Tahimik ang biyahe pauwi, ngunit hindi mapuknat ang mga tanong sa isip ni Isla. Mahigpit ang pagkakahawak ni Clay sa manibela, at paminsan-minsa’y pasulyap-sulyap ito sa rearview mirror, na para bang tinitimbang ang katahimikang bumabalot sa kanilang dalawa. Magkatabi lang silang dalawa, yakap-yakap naman ni Isla ang kanyang isang maliit na bag, habang ang mga mata’y malayo ang tingin sa labas. Pilit niyang nilalabanan ang mga emosyon, ngunit parang agos ng alon ang damdamin—paulit-ulit na bumabalik ang mga alaala ng kanilang nakaraan.

Hindi maikakaila ni Isla ang kabang nararamdaman sa tuwing sumisilip siya kay Clay. Ang lalaking minsang naging mundo niya—at minsang sumira rin dito. Ngunit sa gitna ng sakit, naroon pa rin ang pag-asang baka nga may pagkakataong ayusin ang lahat. Pero paano? Paano kung ang mismong taong ito rin ang magwasak muli sa kanyang mundo? Isa sa mga mas masasaktan nito ay si Cerius at ayaw niyang mangyari iyon.

Nang makarating sila sa bahay, tahimik na binuksan ni Clay ang pinto para kay Isla. Tinanggap niya ang alok nitong kamay, ngunit mabilis rin niyang binawi nang makapasok sila sa loob. Muling bumalik ang alaala ng mga alitan, ng mga sigawan, ng mga gabing iniiyak niya. Kasalukuyan silang nasa bahay nila noon ni Clay, kung saan nakaramdam siya ng pansamantalang kaligayahan ngunit nauwi rin sa matinding kadurugan. Ngunit sa kabila ng lahat, ang titig ni Clay ay nananatiling puno ng determinasyon—para bang sinasabi nitong hindi pa huli ang lahat.

“Si Cerius?” tanong ni Isla, pilit binabasag ang tensyon sa pagitan nila.

“Nasa kwarto niya. Mahimbing na natutulog,” sagot ni Clay, ang tinig ay halos isang bulong. "Tiniyak naman ni mama na tulog na ito bago tuluyang iwan sa kasambahay," dagdag pa nito.

Tumango si Isla at dumiretso sa silid ng kanilang anak. Dahan-dahan niyang binuksan ang pinto, at bumungad sa kanya ang payapang mukha ni Cerius na mahimbing ang tulog. Umupo siya sa gilid ng kama, hinaplos ang buhok ng anak, at bahagyang ngumiti. Kung may isang bagay na nagbigay sa kanya ng lakas sa gitna ng lahat, ito ay ang kanyang anak. Si Cerius ang kanyang sandalan, ang tanging dahilan kung bakit hindi niya tuluyang naisipang sumuko.

Tahimik namang nanatili si Clay sa pintuan, nakamasid sa mag-ina. Hindi niya maiwasang mapabuntong-hininga. Napakaraming beses na niyang inisip kung paano siya makabawi kay Isla, kung paano niya muling maitatama ang lahat. Ngunit paano nga ba magsisimula muli, kung ang sugat na iniwan niya’y mas malalim pa sa inaakala?

“Clay,” mahinang tawag ni Isla, na hindi lumilingon sa direksyon nito.

“Hm?” sagot nito ngunit nanatiling nakatayo sa may pintuan.

“Anong gagawin natin?” tanong niya, ang boses ay puno ng pagod at kawalan ng pag-asa. Hindi ito tanong tungkol sa gabing ito lang, kundi tungkol sa lahat—sa kanila, sa hinaharap, sa kung paano pa sila makakabangon mula sa lahat ng sakit na naranasan nila.

Hindi kaagad nakasagot si Clay. Sa halip, tumabi siya kay Isla, at maingat na hinawakan ang kanyang kamay. Maingat na hindi magising si Cerius.

“I don’t have all the answers right now,” ani niya, ang tinig ay puno ng katapatan. “Pero ang alam ko, gusto kong ayusin ang lahat. Gusto kong bumawi sa’yo, kay Cerius, sa pamilya natin. Alam kong mahirap, Isla, pero handa akong gawin ang lahat para maibalik ang tiwala mo.”

