ÿþPh§n II  

Måc 3:  

PH¬T GIÁO  

VÀ CUØC CÁCH M NG KHOA HÌC  

CuÙc cách m¡ng khoa-hÍc phát khßi ß Tây ph°¡ng të th¿ k÷ thé 16, phát triÃn m¡nh trong th¿ k÷ thé 17, mß §u b±ng nhïng t° t°ßng và công trình kh£o céu cça Nicolaus Copernicus (1473-1543), Giordano Bruno (1548-1600), Galileo Galilei (1564-1642), Johannes Kepler (1571-1630) v...v...Ng°Ýi ta gÍi ó là 1 cuÙc cách m¡ng khoa hÍc, bßi vì nhÝ ó mà Tây ph°¡ng thoát ra khÏi c£nh tm tÑi ã kéo dài g§n 1000 nm, të nm 476 tÛi nm 1473. ThÝi gian này th°Ýng °ãc gÍi là thÝi Trung CÕ và cing còn °ãc gÍi là thÝi kó tm tÑi hay thÝi kó h¯c ám (Dark Ages). Chính trong kho£ng thÝi gian này, Tây ph°¡ng ã bË thÑng trË bßi mÙt ý théc hÇ tôn giáo Ùc tôn. Nhïng giáo iÁu, tín lý cça Công Giáo, tôn giáo cça Tây ph°¡ng, cÙng vÛi quyÁn hành cça các lãnh tå tôn giáo ß Ëa vË n¯m quyÁn, hay liên k¿t vÛi nhïng chính quyÁn °¡ng thÝi, ã ngn ch·n sñ phát triÃn khoa hÍc và tñ do t° t°ßng cça con ng°Ýi. MÍi khám phá khoa hÍc, mÍi t° t°ßng trái ng°ãc vÛi Thánh Kinh Áu bË lên án là l¡c ¡o" (heretics), ph£i diÇt trë. Do ó, cing chính trong kho£ng thÝi gian này, Tây ph°¡ng ph£i chËu ñng 8 cuÙc Th­p Ác Chinh (Crusades) và hàng trm ngàn các vå xí án dË giáo (Inquisitions), vÛi k¿t qu£ là nhiÁu triÇu ng°Ýi gÓm già, tr», lÛn, bé, trai, gái ã bÏ m¡ng vì, ho·c bË tàn sát, có khi t­p thÃ; ho·c bË tra t¥n bßi nhïng dång cå tra t¥n kinh khçng nh¥t trong lËch sí nhân lo¡i (H¡n 40 dång cå tra t¥n dã man này hiÇn °ãc tr°ng b§y trong 1 b£o tàng viÇn nhÏ tên là Medieval Dungeon trên °Ýng Jefferson, khu Fisherman Warf, t¡i San Francisco); ho·c bË treo cÕ, ho·c bË Ñt sÑng v...v..., t¥t c£ chÉ vì hÍ không ch¥p nh­n hay có nhïng t° t°ßng ng°ãc vÛi Thánh Kinh. Thánh chi¿n và tòa án xí dË giáo là nhïng s£n ph©m ·c thù cça Công Giáo ß Âu Châu, vì ng°Ýi ta không thà tìm th¥y nhïng thé này trong lËch sí cça b¥t cé tôn giáo nào ß ông ph°¡ng, nh¥t là Ph­t Giáo. ó là nhïng v¿t tó Ñ không sao t©y xóa °ãc trong lËch sí loài ng°Ýi, dù Giáo hÙi Công giáo ã làm h¿t séc à qu£ng cáo cái bÙ m·t gi£ nhân gi£ ngh)a ngåy trang d°Ûi nhïng chiêu bài nh° nhân quyÁn, të thiÇn v..v.. vÛi hi vÍng làm cho th¿ giÛi ngày nay quên i cái lËch sí tàn b¡o cça Giáo hÙi, «m máu và n°Ûc m¯t cça hàng triÇu ng°Ýi vô tÙi.  

CuÙc cách m¡ng khoa hÍc ã gây nên hai £nh h°ßng to lÛn: Trong giÛi khoa hÍc, ó là khßi iÃm cça các ti¿n bÙ khoa hÍc hiÇn ¡i, vì të ó các khoa hÍc gia ã thoát ra khÏi sñ thÑng trË t° t°ßng cça tôn giáo; trong xã hÙi ¡i chúng, ó là khßi iÃm cça sñ ¡p Õ nÁn Ùc tài tôn giáo và nhïng giáo iÁu l×i thÝi, vì nhïng khám phá khoa hÍc mÛi ã có tác dång mß mang dân trí, ch¥m dét 1000 nm tm tÑi, gi£i phóng con ng°Ýi khÏi sñ chuyên ch¿ Ùc tài cça giÛi giáo s), iÃn hình là cuÙc cách m¡ng nm 1789 t¡i Pháp mà k¿t qu£ là t°Ûc bÏ quyÁn hành cça giÛi lãnh ¡o Công giáo trong qu§n chúng, hay nói theo John E. Remsburg trong cuÑn False Claims: t°Ûc khÏi nhïng bàn tay «m máu cça Giáo hÙi Công Giáo nhïng thanh g°¡m à gi¿t ng°Ýi, và nhïng bó cçi à thiêu sÑng ng°Ýi. . à có mÙt nh­n Ënh khách quan và trung thñc vÁ v¥n Á trên, có l½ chúng ta nên duyÇt s¡ sñ diÅn ti¿n cça cuÙc cách m¡ng khoa hÍc, mÙt cuÙc cách m¡ng vô tiÁn khoáng h­u trong lËch sí Tây ph°¡ng, °ãc vi¿t trong các sách giáo khoa mà b¥t cé sinh viên ¡i hÍc nào hÍc vÁ khoa hÍc cing ph£i bi¿t.  

