Phên têm hoc nhêp mön 1 

http://ebooks.vdcmedia.com 

MUC LUC 

SIGMUND FREUD - TÊM LY GIA CUA COI VÖ THÛC........................................................... 2 

PHÊN THÛ NHÊT NHÛNG HANH VI SAI LAC..................................................................... 15 

PHÊN THÛ HAI GIÊC MÚ......................................................................................................... 65 

 Sigmund Freud   2 

http://ebooks.vdcmedia.com 

SIGMUND FREUD - TÊM LY GIA CUA COI VÖ THÛC 

Trong têt ca cac nganh khoa hoc, ngûúi ta thûúng thûa nhên 

têm ly hoc la möt mön khoa hoc bñ hiïm va töi tùm nhêt, va kho co 

thï chûng minh bùng khoa hoc hún bêt cû bö mön nao khac. Ban 

chêt cua nhûng sû vêt ú àêy luön luön co sû hû hû thûc thûc va sû 

bêt ngú, vò nha têm ly hoc phai nghiïn cûu vï möt hiïn tûúng tû 

nhiïn bñ mêt nhêt, ào la cuöc söng têm ly cua con ngûúi. Möt ly 

thuyït hoa hoc hay vêt ly co thï àûúc chûng minh hay bac bo 

nhûng phûúng phap ky thuêt trong phong thñ nghiïm, nhûng àöi 

vúi gia trõ cua möt ly thuyït têm ly hoc, rêt co thï khöng sao 

chûng minh àûúc möt cach minh bach, cho nïn nhiïu cuöc tranh 

luên bao tap àa nöi lïn xung quanh Sigmund Freud va khoa phên 

têm hoc suöt sau chuc nùm rong. 

Dêu sao, co thï chûng minh àûúc hay khöng thò hoc thuyït 

cua Sigmund Freud cung àa co möt anh hûúng vö song àöi vúi tû 

duy hiïn àai. Ngay Einstein cung khöng kñch thñch trñ tûúng tûúng 

hay thêm nhêp vao àúi söng cua ngûúi àûúng thúi bùng Sigmund 

Freud. Nhú tòm toi nghiïn cûu nhûng thû chûa bao giú ai hiïu biït 

vï trñ nao con ngûúi ma Sigmund Freud àa àûa ra àûúc nhûng y 

tûúng va nhûng tû ngû ma ngay nay àa chan hoa vao cuöc söng 

thûúng nhêt cua chung ta. Thûc vêy, têt ca moi lônh vûc tri thûc 

cua con ngûúi nhû vùn chûúng, nghï thuêt, tön giao, nhên chung 

hoc, giao duc, luêt phap, xa höi hoc, luêt hoc, sû hoc va nhûng mön 

hoc vï xa höi hay ca nhên khac àïu chõu anh hûúng cua hoc thuyït 

Sigmund Freud. 

Tuy nhiïn, hoc thuyït nay lai qua khö khan va ñt sang sua. 

Möt nha phï bònh kha hai hûúc àa nhên xet rùng: 

 “Àöi vúi ngûúi àúi thò do sû phö biïn hoc thuyït nay, Freud 

àa nöi bêt lïn nhû möt ke pha bônh vô àai nhêt trong lõch sû tû 

tûúng nhên loai. Öng àa biïn àöi sû giïu cút va nhûng niïm vui 

nhe nhang cua con ngûúi thanh nhûng hiïn tûúng dön nen, bñ 

hiïm va sêu tham, àa tòm thêy sû hùn thu trong nguön göc yïu 

thûúng, ac y ngay trong long sû êu yïm, loan luên trong tònh yïu Phên têm hoc nhêp mön 3 

http://ebooks.vdcmedia.com 

thûúng giûa cha me va con cai, töi löi trong thai àö àai lûúng va 

trang thai cua sû cùm uêt bõ “dön nen” cua moi ngûúi cha nhû la 

möt thû àûúc lûu truyïn cua nhên loai”. 

Tuy nhiïn nhú Freud ma ngay nay ngûúi ta àa co nhûng y 

nghô rêt khac nhau vï chñnh mònh. Ho chêp nhên cac khai niïm 

cua Freud nhû: anh hûúng cua tiïm thûc àöi vúi y thûc, nguön göc 

tñnh duc cua bïnh thên kinh, sû hiïn hûu va têm quan trong cua 

tñnh duc tre thú, tac dung mùc cam Ú-àip" vao cac giêc möng, tònh 

trang "dön nen"... Nhûng khuyït àiïm cua con ngûúi nhû lú lúi, 

nhú mùt quïn tïn va quïn lúi hûa àïu mang möt y nghôa múi xet 

theo quan àiïm cua Freud. Hiïn nay kho ma xac àõnh àûúc hït 

nhûng àõnh kiïn ma Freud phai chöng lai àï truyïn ba hoc thuyït 

cua öng. Nhûng àõnh kiïn nay con cö chêp hún ca nhûng àõnh kiïn 

ma Copernicus va Darwin àa vêp phai.  

Khi Freud chao àúi ú Freiberg thuöc miïn Moravia, tac phêm 

Nguön göc cac chung loai chûa xuêt hiïn. Nùm ào la nùm 1985. 

Cung nhû Karl Marx, tö tiïn Freud co nhiïu ngûúi la phap sû àao 

Do Thai. Öng àûúc àûa túi thanh Vienna thu àö nûúc Ao vao nùm 

lïn bön tuöi va àa söng gên suöt ca tuöi trûúng thanh tai àêy. 

Theo Ernest Jones, ngûúi viït tiïu sû chñnh cua Freud thò öng àa 

àûúc thûa hûúng cua cha öng la möt nha buön len, "tñnh hoai nghi 

sêu sùc vï nhûng tai biïn bêt thûúng cua cuöc àúi, thoi quen dung 

giai thoai Do Thai àï chêm biïm cac quan àiïm àao àûc, khöng tñn 

ngûúng nhûng vên àï tön giao". Ba me Freud söng túi nùm 59 

tuöi, ban tñnh nùng àöng va nhanh nhen. Sigmund Freud la àûa 

con cûng àêu long cua ba. Sau nay Freud àa viït "möt ngûúi àa 

tûng la con yïu àùc biït cua möt ba me thò suöt àúi ngûúi êy co cai 

cam giac la möt ke ài chinh phuc, va chñnh cai long tin chiïn thùng 

êy luön àem lai thanh cöng thûc sû".  

Vao nhûng nùm àêu cua cuöc àúi, Freud rêt tin vao thuyït 

cua Darwin vò öng thêy rùng "Nhûng thuyït êy lam cho ngûúi ta 

co thï hy vong vao nhûng bûúc tiïn phi thûúng trong viïc tòm hiïu 

thï giúi". Dû àõnh se trú thanh thêy thuöc, öng àa theo hoc trûúng 

Àai hoc Y khoa thanh Vienna. Va öng àa àö bac sô nùm 1881. La 

möt thêy thuöc tre tuöi cua bïnh viïn àa khoa, chûa trõ àu moi 

loai bïnh, öng tiïp tuc nghiïn cûu mön thên kinh bïnh hoc va giai 

phêu thên kinh. Ñt nùm sau, sö mïnh xoay chiïu va bêt thên lam 

tïn tuöi cua öng nöi tiïng khùp thï giúi. Möt ban àöng nghiïp cua 

öng àa ài Paris va öng ben ài theo sang thanh phö nay. Tai àêy, Sigmund Freud   4 

http://ebooks.vdcmedia.com 

öng cung lam viïc vúi Jean Charcot, luc êy àa la möt nha bïnh ly 

hoc va thên kinh hoc ngûúi Phap nöi tiïng. Ú àêy, lên àêu tiïn öng 

àûúc tiïp xuc vúi cöng trònh cua Charcot vï bïnh loan thên kinh 

va cach dung phûúng phap thöi miïn àï àiïu trõ bïnh nay. Freud 

àa thoa man khi thêy Charcot chûng minh àûúc "bïnh loan thên 

kinh thêt ma va loan thên kinh gia do dung thöi miïn tao ra.  

Nhûng khi trú lai thanh Vienna, Freud khöng lam thï nao 

àï thuyït phuc àûúc cac bac sô àöng nghiïp: ho khöng tin la 

phûúng phap chûa bïnh loan thên kinh bùng thöi miïn lai co cú sú 

khoa hoc. Va ngûúi ta con trûng phat nhûng y nghô qua tao bao 

cua öng bùng cach àuöi öng ra khoi phong thñ nghiïm giai phêu 

thên kinh. Tû àêy Freud tach khoi möi trûúng àai hoc va khöng 

con tiïp tuc tham gia nhûng buöi hop cua giúi trñ thûc ú Vienne 

nûa. Trong luc hanh nghï bac sô tû, öng tiïp tuc dung phûúng 

phap thöi miïn àï thñ nghiïm trong nhiïu nùm nûa, nhûng dên 

dên öng àa bo phûúng phap àiïu trõ nay chó vò ñt ngûúi húp vúi löi 

chûa bùng thöi miïn va cung vò àöi khi thöi miïn co nhûng hiïu 

qua khöng hay vúi nhên cach ngûúi bïnh. Thay vao ào, Freud bùt 

àêu phat triïn möt phûúng phap múi, öng àùt tïn la "tû do liïn 

tûúng", vï sau ky thuêt nay àa trú thanh möt tiïu chuên thûc 

hanh cua khoa hoc phên têm hoc. 

Freud hùn la ngûúi sang lêp ra mön thên kinh bïnh hoc, 

àiïu ào khöng con nghi ngú gò nûa. Trûúc öng, cac nha thên kinh 

bïnh hoc chó quan têm àïn nhûng triïu chûng cua bïnh têm thên 

phên liït (schizophrenia) va chûng têm thên suy giam (lêm cêm), 

cên phai giam lai trong bïnh viïn. Ngay tû khi chûa chûng dön 

nen va chûng thên kinh tûúng khùc, Freud àa ài túi kït luên la 

khöng phai chó riïng con bïnh ma ca nhûng ngûúi lanh manh bònh 

thûúng cung mang trong mònh nhûng xung khùc têm thên tûúng 

tû. Ài xa hún nûa, bïnh têm thên khöng phai la bïnh theo nghôa 

thöng thûúng àûúc chêp nhên ma la trang thai têm ly cua trñ nao. 

Vên àï quan trong la lam thï nao àï àiïu trõ nhûng chûng röi loan 

têm thên àang lan tran röng rai êy. Cùn cû vao nhûng quan sat, 

thñ nghiïm va kinh nghiïm thûc hanh khi àiïu trõ cho nhiïu ngûúi 

bïnh ú Vienna, Freud àa xêy dûng cú sú cho khoa phên têm hoc 

vao khoang cuöi thï ky 19.  

Freud la möt trong nhûng nha khoa hoc àa sang tac nhiïu 

hún hït trong thúi àai chung ta. Sû phong phu vï nhûng àï tai múi 

me cung nhûng phên àong gop vï têm ly do ngoi but cua öng àem Phên têm hoc nhêp mön 5 

http://ebooks.vdcmedia.com 

lai khöng thï thu gon trong bêt cû möt cuön sach hay tú bao nao. 

Theo öng, thò chùc chùn cuön sach quan trong ra àúi súm nhêt cua 

öng ma cung àûúc öng yïu thñch nhêt la cuön Àoan Möng xuêt ban 

nùm 1900. Sach nay göm hêu hït nhûng quan sat cú ban va nhûng 

suy luên cua öng. Trong cuön Nghiïn cûu vï chûng loan thên kinh 

xuêt ban súm hún (tûc la vao nùm 1895), öng àa böc lö niïm tin 

rùng "yïu tö chñnh trong sû röi loan vï tñnh duc la sû suy yïu gêy 

ra ca bïnh têm thên (neuros) lên bïnh têm thên suy nhûúc 

(psychoneuroses)". Ào la nïn tang cua thuyït phên têm. Vai nùm 

sau ào, Freud hoan chónh àûúc ly thuyït cua öng vï sûc àöi khang, 

hiïn tûúng chuyïn biïn tñnh duc tuöi thú, möi tûúng quan giûa 

nhûng ky ûc bêt man va ao tûúng, giûa cú chï tû vï (defense 

mechanism) va sû dön nen.  

Möt ban tom lûúc nhûng luên àï chñnh se cho ta thêy àûúc 

phên nao tñnh phûc tap cua thuyït phên têm. Trûúc hït, thên 

kinh bïnh hoc va phên têm hoc khöng phai la hai tû àöng nghôa. 

Phên têm hoc co thï àûúc coi nhû möt nganh cua thên kinh bïnh 

hoc va chó ap dung cho nhûng trûúng húp kho khùn nhêt la röi 

loan nhên cach. Cho nïn, phên têm hoc co thï àûúc àõnh nghôa 

nhû möt phûúng phap dung àï trõ nhûng bïnh röi loan têm ly va 

thên kinh. Theo möt ban tûúng trònh múi àêy thò ú My chó co 300 

trïn 4.000 cac bac sô thên kinh àûúc tñn nhiïm la nhûng nha phên 

têm hoc ma thöi.  

Hoa hoùn lùm Freud múi chu y túi viïc àiïu trõ ca nhên. 

Nhûng trûúng húp ca nhên khöng bònh thûúng chó àûúc coi la 

nhûng triïu chûng xao trön vï kinh tï, xa höi va vùn hoa cua thï 

giúi ngay nay. Muc àñch cua öng la trõ bïnh tên göc.  

Nhiïu nha phï bònh àa àöng y la thanh tûu ma Freud àa àat 

àûúc dûa chu yïu trïn cöng trònh phat giac va khao sat vï lônh vûc 

vö thûc cua con ngûúi.  

So sanh têm linh con ngûúi vúi möt tang bùng, ma túi tam 

chñn phên mûúi tang bùng nay chòm dûúi nûúc biïn, Freud cho 

rùng phên chñnh têm ly con ngûúi cung àûúc ên giêu trong coi vö 

thûc. Bïn dûúi lúp vo ngoai, vò nhûng ly do nao ào, nhûng cam giac 

va nhûng muc àñch ma möt ca nhên àa khöng nhûng giêu kñn 

ngûúi khac ma con tû giêu ngay chñnh ban thên mònh nûa. Trong 

têm ly hoc cua Freud, coi vö thûc la töi thûúng va moi hoat àöng y 

thûc chó co möt võ trñ phu thuöc. Nïu hiïu àûúc cai thêm kñn bñ 

mêt sêu xa cua coi vö thûc ùt chung ta hiïu àûúc ban chêt nöi têm Sigmund Freud   6 

http://ebooks.vdcmedia.com 

cua con ngûúi. Freud tuyïn bö la chung ta thûúng suy nghô möt 

cach vö thûc va chó thónh thoang suy tû cua chung ta múi co tñnh 

chêt y thûc. Têm linh vö thûc chñnh la nguön göc gêy bïnh têm 

thên, vò bïnh nhên thûúng cö gùng gat ra ngoai coi y thûc moi ky 

ûc kho chõu, moi ûúc vong bõ "dön nen" vö hiïu, nhûng kït qua la 

anh ta tñch tu ngay cang nhiïu ky ûc, nhûng ûúc vong, àï dön 

thanh bïnh. 

Freud phên loai moi hoat àöng tinh thên cua möi nhên con 

ngûúi àûúc thï hiïn thanh ba cêp àö àûúc öng goi la Tû Nga, (Id. 

Soi); Ban Nga (ego moi) va Siïu Nga (superego Surmoi). Quan 

trong sö möt la cai Id, Freud bao: Pham vi cua Id la phên nhên 

cach töi tùm va khöng thï ài àïn àûúc cua chung ta. Ban thên ta 

chó biït chut ñt vï cai Id qua nghiïn cûu cac giêc möng va qua sû 

biïu hiïn cac triïu chûng bïn ngoai cua bïnh têm thên, Id la núi 

tru ngu cac ban nùng nguyïn thuy va cac xuc cam ài ngûúc lïn túi 

cai qua khû xa xûa khi ma con ngûúi con la möt con thu, Id co tñnh 

chêt thu vêy va ban chêt cua no la thuöc vï duc tñnh (sexual in 

nature), no vön vö thûc. Freud viït tiïp: Cai Id bao göm têt ca 

nhûng gò do di truyïn, co ngay tû luc sinh ra àûúc kït tu lai trong 

sû cêu thanh. Id mu quang va àöc ac. Muc àñch àöc nhêt cua no la 

thoa man cac ham muön ban nùng va cac khoai cam, khöng cên 

biït àïn cac hêu qua. Noi theo Thomas Mann thò: "No khöng biït 

gò àïn gia trõ, thiïn hay ac, va ca àao àûc nûa".  

Àûa be sú sinh la Id àûúc nhên cach hoa. Dên dên cai Id 

phat triïn lïn thanh cai Ego (ban nga Moi). Khi àûa be lún lïn. 

Thay vò àûúc hoan toan dên dùt bùng nguyïn ly khoai lac, cai Ego 

bõ chi phöi búi nguyïn ly “thñch ûng vúi thûc tai”. Ego biït àûúc thï 

giúi xung quanh, nhên ra rùng phai kòm ham nhûng khuynh 

hûúng pham phap cua cai Id àï ngùn ngûa moi xung àöt vúi luêt lï 

cua xa höi. Nhû Freud viït, cai Ego la “viïn trong tai giûa nhûng 

àoi hoi bat mang cua cai Id va sû kiïm soat cua thï giúi bïn 

ngoai”. Vò vêy Ego thûc sû hanh àöng nhû möt nhên viïn kiïm 

duyït, cùt xen, sûa àöi nhûng thuc giuc cua cai Id lam cho nhûng 

thuc giuc nay phu húp vúi tònh hònh thûc tï, biït rùng viïc tranh 

khoi bõ xa höi trûng phat va ca àï tû bao toan hay la ngay ca àïn 

sû bao tön, àïu phai tuy thuöc vao nhûng “dön nen”. Tuy nhiïn 

cuöc àêu tranh giûa cai Ego va Id co thï gêy ra nhûng bïnh têm 

thên, anh hûúng nghiïm trong túi nhên cach ca nhên. Phên têm hoc nhêp mön 7 

http://ebooks.vdcmedia.com 

Sau hït, con möt thû yïu tö thû ba trong qua trònh sinh hoat 

tinh thên goi la Superego (Siïu nga). Siïu nga nay co thï àûúc 

àõnh nghôa möt cach àai khai la “lûúng têm”. Hoc tro chñnh cua 

Freud ú Hoa Ky la A.A Brill àa viït: 

“Cai Superego la sû phat triïn tinh thên cao hún ca ma con 

ngûúi co thï àat túi àûúc va bao göm lên lön moi sû cêm àoan, moi 

quy tùc cû xû do cha me tao ra núi àûa tre. Tri giac lûúng têm 

hoan toan tuy thuöc vao sû phat triïn cua cai Superego. 

Cung nhû cai Id, cai Superego cung nùm trong vö thûc va ca 

hai cung luön ú thï tûúng tranh, trong khi cai Ego luön hoat àöng 

ú giûa nhû möt trong tai. Ly tûúng àao àûc va quy tùc cû xû àïu 

nùm trong Superego. Khi ba cai Id va Superego tûúng àöi hoa húp 

thò ca nhên luc êy ú trang thai àiïu hoa va hanh phuc. Nïu cai 

Ego àï cho cai Id vi pham cac luêt lï, cai Superego se gêy ra lo 

lùng, cam giac co töi va moi biïu lö cua lûúng têm. 

Ly thuyït tñnh duc hay con goi la nhuc duc (Libido) la möt 

khai niïm khac àûúc ghep chung vúi Id va do Freud tao ra. Öng 

day rùng têt ca nhûng xuc cam cua Id àïu la hònh thûc thï hiïn 

cua “nùng lûúng tñnh duc” (sexual). Thuyït tñnh duc àa tûng àûúc 

goi la “cai loi cua phên têm hoc”. Moi sang tao vùn hoa cua con 

ngûúi: nghï thuêt, luêt phap, tön giao, vên vên.. àïu àûúc coi la sû 

phat triïn cua tñnh duc. Khi noi “nùng lûc cua tñnh duc” (sexual 

energy), thò ú àêy chû “tñnh” (sexual) àûúc dung theo nghôa röng. Ú 

àûa tre ban nùng tñnh duc böc lö qua nhûng hanh àöng nhû mut 

tay, bu sûa chai va bai tiït. Nhûng nùm sau ào nùng lûúng tñnh 

duc co thï àûúc truyïn cho ngûúi khac qua hön nhên, mang hònh 

thûc möt hû hong thuöc vï “tñnh” hay àûúc thï hiïn qua hoat àöng 

sang tao nghï thuêt, vùn chûúng hay êm nhac - ào la phûúng phap 

àûúc goi la “dõch chuyïn”. Theo Freud thò ban nùng tñnh duc (sex 

instinct) la nguön göc cua moi cöng trònh sang tao vô àai nhêt. 

Thêt vêy, Freud àa tuyïn bö: “Cac bïnh têm thên, khöng 

chûa möt bïnh nao, àïu la nhûng röi loan cua àúi söng sinh ly”. 

Nïu luên thïm, khöng thï cho rùng bïnh têm thên la do nhûng 

cuöc hön nhên thêt bai hay nhûng möi tònh lú lang gêy ra; trai lai 

co thï tòm thêy dêu vït têt ca nhûng bïnh nay ú thúi ky êu thú vúi 

cac mùc cam tñnh duc. Freud àa ap dung ly thuyït cua öng sang 

lônh vûc nhên chung hoc trong tac phêm Vêt tö va cêm ky. Öng tin 

rùng ngay tön giao cung chó la biïu hiïn cua mùc cam tñnh duc. 

Sau khi phên tñch ky lûúng tûng chi tiït hang trùm trûúng húp Sigmund Freud   8 

http://ebooks.vdcmedia.com 

bïnh nhên àïn chûa bïnh, Freud àa nêng ban nùng tñnh duc va 

them khat nhuc duc lïn thanh yïu tö àêu tiïn va manh me nhêt 

trong viïc tao thanh nhên cach con ngûúi, àöng thúi la nguyïn 

nhên sêu xa cua moi bïnh têm thên. Ào la möt phan àoan ma möt 

sö cac nha phên têm hoc nöi tiïng khac àa bac bo nhû se noi sau 

àêy. 

Vò xa höi buöc möi con ngûúi phai kiïm chï nhiïu ham 

muön, theo cach noi cua Freud thò möi ca nhên àa vö tònh tñch trû 

nhiïu “dön nen”. Bònh thûúng thò y thûc con ngûúi vên thanh cöng 

trong viïc ngùn trú, khöng cho “nhûng sûc manh vö thûc àen töi” 

bõ dön nen kia xuêt hiïn. Nhûng sû kiïm soat êy co thï lam cho 

nhûng con bïnh têm thên trai qua nhûng giai àoan xuc cam bõ röi 

loan sêu xa. Freud cho cöng viïc chûa bïnh cua nha phên têm hoc 

la “lam böc lö va thay thï nhûng dön nen bùng nhûng hanh àöng 

phan àoan co thï àûa àïn, hoùc sû chêp nhên hoùc sû loai bo 

nhûng gò àa bõ khûúc tû tû trûúc”. Vò ban chêt cua sû dön nen la 

gêy ra sû àau khö, nïn ngûúi bïnh thûúng cö tòm cach ngùn khöng 

cho nhûng dön nen êy böc lö ra ngoai. Sû cö gùng che àêy êy 

Freud goi la “sûc àöi khang”. Nhiïm vu cua thêy thuöc la loai bo 

sûc àöi khang nay, àï ngûúi bïnh böc lö ra cai “dön nen” kia. 

Ky thuêt do Freud phat minh ra àï giai toa vúi moi “dön 

nen” va loai bo moi àöi khang la phûúng phap “gúi tû do liïn 

tûúng”: Nhûng lúi noi thao thao bêt tuyït co y thûc cua ngûúi bïnh 

khi nùm trïn cai giûúng cua nha phên têm hoc trong canh àen 

sang mú mú, nha phên têm hoc kñch thñch, khïu gúi àï ngûúi bïnh 

khöng nghô möt cach co y thûc vï bêt cû chiïu hûúng nao, Freud 

cho rùng phûúng phap “kñch thñch tû do liïn tûúng” la phûúng 

phap duy nhêt hûu hiïu àï chûa bïnh têm thên. Öng cung chu 

trûúng la phûúng phap êy “hoan thanh àûúc àiïu ma ngûúi ta 

tröng àúi, nghôa la àûa nhûng mong muön bõ sûc àöi khang dön 

nen tû xûa ta lônh vûc y thûc”. Brill àa mö ta cach Freud chûa 

bïnh nhû sau: “Öng thuyït phuc con bïnh gat moi suy nghô co y 

thûc, tû buöng tha mònh vao möt trang thai têp trung bònh than, 

tû pho mùc theo nhûng cam xuc va suy nghô nay sinh, röi thuêt lai 

têt ca nhûng àiïu ào cho öng biït. Nhú phûúng phap êy, öng àûa 

dên bïnh nhên túi trang thai “tû do liïn tûúng”; va nhú nghe ngûúi 

bïnh tû do liïn tûúng, ma thêy thuöc co thï tòm ra àûúc nguön göc 

sêu xa cua cac triïu chûng”. Sû viïc àa quïn röi nay lai àûúc ngûúi 

bïnh keo ra khoi coi vö thûc, co khi phai sau hang thang trúi àiïu Phên têm hoc nhêp mön 9 

http://ebooks.vdcmedia.com 

trõ bùng phûúng phap phên têm. Nguön göc thûúng la möt sû viïc 

nao ào àau àún, kho chõu, àang sú hay noi cach khac àang ghet, tû 

trong qua khû cua bïnh nhên. Ào chñnh la nhûng “ky niïm” ma 

ngûúi bïnh hoan toan khöng muön nhú lai möt cach co y thûc. 

