<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:"\.VnTime"; panose-1:2 11 114 0 0 0 0 0 0 0; mso-font-charset:0; mso-generic-font-family:swiss; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:3 0 0 0 1 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-parent:""; margin:0in; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; text-autospace:none; font-size:14.0pt; font-family:"\.VnTime"; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-bidi-font-family:"Times New Roman";} h4 {mso-style-next:Normal; margin-top:4.0pt; margin-right:0in; margin-bottom:4.0pt; margin-left:0in; text-indent:.5in; line-height:18.0pt; mso-line-height-rule:exactly; mso-pagination:widow-orphan; page-break-after:avoid; mso-outline-level:4; text-autospace:none; font-size:18.0pt; font-family:"\.VnTime";} h5 {mso-style-next:Normal; margin-top:12.0pt; margin-right:0in; margin-bottom:0in; margin-left:0in; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; page-break-after:avoid; mso-outline-level:5; text-autospace:none; font-size:18.0pt; font-family:"\.VnTime";} p.MsoFootnoteText, li.MsoFootnoteText, div.MsoFootnoteText {mso-style-noshow:yes; margin:0in; margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; text-autospace:none; font-size:10.0pt; font-family:"\.VnTime"; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-bidi-font-family:"Times New Roman";} span.MsoFootnoteReference {mso-style-noshow:yes; vertical-align:super;} p.MsoBodyTextIndent, li.MsoBodyTextIndent, div.MsoBodyTextIndent {margin-top:4.0pt; margin-right:0in; margin-bottom:0in; margin-left:0in; margin-bottom:.0001pt; text-indent:.5in; line-height:18.0pt; mso-line-height-rule:exactly; mso-pagination:widow-orphan; text-autospace:none; font-size:14.0pt; font-family:"\.VnTime"; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-bidi-font-family:"Times New Roman";} /* Page Definitions */ @page {mso-footnote-separator:url("file:///C:/DOCUME~1/SACUMOC/LOCALS~1/Temp/msohtml1/01/clip_header.htm") fs; mso-footnote-continuation-separator:url("file:///C:/DOCUME~1/SACUMOC/LOCALS~1/Temp/msohtml1/01/clip_header.htm") fcs; mso-endnote-separator:url("file:///C:/DOCUME~1/SACUMOC/LOCALS~1/Temp/msohtml1/01/clip_header.htm") es; mso-endnote-continuation-separator:url("file:///C:/DOCUME~1/SACUMOC/LOCALS~1/Temp/msohtml1/01/clip_header.htm") ecs;} @page Section1 {size:8.5in 11.0in; margin:1.0in 1.25in 1.0in 1.25in; mso-header-margin:.5in; mso-footer-margin:.5in; mso-paper-source:0;} div.Section1 {page:Section1;} -->

PhÇn II

Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ qu¶n lý

tµi chÝnh nhµ n­íc

I. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña qu¶n lý tµi chÝnh Nhµ n­íc

1. Kh¸i niÖm qu¶n lý Tµi chÝnh Nhµ n­íc

Qu¶n lý nãi chung ®­îc quan niÖm nh­ mét quy t×nh c«ng nghÖ mµ chñ thÓ qu¶n lý tiÕn hµnh th«ng qua viÖc sö dông c¸c c«ng cô vµ ph­¬ng ph¸p thÝch hîp nh»m t¸c ®éng vµ ®iÒu khiÓn ®èi t­îng qu¶n lý ho¹t ®éng ph¸t triÓn phï hîp víi quy luËt kh¸ch quan vµ ®¹t tíi c¸c môc tiªu ®· ®Þnh.

Trong ho¹t ®éng qu¶n lý c¸c vÊn ®Ò vÒ: chñ thÓ qu¶n lý, ®èi t­îng qu¶n lý, c«ng cô vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý, môc tiªu qu¶n lý lµ nh÷ng yÕu tè trung t©m ®ßi hái ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh ®óng ®¾n.

Qu¶n lý tµi chÝnh nhµ n­íc lµ mét néi dung cña qu¶n lý tµi chÝnh vµ lµ mét mÆt cña qu¶n lý x· héi nãi chung, do ®ã trong qu¶n lý TCNN c¸c vÊn ®Ò kÓ trªn còng lµ c¸c vÊn ®Ò cÇn ®­îc nhËn thøc ®Çy ®ñ.

Trong ho¹t ®éng TCNN, chñ thÓ qu¶n lý TCNN lµ Nhµ n­íc hoÆc c¸c c¬ quan nhµ n­íc ®­îc Nhµ n­íc giao nhiÖm vô thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng t¹o lËp vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ cña Nhµ n­íc. Chñ thÓ trùc tiÕp qu¶n lý TCNN lµ bé m¸y tµi chÝnh trong hÖ thèng c¸c c¬ quan nhµ n­íc.

§èi t­îng cña qu¶n lý TCNN lµ c¸c ho¹t ®éng cña TCNN. Nãi cô thÓ h¬n ®ã lµ c¸c ho¹t ®éng thu, chi b»ng tiÒn cña TCNN; ho¹t ®éng t¹o lËp vµ sö dông c¸c quü TCNN diÔn ra trong c¸c bé phËn cÊu thµnh cña TCNN. §ã còng chÝnh lµ c¸c néi dung chñ yÕu cña qu¶n lý TCNN.

Nh­ ®· biÕt, ho¹t ®éng tµi chÝnh kh«ng chØ chÞu sù chi phèi bëi b¶n th©n ho¹t ®éng cña con ng­êi chÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh, mµ cßn chÞu sù chi phèi bëi m«i tr­êng kinh tÕ - x· héi kh¸ch quan mµ tµi chÝnh ®ang tån t¹i vµ vËn ®éng. Do ®ã, trong qu¶n lý tµi chÝnh nãi chung vµ qu¶n lý tµi chÝnh nhµ n­íc nãi riªng, ®Ó ®¹t tíi c¸c môc tiªu ®· ®Þnh, mét mÆt ph¶i t¸c ®éng vµo m«i tr­êng kinh tÕ - x· héi kh¸ch quan mµ tµi chÝnh ®ang tån t¹i vµ vËn ®éng, mÆt kh¸c ph¶i t¸c ®éng vµo c¸c ho¹t ®éng cña con ng­êi ®ang chÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh ®Ó ®iÒu khiÓn c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh phï hîp víi c¸c yªu cÇu kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ ý muèn chñ quan cña ng­êi qu¶n lý nãi chung vµ cña Nhµ n­íc nãi riªng.

Trong qu¶n lý TCNN, c¸c chñ thÓ qu¶n lý cã thÓ sö dông nhiÒu ph­¬ng ph¸p qu¶n lý vµ nhiÒu c«ng cô qu¶n lý kh¸c nhau.

Ph­¬ng ph¸p tæ chøc ®­îc sö dông ®Ó thùc hiÖn ý ®å cña chñ thÓ qu¶n lý trong viÖc bè trÝ, s¾p xÕp c¸c mÆt ho¹t ®éng cña TCNN theo nh÷ng khu«n mÉu ®· ®Þnh vµ thiÕt lËp bé m¸y qu¶n lý phï hîp víi c¸c mÆt ho¹t ®éng ®ã cña TCNN.

Ph­¬ng ph¸p hµnh chÝnh ®­îc sö dông khi c¸c chñ thÓ qu¶n lý TCNN muèn c¸c ®ßi hái cña m×nh ph¶i ®­îc c¸c kh¸ch thÓ qu¶n lý tu©n thñ mét c¸ch v« ®iÒu kiÖn. §ã lµ khi c¸c chñ thÓ qu¶n lý ra c¸c mÖnh lÖnh hµnh chÝnh.

Ph­¬ng ph¸p kinh tÕ ®­îc sö dông th«ng qua viÖc dïng lîi Ých vËt chÊt ®Ó kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc cña c¸c kh¸ch thÓ qu¶n lý, tøc lµ t¸c ®éng tíi c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n ®ang tæ chøc c¸c ho¹t ®éng TCNN.

HÖ thèng ph¸p luËt thuéc lÜnh vùc TCNN ®­îc sö dông ®Ó qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng TCNN ®­îc xem nh­ mét lo¹i c«ng cô qu¶n lý cã vai trß ®Æc biÖt quan träng.

Trong qu¶n lý TCNN, c«ng cô ph¸p luËt ®­îc sö dông thÓ hiÖn d­íi c¸c d¹ng cô thÓ lµ c¸c chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh; c¸c chÕ ®é qu¶n lý tµi chÝnh, kÕ to¸n, thèng kª; c¸c ®Þnh møc, tiªu chuÈn vÒ tµi chÝnh, môc lôc NSNN...

Cïng víi ph¸p luËt, hµng lo¹t c«ng cô phæ biÕn kh¸c ®­îc sö dông trong qu¶n lý TCNN nh­: c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ, tµi chÝnh; KiÓm tra, thanh tra, gi¸m s¸t; c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ qu¶n lý TCNN...

Mçi c«ng cô kÓ trªn cã ®Æc ®iÓm kh¸c nhau vµ ®­îc sö dông theo c¸c c¸ch kh¸c nhau nh­ng ®Òu nh»m cïng mét h­íng lµ thóc ®Èy n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng TCNN nh»m ®¹t tíi môc tiªu ®· ®Þnh.

Tõ nh÷ng ph©n tÝch kÓ trªn cã thÓ cã kh¸i niÖm tæng qu¸t vÒ qu¶n lý TCNN nh­ sau:

Qu¶n lý TCNN lµ ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ qu¶n lý TCNN th«ng qua viÖc sö dông cã chñ ®Þnh c¸c ph­¬ng ph¸p qu¶n lý vµ c¸c c«ng cô qu¶n lý ®Ó t¸c ®éng vµ ®iÒu khiÓn  ho¹t ®éng cña TCNN nh»m ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu ®· ®Þnh.

2. §Æc ®iÓm cña qu¶n lý TCNN

Qu¶n lý TCNN lµ sù t¸c ®éng cña c¸c chñ thÓ qu¶n lý TCNN vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña TCNN. §Ó qu¶n lý TCNN cã hiÖu qu¶ ®ßi hái ph¶i n¾m ®­îc ®Æc ®iÓm cña qu¶n lý TCNN. §Õn l­ît nã, ®Æc ®iÓm cña qu¶n lý TCNN l¹i chÞu sù chi phèi bëi ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng TCNN - ®èi t­îng qu¶n lý vµ m« h×nh tæ chøc hÖ thèng bé m¸y qu¶n lý TCNN – chñ thÓ qu¶n lý. Tõ ®ã cã thÓ kh¸i qu¸t c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña qu¶n lý TCNN lµ:

2.1. §Æc ®iÓm vÒ ®èi t­îng qu¶n lý TCNN

§èi t­îng cña qu¶n lý TCNN lµ c¸c ho¹t ®éng cña TCNN. Tuy nhiªn, c¸c ho¹t ®éng cña TCNN l¹i lu«n g¾n liÒn víi c¸c c¬ quan nhµ n­íc - c¸c chñ thÓ cña TCNN. C¸c c¬ quan nµy võa lµ ng­êi thô h­ëng nguån kinh phÝ cña TCNN, võa lµ ng­êi tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cña TCNN. Do ®ã, c¸c c¬ quan nµy còng trë thµnh ®èi t­îng cña qu¶n lý TCNN.

LÊy chÊt l­îng, hiÖu qu¶ ®· ®¹t ®­îc cña c¸c ho¹t ®éng TCNN lµm c¬ së ®Ó ph©n tÝch ®¸nh gi¸ ®éng c¬, biÖn ph¸p tæ chøc, ®iÒu hµnh ho¹t ®éng TCNN cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc lµ ®ßi hái vµ lµ nguyªn t¾c cña qu¶n lý TCNN. ChØ cã nh­ vËy míi ®¶m b¶o cho c¸c nguån lùc tµi chÝnh cña nhµ n­íc ®­îc sö dông hîp lý vµ cã hiÖu qu¶, tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng thÊt tho¸t, l·ng phÝ, tham nhòng c«ng quü.

Qu¶n lý TCNN thùc chÊt lµ qu¶n lý c¸c quü c«ng, qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng t¹o lËp (thu) vµ sö dông (chi) c¸c quü c«ng, do ®ã sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a qu¶n lý yÕu tè con ng­êi víi qu¶n lý yÕu tè ho¹t ®éng tµi chÝnh lµ ®Æc ®iÓm quan träng cña qu¶n lý TCNN.

