Sevgili Bayan Milena,

(Evet, bu başlık sıkıyor artık; ama neylersiniz, böylesine güvensiz bir dünyada hasta kişilerin dayandıkları desteklerden biri de bu, dayanaklar sıksa bile bizi, güçsüzlüğümüzün geçtiğini göstermez.) Almanların arasında yaşamadım, ama anadilim Almanca, onun için de bu dili kullanıyorum; gelgelelim Çekçe daha cana yakın, böyle olunca da Çekçe yazdığınız mektuplar birtakım karanlık şeyleri aydınlatıyor... Daha belirli görüyorum sizi, kımıldıyorsunuz, elleriniz yaşarlı, öylesine oynak, istediğini bilen... Karşılaşmış gibiyim sizinle; ama sonra gözlerimi yüzünüze kaldırmak isteyince bir yangındır başlıyor, mektup süresince yalnız -neler anlatıyorum!- ateş görüyorum. Kendinize birtakım yasalar koymuşsunuz, olabilir. Bu yüzden acınmak istemeyişiniz de çok doğal, çünkü çalımdan, kurumdan ötürü konmuş bu yasalar (benim ama, ödeyen): Yasalar için verdiğiniz örneklere bir diyeceğim yok, eliniz öpülür yalnız. Dedim ya, inanıyorum yasalarınıza, ama onların bir yaşam boyunca böylesine eğilmez, böylesine düpedüz amansız olacağına, yaşayışınızı düzenleyeceğine inanmıyorum; evet bu da bir çeşit anlayış, yolunuz üzerinde ermişsiniz bu anlayışa, ama yol öylesine uzundur ki... Bunlar bir yana, sizi alev alev yanan bir sobanın içinde bilmek -yaşayışınız bu-, ölümlü usunun alamayacağı bir şey. Bana olan davranışınızı ele alalım, bir okul ödevi gibi gözden geçirirsek görürüz ki, bana karşı üç türlü davranabilirdiniz: Susardınız, kendinizden hiç söz etmezdiniz, ama o zaman sizi tanımak mutluluğundan alıkoymuş olurdunuz beni, belki bu mutluluktan daha önemli bir şeyi, kendimi denemekten yoksun kılardınız. Demek iyi olmuş saklamadığınız. Susmaz anlatırdınız, ama her şeyi değil, ya da güzeli göstermeye çalışarak anlatırdınız -bunu bugün de yapabilirsiniz, ama bugün hemen anlarım artık-, sezdirmem belki anladığımı, yalnız üzüntüm iki kat olur. Demek bu türlüsünü de yapmamalısınız. Kalıyor üçüncü yol: Kendi kendinizi kurtarmaya çabalamak. Bu yoldasınız, mektuplarınızdan sezinliyorum bunu. Çoğun erinç ve güven çarpıyor gözüme yazılarınızda, kimi vakit de -şimdilik tabii- başka şeyler çarpıyor, ama sonunda "tüyleriniz ürperiyor."

Sağlığınız için yazdıklarınızla yetinemiyorum. (Benim için üzülmeyin, iyiyim; yalnız bu dağ havası uykularımı bozuyor.) Doktorun tanımlamaları pek iyi değil, daha doğrusu ne pek iyi ne de pek kötü. Hastalığı adlandırmak için yalnız sizin davranışınızın önemi vardır. Haklısınız, alık oluyor doktorlar, daha doğrusu, öteki insanlardan daha alık değiller elbet... Yalnız bilgiçlikleri gülünçtür, hele onlarla işbirliği edilir edilmez daha da alıklaşırlar; ama hastalarından istediklerini aptalca, ya da olmayacak bir şeymiş gibi görmemeliyiz. Olmayacak şey nedir biliyor musunuz? Sizin gerçekten hasta olmanız, olmayın da sakın. Doktorla konuştuktan sonra ne gibi bir değişiklik oldu sizde? Önemli olan bu. İzin verin de size anlamsız birkaç soru sorayım: Ne vakitten beri ve niçin parasızsınız? Neden eskiden - Viyana'da geniş bir dost çevreniz varmış da, şimdi kimselerle görüşmüyorsunuz? Dergilere yazdıklarınızı göndermek istemiyorsunuz bana, öyle mi? İnanmıyorsunuz bana öyleyse... Kafamda yarattığım kadını sarsar mı sandınız? Bakın işte, bu gücendirdi beni, küstüm size; daha iyi, yüreğimin kuytusunda birazcık küslük bulunsun size karşı, dengeyi sağlar.