Trong thÝi Trung CÕ, tuy cing có nhïng ti¿n bÙ vÁ khoa hÍc và toán hÍc, nh°ng vÁ nhân chçng hÍc và vi trå hÍc, t¥t c£ Áu dña trên Cñu ¯Ûc trong Thánh Kinh, mÙt cuÑn sách vi¿t bßi nhiÁu môn phái trong nhiÁu th¿ k÷. Ngoài ra, Tân ¯Ûc cing °ãc vi¿t bßi nhiÁu ng°Ýi trong nhiÁu th¿ k÷ sau khi Giê-su bË óng inh trên cái giá g× hình chï th­p. Tuy ngày nay, nhiÁu hÍc gi£ nghiên céu Thánh Kinh, và ngay c£ nhïng tín Ó Công giáo ti¿n bÙ, có §u óc suy lu­n và ki¿n théc vÁ khoa hÍc, Áu công nh­n là cuÑn Thánh Kinh chéa §y nhïng huyÁn tho¡i góp nh·t të các huyÁn tho¡i dân gian, §y nhïng sai l§m và mâu thu«n, nhïng t° t°ßng dã man cça thÝi bán khai vÛi nhïng c£nh gi¿t chóc, tàn sát t­p thÃ, lo¡n luân v...v... và hoàn toàn trái nghËch vÛi nhïng khám phá mÛi nh¥t ã °ãc kiÃm chéng cça khoa hÍc, nh°ng vào thÝi Trung CÕ, cuÑn Thánh Kinh ã °ãc giÛi lãnh ¡o Công giáo coi nh° chính là nhïng lÝi cça Th§n cça hÍ, do ó không thà sai l§m. Theo sñ oan quy¿t cça các nhà th§n hÍc Công giáo, dña trên Thánh Kinh, thì th¿ giÛi mà chúng ta ang sÑng là th¿ giÛi duy nh¥t do mÙt vË th§n mà hÍ gÍi là Th°ãng ¿ t¡o ra, và trái ¥t là trung tâm cça th¿ giÛi này. M·t trÝi và các hành tinh khác Áu do các thiên th§n xoay v§n xung quanh trái ¥t. Trên trái ¥t là 1 vòm trÝi céng à giï n°Ûc ß phía trên, có nhïng cánh cía mß Ã n°Ûc r¡i xuÑng thành m°a theo héng cça Th°ãng ¿. Nhïng sao trên trÝi là nhïng ngÍn èn mà tÑi tÑi Th°ãng ¿ sai các thiên th§n mang ra treo. Vì ó là nhïng lÝi cça Th°ãng ¿ trong Thánh Kinh nên b¥t cé quan niÇm nào không phù hãp vÛi Thánh kinh Áu bË coi là "tà thuy¿t" và, theo Thánh Philastre, °¡ng nhiên "sai l§m Ñi vÛi tín ng°áng Công giáo" (Any other view, St. Philastrius declared "false to the Catholic faith" ("Science and Theology" by Andrew Dickson White)).  

Nh°ng vào §u th¿ k÷ 16, Nicolaus Copernicus, mÙt nhà vi trå hÍc ng°Ýi Ba Lan, ã °a ra mÙt khám phá mÛi: ó là, không ph£i là m·t trÝi và các hành tinh quay xung quanh trái ¥t, mà chính là trái ¥t và các hành tinh quay xung quanh m·t trÝi. Copernicus không dám phÕ bi¿n khám phá này nh° là mÙt sñ thñc khoa hÍc. Nh°ng cuÑi cùng ông cing xu¥t b£n mÙt cuÑn sách: "ChuyÃn Ùng quay cça các thiên thÃ" (Revolutions of the Heavenly Bodies) trong ó có ghi nhïng khám phá cça ông. à tránh cho Copernius nhïng h­u qu£ khó có thà l°Ýng tr°Ûc °ãc, trong ph§n Á Tña cuÑn sách, b¡n cça Copernicus là Osiander ã khéo léo trình bày công trình kh£o céu cça Copernicus nh° là mÙt gi£ thuy¿t (hypothesis) hay là mÙt nghËch lý (paradox). Nh°ng, khi cuÑn sách vëa °ãc xu¥t b£n thì Copernicus qua Ýi, vào nm 1543. Do ó Tòa Thánh cing làm ng¡ và cho phép các nhà th§n hÍc thÉnh tho£ng °ãc bàn tÛi "gi£ thuy¿t" cça Copernicus. Sñ chÑng Ñi trong giÛi khoa hÍc tuy có nh°ng chÉ ng¥m ng§m, không ai dám lên ti¿ng coi thuy¿t cça Copernicus là mÙt chân lý, vì sã bË k¿t án là l¡c ¡o, tra t¥n và mang ra xí t¡i tòa án xí dË giáo.  