2.2. §Æc ®iÓm vÒ viÖc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p vµ c«ng cô qu¶n lý tµi chÝnh nhµ n­íc 

 Nh­ ®· ®Ò cËp ë trªn, trong qu¶n lý TCNN cã thÓ sö dông nhiÒu ph­¬ng ph¸p qu¶n lý kh¸c nhau (tæ chøc, hµnh chÝnh, kinh tÕ) vµ nhiÒu c«ng cô qu¶n lý kh¸c nhau (ph¸p luËt, c¸c ®ßn b¶y kinh tÕ, thanh tra - kiÓm tra, ®¸nh gi¸…). Mçi ph­¬ng ph¸p, c«ng cô cã ®Æc ®iÓm riªng, cã c¸ch thøc t¸c ®éng riªng vµ cã c¸c ­u, nh­îc ®iÓm riªng.

NÕu nh­ ph­¬ng ph¸p tæ chøc, hµnh chÝnh cã ­u ®iÓm lµ ®¶m b¶o ®­îc tÝnh tËp trung, thèng nhÊt dùa trªn nguyªn t¾c chØ huy, quyÒn lùc th× l¹i cã nh­îc ®iÓm lµ h¹n chÕ tÝnh kÝch thÝch, tÝnh chñ ®éng cña c¸c c¬ quan tæ chøc ho¹t ®éng TCNN. Ng­îc l¹i, c¸c ph­¬ng ph¸p kinh tÕ, c¸c ®ßn b¶y kinh tÕ cã ­u ®iÓm lµ ph¸t huy ®­îc tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o nh­ng l¹i cã nh­îc ®iÓm lµ h¹n chÕ tÝnh tËp trung, thèng nhÊt trong viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng TCNN theo cïng mét h­íng ®Ých.

Do ®ã, trong qu¶n lý TCNN, tuú theo ®Æc ®iÓm cña ®èi t­îng qu¶n lý cô thÓ mµ cã thÓ lùa chän ph­¬ng ph¸p nµy hay ph­¬ng ph¸p kh¸c lµm ph­¬ng ph¸p næi bËt trªn nguyªn t¾c chung lµ ph¶i sö dông ®ång bé vµ kÕt hîp chÆt chÏ c¸c ph­¬ng ph¸p vµ c«ng cô qu¶n lý.

Tuy nhiªn, do ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng TCNN lµ lu«n g¾n liÒn víi quyÒn lùc cña nhµ n­íc, nªn trong qu¶n lý TCNN ph¶i ®Æc biÖt chó träng tíi c¸c ph­¬ng ph¸p, c«ng cô mang tÝnh quyÒn uy, mÖnh lÖnh ®Ó ®¶m b¶o tÝnh tËp trung, thèng nhÊt. §ã lµ c¸c ph­¬ng ph¸p tæ chøc, hµnh chÝnh, c¸c c«ng cô ph¸p luËt, thanh tra, kiÓm tra. §©y còng lµ mét ®Æc ®iÓm quan träng cña qu¶n lý TCNN.

2.3. §Æc ®iÓm vÒ qu¶n lý néi dung vËt chÊt cña TCNN

Néi dung vËt chÊt cña TCNN lµ c¸c nguån tµi chÝnh, c¸c quü tiÒn tÖ thuéc së h÷u nhµ n­íc mµ nhµ n­íc cã thÓ chi phèi vµ sö dông trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. C¸c nguån tµi chÝnh ®ã cã thÓ tån t¹i d­íi d¹ng tiÒn tÖ hoÆc tµi s¶n, nh­ng tæng sè nguån lùc tµi chÝnh ®ã lµ biÓu hiÖn vÒ mÆt gi¸ trÞ, lµ ®¹i diÖn cho mét l­îng cña c¶i vËt chÊt cña x· héi. VÒ lý thuyÕt còng nh­ thùc tiÔn, sù vËn ®éng cña c¸c nguån tµi chÝnh ph¶i ¨n khíp víi sù vËn ®éng cña cña c¶i vËt chÊt míi ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ. §iÒu ®ã cµng cã ý nghÜa vµ cÇn thiÕt bëi v× tæng nguån lùc tµi chÝnh mµ Nhµ n­íc n¾m gi÷ chiÕm tû träng lín trong tæng nguån lùc tµi chÝnh cña toµn x· héi.

Do ®ã, trong qu¶n lý TCNN, kh«ng nh÷ng ph¶i qu¶n lý nguån tµi chÝnh ®ang tån t¹i c¶ d­íi h×nh thøc tiÒn tÖ, c¶ d­íi h×nh thøc tµi s¶n, mµ cßn ph¶i qu¶n lý sù vËn ®éng cña tæng nguån lùc TCNN - sù vËn ®éng vÒ mÆt gi¸ trÞ - trªn c¬ së tÝnh to¸n ®Ó ®¶m b¶o c©n ®èi víi sù vËn ®éng cña c¸c luång cña c¶i vËt chÊt vµ lao ®éng - sù vËn ®éng vÒ mÆt gi¸ trÞ sö dông - trong ®êi sèng thùc tiÔn.

Nh­ vËy, kÕt hîp qu¶n lý, ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt gi÷a hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ, gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông lµ mét ®Æc ®iÓm quan träng kh¸c cña qu¶n lý TCNN.

II. nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña qu¶n lý TCNN

Qu¶n lý TCNN cã néi dông ®a d¹ng vµ phøc t¹p. XÐt theo c¸c bé phËn cÊu thµnh c¸c quü TCNN, néi dung chñ yÕu cña qu¶n lý TCNN bao gåm: qu¶n lý NSNN vµ qu¶n lý c¸c quü TCNN ngoµi NSNN.

1. Qu¶n lý Ng©n s¸ch nhµ n­íc

1.1. Qu¶n lý qu¸ tr×nh thu cña NSNN

Thu ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸c h×nh thøc: b¾t buéc bao gåm thuÕ, phÝ, lÖ phÝ; b¸n tµi nguyªn, tµi s¶n quèc gia, c¸c kho¶n thu trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Ngoµi ra, tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi n­íc mµ cßn cã c¸c h×nh thøc ®éng viªn kh¸c nh­ h×nh thøc tr­ng thu, tr­ng mua... Qu¶n lý qu¸ tr×nh thu NSNN chÝnh lµ qu¶n lý c¸c h×nh thøc ®éng viªn ®ã.

Yªu cÇu c¬ b¶n qu¶n lý qu¸ tr×nh thu NSNN lµ:

- §¶m b¶o tËp trung mét bé phËn nguån lùc tµi chÝnh quèc gia vµo tay Nhµ n­íc ®Ó trang tr¶i c¸c kho¶n chi phÝ cÇn thiÕt cña Nhµ n­íc trong tõng giai ®o¹n lÞch sö.

ViÖc ®éng viªn mét bé phÇn nguån lùc tµi chÝnh quèc gia vµo tay Nhµ n­íc lµ yªu cÇu c¬ b¶n, kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®èi víi mäi Nhµ n­íc. Møc ®é tËp trung nguån lùc tµi chÝnh quèc gia vµo tay Nhµ n­íc tuú thuéc vµo chøc n¨ng nhiÖm vô mµ Nhµ n­íc ®¶m nhËn, tuú thuéc vµo c¸ch thøc sö dông nguån lùc tµi chÝnh cña Nhµ n­íc còng nh­ kh¶ n¨ng t¹o ra nguån lùc tµi chÝnh cña nÒn kinh tÕ.

Th«ng th­êng, ®øng trªn gãc ®é kinh tÕ, møc ®éng viªn nguån lùc tµi chÝnh quèc gia vµo tay Nhµ n­íc th­êng chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè sau ®©y:

+ Møc thu nhËp GDP b×nh qu©n ®Çu ng­êi

+ Tû suÊt doanh lîi trong nÒn kinh tÕ.

+ Kh¶ n¨ng khai th¸c vµ xuÊt khÈu tµi nguyªn thiªn nhiªn

+ Tû lÖ tiÕt kiÖm cña khu vùc t­ nh©n ®Ó ®Çu t­

+ Møc  ®é trang tr¶i c¸c kho¶n chi phÝ cña Nhµ n­íc

+ Tæ chøc bé m¸y thu nép

Do ®ã, néi dung qu¶n lý qu¸ tr×nh thu NSNN kh«ng ®¬n thuÇn lµ qu¶n lý c¸c h×nh thøc thu vµ sè thu NSNN mµ ph¶i tæ chøc qu¶n lý c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn sè thu cña NSNN.

- §¶m b¶o khuyÕn khÝch, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, t¹o ra nguån thu cña NSNN ngµy cµng lín h¬n.

Thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c yªu cÇu nµy, chÝnh lµ kh¾c phôc t­ t­ëng thu ®¬n thuÇn, thu tho¸t ly thùc tr¹ng kinh tÕ. V× vËy, trong qu¶n lý thu NSNN tõ viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é thu cho ®Õn tæ chøc thùc hiÖn ph¶i lu«n lu«n ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng kinh tÕ, thùc tr¹ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó cã chÝnh s¸ch, chÕ ®é, biÖn ph¸p chØ ®¹o thu thÝch hîp. Kh«ng v× yªu cÇu ®¶m b¶o nhu cÇu trang tr¶i c¸c kho¶n chi phÝ cña Nhµ n­íc mµ gia t¨ng c¸c kho¶n thu mét c¸ch phi thùc tÕ, g©y c¶n trë cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, lµm h¹n chÕ nguån thu NSNN trong t­¬ng lai. Qu¶n lý qu¸ tr×nh thu NSNN ph¶i coi môc tiªu båi d­ìng nguån thu lµ môc tiªu cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Õn sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cña thu NSNN.

- Trong qu¸ tr×nh qu¶n lý thu ph¶i coi träng yªu cÇu c«ng b»ng x· héi, ®¶m b¶o thùc hiÖn nghiªm tóc, ®óng ®¾n c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é thu do c¬ quan cã thÈm quyÒn ban hµnh.

Thu NSNN xÐt ë mét gãc ®é nµo ®ã lµ sù ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a c¸c tÇng líp d©n c­ th«ng qua bé m¸y quyÒn lùc cña Nhµ n­íc.

Sù ph©n phèi ®ã  lµ cÇn thiÕt c¶ vÒ khÝa c¹nh kinh tÕ vµ khÝa c¹nh x· héi. Song sù ph©n phèi ®ã lu«n lu«n chøa ®ùng trong nã nh÷ng m©u thuÉn vÒ mÆt lîi Ých. Mét sù ®éng viªn thiÕu c«ng b»ng sÏ khoÐt s©u nh÷ng m©u thuÉn ®ã. Khi møc ®é m©u thuÉn ®¹t ®Õn cùc ®iÓm sÏ bïng næ nh÷ng cuéc ®Êu tranh x· héi lµm ph­¬ng h¹i ®Õn tÝnh æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña mét quèc gia.

ChÝnh v× lÏ ®ã, trong qu¸ tr×nh qu¶n lý thu NSNN ph¶i lu«n lu«n coi träng khÝa c¹nh c«ng b»ng x· héi. C«ng b»ng x· héi trong qu¶n lý thu NSNN ®ßi hái viÖc tæ chøc ®éng viªn ph¶i s¸t víi kh¶ n¨ng ®ãng gãp cña ng­êi d©n theo nguyªn t¾c c«ng b»ng theo chiÒu ngang vµ chiÒu däc. §Ó ®¶m b¶o ®­îc yªu cÇu cña c«ng b»ng x· héi, trong qu¸ tr×nh tæ chøc, qu¶n lý, ®éng viªn c¸c kho¶n thu cña NSNN kh«ng thÓ tiÕn hµnh mét c¸ch chñ quan, tuú tiÖn mµ ph¶i tu©n thñ ®Çy ®ñ chÝnh s¸ch chÕ ®é thu do c¬ quan cã thÈm quyÒn ban hµnh. Bëi v×, nãi chung c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é thu ®ã ®· ®­îc d©n chóng thõa nhËn gi¸n tiÕp qua c¬ quan quyÒn lùc ®¹i diÖn cho lîi Ých cña hä, ë n­íc ta c¬ quan quyÒn lùc ®ã lµ Quèc héi.

Nh»m thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c yªu cÇu kÓ trªn, ®iÒu quan träng lµ cÇn x¸c lËp ®­îc c¸ch thøc qu¶n lý vµ sö dông c¸c c«ng cô qu¶n lý thÝch hîp.

