I. MỞ BÀI

Từ trước đến nay, tình yêu là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của mỗi con người. Có rất nhiều nhà thơ, nhà văn từng viết về tình yêu nhưng có lẽ sâu sắc nhất phải kể đến hai cây bút thơ tình xuất sắc của nền văn học Việt Nam, đó là Xuân Diệu và Xuân Quỳnh. Nếu như Xuân Diệu từng làm mưa làm gió khiến người đọc nhớ mãi khi đặt tất cả dấu ấn tình yêu mãnh liệt của mình vào "Biển" thì Xuân Quỳnh - một nhà thơ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ đã thể hiện tình cảm người con gái qua hình ảnh "Sóng". Khi nhắc đến tên tuổi Xuân Quỳnh, từ trong tiềm thức của mỗi người yêu văn chương đều biết tiếng thơ của bà là tiếng nói nhân hậu, thủy chung, giàu trực cảm và tha thiết khát vọng hạnh phúc đời thường. Một trong số những tác phẩm xuất sắc nhất của Xuân Quỳnh phải kể đến tập "Hoa dọc chiến hào" với linh hồn là bài thơ "Sóng" được tác giả viết nhân một chuyến đi thực tế ở biển Diêm Điền năm 1967.

II. DÀN Ý

1. Hình tượng "sóng"

- Hình tượng trung tâm và nổi trội trong bài thơ, bao trùm cả bài thơ là hình tượng: Sóng

+ Sức sống và vẻ đẹp tâm hồn của nhà thơ cũng như mọi sáng tạo nghệ thuật trong bài thơ đều gắn liền với hình tượng sóng. Cả bài thơ là những con sóng tâm tình của một người phụ nữ được khơi dậy khi đứng trước biển cả.

+ "Sóng" là một hình tượng ẩn dụ, nó là sự hóa thân của cái tôi trữ tình của Xuân Quỳnh. "Sóng" và "em", vừa hòa hợp là một, lại vừa phân đôi để soi chiếu, cộng hưởng. Tâm hồn người phụ nữ đang yêu soi vào sóng để thấy rõ lòng mình, nhờ sóng để biểu hiện những trạng thái của lòng mình.

+ Dùng hình tượng "Sóng" để diễn tả tình yêu không phải cái mới trong thơ nhưng cái hay là Xuân Quỳnh bộc lộ chân thực tình yêu của mình.

→ Với hình tượng sóng, Xuân Quỳnh đã tìm được một cách thể hiện thật xác đáng tâm trạng của người phụ nữ trong tình yêu.

- Hình tượng sóng được gợi ra trong cả bài thơ bằng âm điệu: Bài thơ có một âm hưởng dào dạt, nhịp nhàng, lúc sôi nổi trào dâng, lúc thì thầm sâu lắng, gợi âm hưởng của những đợt sống miên man, vô tận. Âm hưởng ấy được tạo nên bởi thể thơ năm chữ, với những câu thơ liền mạch nhưng ngắt nhịp linh hoạt, các khổ thơ được gắn kết với nhau bằng cách nối vần ("Khi nào ta yêu nhau"... "Con sóng dưới lòng sâu") → Nhịp sóng đó cũng chính là nhịp lòng của tác giả, một tâm trạng đang xao động, trào dâng, miên man và chất chứa những khát khao, rạo rực.

2. Khổ thơ là một khám phá về sóng, mỗi khổ thơ sóng lại hiện ra một ý nghĩa khác.

Khổ 1: Mở đầu bài thơ, sóng hiện ra với một ý nghĩa rất đặc biệt - sóng mang nữ tính

"Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể"

- Xuân Quỳnh thấy sóng mang trong mình khí chất của người phụ nữ. Khổ thơ thứ nhất là tiếng nói đầu kiêu hãnh về giới mình của người phụ nữ này. Trong khí chất của sóng có sự hài hoà của các đối cực: vừa dữ dội nhất vừa dịu êm nhất, vừa ồn ào nhất vừa lặng lẽ nhất. Sự tương phản được tô đậm thể hiện: sông khi dịu êm, sâu lắng, khi cồn cào bão tố và trái tim người phụ nữ khi yêu cũng vậy.