Tuy nhiên, có mÙt tri¿t gia thuÙc lo¡i "uy vi b¥t nng khu¥t", ó là Giordano Bruno, mÙt linh måc dòng Dominique ng°Ýi Ý. Bruno không nhïng Óng ý vÛi Copernicus mà còn táo b¡o h¡n, °a ra quan niÇm là ngoài th¿ giÛi chúng ta ang sÑng có thà còn có nhiÁu th¿ giÛi t°¡ng tñ khác nïa. iÁu này trái vÛi lÝi cça Th°ãng ¿ trong Thánh Kinh: Trái ¥t là trung tâm cça th¿ giÛi duy nh¥t mà chúng ta ang sÑng. Do ó, Bruno bË b¯t giam trong 6 nm. Sau cùng, vì të chÑi không chËu ch¥p nh­n nhïng iÁu trái vÛi niÁm tin b¯t nguÓn të nhïng k¿t qu£ nghiên céu khoa hÍc vïng ch¯c mà ông cho là úng dù r±ng n¿u ch¥p nh­n là sai ông s½ °ãc tñ do, ông bË °a ra tòa án xí dË giáo, k¿t án, dét phép thông công và bË tuyên án tí hình b±ng cách thiêu sÑng. Ông bË các Linh Måc, nhïng ng°Ýi có lòng th°¡ng yêu k» thù (theo nh° lÝi d¡y cça Giê-su trong Thánh Kinh. TCN) , d«n të nhà tù ra n¡i hành hình. Ông bË cÙt vào mÙt cÍc xung quanh có ch¥t cçi. RÓi các Linh Måc, Ç tí cça Chúa Ki-Tô, châm lía và thiêu sÑng vË Thánh tí ¡o v) ¡i nh¥t, hoàn h£o nh¥t này. (He believed in a plurality of worlds, in the rotation of this, in the heliocentric theory. For these crimes, and for these alone, he was imprisoned for six years. He was offered his liberty, if he would recant. Bruno refused to stain his soul by denying what he believed to be true. He was tried, condemned, excommunicated and sentenced to be burned. He was taken from his cell by the priests, by those who loved their enemies, led to the place of execution..He was chained to a stake and about his body the wood was piled. Then priests, followers of Christ, lighted the fagots and flames consumed the greatest, the most perfect martyr, that ever suffered death. ("Ingersoll The Magnificient" By Joseph Lewis)).  

Nm 1616, kính thiên vn §u tiên cça Galilei ã làm cho vòm trÝi trong Thánh Kinh rÛt ra tëng m£ng. Công cuÙc kh£o céu cça Galileo Galilei dña trên sñ quan sát thiên vn qua hàng lo¡t nhïng kính thiên vn ngày càng tân kó h¡n, ã thñc chéng quan niÇm cça Bruno và Óng thÝi kh³ng Ënh thuy¿t cça Copernicus nh° là mÙt chân lý khoa hÍc. Chúng ta ã bi¿t, nm 1633, d°Ûi triÁu Giáo Hoàng Urban VIII, tòa án xí dË giáo ã buÙc Galilei ph£i sía Õi khám phá khoa hÍc cça ông cho phù hãp vÛi Thánh Kinh, ngh)a là m·t trÝi quay xung quanh trái ¥t, và dù v­y ông ta v«n bË biÇt giam t¡i nhà cho ¿n khi ch¿t vào nm 1642. ChuyÇn °ãc kà nh° sau:  

"Nm 1633, khi Galileo, dña trên nhïng dï kiÇn khoa hÍc không thà phç nh­n, oan quy¿t trong mÙt cuÑn sách kh£o céu thiên vn cça ông r±ng: không ph£i là m·t trÝi quay xung quanh trái ¥t mà chính là trái ¥t quay xung quanh m·t trÝi, thì ông bË kéo ra tr°Ûc tòa án dË giáo cça giáo hoàng Urban VIII, vÑn là b¡n cça Galileo. Khi ó ông ã già, g§n ch¿t. Giáo hoàng phán: "Tr°Ûc khi ch¿t, ng°¡ì hãy sía l¡i iÁu trên vì nó ng°ãc l¡i vÛi thánh kinh. B¥t cé iÁu nào ng°ãc vÛi thánh kinh Áu °¡ng nhiên sai l§m, vì thánh kinh là lÝi cça Th°ãng ¿.  

Galileo là mÙt khoa hÍc gia v) ¡i, dù ã 80 tuÕi, s¯p ch¿t, nh°ng v«n còn §y ç óc khôi hài tuyÇt vÝi. Ông nói: "Không thành v¥n Á, tôi s½ sía l¡i lÝi tôi vi¿t, tôi s½ vi¿t l¡i trong sách cça tôi úng nh° lÝi Th°ãng ¿ ã vi¿t trong thánh kinh - ngh)a là m·t trÝi quay xung quanh trái ¥t. Nh°ng có mÙt iÁu tôi c§n trình ngài rõ: c£ trái ¥t l«n m·t trÝi Áu không Íc sách cça tôi. Và sñ thñc thì, trái ¥t s½ ti¿p tåc quay xung quanh m·t trÝi. N¿u ngài nh¥t Ënh muÑn bi¿t t¡i sao thì tôi có §y ç b±ng chéng. Tôi ã dùng c£ Ýi tôi à nghiên céu v¥n Á này, và nhïng ng°Ýi có §u óc khoa hÍc Áu tuyÇt Ñi Óng ý vÛi sñ khám phá cça tôi. Tr°Ûc sau gì rÓi ngài cing ph£i Óng ý vì không ai có thà chÑng l¡i sñ thñc lâu dài .  

(Galileo was a great scientist who, even at the age of eighty, when he was dying, had such a beautiful sense of humor. He said: There is no problem. I will change it; I will write in my book exactly what God has written in the bible - that the sun goes around the earth. But one thing I must make clear to you: neither the sun reads my book nor the earth reads my book. As far as reality is concerned, the earth will continue going around the sun. And why should you insist? Because I have every proof; I have devoted my whole life to the search, and all those who have a scientific mind are in absolute agreement with me. Sooner or later you will have to agree because one cannot remain against truth for long. "Priests and Politicians", Second revised edition, Cologne, West Germany, p.27)  

Tuy v­y Galileo v«n bË buÙc ph£i sía Õi sñ thñc khoa hÍc ông ã vi¿t trong sách, bË k¿t án là "l¡c ¡o" và bË biÇt giam t¡i nhà cho ¿n khi ông ch¿t, nm 1642. Nh°ng lÝi tiên oán cça ông ã thành sñ thñc, tuy h¡i ch­m. 359 nm sau, ngày 29 tháng 10 nm 1992, giáo hoàng John Paul II, tuyên bÑ vå án Galileo là mÙt sai l§m và phåc hÓi danh dñ cho Galileo, sau khi mÙt çy ban gÓm nhïng bÙ óc th°ãng th·ng cça toà thánh nghiên céu trong 13 nm vÁ v¥n Á Galileo. Trong dòng thÝi gian vô t­n, 359 nm cing ch³ng ph£i là lâu. Và, 13 nm dùng à nghiên céu mÙt v¥n Á mà Ñi vÛi toàn th¿ giÛi ã rõ nh° ban ngày të m¥y trm nm nay ph£i chng ph£n ánh thñc ch¥t cça nhïng bÙ óc th°ãng th·ng ang ngñ trË trong Tòa Thánh Vatican?  