Tinitigan siya ni Isla, at sa unang pagkakataon sa mahabang panahon, nakita niya sa mga mata nito ang sinseridad. Ngunit sa likod ng mga salitang iyon, naroon pa rin ang takot, ang pagdududa.

“Kung ganoon,” sagot ni Isla, pilit pinapatatag ang sarili, “Kailangan nating mag-usap—ng maayos. Hindi ngayon, pero darating ang araw na kailangang ilatag natin lahat. Wala nang itinatago, wala nang paligoy-ligoy. Dahil kung ayaw mong sumuko, gusto ko ring malaman kung kaya ko pang lumaban.”

Tahimik na tumango si Clay, hawak-hawak pa rin ang kamay ni Isla. Sa kanilang katahimikan, naroon ang bahagyang liwanag—isang maliit na pag-asa sa gitna ng dilim. Hindi pa tapos ang kwento nila, ngunit pareho silang handang subukan.

***************

KINABUKASAN, maagang nagising si Isla. Bahagyang sumilip ang sinag ng araw mula sa kurtina, at sa likod ng masinsin niyang isipan, naramdaman niya ang bigat ng responsibilidad na kailangang harapin. Bumangon siya at dumiretso sa kusina upang magtimpla ng kape. Sa kalmadong pag-gising na iyon, nakaramdam siya ng bahagyang kapayapaan, kahit na alam niyang panandalian lang ito.

Ilang saglit pa’y naramdaman niyang dumating si Clay. Tahimik itong naupo sa kabilang dulo ng lamesa, may hawak na tasa ng kape. Hindi nila kailangang magsalita; sapat na ang presensya ng isa’t isa upang mapuno ang katahimikan. Ngunit sa kanilang mga isip, puno ng mga tanong, mga alinlangan, at mga pangarap na hindi pa matiyak kung magkakatotoo pa.

“Isla,” basag ni Clay sa katahimikan, “may naisip akong paraan. Alam kong kailangan nating simulan ang lahat sa tama.”

Tumingin si Isla sa kanya, ang mga mata’y nagtatanong.

“Kailangan nating humingi ng tulong. Counseling, therapy—kahit anong makakatulong sa atin para maintindihan ang sarili natin at ang isa’t isa. Ayokong mangako ng hindi ko kayang tuparin. Pero kung gagawin natin ito nang magkasama, baka sakaling magkaroon tayo ng bagong simula.”

Hindi agad nakapagsalita si Isla. Ang ideya ay parehong nakakagaan at nakakakaba. Hindi niya lubos maisip kung paano haharapin ang mga emosyong pinakatago-tago niya. Ngunit sa kabila ng lahat, alam niyang tama si Clay. Kung gusto nilang bumangon, kailangan nilang harapin ang mga sugat, kahit gaano pa ito kasakit.

“Sige,” maikli niyang sagot. “Subukan natin.”

Isang bahagyang ngiti ang lumitaw sa labi ni Clay. Hindi niya ito inaasahan, ngunit sa simpleng sagot ni Isla, naramdaman niyang may pagkakataon pa. Hindi man sigurado ang landas na tatahakin nila, alam niyang mahalaga ang unang hakbang na ito.

Sa silid naman ni Cerius, nagising ang bata at tuwang-tuwang tumakbo papunta sa kanyang mga magulang.

“Mommy! Daddy!” sigaw nito, sabay yakap sa kanila.

Ang simpleng yakap na iyon ang nagpaalala sa kanila ng tunay nilang dahilan kung bakit kailangan nilang lumaban. Hindi para sa kanilang sarili lamang, kundi para sa anak nilang nangangailangan ng buong pamilya.

Sa harap ng inosenteng ngiti ni Cerius, ramdam ni Isla ang bigat ng responsibilidad. Alam niyang mahirap ang landas na tatahakin nila, ngunit para kay Cerius, handa siyang subukan. Sa kabila ng lahat ng sugat at sakit, natutunan niyang may mga bagay na mas mahalaga pa sa takot—ang pag-asa, ang pagmamahal, at ang pangarap ng isang bagong simula.