Trong qua trònh tû do liïn tûúng, nhûng höi tûúng löng böng 

êy khöng tranh khoi tao ra möt mú lön xön, röi rùm nhûng sû kiïn 

lú mú khöng ro, va tûúng nhû vö ñch. Vò vêy, ngûúi thêy thuöc nhû 

nhiïu nha phï bònh cho biït, gên nhû co vö van cach giai thñch 

nhûng dû kiïn êy. Vò thï nha phên têm hoc phai hït sûc sang suöt 

va co tai kheo leo. 

Trong khi chûa bïnh bùng phûúng phap phên têm, Freud 

phat hiïn ra cai ma öng goi la “möt yïu tö quan trong kho thï nao 

lûúng àûúc”, möt giêy liïn lac tònh cam nöng nhiït giûa con bïnh 

va nha phên têm hoc. Cai ào goi la “chuyïn dõch”. 

“Bïnh nhên khöng thoa man nïu chó coi nha phên têm hoc 

nhû la ngûúi giup àú va cö vên cho ho.. Ngûúc lai con bïnh lai nhòn 

thêy qua nha phên têm hoc möt hònh anh quan trong trong thúi 

thú êu hay qua khû cua ho hiïn lai. Va vò thï ma ho sùn sang böc 

lö moi tònh cam va phan ûng ma chùc chùn la àa àûúc danh cho 

hònh anh êy “dõch chuyïn” sang phña nha phên têm hoc”. 

Sû dõch chuyïn “co thï thay àöi giûa hai thai cûc, tû möt tònh 

yïu hoan toan xac thõt va cuöng nhiït túi möt thai àö nghi ngú 

chua chat va oan hún khöng kòm chï àûúc.” 

Trong tònh trang êy, nha phên têm hoc “nhû àûúc àùt vao 

àõa võ cua cha me ngûúi bïnh”. Freud coi sû kiïn dõch chuyïn nhû 

“cöng cu töt hún hït àï chûa bïnh theo phûúng phap phên têm” 

nhûng öng cung cho biït “tuy nhiïn viïc sû dung phûúng phap nay 

la phên kho khùn va quan trong hún hït trong ky thuêt phên 

têm”. Freud xac nhên la viïc nay “àûúc thûc hiïn bùng cach 

thuyït phuc con bïnh la ho àang söng lai nhûng möi liïn hï tònh 

cam phat sinh tû thúi êu thú”. 

Möt phûúng phap hûu hiïu khac àï nghiïn cûu nhûng xung 

àöt va cam xuc nöi têm àûúc Freud khai triïn thïm la phên tñch 

nhûng giêc möng. Trong lônh vûc nay, Freud cung lai la möt nha 

tiïn phong. Trûúc öng, ngûúi ta coi giêc möng la vö nghôa hoùc 

khöng co muc tiïu. Tac phêm Àoan möng cua öng la cöng trònh 

khoa hoc àêu tiïn nghiïn cûu vï hiïn tûúng nùm möng. Ba mûúi 

möt nùm sau khi tac phêm nay àûúc ên hanh, Freud nhên ra Sigmund Freud   10 

http://ebooks.vdcmedia.com 

rùng: “Theo nhên xet cua töi ngay nay thò tac phêm nay chûa 

àûng têt ca nhûng phat kiïn gia trõ nhêt ma töi àa may mùn tòm 

ra”. Theo Freud thò “chung ta àa co ly khi cho rùng giêc möng la 

sû biïn dang cua möt ûúc vong khi bõ dön nen”. Möi möt giêc möng 

àïu biïu hiïn möt bi kõch trong thï giúi nöi têm cua con ngûúi. 

Freud xac nhên rùng: “Giêc möng bao giú cung la san phêm cua 

möt cuöc tranh chêp” va “möng bao vï cho giêc ngu”. Nhiïm vu 

cua giêc möng la trú giup chû khöng phai la pha röi giêc ngu. Giêc 

möng lam tan ài cam giac cùng thùng do nhûng ûúc mong khöng 

àat àûúc gêy ra. 

Theo quan àiïm cua Freud thò giêc möng thuöc pham vi chi 

phöi cua vö thûc, cua Id va möng rêt quan trong àöi vúi nha phên 

têm hoc vò nhú no ma phên têm hoc ài àûúc vao coi vö thûc cua con 

bïnh. Trong coi vö thûc co têt ca nhûng ûúc vong àêu tiïn va 

nhûng ham muön thuöc cam xuc àa bõ hai cai Ego va Superego gat 

ra khoi y thûc. Nhûng ham muön thu tñnh luön luön nùm ngay 

bïn dûúi cai vo ngoai y thûc, va tû thuc àêy tiïn vao thï giúi möng 

mõ. Tuy nhiïn, ngay trong giêc möng, Ego va Superego vên co mùt 

àï canh chûng, kiïm duyït. Vò le ào, y nghôa cua giêc möng khöng 

luön ro rang, nhûng y nghôa nay àûúc biïu lö bùng nhûng hiïn 

tûúng va thêy thuöc cên biïu lö chung möt cach lao luyïn. Vò 

mang tñnh kñ hiïu cho nïn y nghôa cua giêc möng ta khöng thï 

hiïu àûúc theo nghôa àen, ngoai trû nhûng giêc möng àún gian cua 

tre thú. Trong tac phêm Àoan möng co nhiïu vñ du àûúc Freud 

dung phûúng phap phên têm phên tñch. 

Àoc nhêm, noi lú lúi va nhûng biïu hiïn àang trñ lùt vùt khac 

àïu la nhûng dêu hiïu cho biït hoat àöng ngêm cua vö thûc. 

Freud viït: “Àa biït dung phep àoan möng àï ài vao coi vö thûc thò 

phên têm hoc cung sû dung nhûng lêm lú cua con ngûúi nhùm 

muc àñch ào. Nhûng lêm lú êy nha phên têm hoc goi la triïu chûng 

hoat àöng”. Vên àï nay con àûúc Freud nghiïn cûu vao nùm 1904 

trong cuön Têm thên bïnh ly hoc cua àúi söng thûúng ngay (The 

psychopathology of everyday life). Trong tac phêm nay, öng vên 

chu trûúng “nhûng hiïn tûúng ào khöng phai ngêu nhiïn... chung 

co möt y nghôa va y nghôa ào co thï diïn giai ra àûúc. Va ngûúi ta 

co ly khi tû nhûng hiïn tûúng ào suy ra sû hiïn hûu cua nhûng 

xuc àöng va mong muön bõ dön nen, ngùn cêm”. Quïn tïn ai co thï 

co nghôa la mònh khöng ûa gò ngûúi mang tïn êy. Möt ngûúi lú têu 

vò nhêm lên bang têu chay, co thï co nghôa la ngûúi êy khöng Phên têm hoc nhêp mön 11 

http://ebooks.vdcmedia.com 

muön ài chuyïn têu êy. Möt ngûúi chöng àanh mêt hay quïn chòa 

khoa nha co thï vò ngûúi êy cam thêy àa phai söng khö sú trong 

gia àònh va khöng muön vï nha. Nghiïn cûu nhûng lêm lên nhû 

vêy co thï àûa nha phên têm hoc ài vao coi vö thûc àêy röi rùm 

cua con ngûúi. 

Ngûúi ta con tû giai thoat àûúc nhûng gò bõ dön nen nhú biït 

giïu cút. Giïu cút àa àûúc Freud mïnh danh la “cai nùp xa húi töi 

tên va an toan nhêt ma con ngûúi àa dên tao ra àûúc” vò chñnh nhú 

giïu cút ma chung ta tam thúi thoat ra khoi nhûng dön nen ma cai 

xa höi lï giao nay àoi hoi chung ta phai che giêu ài. 

Co thï vò nhûng phan ûng chung quanh hoùc vò cang ngay 

cang bêt man hay bi quan, khi vï gia Freud to ra lo lùng vï cai 

chït (ban nùng ài àïn cai chït). Co lên öng quan niïm “ban nùng 

chït” nay quan trong ngang vúi ban nùng tñnh duc. Freud cho rùng 

co möt “ban nùng ài àïn cai chït” thuc àêy têt ca nhûng thû àang 

söng trú vï trang thai vö cú (khöng söng). Ban nùng nay cung lam 

biïn dang moi vêt. Theo quan àiïm êy con ngûúi luön luön bõ xêu 

xe giûa nhu cêu tûc ban nùng sinh ly va möt sûc manh àöi khang, 

sû thöi thuc cua huy diït, hay la ban nùng tû vong. Le dô nhiïn thò 

cuöi cung ban nùng tû vong àa chiïn thùng. Ban nùng nay gêy ra 

chiïn tranh va nhûng thu àï hen àöi bai nhû gêy tön hai cho dong 

giöng va giai cêp, gêy ra niïm thñch thu ha àùng khi xem nhûng 

vu xû töi pham, àêu bo rûng, va xû lùng trò tung xeo. 

Tom lai, nhûng àiïu vûa noi trïn la nhûng khña canh cua hoc 

thuyït Freud. Cac nha phên têm hoc ngay nay cung chia ra lam 

hai hay hún nûa, phe phai chöng àöi nhau, möt phe chöng lai va 

möt phe hua theo Freud. Alfried Adler, möt trong nhûng hoc tro ài 

theo Freud ngay tû àêu àa tach ra khoi nhom Freud vò öng tin 

rùng Freud àa qua quan trong hoa ban nùng tñnh duc. Va àêy la 

hoc thuyït cua Adler àöi lai Freud. Theo Adler thò niïm mong 

muön to ra mònh hún àöng loai la àöng lûc chñnh löi cû xû cua con 

ngûúi. Öng àa mú röng y tûúng vï “mùc cam tû ti”. Mùc cam nay 

thuc giuc möi ca nhên con ngûúi cö gùng co möt hoat àöng àï 

ngûúi khac thûa nhên mònh. Möt nha ly khai nöi danh khac la 

Karl Jung ú Zurich cung àa cö gùng lam giam bút têm quan trong 

cua vai tro tñnh duc (sex). Jung chia nhên loai ra lam hai loai têm 

ly: loai hûúng ngoai va loai hûúng nöi, mùc du öng vên thûa nhên 

rùng möi ca nhên àïu la möt hön húp cua hai loai têm ly ào. Khac Sigmund Freud   12 

http://ebooks.vdcmedia.com 

vúi Freud, Jung nhên manh vao yïu tö di truyïn trong sû phat 

triïn nhên cach.  

Noi chung nhûng ngûúi phï phan Freud àa tach rúi khoi 

Freud vò nhûng bêt àöng nhû: Freud qua nhên manh vao y nghôa 

khúi àêu cua bïnh têm thên thú êu, Freud tin rùng chñnh nhûng 

ban nùng dû döi, töi sú àa giam sat con ngûúi. Cung co möt sö 

ngûúi àa khöng àöng y vúi Freud tin rùng “tû do liïn tûúng” la möt 

ky thuêt khöng thï sai lêm trong viïc tham hiïm coi vö thûc cua 

con ngûúi. Ho àùc biït nïu ra nhûng kho khùn trong viïc giai thñch 

nhûng dû kiïn do phûúng phap êy àem lai. 

Tuy nhiïn, möt nha têm thên hoc, àa nhên xet lai: 

“Nhûng biïn àöi va phat triïn trong sau chuc nùm qua àa 

khöng hï lam giam gia trõ tinh thên hay anh hûúng cua Freud. 

Öng àa phat hiïn ra coi vö thûc. Öng àa cho biït vö thûc êy giup 

tao thanh cai “töi” nhû thï nao va ta phai lam thï nao àï àat túi 

no. Cac nha phên têm hoc sau ào àa thay àöi nöi dung nhiïu y 

tûúng va khai niïm cua Freud dûúi anh sang cua nhûng kinh 

nghiïm sêu xa hún. Quy àöc gia co thï bao rùng cac nha phên têm 

hoc nay àa viït àûúc möt cuön Tên ûúc vï têm thên bïnh hoc, con 

Freud thò viït cuön Cûu ûúc. Tac phêm cua Freud se vên la tac 

phêm nïn mong”. 

Àa sö thai àö hiïn nay cua chung ta àöi vúi bïnh àiïn àïu do 

Freud ma co. Hiïn nay co khuynh hûúng cho rùng “Bïnh nhên 

têm thên àïu giöng y nhû chung ta, chó khac la ho àa giöng nhiïu 

hún ma thöi”. Alexander Reid Martin nhên manh: “Du thûa nhên 

hay chöi bo hoc thuyït Freud thò hiïn nay têt ca nhûng bïnh viïn 

têm thên àïu sû dung nhûng yïu tö va nhûng nguyïn ly cú ban 

trong khoa têm ly hoc cua Freud. Cai ma trûúc àêy àûúc coi nhû 

möt thï giúi bñ hiïm, cêm ngùn, ky cuc, khöng àêu vao àêu, vö 

nghôa thò qua Freud, àa trú thanh sang sua àêy y nghôa, khöng 

nhûng àûúc y hoc ma con àûúc têt ca cac khoa hoc xa höi thûa 

nhên va chu y túi”. 

Anh hûúng cua hoc thuyït Freud àöi vúi vùn hoc va nghï 

thuêt cung àang chu y khöng kem. Trong tiïu thuyït, thú, kõch va 

cac hònh thûc vùn chûúng khac, nhûng y tûúng chñnh cua Freud àa 

àûúc phat triïn trong ñt nùm gên àêy. Bernard Dana Evans Voto 

àa miïu ta quan niïm la “chûa co möt nha khoa hoc nao khac co 

möt anh hûúng manh me va röng rai àïn vùn hoc nhû Freud”. Anh Phên têm hoc nhêp mön 13 

http://ebooks.vdcmedia.com 

hûúng cua Freud trong höi hoa, àiïu khùc va thï giúi nghï thuêt 

noi chung cung sêu xa khöng kem. 

Tom tùt lai, àanh gia sû àong gop phûc tap cua thiïn tai 

Freud la viïc vö cung kho khùn vò pham vi öng quan têm qua röng 

va vò tñnh chêt mêu thuên trong nhûng kham pha cua öng. Möt 

nha vùn Anh, Robert Hamilton àa cö gùng lam cöng viïc êy, öng 

àanh gia nhû sau: 

“Freud àa ve ban àö khoa hoc têm ly hoc. Öng la möt nha 

tiïn phong vô àai va phên lún nhûng thanh cöng cua öng la nhú ú 

cai múi la cung but phap cua öng. Mùc du phûúng phap nay co mùt 

àang hoai nghi, nhûng chûa bao giú co möt phûúng phap nao ly 

thu hún va múi la hún, ngay ca vï mùt but phap nïu khöng kï loai 

thuên tuy vùn chûúng, cung chûa bao giú co möt but phap nao 

quyïn ru hún cua Freud. Öng àa buöc thï giúi phai suy tû theo 

kiïu têm ly hoc, ào la möt nhu cêu cöt yïu cua thúi àai chung ta. 

Öng cung àa buöc con ngûúi phai tû àùt cho mònh nhûng cêu hoi 

liïn quan àïn hanh phuc cua loai ngûúi. Àanh àö luên thuyït têm 

ly khö khan, cêu ky cua thï ky mûúi chñn, Freud àa àûa ra phan 

luên “phên têm” chûa àêy röi ren”. 

Möt nha têm thên hoc Hoa ky nöi tiïng la Frederic Wertham 

àa àûng trïn möt quan àiïm khac àï nhên àõnh vï trûúng húp cua 

Freud nhû sau: 

“Phai thûa nhên rùng ngoai möt sö lún sû kiïn bïnh ly cua 

cac bïnh nhên ma öng quan sat àûúc, Freud àa àem lai ba thay 

àöi cú ban trïn con àûúng nghiïn cûu vï nhên cach va têm thên 

bïnh ly. Àiïu thû nhêt la ñt ra öng àa noi vï nhûng phûúng phap 

têm ly va àa suy tû nhûng phûúng phap êy vúi cach ly luên cua 

khoa hoc tû nhiïn. Àiïu ào chó thûc hiïn àûúc khi ma Freud àûa 

ra khai niïm thûc tï vï coi vö thûc va nhûng phûúng phap thûc 

tiïn àï khao sat no. Àiïu thû hai la Freud àa tòm ra möt khña 

canh múi cho mön têm thên bïnh ly hoc. Ào la tuöi thú. Trûúc 

Freud, khoa têm thên bïnh hoc àa chûa trõ theo cach coi möi bïnh 

nhên nhû möt Adam, con ngûúi chûa bao giú söng qua tuöi thú. 

Àiïu thû ba, öng àa mú àêu sû hiïu biït vï sû di truyïn cua tñnh 

duc. Phat hiïn thûc sû cua öng ú àêy la ban nùng tñnh duc ú dang 

tiïm ên nhiïu hún la tre con co àúi söng tñnh duc”. 

Möt sû àanh gia tûúng tû àa àûúc A.G.Tansley diïn ta trong 

bai ky niïm Freud viït cho Höi Khoa hoc Hoang gia Luên àön: Sigmund Freud   14 

http://ebooks.vdcmedia.com 

“Tñnh cach mang trong nhûng kït luên cua Freud se trú 

thanh dï hiïu nïu chung ta nhú lai rùng öng àa tham hiïm möt 

lônh vûc hoan toan chûa ai tham hiïm, lônh vûc cua trñ nao con 

ngûúi ma trûúc öng chûa ai bûúc vao. Nhûng hiïn tûúng ro rït cua 

lônh vûc trñ nao nay, vön bõ coi la khöng thï giai thñch àûúc hay bõ 

coi nhû la nhûng thac loan thên kinh, hoùc bõ bo qua vò nhûng 

hiïn tûúng nay thuöc vï nhûng cêm ky nghiïm khùc nhêt cua con 

ngûúi. Sû tön tai cua lônh vûc nay trûúc kia khöng àûúc thûa 

nhên. Freud buöc long phai khùng àõnh coi vö thûc cua trñ nao la 

co thûc àï röi cö gùng tham hiïm, kham pha miïn àêt ào ”. 

Sau ào, Winfred Overholser àa nhên àõnh: “Co nhiïu ly do àï 

noi rùng tû möt nùm nay Freud àûúc àùt ngang hang vúi 

Copernicus va Newton va la möt trong nhûng vô nhên àa mú ra 

nhûng chên trúi múi cho tû tûúng con ngûúi. Möt àiïu chùc chùn la 

ú thúi àai chung ta chûa ai lai àem nhiïu anh sang doi vao sû hoat 

àöng trñ nao cua con ngûúi nhiïu bùng Freud”. 

Nhûng thang cuöi cung trong cuöc àúi dai dùng dùc cua 

Freud àa diïn ra trong tònh trang lûu àay. Sau khi Àûc quöc xa 

chiïm àong nûúc ao, öng buöc phai rúi Vienna vao nùm 1938. Nûúc 

Anh chêp nhên öng cû ngu, nhûng chûa àûúc möt nùm sau thò öng 

àa mêt vò bïnh ung thû miïng, vao khoang thang chñn nùm 1939. 

Theo Jostein Gaarder 

(Nhûng luên thuyït nöi tiïng thï giúi - NXB Grasset - Paris) Phên têm hoc nhêp mön 15 

http://ebooks.vdcmedia.com 

PHÊN THÛ NHÊT 

NHÛNG HANH VI SAI LAC 

1. NHÊP ÀÏ 

Khöng biït bao nhiïu ngûúi trong cac ban àa àoc sach hay 

nghe noi àïn mön phên têm hoc. Nhûng vò àêu àï cua nhûng bai 

hoc nay la “Nhêp mön phên têm hoc” nïn töi bõ bo buöc phai cho 

rùng cac ban chûa hï biït gò vï vên àï ào va cên àûúc hûúng dên 

trong nhûng bûúc ài chêp chûng luc àêu. 

Nhûng chùc chùn ban cung biït mön phên têm hoc la möt 

phûúng phap y hoc chûa trõ nhûng bïnh thên kinh. Nhûng töi 

muön chûng to bùng möt thñ du la ú àêy sû viïc khöng nhûng 

khöng xay ra nhû ú cac nganh khac trong y hoc ma con xay ra theo 

möt àûúng löi khac hùn. Thöng thûúng möi khi àem möt phûúng 

phap múi trõ cho ngûúi bïnh, chung ta hay cö gùng giêu khöng cho 

ngûúi bïnh biït nhûng bêt tiïn cua phûúng phap ào va thuyït 

phuc la chung ta co nhiïu may mùn àï thanh cöng. Nhûng khi 

àem phûúng phap phên têm hoc ra àiïu trõ, chung ta phai lam 

khac hùn. Chung ta phai cho ngûúi bïnh biït nhûng nöi kho khùn, 

thúi gian chûa chay lêu dai, va nhûng sû cö gùng va hi sinh ma 

chung ta àoi hoi ú ho; vï kït qua cuöi cung ma chung ta khöng thï 

nao hûa trûúc vúi ho la phûúng phap co kiïn hiïu hay khöng möt 

phên lún nhú vao thai àö, sû thöng minh, sû vêng lúi va long kiïn 

nhên cua ngûúi bïnh. Têt nhiïn chung ta co nhiïu ly do àï giai 

thñch thai àö bêt thûúng ào ma sau nay cac ban se hiïu hït têm 

quan trong cua no. 

Chùc hùn cac ban se khöng phêt long vúi töi khi töi bùt àêu 

bùng cach coi ngay cac ban la nhûng ngûúi mùc bïnh thên kinh. 

Töi khöng khuyïn cac ban trú lai giang àûúng nay möt lên thû hai 

nûa. Töi se phai lam cho cac ban quen vúi nhûng àiïu con khiïm 

khuyït trong viïc giang day mön phên têm hoc, vúi nhûng kho 

khùn se gùp nïu muön co möt y niïm cac nhên vï mön hoc ào. Têt 

ca nhûng àiïu ban àa hoc àûúc tû trûúc, têt ca nhûng thoi quen Sigmund Freud   16 

http://ebooks.vdcmedia.com 

suy nghô cua ban se lam cho ban trú thanh ngûúi thu àõch mön 

phên têm hoc. Ban se biït la ban phai lam gò àï vûút qua y tûúng 

chöng àöi tû nhiïn ào. Têt nhiïn töi khöng thï noi trûúc rùng ban 

se biït nhûng gò vï mön phên têm hoc khi tham dû vao nhûng 

buöi diïn giang nay, nhûng co àiïu chùc chùn la viïc àïn àï hoc 

hoi khöng thöi chûa àu àï cac ban co thï khao cûu hay àiïu trõ 

theo phûúng phap phên têm. Nïu trong cac ban co ngûúi nao 

khöng muön dûng lai ú nhûng bûúc àêu ma muön ài xa hún nûa, 

töi se khuyïn ho khöng nïn lam thï. Búi vò, trong tònh trang hiïn 

thúi, ngûúi nao chon mön phên têm hoc lam sû nghiïp cua àúi 

mònh thò se khöng bao giú nöi tiïng trong trûúng Àai hoc va khi ra 

trûúng àï hanh nghï. Ngûúi ào se gùp ngay trong xa höi chung 

quanh mònh nhûng ngûúi vò khöng hiïu mö tï gò vï vên àï, se 

nhòn ho bùng con mùt nghi ngú, thu àõch, sùn sang lam àu moi 

àiïu àï pha phach ho. Chó cên nghô àïn nhûng àiïu àï xay àïn 

cung vúi nhûng cuöc chiïn tranh, ban se hiïu sö ngûúi long ma da 

quy ào àöng nhû thï nao. 

Nhûng du sao cung co nhûng ngûúi bõ löi cuön búi nhûng y 

tûúng múi me, bêt chêp nhûng sû bêt tiïn vûa àûúc trònh bay. Nïu 

co nhûng ban nao thuöc dang ngûúi ào va muön trú lai àêy möt lên 

thû hai nûa bêt chêp nhûng lúi bao trûúc cua töi thò ho se àûúc 

hoan nghïnh. Nhûng du sao cac ban cung cên biït àïn nhûng kho 

khùn ào la nhûng kho khùn nao va àêy la nhûng àiïu ma töi sùp 

noi cho cac ban nghe. 

