Bỏ qua những khái niệm hàn lâm và những định nghĩa chứa đựng biết

bao ngôn từ hoa mỹ, gây tranh cãi và tốn kém nhiều giấy mực, bản

chất đích thực của dự án đầu tư suy cho cùng chỉ đơn giản là việc bỏ

ra những đồng tiền ngày hôm nay để kỳ vọng sẽ thu được chúng về

trong tương lai.

Dòng tiền chi ra hôm nay là thực nhưng dòng tiền sẽ thu về trong tương lai mới chỉ là dự đoán, hãy còn là những con số vô hồn, đôi khi được gọt giũa rất đẹp, nằm yên lành trên những trang giấy trắng mà thôi. Chính vì cái ngày mai chưa biết ấy mà ai cũng tỏ ra có lý khi nghĩ về dự án.

Nhưng tiền tệ có tính thời gian. Tôi, bạn, các nhà tư bản và cả Bà Ngoại chân quê nữa, ai cũng muốn nhận được đồng tiền chắc chắn ngày hôm nay (đồng tiền an toàn) hơn là những đồng tiền không chắc chắn (đồng tiền rủi ro) vào năm sau.

Mặt khác, các nguồn lực luôn hạn hẹp chứ không phải là vô tận. Thẩm định, lựa chọn và quyết định đầu tư vào một dự án cũng có nghĩa là chấp nhận bỏ qua cơ hội đầu tư vào một dự án khác 2.

Cứ như vậy, dự án không có gì là ghê gớm cả mà trái lại, nó chứa đựng những điều rất gần gũi với suy nghĩ tự nhiên của tất cả mọi người. Những câu hỏi thật đơn giản và bình thường như vậy sẽ trở thành chủ đề dẫn dắt cho các thảo luận của chương này.

Do phạm vi của chủ đề quyển sách, một số nội dung sâu hơn về

thẩm định dự án sẽ không có dịp đề cập đến 3. Chương này chỉ nhằm tập trung thảo luận những vấn đề kỹ thuật: tính thời gian của tiền tệ; kỹ thuật chiết khấu dòng tiền; hệ thống các chỉ tiêu đánh giá dự án, xử lý lạm phát, kỹ thuật phân tích rủi ro của dự án.

I.Vì sao tiền tệ có tính thời gian

Một đồng tiền có giá trị khác nhau vào hai thời điểm khác nhau. Khoảng cách thời gian càng dài và cơ hội sinh lời càng cao thì sự khác biệt trong giá trị giữa hai thời điểm của nó càng lớn.

Quả vậy, nếu bạn cho bạn thân của mình mượn số tiền 50 ngàn đồng vào buổi sáng, đến buổi trưa thì nhận lại 4. Lúc ấy, 50 ngàn là như nhau, hay nói cách khác, bạn không thấy có sự khác biệt nào về giá trị thời gian của tiền tệ.

Nhưng nếu bạn mua cổ phiếu của Công ty VaBiCo cách đây hai

năm với giá 40 ngàn đồng một cổ phiếu, tất nhiên mục đích mua (đầu

tư) là kiếm lời, thì lại là câu chuyện khác. Sau khi mua, giá cổ phiếu

có lúc tăng cao hơn 40 ngàn, bạn bảo hãy chờ lên nữa để kiếm lời

nhiều hơn; có lúc giá rớt xuống thấp hơn 40 ngàn, bạn hy vọng nó sẽ

lên trở lại. Hôm nay trên thị trường giá đúng 40 ngàn, vì cần tiền nên

bạn mang đi bán. Bạn đã từng bỏ ra 40 ngàn đồng cách đây hai năm,

bây giờ thu lại cũng đúng 40 ngàn đồng. Lúc này, bạn có nói là huề

vốn? Câu trả lời chắn hẳn là không. Và như vậy, bạn đã thừa nhận

rằng cùng số tiền 40 ngàn đồng, giá trị của chúng sẽ khác nhau vào hai

thời điểm khác nhau.

Có ít nhất là ba lý do sau đây có thể dùng để giải thích về tính thời gian của tiền tệ 5.