Trong thùc tÕ cã nhiÒu c¸ch thøc, ph­¬ng ph¸p qu¶n lý thu NSNN. Song c¸ch thøc, ph­¬ng ph¸p qu¶n lý thu NSNN phæ biÕn hiÖn nay lµ:

- X¸c lËp mét hÖ thèng chÝnh s¸ch thu ®ång bé phï hîp víi thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ. HÖ thèng chÝnh s¸ch thu ®ã kh«ng chØ quan t©m ®Õn lîi Ých t¹o ra nguån thu tr­íc m¾t cho Nhµ n­íc mµ ph¶i cã t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ theo h­íng cã lîi nhÊt, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm nhiÒu h¬n, kiÒm chÕ vµ h¹n chÕ l¹m ph¸t, thùc hiÖn chñ tr­¬ng më cöa, tõng b­íc c©n ®èi c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ.

- Trªn c¬ së chÝnh s¸ch, chÕ ®é thu, g¾n víi diÔn biÕn cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh tÕ, ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch thu s¸t, ®óng, phï hîp víi diÔn biÕn thùc tÕ kh¸ch quan cña t×nh h×nh kinh tÕ hµng n¨m.

KÕ ho¹ch thu s¸t ®óng lµ biÖn ph¸p quan träng ®Ó tæ chøc qu¸ tr×nh qu¶n lý thu cô thÓ. §ång thêi kÕt qu¶ thùc hiÖn kÕ ho¹ch thu sÏ cho phÐp nh×n nhËn l¹i c¸c chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, còng nh­ c¸c biÖn ph¸p tæ chøc thu thÝch hîp.

- X¸c lËp c¸c biÖn ph¸p tæ chøc thu phï hîp víi tõng kho¶n thu cô thÓ cña NSNN. ë ®©y cÇn ph¶i tËp trung vµo hai vÊn ®Ò chñ yÕu:

Mét lµ, x©y dùng quy tr×nh thu cho tõng lo¹i cô thÓ.

Hai lµ, tæ chøc bé m¸y thu gän nhÑ, hîp lý ®¹t hiÖu qu¶ cao, ®Æc biÖt lµ x©y dùng ®éi ngò c¸n bé thu cã ®Çy ®ñ n¨ng lùc, tr×nh ®é vµ phÈm chÊt.

1.2. Qu¶n lý qu¸ tr×nh chi cña NSNN

Chi NSNN cã quy m« vµ møc ®é réng lín, bao gåm nhiÒu lÜnh vùc, ë nhiÒu ®Þa ph­¬ng, ë tÊt c¶ c¸c c¬ quan c«ng quyÒn. MÆt kh¸c, trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng chi NSNN võa mang tÝnh chÊt kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp, l¹i võa cã tÝnh chÊt hoµn tr¶ trùc tiÕp.

V× vËy, viÖc qu¶n lý c¸c kho¶n chi NSNN hÕt søc phøc t¹p. XÐt theo yÕu tè thêi h¹n cña c¸c kho¶n chi NSNN, cã thÓ h×nh dung néi dung cô thÓ qu¶n lý c¸c kho¶n chi NSNN bao gåm:

+ Qu¶n lý c¸c kho¶n chi ®Çu t­ ph¸t triÓn

+ Qu¶n lý c¸c kho¶n chi th­êng xuyªn

+ Qu¶n lý c¸c kho¶n chi tr¶ nî

+ Qu¶n lý chi dù phßng

C¸c kho¶n chi kÓ trªn ®­îc trang tr¶i b»ng c¸c nguån tµi chÝnh kh¸c nhau, mang tÝnh chÊt kh¸c nhau. Do ®ã trong viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c ph­¬ng ph¸p vµ nguyªn t¾c qu¶n lý cô thÓ còng kh¸c nhau.

Trong qu¶n lý c¸c kho¶n chi cña NSNN ph¶i ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu c¬ b¶n sau ®©y:

- §¶m b¶o nguån tµi chÝnh cÇn thiÕt ®Ó c¸c c¬ quan c«ng quyÒn thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®­îc giao theo ®óng ®­êng lèi, chÝnh s¸ch, chÕ ®é cña Nhµ n­íc.

NSNN lµ c«ng cô tµi chÝnh quan träng cña Nhµ n­íc. V× vËy , bÊt luËn trong ®iÒu kiÖn nµo, viÖc qu¶n lý c¸c kho¶n chi cña NSNN ph¶i h­íng vµo môc tiªu chÝnh lµ ®¶m b¶o nguån tµi chÝnh cho viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn ®· ®­îc Nhµ n­íc giao phã. Tuy nhiªn trong thùc tÕ, viÖc ®¶m b¶o yªu cÇu nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng dÔ dµng, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn kh¶ n¨ng tËp trung nguån lùc tµi chÝnh cña Nhµ n­íc cßn h¹n chÕ, yªu cÇu thùc hiÖn, nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn l¹i cÊp b¸ch vµ réng lín.

Nh»m gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy trong qu¶n lý c¸c kho¶n chi cña NSNN cÇn thiÕt ph¶i x¸c lËp ®­îc thø tù ­u tiªn c¸c kho¶n chi, ®ång thêi vÒ phÝa Nhµ n­íc, cÇn cã sù c©n nh¾c khi giao nhiÖm vô cho c¸c c¬ quan c«ng quyÒn.

- Qu¶n lý c¸c kho¶n chi ph¶i ®¶m b¶o yªu cÇu tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶

TiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ lµ yªu cÇu sèng cßn trong mäi ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi. §Æc biÖt viÖc qu¶n lý c¸c kho¶n chi NSNN l¹i cµng ph¶i coi träng viÖc tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶. §ã lµ tiªu thøc c¬ b¶n khi x¸c lËp c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý. LuËn ®iÓm nµy ®­îc x¸c lËp dùa trªn nh÷ng c¨n cø sau ®©y:

Mét lµ, xuÊt ph¸t tõ tÝnh chÊt cña c¸c kho¶n chi cña NSNN cã quy m«, møc ®é réng lín phøc t¹p, lîi Ých cña c¸c kho¶n chi mang l¹i th­êng Ýt g¾n liÒn víi lîi Ých cô thÓ, côc bé. Do ®ã sù quan t©m cña ng­êi sö dông nguån lùc tµi chÝnh cña Nhµ n­íc phÇn nµo bÞ h¹n chÕ.

Hai lµ, so víi c¸c kho¶n chi ë c¸c kh©u tµi chÝnh kh¸c trong nÒn kinh tÕ, th× c¸c kho¶n chi cña NSNN nãi chung cã tû träng lín vµ cã ¶nh h­ëng ®Õn toµn bé vÊn ®Ò kinh tÕ, x· héi cña ®Êt n­íc. V× vËy c¸c kho¶n chi cña NSNN kh«ng ®óng môc ®Ých, kh«ng tiÕt kiÖm, hiÖu qu¶ kÐm sÏ g©y tæn h¹i to lín ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi.

XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do ®ã, trong qu¶n lý c¸c kho¶n chi cña NSNN ph¶i coi träng môc tiªu tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶.

Nh»m ®¹t ®­îc tiªu chuÈn tiÕt kiÖmvµ hiÖu qu¶ trong qu¶n lý c¸c kho¶n chi cña NSNN cÇn thiÕt ph¶i qu¶n lý chÆt chÏ tõ kh©u x©y dùng kÕ ho¹ch, x©y dùng ®Þnh møc, th­êng xuyªn ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ tæng kÕt rót kinh nghiÖm viÖc thùc hiÖn c¸c kho¶n chi cña NSNN. Trªn c¬ së ®ã ®æi míi c¸c biÖn ph¸p chi vµ c¬ cÊu chi, chuyÓn mét NSNN mang tÝnh chÊt bao cÊp sang mét NSNN phï hîp víi kinh tÕ thÞ tr­êng.

- G¾n néi dung qu¶n lý c¸c kho¶n chi NSNN víi néi dung qu¶n lý c¸c môc tiªu cña kinh tÕ vÜ m«. T¨ng c­êng viÖc lµm, æn ®Þnh c¸n c©n thµnh to¸n, k×m chÕ l¹m ph¸t lu«n lu«n lµ môc tiªu phÊn ®Êu ë mäi quèc gia. C¸c môc tiªu ®ã cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi c¸c kho¶n chi cña NSNN. C¸c môc tiªu ®ã lµ c¬ së ®Æt ra yªu cÇu cho viÖc thùc hiÖn c¸c kho¶n chi cña NSNN. Ng­îc l¹i , c¸c kho¶n chi cña NSNN l¹i cã t¸c ®éng to lín ®Õn c¸c môc tiªu cña kinh tÕ vÜ m«.

ChÝnh v× vËy, trong qu¶n lý chi NSNN cÇn ph¶i chó ý mèi quan hÖ nµy, lµm thÕ nµo ®Ó c¸c kho¶n chi NSNN cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ vÜ m« cña Nhµ n­íc. Ng­îc l¹i, ph¶i trªn c¬ së ph©n tÝch ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ vÜ m« ®Ó bè trÝ c¸c kho¶n chi cho thÝch hîp.

§Ó thùc hiÖn c¸c yªu cÇu trªn, ®iÒu quan träng lµ ph¶i t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý chi thÝch hîp ®èi víi tõng kho¶n chi cô thÓ ë nh÷ng hoµn c¶nh cô thÓ.

Trong thùc tiÔn, ®èi víi tõng kho¶n chi cã nhiÒu biÖn ph¸p qu¶n lý kh¸c nhau. Song biÖn ph¸p qu¶n lý chi NSNN chung nhÊt lµ:

+ ThiÕt lËp c¸c ®Þnh møc chi. §Þnh møc chi võa lµ c¬ së ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch chi, võa lµ c¨n cø ®Ó thùc hiÖn viÖc kiÓm so¸t c¸c kho¶n chi cña NSNN. Nguyªn t¾c chung ®Ó thiÕt lËp c¸c ®Þnh møc chi lµ võa ph¶i ®¶m b¶o phï hîp víi yªu cÇu thùc tiÔn kh¸ch quan cña c¸c ®¬n vÞ thô h­ëng nguån kinh phÝ cña NSNN, võa ph¶i ®¶m b¶o yªu cÇu tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶.

+ X¸c lËp thø tù ­u tiªn c¸c kho¶n chi cña NSNN theo møc ®é cÇn thiÕt ®èi víi tõng kho¶n chi trong t×nh h×nh cô thÓ vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, vÒ viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña c¬ quan c«ng quyÒn.

+ X©y dùng quy tr×nh cÊp ph¸t c¸c kho¶n chi chÆt chÏ, hîp lý nh»m h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng tiªu cùc n¶y sinh trong qu¸ tr×nh cÊp ph¸t, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc kiÓm so¸t chi cña c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn.

+ Thùc hiÖn c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra vµ kiÓm to¸n nh»m ng¨n chÆn nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc trong viÖc sö dông nguån kinh phÝ cña Nhµ n­íc. §ång thêi qua qu¸ tr×nh thùc hiÖn thanh tra, kiÓm tra vµ kiÓm to¸n ph¸t hiÖn nh÷ng bÊt hîp lý trong chÝnh s¸ch, chÕ ®é nh»m hoµn thiÖn bæ sung chÝnh s¸ch, chÕ ®é.

1.3. Qu¶n lý vµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p c©n ®èi thu, chi Ng©n s¸ch Nhµ n­íc

C©n ®èi thu chi NSNN lµ mét mÆt c©n ®èi lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, nã võa lµ nguyªn nh©n võa lµ kÕt qu¶ cña c¸c mÆt c©n ®èi kh¸c trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Trong thùc tiÔn, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan mµ ho¹t ®éng thu, chi NSNN kh«ng ph¶i lóc nµo còng c©n ®èi.

VÒ kh¸ch quan, ho¹t ®éng thu, chi NSNN b¾t nguån tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong nÒn kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶, ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng cao, bÒn v÷ng, nÒn kinh tÕ cã tû lÖ l¹m ph¸t thÊp th× kh¶ n¨ng c©n ®èi thu, chi NSNN ®­îc thùc hiÖn t­¬ng ®èi thuËn lîi. Ng­îc l¹i, trong ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã dÊu hiÖu suy tho¸i, l¹m ph¸t ë tèc ®é cao th× kh¶ n¨ng c©n ®èi thu, chi cña NSNN gÆp khã kh¨n.

VÒ chñ quan, do nh÷ng t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi cña Nhµ n­íc lµm n¶y sinh sù mÊt c©n ®èi thu, chi cña NSNN. Mét hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi phï hîp cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ dùa trªn kh¶ n¨ng cña nguån lùc tµi chÝnh quèc gia th× kh¶ n¨ng c©n ®èi thu - chi NSNN cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn. Ng­îc l¹i, mét hÖ thèng chÝnh s¸ch chÕ ®é kinh tÕ, x· héi mang ý chÝ chñ quan, kh«ng xuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi, kh«ng dùa trªn kh¶ n¨ng nguån lùc tµi chÝnh quèc gia, th× vÊn ®Ò c©n ®èi thu - chi NSNN khã ®¶m b¶o.