Ngoài ra, cùng thÝi vÛi Galilei còn có nhà thiên vn và toán hÍc ng°Ýi éc là Johannes Kepler. Không nhïng Kepler Óng ý vÛi Copernicus và Galilei mà ông còn °a ra 3 Ënh lu­t vÁ c¡ hÍc các thiên thà (celestial mechanics) à mô t£ mÙt cách vô cùng chính xác sñ chuyÃn Ùng cça các hành tinh, trong ó có trái ¥t, xung quanh m·t trÝi. ó là:  

1. Quù ¡o cça các hành tinh quay xung quanh m·t trÝi là hình ellip (b§u dåc) thay vì hình tròn.  

2. Các hành tinh quét nhïng kho£ng không gian b±ng nhau trong nhïng kho£ng thÝi gian b±ng nhau.(Ngh)a là tùy theo vË trí cça hành tinh trên quù ¡o ellip, v­n tÑc chuyÃn Ùng cça hành tinh khác nhau)  

3. Bình ph°¡ng chu kó quay T (thÝi gian quay °ãc mÙt vòng quù ¡o) thì t÷ lÇ thu­n vÛi l­p ph°¡ng kho£ng cách trung bình R giïa hành tinh và m·t trÝi. (T^2 t÷ lÇ thu­n vÛi R^3).  

Kepler cing bË Tòa Thánh chÉ trích, hành hung và b¯t bÛ giam c§m trong nhiÁu nm, nh°ng các khoa hÍc gia khác nh° Descartes, Fermat, Newton v...v...Áu çng hÙ ông cùng góp ph§n phát minh ra nhïng khám phá mÛi. Rút cåc, giáo hÙi Công giáo chÉ còn bi¿t °a ra s¯c lÇnh lên án các k¿t qu£ kh£o céu cça Copernicus và Galilei là sai l§m, thí då nh°: "iÃm thé nh¥t, nói r±ng m·t trÝi là trung tâm và không quay xung quanh trái ¥t, là iên rÓ, vô ngh)a, sai l§m vÁ th§n hÍc, và là tà thuy¿t vì trái ng°ãc h³n vÛi Thánh Kinh; và iÃm thé hai, nói r±ng trái ¥t không ph£i là trung tâm mà l¡i quay xung quanh m·t trÝi , là vô ngh)a, sai l§m vÁ tri¿t lý, và ít nh¥t të quan iÃm th§n hÍc, Ñi nghËch vÛi chân tín ng°áng" (The first proposition, that the sun is the centre and does not revolve about the earth, is foolish, absurd, false in theology, and heretical, because expressely contrary to the Holy Scriptures; and the second proposition, that the earth is not the centre but revolves about the sun, is absurd, false in philosophy, and from a theological point of view at least, opposed to the true faith. ("The Scientific Revolution" Edited by Vern L. Bullough.)) và c¥m các giáo s) và con chiên Íc sách cça Copernicus và Galilei.  

LÇnh c¥m này kéo dài suÑt 278 nm cho tÛi nm 1821 mÛi °ãc Giáo Hoàng Pius VII thu hÓi. Nh°ng c¥m thì cé c¥m, giÛi trí théc cùng ng°Ýi dân Íc thì v«n cé Íc. D§n d§n quyÁn hành tôn giáo ß Âu Châu không còn Ëa vË Ùc tôn và giï quyÁn sinh sát nh° tr°Ûc nïa, vì cuÙc cách m¡ng khoa hÍc và các phát triÃn khoa hÍc vÁ sau trong mÍi ngành, nh¥t là vÁ nhân chçng hÍc và di truyÁn hÍc, và ph°¡ng pháp Ënh tuÕi cça v­t ch¥t b±ng phóng x¡ Óng vË cça Carbon và cça vài nguyên tÑ khác ã làm såp Õ t­n gÑc rÅ thuy¿t sáng t¡o trong Thánh Kinh, cn b£n tín ng°áng cça Công giáo . ó là £nh h°ßng trñc ti¿p to lÛn cça cuÙc cách m¡ng khoa hÍc trên xã hÙi Tây ph°¡ng. Ngày nay, nhïng ng°Ýi còn tin ß thuy¿t sáng t¡o là do lòng tin l­p thành trong tôn giáo ché không ph£i lòng tin qua suy lý khoa hÍc.  