Kho khùn thû nhêt gùn liïn ngay vao viïc giang day mön 

phên têm hoc. Trong khi hoc y khoa, cac ban àa quen àûúc nhòn 

thêy, vñ du nhû nhûng chuên bõ vï cú thï hoc, nhûng chêt hiïn ra 

sau möt phan ûng hoa hoc, sû co rut cua möt bùp thõt khi gên bõ 

kñch thñch. Sau nay ban se àûúc quan sat ngûúi bïnh, nhûng dêu 

hiïu bïnh hoan cua ngûúi nay, va trong nhiïu trûúng húp ban con 

àûúc tên mùt nhòn thêy vi trung bïnh nûa. Vï mön giai phêu, ban 

se tham dû vao nhûng lên mö xe, va co khi chñnh ban cung lam 

nhûng cöng viïc ào. Va ngay ca trong cac bïnh vï tinh thên cac 

ban cung àûng trûúc möt ngûúi bïnh, theo doi sû thay àöi trïn net 

mùt cua ho, va ban se co dõp quan sat thêt nhiïu àiïu lam cho ban 

xuc àöng va ghi nhú mai mai. Vò thï, möt võ giao sû àai hoc chó giû 

àõa võ möt ngûúi hûúng dên, möt thöng dõch viïn theo ban àï giai 

thñch nhû dên ban vao trong viïn bao tang cua öng ta, trong khi 

ban trûc tiïp vúi nhûng sû viïc ma ban cho la múi me. Phên têm hoc nhêp mön 17 

http://ebooks.vdcmedia.com 

Khö möt àiïu la trong mön phên têm hoc sû viïc xay ra khac 

hùn. Khi àiïu trõ möt ngûúi bïnh trong mön nay, ngûúi thêy thuöc 

chùng lam gò khac hún la tro chuyïn vúi ngûúi bïnh. Ngûúi bïnh 

noi, kï cho ban nghe nhûng biïn cö xay ra trong àúi ho, nhûng 

cam tûúng hiïn thúi, nhûng y muön, nhûng sû cam àöng trong àúi 

ho. Ngûúi thêy thuöc àï y hûúng dên nhûng tû tûúng cua ngûúi 

bïnh, nhùc nhú cho anh ta nhú lai, hûúng sû chu y cua anh ta vï 

möt hûúng nao ào, giai thñch cho anh ta nghe, quan sat xem anh 

ta co hiïu hay khöng nhûng phan ûng gêy cho anh ta. Vò nhûng 

ngûúi bïnh thûúng thûúng la vö hoc, chó quen vúi nhûng àiïu mùt 

thêy tai nghe, hay sú mo àûúc, y nhû xem chiïu bong nïn khöng 

bao giú ngên ngai gò ma khöng to ve nghi ngú sû kiïn hiïu cua möt 

löi trõ bïnh chó bùng nhûng lúi noi co ve nhû àêu Ngö mònh Sú. Sû 

nghi ngú chó trñch nay khöng húp ly chut nao. Khöng phai rùng 

chñnh nhûng ngûúi bïnh ào cung biït rùng co nhûng ngûúi bïnh 

luc nao cung tûúng rùng mònh co nhûng triïu chûng nay hay triïu 

chûng khac û? Trong thúi cö xûa nhûng lúi noi àûúc coi nhû nhûng 

tro phu thuy va bêy giú cung vên con giû àûúc nhûng quyïn lûc 

nhû ngay xûa. Chó cên noi möt tiïng la möt ngûúi co thï lam cho 

möt ngûúi khac sung sûúng hay àêy ho vao chö tuyït vong. Võ giao 

sû dung tiïng noi àï truyïn nhûng hiïu biït cho hoc tro, nhú 

nhûng tiïng noi ma möt diïn gia àa löi cuön àûúc thñnh gia. Chñnh 

nhûng tiïng noi àa gêy ra nhûng xuc àöng va la nhûng phûúng 

sach ma loai ngûúi thûúng dung àï gêy anh hûúng vúi àöng loai. 

Vò nhûng le ào chung ta khöng nïn tòm cach giam bút gia trõ cua 

nhûng lúi noi trong mön trõ liïu vï tinh thên, va chung ta chó nïn 

tham dû vúi tñnh cach bang thñnh vao nhûng cuöc noi chuyïn giûa 

ngûúi thêy thuöc va ngûúi bïnh trong phên têm hoc. 

Nhûng du chó muön tham dû vúi tñnh cach bang thñnh thöi 

cung khöng àûúc. Cêu chuyïn giûa nhûng ngûúi bïnh va thêy 

thuöc khöng thï àï cho ngûúi ngoai nghe va khöng thï dung àï 

biïu diïn. Têt nhiïn trong nhûng giú giang day, ngûúi ta co thï 

àûa ra trûúc cac sinh viïn möt ngûúi bïnh thên kinh àï ho noi cho 

nghe nhûng àiïu àang phan nan va nhûng triïu chûng bïnh hoan 

cua ho. Nhûng chó co thï thöi. Chó khi nao giûa ngûúi bïnh va 

ngûúi thêy thuöc co möt sû thöng cam àùc biït thò ngûúi bïnh múi 

cho ngûúi thêy thuöc biït nhûng àiïu ngûúi nay cên biït. Möi khi 

thêy möt ngûúi la, du chó la möt ngûúi khöng to ra to mo, ngûúi 

bïnh cung im ngay khöng noi gò nûa. Búi vò nhûng àiïu cên biït la 

nhûng àiïu thêm kñn trong àúi ngûúi bïnh, nhûng àiïu ho cên Sigmund Freud   18 

http://ebooks.vdcmedia.com 

giêu khöng cho ngûúi khac biït va sau la nhûng àiïu ma ho cung 

khöng thu vúi chñnh ho nûa. 

Vò vêy, du chó muön tham dû nhû möt bang thñnh thöi vao 

möt lên trõ bïnh vï phên têm, ban cung khöng lam àûúc. Ban chó 

co thï nghe noi vï phûúng phap ào thöi va muön noi cho thêt àung 

thò ban chó co thï nghe ngûúi khac noi lai thöi. Chñnh vò chó àûúc 

nghe qua möt ngûúi thû hai ma ban kho long phan àoan àûúc cho 

chñnh xac. Têt ca àïu phu thuöc vao chö ban co thï tin cêy vao 

ngûúi noi cho ban nghe nhûng àiïu ào túi mûc nao. 

Vñ du: khöng phai ban àang ngöi nghe möt bai hoc vï mön 

phên têm hoc ma la möt bai hoc sû ky vï àúi söng va sû nghiïp 

cua Àai àï Alexandre. Ban co nhûng ly do gò àï tin rùng nhûng 

àiïu giao sû sû hoc àang giang day la àung vúi sû thûc? Múi nghe 

ra thò co ve nhû öng giao sû sû con àang ú trong möt tònh trang 

khöng àang tin bùng öng giao sû phên têm hoc, búi le öng giao sû 

sû hoc chûa tûng àûúc tham dû vao sû nghiïp cua Àai àï 

Alexandre trong khi öng giao sû phên têm hoc ñt nhêt cung noi cho 

ban nghe nhûng àiïu do chñnh öng ta nhên thêy. Nhûng co möt sû 

viïc lam cho chung ta co thï tin cêy núi öng giao sû sû hoc àûúc. 

Öng giao sû sû hoc co thï yïu cêu ban àoc nhûng bai cua cac nha 

vùn àöng thúi vúi nhûng viïc xay ra trong lõch sû hoùc cung kha 

gên vúi nhûng sû viïc ào, nghôa la nhûng cuön sach cua 

Plutarque, Diodore, Artien... Nha sû hoc cung co thï àûa cho cac 

ban xem nhûng ban chup cac àöng tiïn, nhûng pho tûúng cac võ 

vua hay möt bûc hònh thúi Popee hoa trên àanh Issos. Noi thûc ra 

têt ca nhûng tai liïu ào chó chûng to rùng co nhiïu thï hï trûúc àa 

tin tûúng la co Àai àï Alexandre thûc va nhûng chiïn cöng cua 

ngai cung co thûc luön, va nhûng nhên xet nay co thï mú àûúng 

cho ban trong cöng viïc phï bònh sû liïu. Ban co thï kït luên la 

nhûng àiïu ma ngûúi ta noi vï Àai àï Alexandre khöng àang tin 

cho lùm va nhêt la khöng thï àûúc kï lai vúi moi chi tiït cên thiït; 

vêy ma töi khöng tin rùng ban co thï rúi phong diïn thuyït ra vï 

ma vên nghi ngú rùng co le Àai àï Alexandre khöng co thûc. Sû ly 

luên cua ban dûa trïn hai àiïm chñnh sau àêy: àiïm thû nhêt: 

diïn gia khöng co ly do gò àï khuyïn khñch ban tin vao nhûng àiïu 

ma chñnh öng ta khöng cho la àang tin; àiïm thû hai: têt ca nhûng 

sach vï sû hoc ma chung ta co trong tay àïu giöng nhau hay gên 

giöng nhau vï nhûng àiïu diïn gia àa trònh bay. Nïu ban khao 

cûu àïn nhûng nguön göc cu ky hún nûa, ban cung se àï y àïn Phên têm hoc nhêp mön 19 

http://ebooks.vdcmedia.com 

nhûng yïu tö vûa kï nghôa la nhûng ly do àa thuc àêy nhûng nha 

sû hoc va phu húp giûa nhûng lúi chûng nhên cua ho. Trong 

trûúng húp Àai àï Alexandre thò kït qua lam ban yïn têm hún 

hùn trûúng húp cua Moise hay Nemrod chùng han. Con vï nhûng 

àiïm nghi ngú va tû hoi xem nhûng phuc trònh cua möt nha phên 

têm hoc àang tin cêy àïn mûc nao thò sau àêy ban se co nhiïu dõp 

àï phan àoan. 

Bêy giú ban co quyïn hoi töi la nïu khöng co tiïu chuên nao 

àï xet àoan vï gia trõ cua mön phên têm hoc, nïu chung ta khöng 

co cach nao àï biïu diïn möt trûúng húp phên têm hoc thò chung 

ta lam thï nao àï hoc mön ào àûúc va nhêt la àï xac nhên gia trõ 

cua nhûng àiïu ma mön nay khùng àõnh. Viïc hoc hoi têt nhiïn 

khöng phai la àiïu dï, co rêt ñt ngûúi theo hoc mön nay möt cach 

co hï thöng nhûng du sao chung ta vên co nhûng cûa ngo àï ài vao 

sû hoc hoi ào. Trûúc hït chung ta hoc mön phên têm hoc bùng cach 

khao cûu ngay chñnh ban thên mònh. Khöng hùn rùng ào la möt sû 

tû quan sat, nhûng nïu cên àïn thò chung ta se phai lam viïc ào. 

Co ca möt sö hiïn tûúng tinh thên xay ra luön luön àûúc nhiïu 

ngûúi biït àïn, chung ta co thï khao cûu ngay trong ngûúi mònh 

nïu àûúc chó dên vï phûúng tiïn chuyïn mön. Lam nhû thï chung 

ta se tiïn àûúc túi long tin tûúng la sû viïc diïn ra trong mön phên 

têm hoc la àung va nhûng àiïu ma mön nay quan niïm khöng 

phai la sai. Töi phai noi rùng chung ta khöng thï chú àúi ú phûúng 

phap tû khao cûu nhûng tiïn bö sêu xa vï mön hoc. Chung ta se 

tiïn bö mau hún nhiïu bùng cach cho möt nha chuyïn mön vï 

phên têm hoc phên tñch mònh, röi lúi dung cú höi àï thêu hiïu ro 

rang vï phûúng diïn chuyïn mön. Khoi cên phai noi rùng cach hoc 

hoan hao nay bao giú cung chó dung cho möt ngûúi thöi chû khöng 

thï dung trong nhûng cuöc höi hop nhiïu ngûúi. 

Ngoai ra, luc múi bûúc chên vao mön nay, ban con gùp lai 

möt kho khùn nûa, kho khùn nay khöng gùn liïn vao chñnh mön 

hoc ào, chñnh ban la nguön göc cua sû kho khùn ào do nhûng àiïu 

ban àa hoc trong nhûng ngay trûúc khi hoc vï y khoa. Nhûng àiïu 

àa hoc tû trûúc túi nay àa in sêu vao trñ oc ban möt chiïu hûúng tû 

tûúng lam cho ban xa rúi mön phên têm hoc. Ban àa quen löi gan 

cho nhûng sû hoat àöng cua cú thï va nhûng sû röi loan trong cú 

thï nay nhûng nguyïn nhên thuöc vï giai phêu, ban àa quen àûng 

vï phûúng diïn hoa hoc hay vêt ly hoc àï cùt nghôa, quen quan 

niïm sû viïc theo sinh ly hoc trong khi chûa bao giú ban chu y túi Sigmund Freud   20 

http://ebooks.vdcmedia.com 

àúi söng tinh thên dat dao trong cú thï àûúc cêu tao möt cach thûc 

la hoan hao. Vò thï cho nïn ban xa la hùn vúi löi tû tûúng vï tinh 

thên, co thoi quen nhòn nhûng tû tûúng nay bùng con mùt nghi 

ngú, khöng chõu cho rùng nhûng tû tûúng ào co thï co tñnh cach 

khoa hoc chó àang danh riïng cho nhûng con ngûúi pham tuc 

khöng hiïu biït, nhûng nha thi sô, nhûng triït gia cua thiïn nhiïn 

cua mön thên bñ hoc. Têt ca nhûng giúi han ào chùc chùn co hai 

cho sû hoat àöng cua ban trong mön phên têm hoc búi vò theo lï 

thûúng trong têt ca nhûng sû giao thiïp giûa ngûúi vúi ngûúi, 

ngûúi bïnh bao giú cung bùt àêu bùng cach trònh bay cho ban xem 

phûúng diïn tinh thên cua anh ta. Töi chó sú ban se bõ buöc phai 

bo ra möt bïn nhûng phûúng phap trõ liïu vên thûúng dung cho 

nhûng anh chang pham tuc hay thên bñ. 

Töi khöng phai la khöng biït gia trõ cua nhûng àiïu ngûúi ta 

àûa ra àï bao chûa cho nhûng thiïu sot trong cöng viïc giao duc 

ban vï phûúng diïn y khoa. Chung ta hay con thiïu cai khoa hoc 

co tñnh cach triït hoc phu thuöc co thï dung vao nhûng muc tiïu 

do nhûng hoat àöng y khoa àùt ra. Mön hoc Triït ly hoc thuên tuy 

cung nhû mön Têm ly mö ta hay Têm ly hoc thûc nghiïm liïn 

quan àïn mön sinh ly hoc vï cac giac quan. Khöng mön nao theo 

löi ma ngûúi ta day cac ban ú trûúng co ñch vï nhûng liïn quan 

giûa thï xac va têm hön cung nhû giup cho ban hiïu àûúc bêt cû 

möt sû röi loan thên kinh nao. Ngay trong khuön khö cua y hoc, 

mön chûa bïnh tinh thên qua cung co mö ta nhûng sû röi loan va 

tinh thên quan sat àûúc va têp trung chung lai trong nhûng luc dï 

chõu nhêt, cac nha chuyïn mön vï tinh thên chùc cung tû hoi 

khöng biït nhûng sû thu xïp cua ho qua co xûng àang àûúc goi la 

co tñnh cach khoa hoc hay khöng? Chung ta khöng hï biït nguön 

göc, sû diïn biïn cung nhû nhûng dêy liïn lac hö tûúng cua cac 

triïu chûng ghi àûúc trong cac ban phên loai vï bïnh ly: ngûúi ta 

chûa tûng chûng minh àûúc rùng nhûng triïu chûng ào vúi linh 

hön co möt sû tûúng ûng nao khöng, va nïu co möt sû thay àöi nao 

trong linh hön thò nhûng sû thay àöi nay khöng cùt nghôa àûúc gò 

vï nhûng triïu chûng nhên thêy. Nhûng röi loan thên kinh nay 

chó co thï àûúc trõ liïu nhû nhûng biïn chûng phu thuöc cua möt 

bïnh nao ào trong cú thï. 

Sû thiïu sot, mön phên têm hoc nhêt àõnh san bùng. Phên 

têm hoc muön hiïn cho möt bïnh ly vï tinh thên cai cùn ban ma 

mön nay thiïu sot, hy vong tòm ra àûúc möt möi trûúng hoat àöng Phên têm hoc nhêp mön 21 

http://ebooks.vdcmedia.com 

chung cho sû gùp gú giûa möt sû röi loan cú thï va sû röi loan tinh 

thên va lam cho sû gùp gú nay trú lïn dï hiïu. Muön àat àûúc muc 

àñch ào, mön phên têm hoc phai bo rúi hït moi tiïn kiïn vï cú thï 

hoc, hoa hoc hay sinh ly hoc, ma chó chùm chu vao nhûng khai 

niïm têm ly thuên tuy thöi: töi sú rùng ban se cho àiïu nay la kò 

la. 

Con möt kho khùn thû ba nûa la ke chõu trach nhiïm khöng 

phai la ban cung nhû nhiïu àiïu ban hoc tû trûúc. Trong nhûng 

àiïu kiïn tiïn quyït cua mön phên têm hoc co hai àiïu lam cho 

moi ngûúi kho chõu va bõ hêu hït moi ngûúi bac bo. Möt àiïu la do 

thanh kiïn vï tri thûc, möt àiïu la do thanh kiïn vï luên ly va 

nghï thuêt. Chung ta àûng coi thûúng nhûng thanh kiïn ào; ào la 

nhûng cai co nhiïu quyïn lûc lùm, nhûng cai con söng sot lai qua 

nhûng giai àoan phat triïn rêt co lúi, co khi cên thiït nûa cua 

nhên loai. Nhûng thanh kiïn nay àûúc bao tön bùng nhûng sûc 

manh vï tònh cam va rêt kho àanh bai. 

Theo àiïu tiïn thuyït thû nhêt thò nhûng hoat àöng tinh 

thên thûúng thûúng la vö thûc, khi co möt hoat àöng nao co y thûc 

thò ào chó la nhûng hoat àöng le loi, möt phên nho nao ào cua àúi 

söng tinh thên noi chung thöi. Vï àiïm nay, ban hay nhú lai la 

chung ta, trai lai, coi nhûng hoat àöng nay la co y thûc, coi y thûc 

nhû möt cai gò àùc biït biïu thõ, nhû möt àõnh nghôa cua tinh thên 

va têm ly hoc chñnh la mön hoc vï nhûng chûa àûng trong y thûc. 

Sû àöng hoa giûa tinh thên va y thûc co ve tû nhiïn àïn nöi nïu co 

ngûúi to ve nghi ngú la chung ta phan àöi ngay. Vêy ma mön phên 

têm hoc khöng thï nao khöng nghi ngú vï sû àöng hoa nay àûúc. 

Phên têm hoc àõnh nghôa tinh thên nhû möt cai gò göm co nhûng 

diïn biïn chung cho ca tònh cam, tû tûúng va y chñ. Phên têm hoc 

con khùng àõnh möt tû tûúng va möt y chñ vö thûc. Nhûng àõnh 

nghôa va khùng àõnh nhû thï, mön hoc nay se lam mêt cam tònh 

cua nhûng ngûúi ban, lam cho ho nghi ngú rùng co le ào chó la möt 

khoa hoc thên bñ, quai àan, muön xêy dûng trong bong töi va tha 

cêu nhú nûúc àuc. Têt nhiïn ban chûa hiïu tai sao töi co thï coi la 

thanh kiïn möt lúi noi trûu tûúng nhû cêu khùng àõnh rùng: “tinh 

thên tûc la co y thûc”. Nhûng ban cung chûa thï hiïu àûúc la sû 

tiïn triïn cua mön hoc àa àûa ra quan àiïm rùng lam gò co vö thûc 

(cû cho rùng vö thûc co thûc ài) cung nhû ban chûa hiïu àûúc khi 

quan niïm nhû chung ta co lúi nhûng gò. Thao luên vï vên àï tòm 

hiïu xem co nïn àöng tñnh hoa tinh thên va y thûc khöng, hay nïn Sigmund Freud   22 

http://ebooks.vdcmedia.com 

mú röng tinh thên ra khoi giúi han cua y thûc co ve nhû chó muön 

chúi chû, nhûng töi co thï qua quyït vúi ban rùng, sû cöng nhên 

rùng co nhûng sû hoat àöng tinh thên vö thûc se mú cho khoa hoc 

möt hûúng ài múi co tñnh chêt quyït àõnh. 

Cung thï, ban khöng thï ngú rùng nhûng àiïu töi vûa noi 

trïn vúi nhûng àiïu töi sùp noi lai co thï co möt dêy liïn lac chùt 

che àïn thï. Àiïu phat minh thû hai cua mön phên têm hoc la 

khùng àõnh rùng, nhûng rao rùc vï tònh duc, du hiïu theo nghôa 

hep hay nghôa röng, cung giû möt àõa võ vö cung quan trong ma 

cho àïn nay ngûúi ta vên chûa hiïu ro àung mûc trong àúi söng 

tinh thên, chung chñnh la nguyïn nhên cua nhiïu bïnh vï thên 

kinh va tinh thên. Hún thï nûa, phên têm hoc con khùng àõnh 

rùng, nhûng rao rûc vï tònh duc tham dû möt phên khöng nho vao 

cöng viïc sang tao cua trñ oc loai ngûúi, vï phûúng diïn vùn hoa 

nghï thuêt va àúi söng xa höi. 

Theo kinh nghiïm cua töi thò sû thu ghet do sû phat minh 

nay cua mön phên têm hoc gêy nïn chñnh la ly do quan trong nhêt 

lam cho moi ngûúi khöng chõu chêp nhên mön hoc ào. Ban co 

muön töi cùt nghôa sû kiïn ào nhû thï nao khöng? Chung töi tin 

rùng vùn hoa àa àûúc sang tao dûúi sû thuc àêy cua sû cên thiït 

trong cuöc söng va nhiïu khi lên at ca cac sû àoi hoi cua ban nùng, 

va röi hït àúi no àïn àúi kia vùn hoa cû àûúc sang tao nhû thï mai 

vò möi ca nhên nao khi vao àúi àïu phai vò nhûng lúi ñch chung ma 

hy sinh ban nùng cua mònh. Trong nhûng ban nùng bõ kòm ham 

khöng àûúc thoa man ào, nhûng sû rao rûc vï tònh duc chiïm möt 

võ trñ vö cung quan trong: Nhûng ban nùng tònh duc khöng bõ chï 

ngû hùn hoi va möi ca nhên nao tham dû vao cöng viïc sang tao 

vùn hoa cung co thï gùp sû hiïm nguy la ban nùng cua mònh se 

chöng tra lai sû kòm ham ào. Nïn vùn hoa cua möt xa höi khöng co 

sû àe doa nao nùng nï hún la nhòn thêy sû xa àoa cua vùn hoa 

trûúc sû phong tung cua ban nùng muön quay trú vï tònh trang 

ban khai cö xûa. Vò thï cho nïn xa höi khöng muön nhùc nhú cho 

mònh biït la mònh àang àûng dûa trïn nhûng nïn mong khöng co 

gò la vûng chùc; xa höi khöng co lúi gò trong viïc phai cöng nhên 

sûc manh cua cac ban nùng tònh duc, sû quan trong cua àúi söng 

tònh duc: Xa höi àa theo möt phûúng phap giao duc co muc àñch 

lam cho moi ngûúi khöng àï y àïn nhûng vên àï ào. Vò thï xa höi 

khöng chõu àûng àûúc nhûng kït qua ma mön phên têm hoc àa 

àat àûúc; xa höi sùn sang xua àuöi nhûng thanh qua ào va cho Phên têm hoc nhêp mön 23 

http://ebooks.vdcmedia.com 

rùng chung àang kinh túm vï moi phûúng diïn. Nhûng ngûúi ta 

khöng thï dung nhûng lúi trach moc loai ào àï tiïu huy möt kït 

qua khach quan co tñnh khoa hoc. Nhûng ngûúi chöng àöi nïu 

muön ngûúi khac tan thanh mònh thò phai àûng vï phûúng diïn trñ 

thûc. Nhûng trñ oc loai ngûúi thûúng sùn sang coi nhûng gò mònh 

khöng thñch la bêt cöng, vò thï nïn ho co chöng àöi mònh cung la 

àiïu dï hiïu. Do ào, xa höi biïn nhûng àiïu ho khöng thñch thanh 

nhûng àiïu bêt cöng, chöng àöi mön phên têm hoc khöng phai 

bùng nhûng ly le húp ly va cu thï ma toan bùng nhûng ly le tònh 

cam, dung thanh kiïn cua mònh ma bo bo giû nhûng y kiïn chöng 

àöi khöng them nghe nhûng lúi biïn bac. 

Nhûng töi cên noi rùng, khi àûa ra vên àï noi trïn töi khöng 

muön trònh bay möt khuynh hûúng nao ca. Muc àñch duy nhêt cua 

chung töi la trònh bay möt sû viïc nhên thêy sau bao nhiïu cöng 

trònh khao cûu àêy kho khùn. Möt lên nûa chung töi phan àöi àûa 

nhûng nhên xet trong àúi söng thûúng ngay vao trong cöng viïc 

khao cûu khoa hoc, khöng cên xem xet nhûng àiïu ngûúi ta lo sú 

co húp ly hay khöng. 

Ào la möt vai kho khùn ma ban se gùp nïu ban theo hoc mön 

phên têm hoc. Bùt àêu nhû thï qua cung la qua nhiïu röi. Nïu 

ban khöng thêy ngai ngung thò chung ta co thï tiïp tuc. 

2. NHÛNG HANH VI SAI LAC 

Chung ta khöng bùt àêu bùng nhûng gia du ma bùng möt sû 

tòm toi khao cûu vï nhûng sû kiïn àûúc nhiïu ngûúi biït nhûng 

khöng àûúc hiïu àïn núi àïn chön, nhûng sû kiïn khöng liïn quan 

gò àïn tònh trang àau öm búi le ngûúi ta co thï quan sat àûúc núi 

nhûng ngûúi khoe manh. Nhûng hiïn tûúng nay chung ta goi bùng 

möt cai tïn la “nhûng hanh vi sai lac ”. Nhûng hanh vi nay la cua 

ngûúi noi hay ngûúi viït, du co biït nhû thï hay khöng, möt chû 

hay möt tiïng khac hùn tiïng àõnh dung (noi lú lúi); cua nhûng 

ngûúi àoc sach lai àoc lêm chû khac (àoc sai); cua nhûng ngûúi 

nghe ngûúi khac noi ma lai nghe lêm sang tiïng khac trong khi 

cac cú quan vï thñnh giac khöng hï bõ truc trùc (nghe sai).  