Sizin Franz K.

***

Cuma

Önce şu, Milena: Pazarları içinde oturup yazdığın o ev ne biçim? Büyük mü? Boş mu? Yalnız mısınız gece gündüz? Güzel bir pazarı "yabancı birinin" karşısında geçirmek sıkıcı olsa gerek, hem de o birinin yüzünü, yalnız "mektuplardan" tanıyorsanız! Bu konuda ben daha mutluyum, odam küçük, ama gerçek Milena burada, kaçmış sizden anlaşılan bu pazar... inanın bana, onunla olmak, çok çok güzel. İşe yaramadığınızdan yakınıyorsunuz. Böyle olmadığınız günler vardı elbet, böyle olmayacağınız günler de olacak. Bir tümce (niçin söylenmişti?) korkutmuş sizi, oysa o tümce oldukça açıktı, sonra birçok kez söylenmiş ya da düşünülmüştü bu konuda. Öyledir işte, şeytanın eziyet ettiği kişi, öcünü hiç düşünmeden en yakınından alır. Siz de içinde bulunduğunuz böyle bir durumdan kurtulmak istediniz... Başaramayınca, işe yaramadığınızdan yakındınız. Kim ister bu düşkünlüğü? Kimse başaramamıştır, İsa bile. O, yalnız şunu diyebildi: "Ardımdan gelin"; sonra da şu koca sözleri etti: (yazık ki, tam söyleyemeyeceğim) "DEDİĞİMİ YAPIN, GÖRECEKSİNİZ Kİ BU İNSAN SÖZÜ DEĞİLDİR BU, TANRI SÖZÜDÜR." Ama o da, yalnız ona inananların içindeki şeytanı yok edebildi, her zaman da başaramadı, ondan yüz çevirdiklerinde yitirdi etkisini, "gereğinden" oldu. İsa da sınamaktan alıkoyamamıştı kendini, bunda hak veriyorum size yalnız.

***

Cuma

Bugün akşama doğru tek başıma uzunca bir yürüyüşe çıktım; ya başkaları ile dolaşır ya da çoğun, evde kalır yatardım. Hey Tanrım, ne biçim bir yer burası! Milena, burada olsaydınız ya? Hayır, usum yitirmiş düşünmeyi, yalan söylemiş olurdum yokluğunuzu duyuyorum dersem... Yetkin, ama acı veren bir büyü ile buradasınız! Benim burada olduğum gibi, daha da elle tutulur biçimde; ben neredeysem siz de oradasınız, benim olduğum kadar, daha da belirli. Eğlenmiyorum, ama kimi vakit şunu düşünüyorum: Değil mi ki buradasınız, bulamayacaksınız beni burada.. "Peki, ama nerede bu adam?" diyeceksiniz... "Meran'dayım diye yazmamış mıydı?" F.

