
- Sự kiện chính:
+ Giới thiệu về thần Gió
+ Câu chuyện đùa nghịch của con thần Gió
+ Ngọc Hoàng xử tội: Đày con thần Gió xuống bắt đi chăn trâu, bắt hóa làm cây ngải để báo tin gió cho thiên hạ, khi trâu bị cảm gió thì lấy lá cây ngải chữa cho trâu.
2. Đặc điểm và cơ sở hình thành thần Trụ Trời, thần Sét và thần Gió
a. Thần Trụ Trời
* Hình dạng
- Thân thể to lớn không biết bao nhiêu mà kể
- Chân bước dài và xa như từ tỉnh này sang tỉnh kia, từ đỉnh núi này sang đỉnh núi kia
* Tính khí
- Chăm chỉ cần mẫn "Một mình cầy cục đắp cột đá càng cao chót vót càng đẩy trời lên mãi"
- Sức khỏe phi thường: Khổng lồ, một mình chống trời, đắp đất, dời núi,...
- Giàu trí tưởng tượng, sáng tạo: Tạo ra trời, đất, biển cả và cả núi non.
* Cơ sở hình thành
- Trời và đất vốn riêng biệt, giữa trời và đất là khoảng không gian của đất đai, cây cối, núi non và biển cả
- Thần Trụ Trời có công sáng tạo ra vũ trụ
* Công việc
- Tạo ra trời đất, biển, núi non 🡪 Khởi nguyên hình thành Vũ trụ
- Về sau, trở thành ông Trời hay Ngọc Hoàng cai quản mọi việc trên thế gian.
* Mục đích công việc
- Khai sinh ra trời đất và sự sống trong vũ trụ
- Cai quản mọi việc trong vũ trụ
- Diễn tả sự ra đời của đất trời và người cai quản các giới theo quan niệm dân gian
b. Thần Sét
* Hình dạng
- Mặt mũi nanh ác
- Tiếng quát tháo dữ dội
* Tính khí
- Tính khí nóng nảy
- Cực oai, cực dữ
- Thể hiện sự phẫn nộ của Ngọc Hoàng
* Cơ sở hình thành
- Hiện tượng Sấm, Sét của tự nhiên.
+ Sấm: Tiếng động vang to trên trời
+ Sét: Mang nguồn tích điện, chớp giật trên bầu trời
- Thường xuất hiện khi có mưa giông, bão tố hoặc báo hiệu trời sắp đổ mưa
- Thường xuất hiện ở tháng Hai, Ba và ít xuất hiện ở mùa đông.
* Công việc
- Chuyên thi hành pháp luật ở trần gian
- Thần có một lưỡi búa đá, khi xử án kẻ nào thì thần tự mình nhảy xuống tận nơi, trỏ ngọn cờ vào đầu tội nhân rồi dùng lưỡi búa bổ xuống đầu. Có khi xong việc, thần không mang lưỡi búa theo mà để luôn tại đó
- Ngủ vào mùa đông, tháng Hai, Ba mới dậy làm việc
* Mục đích công việc
- Trừng trị những kẻ có tội
- Thể hiện sự phẫn nộ của Ngọc Hoàng
- Diễn tả sự dữ dội của sấm, sét trong tự nhiên
c. Thần Gió
* Hình dạng
- Hình dạng kì quặc
- Không có đầu
* Tính khí
- Tương đối thất thường
+ Có lúc gió nhỏ
+ Có lúc gió to
+ Có lúc cùng với thần Mưa, thần Sét cùng hoạt động là vô cùng đáng sợ
+ Có lúc dạo chơi vào buổi tối
+ Có lúc là gió xoáy
* Cơ sở hình thành
Hiện tượng gió thổi của tự nhiên: gió to, gió nhỏ, gió xoáy và khi có cả sấm, và mưa thì gây bão hoặc giông.
* Công việc
- Làm gió to, gió nhỏ hay bão lớn, lâu hay mau tùy lệnh của Ngọc Hoàng
* Mục đích công việc
- Diễn tả hiện tượng gió trong tự nhiên
3. Quan niệm, nhận thức, khát vọng và tình cảm của người nguyên thủy về thế giới tự nhiên
• Về thần Trụ Trời:
+ Nhận thức:  ông Trời sáng tạo ra muôn loài, muôn vật. Nhận thức của con người nguyên thủy là trời đất được sinh ra bởi ông Trời – người có quyền lực toàn năng trong vũ trụ. Đồng thời lí giải sự hình thành của đất trời và tự nhiên
Điều đặc biệt là truyện còn thể hiện được vết tích của cột chống trời ở núi Thạch Môn, Hải Dương hiện nay. Soi trên thực địa thì núi An Phụ huyện Kim Môn, Hải Dương, nơi có đền thờ chúa Liễu Hạnh và Trần Hưng Đạo  cho thấy đây chính là vết tích thần thoại của người Việt cổ.
+ Quan niệm: Ông Trời tạo ra muôn loài, tin tưởng vào tín ngưỡng thờ thần đặc biệt là ông Trời (điều này khác với phương Tây với quan điểm Chúa là đáng cứu thế)
+ Khát vọng: Thể hiện được khát vọng khai hoang, lập địa của con người thưở sơ khai.
• Về thần Sét (ông Sấm – Thiên Lôi) 
+ Nhận thức:  Lí giải hiện tượng tự nhiên Sấm, Sét có tiếng động vang, to. Sét có thể đánh chết người
+ Quan niệm: Chính sự hung dữ của thần Sét và quan niệm thể hiện sự phẫn nộ của Ngọc Hoàng nên Sấm hay Sét thường thể hiện được sự trừng trị đích đáng với kẻ ác (Truyện cổ tích nhiều nhân vật phản diện bị Sét đánh chết, đây cũng thể hiện sự phẫn nộ của con người trước cái ác, cái xấu) 
+ Khát vọng: Thế lực có thể trừng trị kẻ có tội 
• Về thần Gió (thần Cụt Đầu)  
+ Nhận thức:  Lí giải hiện tượng gió thổi trong tự nhiên, không có sự đồng đều, lúc gió to, gió nhỏ, gió xoáy và cả khi có mưa bão, giông tố thì gió thổi rất mạnh.
Kinh nghiệm dân gian khi cây ngải cuốn bông cuốn lá lại thì trời sắp nổi gió (Câu chuyện của con thần Gió bị đày làm cây ngải); chữa cho trâu cảm gió bằng cây ngải (Câu chuyện người nông dân xin gạo để nấu cháo cho vợ nhưng bị con thần Gió nghịch ngợm thổi bay bát gạo và con thần Gió bị Ngọc Hoàng đày xuống hạ giới làm cây ngải)
+ Quan niệm: Dự đoán có gió, chữa cảm cho trâu bằng lá cây ngải. 
+ Khát vọng: Sự hiện diện của các vị thần không chỉ sáng tạo ra các giới, trừng trị kẻ có tội mà còn trở thành một phần của cuộc sống, hữu ích cho con người.
4. Nét nổi bật trong việc xây dựng hình tượng các vị thần
- Các vị thần đều vô cùng vĩ đại, có quyền lực và năng lực phi thường 🡪 bút pháp lãng mạn, bay bổng
-  Các vị thần đều được nhân hóa, có ngoại hình, tính cách tương tự như đặc điểm của các hiện tượng tự nhiên trong đời sống
- Các vị thần đều được gửi gắm một quan niệm, khát vọng của dân gian về sự hình thành của thế giới tự nhiên, thể hiện sự sáng tạo và khát vọng chinh phục tự nhiên của con người.