I. MỞ BÀI

Sông Hương đã đi vào thơ ca nghệ thuật như một niềm cảm hứng bất tận đối với tất cả văn nghệ sĩ, nhưng dù là trong tác phẩm nào đi chăng nữa thì sông Hương vẫn luôn mang một dáng vẻ vô cùng dịu dàng, quyến rũ khiến ai cũng phải mê đắm từ lần gặp gỡ đầu tiên. Có lẽ Hoàng Phủ Ngọc Tường đã "phải lòng" sông Hương - xứ Huế như một lần gặp gỡ định mệnh để rồi gắn bó với mảnh đất này 40 năm. Trước những rung động của một mối tình say đắm trong những trang Kiều để rồi từ đó nhà văn dành cho sông Hương một bài kí trang trọng. Cả bài kí dường như là cuộc hành trình tìm kiếm cho câu hỏi đầy khắc khoải "Ai đã đặt tên cho dòng sông?". Và cuộc tìm kiếm, lí giải cái tên của dòng sông đã trở thành cuộc tìm kiếm đầy hào hứng và say mê không chỉ vẻ đẹp của diện mạo hình hài mà còn là độ lắng sâu của tâm hồn và rung động.

II. DÀN Ý

I/ Mở bài:

- Giới thiệu về đề tài sông Hương
- Giới thiệu Hoàng Phủ Ngọc Tường và bái bút kí
- Giới thiệu sông Hương – biểu tượng của cố đô-Tham khảo mở bài của bài làm đề này trong mục Cảm thụ

Hoặc tham khảo mở bài sau:

Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những nhà văn chuyên về bút kí. Nét đặc sắc trong sáng tác của ông là ở sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí...Tất cả được thể hiện qua lối hành văn hướng nội, súc tích mê đắm và tài hoa. "Ai dã đặt tên cho dòng sông" là bài bút kí xuất sắc, viết tại Huế, năm 1981 in trong tập sách cùng tên. Với sự tinh tế của một nghệ sĩ, với tình yêu dòng sông Hương của xứ Huế mộng mơ, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã diễn tả thành công vẻ đẹp dòng sông Hương.

II/ Thân bài

1. Hoàn cảnh ra đời và nội dung tác phẩm

– Tác phẩm được sáng tác tại Huế năm 1981

+ "Ai đã đặt tên cho dòng sông" rút ra từ tập bút kí cùng tên, là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách văn chương Hoàng Phủ Ngọc Tường, lấy cảm hứng từ dòng sông Hương thơ mộng của xứ Huế để từ đó nhà văn bày tỏ tình yêu đất nước con người.

– Đánh giá nhận xét của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

+ Có thể nhắc đến sông Xen, dòng sông đẹp nhất của thủ đô Pa ri để dẫn tới lời nhận xét của Hoàng Phủ Ngọc Tường ở câu mở đầu đoạn trích: "Trong những dòng sông đẹp ở các nước....một thành phố duy nhất"

+ Đánh giá: Nhận xét mang đậm tính chủ quan của nhà văn. Thể hiện nét độc đáo sông Hương, uyên bác, tự hào.

2. Vẻ đẹp tự nhiên của sông Hương

2.1 Sông Hương ở thượng nguồn.

– Ngược dòng sông Hương, cùng tác giả trở về với thượng nguồn Trường Sơn, người đọc ngạc nhiên đến thú vị trước những nét tính cách của sông Hương mà nhà văn thể hiện trong tác phẩm.

+ Sông Hương đã là một bản trường ca rầm rộ, ...mãnh liệt...cuộn xoáy. Đó là sức mạnh hùng vĩ, man dại của dòng sông – nét mới mẻ, thú vị.

+ Chảy giữa dặm dài chói lọi của hoa đỗ quyên rừng – trong cái lạnh lẽo xuất hiện ngọn lửa ấm nóng khiến con sông rực rỡ, tỏa sáng.

