trong lịch sử văn học nghệ thuật việt nam, nhiều địa danh của đất nước đã trở thành những đề tài hấp dẫn, và ghi dấu những chiến công vĩ đại như hàm tử, chi lăng, đống đa, sông lô…nhưng gợi nhiều cảm hứng nhất có phải kể đến sông bạch đằng lịch sử - nơi đã diễn ra những trận đánh quyết liệt chống lại quân xâm lược phương bắc. Tai đây, ngô quyền đánh quân nam hán, lê hoàn quét sạch quân tống; trần hưng đạo nhấn chìm đại quân mông nguyên. Bởi thế, chỉ nói riêng trong lịch sử văn học thời trung đại đã có nhiều cây bút tên tuổi như trần mịnh tông, trương hán siêu, nguyễn trãi..đều viết về nó. Nhưng thành công hơn cả là trương hán siêu với phú sông bạch đằng. Tác phẩm này từ lâu đã được đánh giá là bài phú nổi tiếng nhất thời trần và cũng là 1 trong số ít bài phú xuất sắc nhất của văn học trung đại

           Đây là 1 bài phú cổ thể, không tuân theo niêm luật chặt chẽ của  đường luật. Vần luật của bài phú này tương đối phóng khoáng, giàu nhạc điệu và dễ truyền tụng

           Trong 1 bài phú thông thường tác giả hư cấu thêm 1 số nhân vật để đối đáp, tranh luận với mình. Điều đó góp phần cho bài phú thêm sinh động và hấp dẫn hơn, nhờ sự đan xem của những câu đối thoại, câu bàn bạc. Khi bổ sung, khi thì bác bỏ ý kiến ban đầu. ở bài phú sông bạch đằng có những nhân vật như khách, ta, bô lão. Thực chất, đấy là sự phân thân của chính tác giả, trong 1 thủ pháp nghệ thuật của bài phú

            trong văn chương trung đại, thiên nhiên được miêu tả khá nhiều. Các nhà văn, nhà thơ tìm đến thiên nhiên trong những tâm trạng khác nhau. ở phú sông bạch đằng, nhà thơ đưa người đọc vào 1 thế giới hùng vĩ, bao la của cửu giang, ngũ hổ, tam ngô, bách việt là những nơi khách đã từng đi qua khách, tỏ ra là 1 con người có tâm hồn phóng khoáng tự do:
                              giương buồm trong gió chơi vơi
                               lướt bể chơi trăng mải miết
                               sớm gõ thuyền chừ nguyên tương
                               chiều lần thăm chừ vũ huyệt

           khách cũng là người đi nhiều, biết rộng
                           đầm vân mộng chứa vài trăm trong dạ cũng nhiều
                           mà tráng chí bốn phương vẫn còn tha thiết
           đi nhiều, biết nhiều, nhưng trong thú tiêu hao, khách chỉ học có tử trường, tức là tư mã thiên, nhà sử học nổi tiếng trung quốc, từng chu du khắp đất trung hoa tộng lớn khi viết bộ sử ký bất hủ

            phải chăng khách nói đến tử trường để bày tỏ tâm hồn đồng điệu của mình với người xa. Đi xa, đâu phải chỉ để tiêu hao, ngắm hoa vọng nguyệt, mà quan trọng hơn là tìm đến nơi cha ông ra đã lập chiến công to lớn làm vẻ vang cho lịch sử để chiêm ngưỡng ngợi ca và suy ngẫm

