1.       Mục đích của việc phối hợp kháng sinh:        

 Trong sử dụng kháng sinh nhiều khi phải dùng phối hợp hai kháng sinh trở lên cùng lúc để đạt hiệu quả trong điều trị. Sự phối hợp kháng sinh phải nhằm đạt 3 mục đích

: -          Mở rộng phổ kháng khuẩn

-          Loại trừ nguy cơ xuất hiện chủng đề kháng

-          Đạt được tác dụng diệt khuẩn  

 2.       Nguyên tắc phối hợp kháng sinh        

Vì phối hợp kháng sinh có nghĩa số kháng sinh dùng nhiều hơn đưa đến giá cả điều trị tăng cao và nhất là tỷ lệ bị tác dụng phụ do thuốc nhiều hơn nên sự phối hợp đòi hỏi thận trọng và cân nhắc tối đa. Một số trường hợp cần phối hợp kháng sinh có thể kể như sau:

-          Khi bị nhiễm nhiều loại vi khuẩn (như bị áp-xe não có khi phải phối hợp 3 loại kháng sinh thuộc loại đặc biệt: vancomycin + cefotaxim + metronidazol)  

-          Sốc nhiễm khuẩn hoặc nhiễm khuẩn nặng chờ kết quả xét nghiệm (thường phối hợp beta-lactam + aminosid)  

-          Nhiễm khuẩn giảm bạch cầu hoặc bị suy giảm miễn dịch (có khi phải phối hợp tobramycin + ticarcillin)

 -          Viêm màng trong tim (penicillin + aminosid; vancomycin + aminosid)  

-          Nhiễm loại vi khuẩn đặc biệt: pseudomonas aeruginosa, enterobacter, serratia, citrobacter, listeria, enterococcus do các loại vi khuẩn này rất dễ đột biến tạo chủng đề kháng (như trị P.acruginosa có khi dùng:ceftazidim + amikacin)  

-          Khi dùng loại kháng sinh cần phải phối hợp với kháng sinh khác vì nếu dùng một mình kháng sinh này rất dễ bị đề kháng (rifammycin, acid fusidic, fosfomycin)  

* Khi phối hợp hai kháng sinh, cần tuân thủ một số nguyên tắc sau:       

-          Hai kháng sinh phối hợp nên cùng loại tác dụng, hoặc cùng có tác dụng hãm khuẩn hoặc cùng có tác dụng diệt khuẩn: kháng sinh diệt khuẩn: (bactericides) là đặc tính của kháng sinh có khả năng tiêu diệt vi khuẩn (β-Lactamin, nhóm aminoglucozid, polypeptide, sunfamid + diaminopyrimidin..); kháng sinh hãm khuẩn: (bacteriostatic) còn được gọi kìm khuẩn, tĩnh khuẩn, trụ khuẩn hay  "ngưng trùng" là đặc tính của loại kháng sinh chỉ ức chế sự phát triển của vi khuẩn chứ không tiêu diệt (tetracyclin, lincosamin, macrolid, phenicol, diaminopyrimidin, synergistin..).           Ta chỉ dùng kháng sinh hãm khuẩn trong trường hợp cơ thể còn sức, vì thuốc chỉ làm vi khuẩn ngưng phát triển, yếu đi và hệ thống đề kháng của cơ thể sẽ làm nhiệm vụ tiêu diệt chúng. Nếu bị nhiễm khuẩn nặng, cơ thể bị suy yếu, bắt buộc phải dùng kháng sinh diệt khuẩn. Không phối hợp kháng sinh hãm khuẩn và kháng sinh diệt khuẩn vì sẽ đưa đến hiệu ứng đối kháng.          

 Lấy ví dụ, kháng sinh nhóm beta-lactam (trong đó có cefalexin và amoxicillin) có tác dụng diệt khuẩn(tác động lên vi khuẩn ở giai đoạn sinh sản) do ngăn chặn sự tổng hợp lớp vỏ bao bọc của vi khuẩn, vi khuẩn không có vỏ bọc cơ thể nó sẽ vỡ tung xem như bị tiêu diệt, và tác dụng diệt khuẩn này chỉ phát huy khi vi khuẩn còn có sự phát triển tốt, tổng hợp được lớp vỏ. Nếu phối hợp kháng sinh beta-lactam với một kháng sinh có tác dụng hãm khuẩn như: tetracyclin, cloramphenicol... xem như beta-lactam bị đối kháng không còn tác dụng. Bởi vì kháng sinh hãm khuẩn thường tác động đến ribosom (một bộ phận trong cơ thể vi khuẩn giúp nó tổng hợp protein để phát triển, tăng trưởng) làm ribosom không hoạt động tức là làm cho vi khuẩn không còn phát triển, tuy không chết nhưng ngưng phát triển, không tiếp tục tổng hợp lớp vỏ bọc là đích tác dụng mà beta-lactam tác động vào.          

Trường hợp đặc biệt: Kháng sinh nhóm macrolide, nhóm aminosid (như streptomycin, gentamycin, kanamycin...) và nhóm macrolide tuy tác động vào ribosom nhưng lại có tác dụng diệt khuẩn, chứ không có tác dụng hãm khuẩn như tetracyclin (nhóm này tác động trên vi khuẩnở giai đoạn yên nghỉ). Vì vậy, có thể phối hợp thuốc nhóm beta-lactam với nhóm aminosid.  

-          Hai kháng sinh phối hợp không thuộc cùng một cơ chế tác dụng hoặc không gây độc trên cùng một cơ quan:        

Thí dụ như không nên phối hợp hai beta-lactam vì cùng tác động trên vỏ của tế bào vi khuẩn hoặc không phối hợp hai kháng sinh cùng nhóm aminosid vì nhóm aminosid gây độc đối với tai và thận, nếu phối hợp hai kháng sinh cùng nhóm sẽ làm điếc và suy thận trầm trọng trong khi hiệu quả trị bệnh lại không tăng.  

-          Kháng sinh cotrim (còn gọi là cotrimoxazol, biệt dược thông dụng bactrim) thực sự là thuốc phối hợp hai kháng sinh: sulfamethoxazol là một sulfamid với một kháng sinh khác là trimethoprim. Sulfamethoxazolvà trimethoprin là hai kháng sinh hãm khuẩn nhưng khi phối hợp trong cotrim thì lại đạt được tác dụng cộng lực (effets additifs) là diệt khuẩn. Erythromycin được xem là kháng sinh hãm khuẩn vì tác động trên ribosom của vi khuẩn nhưng nếu khi dùng, đạt được nồng độ thuốc trong máu cao sẽ có tác dụng diệt khuẩn. Vì vậy, có khi erythromycin được phối hợp với kháng sinh diệt khuẩn.  

-          Hai kháng sinh phối hợp không kích thích sự đề kháng:         

Thí dụ như không phối hợp cefoxitin với penicillin vì cefoxitin kích thích vi khuẩn đề kháng với penicillinbằng cách tiết ra enzym phân hủy kháng sinh phối hợp với nó.        

Một số phối hợp thuốc có tác dụng hiệp lực

          ß-lactamin + aminoglycoside

•          Glycopeptid + aminoglycoside

•          Sulfamide + trimethoprim

•          ß-lactamin + fluoroquinolon

•          Rifampicin + vancomycin        

Một số phối hợp thuốc có tác dụng đối kháng cần tránh •          

Aminoglycoside + chloramphenicol •          

Aminoglycoside + tetracyclin •          

Quinolon + chlormphenicol •          

Penicillin G / ampicillin + tetracyclin •         

 Penicillin G / ampicillin + macrolide