- Sông chỉ là không gian nhỏ hẹp, cũng như con sóng không chịu giam mình trong con sông, phải tìm ra sự mênh mông của bể. Mỗi con sóng nhỏ lại mang trong mình một khát vọng lớn. Cũng giống như tình yêu của Xuân Quỳnh khao khát vươn tới sự lớn lao đích thực, sóng theo sông vươn ra tận bể. Vì mang khát vọng lớn mà sóng trở nên quyết liệt: khi "sóng không hiểu nổi mình", thì "sóng tìm ra tận bể"→ Sóng từ bỏ chật chội, nhỏ hẹp để tìm đến sự lớn lao, bao dung, khoáng đạt.

Khổ 2: Biển là hình ảnh của sự bất diệt. Đối diện với sự bất diệt có thực của biển, Xuân Quỳnh liên tưởng đến sự bất diệt khác: sự bất diệt của khát vọng tình yêu. Biển ngàn đời vẫn cồn cào, xáo động, cũng như tình yêu muôn đời vẫn bồi hồi vỗ sóng "trong ngực trẻ":

"Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ"

- Nếu sóng tồn tại cùng tình yêu biển cả thì khát vọng tình yêu của con người là vĩnh cửu. Tình yêu không bó hẹp trong phạm vi lứa tuổi nào nhưng tình yêu gắn liền với tuổi trẻ

Khổ 3 + 4: Đến khổ thứ ba, sóng lại hiện lên với một ý nghĩa khác: Nguồn gốc của sóng cũng là nguồn gốc bí ẩn của tình yêu. Đứng trước biển, người phụ nữ muốn cắt nghĩa về nguồn gốc của sóng để tìm lời đáp cho câu hỏi về sự khởi nguồn của tình yêu trong trái tim mình.

"Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ khi nào sóng lên

Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau"

- "Có tìm được cội nguồn của tình yêu hay không?", đó là câu hỏi muôn đời không có lời giải đáp. Bởi vì tình yêu không có công thức, vì lí trí của con người không thể cắt nghĩa được sự huyền diệu và bí ẩn của tình yêu.

→ Mọi nỗ lực để cắt nghĩa về tình yêu của Xuân Quỳnh cuối cùng trở nên bất lực. Nhà thơ "thú nhận" thành thực, hồn nhiên mà không kém ý nhị, sâu sắc: "Em cũng không biết nữa - Khi nào ta yêu nhau".

Khổ 5: Tình yêu đi liền với nỗi nhớ. Tâm hồn đang yêu ở đây lại soi vào sóng để diễn tả cái sâu sắc, bao la của nỗi nhớ trong lòng mình, nó choán đầy cả tầng sâu và bề rộng, nó chiếm lĩnh trọn cả thời gian, cả ngày lẫn đêm:

"Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đem không ngủ được"

- Tình yêu không chỉ bí ẩn và khó hiểu mà còn gắn liền với những cung bậc cảm xúc. Nỗi nhớ của tình yêu thủy chung qua hình ảnh "sóng nhớ bờ". Sóng như nỗi lòng của người con gái: "Lòng em nhớ đến anh - Cả trong mơ còn thức" →Em "thức" cả trong mơ →Nỗi nhớ không chỉ chiếm lĩnh ý thức mà còn thấm sâu vào tiềm thức.

- Biện pháp nghệ thuật đối lập, nhân hóa để diễn tả nỗi nhớ cồn cào, sâu lắng, thiết tha. Nỗi nhớ choán đầy không gian, bề rộng, triền miên trong thời gian và ăn sâu vào trong tiềm thức mọi lúc mọi nơi một cách da diết.

- Điệp 3 lần "con sóng", nỗi nhớ không chỉ ngự trị trong ý thức mà còn trong cả vô thức.

