MB:

"Hồ Gươm xanh thắm quanh bờ
Thiên thu hồn nước mong chờ bấy nay."​

Hồ Hoàn Kiếm, hay còn thường được gọi là Hồ Gươm, từ lâu đã đồng hành cùng lịch sử phát triển của dân tộc ta và gắn liền với cuộc sống tinh thần của nhiều người dân Việt Nam. Hồ Gươm không chỉ là một danh lam thắng cảnh đầy tự hào của người dân Hà Nội, mà nó còn là một di tích lịch sử nổi tiếng, một lẵng hoa giữa lòng Thủ đô.

TB:

- Hồ đã có từ rất lâu, từ cái thuở sông Cái còn nằm sâu trong lòng đất vài nghìn năm trước. Vào thời gian đó, hiện tượng sông lệch dòng rất thường hay xảy ra. Sông Hồng cũng chuyển hướng chảy qua các phố mà ngày nay thường thấy như Hàng Đào, Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt...rồi hình thành các phân lưu. Nơi rộng nhất phân lưu này hình thành nên Hồ Hoàn Kiếm ngày nay.

- Ban đầu, hồ chưa có tên là Hồ Hoàn Kiếm mà được gọi bằng nhiều tên khác nhau. Thuở xa xưa, do nước hồ quanh năm xanh ngát nên có tên là hồ Lục Thủy.

- Còn tên Hồ Hoàn Kiếm bắt đầu được gọi vào khoảng thế kỉ 15 gắn với truyền thuyết rùa thần đòi gươm. Tương truyền lại rằng, sau cuộc chiến chống quân Minh (1417 – 1427), Lê Lợi – bấy giờ là vua Lê Thái Tổ trong một lần đi chơi thuyền trên hồ Lục Thủy thì có Rùa Vàng nổi lên. Khi vua tuốt gươm chỉ vào thì rùa liền ngậm gươm mà lăn xuống. Nghĩ rằng đó là trời cho mượn gươm dẹp giặc, nay giặc tan thì sai rùa đến đòi gươm nên hồ được đổi tên thành hồ Hoàn Kiếm.

- Đầu thế kỉ 16, hồ thường xuyên được dùng làm nơi quân sĩ luyện tập, nên hồ còn có tên gọi khác là hồ Thuỷ Quân. Có thời gian vào khoảng cuối thể kỉ 16, chúa Trịnh cho ngăn hồ thành hai phần, lấy tên là Vọng. Hồ Hữu Vọng sau này bị Tây lấp mất, còn hồ Tả Vọng chính là hồ Hoàn Kiếm mà giờ được phổ biến với tên gọi Hồ Gươm.

- Cách đây khoảng 6 thế kỉ, hồ Hoàn Kiếm gồm hai phần chạy từ phố nơi sông Hồng chảy qua tới phố Hàng Chuối nối tiếp với nhánh chính của sông Hồng. Ngày nay, Hồ Gươm có vị trí giữa các khu phố cổ Hàng Ngang, Hàng Đào, Lương Văn Can... và các khu phố Tây do người Pháp quy hoạch cách đây hơn một thế kỉ như Tràng Thi, Tràng Tiền, Hàng Bài, Hàng Khay,...

- Hồ có tổng diện tích 12ha, là hồ nước ngọt tự nhiên của thành phố. Hồ Gươm kéo dài 700m theo hướng Nam Bắc và rộng 200m hướng Đông Tây. Nhờ vị trí thuận lợi, lại nằm chính giữa trung tâm thành phố nên dù không phải là hồ lớn nhất song hồ vẫn đóng một vai trò quan trọng trong du lịch, đời sống và sinh hoạt văn hóa Thủ đô.

- Hồ Hoàn Kiếm là một quần thể bao gồm nhiều di tích, mỗi di tích lại mang một dấu ấn riêng biệt. Xét về tổng thể, hồ bao gồm hai đảo chính là Đảo Rùa và Đảo Ngọc.

- Đảo Rùa (Đảo Quy Sơn) chính là gò Tháp Rùa hiện nay. Trước đây, vua Lê Thánh Tông thường ra đây câu cá nên đảo còn có tên gọi khác là Điếu Đài. Phía bên trên gò chính là Tháp Rùa nổi tiếng. Tháp chịu nhiều ảnh hưởng của kiến trúc Pháp. Có thể thấy tháp có ba tầng và đỉnh có nét như một vọng lâu vuông vức. Hai tầng đầu có kiến trúc giống nhau, gồm nhiều ô cửa hình vòm. Chiều dài có ba cửa, chiều rộng hai cửa. Tầng ba chỉ có một cửa hình vòm, phía trên có ba chữ Quy Sơn tháp.

- Khác với Đảo Rùa, Đảo Ngọc bao gồm nhiều di tích như đền Ngọc Sơn, Đài Nghiên, Tháp Bút... Đó đều là những cụm di tích lịch sử lâu đời của Thủ đô.

- Đền Ngọc Sơn nằm ở phía Bắc hồ, xưa kia có tên là Tượng Nhĩ, tức là tai voi. Sau này, đền được Lý Thái Tổ đổi là Ngọc Tượng khi rời đô ra Thăng Long và đến đời Trần mới được gọi là đền Ngọc Sơn. Đền Ngọc Sơn thờ thần là ngôi sao chủ việc văn chương khoa cử và thờ . Dẫn vào đền là một công trình kiến trúc độc đáo khác: cây cầu cong màu đỏ rực. Đó là Cầu Thê Húc, nghĩa là nơi đậu ánh sáng Mặt Trời buổi sớm. Cầu do danh sĩ Nguyễn Văn Siêu cho xây dựng năm 1865.

- Ở hướng Đông Bắc của hồ là Tháp Bút. Được xây dựng từ năm 1865, Tháp Bút bao gồm năm tầng. Trên đỉnh là tượng trưng cho một ngòi bút đối lên trời, phần thân có khắc ba chữ Tả Thanh Thiên (viết lên trời xanh), thân tầng thứ ba của tháp có khắc một bài Bút Tháp Chí. Đứng song song với Tháp Bút chính là Đài Nghiên với ba chân kê nghiên là hình tượng ba con cóc. Trên thân nghiên khắc một bài thơ chữ Hán, gồm 64 chữ. Đài Nghiên – Tháp Bút chính là biểu tượng cho truyền thống hiếu học của dân tộc Việt Nam ta.

- Ngoài ra, Hồ Gươm còn có nhiều công trình đặc biệt khác như Tháp Hoà Phong - là di vật còn sót lại của chùa Báo Ân, Đền Bà Kiệu – nơi thờ ba vị nữ thần (, Đệ nhị Ngọc nữ và Đệ tam Ngọc Nữ), Đền thờ vua Lê,... Vì vậy cũng có thể hiểu được lý do Hồ Hoàn Kiếm trở thành điểm du lịch ấn tượng, thu hút, là nơi những người con xa quê nhớ về.

- Hồ Gươm không chỉ mang giá trị lịch sử mà còn là một danh lam thắng cảnh với không gian tươi đẹp, khoáng đạt, vừa lung linh nên thơ, lại vừa sâu lắng. Mặt hồ trong như tấm gương soi hình bầu dục, trong veo như tấm kính, phản chiếu cảnh trời xanh mây trắng. Khi hè về, tiếng ve râm ran hòa lẫn tiếng chim trong các lùm cây tạo thành một bản hòa tấu kéo dài. Hàng liễu ở gần đó rủ mái tóc dài thướt tha xuống mặt đất như đang chải chuốt. Những cây cọ thẳng đứng, cao vút như muốn vươn tới trời cao. Vào những ngày hội, hồ lung linh, rạo rực giữa muôn ngàn ánh đèn màu. Lan tỏa đâu đây, mùi hương dìu dịu của những bông hoa sữa đậu xuống vai áo người đi đường. Bởi lẽ đó mà Hồ Gươm trở thành nguồn cảm hứng sáng tác bất tận cho các nghệ sĩ, là nơi vui chơi, tổ chức lễ hội, sự kiện hàng năm. Thế nhưng, trên tất cả, hồ còn gắn liền với huyền thoại một thời, là biểu tượng khát vọng hòa bình và đức văn tài võ trị của toàn dân tộc.

KB:

Á Nam Trần Tuấn Khải đã từng viết:

"Rủ nhau xem cảnh Kiếm hồ,

Xem cầu Thê Húc, xem chùa Ngọc Sơn.

Đài nghiên, tháp bút chưa mòn,

Hỏi ai gây dựng nên non nước này?"

Hồ Gươm là một hình ảnh đẹp trong trái tim mỗi người chúng ta. Nó không chỉ mang giá trị to lớn về lịch sử mà còn có ý nghĩa đặc biệt trong đời sống tình cảm của người Hà Nội nói riêng và cả dân tộc Việt Nam nói chung.