Tuú theo c¸ch tiÕp cËn nguyªn nh©n cña sù mÊt c©n ®èi mµ cã c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt kh¸c nhau. Tuy nhiªn, ph­¬ng ph¸p phæ biÕn hiÖn nay lµ: Thùc hiÖn h×nh thøc tÝn dông Nhµ n­íc vay nî trong vµ ngoµi n­íc ®Ó ®¶m b¶o sù c©n ®èi thu - chi NSNN, h×nh thµnh quü dù tr÷, quü dù phßng tµi chÝnh...

ViÖc qu¶n lý c©n ®èi thu - chi NSNN thùc chÊt lµ viÖc qu¶n lý thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®ã.

1.3.1.Qu¶n lý tÝn dông nhµ n­íc

TÝn dông nhµ n­íc lµ mét biÖn ph¸p huy ®éng nguån lùc tµi chÝnh do Nhµ n­íc thùc hiÖn th«ng qua h×nh thøc vay vµ cho vay.

TÝn dông nhµ n­íc xuÊt hiÖn nh»m ®¸p øng yªu cÇu gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng th©m hôt NSNN (thu kh«ng ®ñ chi) vµ yªu cÇu ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ do Nhµ n­íc thùc hiÖn.

Qu¶n lý tÝn dông nhµ n­íc vÒ thùc chÊt lµ tÝnh to¸n x¸c ®Þnh nhu cÇu nguån lùc tµi chÝnh cÇn thiÕt ph¶i huy ®éng qua con ®­êng tÝn dông; tÝnh to¸n kh¶ n¨ng chi tr¶; lùa chän c¸c h×nh thøc tÝn dông thÝch hîp, quy ®Þnh chÆt chÏ quy tr×nh gi¶i ng©n b¶o ®¶m tÝnh kÞp thêi; ph©n tÝch ®¸nh gi¸ t×nh h×nh sö dông nguån tÝn dông trªn gãc ®é ®Çu t­ vµ hiÖu qu¶.

1.3.2. Qu¶n lý dù tr÷, dù phßng tµi chÝnh cña Nhµ n­íc

Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ tr­êng, nhiÒu rñi ro, bÊt tr¾c cã thÓ x¶y ra lµm ph­¬ng h¹i ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc.

Trong ®iÒu kiÖn ®ã, viÖc thµnh lËp vµ sö dông c¸c quü dù tr÷, dù phßng tµi chÝnh cña nhµ n­íc lµ cÇn thiÕt nh»m kh¾c phôc nh÷ng rñi ro, bÊt tr¾c, t¹o ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o sù c©n ®èi trong ho¹t ®éng cña NSNN.

Thùc chÊt cña viÖc qu¶n lý quü dù tr÷, dù phßng tµi chÝnh cña Nhµ n­íc lµ viÖc x¸c lËp c¸c ®Þnh møc trÝch, h×nh thµnh c¸c quy chÕ sö dông; x©y dùng chÕ ®é kiÓm tra, kiÓm so¸t thÝch hîp víi c¸c ®Æc ®iÓm cña quü dù tr÷, dù phßng.

1.4. Ph©n cÊp qu¶n lý Ng©n s¸ch nhµ n­íc

Ph©n cÊp qu¶n lý NSNN ®­îc nh×n nhËn nh­ lµ mét biÖn ph¸p qu¶n lý ho¹t ®éng cña NSNN. Thùc chÊt cña viÖc ph©n cÊp lµ viÖc ph©n chia tr¸ch nhiÖm qu¶n lý ho¹t ®éng cña NSNN theo tõng cÊp chÝnh quyÒn nh»m lµm cho ho¹t ®éng cña NSNN lµnh m¹nh vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao. Ph©n cÊp ho¹t ®éng qu¶n lý thu, chi NSNN ®­îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c thèng nhÊt, tËp trung d©n chñ, cã ph©n c«ng rµnh m¹ch theo quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn.

T­ t­ëng chØ ®¹o trong ph©n cÊp qu¶n lý NSNN theo LuËt Ng©n s¸ch nhµ n­íc (2002) lµ:

- Ph©n ®Þnh rµnh m¹ch nhiÖm vô thu chi cña tõng cÊp, cô thÓ:

Chia nguån thu thµnh 3 lo¹i:

+ Trung ­¬ng: 100%

+ §Þa ph­¬ng: 100%

+ §iÒu tiÕt theo tû lÖ gi÷a TW vµ ®Þa ph­¬ng

- TËp trung ®¹i bé phËn nguån thu tµi chÝnh lín, æn ®Þnh cho NSTW, t¹o cho NS§P cã nguån thu g¾n víi ®Þa bµn.

2. Qu¶n lý c¸c quü tµi chÝnh nhµ n­íc ngoµi Ng©n s¸ch nhµ n­íc

C¸c quü TCNN ngoµi NSNN cã nhiÒu lo¹i kh¸c nhau, ®¶m nhËn c¸c chøc n¨ng kh¸c nhau vµ cã môc ®Ých sö dông cô thÓ kh¸c nhau.

§èi víi lo¹i quü TCNN ngoµi NSNN ®¶m nhËn chøc n¨ng dù tr÷, dù phßng nguån tµi chÝnh trÝch tõ NSNN chiÕm tû träng lín th× viÖc qu¶n lý chñ yÕu lµ: x¸c lËp c¸c ®Þnh møc trÝch hîp lý; x©y dùng quy chÕ sö dông quü phï hîp víi môc ®Ých cô thÓ cña quü; kiÓm tra, kiÓm so¸t chÆt chÏ viÖc t¹o lËp vµ sö dông quü theo ®óng quy ®Þnh.

§èi víi lo¹i quü ®¶m nhËn chøc n¨ng hç trî cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng thu håi vèn, nguån tµi chÝnh cña quü chñ yÕu lµ huy ®éng tõ nguån tµi chÝnh t¹m thêi nhµn rçi cña c¸c tæ chøc x· héi vµ c¸c tÇng líp d©n c­ th× néi dung chñ yÕu cña qu¶n lý quü lµ: x¸c ®Þnh nhu cÇu nguån tµi chÝnh cÇn thiÕt ph¶i hç trî ®Ó thùc hiÖn viÖc huy ®éng; x¸c ®Þnh c¸c ph­¬ng thøc huy ®éng hîp lý vµ c¸c kªnh huy ®éng cã hiÖu qu¶; tÝnh to¸n kh¶ n¨ng hoµn tr¶; x©y dùng quy chÕ ph©n phèi, sö dông nguån tµi chÝnh hîp lý theo môc tiªu cña quü; vµ thùc hiÖn kiÓm tra, kiÓm so¸t chÆt chÏ qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ sö dông quü nh»m ®¶m b¶o hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña quü.

iii. tæ chøc bé m¸y qu¶n lý tµi chÝnh nhµ n­íc

Nh»m thùc hiÖn nh÷ng néi dung qu¶n lý TCNN nh­ ®· ®Ò cËp, viÖc nghiªn cøu h×nh thµnh bé m¸y qu¶n lý TCNN lµ mét ®ßi hái tÊt yÕu kh¸ch quan.

1. Nh÷ng c¨n cø vµ nguyªn t¾c tæ chøc bé m¸y qu¶n lý TCNN

1.1. Nh÷ng c¨n cø x¸c lËp tæ chøc bé m¸y qu¶n lý TCNN

Ho¹t ®éng cña bé m¸y qu¶n lý TCNN lu«n lu«n chÞu sù chi phèi cña tæ chøc bé m¸y chÝnh quyÒn vµ néi dung c¬ chÕ ho¹t ®éng cña c¸c kh©u cña TCNN. Do ®ã, viÖc thiÕt lËp bé m¸y qu¶n lý TCNN ph¶i dùa trªn hai c¨n cø chñ yÕu:

Mét lµ, c¨n cø vµo sù h×nh thµnh hÖ thèng c¸c cÊp chÝnh quyÒn vµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý kinh tÕ, x· héi cho c¸c cÊp chÝnh quyÒn, c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc.

Tµi chÝnh nhµ n­íc lµ lÜnh vùc quan träng cña hÖ thèng tµi chÝnh, ®¶m b¶o tiÒn vèn cÇn thiÕt ®Ó duy tr× ho¹t ®éng bé m¸y Nhµ n­íc vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nhiÖm vô kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi do Nhµ n­íc ®¶m nhËn. Theo b¶n chÊt kinh tÕ th× TCNN lµ quan hÖ tiÒn tÖ g¾n liÒn víi ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i tæng s¶n phÈm quèc d©n, nh»m h×nh thµnh c¸c kho¶n thu nhËp thuéc Nhµ n­íc vµ ®­îc sö dông ®Ó më réng s¶n xuÊt vµ tho¶ m·n c¸c nhu cÇu vÒ v¨n ho¸, x· héi, quèc phßng vµ qu¶n lý. Chñ thÓ cña c¸c quan hÖ tiÒn tÖ nµy lµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn, c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc (toµn phÇn vµ hçn hîp).

Nh­ vËy, x©y dùng bé m¸y qu¶n lý TCNN tr­íc hÕt ph¶i xuÊt ph¸t tõ sù h×nh thµnh hÖ thèng chÝnh quyÒn c¸c cÊp vµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý kinh tÕ x· héi cho c¸c cÊp chÝnh quyÒn, c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc.

Qu¸ tr×nh h×nh thµnh hÖ thèng chÝnh quyÒn vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc c¸c cÊp lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan cña mäi thÓ chÕ chÝnh trÞ, nh»m thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ n­íc trªn mäi vïng l·nh thæ. Nãi cô thÓ h¬n, sù ra ®êi cña hÖ thèng chÝnh quyÒn nhµ n­íc nhiÒu cÊp lµ tiÒn ®Ò cÇn thiÕt xuÊt hiÖn hÖ thèng NSNN nhiÒu cÊp. Phï hîp víi m« h×nh tæ chøc bé m¸y qu¶n lý Nhµ n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, hÖ thèng ng©n s¸ch n­íc ta bao gåm NSTW vµ ng©n s¸ch c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng.

Hai lµ, c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm, néi dung ho¹t ®éng cña tõng kh©u cña TCNN.

Néi dung ho¹t ®éng cña TCNN rÊt ®a d¹ng. Nãi ®Õn TCNN kh«ng chØ cã ng©n s¸ch c¸c cÊp chÝnh quyÒn mµ cßn bao gåm nhiÒu kh©u riªng biÖt kh¸c, mçi kh©u hoµn thµnh nh÷ng chøc n¨ng vµ nhiÖm vô ®Æc thï riªng. Nh­ ®· biÕt, hÖ thèng TCNN, nÕu ph©n theo môc tiªu vµ néi dung ho¹t ®éng, bao gåm ng©n s¸ch c¸c cÊp chÝnh quyÒn nhµ n­íc, c¸c quü ngoµi ng©n s¸ch, tÝn dông nhµ n­íc vµ bao gåm c¶ tµi chÝnh doanh nghiÖp nhµ n­íc. Nhê cã chøc n¨ng ho¹t ®éng kh¸c nhau cña c¸c kh©u tµi chÝnh nµy, Nhµ n­íc t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ x· héi, gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò theo ngµnh vµ l·nh thæ.

C¸c quü ngoµi ng©n s¸ch lµ kh©u riªng biÖt cña TCNN. MÆc dÇu c¸c quü ngoµi ng©n s¸ch chÞu sù qu¶n lý cña chÝnh quyÒn c¸c cÊp, nh­ng ®­îc t¸ch khái ng©n s¸ch vµ cã tÝnh ®éc lËp nhÊt ®Þnh. Chøc n¨ng chÝnh cña c¸c quü ngoµi ng©n s¸ch dï cña bÊt kú cÊp chÝnh quyÒn nµo ®Òu nh»m b¶o ®¶m kinh phÝ ®Ó thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p theo nh÷ng môc tiªu riªng b»ng c¸c kho¶n trÝch phï hîp vµ b»ng c¸c nguån vèn huy ®éng kh¸c. ViÖc t¸ch c¸c nguån vèn cÊp ph¸t ®Ó thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p theo môc tiªu riªng khái nguån vèn ng©n s¸ch, cho phÐp më réng nguån vèn huy ®éng b»ng c¸c kho¶n thu bæ sung nh­ c¸c kho¶n tiÕt kiÖm, c¸c kho¶n nép vµ ñng hé tù nguyÖn cña c¸c thÓ nh©n vµ ph¸p nh©n, c¸c kho¶n thu tõ xæ sè kiÕn thiÕt... h¬n n÷a ®iÒu ®ã ®¶m b¶o cho viÖc sö dông vèn ®óng môc ®Ých.