1.1Chi phí cơ hội của tiền

Đồng tiền luôn có cơ hội sinh lời, nó có thể dùng để đầu tư và

có lời ngay lập tức. Nói theo cách hàn lâm là luôn có chi phí cơ hội

cho việc sử dụng tiền 6. Khi bạn đầu tư vào cổ phiếu cũng có nghĩa là

chấp nhận bỏ qua cơ hội sinh lời từ việc đầu tư mua đất 7. Nếu lãi suất

tiền gửi ngân hàng là 10% năm, việc đầu tư cổ phiếu VaBiCo trên đây

tối thiểu cũng làm bạn mất đi cơ hội kiếm được số tiền lời là 8 ngàn (=

40 ngàn × 20%) nếu bạn khiêm tốn, hoặc có thể nói là nhát gan, chấp

nhận hưởng một lãi suất thấp nhất bằng cách gửi tiết kiệm ở ngân

hàng (chưa tính đến lãi kép 8).

Dùng tiền đầu tư vào dự án là việc hy sinh lợi ích ngày hôm nay để kỳ vọng vào những lợi ích lớn hơn ở ngày mai.

Ngay cả khi bạn sử dụng tiền cho tiêu dùng cũng vậy. Một sự tiêu dùng hiện tại sẽ đem lại cho bạn độ thỏa dụng sớm hơn và cao hơn là sự chờ đợi để dành đến tương lai! Và nếu bạn chịu “nhịn thèm” chiếc xe Spacy hôm nay để đầu tư kiếm lời và 3 năm sau chẳng lẽ nào cũng chỉ là chiếc Spacy! 9 Bạn phải được “thưởng” vì sự trì hoãn tiêu dùng này, phần thưởng đó là lãi suất (hoặc suất chiết khấu). Sẽ nghiên cứu ở phần kỹ thuật chiết khấu dòng tiền.

1.2Tính lạm phát

Từ ngày có điện kéo về nông thôn, Ngoại muốn mua một máy

bơm nước để tưới vườn rau của Ngoại. Vườn rau từng một thời nuôi

con bây giờ nuôi cháu đang học đại học năm thứ ba ngành kế toán ở

một trường đại học danh giá ở Sài Gòn. Ngoại có 4 triệu, giá máy bơm 4,4 triệu nên Ngoại không đủ tiền. Đứa cháu cưng "hiến kế" gửi ngân hàng một năm sau để đủ tiền mua máy (lãi suất 10% năm). Khi Ngoại cầm được 4,4 triệu trong tay thì giá máy bơm, có nguồn gốc nhập ngoại bây giờ đã tăng hơn 5 triệu.

Một lần nữa Ngoại lại không đủ tiền. Ngoại lại tiếp tục oằn lưng tưới từng gánh nước như Ngoại đã từng quen chịu đựng suốt một đời cơ cực, nhọc nhằn 10.

Để an ủi, đứa cháu "trí thức" nói rằng dù sao Ngoại cũng lãi được 0,4 triệu (?). Không. Ngoại đã mất do phải đóng một thứ thuế lạm phát 11 mà Ngoại nào có biết bao giờ.

1.3Tính rủi ro

Ai mà biết được ngày sau rồi sẽ ra sao? 12 Một đồng tiền sẽ

nhận được trong tương lai chắc chắn là… không có gì chắc chắn cả.

Những rủi ro của thiên tai hay chiến tranh, sự thay đổi thể chế chính

sách hay những thế lực dữ dội của thị trường cạnh tranh, trạng thái

nền kinh tế tăng trưởng hay suy thoái, chủ trương chính phủ tiếp tục

bảo hộ hay mở ra hội nhập, bình yên hay khủng hoảng và vô vàn

những thứ rất khó định lượng khác, luôn rình rập. Bỏ ra đồng vốn trong hoàn cảnh đó, người ta cần có một phần thưởng để bù đắp 13. Vấn đề không phải là sợ rủi ro, sợ thì đã không làm, mà là chấp nhận và đánh đổi rủi ro như thế nào. Rủi ro càng cao thì phần thưởng đòi hỏi phải càng lớn. Ngược lại cũng hoàn toàn đúng như vậy, lợi nhuận càng nhiều thì rủi ro càng lắm (high return, high risk) trở thành bài học sơ đẳng đầu tiên cho mọi khóa học về quản trị kinh doanh. Có người mua bất động sản với hy vọng đạt lãi suất 30% năm, trong khi đó có người chấp nhận gửi tiết kiệm ở ngân hàng để hưởng lãi suất 6% năm. Có người đầu tư chứng khoán công ty lãi suất 20% năm thì cũng có người chọn mua trái phiếu chính phủ lãi suất 7% năm. Không có gì lạ cả. Đó là sự sòng phẳng của thị trường. Cơ hội là như nhau đối với tất cả mọi người