Monomit! Brzmi jakby absolutnie każda legenda, bajka, baśń, powieść a nawet scenariusz miały źródło w jednym i tym samym pierwotnym micie, prawda? Na szczęście tak nie jest! Hollywod nie ma racji, nie wszystko jeszcze napisano. Nie zmienia to jednak faktu, że wiele historii z różnych stron świat jest do siebie bardzo podobnych. A w swoim schemacie są niemal identyczne. Właśnie o tym schemacie będę opowiadał w dzisiejszym odcinku podcastu...

Pisarz w Warsztacie!

Cześć, to znowu ja — Bartłomiej Sztobryn. Pisarz, szef wydawnictwa K2A i entuzjasta opowieści wszelakich. I tak chowałem się na amerykańskiej popkulturze, która - jak sie okazuje - jest przesiąknięta właśnie Teorią Monomitu oraz 12 Punktami Podróży Bohatera.

Jeżeli kiedykolwiek słyszeliście o tych dwóch pojęciach i uważacie, że autorem zarówno jednego jak i drugiego jest Joseph Campbell, to niestety ktoś wprowadził was w błąd. Schemat Podróży Bohatera — jeśli wierzyć informacjom krążącym w internecie — powstał jako notatka w dziale scenariuszy Disneya. Później zostało to spopularyzowana głównie w Hollywodzkich szkołach scenariuszowych i tak opanowało świat. Jednak to właśnie Joseph Campbell stworzył Teorię Monomitu, którą opisał dokładnie w książce Bohater o tysiącu twarzach. Z kolei właśnie na podstawie tej teorii powstał Schemat 12 Punktów Podróży Bohatera. Nawet George Lucas przyznał, że gdy pisał scenariusz do Gwiezdnych Wojen zaczytywał się w pracach Campbella. Z kolei Joseph żartował w niejednym wywiadzie pytając o to, gdzie są jego czeki za tantiemy z zysków z tychże filmów. Dobra dość tych żartów i anegdotek. Przejdźmy do samej struktury fabularnej.

Oto 12 Punktów Podróży Bohatera:

Punkt 01 — Zwyczajny Świat

Punkt 02 — Zew Przygody

Punkt 03 — Opór Bohatera

Punkt 04 — Mentor

Punkt 05 — Nieznany Świat

Punkt 06 — Przyjaciele, Wrogowie oraz Próby

Punkt 07 — Jaskinia Mroku

Punkt 08 — Cierpienie i Przemiana / Punkt Środkowy

Punkt 09 — Odzyskanie Siły

Punkt 10 — Powrót na Szlak

Punkt 11 — Ostateczne Starcie / Kulminacja

Punkt 12 — Powrót z Trofeum lub Powrót na Tarczy

Podejrzewam, że nasunęło wam się mnóstwo skojarzeń z różnymi książkami, a przede wszystkim z filmami. Zwłaszcza jeżeli idzie o początek. Może z pewnym niewysokim ludzikiem, może z nieletnim czarodziejem wychowywanym przez paskudne wujostwo, a może młodym farmerem z odległej planety wychowywanym przez całkiem spoko wujostwo? A może macie skojarzenia z początkami Kopciuszka, Czerwonego Kapturka, Jasia i Małgosi, legendy o Heraklesie a nawet pewnych rodzimych mitów czy legend? Jeśli tak, to wszystko się zgadza.

12 Punktów Podróży Bohatera wywodzi się bezpośrednio z Teorii Monomitu Josepha Campbella. Ten z kolei sięga do najgłębszych źródeł schematów i motywów w jakich tworzone były różne historie, legendy oraz mity. To właśnie w tym schemacie najwyraźniej zaznaczony zostaje motyw podróży w każdym znaczeniu tego słowa.