Quy chÕ tù chñ cña c¸c quü ngoµi ng©n s¸ch cho phÐp ®¶m b¶o cÊp ph¸t kÞp thêi cho viÖc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p, c¸c ch­¬ng tr×nh v¨n ho¸, x· héi quan träng. Kh¸c víi ng©n s¸ch, quü ngoµi ng©n s¸ch chÞu sù ®iÒu chØnh vµ kiÓm tra Ýt h¬n tõ c¸c tæ chøc chÝnh quyÒn Nhµ n­íc. Do chç nh÷ng thay ®æi trong h­íng sö dông quü ngoµi ng©n s¸ch ®­îc thùc hiÖn kh«ng cÇn cã sù tham gia cña Quèc héi, nªn t¹o kh¶ n¨ng thùc hiÖn chi c¸c quü theo chÕ ®é linh ho¹t h¬n vµ thóc ®Èy mèi quan t©m cña c¸c tæ chøc sö dông quü trong viÖc khai th¸c thªm nguån vèn. Quü ngoµi ng©n s¸ch cßn ®ãng vai trß lµ nguån tµi chÝnh dù tr÷, gióp cho c¸c cÊp chÝnh quyÒn trong nh÷ng tr­êng hîp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, nhê ®ã n©ng cao tÝnh c¬ ®éng cña c¸c nguån tµi chÝnh trong khu«n khæ hÖ thèng TCNN thèng nhÊt.

C¸c quü ngoµi ng©n s¸ch cã nh÷ng kh¸c nhau c¶ vÒ môc ®Ých, chøc n¨ng ho¹t ®éng, c¶ vÒ cÊp qu¶n lý. Theo chøc n¨ng ho¹t ®éng cã thÓ chia c¸c quü ngoµi ng©n s¸ch thµnh c¸c quü cã tÝnh chÊt kinh tÕ, quü cã tÝnh chÊt x· héi vµ quü cã tÝnh chÊt b¶o vÖ m«i tr­êng thiªn nhiªn. Theo cÊp qu¶n lý, c¸c quü nµy cã thÓ chia ra quü quèc gia vµ quü theo ®Þa ph­¬ng, vïng l·nh thæ.

C¸c quan hÖ tiÒn tÖ t¹o nªn néi dung cña tÝn dông nhµ n­íc còng lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña TCNN. Quan hÖ tÝn dông nhµ n­íc xuÊt hiÖn g¾n liÒn víi viÖc ®éng viªn vèn tiÒn tÖ t¹m thêi nhµn rçi cña c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc vµ d©n c­, ®Ó c¸c tæ chøc chÝnh quyÒn sö dông nh»m ®¶m b¶o cÊp ph¸t kinh phÝ cho c¸c kho¶n chi tiªu cña Nhµ n­íc. ViÖc thu hót vèn t¹m thêi nhµn rçi cña c¸c ph¸p nh©n vµ thÓ nh©n ®­îc thùc hiÖn b»ng viÖc b¸n trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh tÝn phiÕu kho b¹c vµ tr¸i phiÕu ChÝnh phñ. Vèn ®­îc huy ®éng trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh sÏ ®­îc dïng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, chñ yÕu th«ng qua viÖc cÊp vèn thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh cho vay dµi h¹n.

Nh­ vËy, nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y ®· kh¼ng ®Þnh r»ng c¸ch thøc tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh nhµ n­íc, qu¸ tr×nh ph©n cÊp qu¶n lý, ®Æc ®iÓm, néi dung vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña c¸c kh©u TCNN lµ c¨n cø xuÊt ph¸t ®Ó h×nh thµnh bé m¸y qu¶n lý TCNN phï hîp.

1.2. Nh÷ng nguyªn t¾c tæ chøc bé m¸y qu¶n lý TCNN

Tæ chøc qu¶n lý tµi chÝnh mét c¸ch ®óng ®¾n cã ý nghÜa hµng ®Çu ®èi víi viÖc huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi chÝnh. HiÖu qu¶ qu¶n lý TCNN phÇn lín phô thuéc vµo viÖc tæ chøc hîp lý c«ng t¸c cña c¸c chñ thÓ qu¶n lý bao gåm c¸c c¬ quan tµi chÝnh tõ Trung ­¬ng xuèng ®Þa ph­¬ng, c¬ quan thuÕ nhµ n­íc vµ bé m¸y qu¶n lý tµi chÝnh trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n.

Nh»m n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lý, viÖc tæ chøc bé m¸y qu¶n lý TCNN cÇn ph¶i dùa trªn c¸c nguyªn t¾c sau ®©y:

Mét lµ, Qu¸n triÖt nguyªn t¾c thèng nhÊt, tËp trung - d©n chñ trong tæ chøc bé m¸y qu¶n lý TCNN.

Nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n, lµ “x­¬ng sèng” cña hÖ thèng qu¶n lý kinh tÕ x· héi cña Nhµ n­íc ta. Trong tæ chøc bé m¸y qu¶n lý TCNN ph¶i coi träng nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ, võa ph¸t huy søc m¹nh cña c¶ hÖ thèng, ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt cña nÒn tµi chÝnh quèc gia, võa ®¶m b¶o tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña mäi cÊp qu¶n lý trong viÖc xö lý c¸c vÊn ®Ò tµi chÝnh vµ NSNN.

§¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt cña nÒn tµi chÝnh quèc gia lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó ®­a mäi ho¹t ®éng TCNN, ho¹t ®éng thu, chi NSNN c¸c cÊp vµo nÒn nÕp, theo ®óng quü ®¹o qu¶n lý kinh tÕ tµi chÝnh cña Nhµ n­íc, t¹o nªn mèi liªn hÖ g¾n bã h÷u c¬ gi÷a c¸c kh©u cña hÖ thèng TCNN, lµm cho ho¹t ®éng TCNN phï hîp, phôc vô vµ thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi.

Thùc hiÖn yªu cÇu ®ã ®ßi hái ph¶i n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý thèng nhÊt cña Nhµ n­íc Trung ­¬ng th«ng qua viÖc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é chi tiªu, ®Þnh møc thu, chi tµi chÝnh, thu, chi NSNN, b»ng viÖc ph¸t huy triÖt ®Ó quyÒn lùc cña Quèc héi trong viÖc quyÕt ®Þnh dù ¸n ng©n s¸ch vµ phª chuÈn tæng quyÕt to¸n ng©n s¸ch. §ång thêi, cÇn ph¶i n©ng cao vai trß ®iÒu hµnh cña c¸c c¬ quan chÊp ph¸p vµ c¸c c¬ quan chuyªn m«n trong qu¸ tr×nh lËp, chÊp hµnh dù ¸n ng©n s¸ch vµ qu¶n lý TCNN.

MÆt kh¸c, thùc hiÖn nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ ®ßi hái ph¶i cã sù ph©n cÊp tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n cho cÊp d­íi vµ cho ®Þa ph­¬ng. ChÝnh quyÒn c¸c cÊp cã tr¸ch nhiÖm h­íng dÉn, kiÓm tra vÖc thùc hiÖn, ®¶m b¶o thùc hiÖn nghiªm tóc c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é chi tiªu, ®Þnh møc thu, chi tµi chÝnh Nhµ n­íc ®· ban hµnh. ChÝnh quyÒn nhµ n­íc c¸c cÊp kh«ng ®­îc tù ý ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch chÕ ®é tµi chÝnh riªng tr¸i víi quy ®Þnh cña Trung ­¬ng, ph¶i thùc hiÖn nhiÖm vô thu, chi TCNN theo ®óng kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch chÕ ®é tµi chÝnh do Trung ­¬ng quy ®Þnh thèng nhÊt. §ång thêi, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, c¸c c¬ quan qu¶n lý tµi chÝnh cÊp d­íi ®­îc giao tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n phï hîp, ®¶m b¶o cho c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý ®­îc ®­a ra trªn nh÷ng c¬ së th«ng tin ®Çy ®ñ, cã c¨n cø vµ ph¸t huy ®­îc vai trß chñ ®éng s¸ng t¹o, ý thøc tr¸ch nhiÖm cña c¸c chñ thÓ qu¶n lý TCNN trong viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch thu chi hµng n¨m vµ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®ã.

Hai lµ, Thùc hiÖn nguyªn t¾c kÕt hîp qu¶n lý theo ngµnh víi qu¶n lý theo ®Þa ph­¬ng vµ vïng l·nh thæ trong tæ chøc bé m¸y qu¶n lý TCNN.

Chuyªn m«n ho¸ theo ngµnh vµ ph©n bè theo vïng l·nh thæ lµ ®Æc tr­ng, cã tÝnh quy luËt cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. HÖ thèng qu¶n lý ph¶i ®­îc tæ chøc phï hîp víi sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Víi t­ c¸ch lµ mét bé phËn trong hÖ thèng qu¶n lý nãi chung, tæ chøc bé m¸y qu¶n lý TCNN kh«ng thÓ t¸ch khái nguyªn t¾c phæ biÕn nµy. Tæ chøc qu¶n lý theo chuyªn ngµnh kh«ng chØ ®¶m b¶o qu¶n lý thèng nhÊt, chÆt chÏ mäi nguån TCNN vÒ chÝnh s¸ch chÕ ®é chi tiªu, ®Þnh møc thu, chi tµi chÝnh, mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn h×nh thøc vµ ph­¬ng ph¸p cÊp ph¸t, qu¶n lý tµi chÝnh phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña ngµnh kinh tÕ kü thuËt. MÆt kh¸c tæ chøc qu¶n lý theo ngµnh cÇn ®­îc kÕt hîp víi ph©n cÊp qu¶n lý cho ®Þa ph­¬ng vµ vïng l·nh thæ, thÓ hiÖn ë sù ph©n biÖt quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm qu¶n lý nhµ n­íc cña cÊp tØnh, thµnh phè. §ã còng lµ sù thÓ hiÖn vµ cô thÓ ho¸ nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ trong qu¶n lý kinh tÕ phï hîp víi c¬ cÊu ngµnh vµ c¬ cÊu l·nh thæ trong tõng giai ®o¹n, vµ còng lµ ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m cho chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc chñ ®éng s¸ng t¹o cña m×nh trong viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý toµn diÖn trªn ph¹m vi ®¬n vÞ hµnh chÝnh – l·nh thæ. Hai mÆt qu¶n lý theo ngµnh vµ qu¶n lý theo l·nh thæ kh«ng t¸ch biÖt nhau,  kh«ng ph¶i Bé chØ qu¶n lý theo ngµnh mµ kh«ng cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý theo l·nh thæ, còng nh­ kh«ng ph¶i chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng chØ qu¶n lý theo l·nh thæ t¸ch khái qu¶n lý ngµnh.

Qu¸n triÖt nguyªn t¾c trªn ®©y, bé m¸y qu¶n lý TCNN cÇn ph¶i ®­îc tæ chøc võa theo hÖ thèng chuyªn ngµnh thèng nhÊt tõ Trung ­¬ng xuèng c¸c ®Þa ph­¬ng trong c¶ n­íc, ®ång thêi chÞu sù chØ ®¹o song trïng cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng. CÇn x¸c ®Þnh râ chøc n¨ng, nhiÖm vô qu¶n lý theo ngµnh cña Bé Tµi chÝnh vµ c¸c c¬ quan trung ­¬ng ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng TCNN, ®ång thêi cÇn quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn vµ c¬ quan tµi chÝnh ®Þa ph­¬ng ®èi víi ho¹t ®éng TCNN diÔn ra trªn ®Þa bµn l·nh thæ ë ®Þa ph­¬ng. Nh÷ng yªu cÇu nµy cÇn ®­îc quy ®Þnh râ trong LuËt Ng©n s¸ch nhµ n­íc, LuËt Ng©n hµng nhµ n­íc vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c cña Nhµ n­íc vÒ chøc n¨ng nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng trong qu¶n lý TCNN.

Ba lµ, qu¸n triÖt nguyªn t¾c tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ trong tæ chøc bé m¸y qu¶n lý TCNN.

TiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ lµ nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh quy luËt cña mçi chÕ ®é kinh tÕ x· héi, nã võa lµ môc tiªu, võa lµ tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña mäi hÖ thèng qu¶n lý. Yªu cÇu cña nguyªn t¾c nµy vËn dông vµo viÖc tæ chøc bé m¸y qu¶n lý thÓ hiÖn ë chç, mét tæ chøc ®­îc coi lµ cã hiÖu qu¶ nÕu nã ®­îc x©y dùng ®Ó gióp cho viÖc hoµn thµnh c¸c môc tiªu qu¶n lý víi møc tæi thiÓu vÒ chi phÝ.