           Điều này chứng tỏ vị thế khách thật cao đẹp, chí khí thật hào hùng. Người đọc có thể nhận thấy vẻ đẹp ấy trong chính lời kể đầy tự hào của khách. Khách nhắc  đến nhiều địa danh quen thuộc trong sách vở tàu, chúng cách xa nhau hàng ngàn dặm, làm sao có thể đi được trong 1 sớm, một chiều. Đây chính là cách phô diễn ý tưởng có tính chất ước lệ mà thôi. Điều quan trọng là nó đã đưa đến cho người đọc ấn tượng sâu sắc về những khung cảnh thiên nhiên rộng lớn, góp phần thể hiện sự ham thích tự do, phóng khoáng của nhân vật khách. Cảm hứng về cuộc viễn du mở đầu bài phú. Thực ra chỉ là sự chuẩn bị 1 không khí thích hợp trước khi đi vào thế giới hùng vĩ của sông bạch đằng lịch sử

             ấn tượng đầu tiên mà trương hán siêu đưa đến cho người đọc là sự bề thế rộng lớn và sức sống bền bỉ muôn đời của bạch đằng. Con sống này thật hùng vĩ, bởi rộng bát ngát và dài muôn dặm. Như vậy nó không những là đại giang mà còn là trường giang ( bát ngát sông kình muôn dặm) với bao lớp sóng lớn trùng điệp. Đáng chú ý là ngoài vẻ thiêng liêng hùng vĩ, bạch đằng còn có nét thật dịu dàng, duyên dáng và thơ mộng. Những còn thuyền nối đuôi nhau trôi dập dềnh trên sông, đã cuối thu rồi nên nước xanh trời xanh, hai bên bờ lau lách xào xạc, đìu hiu….

              Trước cảnh sông nước hùng vĩ và thơ mộng ấy, tác giả cảm thấy vui buồn lẫn lộn. Đây là chiến trường ác liệt ngày xưa, ta thắng lớn, nhưng kể sao cho hết những hy sinh mất mát với bao giáo gãy, xương khô. Trời nước, lau lách như gợi lại chuyện cũ, khiến người hôm nay không tránh khỏi động lòng tiếc nuỗi, xót thương cho bao anh hùng đã khuất. ở đoạn thơ này ta thấy 1 nỗi buồn cao đẹp qua những câu thơ có âm hưởng trầm lắng, với điệu cảm khái
                                   thương nỗi anh hùng đâu vắng tá
                                    tiếc thay dấu vết luống còn lưu

             cảm hứng chính của bài phú sông bạch đằng là ngợi ca chiến công oanh liệt của dân tộc ta trên dòng sông lịch sử này. Từ những câu thơ trữ tình ở đoạn trên, đến đoạn 2, tác giả chuyển sang những câu thơ tự sự mượn lời của các bô lão kể lại. Nếu như phầ đầu là lời khách thì đoạn 2 là lời của các bô lão. Sự xuất hiện của họ làm việc miêu tả chiến trận thêm sinh động, đồng thời việc chuyển ý được tự nhiên . Các bô lão tiếp lời khách với từ đại diện cho nhân dân địa phương . Họ tôn kính khách và tự hào kể lại những chiến trận năm xưa. Mở đầu các bô lão mở đầu cho khách biết: đây là nơi chiến địa buổi trùng hưng nhị thánh bắt ô mã và cũng là bãi đất xưa ngô chúa phá hoang thao. Bằng 2 câu thơ dài, mỗi câu 12 ấm tiết, tác giả đã tạo được k khí trang nghiêm, đĩnh đạc làm nên cho việc miêu tả chiến trần ở phần tiếp theo

         trận thủy chiến được khắc họa thật co đọng, với những câu thật cô đọng, ngắn từ 4 đến 6 âm tiết
                      thuyền bè muôn đội
                       tinh kì phấp phới
                      tỳ hổ 3 quân
                      giáo gương sáng choi
                       ánh nhật nguyệt chừ phải mờ
                       bầu trời đất chừ sắp đổi

         bằng cách ngát nhịp nhàng, bằng lối đối ngẫu chặt chẽ, bằng 1 loạt hình ảnh nói lên một sự mãnh liệt, hùng dũng ....đoạn thơ vừa trích đã thể hiện được sinh động không khí  trận mạc  quyết liệt trên sông. người đọc có thể hình dung khá rõ sự đông đảo của lực lượng tham chến, lẫn khí thế quyết chiến của 2 bên và sự khốc liệt, dữ dội của 1 chiến mà cả 2 đều ngang tài nganh sức( trận đánh thư hùng chưa phân- chiến lũy bắc nam chống đối) có thể làm đổi thay cả vũ trụ ( khiến cho mặt trăng, mặt trời phải mờ đi, trời đất phải đổi)

                sau khi miêu tả thế trận giáo tranh ác liệt, các bô lao nhận xét về đặc điểm của mỗi bên tham chiến. kẻ địch thì có lực lượng hùng mạnh, lại thêm mưu kế gian xảo. và nhấ là chúng có thừa sự kiêu ngạo của kẻ đã từng tung vó ngựa thu phục nhiều quốc gia khắp châu á lẫn châu á: những tưởng tung roi 1 lần là có thể: quét sạch nam bang 4 cõi. còn ta, trước hết đây là cuộc chiến đấu chính nghĩa, vì chính nghĩa nên thuận với lẽ trời(trời cũng chiều người). trong quan niệm của cha ông ta xưa, trời bao giờ cũng công minh, chính trực đứng về phía chính nghĩa, trừng phạt kẻ tàn bạo. thêm vào đó, ta lại có điều kiện tự nhiên hiểm yếu, lại có người tổ tổ chữ lãnh đạo kiệt xuất với đường lỗi, chiến thật đúng đắn. do đó, địch thua ta nhục nhã, và ta thắng vang dội. nước sông tuy chảy hoài từ đó đến nay, trải qua bao nhiêu tháng năm nhưng cái nhục ấy vẫn không rửa trôi. ở đây trương hán siêu dẫn tích bên tàu. các bô lão không nói nhiều đến phía quân ta mà chỉ nhấn mạnh lòng biết ơn sâu nặng: tái tạo công lao-nghìn đời ca ngợi cũng đủ cho người đọc cảm nhận dduwwojc tầm vóc to lớn của chiến thắng bạch đằng. điều đáng lưu ý, khi nói về quân địch, các bô lão có ý nghĩa sâu sắc, chuẩn bị dẫn đến những lời bình ở phần tiếp theo
                                                  những người bất nghĩa tiêu vong
                                                  nghìn thu chỉ có anh hùng lưu danh
            lời bình này trở thành chân lí của muôn đời, sống mãi cùng bạch đằng giang hùng vĩ

           tiếp theo lời bô lão, khách cũng vui vẻ nối tiếp lời ca kết thúc bài phú. lời của khách chính là phần tổng kết có chức năng bổ sung. đính chính những nhận định mà bô lão đã trình bày ở trên. với tâm trạng hân hoan, khách vừa đề cao công lao to lớn của các vị anh hùng đời trần, vừa bày tỏ niềm tin vào sưc sống mãnh liệt và tương ;ai tươi sáng của đất nước, trong đó, đặc biệt nhấn mạnh tới các yếu tố đức cao của dân tộc. sự nhìn nhận của khách về chiến thắng có chiều sâu triết lý. sức mạnh của non sông đất nước không phải ở địa thế hiểm trở mà trước hết ở con người

            đây là 1 bài phú có bố cục chặt chẽ, nhịp điệu thay đổi linh hoạt, phóng khoáng, lời văn cô động, dồi dào cảm xúc, khi thì xót thương nhớ tiếc, khi tì vui sướng tự hào. tác giả lại rất giỏi phân thân thành những nhân vật để vừa kể vừa phụ họa thêm làm cho bài phú giàu chất thơ khiến người đọc xúc động tự dào về non sông đất nước hùng vĩ, về chiến công lừng lẫy và đường lối giữu nước tài tình của quân dân nhà trần mà cũng là của dân tộc ta 7 thế kỷ trước.