Möt loai hiïn tûúng nûa co liïn quan àïn sû “quïn” quy hö 

nhû möt sû quïn keo dai, sû quïn trong chöc lat, vñ du nhû trong 

trûúng húp co möt ngûúi khöng thï nhú àûúc cai tïn ma ngûúi ta 

nhú rêt ro, ma chó ñt lêu sau lai nhú lai ngay, hay trong trûúng húp Sigmund Freud   24 

http://ebooks.vdcmedia.com 

quïn lam möt àiïu dû àõnh sùn tû trûúc nhûng vï sau lai nhú lai, 

nghôa la chó quïn trong chöc lat thöi. Loai hiïn tûúng thû ba la 

loai mêt cai àiïu kiïn nhêt thúi, vñ du nhû luc ngûúi ta khöng tòm 

ra àûúc möt vêt gò ma ngûúi ta thûúng xïp sùn möt chö; cung 

thuöc vao loai nay, trûúng húp bõ mêt tûúng tû nhû thï. Ào la 

nhûng sû quïn lang ma ngûúi ta coi la khac nhûng sû quïn khac, 

lam cho ngûúi ta ngac nhiïn, bûc mònh trong khi àang le phai coi 

la tû nhiïn múi phai.  

Cung àûúc sùp xïp vao loai nay la nhûng sû “lêm lên” trong 

ào àiïu kiïn nhêt thúi lai xuêt hiïn, vñ du nhû khi ngûúi ta tin 

tûúng vao möt àiïu gò biït ro nhûng sau nay múi biït la khöng 

àung nhû àiïu mònh tûúng. Cung nhûng trûúng húp nay, ngûúi ta 

thïm vao rêt nhiïu àiïu khac nûa tûúng tû àûúc goi bùng nhiïu 

tïn khac nhau. 

Ào la nhûng sû bêt bònh co liïn lac chùt che vúi nhau, vúi àùc 

biït la têt ca nhûng tiïng hay chû dung àï chó nhûng hiïn tûúng 

ào àïu bùt àêu bùng vên ver (trong tiïng Àûc) (1), nhûng sû kiïn 

xay ra bêt thûúng chùng co y nghôa gò hït, phên lún chó thoang 

qua trong chöc lat va cung chùng co gò quan trong trong àúi söng 

con ngûúi. Trong rêt ñt trûúng húp, vñ du nhû mêt vêt dung, nhûng 

viïc nay co tñnh chêt quan trong trong thûc tï. Vò thï cho nïn 

khöng ai àï y àïn, khöng ai lam ai xuc àöng ca. 

Töi muön noi chuyïn vúi cac ban vï vên àï ào nhûng töi 

tûúng nhû cac ban lêu nhêu: “Trong àúi söng mïnh möng bïn 

ngoai cung nhû trong àúi söng tinh thên chêt hep co nhiïu àiïu bñ 

ên to tat , trong àúi söng tinh thên röi loan con co bao nhiïu sû 

viïc ky la àang chú giai thñch va àang àûúc giai thñch ma khöng 

lam, lai ài lam nhûng chuyïn chùng co y nghôa gò, nhû thï chùng 

mêt thúi giú vö ñch sao? Nïu giao sû co thï cùt nghôa cho chung töi 

nghe tai sao möt ngûúi co àöi mùt va àöi tai hoan hao vao ban 

ngay ban mùt lai tröng thêy nhûng àiïu thûc ra khöng co, tai sao 

nhûng ngûúi nay tû nhiïn lai co cam tûúng rùng àöt nhiïn bõ 

nhûng ngûúi thên yïu khac hanh ha, hay theo àuöi nhûng mú 

mang ma möt àûa tre cung cho la vö ly thò luc ào khoa phên têm 

hoc múi àang theo àuöi. Nhûng nïu mön phên têm hoc khöng thï 

lam gò khac hún la tòm hiïu xem tai sao vao möt höm nao ào, möt 

diïn gia trong möt bûa tiïc lai noi möt cêu hay möt chû àang le 

khöng àõnh noi hay tai sao möt ba chu gia àònh khöng tòm thêy 

chòa khoa, hay nhûng àiïu vö tñch sû tûúng tû thò chung töi nghô Phên têm hoc nhêp mön 25 

http://ebooks.vdcmedia.com 

rùng chung töi cên àï thò giú lam nhûng viïc khac quan trong 

hún”. 

Töi se tra lúi: “Khoan àa. Ban chó trñch sai röi. Àung thï, 

mön phên têm hoc chó àï y àïn nhûng trûúng húp vö tñch sû ào 

thöi. Nhûng thûc ra nhûng sû quan sat cua mön nay dûa trïn 

nhûng sû kiïn khöng ro rït ma cac khoa hoc khac coi la vö nghôa 

ly. Nhûng trong khi chó trñch ban àûng lêm sû quan trong cua cac 

vên àï vúi bï ngoai cua cac dêu hiïu. Ban khöng thêy la co nhiïu 

àiïu rêt quan trong ma chó xuêt hiïn dûúi nhûng hònh thûc hay 

dêu hiïu rêt lú mú trong möt vai àiïu kiïn va trong möt vai luc ào 

sao? Töi co thï dï dang kï cho ban nghe möt vai vñ du. Húi cac ban 

thanh niïn, co phai nhiïu khi chó bùng möt vai dêu hiïu khöng 

nhên thêy àûúc ro rang ma ban dû àoan àûúc mònh àa chiïm àûúc 

tònh cam cua möt ngûúi con gai khöng? Ban co chú àúi la cö gai ào 

se to tònh vúi ban hay nhêy xö lïn öm lêy cö ban khöng? Co phai la 

ban chó chú àúi möt cai nhòn rêt nhanh, möt cû chó phac hoa, möt 

cai bùt tay húi lêu möt chut khöng? Röi khi lam nhiïm vu thêm 

phan àiïu tra vï möt vu an mang, ban co nïn chú tïn sat nhên àï 

lai tai núi xay ra vu an bûc hònh hay àõa chó cua no khöng? Hay la 

ban chó mong chú nhûng dêu hiïu rêt lú mú nho nhoi àï tòm ra cùn 

cûúc cua no? Vêy ban àûng nïn coi thûúng nhûng dêu hiïu nho be. 

Nhûng dêu hiïu têm thûúng nay thûúng dên chung ta àïn nhûng 

con àûúng cûc ky quan trong. Töi cung nghô nhû cac ban la cac ban 

phai àï y àïn nhûng vên àï quan trong cua thï giúi va cua khoa 

hoc. Nhûng chó khi múi dû àõnh bùt tay vao möt viïc nao quan 

trong va to tat thöi thò cung chùng co ñch gò vò ban chûa hï biït 

mònh se phai ài vï nhûng hûúng nao. Trong cöng viïc khao cûu 

khoa hoc nhiïu khi húp ly hún nïu chung ta bùt tay ngay vao cöng 

viïc co trûúc mùt mònh, vao nhûng cöng viïc tû nhiïn àïn cho 

chung ta tòm toi. Nïu chung ta lam viïc ào vúi tinh thên àung àùn, 

khöng co thanh kiïn, khöng co hy vong hao huyïn, va nïu may 

mùn ra nhú co sû liïn quan cua nhûng viïc lún nho, nhûng anh 

hûúng hö tûúng, cöng viïc lam ào co thï dên chung ta àïn cöng 

viïc to tat hún nao ào”. 

Ào la nhûng àiïu töi muön noi vúi cac ban àï lam cho cac 

ban chu y àïn khi töi noi àïn nhûng hanh vi sai lac, bï ngoai thûc 

vö nghôa ly cua nhûng con ngûúi khoe manh bònh thûúng. Bêy giú 

chung ta noi àïn möt ngûúi hoan toan xa la vúi mön phên têm hoc 

va hoi xem ho cùt nghôa ra sao vúi nhûng sû viïc trïn vûa kï. Sigmund Freud   26 

http://ebooks.vdcmedia.com 

Chùc chùn la thï nao öng ta cung tra lúi: “Cha cên cùt nghôa 

gò ca búi vò ào la nhûng viïc chùng co nghôa ly gò”. Öng ta àõnh noi 

gò vêy? Co phai öng ta cho rùng co nhûng sû viïc khöng nghôa ly 

gò, ú ngoai hùn moi sinh hoat cua thï giúi va nïu khöng xay ra thò 

cung chùng sao hay khöng? Nhûng ngay ca khi ngûúi ta pha bo 

thuyït tiïn àõnh àûúc moi ngûúi cöng nhên du chó ú möt àiïm thöi, 

ngûúi ta cung lam àao lön hït quan niïm khoa hoc vï thï giúi. 

Chung ta se chûng to cho öng ta thêy rùng möt quan niïm tön giao 

vï thï giúi se húp ly vúi chñnh mònh hún khi cho rùng möt con chim 

se khöng thï rúi tû trïn trúi xuöng ma khöng co sû can thiïp àùc 

biït cua y chñ Thûúng àï. 

Töi àö rùng ngûúi ban cua chung ta àang le phai àûa ra hêu 

qua cua lúi giai thñch thû nhêt cua mònh se noi lai rùng öng ta co 

thï dï dang tòm thêy cêu tra lúi. Ào la möt sû lïch lac trong möt cú 

quan nao ào, sû sai lac hoat àöng cua möt cú quan tinh thên, viïc 

tòm ra sû lïch lac ào khöng co gò la kho khùn. Möt ngûúi luc 

thûúng ùn noi thên trong co thï nhêm lên khi: 1) öng ta bõ mït 

moi; 2) bõ xuc àöng qua mûc; 3) qua chu trong àïn möt viïc khac. 

Nhûng lúi xac àõnh nay rêt dï àûúc cöng nhên. Ngûúi ta thûúng 

noi lú lúi khi trong ngûúi bõ mït, nhûc àêu hay söt nong lanh. 

Nhûng trûúng húp quïn tïn cung thï. Co nhûng ngûúi möi khi 

thêy mònh quïn nhû thï la biït ngay mònh sùp bõ nhûc àêu. Cung 

nhû thï, khi bõ xuc àöng ngûúi ta thûúng nhêm àiïu nay vúi àiïu 

no, tiïng nay vúi tiïng no. 

Khi ngûúi ta àang trñ, nghôa la luc ngûúi ta têp trung vao 

nhûng àiïu khac thò ngûúi ta rêt dï quïn nhûng àiïu ngûúi ta dû 

àõnh, hay lam nhûng cöng viïc khöng cö y. Möt trûúng húp rêt 

quen thuöc la trûúng húp möt võ giao sû quïn mang ö va àöi mu 

cua ngûúi khac búi vò trñ oc öng ta àang têp trung vao nhûng vên 

àï sùp àûúc àem ra trònh bay trong cuön sach cua öng ta. Con 

nhûng thñ du vï nhûng àiïu dû àõnh hay nhûng lúi hûa bõ quïn 

lang xay ra khi co nhûng biïn cö lam cho ngûúi ta phai chu y àïn 

nhûng sû viïc khac thò cac ban co thï tòm thêy ngay núi mònh. 

Nhûng àiïu vûa noi co ve nhû dï hiïu va khöng thï bac bo 

àûúc. Co le cung chùng hay ho gò, hay ñt nhêt cung chùng hay ho 

nhû ngûúi ta tûúng. Chung ta hay xem xet thûc ky nhûng lúi giai 

thñch trïn vï nhûng hanh vi sai lac. Nhûng àiïu kiïn ma ngûúi ta 

cho la co tñnh cach quyït àõnh àï cho nhûng sû ào xay ra khöng 

phai àïu co tñnh chêt giöng nhau. Nhûng sû kho chõu trong viïc Phên têm hoc nhêp mön 27 

http://ebooks.vdcmedia.com 

tuên hoan xay ra la vò sû röi loan trong möt sû hoat àöng thûúng 

thûúng, nhûng sû röi loan trong sinh ly. Nhûng xuc àöng qua mûc, 

mït moi àang trñ àïu la nhûng yïu tö co tñnh cach khac hùn, vûa 

vï têm ly vûa vï sinh ly. Nhûng yïu tö nay ngûúi ta co thï dï dang 

viït thanh nhûng ly thuyït. Sû mït moi, àang trñ lam cho ngûúi ta 

hoang mang khöng con têp trung tû tûúng àûúc nûa, nhû thï co 

nghôa rùng cú quan têp trung tû tûúng khöng con nhên àûúc möt 

sû chu y àu dung nûa nïn bõ röi loan va khöng con hoat àöng vúi 

möt mûc àö chñnh xac àu dung nûa. Möt sû kho chõu, nhûng sû 

thay àöi trong viïc tuên hoan diïn ra trong cú quan trung ûúng vï 

tinh thên cung co nhûng kït qua tûúng tû co anh hûúng àïn möt 

yïu tö quan trong la sû têp trung tû tûúng. Vêy têt ca nhûng 

trûúng húp nay àïu thuöc trûúng húp theo sau ngay nhûng sû röi 

loan trong viïc chu y, du rùng nhûng sû röi loan nay co thï co 

nhûng nguyïn nhên trong cú thï hay tinh thên. 

Têt ca nhûng àiïu noi trïn cung khöng kñch thñch àûúc sû 

chu y cua chung ta vï mön phên têm hoc va chung ta vên co thï co 

y tûúng bo rúi mön hoc nay. Tuy nhiïn khi xem xet möt cach chùm 

chu hún nhûng hiïn tûúng hanh vi sai lac, chung ta se thêy rùng 

khöng phai moi sû àïu phu húp vúi cai thuyït noi trïn vï sû chu y, 

hay ñt nhêt cung khöng phai la tû ào ma phat sinh ra. Chung ta se 

thêy nhûng hanh vi sai lac nay, nhûng sû quïn lang nay cung xay 

ra vúi nhûng ngûúi khöng hï mït moi, àang trñ hay bõ xuc àöng 

qua mûc chut nao, trai lai con to ra bònh thûúng vï moi phûúng 

diïn, va chó vï sau nay khi sû viïc xay ra xong röi chung ta múi 

gan cho ho nhûng sû röi loan noi trïn ma chñnh ho cung khöng 

cöng nhên. Thûc la möt sû khùng àõnh qua gian dõ khi cho rùng 

khi nao ngûúi ta chu y nhiïu thò möt cú quan múi hoat àöng àêy 

àu, con khi ngûúi ta kem chu y ài thò cú quan ào hoat àöng khöng 

àiïu hoa. Co rêt nhiïu hanh vi ma ngûúi ta lam nhû may, hay lú 

àang khöng hï bút chñnh xac ài tñ nao. Ngûúi ài dao tuy khöng hï 

àï y àïn con àûúng mònh ài ma vên àïn núi àïn chön nhû thûúng. 

Möt nhac sy dûúng cêm du khöng àï y àïn vên àanh àûúc nhûng 

nöt nhac chñnh xac. Ngûúi nay cung co khi lêm, nhûng nïu khi cho 

rùng löi chúi àan nhû may la löi chúi hay àûa àïn nhêm lên nhêt 

thò nhûng tay danh cêm chuyïn luyïn àïn nöi àa trú thanh hoan 

toan may moc lai la ngûúi hay lêm lên nhêt. Trai lai chung ta thêy 

rùng co rêt nhiïu hanh vi thanh cöng àùc biït khi ngûúi ta khöng 

chu y àïn va chñnh luc ngûúi ta chu y àïn chung nhêt, nghôa la luc 

sû chu y àûúc àûa àïn töt àö thò lai xay ra nhiïu lêm lú nhêt. Sigmund Freud   28 

http://ebooks.vdcmedia.com 

Chung ta co thï cho rùng sû nhêm lên chñnh la kït qua cua sû nao 

nûc. Nhûng tai sao sû nao nûc lai khöng lam giam sû chu y vúi 

möt hanh vi ma ngûúi ta chùm chu àï y àïn nhû thï? Khi trong 

möt bai diïn vùn hay trong möt cuöc noi chuyïn thûúng co ngûúi 

noi lú lúi, noi nhûng àiïu khöng àõnh noi hay noi trai hùn y mònh 

thò ngûúi ào àa co möt nhêm lên rêt kho cùt nghôa bùng thuyït 

têm sinh ly hay thuyït vï sû chu y. 

Chñnh ngay nhûng hanh vi sai lac cung kem theo nhûng 

hanh vi phu thuöc ma khöng ai hiïu nöi du àa cö cùt nghôa. Vñ du 

nhû chung ta quïn möt chû, chung ta to ve kho chõu, tòm hït cach 

àï nhú lai va àûng ngöi khöng yïn cho túi khi nhú lai àûúc múi 

thöi. Tai sao con ngûúi lai bûc mònh nhû thï rêt ñt khi tòm lai àûúc 

chû quïn, khöng lam sao nhú lai möt chû ma anh ta thûúng cho la 

ú ngay trïn àêu lûúi mònh àïn nöi nïu co ngûúi nao khac noi àïn 

chû ào la anh ta nhú lai liïn. Ngoai ra con nhûng trûúng húp trong 

ào nhûng hanh vi sai lac chöng chêt lïn nhau, quên chùt vao 

nhau, thay chö cho nhau. Lên àêu tiïn chung ta quïn möt buöi 

hen. Lên sau ào nhêt àõnh chung ta khöng quïn nûa, nhûng 

khöng may la chung ta ghi nhêm giú hen. Trong khi ngûúi ta dung 

àu moi cach àï nhú lai möt chû bõ quïn thò ngûúi ta lai quïn luön 

möt chû thû hai trong khi chû nay co thï giup mònh nhú lai chû 

kia; röi trong khi ngûúi ta cö tòm lai chû thû hai nay thò ngûúi ta 

lai quïn möt chû thû ba va cû nhû thï tiïp diïn. Nhûng sû röi loan 

nay thûúng xay ra cho nhûng ngûúi thú sùp chû co thï coi nhû 

nhûng hanh vi sai lac. Möt sû nhêm lên thuöc loai nay cû xay ài 

xay lai mai trong möt tú bao cua àang xa höi dên chu. Trong bao 

ào, khi tûúng thuêt lai buöi biïu tònh, ngûúi ta àoc thêy nhû sau: 

“Trong sö nhûng ngûúi tham dû co ca öng Kronrprinz (àang le 

phai la öng Kronprinz- Àöng cung thai tû)”. Höm sau tú bao cai 

chñnh, xin löi àöc gia va viït: “Chung töi àõnh viït öng Knorprinz 

(chû khöng phai la öng Kronrprinz) ”. Ngûúi ta noi trong nhûng 

chuyïn nhû thï hònh nhû co ma hay co quy trong viïc xïp chû. Du 

la ma hay la quy thò nhûng chû nay cung vûút qua giúi han cua 

möt thuyït têm ly sinh ly cua nhûng sû nhêm lên trong viïc xïp 

chû. 

Chùc ban cung biït la chung ta co thï dung cach am thõ àï 

lam cho ngûúi ta lú lúi. Vï àiïu nay co cêu chuyïn nhû sau: Möt 

diïn viïn múi vao nghï möt höm phai àong möt vai trong vú 

Pucelle d' Ocleans, anh ta co phên sû bao cho vua la öng Phên têm hoc nhêp mön 29 

http://ebooks.vdcmedia.com 

Connetable àûa tra lai thanh kiïm (shwert). Nhûng trong luc têp, 

möt ngûúi nhùc vú àua anh ta bùng cach nhùc cho anh ta noi la: 

Öng Confortable tra lai con ngûa (pferd). Va anh chang hay àua 

nghõch ào àat àûúc muc àñch: anh diïn viïn khön khö nay cua 

chung ta qua nhiïn noi lú lúi ngay theo cêu noi nhùc sai va röi cû 

nhêm nhû thï mai mùc du àa àûúc canh bao bao nhiïu lên, co khi 

lai cang lêm vò nhûng lúi canh bao ào. 

Têt ca nhûng àiïm àùc biït vï nhûng hanh vi sai lac vûa 

àûúc trònh bay khöng thï cùt nghôa àûúc bùng thuyït cho rùng sû 

chu y àa bõ àanh lac. Àiïu ào khöng co nghôa la thuyït nay sai. 

Noi cho àung ra thò thuyït nay phai àûúc bö tuc. Nhûng ngoai ra 

nhiïu khi co nhûng hanh vi sai lac cên àûúc hiïu theo möt phûúng 

diïn khac. 

Vñ du nhû nhûng hanh vi sai lac thûúng àûúc chung ta chu y 

àïn nhêt: ào la nhûng sû lú lúi (lapsus). Chung ta co thï chon 

nhûng sû sai lêm vï àoc sach hay viït cung àûúc. Chung ta cên 

chu y nhûng àiïm sau àêy: la tû trûúc àïn nay chung ta chó tû àùt 

möi möt cêu hoi la chung ta àa lú lúi trong nhûng àiïu kiïn nao va 

khi nao. Chung ta múi chó tra lúi co möt cêu hoi ào. Nhûng chung 

ta co thï xet àïn hònh thûc möt sû lú lúi va hêu qua cua sû lú lúi 

ào. Chùc cac ban àoan ra rùng, möt khi chung ta chûa tra lúi àûúc 

cêu hoi nay, möt khi chûa cùt nghôa àûúc hêu qua cua sû lú lúi thò 

vï phûúng diïn têm ly hiïn tûúng nay vên chó con la tai nan bêt 

thûúng ngay ca khi ngûúi ta àa cùt nghôa àûúc vï phûúng diïn 

sinh ly. Têt nhiïn khi töi lú lúi, töi co thï lú lúi bùng hang ngan 

cach; töi co thï thay thï tiïng noi àung bùng ngan cach khac hay 

noi möt tiïng ào ma thay àöi ài bùng ngan cach khac. Va khi töi 

hoi tai sao trong bao nhiïu tiïng co thï lú lúi àûúc töi lai chó lú lúi 

àùc biït vúi möt tiïng thöi? Trong trûúng húp ào thò sû lú lúi ào co 

nguyïn nhên gò quyït àõnh khöng hay la chó la do sû tònh cú, möt 

vên àï khöng sao giai àap húp ly àûúc? 

Hai tac gia, öng Maringer va öng Mayer (ngûúi trïn la möt 

triït gia trong khi ngûúi dûúi la möt nha trõ bïnh tinh thên) nùm 

1985 àa khao cûu vï nhûng sû lú lúi. Hai öng àa têp trung àûúc 

nhiïu trûúng húp trong ào hai öng chó àûng vï phûúng diïn mö ta 

thöi. Hai öng khöng tòm cach cùt nghôa nhûng trong thûc tï àa mú 

àûúng cho ngûúi sau cùt nghôa. Nhûng sû lú lúi àûúc xïp loai nhû 

sau: 

a) noi lön ngûúc; Sigmund Freud   30 

http://ebooks.vdcmedia.com 

b) noi lên lön chû no vúi chû kia (Vorlang) 

c) noi möt chû dai ra ma khöng co lúi gò ca (Nachklang) 

d) noi lêm chû no vúi chû kia (chû no giêy ra chû kia); 

e) thay chû no vao chû kia. 

Töi kï cho cac ban nghe nhûng thñ du cua möi loai. Co lön 

ngûúc khi ngûúi ta noi Milö Vï nû trong khi phai noi Thên vï nû ú 

Milö. Co chû no àe lïn chû kia khi noi: Es war mir anf der 

Schwest.. auf der Brust so scbwer (Co nghôa la töi thêy cai gò cung 

àe nùng lïn ngûc. Chû Schwer (nùng) àe lïn möt phên chû Brust 

(ngûc). Co noi keo dai vö ñch hay nhùc lai vö ñch trong cêu chuc 

tung sau àêy: “ Ich fordere sie  auf, auf das Wohl unseres Chefs 

aufzustossen ” (Xin cac ngai hay ú lïn àï chuc mûng öng Chu àûúc 

thõnh vûúng, trong khi àang nhe phai noi uöng àï chuc cho öng 

Chu v.v.. ). Ba hònh thûc lú lúi trïn khöng thûúng xay ra. Nhûng 

trûúng húp lú lúi vò möt sû liïn tûúng hay möt sû rut ngùn lúi noi 

thò thêy dï hún. Vñ du nhû möt öng gùp möt ba ngoai phö va noi: 

“Nïu cö cho phep töi xin thêt lï vúi cö”. Sû thûc thò öng ta muön 

noi “Nïu cö cho phep töi se ài cung cö” nhûng öng ta àa lêm chû 

begleiten (ài cung) vúi beleidigen (thêt lï) nghôa la àa rut ngùn 

chû no thanh chû kia. Töi cên noi la co le anh chang nay khöng 

àûúc cö kia hoan nghïnh thò phai. Vï löi noi thay chû no vao chû 

kia thò co thñ du sau àêy: Meringer va Mayer noi: “Töi cho nhûng 

thû thuöc nay vao thung thû (Briefkasten) thay vò trong lo hêp 

(Brutkasten)”. 

