Tôi trở về xóm cũ vào một ngày mưa nặng hạt. Mưa như thói quen cũ, không dứt khoát, không vội vã, chỉ rả rích và nhẩn nha, làm ướt mềm những mái nhà lá, làm trơn những con đường đất quanh co dẫn vào xóm. Cái làng nhỏ nằm lọt thỏm giữa những cánh đồng bạt ngàn, như bàn tay già nắm lấy chút đất cuối cùng, bây giờ đã cũ kỹ hơn trong ký ức tôi.

Tôi kéo cao cổ áo, đi chầm chậm qua những con ngõ. Mấy đứa nhỏ trần truồng đội mưa chạy theo một con diều đứt dây, cười vang như lũ chim sẻ sau cơn giông. Tôi không cười, chỉ thấy lòng thắt lại. Làng bây giờ cũng vậy thôi, vẫn sống với những âm thanh khấp khểnh của đời sống, như một bài hát lâu ngày người ta quên mất điệu.

Tôi bước qua căn nhà cũ của mình. Mái ngói đỏ ngày nào giờ phủ rêu, trông như một ông lão ngủ quên giữa đám cỏ dại. Mẹ tôi không còn ở đó nữa. Mẹ mất từ mùa nước nổi năm ngoái. Tôi không về kịp, chỉ nghe bà con kể lại, mẹ đi nhẹ như một chiếc lá vàng rơi, không để lại lời trăn trối, chỉ có ánh mắt lơ đễnh nhìn về cuối dòng sông.

Sông chảy lặng lẽ sau nhà, vẫn cái dáng cong cong như bàn tay người mẹ bế con. Tôi lớn lên nhờ sông, cũng bỏ đi xa từ bến ấy. Ngày xưa, sông xanh như mắt trẻ thơ, có những đàn cá linh bơi lội, có những buổi trưa hè nước trong như gương, tôi úp mặt vào đó, thấy cả trời, cả những giấc mơ chưa kịp gọi tên. Giờ đây, dòng sông đục ngầu, mang màu nâu của đất, như người già cúi mình, gánh nặng bao nỗi niềm không thể nói.

Mưa vẫn rơi, nhỏ giọt từ mái hiên. Tôi ngồi lại trong căn nhà trống, bàn tay lần mò những vết nứt trên tường, chạm vào từng thớ quá khứ. Bất giác, tôi nhớ đến cha. Cha tôi, người đàn ông ít nói, dáng cao gầy như cây tre trước sân. Cha đi biển, bám lấy con nước để nuôi sống cả gia đình. Tôi nhớ những đêm trời nổi gió, cha mặc áo tơi cũ, bước ra khỏi nhà, bóng lưng ông lầm lũi trong ánh đèn mờ nhạt. Tôi chưa từng hỏi cha sợ không, những đêm giông bão ấy, nhưng tôi biết, có những nỗi sợ người lớn không dám nói ra, vì họ cần làm chỗ dựa cho người khác.

Ngày cha mất, mẹ ngồi bên bếp, nấu một nồi cơm to, nhưng không ai ăn nổi. Mẹ bảo tôi: "Người đi thì đi, người ở lại thì vẫn phải sống. Sống như mưa ngoài kia, rơi xuống để làm dịu đất mát cây mà thôi". Tôi không hiểu hết lời mẹ, chỉ thấy lòng mình như tách ra làm hai. Một nửa thương cha, một nửa thương mẹ, nhưng nửa nào cũng đau cả.

Buổi chiều, mưa bớt đi đôi chút. Tôi ra bến sông. Đứng đó, tôi thấy thấp thoáng những hình bóng cũ – là tôi vào ngày còn nhỏ, hay ngồi trên bờ chờ mẹ đi chợ về. chị Hai, tay bồng em, tay cầm cái rổ cũ để hớt bèo; và cả thằng Tuấn, bạn thuở nhỏ, nó đã mất sau một cơn sốt dữ dội năm 10 tuổi. Những ký ức đó trôi lờ đờ như chiếc xuồng mục, không thể chạm tới đâu nhưng vẫn còn lẩn khuất đâu đó trong tâm trí tôi.

Ở xóm nhỏ này, ai cũng có một đoạn đời gắn với sông, dù vui hay buồn, dù dài hay ngắn. Có người bỏ đi, như tôi, mải miết tìm một tương lai sáng lạng hơn. Nhưng đi rồi mới biết, cái ánh sáng ấy không bao giờ đủ ấm như ánh lửa quê. Có người ở lại, như mẹ tôi, lặng lẽ sống, lặng lẽ chết, để hóa thành một phần của sông nước.

Tôi rời làng vào một buổi sáng, khi nắng lên và những vũng nước trên đường bắt đầu khô. Lòng tôi vẫn còn ướt, như chưa thể vắt ráo những giọt mưa ký ức. Tôi biết, mình sẽ còn trở về, nhiều lần nữa, bởi làng không chỉ là nơi mình sinh ra, mà còn là nơi người ta để lại một phần hồn mình.

Và sông, dù chảy đi, vẫn giữ mãi những câu chuyện không ai kể hết.