+ "Giữa lòng Trường Sơn, sông Hương đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái di gan phóng khoáng và man dại...Rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do trong sáng"–> sánh với cô gái di gan – bình về chi tiết này => Con sông trở thành một sinh thể có cá tính.

+ "Ra khỏi rừng sông Hương nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở ". Từ cô gái => nâng lên người mẹ phù xa

– Nhận xét: Bằng những hình ảnh đầy ấn tượng kết hợp với việc sử dụng biện pháp tu từ nhân hóa, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã gợi ra tính cách "man dại ", "mãnh liệt" của sông Hương ở thượng nguồn. Chính bởi lẽ đó mà nhà văn nhắc nhở ta ý nghĩ rằng "người ta sẽ không hiểu đầy đủ bản chất của sông Hương với cuộc hành trình đầy gian truân mà nó đã vượt qua, không thấu hiểu phần tâm hồn sâu thẳm của nó mà dòng sông hình như không muốn bộc lộ, đã đóng kín lại ở cửa rừng và ném chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng"

2.2 Sông Hương ở ngoại vi thành phố Huế

– Câu chuyển ý

– Xuôi dòng Hương giang về vùng đồng bằng và ngoại vi thành phố Huế, sông Hương lại mang vẻ đẹp khác, một nét đẹp quyến rũ mềm mại hứa hẹn những điều thú vị qua so sánh: người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng.

– Dòng sông đổi dòng liên tục – như một sự trăn trở : "sông Hương đã chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm ...", "sông Hương đi trong dư vang của Trường Sơn, vòng qua một lòng vực sâu dưới chân núi Ngọc Trản..."

– Màu nước biến ảo: sớm xanh, trưa vàng, chiều tím – tím Huế

– Với tình yêu sâu sắc con sông Hương của xứ Huế và một cây bút nhất mực tài hoa am hiểu văn hóa, văn học tác giả đã viết những câu văn như mộng về vẻ đẹp trầm mặc của con sông Hương, như nói lên tính cách con sông

+ Trầm mặc giữa những rừng thông lăng mộ
+ Triết lí sử thi khi chảy trong tiếng chuông chùa Thiên Mụ

2.3 Sông Hương khi chảy vào lòng thành phố.

– Đánh giá đoạn văn, như câu chuyển ý: Đoạn văn như được cảm nhận dưới con mắt nghệ thuật của nhà văn, hội họa và âm nhạc. Sông Hương được ví như người tình của xứ Huế.

- Sông Hương trong cảm nhận hội họa

+ "Sông Hương vui tươi hẳn lên...đông bắc" => nhà văn cảm nhận sông Hương như một thực thể sống động, có niềm tin, tâm trạng khi tìm lại được chính mình

+ "Chiếc cầu trắng... lời của tình yêu". => vẻ đẹp thanh thoát của sông Hương và cầu Tràng Tiền được miêu tả qua nghệ thuật so sánh tài hoa.

+ "Không giống như sông Xen...yêu quý của mình" => niềm tự hào của tác giả khi so sánh sông Hương với các con sông nổi tiếng trên thế giới.

- Sông Hương trong cảm nhận âm nhạc

+ Sông Hương – "điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế", sông Hương chảy chậm, điệu chạy lững lờ vì nó quá yêu thành phố của mình. => chất âm nhạc thể hiện ở nhịp điệu êm đềm của bài bút kí bởi những câu văn dài nối tiếp nhau.

+ Nhà văn liên tưởng đến dòng sông Nê va cảu Lê-nin-grat...

2.4 Sông Hương rời thành phố Huế

– "Rời khỏi kinh thành ...thị trấn Bao Vinh xưa cổ..."

– Có thể nói đoạn văn trên là một đoạn tuyệt bút của nhà vă. Phải là người có tình yêu với Huế sâu nặng, phải là một cây bút tài hoa thì nhà văn mới có những phát hiện thú vị như vậy. Sông Hương giống như một người tình bịn rịn, lưu luyến khi tạm biệt cố nhân.

