QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN VỀ MỐI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA VẬT CHẤT VÀ Ý THỨC.
___

     Trong bối cảnh lịch sử từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, V.I.Lênin người đã bảo vệ và phát triển thế giới quan duy vật và đồng thời kế thừa tư tưởng của C.Mác và Ph.Ăngghen để đưa ra định nghĩa về vật chất:

   - Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác chụp lại, chép lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác.

   - Ý thức có nguồn gốc tự nhiên và nguồn gốc xã hội:

      Nguồn gốc tự nhiên có 2 yếu tố cơ bản là bộ óc người và mối quan hệ giữa con người và thế giới khách quan. Nguồn gốc xã hội có nhiều yếu tố cấu thành, trong đó cơ bản nhất và quan trọng nhất là lao động và ngôn ngữ, sự ra đời của ngôn ngữ gắn liền với lao động. Bản chất của ý thức là sự phản ánh năng động, sáng tạo thế giới khách quan vào bộ óc người, là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Ý thức có kết cấu rất phức tạp, nhiều yếu tố quan hệ mật thiết với nhau, cơ bản là tri thức, tình cảm và ý chí.

   - Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là mối quan hệ biện chứng. Giữa vật chất và ý thức vừa đối lập nhau vừa thống nhất với nhau. Hay nói cách khác sự đối lập giữa vật chất và ý thức vừa có ý thức tuyệt đối vừa có ý nghĩa tương đối.

   + Vai trò của vật chất: vật chất có trước ý thức có sau, vật chất là nguồn gốc của ý thức quyết định ý thức. Ý thức là sản phẩm của một dạng vật chất, có tổ chức cao là bộ óc người nên chỉ khi có con người mới có ý thức.

   + Vai trò của của ý thức: ý thức là ý thức của con người, vai trò của ý thức là vai trò của con người; sự tác động trở lại của ý thức đối với vật chất theo 2 hướng tích cực và tiêu cực. Nếu con người nhận thức đúng, có tri thức khoa học, có tình cảm cách mạng, có nghị lực, có ý chí thì hành động của con người phù hợp với các quy luật khách quan - đó là sự tác động tích cực của ý thức. Còn nếu ý thức của con người phản ánh không đúng hiện thực khách quan, đi ngược lại với quy luật khách quan, hành động ấy sẽ tác động tiêu cực đối với hoạt động thực tiễn.

   => Vai trò của vật chất và ý thức có thể thấy vật chất là nguồn gốc của ý thức, quyết định nội dung và khả năng sáng tạo của ý thức, ý thức chỉ có khả năng tác động trở lại vật chất thông qua thực tiễn của con người.

   - Ý nghĩa phương pháp luận: 

      Vật chất là nguồn gốc khách quan sản sinh ra ý thức, ý thức chỉ là sản phẩm, là phản ánh thế giới khách quan. Vì vậy, trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn phải xuất phát từ thực tế khách quan, tôn trọng quy luật khách quan, phát huy tính năng động chủ quan trọng nhận thức và thực tiễn đòi hỏi phải phòng, chống và khắc phục bệnh chủ quan duy ý chí.