Tutaj również najmocniej zaznaczony zostaje motyw zataczania kręgu. Bohater wyrusza ze znanego sobie świata do tego nieznanego — magicznego lub też nie. Uczy się poruszać w tym nowym niezwykłym świecie. Poznaje nowe niezwykłe osoby, które postanawiają go wesprzeć w jego misji. Poznaje też popleczników swojego nemezis, z którymi przychodzi mu się zmierzyć. Pokonuje też przeróżne próby. Wchodzi w mrok, cierpi, wątpi, traci siły i odzyskuje je. Ostatecznie pokonuje swojego nemezis i otrzymuje trofeum — Złote Runo, Świętego Grala, Arkę Przymierza, Skarb Piratów, udaje mu się wrzucić Jedyny Pierścień do ognia... I mając to wraca do domu, do swojego zwyczajnego świata. Wraca bogatszy o doświadczenie, o siłę, magiczne moce lub dosłownie przywozi ze sobą artefakt. Cokolwiek to nie jest niemal zawsze okazuje się być niezwykle pożyteczne dla małej ojczyzny naszego protagonisty. Czyni go to bohaterem nie tylko dla tego magicznego świata, ale też właśnie dla zwykłego. Ewentualnie bohater przegrywa, a wtedy wszystko szlak trafia, jest płacz i zgrzytanie zębów.

Joseph Campbell we wspomnianej już przeze mnie książce Bohater o tysiącu twarzach wiele razy wspomina o kręgu podróży ze zwykłego świata do niezwykłego i z powrotem. Niestety nie pamiętam, żeby choć raz wspomniał o tym, że bohater musi przebyć dokładnie 12 punktów, by rzeczywiście w odpowiedni sposób odbyć swoją niezwykłą podróż. Zdecydowanie większy nacisk położony zostaje na motywy takie jak:

— pojednanie z ojcem

— walka braci

— walki z potworami

— rozczłonkowanie, ukrzyżowanie, poświęcenie czegoś albo kogoś

— uprowadzenie lub kradzież

— epicka podróż

— brzuch morskiej bestii

Te pierwsze następują przy przekroczeniu granicy między światem zwykłym a niezwykłym, czy pomiędzy realnym a magicznym. Jak więc widać tutaj już nam się rozmywają kwestie tych 12 punktów. W końcu Luke Skywalker w "Nowej Nadziei" spotyka Obiwana Kenobiego zanim zaczyna stawiać opór przed wyruszeniem w przygodę. Właściwie to opiera się właśnie Obi Wanowi, który zachęca go do zostania rycerzem Jedi. Jednak epicka podróż czy uprowadzenie? Coś jakby Leia i misja ratunkowa na Gwieździe śmierci, czyż nie?

Jednak przy punkcie środkowym — który akurat w tym schemacie jest równie ważny co we wszystkich innych czyli bardzo — Campbell w swojej książce podaje kolejną listę motywów, a są to:

— Święte Małżeństwo

— Pojednanie z Ojcem

— Apoteoza

— Kradzież Artefaktu

Pojednanie z ojcem? Tak jak w Powrocie Jedi...? A może jak w niejednej legendzie, gdzie syn musiał udowadniać swoją wartość, by ojciec będący bogiem, uznał go wreszcie za swojego?

Z kolei w momencie powrotu dostajemy kolejną listę:

— Powrót

— Zmartwychwstanie/Przemiana

— Ratunek

— Walka na Progu

Jeden motyw z pewnością nasuwa skojarzenia religijne. Pamiętać jednak należy, że Joseph Campbell był mitoznawcą. A my tworząc opowieści nie tworzymy nowych mitów? Coś w co ludzie chcą wierzyć choćby przez chwilę? Czy zawieszenie niewiary, nie jest takim chwilowym uwierzeniem, że te wszystkie epickie przygody naprawdę się dzieją?

Osobiście odnajduję jeszcze jeden motyw w całym Schemacie Podróży Bohatera. To coś, co ogólnie można by sprowadzić do hasła Dokonanie Niemożliwego. Bohaterowie niemal zawsze wyruszają w niezwykłe podróże, przeżywają niezwykłe przygody, spotykają niezwykłych przyjaciół i nieraz jeszcze bardziej niezwykłych wrogów. Przede wszystkim jednak — najczęściej choć nie zawsze — odnoszą ostateczne zwycięstwo pomimo, że w sumie nie powinni. To co? Może jednak rzucenie palenia jest łatwiejsze niż walka z Władca Ciemności? Swoją droga nie palę od ponad pół roku... i całkiem mi z tym dobrze!

Jak zwykle zapraszam do dyskusji w komentarzach. Tych, którym szczególnie podoba się moja twórczość — zwłaszcza internetowa — zapraszam na mojego Patreona. Odcinki podcastu pojawiają się tam w pierwszej kolejności, a wraz z nimi specjalne materiały do ściągnięcia.

To tyle na dziś! Do usłyszenia w kolejnym odcinku Podcastu Pisarz w Warsztacie.