– Nhận xét:

Hoàng Phủ Ngọc Tường đã miêu tả dòng sông từ nhiều không gian, thời gian khác nhau. Ở mỗi góc độ nhà văn đều thể hiện cảm nghĩ sâu sắc mới mẻ về non sông. Từ những cái nhìn ấy, ta nhận thấy tình cảm yêu mến thiết tha, niềm tự hào và một thái độ trân trọng gìn giữ đối với vẻ đẹp tự nhiên đậm màu sắc văn hóa của nhà văn với dòng sông quê hương.

3. Sông Hương nhìn ở góc độ văn hóa thi ca.

– Sông Hương sinh thành toàn bộ nề âm nhạc cổ điển Huế: "Hình như trong khoảnh khắc chùng lại...mái chèo khuya",

– Nguyễn du đã lấy cảm hứng từ điệu "Tứ đại cảnh" và thi hào từng bao lần lênh đênh trên quãng sông này: "Nguyễn Du...trăng sầu"

- Sông Hương là dòng sông thi ca, là cảm, hứng bất tận cho các nhà văn nghệ sĩ.

+ "Dòng sông trắng-lá cây xanh" trong cái nhìn của Tản Đà
+"Kiếm dựng trời xanh" trong khí phách của Cao Bá Quát

4. Sông Hương trong cái nhìn của lịch sử dân tộc.

– Sông Hương trở thành dòng linh giang của tổ quốc, chứng nhận lịch sử cho bao sự kiện thăng trầm của dân tộc, sông Hương là dòng sống của thời gian ngân vang của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc.

+ Trong sách Dư địa lí của Nguyễn Trãi, nó mang tên là Linh Giang, dòng sông Viễn Châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt

+ Sông Hương sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX với máu của những cuộc khởi nghĩa và từ đấy sông Hương đã đi vào thời đại cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển.
5. Ai đã đặt tên cho dòng sông?

– Kết thúc bài kí bằng một câu hỏi: "Ai đã đặt tên cho dòng sông?". Chính bài bút kí này đã trả lời cho câu hỏi ấy

=> Nhà văn bộc lộ cảm xúc và sự ngạc nhiên thú vị vủa mình trước cái duyên thật đẹp giữa Huế và sông Hương. Cũng để tạo ấn tượng trong người đọc.

III. Kết bài

 "Ai đã đặt tên cho dòng sông" là tác phẩm văn xuôi súc tích và đầy chất thơ về sông Hương. Với xúc cảm sâu lắng được tổng kết từ một vốn hiểu biết phong phú về văn hóa, lịch sử, đại lí, văn chương và một văn phong tao nhã, nhà văn đã tái hiện thành công vẻ đẹp con sông Hương – công trình nghệ thuật thiên tạo mà hóa công đã ưu ái ban tặng cho con người và xứ Huế mộng mơ.

III. PHÂN TÍCH CHI TIẾT

A. KIẾN THỨC CƠ BẢN

1. Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường

- Sinh năm 1937 tại thành phố Huế
- Là một người con của xứ Huế.
- Là một trong những nhà văn chuyên về bút ký.
- Văn phong: "Nét đặc sắc ... tài hoa" (tr197)
- Tác phẩm tiêu biểu: 

2. Tác phẩm:

- Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác: Là bài bút kí đặc sắc, viết tại Huế (1981), in trong tập sách cùng tên

- Kết cấu: Tác phẩm gồm ba phần
+ Phần 1: Sông Hương ở thượng nguồn
+ Phần 2: Sông Hương ở ngoại vi thành phố Huế
+ Phần 3: Sông Hương giữa lòng thành phố Huế.
- Vị trí văn bản: chỉ là một đoạn trích trong bài bút kí dài về dòng sông Hương thơ mộng của xứ Huế.

