14. Chấn thương TDTT

1)Nguyên nhân:

Có nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan gây nên chấn thương. Một chấn thương có thể do một nguyên nhân gây nên, có thể do nhiều nguyên nhân phối hợp gây nên.

Có 6 nhóm nguyên nhân:

Nhóm 1: Do thiếu sót và sai lầm trong phương pháp tập luyện

- Vi phạm nguyên tắc tập luyện cơ bản là tập từ dễ đến khó, từ nhẹ đến nặng, từ đơn giản đến phức tạp.

- Tập luyện không thường xuyên định hình, động tác không củng cố, định hình của hệ thần kinh thực vật suy giảm.

- Thiếu khởi động hoặc khởi động không đầy đủ.

- Giáo trình giáo án tập luyện cứng nhắc, máy móc không điều chỉnh kịp thời khi có những biểu hiện xấu về sức khoẻ hay tâm lý của VĐV.

- Tập luyện và nghỉ ngơi không hợp lý, thường chỉ chú ý đến tập luyện mà không chú ý đến nghỉ ngơi phục hồi sức khoẻ do đó dẫn đến tình trạng mệt mỏi thường diễn ra hoặc tập luyện quá sức.

- Thi đấu non và thi đấu thiếu sự chuẩn bị chu đáo về thể lực và tâm lý.

Nhóm 2: Do những đặc điểm về kỹ thuật

- Những môn thể thao có sự va chạm trực tiếp giữa hai đối tượng hoặc nhiều đối tượng như: quyền anh, vật, bóng đá, bóng rổ, bóng bầu dục...

- Những môn đòi hỏi độ linh hoạt cao, tốc độ vận động nhanh và chính xác như: thể dục dụng cụ, nhào lộn...

- Những động tác mềm dẻo quá mức, biên độ động tác vượt quá giới hạn về giải phẫu của các khớp.

Nhóm 3: Do tổ chức tập luyện và thi đấu không chu đáo

- Tổ chức sắp xếp chỗ tập không hợp lý. Thiếu nội quy và phương tiện an toàn trong tập luyện và thi đấu.

- Tổ chức tập luyện lẫn lộn giữa người già và người trẻ, giữa nam và nữ, giữa những người có trình độ tập luyện khác nhau.

- Thiếu luật lệ, không nắm vững luật lệ, thi hành luật không nghiêm túc.

- Xếp cân không đúng hoặc làm giảm cân tạm thời quá mức trong thi đấu các môn quyền anh, vật...

- Thiếu tổ chức kiểm tra y học và kiểm tra Dopinh khi thi đấu.

Nhóm 4: Liên quan tới đạo đức tác phong và trạng thái tâm thần của VĐV

- Những loại người có loại hình thần kinh yếu hoặc không thăng bằng.

- Những VĐV lần đầu tiên thi đấu hoặc biểu diễn trước đông người.

- VĐV không đảm bảo nội quy, kỷ luật, trật tự ở nơi tập luyện hoặc thi đấu.

- VĐV sống không lành mạnh, có những thói quen có hại: hút thuốc, uống rượu... sinh hoạt buông thả.

- Thiếu đạo đức và tinh thần hữu nghị trong thi đấu thể thao.

Nhóm 5: Liên quan tới sức khoẻ và bệnh tật của người tập

- Tập luyện, thi đấu khi sức khoẻ không đảm bảo, đang bị bệnh, kinh nguyệt...

- Những người có tật: mắt cận, viễn, loạn...

- Những người bỏ tập lâu nay trở lại thi đấu.

Nhóm 6: Do cơ sở vật chất kỹ thuật không đầy đủ, thiếu quy cách, điều kiện vệ sinh tập luyện kém

- Phòng tập, sân bãi, phương tiện luyện tập và thi đấu không đúng tiêu chuẩn kỹ thuật an toàn.

- Nơi tập thiếu ánh sáng hoặc chiếu sáng không đúng.

- Điều kiện thời tiết nơi tập quá nóng hoặc quá lạnh, bị gió lùa...

Ngoài ra chấn thương trong TDTT còn do những nguyên nhân bất ngờ không xác định khác...