NhiÁu trí théc khoa hÍc hiÇn ¡i ã ·t v¥n Á: trong mÙt bÑi c£nh lËch sí cách m¡ng khoa hÍc nh° trên, thái Ù cça Ph­t Giáo s½ ra sao? Cing có vài trí théc Tây ph°¡ng cho r±ng có thà thái Ù cça Ph­t Giáo cing t°¡ng tñ nh° cça Thiên Chúa Giáo (Some Western writers on religion seem to have assumed that this was so ("Buddhism and the Scientific Revolution" By K. N. Jayatilleke)), nh°ng nhïng ng°Ýi hiÃu bi¿t chút ít vÁ Ph­t Giáo thì l¡i bác bÏ hoàn toàn lu­n cé này. Th­t v­y, giáo lý cn b£n cça Ph­t giáo là chéng nghiÇm b£n thân, cho nên r¥t phù hãp vÛi tinh th§n khoa hÍc. H¡n nïa, Ph­t Giáo không có Thánh Kinh, không có bí tích b¯t buÙc ph­t tí ph£i tin, không có th§n quyÁn, không có giáo iÁu khô céng, cho nên chúng ta có thà oan ch¯c r±ng Ph­t giáo s½ r¥t hòa hãp vÛi nhïng sáng t¡o trong khoa hÍc ëng nói ¿n chuyÇn Ñi kháng hay tìm cách ngn ch·n, diÇt trë.  

VÁ ph°¡ng diÇn thuy¿t lý, quan niÇm vÁ vi trå cça Bruno r¥t phù hãp vÛi quan niÇm cça Ph­t Giáo cách ây ã h¡n 2500 nm vÁ tr°Ûc, r±ng ngoài th¿ giÛi chúng ta ang sÑng còn có h±ng hà sa sÑ th¿ giÛi khác. N¿u Bruno sÑng trong mÙt xé Ph­t Giáo thì Bruno s½ °ãc tôn vinh thay vì °a lên giàn hÏa à thiêu sÑng. Quan niÇm t°¡ng Ñi trong các Kinh Ph­t không có gì trái nghËch vÛi quan niÇm cça Copernicus và Galilei vÁ các chuyÃn Ùng cça trái ¥t và các hành tinh xung quanh m·t trÝi. Th­t v­y, theo Ph­t Giáo thì mÍi sñ v­t trên th¿ gian Áu chÉ là t°¡ng Ñi. iÁu này có ngh)a là hình s¯c, tính ch¥t cça mÍi sñ v­t luôn luôn bi¿n Õi tùy theo c£nh giÛi trong ó sñ v­t thà hiÇn. Nói mÙt cách gi£n dË thì t°¡ng Ñi có ngh)a là "th¥y v­y mà không ph£i v­y", bßi l½ tùy theo quan iÃm và vË th¿ quan sát cça m×i ng°Ýi, danh të khoa hÍc gÍi là "hÇ thÑng qui chi¿u", hình s¯c và tính ch¥t cça mÙt v­t có thà khác nhau. Cho nên, mÙt ThiÁn S° hay mÙt ph­t-tí có thà hiÃu r¥t rõ r±ng trong Thái D°¡ng HÇ thì trái ¥t quay xung quanh m·t trÝi, nh°ng hàng ngày thì v«n th¥y m·t trÝi "mÍc" ß ph°¡ng ông và "l·n" ß ph°¡ng Tây. Hai iÁu này không có gì là trái ng°ãc nhau, vì mÙt thuÙc Chân ¿ và mÙt thuÙc Tåc ¿.  

CuÙc cách m¡ng khoa hÍc ã mß §u cho mÙt k÷ nguyên mÛi cho nÁn khoa hÍc tân ti¿n hiÇn ¡i, và cho tÛi ngày nay khoa hÍc ã ¡t °ãc nhiÁu thành qu£ ngo¡n måc trong mÍi ngành. Song song vÛi sñ phát triÃn cça khoa hÍc, càng ngày các khoa hÍc gia càng nh­n ra sñ t°¡ng Óng giïa nhïng quan niÇm xa x°a cça Ph­t Giáo và nhïng khám phá mÛi cça Khoa hÍc, và trong nhiÁu v¥n Á t° t°ßng Ph­t Giáo ã i tr°Ûc khoa hÍc khá xa. Không nhïng v­y, trong nhiÁu tr°Ýng hãp, các khoa hÍc gia ã ph£i m°ãn nhïng t° t°ßng trong Ph­t Giáo à gi£i thích nhïng hiÇn t°ãng khoa hÍc. L½ d) nhiên, trong mÙt bài báo ng¯n ngçi tôi không thà nào kà ra h¿t nhïng sñ t°¡ng Óng, dù chÉ ß ngoài m·t, giïa khoa hÍc và Ph­t Giáo. Sau ây tôi chÉ xin nêu ra vài thí då quen thuÙc.  

Sñ phát minh ra kính hiÃn vi rÓi kính hiÃn vi iÇn tí ã giúp con ng°Ýi nhìn th¥y nhïng v­t nhÏ li ti nh° các vi khu©n mà m¯t th°Ýng không thà nhìn th¥y °ãc. Nh°ng ngày x°a, éc Ph­t ã d¡y các Ç tí m×i khi uÑng n°Ûc hãy niÇm chú à phÕ Ù cho các chúng sinh nhÏ nhoi ß trong n°Ûc và ngài còn kh³ng Ënh trong m×i giÍt n°Ûc có tÛi 84000 vi v­t. Chúng ta nên hiÃu con sÑ trên, tuy có nhiÁu ý ngh)a, nh°ng trong tr°Ýng hãp này t°ãng tr°ng cho mÙt con sÑ lÛn ché không ph£i là mÙt con sÑ chính xác. iÁu éc Ph­t d¡y nh° trên ngày nay chúng ta có thà kiÃm chéng b±ng kính hiÃn vi. Íc Kinh Ph­t càng ngày tôi càng th¥y nhiÁu iÁu kó l¡. Þ mÙt thÝi ch°a có nhïng dång cå khoa hÍc tinh vi, nÁn khoa hÍc Tây ph°¡ng còn phôi thai, mà éc Ph­t ã bi¿t nhïng iÁu mà h¡n 2000 nm sau khoa hÍc ti¿n bÙ Tây ph°¡ng mÛi kiÃm chéng °ãc, tôi ngh) không có cách gi£i thích nào khác ngoài sñ tin t°ßng r±ng éc Ph­t ã bi¿t rõ c¡ c¥u huyÁn bí cça vi trå. Thí då sau ây s½ chéng tÏ lu­n cé trên không ph£i là hoang °Ýng.  