B. Phân tích:

1. Ý nghĩa nhan đề "Ai đã đặt tên cho dòng sông"

- "Ai đã đặt tên cho dòng sông" Câu hỏi tu từ đặt ra "Với trời, với đất" đưa nhà văn và độc giả về với hành trình lịch sử tìm về cuội nguồn văn hoá dân tộc. Từ đó dòng sông Hương hiện ra trên nhiều phương diện địa lí, lịch sử, văn hoá, thơ ca... Kết thúc tuỳ bút là một huyền thoại rất đẹp, bộc lộ cái tôi trữ tình suy tư: " Con người ở hai bờ đã nấu nước trăm loài hoa đổ xuống sông, đẻ làn nước thơm tho mãi". Tác giả gửi gắm vào đấy tất cả ước vọng muốn đem cái đẹp và tiếng thơm để xây đắp văn hoá lịch sử.

- Nhan đề và kết thúc tác phẩm thể hiện rõ chủ đề và phong cách bút kí của tác giả giàu sức gợi cảm thấm đẫm chất thơ.Qua đó tác giả ca ngợi tính chất sông Hương – con sông gắn bó với lịch sử, văn hoá Huế của dân tộc ta. Tác phẩm thể hiện long yêu mến say mê cảnh vật, văn hoá đất nước. Hình ảnh dòng sông đất nước được thể hiện bằng tài năng của một cây bút giàu chất chí tuệ, chất văn hoá và ngôn ngữ trong sáng, chọn lọc, tinh tế.

2. Chứng minh vẻ đẹp của sông Hương qua các góc nhìn khác nhau :

Mở bài:

 - Ai đã đặt tên cho dòng sông là tác phẩm bút kí kiệt xuất của Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Đoạn trích thể hiện vẻ đẹp, chất thơ từ cảnh sác thiên nhiên của sông Hương

Thân bài:

* Từ thượng nguồn:

- Khi qua dãy Trường Sơn hùng vĩ:

+ Sông Hương là bản tình ca của rừng già; Rầm rộ và mãnh liệt...Dịu dàng và say đắm....
+ Sông Hương như một cô gái Di-gan phóng khoáng man dại.
+ Rừng già đã hun đúc cho nó 1 bản tính gan dạ, 1 tâm hồn tự do, phóng khoáng.

=> Vẻ đẹp của một sức sống trẻ trung, mãnh liệt và hoang dại.

- Khi ra khỏi rừng già:

+ Đóng kín phần tâm hồn sâu thẳm của mình ở cửa rừng...
+ Mang sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở.

=> Vẻ đẹp đầy bí ẩn, sâu thẳm của dòng sông.

Tiểu kết

Bằng óc quan sát tinh tế và trí tưởng tượng phong phú, bằng việc sử dụng nghệ thuật so sánh, nhân hoá tài hoa, táo bạo, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã phát hiện và khắc hoạ vẻ đẹp mạnh mẽ, trẻ trung đầy cá tính của dòng sông, gợi lên ở người đọc những liên tưởng kì thú, gợi cảm, đầy sức hấp dẫn.

* Về châu thổ:

- Sông Hương trên đường tìm đến Huế:

+ Chuyển dòng một cách liên tục, uốn mình theo những đường cong thật mềm, như một cuộc tìm kiếm có ý thức.

+ Vẻ đẹp của dòng sông trở nên biến ảo, đa dạng trong nhiều thời gian và không gian khác nhau (dẫn chứng...). Vẻ đẹp của Huế như trở thành vẻ đẹp của sông Hương.

=> Sông Hương qua cái nhìn đầy lãng mạn của Hoàng Phủ Ngọc Tường như 1 cô gái dịu dàng mơ mộng đang khao khát đi tìm thành phố tình yêu của nó.

- Sông Hương gặp gỡ Huế:

+ Uốn 1 cánh cung rất nhẹ... > Vẻ e lệ, ngượng ngùng khi gặp người trong mong đợi, sự thuận tình mà không nói ra.

+ Các nhánh sông toả đi khắp thành phố như muốn ôm trọn Huế vào lòng. Sông Hương và Huế hoà lẫn vào nhau.

+ Sông Hương giảm hẳn lưu tốc, xuôi đi thực chậm (điệu slow)... thực yên tĩnh như niềm say mê, như khát vọng được gắn bó, lưu lại mãi với mảnh đất nơi đây.
+ Liên tưởng với những dòng sông khác > Niềm tự hào của Hoàng Phủ Ngọc Tường về dòng sông quê hương.

=> Được nhìn từ góc độ tâm trạng, nên cuộc gặp gỡ của Huế và Sông Hương như cuộc hội ngộ của tình yêu với nhiều cung bậc cảm xúc.

- Sông Hương tạm biệt Huế để ra đi:

+ Rời khỏi kinh thành, sông Hương ôm lấy đảo Cồn Huế, lưu luyến ra đi...
+ Đột ngột rẽ ngoặt lại để gặp thành phố yêu dấu một lần cuối.

=> Quyến luyến, ngập ngừng, bịn rịn không nỡ rời xa.

Tiểu kết:

- Cách tiếp cận đối tượng bằng nhiều ngành nghệ thuật như hội họa, âm nhạc; nghệ thuật nhân hóa, so sánh đầy mới lạ, bất ngờ làm cho sông Hương, xứ Huế trở nên có linh hồn, có sự sống. Đó là cuộc trở về, gặp gỡ của cô gái si tình - sông Hương - đang say đắm trong tình yêu.

- Nhà văn: Tâm hồn đa cảm, lãng mạn; cách viết tài hoa.

Vẻ đẹp văn hoá của dòng sông:

- Dòng sông âm nhạc:

+ Là người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.
+ Là nơi sinh thành ra toàn bộ nền âm nhạc có điểm của Huế.
+ Là cảm hứng để Nguyễn Du viết lên khúc đàn của nàng Kiều.

- Dòng sông thi ca:

+ Là vẻ đẹp mơ màng Dòng sông trắng lá cây xanh trong thơ Tản Đà.
+ Vẻ đẹp hùng tráng như kiếm dựng trời xanh của Cao Bá Quát.
+ Là nỗi quan hoài vạn cổ trong thơ bà Huyện Thanh Quan.
+ Là sức mạnh phục sinh tâm hồn trong thơ Tố Hữu

=> Sông Hương luôn đem đến nguồn cảm hứng mới mẻ, bất tận cho các nghệ sĩ.

- Dòng sông gắn với những phong tục, với vẻ đẹp tâm hồn của người dân xứ Huế.

+ Màn sương khói trên sông Hương là màu áo điền lục, 1 sắc áo cưới của các cô dâu trẻ trong tiết sương giáng.

+ Vẻ trầm mặc sâu lắng của sông Hương cũng như 1 nét riêng trong vẻ đẹp tâm hồn của người xứ Huế: rất dịu dàng và rất trầm tư...

Tiểu kết:

Với kiến thức uyên bác, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã lí giải vẻ đẹp văn hóa phong phú của sông Hương, vẻ đẹp gắn liền với xứ Huế, với con người Huế.

* Sông Hương với lịch sử hào hùng:

- Là 1 dòng sông anh hùng:

•Từ xa xưa: là một dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước
•Thời trung đại:bảo vệ biên giới phiá nam của tổ quốc
•Thời chống Pháp: sống hết lịch sử bi tráng với các cuộc khởi nghĩa
•Đi vào thời đại cách mạng tháng 8 với những chiến công rung chuyển.
•Thời chống Mĩ:

- Sông Hương cùng với thành phố Huế cũng chịu nhiều đau thương mất mát.
Tiểu kết:
- Vừa là bản tình ca dịu dàng, Sông Hương cũng là một bản hùng ca gắn liền với lịch sử oanh liệt của dân tộc. 

Kết bài:

- Bài kí lột tả được vẻ đẹp đa dạng, phong phú của sông Hương, cũng là của xứ Huế, con người Huế.
-Tình yêu thiết tha, say đắm của tác giả đối với cảnh và người nơi đây.
- Phong cách viết kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường: Phóng túng, tài hoa, giàu thông tin văn hoá, địa lí, lịch sử ; giàu chất trữ tình lãng mạn.

3. Chất trí tuệ và chất thơ của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

* Chất trí tuệ:

Hoàng Phủ Ngọc Tường vận dụng những am hiểu trong ca dao Huế vào bút kí của mình.
" Bốn bề núi phủ mây phong
Mảnh trăng thiên cổ bóng tùng vạn niên"
cho đến câu thơ của Tản Đà " Dòng sông trắng- lá cây xanh", thơ của Tố Hữu, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan, Truyện Kiều.

- Những hiểu biết về phương diện địa lí để miêu tả vẻ đẹp của sông Hương từ thượng nguồn, đến đồng bằng, cho đến cố đô Huế.

- Sự liên tưởng so sánh với các công trình kiến trúc của Hi Lạp, La Mã, nền văn minh Châu Âu. Những tác phẩm văn học Châu Âu, những lời nhận xét của các nhà khoa học nước ngoài.

* Chất thơ:
- Cách ví von, so sánh đầy chất thơ, mượt mà, ý vị.

" Chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non". Và " giáp mặt thành phố ở Cồn Giã Viên, sông Hương uốn một cách cung rất nhẹ sang đến Cồn Hiến, đường cong ấy làm cho dòng sông mền hẳn đi như một tiếng vâng không nói ra của tình yêu. Hay " Sông Hương là vậy, là dòng sông của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc".
Những câu văn có sự mài dũa, đẽo gọt kĩ càng, nhẹ nhàng như một câu thơ

IV. KẾT BÀI

Có thể nói "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" đã mang đến những phát hiện mới lạ và độc đáo của sông Hương cho độc giả cả nước. Nó là một dòng sông man dại, hoang tàn ở khúc thượng nguồn rồi lại trở nên mê đắm, thủy chung khi gặp được người tình trong mộng của mình là xứ Huế. Sông Hương đi vào trong trang viết của Hoàng Phủ Ngọc Tường không vô tri vô giác mà nó còn có cảm xúc, có tình yêu. Tác phẩm đã thể hiện được tình yêu quê hương, xứ sở nồng nàn của Hoàng Phủ Ngọc Tường, một kí giả nặng lòng với Huế:

"Dòng sông ai đã đặt tên
Để người đi nhớ Huế mãi không quên
Xa con sông mang bao nhiêu nỗi nhớ
Người ở lại tháng năm đợi chờ"

Hoàng Phủ Ngọc Tường đã dẫn người đọc vào cuộc hành trình khám phá nét đẹp của thiên nhiên Huế. Lần lượt theo dòng chảy của sông Hương, tôi bắt gặp phong cảnh thiên nhiên Huế lúc nguyên sơ, trong trẻo, lúc mượt mà khi kì ảo, lúc dịu dàng say đắm khi thâm trầm trang nghiêm. Sông Hương tôn lên vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên Huế, hòa nhập với không khí của văn hóa Huế. Tất cả đều sống động qua tình yêu tha thiết của Hoàng Phủ Ngọc Tường với con sông này. Qua hình tượng sông Hương tôi còn cảm nhận vẻ đẹp cái tôi Hoàng Phủ Ngọc Tường - một cái tôi trí tuệ uyên bác qua những tri thức phong phú với nhiều lĩnh vực, một cái tôi tào hoa phóng túng với những liên tưởng bất ngờ. Và trên hết là một cái tôi sâu nặng tình yêu và tự hào với Huế - quê hương của mình. Tất cả làm nên sức sống của thiên kí này.

V. BONUS