Qu¸n triÖt nguyªn t¾c tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ ®ßi hái tæ chøc bé m¸y qu¶n lý TCNN ph¶i phï hîp víi tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh vµ ph©n cÊp qu¶n lý kinh tÕ tµi chÝnh gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn nhµ n­íc, ë ®©y ®ßi hái ph¶i cã sù t­¬ng hîp gi÷a quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm. §ång thêi bé m¸y qu¶n lý ph¶i ®­îc tæ chøc phï hîp víi ®Æc ®iÓm, néi dung vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña c¸c kh©u TCNN trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng, ph¹m vi, néi dung, c¬ chÕ ho¹t ®éng cña hÖ thèng c¸c kh©u TCNN ®· cã nhiÒu thay ®æi, ë ®©y ®ßi hái ph¶i thiÕt kÕ mét bé m¸y tæ chøc gåm c¸c bé phËn, c¸c c¸ nh©n phï hîp víi yªu cÇu míi cña ho¹t ®éng TCNN. H¬n n÷a mét vÞ trÝ c«ng t¸c hay mét bé phËn trong c¬ cÊu tæ chøc ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh râ rµng môc tiªu cÇn ph¶i ®¹t, néi dung ho¹t ®éng vµ tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n ®­îc giao, tiªu chuÈn cho tõng chøc danh c¸n bé, còng nh­ nh÷ng mèi liªn hÖ víi c¸c bé phËn c«ng t¸c kh¸c.

§Ó ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ vÒ mÆt tæ chøc cßn cÇn ph¶i thÊy râ giíi h¹n vÒ tÇm qu¶n lý, ë chç, ë mçi c­¬ng vÞ qu¶n lý ®Òu cã mét sè giíi h¹n nhÊt ®Þnh nh÷ng ng­êi mµ mét c¸ nh©n cã thÓ qu¶n lý cã kÕt qu¶. Yªu cÇu nµy ®ßi hái ph¶i thu gän c¸c ®Çu mèi qu¶n lý, tinh gi¶n bé m¸y, bít kh©u trung gian, t¹o cho bé m¸y tæ chøc qu¶n lý cã hiÖu qu¶.

2. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña bé m¸y qu¶n lý tµi chÝnh nhµ n­íc hiÖn nay ë ViÖt Nam

Theo HiÕn ph¸p, qu¶n lý chung vÒ tµi chÝnh trªn ph¹m vi c¶ n­íc thuéc Quèc héi vµ ChÝnh phñ, cßn qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô tµi chÝnh lµ tr¸ch nhiÖm cña bé m¸y tæ chøc c¸c c¬ quan tµi chÝnh, nhê ®ã Nhµ n­íc l·nh ®¹o, ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng tµi chÝnh trong tÊt c¶ c¸c bé phËn vµ lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Bé Tµi chÝnh vµ c¸c c¬ quan tµi chÝnh cÊp d­íi cña nã, c¸c tæ chøc qu¶n lý tµi chÝnh chuyªn ngµnh thùc hiÖn toµn bé c«ng t¸c qu¶n lý TCNN.

XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô g¾n liÒn víi ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ x· héi, hiÖn nay c¬ cÊu tæ chøc b« m¸y qu¶n lý TCNN ®· ®­îc hoµn thiÖn thªm mét b­íc. So víi tr­íc ®©y, c¬ cÊu tæ chøc míi ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ, nh»m h­íng vµo viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý TCNN. Nh÷ng thay ®æi trong c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y qu¶n lý TCNN ®­îc quyÕt ®Þnh bëi chøc n¨ng, vai trß míi cña Bé Tµi chÝnh, nh­ lµ mét trong nh÷ng bé kinh tÕ chñ yÕu, ®ãng vai trß quan träng trong tiÕn tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, bao cÊp sang kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. Nh÷ng thay ®æi ®ã dùa trªn c¬ së t¨ng c­êng vai trß ®iÒu chØnh vÜ m« cña TCNN vµ ¸p dông réng r·i biÖn ph¸p kinh tÕ trong qu¶n lý g¾n liÒn víi viÖc më réng tÝnh ®éc lËp, tù chñ cña c¸c ®Þa ph­¬ng, c¸c doanh nghiÖp.

2.1. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Bé Tµi chÝnh (*)

Bé Tµi chÝnh lµ c¬ quan cña ChÝnh phñ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vÒ tµi chÝnh, ng©n s¸ch nhµ n­íc, thuÕ, phÝ, lÖ phÝ vµ thu kh¸c cña ng©n s¸ch nhµ n­íc, dù tr÷ quèc gia, c¸c quü TCNN, ®Çu t­ tµi chÝnh, tµi chÝnh doanh nghiÖp vµ ho¹t ®éng dÞch vô tµi chÝnh (gäi chung lµ lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n s¸ch), h¶i quan, kÕ to¸n, kiÓm to¸n ®éc lËp vµ gi¸ c¶ trong ph¹m vi c¶ n­íc; qu¶n lý nhµ n­íc c¸c dÞch vô c«ng trong lÜnh vùc tµi chÝnh- ng©n s¸ch, h¶i quan, kÕ to¸n, kiÓm to¸n ®éc lËp vµ gi¸ c¶; thùc hiÖn ®¹i diÖn chñ së h÷u phÇn vèn cña nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

Bé Tµi chÝnh cã c¸c nhiÖm vô cô thÓ sau ®©y:

- X©y dùng c¸c dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh vµ dù th¶o c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c vÒ lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n s¸ch , h¶i quan, kÕ to¸n, kiÓm to¸n ®éc lËp vµ gi¸ c¶.

- LËp dù to¸n ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ ph­¬ng ¸n ph©n bæ ng©n s¸ch trung ­¬ng hµng n¨m, dù to¸n ®iÒu chØnh ng©n s¸ch nhµ n­íc trong tr­êng hîp cÇn thiÕt, quyÕt to¸n ng©n s¸ch trung ­¬ng, quyÕt to¸n ng©n s¸ch nhµ n­íc.

- Qu¶n lý thu thuÕ, phÝ, lÖ phÝ vµ thu kh¸c cña ng©n s¸ch nhµ n­íc.

- Qu¶n lý quü ng©n s¸ch, quü dù tr÷ nhµ n­íc vµ c¸c quü tµi chÝnh kh¸c cña nhµ n­íc.

- Qu¶n lý dù tr÷ quèc gia.

- Thùc hiÖn ®¹i diÖn chñ së h÷u phÇn vèn cña Nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp.

- Thèng nhÊt qu¶n lý nhµ n­íc vÒ vay vµ tr¶ nî cña ChÝnh phñ, vay vµ tr¶ nî cña quèc gia vµ c¸c nguån viÖn trî quèc tÕ.

- Qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng, tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng vµ dÞch vô tµi chÝnh (kinh doanh b¶o hiÓm, xæ sè, dÞch vô tµi chÝnh, kÕ to¸n kiÓm to¸n, t­ vÊn thuÕ, kinh doanh vµ giao dÞch chøng kho¸n).

- Qu¶n lý ho¹t ®éng h¶i quan.

- Qu¶n lý gi¸.

- Ph¸t hµnh c«ng tr¸i, tr¸i phiÕu ChÝnh phñ vµ qu¶n lý thÞ tr­êng chøng kho¸n.

- Thùc hiÖn hîp t¸c quèc tÕ vµ héi nhËp quèc tÕ trong c¸c lÜnh vùc thuéc ph¹m vi qu¶n lý nhµ n­íc cña Bé vµ ®¹i diÖn cña ChÝnh phñ t¹i c¸c diÔn ®µn tµi chÝnh quèc tÕ song ph­¬ng ®a ph­¬ng theo sù ph©n c«ng cña ChÝnh phñ.

- Thùc hiÖn c«ng t¸c kiÓm tra, thanh tra tµi chÝnh ®èi víi c¸c lÜnh vùc thuéc ph¹m vi qu¶n lý cña Bé.

§Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh, bé m¸y cña Bé Tµi chÝnh ®­îc tæ chøc thµnh c¸c Vô chøc n¨ng vµ c¸c tæ chøc qu¶n lý tµi chÝnh chuyªn ngµnh trùc thuéc Bé. Bªn c¹nh ®ã cßn cã mét sè tæ chøc qu¶n lý  tµi chÝnh chuyªn ngµnh kh«ng trùc thuéc Bé Tµi chÝnh thùc hiÖn nhiÖm vô qu¶n lý tµi chÝnh nhµ n­íc trªn ph¹m vi c¶ n­íc vÒ nh÷ng lÜnh vùc chuyªn biÖt nh­: B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam, Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam..., mét sè tæ chøc kh¸c l¹i thùc hiÖn nhiÖm vô qu¶n lý tµi chÝnh nhµ n­íc trªn ph¹m vi tõng ®Þa ph­¬ng theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh nh­: C¸c Së tµi chÝnh (ë cÊp tØnh vµ t­¬ng ®­¬ng), c¸c Phßng tµi chÝnh (ë cÊp huyÖn vµ t­¬ng ®­¬ng) c¸c Ban tµi chÝnh (ë cÊp x· vµ t­¬ng ®­¬ng). PhÇn d­íi ®©y sÏ giíi thiÖu vÒ chøc n¨ng nhiÖm vô cña mét sè tæ chøc qu¶n lý tµi chÝnh chuyªn ngµnh thùc hiÖn nhiÖm vô qu¶n lý tµi chÝnh Nhµ n­íc trªn ph¹m vi c¶ n­íc.

2.2. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¸c tæ chøc qu¶n lý tµi chÝnh chuyªn ngµnh

2.2.1. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Kho b¹c nhµ n­íc (*)

Kho b¹c nhµ n­íc lµ tæ chøc trùc thuéc Bé Tµi chÝnh thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vÒ quü ng©n s¸ch nhµ n­íc, c¸c quü tµi chÝnh nhµ n­íc vµ c¸c quü kh¸c cña nhµ n­íc, thùc hiÖn viÖc huy ®éng vèn cho Ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ cho ®Çu t­ ph¸t triÓn qua h×nh thøc ph¸t hµnh c«ng tr¸i, tr¸i phiÕu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

Kho b¹c nhµ n­íc cã c¸c nhiÖm vô sau ®©y:

- So¹n th¶o c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ qu¶n lý quü ng©n s¸ch nhµ n­íc, c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c thuéc ph¹m vi thÈm quyÒn cña Kho b¹c nhµ n­íc vµ tæ chøc thùc hiÖn thèng nhÊt trong c¶ n­íc, h­íng dÉn vÒ nghiÖp vô ho¹t ®éng cña Kho b¹c nhµ n­íc.

- Qu¶n lý quü NSNN vµ c¸c quü TCNN kh¸c bao gåm;

+ TËp trung vµ ph¶n ¸nh c¸c kho¶n thu ng©n s¸ch nhµ n­íc, bao gåm c¶ thu viÖn trî, vay nî trong n­íc vµ ngoµi n­íc. Thùc hiÖn viÖc thu, nép vµo quü NSNN vµ thanh to¸n sè thu ng©n s¸ch cho c¸c cÊp ng©n s¸ch theo quy ®Þnh cña LuËt NSNN vµ cña cÊp cã thÈm quyÒn.

+ Thùc hiÖn chi NSNN, kiÓm so¸t, thanh to¸n chi tr¶ c¸c kho¶n chi NSNN theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

+ Qu¶n lý kiÓm so¸t vµ thùc hiÖn nhËp, xuÊt c¸c quü TCNN vµ c¸c kho¶n t¹m thu, t¹m gi÷, tÞch thu, ký c­îc, ký quü theo quyÕt ®Þnh cña c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn.

+ Qu¶n lý c¸c tµi s¶n quèc gia quý hiÕm ®­îc giao vµ qu¶n lý tiÒn, tµi s¶n c¸c lo¹i chøng chØ cã gi¸ cña Nhµ n­íc vµ cña c¸c ®¬n vÞ, c¸ nh©n göi t¹i Kho b¹c nhµ n­íc.