Chúng ta ã bi¿t, vÁ thÝi gian thì Ph­t giáo có quan niÇm "vô thÉ, vô chung", không có b¯t §u và cing không có t­n cùng. Và khi °ãc hÏi là vi trå hïu h¡n hay vô h¡n, hay vëa hïu h¡n vëa vô h¡n, hay vëa không hïu h¡n vëa không vô h¡n, thì éc Ph­t giï yên l·ng, không tr£ lÝi. Có ng°Ýi diÅn gi£ng là: sñ hiÃu bi¿t vÁ nhïng v¥n Á này không ích lãi gì cho sñ tu t­p trong Ph­t giáo nên éc Ph­t không tr£ lÝi à cho hành gi£ khÏi v°Ûng m¯c vào nhïng sñ viÃn vông mà lo v¥n Á tu t­p, thñc t¿ h¡n. Cing có ng°Ýi gi£ng gi£i là éc Ph­t giï yên l·ng à hiÃn d°¡ng tính vô ch¥p trong Ph­t Giáo. Nh°ng n¿u chúng ta tìm hiÃu ít nhiÁu vÁ nhïng ti¿n bÙ cça khoa hÍc hiÇn ¡i thì có thà chúng ta s½ th¥y r±ng éc Ph­t không tr£ lÝi vì Ng°Ýi ã n¯m vïng c¡ c¥u huyÁn bí cça vi trå, và thái Ù cça Ng°Ýi cách ây h¡n 2500 nm hoàn toàn phù hãp vÛi nhïng khám phá hiÇn ¡i nh¥t cça khoa hÍc.  

Th­t v­y, các khoa hÍc gia, tuy ch°a ¡t tÛi k¿t lu­n chung cùng vÁ nguÓn gÑc loài ng°Ýi và nguÓn gÑc vi trå, nh°ng t¥t c£ Áu Óng ý là thuy¿t sáng t¡o có r¥t nhiÁu mâu thu«n, vô lý, và ph£n khoa hÍc. Thí då nh° ánh sáng là nhïng sóng iÇn të và màu s¯c cça ánh sáng tùy thuÙc t§n sÑ dao Ùng cça ánh sáng. Ta có thà phân mÙt lo¡i ánh sáng, thí då nh° ánh sáng tr¯ng, ra làm nhiÁu ánh sáng màu s¯c khác nhau qua mÙt chi¿c lng kính ch³ng h¡n, nh°ng ánh sáng không ph£i là mÙt "v­t" mà ta có thà chia làm 2 ph§n, sáng và tÑi, nh° Th°ãng ¿ ã làm trong ngày thé nh¥t cça thuy¿t sáng t¡o. TÑi là vì không có ánh sáng ché tÑi không ph£i là mÙt ph§n cça ánh sáng. Thí då thé hai là khoa di truyÁn hÍc ngày nay ã chéng tÏ r±ng các giÑng ng°Ýi khác nhau là do nhïng Ùt bi¿n di truyÁn trong nhïng kho£ng thÝi gian r¥t dài, không thà quan sát °ãc trong mÙt vài Ýi ng°Ýi. Trong hiÇn t¡i, không có mÙt c·p vã chÓng ng°Ýi ViÇt Nam nào có thà sinh ra mÙt éa con Phi Châu en ngòm tuy thuy¿t Ti¿n Hóa không bác bÏ iÁu r¥t có thà trong vài trm ngàn nm sau, giÑng ng°Ýi ViÇt Nam s½ d§n d§n Õi khác. Thuy¿t Ti¿n Hóa cing ã bác bÏ huyÁn tho¡i Adam và Eve là tÕ tông loài ng°Ýi v..v.. Charles Darwin ã °a ra thuy¿t ti¿n hóa nh°ng cho tÛi nay v«n ch°a hoàn toàn thuy¿t phåc t¥t c£ mÍi ng°Ýi. Chúng ta ã bi¿t, Ph­t giáo không ch¥p nh­n thuy¿t sáng t¡o và khoa hÍc cing v­y và còn ang trên °Ýng tìm ra chân lý. Hi vÍng trong t°¡ng lai khoa hÍc s½ °a ra mÙt thuy¿t phù hãp vÛi quan niÇm nghiÇp chuyÃn vô thÉ vô chung cça Ph­t giáo.  

Sau ây tôi xin trình bày h¿t séc s¡ l°ãc quan niÇm vÁ thÝi gian và vi trå cça khoa hÍc hiÇn ¡i. Chúng ta s½ th¥y nhïng quan niÇm này cing là nhïng quan niÇm xa x°a cça Ph­t giáo. V¥n Á khá phéc t¡p nh°ng ph§n lÛn nhïng iÁu tôi vi¿t sau ây Áu có thà chéng minh b±ng toán hÍc.  