2)SỬ TRÍ CHẤN THƯƠNG CƠ QUAN VẬN ĐỘNG

Trong hoạt động thể thao chấn thương cơ quan vận động hay gặp là bong gân, chạm thương, gãy xương kín... Người ta thường sử dụng những nguyên lý sau để sử trí các chấn thương này:

- Nghỉ ngơi (Rest) - Chườm đá (Ice)

- Băng ép (Compression) - Nâng cao chi (Elevation)

Nguyên lý này gọi tắt là phương pháp RICE; được tiến hành ngay sau khi bị chấn thương hoặc khi xuất hiện những triệu chứng đầu tiên của chấn thương. Phương pháp này nếu được áp dụng sớm trong vòng 30 phút đầu ngay sau khi bị chấn thương có thể rút ngắn được thời gian điều trị vài ngày thậm chí vài tuần tạo điều kiện cho vận động viên sớm trở lại tập luyện và thi đấu.

2.1. Nghỉ ngơi (Relative rest):

Khi bị chấn thương hoặc khi xuất hiện các dấu hiệu đầu tiên của chấn thương thì phải ngừng ngay tập luyện. Nếu tiếp tục tập luyện sẽ làm cho chấn thương nặng thêm và thời gian nghỉ tập sẽ kéo dài. Trong vòng ba ngày đầu (72 giờ) cần phải bất động hoàn toàn và thực hiện các bước tiếp theo của phác đồ RICE. Sau giai đoạn này nghỉ ngơi tương đối, chứ không phải bất động hoàn toàn vì nếu bất động hoàn toàn sẽ gây ra những biến chứng xấu như teo cơ, cứng khớp...

2.2. Chườm đá (Ice):

Là phương pháp làm lạnh tại chỗ bị chấn thương. Liệu pháp này có tác dụng làm giảm sưng, giảm đau, giảm chảu máu và chống viêm. Phương pháp này có hiệu quả nhất nếu sử dụng trong 15 - 20 phút đầu và ngay sau khi bị chấn thương. Cảm giác đặc trưng của chườm đá là lạnh, buốt, sau đó là đau cuối cùng là tê. Khi đặt đá lên chỗ chấn thương phải gói vào khăn ướt để tránh làm vùng tổn thương quá lạnh. Không gói vào khăn khô vì sẽ làm ngăn cách lạnh và da. Việc chườm đá được thực hiện càng sớm càng tốt. Thời gian chườm đá tốt nhất trong khoảng 48-72 giờ sau chấn thương, chườm đá có thể còn tác dụng đến ngày thứ 7 sau chấn thương, đặt biệt trong trường hợp đụng dập nặng. Thời gian chườm thường từ 10-30 phút và có thể lặp lại sau 1 tiếng. Thời gian mỗi lần chườm đá phụ thuộc vào đặc điểm chấn thương, vị trí chấn thương nông hay sâu, thể trạng gầy hay béo của vận động viên.

2.3. Băng ép (Compression):

Để giảm phù nề chỗ bị chấn thương nên đặt băng ép liên tục. Băng ép có thể tiến hành ngay cả trong khi chườm đá và sau khi chườm. Khi không chườm đá nữa trên chỗ bị chấn thương nên dùng băng chun để băng. Bắt đầu băng từ chỗ thấp hơn chỗ bị chấn thương, băng dần lên trên theo hình xoắn, vòng băng sau đè lên 2/3 vòng băng trước, băng tương đối chặt tay và kết thúc ở phía trên chỗ bị chấn thương. Chú ý khi băng thường xuyên theo dõi màu sắc của da, cảm giác của vận động viên để có thể đảm bảo là băng không quá chặt nhưng cũng không bị lỏng.

2.4. Nâng cao chi (Elevation):

Khi bị chấn thương cần giữ chỗ bị chấn thương ở vị trí nâng lên cao nhằm làm giảm sự tích tụ dịch và máu xuất hiện do các mô và tổ chức bị tổn thương, viêm nhiễm. Giữ chỗ bị chấn thương luôn ở tư thế nâng cao từ 24-72 giờ.

Chú ý: trong thời gian từ 24-48 giờ đầu sau khi bị chấn thương không được dùng các liệu pháp như xoa bóp, xoa dầu nóng, tắm nóng và không uống rượu bia. Vì điều đó làm tăng phù nề và tăng chảy máu tại chỗ bị chấn thương.

Phương pháp RICE không chỉ là phương pháp điều trị mà còn là phương pháp sơ cứu được sử dụng phổ biến trong chấn thương thể thao.