- Thùc hiÖn nghiÖp vô thanh to¸n vµ ®iÒu hµnh tån ng©n Kho b¹c Nhµ n­íc bao gåm:

+ Më tµi kho¶n, kiÓm so¸t tµi kho¶n tiÒn göi vµ thùc hiÖn thanh to¸n  b»ng tiÒn mÆt, chuyÓn kho¶n ®èi víi c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ, c¸ nh©n cã quan hÖ giao dÞch víi Kho b¹c nhµ n­íc. Më tµi kho¶n tiÒn göi (cã kú h¹n vµ kh«ng cã kú h¹n) t¹i Ng©n hµng nhµ n­íc hoÆc Ng©n hµng th­¬ng m¹i nhµ n­íc ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô cña Kho b¹c nhµ n­íc.

+ Tæ chøc qu¶n lý ®iÒu hµnh tån ng©n Kho b¹c Nhµ n­íc tËp trung thèng nhÊt trong toµn hÖ thèng KBNN, b¶o ®¶m c¸c nhu cÇu thanh to¸n, chi tr¶ cña NSNN vµ c¸c ®èi t­îng giao dÞch kh¸c.

+ §­îc sö dông tån ng©n KBNN t¹m øng cho Ng©n s¸ch nhµ n­íc theo quyÕt ®Þnh cña Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh.

- Tæ chøc c«ng t¸c kÕ to¸n, thèng kª vµ chÕ ®é b¸o c¸o tµi chÝnh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

- Thùc hiÖn mét sè dÞch vô tÝn dông theo quy ®Þnh hoÆc ®­îc uû th¸c.

- Tæ chøc c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra, qu¶n lý hÖ thèng th«ng tin trong toµn bé hÖ thèng KBNN.

KBNN ®­îc tæ chøc theo nguyªn t¾c tËp trung thèng nhÊt thµnh hÖ thèng däc theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh tõ TW ®Õn ®Þa ph­¬ng víi c¬ cÊu tæ chøc nh­ sau:

- KBNN ë TW trùc thuéc Bé Tµi chÝnh.

- KBNN c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc TW trùc thuéc KBNNTW.

- KBNN quËn, huyÖn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh trùc thuéc KBNN tØnh, thµnh phè trùc thuéc TW.

2.2.2. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Tæng côc ThuÕ (*)

Tæng côc ThuÕ lµ tæ chøc thuéc Bé Tµi chÝnh, thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi c¸c kho¶n thu néi ®Þa, bao gåm thuÕ, phÝ, lÖ phÝ vµ c¸c kho¶n thu kh¸c cña NSNN (gäi chung lµ thuÕ) theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

Tæng côc ThuÕ cã c¸c nhiÖm sau ®©y:

- So¹n th¶o c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ qu¶n lý thu thuÕ vµ tæ chøc thùc hiÖn thèng nhÊt trong c¶ n­íc.

- LËp dù to¸n thu thuÕ hµng n¨m.

- H­íng dÉn nghiÖp vô vÒ kª khai, tÝnh thuÕ, ph¸t hµnh th«ng b¸o thuÕ vµ tæ chøc thùc hiÖn thèng nhÊt trong c¶ n­íc.

- Tuyªn truyÒn, gi¸o dôc, vËn ®éng thùc hiÖn nghiªm chØnh nghÜa vô nép thuÕ theo quy ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng hç trî cho c¸c tæ chøc, c¸ nh©n nép thuÕ.

- §Ò nghÞ hoÆc ®­îc quyÕt ®Þnh theo thÈm quyÒn viÖc miÔn, gi¶m, hoµn thuÕ, tr­ng thu thuÕ, Ên ®Þnh thuÕ, c­ìng chÕ thi hµnh ph¸p luËt vÒ thuÕ theo quy ®Þnh.

- Thanh tra, kiÓm tra, kiÓm so¸t viÖc kª khai thuÕ, hoµn thuÕ, miÔn gi¶m thuÕ, nép thuÕ, quyÕt to¸n thuÕ vµ chÊp hµnh ph¸p luËt thuÕ ®èi víi c¸c tæ chøc, c¸ nh©n nép thuÕ, tæ chøc c¸ nh©n qu¶n lý thu thuÕ, gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o vÒ thuÕ.

- Tæ chøc thùc hiÖn c«ng t¸c kÕ to¸n, thèng kª thuÕ vµ chÕ ®é b¸o c¸o tµi chÝnh theo quy ®Þnh.

- Qu¶n lý hå s¬, tµi liÖu, Ên chØ thuÕ, l­u gi÷ c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn c«ng t¸c thu thuÕ cña c¸c ®èi t­îng nép thuÕ.

Tæng côc ThuÕ ®­îc tæ chøc theo nguyªn t¾c tËp trung thèng nhÊt thµnh hÖ thèng däc tõ TW ®Õn ®Þa ph­¬ng theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh víi c¬ cÊu tæ chøc nh­ sau:

- Tæng côc ThuÕ.

- Côc ThuÕ ë c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc TW (gäi chung lµ Côc ThuÕ tØnh trùc thuéc Tæng côc ThuÕ).

- Chi côc ThuÕ ë c¸c huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh (gäi chung lµ Chi côc ThuÕ huyÖn) trùc thuéc Côc thuÕ tØnh.

2.2.3. Chøc n¨ng nhiÖm vô cña Tæng côc H¶i quan (*)

Tæng côc H¶i quan lµ c¬ quan trùc thuéc Bé Tµi chÝnh, gióp Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc chuyªn ngµnh vÒ h¶i quan; thùc thi ph¸p luËt h¶i quan trong ph¹m vi c¶ n­íc.

Tæng côc H¶i quan cã c¸c nhiÖm vô sau ®©y:

- KiÓm tra, gi¸m s¸t h¶i quan ®èi víi hµng ho¸ vµ ph­¬ng tiÖn xuÊt khÈu, nhËp khÈu qu¸ c¶nh.

- Phßng, chèng bu«n lËu, vËn chuyÓn tr¸i phÐp hµng ho¸ qua biªn giíi.

- Tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ thuÕ vµ c¸c kho¶n thu kh¸c ®èi víi hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu.

- Tæ chøc thùc hiÖn kiÓm tra sau th«ng quan ®èi víi hµng ho¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu.

Tæng côc H¶i quan ®­îc tæ chøc theo nguyªn t¾c tËp trung thèng nhÊt thµnh hÖ thèng tõ TW ®Õn ®Þa ph­¬ng, víi c¬ cÊu tæ chøc nh­ sau:

- Tæng côc H¶i quan.

- C¸c Côc H¶i quan tØnh, liªn tØnh, thµnh phè trùc thuéc TW (gäi chung lµ c¸c Côc h¶i quan ®Þa ph­¬ng) trùc thuéc Tæng côc H¶i quan.

- C¸c chi côc H¶i quan cöa khÈu, §éi kiÓm so¸t H¶i quan vµ ®¬n vÞ t­¬ng ®­¬ng trùc thuéc Côc H¶i quan ®Þa ph­¬ng.

2.2.4. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Côc Dù tr÷ quèc gia(*)

Côc Dù tr÷ quèc gia lµ tæ chøc thuéc Bé Tµi chÝnh, thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ dù tr÷ quèc gia vµ trùc tiÕp qu¶n lý mét sè lo¹i hµng dù tr÷ quèc gia theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

Côc Dù tr÷ quèc gia cã c¸c nhiÖm vô sau ®©y:

- So¹n th¶o c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ lÜnh vùc dù tr÷ quèc gia.

- X©y dùng chiÕn l­îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch dµi h¹n, n¨m n¨m, hµng n¨m, vÒ dù tr÷ quèc gia; ph­¬ng ¸n sö dông quü dù tr÷ quèc gia hµng n¨m, vµ trong c¸c tr­êng hîp ®ét xuÊt.

- Phèi hîp víi c¸c c¬ quan cã liªn quan lËp dù to¸n vµ ph©n bæ vèn bæ sung dù tr÷ quèc gia cña NSTW cho c¸c Bé, ngµnh ®­îc ph©n c«ng dù tr÷ quèc gia, x¸c ®Þnh gi¸, khung gi¸ mua, b¸n, chi phÝ nhËp, xuÊt b¶o qu¶n hµng dù tr÷ quèc gia.

- ThÈm ®Þnh, tæng hîp quyÕt to¸n viÖc sö dông NSNN cho ho¹t ®éng nhËp, xuÊt hµng dù tr÷ quèc gia cña c¸c c¬ quan ®­îc giao nhiÖm vô trùc tiÕp qu¶n lý hµng dù tr÷ quèc gia.

- Tæ chøc kiÓm tra viÖc chÊp hµnh quy chÕ qu¶n lý hµng dù tr÷ quèc gia ®èi víi c¸c Bé, ngµnh ®­îc giao qu¶n lý hµng dù tr÷ quèc gia; ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p xö lý nh÷ng vi ph¹m vÒ qu¶n lý hµng dù tr÷ quèc gia theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

- H­íng dÉn vÒ chuyªn m«n, nghiÖp vô qu¶n lý dù tr÷ quèc gia.

- Trùc tiÕp qu¶n lý mét sè lo¹i hµng dù tr÷ quèc gia ®­îc giao bao gåm c¸c viÖc mua, b¸n, xuÊt, nhËp, b¶o qu¶n, b¶o vÖ an toµn c¸c mÆt hµng dù tr÷ quèc gia ®­îc giao theo ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

- Tæ chøc nghiªn cøu øng dông tiÕn bé khoa häc- kü thuËt vµ c«ng nghÖ ®Ó n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý, hiÖn ®¹i ho¸ hÖ thèng kho, trang thiÕt bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ b¶o qu¶n hµng dù tr÷ quèc gia.

- Thùc hiÖn hîp t¸c quèc tÕ vÒ lÜnh vùc dù tr÷ quèc gia theo ph©n c«ng cña Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh.

- Thùc hiÖn chÕ ®é b¸o c¸o thèng kª vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ vÒ t×nh h×nh qu¶n lý, sö dông hµng dù tr÷ quèc gia theo quy ®Þnh cña Nhµ n­íc.

Côc Dù tr÷ quèc gia ®­îc tæ chøc thµnh hÖ thèng däc, theo nguyªn t¾c tËp trung thèng nhÊt víi c¬ cÊu tæ chøc nh­ sau:

- ë Trung ­¬ng cã Côc Dù tr÷ quèc gia trùc thuéc Bé Tµi chÝnh.

- T¹i ®Þa ph­¬ng cã c¸c tæ chøc Dù tr÷ quèc gia khu vùc trùc thuéc Côc D÷ tr÷ quèc gia. HiÖn nay ë ViÖt Nam cã 19 tæ chøc Dù tr÷ quèc gia khu vùc.

2.2.5. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n­íc (*)

         Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n­íc lµ tæ chøc thuéc Bé Tµi chÝnh, chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh, thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n; trùc tiÕp qu¶n lý, gi¸m s¸t ho¹t ®éng chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n; qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng dÞch vô c«ng thuéc lÜnh vùc chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

          Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n­íc thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô, quyÒn h¹n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ nh÷ng nhiÖm vô, quyÒn h¹n cô thÓ sau ®©y:

          - X©y dùng, tr×nh Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n; chiÕn l­îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch dµi h¹n, n¨m n¨m, hµng n¨m vÒ chøng kho¸n, thÞ tr­êng chøng kho¸n;

         - Tr×nh Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh quyÕt ®Þnh theo thÈm quyÒn hoÆc ®Ó Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh xem xÐt, tr×nh Thñ t­íng ChÝnh phñ viÖc thµnh lËp, ®×nh chØ ho¹t ®éng hoÆc gi¶i thÓ Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n, Së Giao dÞch chøng kho¸n, Trung t©m L­u ký chøng kho¸n, c¸c tæ chøc kh¸c cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng chøng kho¸n vµ giao dÞch chøng kho¸n;

         - Tæ chøc thùc hiÖn c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt, chiÕn l­îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch vÒ chøng kho¸n, thÞ tr­êng chøng kho¸n sau khi ®­îc phª duyÖt;

         - Ban hµnh tiªu chuÈn, quy tr×nh, quy ph¹m chuyªn m«n nghiÖp vô, ®Þnh møc kinh tÕ - kü thuËt ®Ó ¸p dông trong c¸c tæ chøc, ®¬n vÞ trùc thuéc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ cña Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh;

         - CÊp, gia h¹n, ®×nh chØ hoÆc thu håi giÊy chøng nhËn ®¨ng ký ph¸t hµnh, ®¨ng ký giao dÞch, giÊy phÐp niªm yÕt, giÊy phÐp kinh doanh, chøng chØ hµnh nghÒ kinh doanh vµ dÞch vô chøng kho¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt;

      - Tæ chøc, qu¶n lý Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n, Së Giao dÞch chøng kho¸n vµ c¸c thÞ tr­êng giao dÞch chøng kho¸n cã tæ chøc, trung t©m l­u ký, ®¨ng ký, thanh to¸n bï trõ chøng kho¸n;

