QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN VỀ HÌNH THÁI KINH TẾ - XÃ HỘI.
___

   Trong quá trình phát triển của lịch sử loài người, xã hội là tổng thể của nhiều lĩnh vực với những mối quan hệ hết sức phức tạp. Quan hệ sản xuất vừa tồn tại là hình thức kinh tế của sự phát triển lực lượng sản xuất, vừa là cái hợp thành cơ sở kinh tế của xã hội dựng lên một hệ thống kiến trúc thượng tầng, chính trị, pháp luật, tôn giáo... cấu trúc đó gọi là hình thái kinh tế - xã hội.

   - Hình thái kinh tế - xã hội dùng để chỉ xã hội ở từng giải đọan lịch sử nhất định, với một kiểu quan hệ sản xuất đặc trưng phù hợp với một trình độ nhất định của lực lượng sản xuất và với một kiến trúc thượng tầng tương ứng được xây dựng trên những quan hệ sản xuất ấy.

   - Tính chất lịch sử - tự nhiên của quá trình phát triển cái hình thái kinh tế - xã hội thể hiện ở nội dung: 

      Sự vận động và phát triển của xã hội không tuân theo ý chí chủ quan của con người mà tuân theo cái quy luật khách quan. Nguồn gốc của mọi sự vận động, phát triển của xã hội, của lịch sử nhân loại, của mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa,... của xã hội, suy đến cùng đều có nguyên nhân trực tiếp hay gián tiếp từ sự phát triển của lực lượng sản xuất của xã hội đó. Qúa trình phát triển của các hình thái kinh tế xã hội là quá trình thay thế lẫn nhau của các hình thái kinh tế xã hội trong lịch sử nhân loại và sự phát triển của lịch sử xã hội loài người do sự tác động của nhiều nhân tố chủ nghĩa quan. Vai trò quyết định là sự tác động của các quy luật khách quan.

      Sản xuất vật chất là cơ sở của đời sống xã hội, phương thức sản xuất quyết định trình độ phát triển của nền sản xuất và là nhân tố quyết định trình độ phát triển của đời sống xã hội và lịch sử nói chung. Xã hội không phải là sự kết hợp một cách ngẫu nhiên, máy móc giữa cá nhân mà là một cơ chế sống động. Sự vận động và phát triển của xã hội là một quá trình lịch sử tự nhiên, là quá trình diễn ra theo các quy luật khách quan chứ không phải theo ý muốn chủ quan.

   Chính dựa vào thực tế lịch sử đó mà Các Mác đã nêu lên khả năng "không phải trải qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa" để tiến thẳng đến chủ nghĩa xã hội ở những nước lạc hậu chậm phát triển. Khi vận dụng học thuyết về hình thái kinh tế - xã hội của Mác, VI Lênin đã phát hiện sự phát triển không đồng đều chủ nghĩa tư bản và dự kiến "Chủ nghĩa xã hội có thể thắng trước hết là trong một số ít nước tư bản chủ nghĩa tách riêng ra mà nói".

   => Như vậy, quá trình lịch sử tự nhiên của sự phát triển xã hội chẳng những diễn ra bằng con đường phát triển tuần tự, mà còn bao hàm cả sự bỏ qua, trong những điều kiện nhất định, một hoặc vài hình thái kinh tế xã hội để tiến lên hình thái kinh tế xã hội cao hơn.

     Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội của Các Mác, đã tạo ra một cuộc cách mạng trong quan niệm về xã hội. Nó đưa lại một phương pháp thật sự khoa học để phân tích các hiện tượng trong đời sống xã hội. Bắt đầu từ việc thoả mãn các nhu cầu: ăn, mặc, ở, đi lại của con người, con người phải sản xuất, đó là nền sản xuất xã hội. 

     Quá trình sản xuất đó con người xây dựng nên các mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, giữa con người với con người. Sự tác động lẫn nhau giữa các mối quan hệ tự nhiên đó của con người đã hình thành quy luật phổ biến chung cho mọi hình thái kinh tế - xã hội. Trên cơ sở mối quan hệ về vật chất giữa người với người đã hình thành và phát triển mối quan hệ giữa người với người về tinh thần, chính trị đạo đức... Sự tác động giữa hai loại quan hệ đó lại tạo thành một quy luật chi phối sự vận động phát triển của hình thái kinh tế - xã hội.

     C. Mác đã chỉ rõ nguyên nhân suy đến cùng quyết định sự vận động phát triển của các hình thái kinh tế xã hội là mối quan hệ giữa con người và tự nhiên. Học thuyết hình thái kinh tế - xã hội của Mác đã được Đảng ta vận dụng sáng tạo vào điều kiện cụ thể của nước ta để đề ra đường lối đúng đắn cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.