Hai nha khao cûu trïn àa tòm cach cùt nghôa nhûng thñ du 

nay, nhûng theo töi thò nhûng cach ào con thiïu sot nhiïu. Ho cho 

rùng nhûng thanh êm va nhûng vên trong chû co nhûng gia trõ 

khac nhau, va khi ngûúi ta nghô àïn möt vên hay möt thanh êm 

nao co gia trõ cao hún thò sû suy nghô nay co anh hûúng röi loan 

àïn nhûng vên hay nhûng thanh êm co gia trõ ñt hún. Àiïu nhên 

xet nay cung lùm chó co gia trõ àöi vúi nhûng trûúng húp ñt xay ra 

thuöc loai thû hai hoùc thû ba: trong nhûng trûúng húp du cho 

rùng co nhûng yïu tö nay co gia trõ hún yïu tö khac chùng nûa thò 

sû quan trong hún hay kem cua nhûng thanh êm hay vên khöng 

àong vai tro gò ca. Nhûng sû lú lúi hay xay ra hún ca la trûúng húp 

thay chû nay bùng chû khac hao hao giöng va sû giöng hao hao 

nay àu àï cùt nghôa röi. Vñ du nhû möt võ giao sû trong möt bai 

hoc khai mac noi: “Töi khöng sùn sang (geneigt) phan àoan vï gia Phên têm hoc nhêp mön 31 

http://ebooks.vdcmedia.com 

trõ cua võ giao sû day trûúc töi möt cach àung mûc” trong khi muön 

noi : “Töi khöng dam cho mònh möt sû hiïu biït àu àï dung àï 

phan àoan v.v.v.. (geeignet)”. Hay möt võ giao sû khac: “Vï bö 

phên sinh duc cua àan ba mùc du nhûng sû cam dö (tentions, 

versuchungen), xin löi nhûng mûu toan (tentatives, versuche)”. 

Nhûng sû lú lúi hay xay ra nhêt, lam cho ngûúi ta chu y àïn 

nhiïu nhêt la trûúng húp noi ra nhûng àiïu hoan toan trai vúi 

àiïu àõnh noi. Têt nhiïn trong trûúng húp nay, nhûng liïn quan vï 

thanh êm cung nhû nhûng sû giöng nhau chó àong möt vai tro rêt 

nho; àï thay vao nhûng yïu tö nay ngûúi ta co thï cho rùng giûa 

nhûng tiïng trai ngûúc nhau co möt sû phu húp rêt gên trong sû 

liïn tûúng vï têm ly. Chung ta co nhûng vñ du lêy trong lõch sû 

loai nay. Möt öng chu tõch ha nghõ viïn àa khai mac buöi hop bùng 

cêu sau àêy: “Thûa cac ngai, töi thêy co sû hiïn diïn cua... nghõ sô 

va tuyïn bö bï mac buöi hop ”. 

Bêt cû möt liïn tûúng nao co kha nùng xuêt hiïn möt cach 

bêt chút nhû thï cung co thï àûa àïn kït qua tûúng tû. Vñ du nhû 

ngûúi ta kï lai rùng trong möt bûa tiïc cûúi cua hai con nha 

Helmholtz va Siemens, nha sinh ly hoc nöi tiïng àa kït thuc bai 

diïn tû cua öng bùng cêu sau àêy: “Hoan hö sû kït húp múi me 

giûa Siemens va Halske”. Têt nhiïn khi noi cêu ào öng ta àa nghô 

àïn Halske vò sû liïn tûúng giûa hai nha Siemens va Halske rêt 

quen thuöc vúi ngûúi dên thanh Berlin. 

Vò nhûng le ào ngoai nhûng liïn quan vï thanh êm va sû 

giöng nhau cua cac tiïng, chung ta phai thïm vao sû liïn tûúng 

giûa cac tiïng nûa. Nhûng nhû thï cung chûa àu. Co nhiïu trûúng 

húp ma muön cùt nghôa möt sû lú lúi chung ta phai àï y àïn nhûng 

lúi àa noi hay àa nghô àïn tû trûúc. Ào la nhûng trûúng húp tac 

dung tû xa cung thuöc loai do Meringer kï lai nhûng co pham vi 

röng lún hún. Nhûng àïn àêy töi phai thu thûc vúi cac ban la ngay 

luc nay hún luc nao chung ta cang ngay cang thêy cac sû lêm lên 

trong viïc noi nùng cang kho hiïu. 

Nhûng töi co thï noi la mònh khöng lêm khi cho rùng cac 

cöng trònh khao cûu noi trïn àa gêy ra möt cam giac múi àang cho 

chung ta chu y àïn. Trûúc hït chung ta xet túi nhûng àiïu kiïn 

phat sinh ra möt sû lú lúi , röi sau ào xet àïn nhûng anh hûúng 

lam cho tiïng noi bõ sai lac ài. Nhûng chung ta chûa noi àïn 

nhûng hêu qua cua nhûng sû lú lúi. Nïu àõnh xet àïn vên àï ào 

thò chung ta phai co àu can àam noi rùng: Trong têt ca nhûng sû Sigmund Freud   32 

http://ebooks.vdcmedia.com 

lú lúi ào, sû sai lac cua tiïng noi co möt y nghôa. Ta hiïu cêu co 

möt y nghôa nhû thï nao? Biït àêu hêu qua cua möt sû lú lúi lai 

chùng co quyïn àûúc coi nhû möt hanh vi hoan hao cua tinh thên 

co muc àñch nhêt àõnh, nhû möt phat biïu vúi möt nöi dung va y 

nghôa àùc biït. Tû trûúc túi nay chung ta noi àïn nhûng hanh vi 

sai lac nhûng co ve nhû nhûng hanh vi sai lac nay lai la nhûng 

hanh vi hoan toan àung àùn, chó xuêt hiïn ra vúi muc àñch thay 

thï cho hanh vi ngûúi ta muön lam hay àang chú àúi. 

Y nghôa àen cua hanh vi sai lac nay trong möt vai trûúng húp 

co ve nhû khöng thï nao chöi cai àûúc. Nïu ngay trong nhûng 

tiïng àêu tiïn ma öng chu tõch àa noi ngay àïn hai chû “bï mac” 

trong khi y öng la muön noi àïn hai chû “khai mac” thò chung ta la 

ngûúi biït ro nhûng àiïu kiïn phat sinh cua sû lú lúi nay, chung ta 

co thï gan cho hanh vi sai lac nay möt y nghôa. Öng chu tõch thûc 

ra khöng chú àúi viïn dên biïu lam àûúc möt viïc gò hay ho nïn 

muön cho no bï mac luön ài. Chung ta co thï dï dang tòm ra y 

nghôa cua sû lú lúi nay. Khi möt ba, àûúc biït la ngûúi co nhiïu 

nghõ lûc, kï cho chung ta nghe rùng: “Chöng töi vûa ài kham bac 

sô àï cho bac sô chó cho phai ùn uöng nhû thï nao thò bac sô bao 

anh chùng phai kiïng gò ca, anh cû viïc ùn nhûng gò töi muön” thò 

chung ta thêy nghe rùng ào la möt sû lú lúi, nhûng cung thêy ngay 

rùng ba ta àa noi ra nhûng àiïu ba ta dû àõnh se lam, nghôa la bùt 

öng chöng ùn theo y kiïn cua ba ta. 

Nïu chung ta cho rùng nhûng sû lú lúi co möt y nghôa khöng 

phai la möt ngoai lï va trai lai, lai luön luön xay ra thò y nghôa nay 

cua chung ta co thï gat bo moi thû khac vao trong hêu trûúng. Bêy 

giú chung ta co thï gat bo têt ca nhûng yïu tö sinh ly, hay vûa têm 

ly vûa têm sinh ly ma chó àï y àïn nhûng yïu tö têm ly thöi àï tòm 

hiïu xem nhûng hanh vi sai lac co y nghôa gò va noi lïn nhûng gò 

vï y nghôa cua ngûúi lú lúi. Vò thï cho nïn chung ta se xet nhiïu 

trûúng húp nûa.  

Nhûng trûúc khi ài vao con àûúng ào, töi múi cac ban ài vao 

möt con àûúng khac hùn. Co nhiïu nha thi sô àa tûng sû dung möt 

sû lú lúi hay hanh vi sai lac nao khac àï diïn ta y thú cua mònh. Sû 

kiïn nay tû no cung àu chûng to cho chung ta biït rùng nha thi sô 

coi nhûng hanh vi sai lac va àùc biït sû lú lúi khöng phai la khöng 

co y nghôa vò öng ta àa cö y lam nhûng hanh vi sai lac ào. Khöng ai 

tin rùng nha thi sô lêm lên trong khi viït röi cû àï nguyïn khöng 

sûa chûa sû sai lêm cua mònh , va sû sai lêm nay se trú thanh möt Phên têm hoc nhêp mön 33 

http://ebooks.vdcmedia.com 

sû lú lúi tû miïng möt ngûúi nao ào. Bùng sû lú lúi nay nha thi sô 

muön diïn ta möt y nghôa gò co ve nhû öng ta muön bao cho ta biït 

vï con ngûúi ào àang trñ, mït moi hay sùp bõ nhûc àêu. Nhûng nïu 

nha thi sô dung möt sû lú lúi nhû möt tiïng co y nghôa thò chung ta 

trai lai khöng nïn gan cho sû viïc ào möt mûc qua àang. Sû thûc, 

möt sû lú lúi co thï khöng co y nghôa gò hït, co thï chó la möt tai 

nan bêt thên cua tinh thên hay nïu co möt y nghôa gò thò chó trong 

trûúng húp thûc àùc biït thöi. Tuy nhiïn, chung ta khöng thï cêm 

nha thi sô gan cho chung möt y nghôa àï dung vao tac phêm cua 

öng ta. Vò thï cac ban se khöng ngac nhiïn khi thêy töi noi rùng 

cac ban muön tòm hiïu vï vên àï nay nïn khao cûu cac nha thi sô 

hún la cac nha ngön ngû hoc va chûa bïnh thên kinh. 

Trong vú Wallenstein (Piccolomini, Höi thû nhêt) ta thêy co 

möt loai lú lúi nhû thï. Trong canh trûúc Piccolomini àa hùng say 

bïnh vûc öng quên cöng bùng cach ca tung nhûng lúi ñch cua hoa 

bònh, nhûng lúi ñch ma anh ta àa biït trong cuöc du hanh cung cö 

con gai Wallenstein. Sû bïnh vûc nay lam cho cha anh va sû gia 

cua nha vua sûng söt. Canh ào tiïp diïn nhû sau: 

Questenberg - Nguy qua chung ta hiïn ài àïn àêu àêy? 

Chung ta co nïn àï cho no ài vúi y tûúng àiïn rö ào ma khöng canh 

cao no va mú mùt no ra khöng? 

Octavio (àang suy nghô giêt mònh): Mùt töi mú to lùm röi va 

àiïu töi tröng thêy khöng lam töi vui thñch tñ nao. 

Questenberg - Àiïu gò vêy ban? 

Octavio - Cuöc du hanh ào thûc bêt lúi qua. 

Questenberg - Tai sao? Co gò vêy? 

Octavio - Ài cung töi ài, töi phai theo got no ngay, phai chñnh 

mùt töi nhòn thêy.. Nao ài ài. 

(Anh muön keo Questenberg ài cung) 

Questenberg - Ban lam sao thï? Ban muön töi ài àêu? 

Octavio - Àïn gùp nang. 

Questenberg -Gùp ai? 

Octavio (Sûc nhú lai) - Gùp quên cöng. Nao ta ài... 

Octavio muön noi àïn gùp öng quên cöng nhûng anh àa lú lúi 

va noi gùp nang, do ào chung ta hiïu rùng anh chang nay àa hiïu Sigmund Freud   34 

http://ebooks.vdcmedia.com 

ro nhûng anh hûúng nao àa lam cho chang chiïn sô tre tuöi mú àïn 

nhûng lúi ñch cua hoa bònh. 

O. Rank cung àa tòm ra ú Shakespeare möt thñ du cung loai. 

Ào la trong vú “Ngûúi lai buön thanh Vúnidú” trong canh ma anh 

chang si tònh phai chon giûa ba höp àö. Töi muön àoc cho cac ban 

nghe àoan anh ta viït vï àiïm ào. 

“Trong vú “Ngûúi lai buön thanh Vúnidú” cua Shakespeare 

(Höi III canh II) co möt sû lú lúi rêt àang chu y vï phûúng diïn vùn 

chûúng va ky thuêt; cung nhû thñ du do Freud kï lai trong 

Wallenstein, àiïu ào chûng to rùng cac nha thi sô hiïu ro vï nhûng 

sû lú lúi va cho rùng khan gia cung hiïu ro. Bõ cha bùt buöc rut 

thùm àï chon möt ngûúi chöng, nang Portia tû trûúc túi nay vên 

thoat khoi tay nhûng anh chang ma nang khöng thñch do möt sû 

ngêu nhiïn may mùn. Àïn khi thêy anh chang Bansanio húp y 

mònh, nang chó sú anh chang rut phai möt la thùm töi thöi. Nang 

muön noi cho anh nghe la du co rut phai möt la thùm töi ài chùng 

nûa, anh cung nïn tin chùc rùng nang yïu anh nhûng vò àa trot 

hûa nïn khöng dam noi ra. Trong khi àang tan nat ca coi long, 

nang àûúc nha thi sô lam cho noi nhûng cêu sau àêy vúi ngûúi yïu: 

“Em xin anh! Anh ú lai ài, ú lai möt hai ngay ài, trûúc khi rut 

thùm, búi le nïu anh rut khöng trung la thùm cên rut thò em se 

khöng àûúc gùp anh nûa. Anh hay chú ñt lêu àa. Co möt àiïu gò 

(àiïu ào khöng phai la tònh yïu àêu) lam cho em thêy rùng em se 

höi tiïc nïu em mêt anh. Em co thï hûúng dên anh, chó cho anh 

biït chon nhû thï nao, nhûng em se löi lúi thï va em khöng muön 

löi lúi thï. Anh co thï khöng lêy àûúc em; anh se lam cho em höi 

hên vò àa khöng chõu löi lúi thï. Chao öi, nhûng anh mùt àa lam 

em nön nao ca coi long chia em lam hai ngûúi: möt ngûúi thuöc vï 

anh, möt thuöc vï anh.. ö khöng phai thï, em muön noi thuöc vï 

em.  Nhûng nïu ngûúi ào thuöc vï em thò cung thuöc vï anh luön, 

nhû thï co nghôa la ca ngûúi em thuöc vï anh” 

“Àiïu nang chó muön am chó àïn thöi búi vò àang le nang 

khöng àûúc noi ra , nghôa la nang muön cho chang biït la ngay 

trûúc khi böc thùm nang àa thuöc vï anh röi va nang yïu anh. Tac 

gia àa rêt sanh têm ly àa lam cho nang lú lúi noi cho ngûúi yïu 

biït àï cho chang yïn têm va luön thï cêt cho khan gia möt nöi lo 

ngai trong viïc dû àoan nang se chon ai”. Phên têm hoc nhêp mön 35 

http://ebooks.vdcmedia.com 

Chung ta hay àï y viïc nang Portia àa kheo leo nhû thï nao 

àï dung hoa hai lúi thu nhên cua nang trong sû lú lúi ào bùng cach 

xoa bo sû mêu thuên giûa hai tònh trang, tuy vên giû àûúc lúi thï 

ma vên noi lïn àûúc nhûng àiïu mònh nghô: “Nhûng nïu no thuöc 

vï em thò no cung thuöc vï anh, nghôa la ca ngûúi em àïu thuöc vï 

anh”. 

Chó bùng möt nhên xet gian dõ nhû thï, möt ngûúi khöng 

hiïu biït gò vï y khoa, do möt sû ngêu nhiïn may mùn àa tòm àûúc 

y nghôa cua möt sû lú lúi, möt hanh vi sai lac ma khöng cùt nghôa 

gò khac nûa. Chùc cac ban cung biït nha trao phung tai ba 

Licktenberg (1742-1799) ma möi lúi noi àïu chûa àûng ca möt vên 

àï (theo lúi Goethe). Licktenberg kï lai rùng vò àoc nhiïu Homere 

qua nïn bêt cû ú chö nao co viït chû “angenommen” (nghôa la chêp 

nhên) öng àïu àoc thanh Agamemnon. Ào chñnh la thuyït vï sû lú 

lúi. 

Trong bai hoc sau chung ta se xet àïn vên àï chung ta co thï 

àöng y vúi cac nha thi sô vï quan niïm cua ho vï cac hanh vi sai 

lac khöng? 

Lên trûúc chung ta àa xet àïn hanh vi sai lac khöng phai vï 

phûúng diïn liïn quan giûa chung vúi cú nùng y muön, ma vï 

phûúng diïn vúi chñnh hanh vi ào thöi. Co ve nhû hanh vi sai lac 

trong vai trûúng húp co mang vai y nghôa àùc biït. Chung ta àa tû 

nhu la nïu co thï khùng àõnh àûúc àiïu ào trïn möt quy mö röng 

lún hún thò y nghôa cua nhûng hanh vi nay àöi vúi chung ta se co y 

nghôa hún la nhûng trûúng húp phat sinh ra nhûng hanh vi ào. 

Möt lên nûa chung ta phai àöng y vúi nhau vï nhûng àiïu 

chung ta hiïu khi ta noi àïn y nghôa cua möt sû hoat àöng tinh 

thên. Àöi vúi chung ta, “y nghôa” ào khöng co gò khac hún la diïn 

ta möt y muön va àõa võ cua no trong àúi söng tinh thên. Trong cac 

cöng trònh khao cûu cua chung ta, chung ta co thï thay chû “y 

nghôa” bùng chû “y muön” hay “khuynh hûúng”. Nay thò ta tû hoi 

khöng biït cai “y muön” ào co phai chó la möt bï ngoai lûa döi hay 

möt àiïu qua àang co tñnh cach thi vùn hay khöng? 

Vêy chung ta hay xet nhûng trûúng húp lú lúi va khao cûu 

nhûng sû quan sat liïn can àïn nhûng trûúng húp ào. Chung ta se 

tòm ra hang loat nhûng sû lú lúi co y nghôa. Thoat tiïn la nhûng sû 

lú lúi trong ào ngûúi ta noi ra nhûng àiïu trai hùn vúi nhûng àiïu 

muön noi. Öng chu tõch noi trong diïn vùn khai mac: “Töi tuyïn bö Sigmund Freud   36 

http://ebooks.vdcmedia.com 

bï mac buöi hop”. Cha con co gò àï ngûúi khac hiïu nhêm àûúc. 

Lúi noi ào chûng to rùng öng chu tõch trong thêm têm muön bï 

mac buöi hop. Thò chñnh öng noi ra miïng ma, chung ta cû viïc tin 

lúi öng noi. Àïn àêy cac ban àûng lam töi lung tung bùng cach cai 

lai rùng sû thûc khöng thï nao nhû thï àûúc búi vò chung ta biït 

rùng öng ta muön khai mac chû khöng phai la bï mac, nhêt la khi 

hoi lai thò chñnh öng ta muön khai mac. Chung ta àûng quïn rùng 

chung ta àa quyït àõnh la chó khao cûu hanh vi sai lac vúi tñnh 

chêt cua no thöi, con chuyïn no co liïn quan thï nao vúi y muön 

ma no àa lam röi loan hay khöng thò ào la möt chuyïn khac se 

àûúc noi àïn sau. Lam khac ài, chung ta se pham möt löi lêm bêt 

húp ly, lam sai lac hùn vên àï àang khao cûu. 

Trong trûúng húp khac trong ào ngûúi ta khöng noi hùn 

nhûng àiïu trai vúi y muön nhûng sû lú lúi vên diïn ta möt y 

nghôa trai ngûúc. Ich bin nicht die Verdienste meines Vorgagers 

zu wurdigen. Chû Geneigt khöng phan nghôa vúi chû geegnets 

(sùn sang va àûúc quyïn); nhûng ào la möt lúi thu nhên trûúc cöng 

chung trai hùn vúi àõa võ cua diïn gia. 

Trong nhûng trûúng húp khac sû lú lúi thïm möt y nghôa múi 

vao y nghôa àõnh noi. Mïnh àï ào xuêt hiïn nhû möt sû co rut, rut 

ngùn hay dung hoa nhiïu mïnh àï lai. Ào la trûúng húp cua con 

ngûúi giau nghõ lûc noi trong nhûng dong trïn “chöng töi co thï ùn 

uöng nhûng mon gò töi muön”. Co ve nhû ba ta muön noi: “Chöng 

töi muön ùn gò tuy y anh muön. Nhûng anh cên gò phai muön. 

Chñnh töi muön thay anh!”. Nhûng sû lú lúi luön luön cho ngûúi ta 

cai cam tûúng rut ngùn thuöc loai sau àêy. Vñ du: Möt giao sû vï 

cú thï hoc sau khi giang xong möt bai vï lö mui, hoi cac sinh viïn 

la ho co hiïu khöng. Sau khi ho tra lúi la ho hiïu, giao sû hoi tiïp: 

“Töi khöng tin nhû thï vò sö ngûúi hiïu àûúc sû cêu tao cua lö mui, 

trong möt thanh phö möt triïu ngûúi co thï àïm trïn àêu möt 

ngon tay... chït nöi, trïn cac àêu ngon tay”. Cêu noi rut ngùn nay 

co y nghôa : giao sû muön noi chó co möi möt ngûúi hiïu àûúc sû 

cêu tao cua lö mui thöi. 

Canh nhûng trûúng húp vûa kï, trong ào y nghôa cua sû lú 

lúi hiïn ra ro rang, con co nhûng trûúng húp lú lúi khöng co y 

nghôa gò ca va do ào trai hùn vúi nhûng àiïu chung ta chú àúi. Khi 

möt ngûúi noi sai möt danh tû riïng hay phat ra nhûng êm thanh 

chùng co nghôa gò hït ca thò têt nhiïn têt ca nhûng hanh vi sai lac 

nay chùng co nghôa gò hït. Nhûng khi xet ky ngûúi ta se thêy Phên têm hoc nhêp mön 37 

http://ebooks.vdcmedia.com 

nhûng tiïng hay nhûng cêu ngay ca khi sû khac biït giûa nhûng 

trûúng húp con nghi ngú vúi nhûng trûúng húp thûc ro rang khöng 

to tat nhû ngûúi ta àa tûúng. 

Co ngûúi hoi thùm sûc khoe cua con ngûa cua möt ngûúi, 

ngûúi nay tra lúi: “Jan das draut.. das dauert.. ” öng ta muön noi: 

“Bïnh no co thï keo dai möt thang”. Hoi öng noi draut nghôa la gò 

(ma öng suyt nûa àa dung thay chû dauert) öng tra lúi la, vò cho 

rùng viïc con ngûa öm àöi vúi öng la àiïu rêt buön (traurig) öng àa 

dung lêm hai chû dauert va traurig va öng lú noi ra chû draut. 

Möt ngûúi khac noi vï möt vai löi lam viïc lam cho öng phên 

nö àa noi: “Dann aber dind Tatsachen zum Vorwwchein 

gekommen” (ngûúi ta tòm ra nhûng sû viïc..) Nhûng vò trong thêm 

têm öng cho cac löi lam viïc nhû vêy la àö con heo (cochonneries, 

Schweinerrein) nïn vö tònh lên hai chû Vorschein va 

Schweinerrein. Do ào öng noi lú lúi ra Vorschein (Meringer va 

Mayer). 

Ban hùn con nhú trûúng húp anh chang muön ài cung vúi 

möt ba chûa quen biït bùng chû begleigt- digen. Chung ta àa phên 

chû ào thanh hai chû begleinten (ài cung) va beleidigen (kñnh 

trong). Chung ta cho la cach giai thñch nhû thï la àung lùm röi 

nïn chung ta khöng thêy cên kiïm lai. Cac ban thêy ro la ngay ca 

nhûng trûúng húp lú lúi khöng àûúc ro rang lùm cung co thï cùt 

nghôa àûúc bùng sû trung phung cua nhûng phat biïu cua hai y 

muön. Sû khac biït àöc nhêt giûa cac trûúng húp ào la ú chö àöi 

vúi möt sö trûúng húp nhû trong cac sû lú lúi bùng sû trai ngûúc 

thò möt y muön nay àûúc thay hùn bùng möt y muön khac, con 

trong möt sö trûúng húp nûa thò möt y muön chó thay àöi möt y 

muön khac thöi. Do ào, co möt sö chû co hai hay nhiïu nghôa. 

Chung ta tûúng nhû àa ven àûúc bûc man bñ mêt vúi möt sö 

lûúng lún sû lú lúi. Va bêy giú vên bùng löi ly luên ào chung ta co 

thï hiïu àûúc nhiïu loai con bñ mêt hún nhiïu. Vñ du nhû trong 

trûúng húp àoc sai cac tïn riïng, chung ta khöng thï cho rùng 

nguyïn nhên cua chung la sû co mùt cua hai tiïng vûa khac nhau 

lai vûa giöng nhau. Nhiïu khi sû sai lêm diïn ra khöng liïn can gò 

àïn sû lú lúi ca. Bùng cach ào ngûúi ta tòm cach noi lïn möt danh 

tû kïu sai hay gan cho no möt thanh êm lam cho ngûúi ta nhú lai 

möt vêt gò rêt têm thûúng. Ào la möt löi chûi rua rêt quen thuöc 

ma nhûng ngûúi lõch sû khöng dam dung tuy nhiïu khi trong 

thêm têm ho cung muön dung lùm. Lúi chûi búi nay thûúng lam Sigmund Freud   38 

http://ebooks.vdcmedia.com 

cho ngûúi ta co ve thöng minh nhûng la cai thöng minh ha cêp. 

Vêy chung ta co thï cho rùng sú dô co sû lú lúi la vò trong thêm têm 

ngûúi ta muön chûi búi bùng cach noi sai chû dung. Noi röng thïm 

ra, chung ta co thï dung cach giai thñch ào vúi nhûng trûúng húp lú 

lúi rêt buön cûúi hay kho hiïu: “Xin múi cac ngai ú lïn àï chuc tho 

öng chu cua chung ta” (trong khi muön noi: uöng mûng aufstossen 

va anstossen). ú àêy quang canh trang nghiïm bõ pha röi bùng möt 

tiïng gúi lïn möt cam giac kho chõu. Trong trûúng húp nay qua co 

möt khuynh hûúng xuêt hiïn trai hùn vúi dang àiïu cung kñnh bï 

ngoai cua diïn gia. Thûc ra diïn gia muön noi: cac ban àûng tin lúi 

töi, töi khöng muön noi nhû thï àêu, töi chó muön nhao öng chu 

thöi vvv.. Ào cung la trûúng húp cua sû lú lúi trong ào nhûng tiïng 

rêt thûúng biïn thanh nhûng tiïng thö tuc. 

Khuynh hûúng biïn àöi hay àoc sai nay thûúng thêy co ú 

nhûng ngûúi muön àua chúi hay muön to ra mònh thöng minh. Va 

möi khi gùp trûúng húp nay thò chung ta thûúng phai tòm hiïu 

xem co phai la ngûúi noi cêu ào muön pha tro hay khöng hay 

chñnh ào la möt sû lú lúi thûc sû. 

Nhû vêy tûc la chung ta àa giai quyït àûúc möt cach tûúng 

àöi dï dang nhûng àiïu bñ mêt cua nhûng hanh vi sai lac. Ào 

khöng phai la möt sû bêt thûúng ma la nhûng hanh vi tinh thên 

àung àùn, co y nghôa phat sinh ra do sû trung húp hay noi àung 

hún sû phai trai giûa hai y muön khac nhau. Nhûng töi àoan trûúc 

rùng nhiïu ban se nghi ngú va se hoi nhiïu cêu ma töi se phai tra 

lúi trûúc khi co thï hai long vï kït qua àêu tiïn nay. Töi khöng hï 

co y àûa ban àïn chö quyït àõnh hêp têp.Chung ta hay thao luên 

tûng àiïm theo möt thû tû möt cach bònh tônh. 

Ban se hoi gò töi? Töi cho rùng nhûng lúi giai thñch noi trïn 

co gia trõ àöi vúi moi trûúng húp hay chó àöi vúi möt sö trûúng húp 

khöng thöi? Möt quan niïm nhû thï co àung vúi moi hanh vi sai 

lac khöng nhû: àoc sai, viït sai, quïn, lêm, khöng tòm lai àûúc möt 

vêt ma mònh àa cêt.. Trûúc tñnh chêt tinh thên cua nhûng hanh vi 

sai lac nay thò sû mït nhoc, sû kñch àöng, sû àang trñ, sû röi loan 

trong sû chu y giûa nhûng vai tro nao? Ngûúi ta nhên thêy rùng 

trong hai khuynh hûúng kònh àõch nhau, co möt khuynh hûúng la 

hiïn nhiïn con khuynh hûúng kia thò khöng. Lam thï nao cho 

khuynh hûúng nay ro rït ra va trong trûúng húp la àûúc thò lam 

sao chûng to àûúc khuynh hûúng sau nay, du khöng xac thûc la 

thai àö àöc nhêt phat sinh ra àûúc? Cac ban con hoi gò töi nûa Phên têm hoc nhêp mön 39 

http://ebooks.vdcmedia.com 

khöng? Nïu khöng thò chñnh töi cung con nhiïu cêu àùt ra nûa. 

Töi nhùc lai rùng nhûng hanh vi sai lac tû chung àöi vúi chung ta 

chùng co lúi löc gò nhûng chung ta chó muön dûa vao ào àï tòm ra 

àûúc nhûng kït qua co thï ap dung vao mön phên têm hoc thöi. Vò 

thï nïn töi àùt cêu hoi nhû sau: nhûng y muön, nhûng khuynh 

hûúng co thï lam rön nhûng y muön va khuynh hûúng khac la thï 

nao va giûa möt khuynh hûúng bõ gêy röi va möt khuynh hûúng 

gêy röi co liïn quan gò? Nhû thï tûc la chó sau khi giai àap têt ca 

nhûng cêu hoi nay thò cöng viïc thûc sû cua chung ta múi bùt àêu. 

Vêy: sû giai thñch cua chung ta co gia trõ vúi moi trûúng húp 

lú lúi hay khöng? Töi tin la co vò möi lên xet àïn möt sû lú lúi 

chung ta lai quay trú lai löi giai thñch ào. Nhûng khöng co gò chûng 

to rùng khöng co nhûng sû lú lúi phat sinh tû nhûng löi khac. Co 

thï àûúc. Nhûng àûng vï phûúng diïn ly thuyït thò du co nhûng 

sû ào nûa thò cung chùng quan hï gò mêy, búi le nhûng àiïu kït 

luên cua chung ta trong nhûng dong trïn vên con nguyïn gia trõ 

ngay ca khi nhûng sû lú lúi phu húp vúi quan niïm cua chung ta 

chó la sö ñt, nhûng thûc sû khöng phai nhû thï. Con vï cêu hoi sau 

ào la chung ta co nïn àem nhûng kït qua thu lûúm àûúc vï nhûng 

sû lú lúi ap dung vao nhûng hanh vi sai lac khac khöng, cêu tra lúi 

cua töi la co. Cac ban se thêy töi lam thï la phai khi chung ta xet 

àïn nhûng thñ du vï viït sai, töi àï nghõ cung cac ban hay tam gac 

vên àï ào lai cho àïn khi xet xong vên àï lú lúi. 

Va bêy giú àïn cac sû mït moi, kñch àöng, àang trñ, röi loan 

trong sû chu y va tuên hoan àong nhûng vai tro gò trong sû hoat 

àöng tinh thên? Vên àï nay cên àûúc xem xet cên thên. Chung ta 

khöng hï phu nhên nhûng àiïu cac mön khac khùng àõnh; thûúng 

thûúng mön nay chó àûa thïm vao nhûng àiïu khùng àõnh ào 

nhûng yïu tö múi, va trong nhiïu trûúng húp nhûng àiïu àûa 

thïm vao nay lai la nhûng àiïu cên thiït. Anh hûúng cua cac sû 

kiïn sinh ly do nhûng kho chõu, nhûng sû röi loan trong bö may 

tuên hoan, nhûng tònh trang cú thï suy àöi gêy ra àöi vúi sû phat 

sinh cac lú lúi phai àûúc cöng nhên hoan toan khöng de dùt. 

Nhûng kinh nghiïm ban thên cua ban àu àï ban cöng nhên anh 

hûúng ào. Nhûng giai thñch nhû thï la giai thñch qua ñt. Trûúc hït, 

nhûng trang thai vûa kï khöng phai la nhûng àiïu kiïn cên thiït 

cho nhûng hanh vi sai lac. Ngay ca nhûng ngûúi khoe manh bònh 

thûúng cung lú lúi. Nhûng yïu tö cú thï nay chó co gia trõ khi 

chung lam dï dang cho sû phat sinh cua nhûng sû lú lúi.  Sigmund Freud   40 

http://ebooks.vdcmedia.com 

Àï chûng minh sû co liïn quan ào, co möt lên töi àa dung 

möt sû so sanh va ngay nay lai phai àem dung lai vò khöng con sû 

gò töt hún. Vñ du nhû möt höm ài chúi ban àïm trong möt núi vùng 

ve töi bõ ke gian chùn lai trên löt àöng hö va tui tiïn, töi àïn àön 

canh sat trònh rùng sû vùng ve va bong töi àa trên löt àöng hö va 

tiïn bac cua töi thò chùc chùn öng canh sat se tra lúi rùng: “Öng 

khöng thï cùt nghôa möt cach may moc nhû thï àûúc. Nïu öng 

muön, töi se giai thñch nhû sau: vò àûúc bong töi va sû vùng ve che 

chú, möt tïn cûúp vö danh àa cûúp cua öng nhûng vêt àang gia. 

Theo y töi àiïu cên àöi vúi öng la tòm àûúc tïn cûúp; va chó luc ào 

chung ta múi co hy vong tòm thêy nhûng àö àa mêt”. 

Nhûng yïu tö vûa têm ly vûa sinh ly nhû sû kñch àöng, sû 

àang trñ, sû röi loan trong sû chu y, têt nhiïn khöng co ñch gò trong 

viïc cùt nghôa nhûng hanh vi sai lac . Ào chó la möt cach noi, 

nhûng bònh phong khöng lam cho chung ta khöng nhòn àûúc. 

Ngûúi ta co thï tû hoi: trong möt trûúng húp àùc biït nao ào, 

nguyïn nhên cua sû kñch àöng, cua sû lïch lac trong sû chu y la 

gò? Ngoai ra nhûng anh hûúng cua thanh êm, giöng nhau cua lúi 

noi, nhûng sû liïn tûúng quen thuöc cua tiïng noi cung co möt vai 

phên quan trong. Têt ca nhûng yïu tö ào lam dï dang cho sû phat 

sinh cua sû lú lúi bùng cach chó àûúng cho hûúu chay. Nhûng co 

phai trûúc mùt töi co sùn möt con àûúng la chùc chùn töi phai theo 

con àûúng ào khöng? Cên phai co möt ly do gò, möt àöng lûc nao 

thuc àêy töi. Vêy nhûng liïn quan vï êm thanh, nhûng sû giöng 

nhau vï chû dung, cung nhû nhûng yïu tö vï cú thï chó phu hoa 

vao sû phat minh ra cac sû lú lúi thöi chû khöng cùt nghôa àûúc. 

 Ngay khi töi àang noi chuyïn vúi cac ban, trong àa sö cac 

trûúng húp, bai noi chuyïn cua töi khöng hï bõ röi loan búi sû kiïn 

la cac chû töi dung co thï giöng cac chû khac vï êm thanh hay liïn 

lac chùt che vúi cac tiïng phan nghôa hay gêy ra nhûng sû liïn 

tûúng thûúng dung. Cên àïn ngûúi ta co thï noi nhû Wundt rùng 

sû lú lúi xay ra khi sau möt cún suy àöi cú thï, khuynh hûúng liïn 

tûúng at hùn cac khuynh hûúng khac trong viïc noi nùng. Lúi giai 

thñch nay se hoan toan àung nïu khöng co nhûng thñ nghiïm trai 

lai cho rùng nhiïu khi trong nhûng sû lú lúi khöng hï co bong dang 

cua nhûng yïu tö cú thï hay sû liïn tûúng. 

Nhûng töi thêy cêu hoi cua ban vï phûúng sach ngûúi ta 

nhên thêy hai khuynh hûúng co liïn quan àïn nhau. Co le cac ban 

khöng ngú rùng tuy theo cêu tra lúi nhû thï nao ma cêu hoi ào se Phên têm hoc nhêp mön 41 

http://ebooks.vdcmedia.com 

àûa àïn nhûng kït qua vö cung quan trong co thï xay ra àûúc.Vï 

khuynh hûúng bõ röi loan thò khöng con nghi ngú gò nûa: ngûúi nao 

co hanh vi sai lac thûúng cho rùng mònh bõ röi loan thûc. Nhûng 

àiïu nghi ngú chó co thï xay ra àöi vúi nhûng khuynh hûúng gêy 

ra röi loan ma thöi. Töi àa trònh bay va hùn cac ban cung chûa 

quïn: co rêt nhiïu trûúng húp trong ào nhûng khuynh hûúng nay 

rêt ro rang. Sû co mùt cua khuynh hûúng nay to ro vúi kït qua cua 

sû lú lúi. Öng viïn trûúng àa noi nhûng àiïu trai hùn vúi nhûng 

àiïu ma öng ta muön noi. Öng muön khai mac höi nghõ, nhûng 

àiïu ro rang la nïu co thï bï mac àûúc thò öng cung khöng lêy gò 

ma kho chõu. Àiïu nay qua ro rang àïn nöi khöng cên lúi giai thñch 

nao khac nûa. Nhûng trong trûúng húp khuynh hûúng gêy ra sû 

röi loan chó lam sai lac ài möt chut khuynh hûúng sú khúi thò 

chung ta lam thï nao àï cho no thoat khoi sû lïch lac ào àûúc? 

Trong möt loai thû nhêt chung ta co thï lam cöng viïc ào 

möt cach dï dang y nhû àöi vúi nhûng khuynh hûúng bõ röi loan. 

Vñ du nhû trong trûúng húp àa kï vúi ngûúi co con ngûa àau sau 

khi lú lúi àa noi lai chû àang le àûúc àem dung. Khi àûúc hoi tai 

sao lai dung chû draut thò ngûúi ào tra lúi: ngûúi ào àõnh noi cêu 

chuyïn ào la cêu chuyïn buön (trauring) nhûng öng ta vö tònh àa 

liïn tûúng àïn nhûng chû Traurig va draut, do ào lú lúi noi ra chû 

draut. Ào la trûúng húp ma khuynh hûúng lam röi loan àûúc chñnh 

ngûúi lú lúi noi ra. Trûúng húp chû Voschwein (xem chûúng 2) 

cung thï. Trong trûúng húp nay chñnh khuynh hûúng gêy quan 

trong chùng kem gò khuynh hûúng bõ röi. 

Töi àem cac trûúng húp noi trïn ra dên chûng, tuy rùng 

khöng phai do töi hay cac àï tû cua töi tòm ra, khöng phai la 

khöng co y. Trong ca hai trûúng húp muön giai thñch àûúc dï dang 

phai co sû can thõïp nao ào. Chung ta àa phai hoi nhûng àûúng sû 

tai sao ho lai lú lúi nhû thï va y kiïn cua ho vï vên àï nay ra sao? 

Nïu khöng hoi co le ho se bo qua khöng àï y gò àïn nhûng sû lú lúi 

ào. Khi àûúc hoi ho àa tra lúi bùng y kiïn àêu tiïn hiïn ra trong oc 

ho. Cac ban thêy chûa: sû can thiïp va kït qua lûúm àûúc chñnh la 

mön phên têm hoc ào, ào chñnh la mön phên têm hoc thu nho. 

Co phai la töi qua àa nghi khöng khi cho rùng ngay trong luc 

mön phên têm hoc xuêt hiïn ra trûúc mùt cac ban thò sû chöng àöi 

cua cac ban lai cang trú lïn manh me hún. Biït àêu cac ban lai 

chùng muön noi rùng nhûng bùng chûng do cac ngûúi noi trïn àûa 

ra khöng co gò chùc chùn. Cac ban nghô rùng nhûng ngûúi ào cö Sigmund Freud   42 

http://ebooks.vdcmedia.com 

nhiïn se giai thñch theo lúi múi cua nha phên têm hoc va noi lïn y 

tûúng àêu tiïn hiïn ra trong oc ho nïu ho cho rùng y ào cùt nghôa 

àûúc sû lú lúi. Àiïu ào khöng chûng to rùng sû lú lúi thûc sû co y 

nghôa nhû thï. Co thï co nghôa nhû thï nhûng co thï co nghôa 

khac. Ho cung co thï co trong àêu ho nhûng y khac. 

Töi ngac nhiïn khi thêy cac ban khöng hï danh cho cac sû 

kiïn tinh thên nhûng kñnh trong cên thiït. Cac ban co tûúng tûúng 

rùng co möt ngûúi lam möt phên tñch hoa hoc vï möt chêt nao ào 

ra möt sö lûúng nao nhêt àõnh, vñ du nhû mêy miligam. Tû möt sö 

lûúng ào ngûúi ta co thï àûa ra möt sö kït luên . Co nha hoa hoc 

nao lai dam phu nhên nhûng kït luên ào bùng cach noi rùng biït 

àêu sö lûúng ào lai khöng àung khöng? Moi ngûúi àïu cöng nhên 

rùng sö lûúng lêy ra chñnh la sö lûúng thûc ma ngûúi ta khöng hï 

ngên ngû möt giêy àï dûa vao ào ma àûa ra nhûng kït luên. Vêy 

ma àûng trûúc möt sû kiïn vï tinh thên gêy nïn do möt y tûúng 

nhêt àõnh cua möt ngûúi àûúc hoi àïn, ngûúi ta khöng ap dung 

quy luêt ào nûa va cho rùng ngûúi àûúc hoi co thï co y kiïn khac. 

Cac ban co ao tûúng la mònh tû do va khöng muön rúi bo tû do ào. 

Töi tiïc la khöng thï àöng y vúi ban vï vên àï ào. 

Cung co thï la cac ban nhûúng bö vï àiïm nay nhûng lai 

chöng àöi àiïm khac. Cac ban se noi: “Chung töi hiïu rùng ky 

thuêt cua mön phên têm hoc la lam sao tòm àûúc giai àap cho cac 

vên àï bùng cach hoi ngay nhûng ngûúi àem ra thñ nghiïm. 

Nhûng ta thû xet lai trûúng húp cua ngûúi diïn gia trong bûa tiïc 

múi moi ngûúi ú lïn àï chuc mûng öng chu. Öng cho rùng trong 

trûúng húp nay khuynh hûúng gêy röi la möt khuynh hûúng chûi 

rua, phan àöi lai khuynh hûúng kñnh trong. Nhûng ào chó la löi 

giai thñch riïng cua öng thöi, löi giai thñch nay dûa trïn nhûng dêu 

hiïu bï ngoai cua sû lú lúi. Öng hay hoi ngûúi àa noi ra nhûng lúi 

lú lúi ào xem, khöng àúi nao ngûúi ào lai thu nhên la co y muön 

chûi búi, trai lai öng ta se tû chöi va chöi möt cach cûúng quyït. 

Trûúc nhûng ly luên chñnh xac nhû thï tai sao öng ta lai cû giû 

mai löi giai thñch cua mònh khi khöng co gò chûng minh àûúc”. 

Lên nay thò ly le cua ban co ve vûng chùc. Töi hònh dung ra 

con ngûúi ào, biït àêu anh chang chùng la phu ta àûúc quy mïn 

cua öng chu, ào la möt anh chang tre tuöi co nhiïu hûa hen vï 

tûúng lai. Töi se hoi anh xem anh co kho chõu khi ngûúi ta noi 

nhûng lúi cung kñnh àöi vúi öng chu khöng? Nhûng têt nhiïn töi 

khöng àûúc àon tiïp nöng hêu. Anh se to ve kho chõu va giên dû: Phên têm hoc nhêp mön 43 

http://ebooks.vdcmedia.com 

“Xin öng ài ài, öng àûng hoi löi thöi nûa. Töi bùt àêu bûc mònh röi, 

vò nhûng cêu hoi cua öng se lam tiïu tan sû nghiïp cua töi. Töi àa 

dung chû aufstossen (ú) thay vò anstossen (uöng) la vò trong möt 

cêu töi àa hai lên dung tiïp àêu ngû auf röi. Ào la àiïu ma 

Meriger goi la Nachklang va khöng cên giai thñch gò hún nûa. Öng 

àa hiïu chûa? Töi tûúng nhû thï la qua àu röi”. Trúi úi, sao ma öng 

nay lai nöi giên ghï vêy? Töi thêy la cha co thï khai thac gò hún 

àûúc va anh chang nay co ve cung muön cho ngûúi ta àûng gùn cho 

sû lú lúi cua anh möt y nghôa gò ca. Co le cac ban se nghô rùng anh 

chang nay àa to ra thö lö trûúc möt sû tòm hiïu ly thuyït thuên 

tuy nhûng chùc la anh ta biït mònh àõnh noi gò va khöng muön noi 

gò. Àung vêy ha? Ào la àiïu con cên phai xet. 

Lên nay chùc la ban cho la töi àa chõu thua röi. Töi nhû nghe 

tiïng ban noi: ào, ky thuêt cua öng nhû thï ào. Khi möt ngûúi noi 

lú lúi, noi möt vai lúi gò húp y öng thò lêp tûc öng tuyïn bö rùng sû 

phan àoan cua ngûúi ào co tñnh cach quyït àõnh, búi vò chñnh möm 

öng noi ra ma. Nhûng nïu lúi noi khöng húp y öng thò öng bao la 

cach giai thñch cua ngûúi ào khöng co gia trõ gò ca, khöng àang tin 

ty nao. 

Sû viïc têt nhiïn xay ra theo thû tû ào. Nhûng töi trònh bay 

möt trûúng húp tûúng tû trong ào sû viïc xay ra cung ky la nhû 

thï. Khi möt ngûúi ra trûúc toa thu thûc töi trang cua mònh, öng 

quan toa tin ngay, nhûng khi anh ta chöi töi thò öng quan toa 

khöng tin. Nïu sû viïc khöng xay ra nhû thï thò lam sao xû kiïn 

àûúc, cho nïn du co nhiïu sû nhêm lên ngûúi ta vên bõ bo buöc 

phai theo cach ào. 

Nhûng ban co phai la öng quan toa khöng? Va ngûúi noi lú 

lúi co phai la ngûúi ra toa khöng? Sû lú lúi co phai la möt töi 

khöng? 

Co le chung ta khöng thï khöng noi túi sû so sanh nay àûúc. 

Nhûng ban co thêy la ngay khi ài sêu vao nhûng vên àï co ve nhû 

khöng co gò quan trong cua nhûng hanh vi sai lac la lêp tûc thêy 

ngay sû khac biït giûa hai löi ly luên trïn khöng, nhûng khac biït 

ma chung ta chûa khùc phuc àûúc. Töi àï nghõ ban hay tam giû 

nguyïn sû so sanh giûa mön phên têm hoc va viïc xû an. Ban phai 

cöng nhên vúi töi rùng khi chñnh ngûúi lam möt hanh vi sai lac ma 

noi ra thò chung ta khöng con àiïu gò nghi ngú vï y nghôa cua sû 

sai lac ào nûa. Trai lai töi cöng nhên rùng, khi ngûúi lam hanh vi 

sai lac khöng chõu noi chuyïn hay khi ngûúi ào khöng co mùt àï Sigmund Freud   44 

http://ebooks.vdcmedia.com 

noi chuyïn thò chung ta khöng thï co bùng chûng trûc tiïp vï y 

nghôa cua hanh vi ào àûúc. Chung ta àanh phai lam nhû trong 

möt cuöc àiïu tra vï vu an, nghôa la tòm ra cac dêu hiïu lam cho 

sû quyït àõnh cua chung ta co ve sat sû thûc tuy theo trûúng húp. 

Vò ly do thûc tï, möt toa an phai tuyïn bö möt ngûúi bõ àûa ra toa 

la co töi tuy chó co nhûng bùng chûng dû àoan ma thöi. Chung ta 

khöng cên phai lam àiïu ào, nhûng khöng phai vò thï ma chung ta 

khöng dung cac dêu hiïu. Thûc la möt àiïu sai lêm khi cho rùng 

möt khoa hoc chó göm toan nhûng luên àï àa àûúc chûng minh va 

chung ta sai lêm khi bùt buöc nhû thï. Àoi hoi nhû thï la sû àoi 

hoi cua nhûng ngûúi muön co uy quyïn, muön thay nhûng giao 

àiïu tön giao bùng nhûng giao àiïu khac du la giao àiïu khoa hoc. 

Giao àiïu khoa hoc chó göm co möt sö rêt ñt vên àï co tñnh chêt 

giao àiïu: phên lún nhûng sû khùng àõnh cua khoa hoc àïu co tñnh 

cach khöng hoan toan xac thûc túi möt mûc nao ào, àiïm àùc biït 

cua khoa hoc la hoan toan co thï tiïp tuc cöng cuöc tòm kiïm àûúc 

du nhiïu khi thiïu nhûng bùng chûng quyït àõnh. 

Nhûng trong trûúng húp chung ta khöng co àûúc nhûng lúi 

xac nhên cua ngûúi co hanh vi sai lac thò chung ta dûa vao àêu ma 

giai thñch va tòm àêu nhûng dêu hiïu nay àï chûng minh. Nhûng 

àiïm tûa va nhûng dêu hiïu nay àïn tû nhiïu nguön lùm. Trûúc 

hït bùng cach so sanh vúi nhûng hiïn tûúng khöng liïn quan gò 

àïn cac hanh vi sai lac, vñ du nhû viïc noi sai möt danh tû trong 

möt hanh vi sai lac cung co tñnh chêt chûi búi nhû trong viïc cö y 

noi sai. Sau nûa bùng cach xet tònh trang tinh thên phat sinh ra 

hanh vi sai lac, hiïu ro tñnh nït cua ngûúi lam hanh vi nay, khao 

sat nhûng cam tûúng cua ngûúi ào trûúc khi hanh vi xay ra va 

phan ûng cua ngûúi nay sau khi co hanh vi sai lac. Trûúc hït 

chung ta àûa ra nhûng phûúng thûc giai thñch hanh vi sai lac bùng 

cach dûa vao nhûng nguyïn tùc co tñnh chêt chung. Àiïu thu lûúm 

àûúc trong trûúng húp nay chó la àiïu ûúc àoan, möt dû àõnh thñch 

húp cên àûúc khùng àõnh bùng cach xet tònh trang tinh thên. 

Nhiïu khi chung ta phai chú àúi nhûng sû diïn biïn tiïp theo cua 

hanh vi sai lac múi co thï khùng àõnh àûúc. 

Khöng phai la töi co thï dï dang cung hiïn cac ban nhûng 

bùng chûng vï nhûng àiïu noi trïn nïu töi cû trò trï mai trong 

pham vi nhûng sû lú lúi, du rùng ngay trong pham vi nay cung co 

nhiïu thñ du rêt töt. Anh chang trai tre àï nghõ vúi möt ba àï 

“begleitdigen” (liïn húp giûa hai chû begleiten (ài cung) va Phên têm hoc nhêp mön 45 

http://ebooks.vdcmedia.com 

belidigen (thêt lï) ba ta, qua la möt anh chang nhut nhat). Ngûúi 

àan ba muön chöng ùn uöng nhûng thû mònh muön chñnh la möt 

ngûúi àêy nghõ lûc biït nùm quyïn cai quan trong nha. Con trûúng 

húp nay nûa: möt höi viïn tre tuöi cua höi Concordia àoc möt bai 

diïn vùn giong rêt manh me, trong ào anh ta goi ban giam àöc la 

ban “cho vay” (Vorschuss) trong khi àang le phai goi la “ban chó 

huy” (Vorstand) hay uy ban (ausschuss). Anh chang àa vö tònh 

liïn kït giûa hai chû Vor- stand va Aus- schuss. Ngûúi ta co thï 

ûúc àoan rùng sû phan àöi cua anh ta la do möt khuynh hûúng gêy 

röi co dñnh dang túi möt chuyïn vay mûún. Sau nay chung töi biït 

rùng anh ta cên tiïn ghï lùm va àa nap àún xin vay tiïn. Chung ta 

co thï thêy nguyïn nhên cua khuynh hûúng gêy röi la ú chö: may 

cên phai thên trong trong viïc phan àöi vò may àang noi chuyïn 

vúi nhûng ngûúi co thï quyït àõnh cho may vay tiïn hay khöng? 

Töi se hiïn cho ban nhiïu thñ du vï nhûng dêu hiïu bùng 

chûng nay khi noi àïn nhûng hanh vi sai lac khac. 

Khi möt ngûúi quïn möt ngûúi nao ào va mùc du àa cö gùng 

hït sûc cung khöng nhú lai àûúc cai tïn rêt quen, ta co quyïn dû 

àoan rùng ngûúi ào co àiïu gò kho chõu vúi ngûúi co tïn ào cho nïn 

khöng nghô àïn anh ta. Bêy giú chung ta hay suy nghô vï nhûng 

àiïu dûúi àêy vï möt trang thai tinh thên trong möt hanh vi sai 

lac. 

Öng Y yïu möt ba nhûng khöng àûúc yïu lai. Ba nay lêy öng 

X. Du öng Y rêt quen öng X tû lêu va àa giao dõch buön ban vúi 

öng nay nhiïu lên, vêy ma khöng bao giú öng Y nhú àûúc tïn öng 

X, luc nao cên viït thû cho öng nay, öng Y vên phai hoi cac ngûúi 

quen röi múi nhú ra. 

Ro rang la öng Y khöng muön biït gò vï ngûúi àa thùng öng 

trïn phûúng diïn ai tònh. Àung nhû Heine àa viït trong cêu thú: 

“Ta hay xoa hùn ài trong trñ nhú cua chung ta ”. 

Hay trong trûúng húp nay nûa: möt ba noi chuyïn vúi möt ba 

bac sy vï möt ngûúi ban gai ma hai ngûúi quen nhûng bao giú 

cung chó goi ban bùng tïn thúi con gai, con tïn chöng ban thò ba 

quïn mêt tû lêu. Hoi ba thò ba tra lúi rùng ba ta rêt kho chõu vï 

chuyïn lêy chöng cua ban va khöng chõu àûúc öng chöng cua ban. 

Chung ta con nhiïu àiïu muön noi nûa vï sû quïn tïn. Àiïu 

quan trong àöi vúi chung ta ú àêy la trang thai tinh thên trong luc 

ngûúi ta quïn. Sigmund Freud   46 

http://ebooks.vdcmedia.com 

Thûúng thûúng ngûúi ta hay quïn nhûng àiïu dû àõnh vò co 

möt lan song gò trai lai lam cho nhûng àiïu dû àõnh khöng thûc 

hiïn àûúc. Ào khöng nhûng la y kiïn cua cac nha phên têm hoc 

ma la cua ca moi ngûúi trong àúi söng thûúng ngay kï ca nhûng 

ngûúi khöng cöng nhên mön phên têm hoc. 

Ngûúi giam hö xin löi ngûúi con àú àêu cua mònh vò quïn 

khöng thoa man lúi yïu cêu, khöng phai vò thï ma àûúc ngûúi nay 

tha thû ngay vò hùn nghô: öng ta noi khöng thûc àêu, öng chó 

khöng muön giû lúi hûa vúi mònh thöi. Vò thï cho nïn trong àúi 

söng thûúng ngay ngûúi ta khöng àûúc phep quïn, va vï àiïm nay 

giûa quan niïm cua moi ngûúi va quan niïm cua cac nha phên 

têm hoc khöng con khac nhau nûa. Ban cû tûúng tûúng xem möt 

ba chu nha noi vúi ngûúi khach mònh múi àïn ùn cúm nhû sau: 

“Thï nao, töi múi anh höm nay sao? Töi quïn mêt la àa múi anh 

àïn xúi cúm höm nay”. Liïu co àûúc khöng? Möt thñ du nûa: möt 

anh chang àang yïu ma quïn khöng àïn chö hen vúi ngûúi yïu: 

anh ta se khöng nhên rùng mònh àa quïn ma se bõa àùt ra hang 

bao nhiïu ly do chûng to rùng anh ta khöng àïn àûúc va anh ta 

cung khöng co cach nao khac bao cho ngûúi yïu biït. Trong àúi 

söng nha binh ngûúi ta khöng co quyïn quïn va du co quïn thûc 

cung vên bõ phat nhû thûúng: ào la àiïu ai cung biït , va cho la 

lam thï la phai vò ai cung nhên la trong àúi söng nha binh, möt 

vai hanh vi sai lac co y nghôa va trong àa sö trûúng húp chung ta 

biït ro y nghôa ào la thï nao. Vêy tai sao ngûúi ta lai khöng àem 

ap dung löi ly luên ào cho moi hanh vi sai lac khac àï cöng nhên 

cac hanh vi ào khöng con de dùt gò nûa. Têt nhiïn vï vên àï nay 

thò ngûúi ta vên tra lúi àûúc. 

Nïu y nghôa cua sû quïn cac àiïu dû àõnh khöng con gò àang 

gò àang nghi ngú àöi vúi nhûng ngûúi ngoai phö nûa thò cac ban se 

cang ngac nhiïn hún khi thêy cac nha thú nha vùn thûúng dung 

nhûng hanh vi sai lac ào trong thú vùn cua mònh. Trong cac ban 

nïu àa co ngûúi nao xem trònh diïn vú kõch Cesar va Cleopêtre cua 

B.Shaw chùc hùn con nhú cai canh cuöi cung trong ào Cesar trûúc 

khi ra ài bõ ray rût vï möt àiïu gò ma öng ta khöng nhú ra àûúc. 

Sau ào chung ta thêy dû àõnh cua öng ta la tû biït Cleopêtre. 

Bùng xao thuêt nho be ào kõch sô muön gan cho Cesar möt têm 

long cao thûúng ma öng khöng co va khöng hï muön co. Ban hùn 

biït ro la theo cac tai liïu lõch sû thò Cesar àa cho àûa Cleopêtre Phên têm hoc nhêp mön 47 

http://ebooks.vdcmedia.com 

vï La Ma va nang ú ào vúi con trai Cesar cho túi khi Cesar bõ am 

sat, röi sau ào múi trön khoi thanh phö. 

Nhûng trûúng húp quïn cac àiïu dû àõnh ro rang àïn nöi 

chung ta khöng thï dung vao muc àñch cua chung ta àûúc, nghôa la 

khöng thï tòm ra trong trang thai tinh thên nhûng dêu hiïu gò co 

dñnh dang àïn y nghôa cua hanh vi sai lac. Vò thï nïn chung ta se 

ài tòm möt hanh vi khöng ro rang möt ty nao, khöng thï hiïu lêm 

àûúc: ào la sû mêt àö vêt, khöng thï nao tòm lai àûúc nhûng àö vêt 

àa àûúc sùp xïp co thû tû. Àiïu ma ban se khöng thï nao cho la co 

thûc la y muön cua chung ta lai co thï àong möt vai tro gò trong 

cöng viïc àanh mêt möt àö vêt lam cho chung ta bûc mònh hït sûc. 

Nhûng co rêt nhiïu àiïu àûúc nhên thêy thuöc loai sau àêy: möt 

anh chang tre tuöi àanh mêt möt cai but chò ma anh ta rêt thñch, 

ngay chiïu höm trûúc anh ta nhên àûúc bûc thû cua ngûúi anh rï 

trong ào co viït: “Töi khöng co thò giú va cung chùng muön khuyïn 

khñch sû nhe da va sû lûúi biïng cua cêu”. Thï ma cai but chò bõ 

mêt lai chñnh la cai but chò do öng anh rï biïu. Nïu khöng biït ro 

trûúng húp nay têt nhiïn chung ta khöng thï cho rùng y muön vût 

bo möt àö vêt nao ào lai co thï àong vai tro gò trong viïc àanh mêt 

àö ào. Sû àanh mêt loai nay xay ra luön. Chung ta àanh mêt àö 

àac khi chung ta co bêt hoa vúi ngûúi àa cho chung ta àö vêt ào, va 

khi chung ta khöng muön nghô àïn chung nûa. Têt nhiïn khi 

chung ta khöng thñch thò chung ta co thï co y muön vût bo, be gay 

àö vêt ào ài. Vñ du nhû möt cêu hoc sinh àanh mêt àö àac cua 

mònh, hay tòm cach huy bo chung trûúc ngay sinh nhêt cua mònh, 

hanh àöng nay co phai la ngêu nhiïn khöng? 

Nhûng ngûúi thêy bûc mònh hït sûc khi àanh mêt khöng tòm 

lai àûúc möt mon àö do chñnh tay mònh àa cêt khöng bao giú chõu 

cöng nhên la trong cöng viïc mêt mat ào co y muön cua anh ta 

tham dû vao. Vêy ma nhûng trûúng húp mêt àö trong möt luc hay 

mai mai khöng phai la hiïm. Töi thuêt lai vúi cac ban möt cêu 

chuyïn sau àêy àûúc coi la trûúng húp töt àep nhêt tû trûúc túi 

nay. 

Möt höm, co möt anh chang con tre kï cho töi nghe rùng cach 

àêy vai nùm vú chöng anh ta hiïu lêm nhau tai hai: “Töi thêy vú 

töi lanh lung qua, chung töi söng bïn nhau ma chùng co gò nöng 

nan, nhûng àiïu ào khöng ngùn can töi cöng nhên rùng nang co 

nhiïu àûc tñnh. Möt höm nang ài chúi vï àûa cho töi möt cuön sach 

nang mua cho töi vò tûúng töi rêt thñch. Töi cam ún nang va bao la Sigmund Freud   48 

http://ebooks.vdcmedia.com 

töi se àoc cuön sach ào nhûng röi àï àêu quïn mêt. Töi àa cö tòm 

trong nhiïu thang nhûng khöng tòm ra àûúc. Sau thang sau, me 

töi ma töi rêt quy mïn àa bõ öm, nang rúi nha ài chùm soc me 

chöng. Bïnh cua me töi kha nùng va ào la dõp àï nang chûng to 

rùng nang co nhiïu àûc tñnh àang quy. Möt höm töi trú vï nha 

long rön rang vò biït ún vï nhûng àiïu ma nang lam cho me töi. 

Töi lú àang mú möt cai ngùn keo, chùng co muc àñch gò nhêt àõnh 

va àiïu àêu tiïn tröng thêy trong ngùn keo la möt cuön sach àa bõ 

mêt tû lêu”. 

Khi khöng con ly do gò nûa thò àö vêt ào se khöng con la möt 

thû khöng tòm thêy nûa. 

Töi co thï kï mai khöng hït nhûng trûúng húp nhû thï nay 

nhûng töi khöng lam. Trong cuön Têm ly àúi söng thûúng ngay 

cua töi, cac ban se tòm thêy rêt nhiïu trûúng húp àï khao sat hanh 

vi sai lac. Kït luên chung cho têt ca cac trûúng húp ào la nhû sau: 

Nhûng hanh vi sai lac bao giú cung co möt y nghôa gò, va chó cho 

chung ta biït cach dûa vao y nghôa ào àï tòm hiïu xem cac hanh vi 

ào àa xay ra trong trûúng húp nao? Höm nay töi se noi ngùn hún vò 

chung ta chó co y muön tòm thêy trong viïc khao sat nay nhûng 

yïu tö àï sûa soan àûa cac ban vao con àûúng cua phên têm hoc. 

Vò thï nïn töi chó noi cho cac ban nghe vï hai loai quan sat thöi: 

nhûng quan sat vï hanh vi sai lac chöng chêt lïn nhau va kït húp 

vao nhau, va sû xac nhên cac àiïu giai thñch cua chung ta bùng 

cac biïn cö xay ra sau ào. 

Nhûng hanh vi sai lac chöng chêt va kït qua thûc la nhûng 

trûúng húp döi dao nhêt trong loai nay. Nïu chó cên chûng to rùng 

nhûng hanh vi sai lac co y nghôa thöi thò co thï tû luc àêu chung 

ta chó cên noi àïn chung ta la àu röi búi vò y nghôa ào qua ro rang 

ngay ca àöi vúi nhûng bö oc ûúng nganh nhêt, ûa phï phan nhêt, 

viïc co nhiïu hanh vi sai lac liïn tiïp xay ra chûng to ào khöng 

phai la nhûng sû ngêu nhiïn ma chñnh la co y muön hùn hoi. Sau 

cung sû thay thï möt hanh vi sai lac nay bùng möt hanh vi sai lac 

khac chûng to rùng àiïu quan trong va cên thiït trong cac hanh vi 

nay khöng phai la hònh thûc cung nhû nhûng phûúng cach àem 

dung ma chñnh la ú trong y muön cua nhûng hanh vi nay muön 

thoa man, va y muön nay co thï àûúc thûc hiïn bùng nhûng 

phûúng cach khac nhau. 

 Töi thuêt lai cho cac ban nghe trûúng húp quïn liïn tiïp: E. 

Jones kï lai rùng möt höm, vò ly do gò öng khöng biït, àa àï lai Phên têm hoc nhêp mön 49 

http://ebooks.vdcmedia.com 

trïn ban trong möt vai ngay möt bûc thû viït xong. Röi möt höm 

öng gûi bûc thû ào ài nhûng bõ gûi tra lai vò quïn khöng viït àõa 

chó trïn phong bò. Viït xong àõa chó, öng lai gûi ài nhûng lên nay 

quïn khöng dan tem. Mai luc ào öng múi chõu thu nhên vúi mònh 

la öng khöng hï muön gûi bûc thû ào ài. 

Trong möt trûúng húp khac chung ta co sû liïn kït giûa viïc 

cêm nhêm möt àö vêt röi khöng sao tòm ra àûúc nûa. Co möt ba ài 

du lõch cung öng em chöng sang La Ma, öng nay la möt nha danh 

hoa. Öng nay àûúc cac ngûúi Àûc ú La Ma múi ùn uöng tiïc tung 

luön va àûúc biïu möt cai huy chûúng cö bùng vang. Ba bûc mònh 

khi thêy em chöng khöng biït ro gia trõ cua mon àö biïu ào. Luc 

ngûúi em gai àïn thay mònh ú La Ma, ba ta vï nha va luc mú 

rûúng ra thêy cai huy chûúng nùm trong ào ma chùng hiïu tai sao. 

Ba bao ngay cho öng em va noi rùng ngay ngay höm sau se gûi tra 

lai cai huy chûúng ào. Nhûng höm sau cai huy chûúng àûúc cêt ky 

àïn nöi khöng sao tòm àûúc va do ào khöng thï gûi ài àûúc. Àung 

luc ào ba ta möi hiïu tai sao ba ta lai àang trñ nhû thï: thò ra ba ta 

muön giû cai huy chûúng ào lam cua riïng. 

Trong nhûng dong trïn, töi àa kï cho ban nghe trûúng húp 

trong ào co sû kït húp giûa möt sû lêm lên va möt sû quïn: ào la 

möt trûúng húp cua möt ngûúi àa trot lú hen möt lên, nhêt àõnh 

khöng lú hen lên thû hai nûa, nhûng trong lên thû hai nay lai àïn 

sai giú. Möt ngûúi ban töi vûa khao cûu khoa hoc vûa viït vùn kï 

cho töi nghe vï möt trûúng húp tûúng tû cua chñnh ban thên öng. 

Öng kï: “ Cach àêy vai nùm töi nhên gia nhêp höi vùn chûúng vò 

tin rùng höi co thï giup töi trong viïc trònh diïn möt vú kõch cua 

töi. Thû sau nao töi cung tham dû vao cac cuöc höi hop cua uy ban 

ma chùng lêy gò lam thñch lùm. Cach àêy vai thang töi àûúc ngûúi 

ta cho biït la möt vú kõch cua töi se àûúc àem diïn va ngay sau ào 

töi quïn phùt khöng dû cac phiïn hop nûa. Nhûng khi àoc cac bai 

cua anh viït vï vên àï ào töi thêy xêu hö tû trach rùng mònh àa 

khöng them ài dû cac phiïn hop khi khöng cên àïn ho nûa, va tû 

nhu la thï nao cung phai quay trú lai cuöc hop nhû trûúc. Töi suy 

nghô mai vï vên àï cho àïn khi àïn trûúc phong hop va ngac nhiïn 

thêy phong hop àong cûa chùng co ma nao ca. Thò ra phiïn hop àa 

khai diïn tû höm qua la thû sau ngay hop thûúng lï. Töi àa lêm 

ngay hop va àïn vao höm thû bay”. 

Nïu co thïm nhiïu quan sat nûa, co le cung hay nhûng thöi. 

Töi muön trònh bay thïm cung cac ban möt loai trûúng húp khac Sigmund Freud   50 

http://ebooks.vdcmedia.com 

trong ào muön xem mònh giai thñch co àung khöng, chung ta phai 

chú àïn biïn cö sau ào xac nhên. 

Khoi phai noi la àiïu kiïn cên thiït cua nhûng trûúng húp 

nay la chung ta khöng hï biït àïn tònh trang tinh thên trong luc 

nay hay tònh trang ào ú ngoai têm khao sat cua chung ta. Sû giai 

thñch cua chung ta vò thï chó co gia trõ möt sû dû àoan ma chung 

ta khöng cho la quan trong. Nhûng sau ào co möt sû viïc xay ra 

chûng to rùng cach giai thñch àêu tiïn cua chung ta la àung. Möt 

höm, trong möt cuöc ài thùm möt cùp vú chöng, töi àûúc ngûúi vú 

vûa cûúi vûa kï cho nghe rùng ngay sau höm ài trùng mêt vï, 

nang dên ngûúi em gai ài mua sùm, ngûúi em gai nay chûa co 

chöng. Trong khi ào chöng nang ài viïc riïng. Hai chõ em àang ài 

àöt nhiïn tröng thêy möt ngûúi àan öng ài bïn kia àûúng, nang 

bao em gai: “Kòa öng X..”.. Nang khöng hï thêy rùng ngûúi àan 

öng ào chùng phai ai khac hún la chöng nang vûa múi cûúi chûng 

vai tuên. Cêu chuyïn ào gêy cho töi möt cam giac kho chõu, nhûng 

töi khöng muön tin vao àiïu ma mònh nghô vï vên àï. Chó vai nùm 

sau töi múi nhú lai cêu chuyïn vò tin rùng cuöc hön nhên giûa hai 

ngûúi àa àûa àïn kït qua tai hai. 

A.Maeder kï chuyïn möt ba trûúc höm cûúi quïn khöng ài 

thû ao cûúi va mai àïn töi múi nhú lai. Öng ta cho rùng viïc nay va 

sû ly dõ cua hai ngûúi sau ào co liïn quan àïn nhau. Töi biït co 

möt ba tuy àa co chöng nhûng vên ky nhûng tai liïu vï quan trõ 

tai san bùng tïn thúi con gai, röi sau ào ly dõ vúi chöng. Töi biït 

möt ba àa àanh mêt nhên cûúi trong thúi ky trùng mêt, nhûng 

biïn cö sau ào chûng to la sû viïc ào co möt y nghôa àùc biït khöng 

sao lêm àûúc. Lai con trûúng húp möt hoa hoc gia danh tiïng 

ngûúi Àûc quïn ca giú cû hanh hön lï cua mònh va àang le phai ra 

nha thú thò lai ài thùng vao phong thñ nghiïm. Sau ào öng ta àöi y 

va chït gia trong canh àöc thên. 

Chùc cac ban cung muön rùng, trong têt ca cac trûúng húp ào 

nhûng hanh vi sai lac thay thï cho linh tñnh ngûúi xûa. Ma àung 

thï, nhiïu khi nhûng linh tñnh ào chó la nhûng hanh vi sai lac, vñ 

du nhû khi ngûúi ta vêp nga. Nhiïu trûúng húp khac co tñnh chêt 

khach quan chû khöng chu quan. Nhûng ban khöng thï tûúng 

tûúng àûúc rùng thûc rêt kho phên biït xem möt biïn cö thuöc vao 

loai nao. Nhiïu khi hanh vi sai lac lai àeo cai mùt na cua möt biïn 

cö co tñnh cach tiïu diït. Phên têm hoc nhêp mön 51 

http://ebooks.vdcmedia.com 

Nhûng ngûúi nao trong cac ban co ñt nhiïu kinh nghiïm àu 

dung co le cung tû nhu la mònh se tranh cho mònh àûúc nhiïu àiïu 

thêt vong va ngac nhiïn àau àún, va nïu co can àam nhòn vao sû 

thûc giai thñch nhûng hanh vi sai lac trong sû giao thiïp giûa loai 

ngûúi nhû la nhûng linh tñnh bao trûúc, dung nhûng linh tñnh nay 

àï tòm hiïu nhûng y muön con nùm trong vong bñ mêt. Nhiïu khi 

ngûúi ta khöng dam lam àiïu ào. Ngûúi ta sú rùng mònh quay trú 

lai tin dû àoan, vûút qua mùt khoa hoc. Khöng phai la linh tñnh 

nao cung thanh sû thûc va khi cac ban hiïu ro nhûng thuyït cua 

chung ta hún, ban se thêy la khöng cên gò cac linh tñnh ào phai 

thûc hiïn hït. 

Nhûng hanh vi sai lac la nhûng hanh vi co y nghôa: ào la kït 

qua cua nhûng sû phên tñch cua nhûng dong trïn va la àiïu chung 

ta dung lam cùn ban cho nhûng cuöc khao sat sùp túi. Chung ta 

cên xac nhên lai möt lên nûa: chung ta khöng hï khùng àõnh la 

möt viïc luön luön xay ra. Chung ta chó cên cho rùng phên nhiïu 

nhûng hanh vi nay co y nghôa la àu röi. Va lai ngay vï phûúng 

diïn nay cung co nhiïu sû khac biït khi chung ta ài tû hanh vi nay 

qua hanh vi khac. Nhûng sû lú lúi , viït sai v.v..v àïu co möt vùn 

ban thuên tuy sinh ly. Àiïu nay khöng àûúc chùc chùn trong cac 

hònh thûc khac nhau cua sû quïn lang (quïn tïn, quïn dû àõnh, 

khöng tòm àûúc nhûng àö vêt ma mònh àa cêt..) trong khi sû àanh 

mêt àö àac thò co le khöng co möt y mûön nao dñnh dang vao ào. 

Chung ta cên thïm rùng nhûng sû nhêm lên trong àúi söng 

thûúng ngay cung chó dñnh dang vao mön phên têm hoc vï möt vai 

khña canh nao ào thöi. Luc nay cung nïn nhú luön luön àïn nhûng 

sû giúi 

Y kiïn cua töi cung giup cho ta giai thñch nhûng trûúng húp 

trong loai thû ba. Àiïm khac biït duy nhêt trong ba loai nay la 

mûc àö dön ep cua khuynh hûúng thöi. Trong loai thû nhêt àûúng 

sû biït ro mònh co khuynh hûúng ào trûúc khi no xuêt hiïn vò thï 

nïn khuynh hûúng ào bõ dön ep nhêt àõnh cû xuêt hiïn. Trong loai 

thû hai sû dön ep nùng hún va àûúng sû khöng hï biït mònh co 

khuynh hûúng ào trûúc khi no xuêt hiïn. Àiïu ngac nhiïn la du bõ 

dön ep nhû thï, khuynh hûúng cung cû xuêt hiïn khöng sao ngùn 

àûúc. Tònh trang nay giup cho chung ta rêt nhiïu àï cùt nghôa cac 

trûúng húp trong loai thû ba. Töi con noi rùng ngûúi ta co thï tòm 

thêy trong hanh vi sai lac sû phat hiïn cua möt khuynh hûúng bõ 

dön ep tû lêu lùm, àïn nöi àûúng sû khöng hï hay biït gò va phu Sigmund Freud   52 

http://ebooks.vdcmedia.com 

nhên sû co mùt cua no. Nhûng du co muön tach riïng loai thû ba 

nay ra chùng nûa thò cac ban cung khöng thï chêp nhên kït luên 

phat hiïn ra sau khi xet cac trûúng húp khac, rùng sû dön ep möt 

y muön noi möt àiïu gò chñnh la àiïu kiïn cên thiït cho sû phat 

sinh cua möt sû lú lúi. 

Àïn bêy giú chung ta co thï noi rùng àa àat àûúc nhûng tiïn 

bö múi trong viïc tòm hiïu cac hanh vi sai lac. Khöng nhûng chung 

ta biït rùng nhûng hanh vi ào la hanh vi tinh thên, co kem theo 

möt y muön, rùng ào la kït qua cua sû liïn kït giûa hai y muön, 

chung ta con biït rùng möt trong hai y muön ào trûúc khi noi àa bõ 

dön ep àïn nöi phai phat hiïn do sû röi loan cua y muön kia. 

Chñnh y muön nay cung bõ röi loan trûúc khi trú thanh ke gêy röi. 

Têt nhiïn la ngay vúi nhûng kït qua nhû thï chung ta cung chûa 

thï cùt nghôa àûúc möt cach hoan hao nhûng hiïn tûúng goi la 

nhûng hanh vi sai lac. Chung ta àöt nhiïn thêy nhiïu vên àï khac 

hiïn ra va co cam tûúng rùng cang ài sêu vao vên àï bao nhiïu thò 

chung ta cang thêy xuêt hiïn nhiïu vên àï múi bêy nhiïu. Chung 

ta co thï tû hoi, tai sao sû viïc lai khöng àún gian hún nhó? Khi 

möt ngûúi quyït àõnh dön ep möt khuynh hûúng trong khi àang le 

phai àï cho no phat hiïn tû do thò chung ta àûng trûúc hai trûúng 

húp: möt la khuynh hûúng chõu àön ep va khöng co gò xay ra ca; 

hai la khuynh hûúng khöng chõu dön ep va phai xuêt hiïn möt 

cach hoan toan va thanh thûc. Nhûng hanh vi sai lac ú giûa hai 

tònh trang do: khuynh hûúng bõ dön ep nûa chûng va y muön bõ 

dön ep, nïu khöng bõ tiïu diït thò cung bõ dön ep àu àï cho khöng 

thï phat hiïn ra nguyïn hònh ma phai thay àöi ñt nhiïu, trû möt 

vai trûúng húp le te. Chung ta co thï cho rùng nhûng sû kiïn liïn 

húp hay nûa no nûa kia ào cung phai theo möt sö àiïu kiïn nao 

àùc biït, nhûng chung ta khöng hï biït tñnh chêt cua nhûng àiïu 

kiïn ào nhû thï nao. Töi khöng tin rùng du co ài sêu àïn àêu 

chùng nûa, chung ta co thï tòm ra àûúc nhûng àiïu kiïn chûa biït 

ào. Muön àïn àûúc nhûng muc tiïu ào, chung ta con phai tham 

hiïm nhûng khu vûc tùm töi khac cua àúi söng tinh thên ; chó khi 

nao chung ta tòm ra trong ào nhûng hiïn tûúng tûúng tû nhû cua 

chung ta múi co can àam àûa ra nhûng gia thuyït àï cùt nghôa 

nhûng hanh vi sai lac möt cach tron ven hún. Nhûng con àiïu nay 

nûa: du chung ta lam viïc vúi nhûng dêu hiïu nho nhoi, chung ta 

cung co thï gùp àiïu nguy hiïm. Co möt cùn bïnh tinh thên goi la 

Paraoia combinatoire, trong ào nhûng dêu hiïu nho nhoi chó àûúc 

dung möt cach co giúi han thöi va töi khöng cho rùng moi kït luên Phên têm hoc nhêp mön 53 

http://ebooks.vdcmedia.com 

thoat ra tû ào àïu àung. Àï tranh nhûng sû nguy hiïm ào, chung 

ta chó co viïc mú thûc röng pham vi quan sat cua chung ta, xet ài 

xet lai nhiïu lên nhûng cam giac nhû nhau bêt kï la khu vûc àúi 

söng tinh thên nao chung ta khao sat. 

Vò thï àïn àêy chung ta khöng phên tñch nhûng hanh vi sai 

lac nûa. Töi chó biït khuyïn cac ban àiïu nay: cac ban hay nhú mai 

àïn àûúng löi chung ta àa theo àï khao sat cac hiïn tûúng ào nhû 

möt cai mêu. Theo àûúng löi ào cac ban ngay tû bêy giú àa biït ro 

têm ly cua chung ta muön gò. Khöng nhûng chung ta muön mö ta 

va phên loai nhûng hiïn tûúng ào, chung ta con muön quan niïm 

chung nhû nhûng dêu hiïu cua sû hoat àöng cua nhûng àöng lûc 

trong têm hön, sû phat hiïn cua nhûng khuynh hûúng co muc àñch 

nhêt àõnh, hoat àöng hoùc cung chiïu vúi nhau hoùc trai hûúng. 

Chung ta tòm cach tû tao ra möt quan niïm linh hoat vï nhûng 

hiïn tûúng tinh thên. Theo quan niïm nay thò nhûng hiïn tûúng 

tri thûc phai nhûúng chö cho cac khuynh hûúng va chó cac khuynh 

hûúng nay múi àûúc cöng nhên ma thöi. 

Chung ta se khöng ài xa hún àöi vúi nhûng hanh vi sai lac; 

nhûng chung ta co thï ài vao möt vai con àûúng re trong pham vi 

nay àï tòm thêy nhûng àiïu quen thuöc va nhûng àiïu múi. Muön 

thï, chung ta vên giû phên sû chia thanh ba loai: a) sû lú lúi vúi 

cac tiïu muc nhû viït sai, àoc sai, nghe nhêm. b) sû quïn lang àöi 

vúi nhûng tiïu muc àöi vúi nhûng vêt bõ quïn (tïn ngûúi, chû 

ngoai quöc, nhûng dû àõnh, nhûng cam giac) c) sû lêm lên, mêt 

mat, khöng tòm lai àûúc möt àö vêt àa cêt. Nhûng sû sai lêm àöi 

vúi chung ta chó co tac dung khi gùn liïn vao vúi sû quïn lang, 

hiïu lêm v.v.v.. 

Chung ta àa noi nhiïu àïn sû lú lúi. Tuy vêy con phai noi 

thïm ñt àiïu nûa. Co nhiïu hiïn tûúng nho vï tònh cam khöng phai 

la khöng àang àûúc chu y gùn liïn vao sû lú lúi. Khöng phai la ai 

cung sùn long nhên rùng mònh àa lú lúi; nhiïu khi mònh lú lúi thò 

khöng biït nhûng lai nghe ro sû lú lúi cua ngûúi khac. Trong möt 

mûc àö nao ào sû lú lúi hay bõ lêy, ngûúi ta khöng thï nghe noi 

luön àïn sû lú lúi ma chñnh mònh lai khöng lú lúi. Nhûng sû lú lúi 

vö nghôa ly nhêt khöng cho ta hay biït gò, àùc biït vï àúi söng tinh 

thên, tuy nhiïn cung co nhûng ly do dï hiïu. Khi nao chung ta bõ 

röi loan trong luc àang noi lïn möt chû nao ào, àoc lïn möt nguyïn 

êm dai, chung ta khöng quïn keo dai cai nguyïn êm ngùn sau ào 

ra, thanh ra lai bõ thïm möt sû lú lúi nûa àï sûa chûa sû lú lúi Sigmund Freud   54 

http://ebooks.vdcmedia.com 

trûúc. Sû viïc cung xay ra nhû thï khi chung ta noi lïn möt 

nguyïn êm kep: chung ta se tòm cach sûa lai bùng cach àoc lïn 

möt nguyïn êm kep khac sau ào àï nhú lai nguyïn êm trûúc. 

Ngûúi ta co thï cho rùng àûúng sû muön chûng to la mònh biït ro 

tiïng me àe cua mònh va muön àoc cho thûc àung. Sû lïch lac thû 

hai co muc àñch gúi sû chu y cua ngûúi nghe, to rùng chñnh mònh 

cung biït mònh lú lúi. Nhûng sû lú lúi hay xay ra nhêt, vö nghôa ly 

nhêt thûúng thûúng la nhûng lúi rut ngùn hay noi trûúc nhûng 

àiïu àõnh noi xuêt hiïn trong nhûng phên khöng co gò àùc biït 

trong diïn tû. Trong möt cêu húi dai, ngûúi ta lú lúi bùng cach àoc 

lïn möt vên àang le chûa àoc àïn theo thû tû nhûng àiïu muön 

noi. Àiïu ào cho ngûúi ta cai cam tûúng rùng àûúng sû muön noi 

cho thûc mau cêu àõnh noi va chûng minh rùng àûúng sû khöng 

thñch nhûng lúi noi ào chut nao. Nhû thï chung ta àa túi trûúng 

húp giúi han, trong ào sû khac biït giûa quan niïm phên têm hoc 

va quan niïm sinh ly hoc cua sû lú lúi bõ xoa bo. Trong nhûng 

trûúng húp ào chung ta chu trûúng cho rùng co möt khuynh hûúng 

gêy röi loan cho möt khuynh hûúng cên àûúc diïn ta trong khi noi; 

nhûng khuynh hûúng ào chó cho chung ta biït la no co mùt thöi 

chû khöng cho ta biït muc àñch cua no la gò. Sû röi loan do no gêy 

ra theo möt vai anh hûúng cua thanh êm va möt vai sû liïn tûúng, 

co thï àûúc quan niïm nhû muc àñch lam lïch lac sû chu y ra khoi 

nhûng àiïu muön noi. Nhûng sû röi loan sû chu y cung nhû sû liïn 

tûúng khöng àu àï cho ta biït àùc tñnh cua sû lú lúi. Ca hai àïu 

diïn ta sû co mùt cua möt y muön gêy röi, chung ta chó biït kït 

qua cua chung nhûng khöng thï dûa vao nhûng kït qua nay àï 

biït ro tñnh chêt cua chung nhû chung ta co thï lam trong nhûng 

trûúng húp ro rang hún. 

Nhûng sû viït sai giöng nhûng sû lú lúi àïn nöi chung ta vên 

chùng co àiïu gò múi me àï noi ca. Du sao cung nïn cö gùng thu 

lûúm möt chut trong pham vi nay. Nhûng löi lêm, nhûng sû rut 

ngùn, sû viït trûúc, nhûng chû cö àõnh viït xuêt hiïn khi chûa àïn 

lûút xuêt hiïn, nhêt la nhûng chû chó àûúc xuêt hiïn sau cung thöi 

chûng to rùng ngûúi viït khöng muön viït va muön xong cang súm 

chûng nao cang hay; nhûng kït qua ro rït hún cua sû viït lam lam 

lö ro tñnh chêt va y muön cua khuynh hûúng gêy röi. Thûúng 

thûúng ngûúi ta biït rùng möi khi tòm thêy möt sû viït sai trong 

möt bûc thû, ngûúi ta biït ngay rùng ngûúi viït khöng ú trong möt 

trang thai tinh thên bònh thûúng; nhûng khöng phai bao giú cung 

hiïu àûúc la sû gò àa xay ra cho ngûúi viït. Àûúng sû ñt khi nhên Phên têm hoc nhêp mön 55 

http://ebooks.vdcmedia.com 

thêy nhûng àiïu viït sai cung nhû sû lú lúi cua mònh. Töi muön 

noi àïn möt sû quan sat rêt thu võ sau àêy: co nhiïu ngûúi thûúng 

àoc lai thû sau khi viït xong röi múi gûi ài; co nhiïu ngûúi khac 

khöng co thoi quen ào nhûng möi khi àoc lai àïu co cú höi sûa 

chûa nhûng àiïu sai lêm. Lam sao cùt nghôa àûúc sû kiïn ào? 

Ngûúi ta co thï cho rùng nhûng ngûúi nay biït rùng ho viït sai? 

Chung ta co thï chêp nhên àiïu ào khöng? 

Co möt vên àï thu võ gùn liïn vao vúi sû viït sai. Chùc cac 

ban con nhú tïn sat nhên H.. gia lam nha vi trung hoc, àa kiïm 

àûúc trong cac hoc viïn khoa hoc nhûng vi trung rêt nguy hiïm àï 

sat hai nhûng ngûúi thên cên. Möt höm anh chang gûi cho möt hoc 

viïn möt bûc thû trong ào co y phan nan la nhûng vi trung àûúc 

cêy khöng co hiïu qua gò àöi vúi nhûng con chuöt nhùt va chuöt 

bach. Àang le phai viït thû nhû thï thò anh chang lai viït : “ trong 

cac cuöc thñ nghiïm cua töi àöi vúi loai ngûúi ”. Sû nhêm lên nay 

tuy co àûúc cac bac sô trong hoc viïn àï y àïn nhûng ho chùng lam 

gò ca. Cac ban co thêy rùng nïu cac bac sy cho rùng sû viït nhêm 

nay la lúi thu töi ma yïu cêu mú möt cuöc àiïu tra thò tïn sat nhên 

co le se khöng thï lam hai thïm ai àûúc nûa khöng? Cac ban co 

thêy rùng sû khöng biït gò àïn nhûng hanh vi sai lac trong trûúng 

húp nay àa àûa àïn sû tai hai nao chûa? Vï phên töi, chùc chùn töi 

se nghi ngú. Tuy nhiïn dung sû viït sai ào lam bùng chûng se gùp 

nhiïu trú ngai lùm. Sû viïc khöng àún gian nhû mònh tûúng. Sû 

viït sai tû no la möt dêu hiïu khöng thï chöi cai àûúc nhûng 

khöng phai vò thï ma co thï mú ngay möt cuöc àiïu tra àûúc. Têt 

nhiïn sû viït sai chûng to rùng àûúng sû co y àõnh dung nhûng vi 

trung ào cho àöng loai nhûng khöng biït chùc ào la möt dû mûu 

giït ngûúi hay chó la möt y nghô ngöng cuöng ma thöi. Àûúng sû co 

thï chöi phùng hït. Sau nay khi chung ta xet àïn sû khac biït 

giûa sû hiïn thûc trong cuöc söng tinh thên va sû hiïn thûc vêt 

chêt, cac ban se hiïu ro vên àï hún. Àiïu nay khöng ngùn cêm 

chung ta thêy rùng ào la trûúng húp ma möt hanh vi sai lac vï sau 

àa co möt têm quan trong luc àêu khöng ai ngú. 

Trong nhûng sû àoc sai chung ta àûng trûúc möt tònh trang 

tinh thên khac hùn sû lú lúi va sû viït sai. Möt trong cac khuynh 

hûúng trïn àûúc thay bùng möt sû kñch àöng nay khöng dai dùng. 

Àiïu chung ta phai àoc khöng phat sinh ra àúi söng tinh thên cua 

chung ta nhû àiïu chung ta cên viït. Vò thï cho nïn phên lún 

nhûng trûúng húp àoc sai chó la nhûng trûúng húp trong ào co sû Sigmund Freud   56 

http://ebooks.vdcmedia.com 

thay thï hoan toan. Tiïng cên àoc àûúc thay thï bùng möt tiïng 

khac, giûa hai tiïng ào khöng co sû khac biït gò vï nöi dung ca, sû 

thay thï xay ra vò co sû giöng nhau giûa hai chû. Thñ du cua 

Lichtenberg : Agamemnon thay vò angenommen, la möt thñ du 

àiïn hònh. 

Nïu ngûúi ta muön tòm ra khuynh hûúng gêy röi, nguyïn 

nhên cua sû lêm lên thò ngûúi ta phai gat ra möt bïn nguyïn ban 

àoc sai va bùt àêu phên tñch va tû àùt hai cêu hoi: y tûúng nao àa 

hiïn lïn trong trñ oc trûúc nhêt va sû lêm lên nhêt, va sû lêm lên 

àa xay ra trong tònh trang nao? Möt khi chó cên biït tònh trang 

nay la àu cùt nghôa àûúc sû lêm lên. Vñ du: co ngûúi ài dao trong 

möt thanh phö ngoai quöc va àoc trïn têng lêu cua möt ngöi nha 

möt têm biïn àï: “ Closethaus” (cêu tiïu). Anh ta ngac nhiïn tû 

hoi khöng hiïu tai sao têm biïn ào lai àï cao nhû thï nhûng röi lai 

àoc múi biït mònh àoc lêm: chñnh la “Corsethaus” (nha ban Corse). 

Sú dô anh ta àoc lêm nhû thï vò àung luc anh ta àang muön ài 

tiïu. Trong nhûng trûúng húp khac sû lêm lên, búi vò khöng liïn 

can àïn nöi dung cua ban vùn, cên phai àûúc phên tñch ky lûúng 

vï phûúng diïn phên têm. Sû phên tñch nay chó co thï thanh cöng 

khi ngûúi ta quen vúi löi phên tñch trong phên têm hoc va tin cêy 

vao mön nay. Nhûng thûúng thò viïc cùt nghôa möt sû àoc sai 

khöng co gò la kho khùn. Nhû trong trûúng húp Lichtenberg àa noi 

trïn (Agamemnon thay vò angenommen) tiïng thay thï chûng to 

möt cach dï dang chiïu hûúng tû tûúng nguön göc cua sû röi loan. 

Trong chiïn tranh vò àoc nhiïu tïn thanh phö, tïn cac võ chó huy 

quên sû, nhûng danh tû quên sû, thanh ra möi khi gùp nhûng 

tiïng tûúng tû ngûúi ta hay àoc nhêm. Àiïu lam chung ta bên têm 

thûúng xuêt hiïn àï thay thï nhûng àiïu lam chung ta khöng biït 

va khöng àï y àïn. Nhûng tiïng vang cua cac y kiïn cua chung ta 

gêy röi cho nhûng cam tûúng múi àöi vúi chung ta. 

Nhûng trûúng húp àoc sai cho ta thêy nhiïu khi chñnh vùn 

ban àa mú àûúng cho khuynh hûúng gêy röi ra mùt àï àöi ban vùn 

nay thanh möt ban vùn khac, co y nghôa trai hùn. Ngûúi ta àûng 

trûúc möt vùn ban ma ngûúi ta khöng thñch, va khi phên tñch ra 

ngûúi ta thêy ngay rùng chñnh sû khöng thñch nay àa lam cho 

ngûúi ta àoc nhêm. 

Trong nhûng trûúng húp àoc sai xay ra luön luön noi trong 

phên trïn, hai yïu tö ma chung ta àa gan cho möt tñnh chêt quan 

trong trong nhûng hanh vi sai lac lai chó giû möt vai tro thû yïu: Phên têm hoc nhêp mön 57 

http://ebooks.vdcmedia.com 

chung töi muön noi àïn sû mêu thuên giûa hai khuynh hûúng va 

sû dön ep cua möt trong hai khuynh hûúng ào, chñnh sû dön ep 

nay phan ûng vò nhûng hêu qua cua hanh vi sai lac. Khöng phai la 

nhûng sû àoc sai phan trai vúi nhûng yïu tö nay nhûng sû dêm 

chên lïn nhau cua nhûng dong tû tûúng trong sû àoc sai manh 

hún sû dön ep trong trûúng húp nhûng hanh vi sai lac. Chó trong 

nhûng hònh thûc khac nhau cua hanh vi sai lac vï sû quïn lang, 

hai yïu tö nay múi nöi bêt lïn. 

Sû quïn lang cac dû àõnh la möt hiïn tûúng rêt dï giai thñch, 

ngay chñnh nhûng ngûúi ngoai phö cung cöng nhên nhû vêy. 

Khuynh hûúng gêy röi khöng gò khac hún la möt y muön trai 

ngûúc, möt sû khöng muön lam ma chung ta chó con tû hoi tai sao 

ma no lai khöng diïn ta möt cach khac va khöng giêu giïm. 

Nhûng sû co mùt cua sû khöng muön ào khöng ai chöi cai àûúc. 

Möt vai luc ngûúi ta cung tòm ra àûúc nhûng ly do bùt buöc ngûúi 

ta phai giêu giïm cai y muön nay bao giú cung àat àûúc muc àñch 

trong hanh vi sai lac, va nïu sû giêu giïm ào khöng co thò muc 

àñch ào thï nao cung àat àûúc. Trong khoang thúi gian giûa luc 

àiïu dû tñnh ra mùt va luc thi hanh nïu co möt sû thay àöi nao 

quan trong, tònh trang tinh thên xuêt hiïn, sû thay àöi khöng thï 

ài àöi vúi sû thi hanh àiïu dû àõnh thò sû quïn lang dû àõnh ào 

khöng con la möt hanh vi sai lac nûa. Sû quïn lang nay khöng co 

nghôa gò nûa búi vò sû thi hanh nhûng àiïu dû àõnh trong tònh 

trang tinh thên múi trú nïn vö ñch. Sû quïn lang möt àiïu dû àõnh 

chó co thï àûúc coi nhû möt hanh vi sai lac khi chung ta khöng tin 

vao sû thay àöi trong tònh trang tinh thên. 

Nhûng trûúng húp quïn cac àiïu dû àõnh thûúng thûúng 

àöng àïu va ro rang àïn nöi chung chùng con gò àang khao cûu 

nûa. Nhûng trong hai àiïm sû khao sat hanh vi sai lac nay co thï 

cho ta biït möt vai àiïu múi me. Chung ta àa noi rùng sû quïn 

lang, tûc la sû khöng thi hanh möt àiïu dû àõnh, chûng to co möt y 

kiïn khöng muön thi hanh dû àõnh ào. Àiïu nay àung röi nhûng 

cöng cuöc khao cûu cho biït la sû khöng muön nay co thï trûc tiïp 

hay gian tiïp. Muön hiïu gian tiïp nghôa la gò, chung ta chó cên 

nïu möt hay hai vñ du. Khi möt ngûúi giam hö quïn khöng giúi 

thiïu con àú àêu cua mònh cho möt ngûúi nao ào thò möt sû lang 

quïn nay chûng to ngûúi giam hö khöng àï y àïn ngûúi con àú àêu 

möt cach qua àang nïn khöng tha thiït giúi thiïu. Ñt nhêt ào cung 

la y kiïn cua ngûúi con àú àêu vï hanh vi quïn lang cua ngûúi Sigmund Freud   58 

http://ebooks.vdcmedia.com 

giam hö. Nhûng tònh trang co thï rùc röi hún. Sû ngên ngai khöng 

muön giúi thiïu co thï co möt nguyïn cú khac va vï möt phûúng 

diïn khac. Co thï la cö con gai khöng hï liïn quan gò àïn sû quïn 

lang ào ca va chñnh ngûúi thû ba kia múi la nguyïn nhên quyït 

àõnh. Cac ban thêy la vï phûúng diïn thûc tï, sû giai thñch kho 

khùn nhû thï nao chûa? Du y kiïn cua cö con gai co àung chùng 

nûa thò cö ta vên co thï to ra khöng tin cêy va khöng cöng bùng vúi 

ngûúi giam hö. Hay trong trûúng húp ngûúi co hen nhûng quïn 

khöng àïn hen thò ly do cua sû quïn lang ào chó co thï cùt nghôa ú 

chö ngûúi co hen khöng thêy khoai ngûúi kia mêy. Nhûng ngay 

trong trûúng húp nay ngûúi ta cung co thï khöng phai la ngûúi 

mònh muön gùp ma cung co thï la núi àõnh gùp nhau, núi ma 

ngûúi ta khöng muön àïn vò ú ào co nhûng ky niïm khöng töt àep. 

Möt thñ du khac: möt ngûúi quïn khöng gûi möt la thû ài co thï vò 

khöng thñch nöi dung bûc thû; nhûng cung co thï nöi dung bûc thû 

khöng liïn can gò àïn sû quïn lang, va nguyïn nhên la nöi dung 

möt bûc thû khac viït tû lêu nhûng àûúc nöi dung bûc thû nay gúi 

nhú lai lam cho khuynh hûúng gêy röi xuêt hiïn: ngûúi ta co thï 

cho rùng sû khöng muön gûi bûc thû tû bûc thû trûúc trong ào no 

khöng co ly do gò ca. Cac ban thêy chûa? Chung ta cên phai lam 

viïc hït sûc cên thên, de dùt ngay ca trong nhûng trûúng húp co 

thï cùt nghôa àûúc dï dang: àiïu gò ào co gia trõ nhû nhau trong 

phûúng diïn têm ly co thï co nhiïu cach giai thñch vï phûúng diïn 

thûc tï. 

Nhûng hiïn tûúng ma töi vûa trònh bay co thï co ve ky la 

trûúc mùt cac ban. Cac ban co thï tû hoi khöng biït sû khöng 

muön gian tiïp ào tñnh cach bïnh hoan khöng. Nhûng töi dam qua 

quyït rùng tònh trang cua àûúng sû hït sûc bònh thûúng. Tuy 

nhiïn, cac ban cên hiïu rùng töi khöng hï cöng nhên tñnh chêt 

khöng xac thûc ma ta chó ra cua cac cach giai thñch noi trïn. 

Chung ta co thï giai thñch sû quïn lang àiïu dû àõnh bùng nhiïu 

cach khac nhau khi chung ta chûa phên tñch trûúng húp ào cho ro 

rang va khi cac sû giai thñch ào chó dûa trïn cac cùn ban co tñnh 

chêt chung thöi. Möi khi phên tñch ngûúi lam àöi tûúng quïn lang, 

chung ta co àûúc nhûng bùng cú àu dung ào la möt sû khöng muön 

co tñnh cach trûc tiïp va nguön göc cua no ú àêu. 

Möt àiïm khac nhû sau: sau khi nhên thêy rùng sû quïn 

lang nhûng dû àõnh, trong phên lún trûúng húp àïu la do möt y 

muön trai ngûúc, chung ta co thï mú röng cach kït luên nay cho