      - Qu¶n lý viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n ®èi víi c¸c tæ chøc ph¸t hµnh chøng kho¸n ra c«ng chóng, tæ chøc niªm yÕt chøng kho¸n, tæ chøc kinh doanh chøng kho¸n vµ tæ chøc phô trî theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt;

      - Thanh tra, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n tham gia ho¹t ®éng t¹i thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ xö lý c¸c vi ph¹m vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt;

       - H­íng dÉn, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc hiÖp héi chøng kho¸n thùc hiÖn môc ®Ých, t«n chØ vµ §iÒu lÖ ho¹t ®éng cña hiÖp héi; kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh cña Nhµ n­íc, xö lý hoÆc kiÕn nghÞ c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn xö lý c¸c vi ph¹m ph¸p luËt cña hiÖp héi chøng kho¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ ph©n c«ng cña Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh;

       - Thùc hiÖn chÕ ®é b¸o c¸o vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ ph©n cÊp qu¶n lý cña Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh;

        - Thùc hiÖn hîp t¸c quèc tÕ vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ ph©n c«ng cña Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh;

        - Thùc hiÖn c¶i c¸ch hµnh chÝnh theo môc tiªu vµ néi dung ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh cña Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n­íc ®­îc Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh phª duyÖt;

        - Tæ chøc c«ng t¸c ph©n tÝch dù b¸o, th«ng tin, tuyªn truyÒn, phæ cËp kiÕn thøc, ®µo t¹o vµ båi d­ìng vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n cho c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tham gia ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n;

          - Tæ chøc nghiªn cøu khoa häc vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n;

         - Tæ chøc, qu¶n lý vµ øng dông c«ng nghÖ th«ng tin; hiÖn ®¹i hãa c«ng t¸c qu¶n lý chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ ph©n cÊp qu¶n lý cña Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh;

         - Qu¶n lý tæ chøc bé m¸y, biªn chÕ, c¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc thuéc ph¹m vi qu¶n lý cña Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n­íc; tæ chøc ®µo t¹o, båi d­ìng chuyªn m«n, nghiÖp vô vµ thùc hiÖn chÕ ®é, chÝnh s¸ch ®èi víi c¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc thuéc Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n­íc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ ph©n cÊp qu¶n lý cña Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh;

         - Qu¶n lý tµi chÝnh, tµi s¶n ®­îc giao theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ ph©n cÊp qu¶n lý cña Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh;

C¬ cÊu tæ chøc cña Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n­íc 

Bé m¸y gióp viÖc Chñ tÞch ñy  ban Chøng kho¸n Nhµ n­íc:

   - Ban Ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n;

   - Ban Qu¶n lý ph¸t hµnh chøng kho¸n;

   - Ban Qu¶n lý kinh doanh chøng kho¸n;

   - Ban Hîp t¸c quèc tÕ;

   - Ban Tæ chøc c¸n bé;

   - Ban KÕ ho¹ch - Tµi chÝnh;

   - Ban Ph¸p chÕ;

   - Thanh tra;

   - V¨n phßng (cã ®¹i diÖn t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh).

 C¸c tæ chøc sù nghiÖp trùc thuéc:

   - Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n Hµ Néi;

   - Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n thµnh phè Hå ChÝ Minh;

   - Trung t©m Nghiªn cøu khoa häc vµ §µo t¹o chøng kho¸n;

   - Trung t©m Tin häc vµ Thèng kª;

   - T¹p chÝ Chøng kho¸n.

2.2.6. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam(*)

B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam lµ c¬ quan sù nghiÖp thuéc ChÝnh phñ, cã chøc n¨ng thùc hiÖn chÝnh s¸ch, chÕ ®é BHXH, BHYT (gäi chung lµ BHXH) vµ qu¶n lý BHXH theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam cã c¸c nhiÖm vô sau ®©y:

+ Tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch chÕ ®é BHXH, thu c¸c kho¶n ®ãng BHXH b¾t buéc vµ tù nguyÖn.

+ Qu¶n lý quü BHXH vµ tæ chøc viÖc chi tr¶ BHXH cho ng­êi tham gia BHXH ®­îc ®Çy ®ñ, thuËn tiÖn vµ ®óng thêi h¹n.

+ X©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn ®Ò ¸n vµ biÖn ph¸p ®Ó b¶o tån gi¸ trÞ vµ t¨ng tr­ëng quü BHXH.

+ KiÕn nghÞ víi ChÝnh phñ vµ c¸c c¬ quan nhµ n­íc cã liªn quan vÒ viÖc söa ®æi, bæ sung c¸c chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý quü, c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh (kÓ c¶ chi phÝ qu¶n lý bé m¸y cña BHXH) chÕ ®é BHXH.

+ Thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kh¸c cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña BHXH (nh­ cÊp sæ BHXH, l­u gi÷ hå s¬, thùc hiÖn thèng kª, kÕ to¸n, kiÓm tra thùc hiÖn c¸c chÕ ®é, gi¶i quyÕt khiÕu n¹i..).

B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam ®­îc tæ chøc nh­ sau:

+ Héi ®ång qu¶n lý BHXH ViÖt Nam lµ c¬ quan qu¶n lý cao nhÊt cña BHXH ViÖt Nam.

+ BHXH ViÖt Nam ®­îc tæ chøc qu¶n lý theo hÖ thèng däc, tËp trung thèng nhÊt tõ Trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng, bao gåm B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam ë Trung ­¬ng; ë c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng lµ b¶o hiÓm x· héi tØnh, thµnh phè trùc thuéc BHXH ViÖt Nam; ë quËn, huyÖn, thÞ x· lµ BHXH huyÖn quËn trùc thuéc BHXH tØnh (thµnh phè).

2.2.7. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam (*)

Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam lµ c¬ quan ngang bé cña ChÝnh phñ cã chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vÒ tiÒn tÖ, ho¹t ®éng ng©n hµng vµ lµ Ng©n hµng Trung ­¬ng cña n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam; qu¶n lý nhµ n­íc c¸c dÞch vô c«ng vµ thùc hiÖn ®¹i diÖn chñ së h÷u phÇn vèn cña nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp cã vèn nhµ n­íc trong lÜnh vùc ng©n hµng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

Ng©n hµng nhµ n­íc cã c¸c nhiÖm vô sau ®©y:

- X©y dùng c¸c dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh vµ dù th¶o v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c vÒ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng; X©y dùng chiÕn l­îc, quy ho¹ch ph¸t triÓn, kÕ ho¹ch dµi h¹n, n¨m n¨m vµ hµng n¨m vÒ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng; Ban hµnh c¸c quy ®Þnh, chØ thÞ, th«ng t­ thuéc ph¹m vi qu¶n lý nhµ n­íc cña Ng©n hµng nhµ n­íc.

- ChØ ®¹o, h­íng dÉn, kiÓm tra vµ chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt, chiÕn l­îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sau khi ®­îc phª duyÖt vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c thuéc ph¹m vi qu¶n lý cña ngµnh; Tuyªn truyÒn, phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt vµ th«ng tin vÒ ho¹t ®éng ng©n hµng.

- X©y dùng dù ¸n chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia vµ tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy; x©y dùng ®Ò ¸n ph¸t triÓn hÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông.

- CÊp, thu håi giÊy phÐp thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông, trõ tr­êng hîp do Thñ t­íng ChÝnh phñ quy ®Þnh; CÊp, thu håi giÊy phÐp ho¹t ®éng ng©n hµng cña c¸c tæ chøc kh¸c; Quy ®Þnh gi¶i thÓ, chÊp thuËn chia, t¸ch, hîp nhÊt, s¸p nhËp c¸c tæ chøc tÝn dông theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

- KiÓm tra, thanh tra ho¹t ®éng ng©n hµng, kiÓm so¸t tÝn dông; thanh tra, kiÓm tra, gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o, chèng tham nhòng, tiªu cùc; xö lý c¸c vi ph¹m ph¸p luËt trong lÜnh vùc tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng theo thÈm quyÒn.

- Qu¶n lý viÖc vay, tr¶ nî n­íc ngoµi cña c¸c doanh nghiÖp theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ; Chñ tr× lËp vµ theo dâi kÕt qu¶ thùc hiÖn c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ; Qu¶n lý ngo¹i hèi, ho¹t ®éng ngo¹i hèi vµ qu¶n lý ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu vïng.

- Ký kÕt, tham gia ®iÒu ­íc quèc tÕ vÒ tiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; §¹i diÖn cho CHXHCN ViÖt Nam t¹i c¸c tæ chøc tiÒn tÖ vµ ng©n hµng quèc tÕ trong nh÷ng tr­êng hîp ®­îc Chñ tÞch n­íc, ChÝnh phñ uû quyÒn.

- Tæ chøc in, ®óc, b¶o qu¶n, vËn chuyÓn tiÒn; Thùc hiÖn nghiÖp vô ph¸t hµnh, thu håi, thay thÕ vµ tiªu huû tiÒn; Thùc hiÖn t¸i cÊp vèn nh»m cung øng tÝn dông ng¾n h¹n vµ ph­¬ng tiÖn thanh to¸n cho nÒn kinh tÕ; §iÒu hµnh thÞ tr­êng tiÒn tÖ; thùc hiÖn nghiÖp vô thÞ tr­êng më; KiÓm so¸t dù tr÷ quèc tÕ, qu¶n lý dù tr÷ ngo¹i hèi nhµ n­íc.

- Tæ chøc hÖ thèng thanh to¸n qua ng©n hµng, lµm dÞch vô thanh to¸n, qu¶n lý viÖc cung øng c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n; Lµm ®¹i lý vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô ng©n hµng cho Kho b¹c nhµ n­íc.

- ThÈm ®Þnh vµ kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®Çu t­ thuéc lÜnh vùc ng©n hµng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

- Thùc  hiÖn hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc ng©n hµng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

- QuyÕt ®Þnh c¸c chñ tr­¬ng, biÖn ph¸p cô thÓ vµ chØ ®¹o viÖc thùc hiÖn c¬ chÕ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc dÞch vô c«ng trong lÜnh vùc ng©n hµng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, qu¶n lý vµ chØ ®¹o ho¹t ®éng ®èi víi c¸c tæ chøc sù nghiÖp thuéc Ng©n hµng nhµ n­íc.

- Thùc hiÖn nhiÖm vô, quyÒn h¹n cô thÓ thuéc quyÒn ®¹i diÖn chñ së h÷u phÇn vèn cña nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp cã vèn nhµ n­íc trong  lÜnh vùc ng©n hµng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

- Qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña héi vµ tæ chøc phi chÝnh phñ trong lÜnh vùc ng©n hµng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

- Tham gia x©y dùng chiÕn l­îc vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña nhµ n­íc.

C¬ cÊu tæ chøc cña Ng©n hµng nhµ n­íc gåm cã:

- C¸c tæ chøc gióp Thèng ®èc Ng©n hµng nhµ n­íc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vµ chøc n¨ng Ng©n hµng Trung ­¬ng, bao gåm c¸c vô, côc, së giao dÞch.

- C¸c chi nh¸nh ë c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ­¬ng.

- V¨n phßng ®¹i diÖn t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh.

- C¸c tæ chøc sù nghiÖp.

(*) Tham kh¶o  NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ sè 77/2003/N§-CP ngµy 01/07/2003 quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô - quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Bé Tµi chÝnh

(*) Xem QuyÕt ®Þnh cña Thñ t­íng ChÝnh phñ sè 235/2003/Q§-TTg ngµy 13/11/2003 quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Kho b¹c nhµ n­íc trùc thuéc Bé Tµi chÝnh.

(*) Xem QuyÕt ®Þnh cña Thñ t­íng ChÝnh phñ sè 218/2003 Q§-TTG ngµy 28/10/2003 quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Tæng côc ThuÕ trùc thuéc Bé Tµi chÝnh.

(*) Xem NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ sè 96/2002/N§-CP ngµy 19/11/2002 quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Tæng côc H¶i quan.

(*) Xem QuyÕt ®Þnh cña Thñ t­íng ChÝnh phñ sè 270/2003/Q§-TTG ngµy 24-12-2003 quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Côc Dù tr÷ quèc gia trùc thuéc Bé Tµi chÝnh.

(*) Xem:  QuyÕt ®Þnh cña Thñ t­íng ChÝnh phñ sè 161/2004/Q§-TTg ngµy 07/09/2004 quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n­íc.

(*) Xem NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ sè 100/2002N§-CP ngµy 06/12/2002 quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam.

(*) Xem NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ sè 52/2003/N§-CP ngµy 19/05/2003 quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam.