với đội tự vệ xong, cậu ra đồng bắt cua, bắt cá rồi về thổi cơm, nấu nước, làm những phần việc ngày xưa mẹ vẫn làm. Nhà vắng lặng quá, đôi lúc cậu vừa làm vừa lẩm nhẩm hát lại những bài mà hồi cách mạng tháng Tám, đội thiếu nhi của cậu vẫn hát:

      Việt Nam bao năm ròng rên siết lầm than
      Dưới ách quân tham tàn đế quốc sài lang
      Loài phát xít cướp thóc lúa, cướp đời sống nhân dân
      Nào nhà tù, nào trại giam biết bao nhục hình.
      Đồng bào hãy tuốt gươm vùng lên
      Đã đến ngày trả mối thù chung (1)   
Rồi lại hát:

      Nào anh em ta cùng nhau xông pha lên đàng
      kiếm nguồn tươi sáng
      Ta nguyện đồng lòng, điểm tô non sông, từ nay ra sức anh tài (2)
   
Tuy vất vả hơn ngày mẹ ở nhà, nhưng thường khoẻ ra và có vẻ khôn lớn hơn nhiều.
Vài tháng sau Thường được tuyển vào bộ đội huyện. Thế là từ đấy cậu rời khỏi làng Minh.

   Ngày ấy bộ đội, cùng dân quân, du kích có nhiệm vụ chống lại những trận càn quét của giặc. Thường trở thành bộ đội huyện khi anh vừa tròn 17 tuổi. Sau hai năm chiến đấu, anh trở thành một chàng trai vạm vỡ, một người lính dầy dạn.

   Vào mùa xuân năm 1948, Thường cùng một tiểu đội bộ đội huyện về làng Vân phối hợp với du kích chống càn. Bộ đội số lượng ít, phải chia nhỏ ra để dìu dắt, giúp đỡ du kích địa phương. Tổ của Thường gồm 3 người, anh Tăng tiểu đội trưởng, anh Dụ và Thường về đóng ở xóm Chùa, được mẹ Thu nhận về nuôi. Ngày ấy bộ đội thường sống nhờ dân, đi đến đâu dân nuôi đến đấy, khi không có giặc thì cùng sản xuất tăng gia với nhân dân. Nhà mẹ Thu là một gia đình nghèo. Cả nhà chỉ có một chiếc giường tre. Khi bộ đội đến, bà chặt mấy tầu lá chuối khô xếp vào gian trong làm "giường" để hai mẹ con bà ngủ, nhường chiếc giường duy nhất cho bộ đội. Hôm đơn vị đến, người con gái không có nhà. Bà mẹ nói rằng " em nó đi thăm người bà con ở xa". Ba anh bộ đội bắt đầu đào công sự, khoảng nửa đêm mới làm xong chiếc tăng sê chống đại bác và một đoạn hào nối với nhà bên. Xong việc các anh chìm vào giấc ngủ. Bỗng bên tai Thường có tiếng gọi khẩn cấp:

   - Các anh bộ đội ơi, dậy nhanh, Tây nó càn đến nơi rồi.

   Đó là tiếng một cô gái còn rất trẻ. Các chiến sĩ vùng dậy sẵn sàng trong tư thế chiến đấu. Lúc ấy khoảng 5 giờ sáng. Anh Tăng tiểu đội trưởng có phần lúng túng vì rất ít khi gặp tình huống giặc đi càn sớm thế này. Tăng và Dụ trao đổi nhanh phương án tác chiến rồi lệnh cho Thường chạy đi nắm tình hình ở các tổ khác.

   Dường như địch có chỉ điểm nên chúng biết rõ bộ đội đã về làng. Chúng bắn như vãi đạn vào xóm trước khi bộ binh quân tiến vào. đại bác yểm trợ nữa. Còn phía ta chỉ có một tiểu đội bộ đội huyện, với một trung đội du kích mà phần đông là phụ nữ. Cuộc chiến đấu không cân sức diễn ra chưa đầy 30 phút, giặc đã tràn vào làng, lục soát, bắn giết, cướp bóc thoả sức. Hàng chục du kích và dân lành bị bắt. Thóc gạo, lợn gà, trâu bò bị chúng lấy đi vô số. Nhưng các chiến sĩ bộ đội hầu như đều thoát nạn. Anh Tăng chỉ huy được hai mươi phút thì bị thương, ngất lịm, được du kích dấu kín dưới bờ ao. Anh Dụ được hai du kích khác lợi dụng địa hình bờ tre, búi dứa, đưa thoát khỏi vòng vây, ra cánh đồng. Còn Thường chạy liên lạc giữa tổ này sang tổ khác, đạn cứ chiu chíu bên tai. Có lúc anh nằm rạp xuống bò theo dõng khoai, có lúc lợi dụng được những tường nhà án ngữ, anh chạy thật nhanh, và cũng còn do may mắn, anh chưa bị trúng viên đạn nào.

thả lỏng cơ thể để tìm lại sự cân bằng.

Khoảng 3 phút sau anh vùng dậy quan sát chiến địa, nơi các  anh vừa thua trận. Nhìn cảnh nhà cháy, cây đổ và những tiếng khóc thảm thiết, suýt nữa anh cũng bật khóc. Bỗng nhiên anh hoảng sợ. giờ biết tìm anh Tămg, anh Dụ  ở đâu. Cả cô gái trẻ nữa. Cô ấy đã cứu sống anh, đã làm anh mệt mỏi trong ngây ngất, giờ cũng biến đâu mất rồi. Theo kế hoặch trước trận đánh, nếu đẩy lui trận càn thì dân quân, du kích và bộ đội sẽ tập trung ở nhà mẹ Thu, nơi tiểu đội trưởng đặt chỉ huy sở. Nếu giặc quá mạnh, không chống được thì ta phải bảo toàn lực lượng, không đựơc hy sinh vô ích, càng không được để rơi vào tay giặc. Chúng rút đi, người nào còn sống thì có trách nhiệm liên hệ với cấp trên ở xã bên. Thường nghĩ,  mình phải liên hệ với cấp trên. Anh vừa ra khỏi bụi tre, đang tìm đường trở về xóm thì cô gái trẻ lại thình lình xuất hiện. Bây giờ cô đã thay bộ quần áo khô. Chiếc áo gụ bó sát tấm lưng tròn. Mặt cô dường như còn đỏ lựng. Cô quay vội xuống ao nói vọng lại phía anh:
   
- Có một anh bộ đội bị thương nặng, bà con dấu dưới bờ ao. Anh ấy yếu lắm rồi. Anh về mau!

Thường nháo nhào chạy theo cô gái. Anh Tăng bị thương vào đùi. Người  vàng như nghệ. Dường như máu trong người đã ra gần hết. Anh mê man không biết gì cả. Thường ôm lấy người tiểu đội trưởng, lay gọi mãi. Bỗng hai cô du kích ở đâu ào đến, đẩy Thường ra. Họ đặt người bị thương lên cáng rồi vội vã khênh chạy đi. Thường chạy theo, giằng lấy một đầu đòn khênh. Một cô gái đành nhường anh và chạy bộ theo sau. Cô nói trong tiếng thở gấp:

- Trận càn này ta  bị bất ngờ, chưa chuẩn bị kỹ nên thiệt hại quá. Có đến năm du kích đã hy sinh. Còn bộ đội thì bị thương ba anh rồi. Anh này bị nặng quá, không biết có qua khỏi không.

   Thường hỏi gần như quát:

   - Cứu thương sao không đến mà cáng đi xa thế này?

   - Đến làm sao được. Còn bao nhiêu người bị thương đều phải dồn sang bên đình làng Chương. Ta đi mau, may ra cứu được anh
ấy.