Thuy¿t t°¡ng Ñi suy rÙng (general theory of relativity) cça Albert Einstein ã vô cùng thành công trong viÇc áp dång vào viÇc tìm hiÃu vi trå. Trong nhïng th­p niên 1960 và 1970, các khoa hÍc gia ã làm nhiÁu thí nghiÇm à kiÃm chéng nhïng sñ tiên oán dña vào thuy¿t này, và trong mÍi tr°Ýng hãp, thuy¿t t°¡ng Ñi suy rÙng ã °ãc công nh­n là úng. Thuy¿t t°¡ng Ñi, tuy r¥t thành công trong viÇc tiên oán các hiÇn t°ãng ß c¥p thô ¡i, nh°ng l¡i g·p nhiÁu khó khn ch°a gi£i quy¿t °ãc khi áp dång thuy¿t này vào nhïng tr°Ýng hãp ß c¥p cñc vi, tiÁm nguyên tí (subatomic), c¥p v­t ch¥t thuÙc lãnh vñc kh£o sát cça c¡ hÍc nguyên l°ãng (quantum mechanics). Tuy nhiên, thuy¿t t°¡ng Ñi cça Einstein ã cho chúng ta mÙt hình £nh chính xác vÁ vi trå: "vi trå có thà có 3 c¥u hình, ho·c mß, ho·c óng, ho·c ph³ng d¹t." (Einstein's theory tell us that there are three possible configurations that the universe might have. It is either open, or closed, or flat. ("The Edges of Science" By Richard Morris)). Nh°ng dù theo c¥u hình nào thì vi trå cing phát khßi të mÙt sñ bùng nÕ lÛn (big bang). Thuy¿t "big bang" ngày nay ã °ãc mÍi ng°Ýi ch¥p nh­n kà c£ Công giáo nh° tôi s½ trình bày trong mÙt o¡n sau.  

Thuy¿t "big bang" b¯t nguÓn të sñ khám phá ra hiÇn t°ãng "vi trå nß rÙng" (expansion of the universe) cça Edwin Hubble vào nm 1929. Hubble quan sát °ãc r±ng, các thiên hà (galaxy) cé di chuyÃn m×i ngày mÙt xa trái ¥t h¡n, và thiên hà nào càng ß xa trái ¥t thì di chuyÃn càng nhanh, và kho£ng cách giïa các thiên hà cing càng ngày càng xa d§n. iÁu này chéng tÏ vi trå không cÑ Ënh mà càng ngày càng nß rÙng. Tính ng°ãc thÝi gian thì t¡i mÙt thÝi iÃm nào ó, cách ây kho£ng 15 tÉ nm, vi trå chÉ là mÙt dË iÃm (singularity) vô cùng nóng và vô cùng ·c theo ngh)a dË iÃm này có 1 ch¥t l°ãng vô t­n (infinite mass). DË iÃm này bùng nÕ và bi¿n Õi d§n d§n thành vi trå hiÇn nay. Sñ bùng nÕ lÛn này (big bang) °ãc coi nh° là nguÓn gÑc cça vi trå, và vi trå có c¥u hình nào, óng, hay mß, hay ph³ng d¹t, là do sÑ l°ãng v­t ch¥t có trong vi trå. Không i vào chi ti¿t, vi trå óng là mÙt vi trå hïu h¡n trong ó không gian tñ khép l¡i trên chính nó nh°ng không có biên giÛi. Khuôn m«u này khá trëu t°ãng nh°ng có thà mô t£ °ãc b±ng toán hÍc và ng°Ýi ta có thà tìm hiÃu tính ch¥t cça nó mÙt cách khá chi ti¿t. L°ãng v­t ch¥t trong vi trå óng này s½ làm cho vi trå ng°ng nß rÙng trong t°¡ng lai và vi trå l¡i co l¡i d§n d§n thành 1 dË iÃm nh° lúc §u, danh të khoa hÍc gÍi là sñ "tÛi h¡n lÛn" (big crunch). Vi trå mß thì vô h¡n (infinite), luôn luôn nß rÙng vì l°ãng v­t ch¥t trong ó không ç à làm ng°ng sñ nß rÙng này. TrÍng tr°Ýng có thà làm cho sñ nß rÙng càng ngày càng ch­m nh°ng không bao giÝ ng°ng. Vi trå ph³ng d¹t là vi trå trong ó l°ãng v­t ch¥t ã tÛi h¡n, ngh)a là vëa ç à làm cho sñ nß rÙng h§u nh° ng°ng l¡i mà không ph£i là ng°ng.  

Nh° trên ã nói, thuy¿t "big bang" ã °ãc h§u nh° mÍi ng°Ýi Áu ch¥p nh­n kà c£ Công Giáo La Mã. Th­t v­y, Stephen Hawking, mÙt v­t lý gia nÕi ti¿ng nh¥t hiÇn nay vÁ nhïng thuy¿t vi trå cça ông ã kà nh° sau:  

"Nm 1981, khi dñ mÙt cuÙc hÙi th£o vÁ vi trå hÍc do các cha dòng Tên tÕ chéc ß Vatican, tôi l¡i quan tâm tÛi v¥n Á nguÓn gÑc và sÑ ph­n cça vi trå. Giáo hÙi Gia Tô ã ph¡m ph£i mÙt sai l§m nghiêm trÍng Ñi vÛi Galileo khi ·t lu­t lÇ tôn giáo trên 1 v¥n Á khoa hÍc, r±ng m·t trÝi quay xung quanh trái ¥t. Nay, nhiÁu th¿ k÷ sau, giáo hÙi quy¿t Ënh mÝi mÙt sÑ chuyên gia à cÑ v¥n cho hÍ vÁ vi trå hÍc. CuÑi cuÙc hÙi th£o, các tham dñ viên °ãc hÙi ki¿n vÛi Giáo hoàng. Ông ¥y b£o chúng tôi r±ng có thà nghiên céu vÁ sñ ti¿n hóa cça vi trå sau sñ nÕ bùng lÛn, nh°ng không nên tìm hiÃu vÁ chính sñ bùng nÕ lÛn vì ó là lúc sáng t¡o và ó là sáng t¡o cça Th°ãng ¿. Tôi r¥t mëng vì ông ta không bi¿t ¿n Á tài mà tôi mÛi trình bày trong cuÙc hÙi th£o - có thà là miÁn không-thÝi gian hïu Ënh nh°ng không có biên giÛi, ngh)a là không có b¯t §u, không có lúc Sáng T¡o."  