Khổ 6 + 7: Tình yêu sôi nổi, nồng nhiệt của Xuân Quỳnh cũng lại là một tình yêu chân thành trong sáng, một tình yêu đòi hỏi sự gắn bó thủy chung. Như mọi con sóng dù "muôn vời cách trở" nhưng vẫn hướng vào bờ và nhất định tới bờ, thì lòng em cũng thế:

"Dẫu xuôi về phương Bắc 
Dẫu ngược về phương nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh một phương"

- Cách nói ngược "xuôi Bắc - ngược Nam" đảo vị trí chỉ sự xa cách là sáng tạo độc đáo của Xuân Quỳnh khiến câu thơ hàm súc hơn, ý vị hơn, diễn tả sâu sắc nỗi nhớ và sự thủy chung trong tình yêu. Dù có khó khăn, cách trở đặt trong hoàn cảnh lúc bấy giờ, đó không chỉ là khát vọng của tác giả mà còn là khát vọng của bao người mẹ, người vợ.

"Ở ngoài kia đại dương
Trăm ngàn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở"

- Tình yêu gắn liền với niềm tin. Dẫu cuộc đời có ngược xuôi đầy trắc trở, Xuân Quỳnh vẫn tin tưởng mãnh liệt vào sự chiến thắng của tình yêu. Tình yêu đích thực luôn khao khát đến bên bờ hạnh phúc và luôn tin tưởng vào hạnh phúc.

Khổ 8: Sóng là niềm thấp thỏm, lo âu về sự hữu hạn của đời người và sự mong manh của hạnh phúc. Những nỗi niềm ấy xuất phát từ một khát vọng mãnh liệt về sự vĩnh cửu của tình yêu.

"Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa"

- Nhà thơ đối diện với sự chảy trôi của thời gian, sự vô cùng vô tận của không gian và suy tư về kiếp người.

Khổ 9: Cứ thế lời thơ triền miên cùng sóng... Cuối cùng sóng hiện ra trong khát khao hạnh phúc mãnh liệt nhất: khao khát bất tử. 

"Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ"

- Bằng cách làm cho tình yêu của mình trở nên rộng lớn, tình yêu của Xuân Quỳnh khát khao hòa nhập với tình yêu lớn của cuộc đời để trở thành một tình yêu vĩnh hắng

→ Đứng trước biển, cũng là đối diện với sự vô cùng vô tận của không gian, sự vô thủy vô chung của thời gian và thấy đời người thật ngắn ngủi... Xuân Quỳnh muốn được có mặt mãi trên cõi đời này. Để được sống, được bất tử trong tình yêu. Sống trong tình yêu là hạnh phúc, là khát vọng vĩnh hằng.

=> Bài thơ kết thúc, nhưng những con sóng trong trái tim say đắm của Xuân Quỳnh vẫn cồn cào trong ngực, trong lồng ngực của những đôi lứa yêu nhau... Con sóng tình yêu không bao giờ ngừng nghỉ. Mãi mãi dào dạt, "bồi hồi trong ngực trẻ".

III. ĐẶC SẮC NGHỆ THUẬT

Sóng - bài thơ thành công trong phương thức biểu hiện cảm xúc thi sĩ. Kết cấu song trùng, sự tương xứng giữa hai hình tượng "sóng" và "em" là sáng tạo nghệ thuật đặc sắc, giàu tính thẩm mĩ của Xuân Quỳnh. Với sự sáng tạo ấy, Xuân Quỳnh đã nói lên một cách nồng thắm mà không kém phần tế nhị những khát khao đời thường, dung dị, cao quý. Tiếng nói ấy chân thành, tự nhiên mà sâu sắc được diễn tả qua hình tượng thơ gợi cảm, đa nghĩa. Xuân Quỳnh thực sự là thi sĩ của tình yêu, thi sĩ của những rung động nữ tính trong trái tim.

IV. KẾT BÀI

Qua vẻ đẹp và hình tượng sóng trong bài thơ cùng tên, trên cơ sở những nét tương đồng và hòa hợp giữa sóng và em - bài thơ diễn tả nỗi niềm tình yêu của người con gái tha thiết, nồng nàn thủy chung, vượt qua mọi thử thách của không gian, thời gian và sự hữu hạn đời người. Đọc xong bài thơ Sóng, ta càng cảm thấy ngưỡng mộ hơn những người con gái Việt Nam, những con người luôn sống thủy chung, luôn hết lòng vì tình yêu, khát vọng hạnh phúc. Xuân Quỳnh xứng đáng là một nhà thơ nữ của tình yêu lứa đôi khi đã thổi một làn gió mới vào nền văn học thơ ca nước nhà.

V. BONUS