(In 1981 my interest in questions about the origin and fate of the universe was reawakened when I attended a conference on cosmology organized vy the Jesuits in the Vatican. The Catholic Church had made a bad mistake with Galileo when it tried to lay down the law on a question of science, declaring that the sun went around the earth. Now, centuries later, it had decided to invite a number of experts to advise it on cosmology. At the end of the conference the participants were granted an audience with the pope. He told us that it was all right to study the evolution of the universe after the big bang, but we should not inquire into the big bang itself because that was the moment of Creation and therefore the work of God. I was glad then that he did not know the subject of the talk I had just given at the conference - the possibility that space-time was finite but had no boundary, which means that it had no beginning, no moment of Creation. ("A Brief History of Time" By Stephen Hawking, p. 116)).  

Theo Stephen Hawking thì "iÁu kiÇn biên cça vi trå là không có biên giÛi". Vi trå có tính cách hoàn toàn tñ có sµn và không bË £nh h°ßng cça b¥t cé gì ß ngoài nó. Vi trå ch³ng sanh ch³ng diÇt. Nó là nh° v­y. ("The boundary condition of the universe is that it has no boundary." The universe would be completely self-contained and not affected by anything outside itself. It would neither be created nor destroyed. It would just be. (Ibid., p. 136)).  

MÙt câu hÏi liên quan ¿n quan niÇm vÁ thÝi gian là: Tr°Ûc sñ bùng nÕ lÛn thì thÝi gian ra sao? Theo khoa hÍc thì khi vi trå là mÙt dË iÃm thì t¥t c£ nhïng Ënh lu­t v­t lý, kà c£ quan niÇm vÁ thÝi gian Áu không áp dång °ãc. Vì khi ó thÝi gian không còn tính ch¥t cça thÝi gian nïa, ít nh¥t là theo ngh)a chúng ta th°Ýng hiÃu vÁ thÝi gian. Cho nên, không thà nói là vi trå b¯t §u të âu, sanh ra të âu. Thuy¿t này ã °ãc kiÃm chéng b±ng toán hÍc và hoàn toàn phù hãp vÛi nhïng sñ kiÇn trong khuôn m«u nß rÙng cça vi trå (inflationary paradigm). Theo Hawking, n¿u vi trå ch³ng sanh thì t¥t nhiên nó cing ch³ng diÇt, vì thÝi gian cing trß thành vô biên (no boundary in time). N¿u thuy¿t cça Hawking úng thì vi trå có c¥u hình óng nh° ã mô t£ ß trên, ngh)a là tÛi mÙt thÝi iÃm nào ó thì vi trå ng°ng dãn thêm và b¯t §u co d§n trß l¡i thành 1 dË iÃm. V­y sau ó thì sao? Câu hÏi này không thích hãp vì không có gì có thà gÍi là "sau ó". "Sau ó" n±m trong ph¡m trù cça quan niÇm vÁ mÙt dòng thÝi gian, nh°ng thÝi gian l¡i m¥t thÝi gian tính khi vi trå là mÙt dË iÃm, cho nên nhïng th¯c m¯c vÁ "tr°Ûc big bang" và "sau big crunch" là nhïng th¯c m¯c vô ngh)a.  

Chúng ta th¥y r±ng, nhïng thuy¿t mÛi nh¥t vÁ vi trå trong khoa hÍc hiÇn ¡i r¥t phù hãp vÛi quan niÇm "vô thÉ vô chung", "vô th°Ýng" cça Ph­t Giáo, và thái Ù giï yên l·ng cça éc Ph­t tr°Ûc nhïng câu hÏi vÁ siêu hình ã ph£n ánh sñ kiÇn n¯m vïng c¡ c¥u huyÁn bí cça vi trå cça Ng°Ýi. Cho nên, chúng ta có thà nói, Ñi vÛi cuÙc cách m¡ng khoa hÍc, Ph­t giáo không có gì ph£i chÑng Ñi, vì th­t ra cuÙc cách m¡ng khoa hÍc ã n±m trong các t° t°ßng Ph­t giáo rÓi. Kinh iÃn Ph­t giáo là mÙt rëng t° t°ßng v) ¡i, r¥t phù hãp vÛi tính ch¥t thñc t¿ cça khoa hÍc, tñ hãp (self-consistent), tñ gi£i (self-explained), hoàn toàn không có chút nào huyÁn ho·c, viÃn vông. Tâm Kinh vi¿t r±ng: "Không t°Ûng cça mÍi Pháp ch³ng sanh ch³ng diÇt, ch³ng nh¡ ch³ng s¡ch, ch³ng tng ch³ng gi£m" ch³ng ph£i ã nói lên tính ch¥t không phå thuÙc vào thÝi gian, không gian, mà còn i xa h¡n, không phå thuÙc vào c£ tính ch¥t v­t lý nïa? Các ThiÁn s° th°Ýng nói: thñc chéng °ãc Tính Không cça mÍi Pháp là thñc chéng °ãc Ph­t Tánh. Nay chúng ta ã hiÃu t¡i sao mÙt sÑ lu­n gia ã so sánh Ph­t Tánh, Chân Nh° vÛi Vi Trå vì ngoài ·c tính ch³ng sanh ch³ng diÇt, ch³ng tng ch³ng gi£m (l°ãng v­t ch¥t trong vi trå luôn luôn nh° v­y b¥t kà vi trå co hay dãn), ngày nay, mÙt sÑ khoa hÍc gia còn quan niÇm ph£i nhìn vi trå mÙt cách toàn ký (holographic view of the universe). Cách nhìn toàn ký vi trå là nÙi dung cça Kinh Hoa Nghiêm, hiÃn nhiên không thuÙc ph¡m vi Á tài cça bài vi¿t này, nh°ng tôi s½ trình bày cách nhìn này trong mÙt bài khác.