***

İki mektup yazmıştım, aldınız mı? Sevgili Bayan Milena, Önemsiz birkaç iş ve sizinle kısalıveriyor günlerim, sona eriyor hemen, bitiveriyor. Gerçek Milena'ya yazacak vakit bulamayacağım neredeyse: Daha canlısı bütün gün buradaydı, odamdaydı, balkonda, bulutların arasında. Son mektubunuzdaki tazelik, değişiklik, umursamazlık nereden geliyor? Bir şey mi oldu? Yanılıyorum belki, belki çalışmalarınızın iyi bir sonucu bu, belki de duygularınıza kapılmıyorsunuz artık; duygularınıza, olaylara gem vurabiliyorsunuz, kim bilir? Söyleyin, ne var? 24 Çok bilgece başlıyor mektubunuz; şaka etmiyorum. "Haksızsınız" demekle de yerinde bir sitemde bulunmuşsunuz. "Bağışlayın beni"yi de doğru yorumlamıştınız! Evet, haklısınız, yazdığım gibi, gerçekten kaygılanmış olsaydım ne yapar yapar, bütün engelleri hiçe sayar, yattığım yerden fırlar, odanızda alırdım soluğu. Bir gerçeği ortaya koymak için tek çıkar yol buydu, üst yanı boş söz... Bu yazdıklarım da. Kaygınız gerçek duygularım içinse, eli kolu bağlı onların, susuyorlar. Anlattığınız o gülünç kişilerden bıkmadınız mı daha? (Ne güzel yazmışsınız... sevdiğiniz bir konu, belli.) Size hep sorular soran o adamdan olsun, bütün öteki kişilerden olsun bıkmadınız mı daha? Sizin bir sonuca varmanız gerekir, her şey kadının isteğine göre olmalı. ("Güzel Paris" söylentisi bu yargıyı biraz çürütür, ama o da gene Tanrıçaları dinledikten sonra bir sonuca varmıştı.) Belki de gülünçlükleri değil önemli olan, öyle ya, belki de kısa bir süre için gülünçtüler, kim bilir... sonunda gene iyiye dönüp ciddi olabiliyorlardır. Bu umutla mı onların yanında kalabiliyorsunuz? "Yargıç" Milena'nın ne düşündüğünü kim anlayabilir? Ama bana öyle geliyor ki, siz bu gülünçleri, gülünç oldukları için anlıyor, hoş görüyor, seviyorsunuz. Bu sevginizle de yüceltiyorsunuz onları. Köpeklerin ileri geri boşuna koşuşmalarına benziyor onların bu gülünçlükleri. Köpeğin efendisi yolun bulunduğu yerden yürür, bu yol kestirme olmayabilir, tam ortadan da geçmeyebilir, ama yol oradadır. Sevginizin bir anlamı olmalı, inanıyorum buna (gene de sormaktan biraz da tuhaf bulmaktan alamıyorum kendimi). Bu düşünümü savunmak için başımdan geçeni anlatayım: Birkaç yıl önce Moldau'daki kürek kulübünde sandala 25 binerdim. Gölün belli bir yerine dek kürek çeker, sonra sandalı akıntıya bırakırdım. Boylu boyunca sandalın içine uzanır, akıntıyla ta aşağılara sürüklenirdim. Köprüden aşağısını seyredenler beni görüp zayıflığımla alay etmiş olacaklar. Orada çalışanlardan biri bir gün dayanamadı, gülünç yanlarını bir hayli ortaya koyduktan sonra, benim öyle upuzun sandalın içine yatmışlığımı, kıyamet günündeki ölülere benzettiğini söyledi. Sözde kıyamet günü gelmiş çatmış, tabutların kapakları açılmış da ölüler kımıldamadan öyle upuzun yatıyorlarmış daha. Kısa bir yürüyüş yaptım. (Tasarladığımı yazdığım o uzun gezintiye bir türlü çıkamadım daha.) Üç gün üç gece tatlı bir yorgunluk içindeydim. Hiçbir şey yapamadım, yazamadım bile, yalnız mektubunuzla, dergilerdeki yazılarınızı okuyabildim. Öyle sanıyorum ki - konuları bir yana - bu yazılarınızda yol gösteren bir yanınız var; bu öyle bir yol ki, kişi onun üstünde mutlu yürüdüğünü sanır, birden aklı başına gelip de yanına yöresine bakınca anlar: İlerleyememiş, kendi dar çemberinin içinde dönüp durmuş; hem de eskisinden daha telaşlı, daha şaşkın. Ama bu yazar, her gün rastlaştıklarımızdan değil. Size güvendiğim gibi, yazılarınıza da güveniyorum artık. (Bilgim çok değil.) Çekcede bir tek uyum tanıyorum, Bozena Nemcovan'ınkini (*) O tarihlerde Çeklerin en büyük kadın yazarı. - Çevirenin notu) Sizin yazılarınızın uyumu başka, gene de adı geçen yazarla kesinlikte, tutkuda, sevimlilikte, hele aydınlık zekâ bakımından bir akrabalığı var. Hep yazar mıydınız, yoksa son yıllarda mı başladınız? Bu ön yargımı gülünç bulabilirsiniz, evet, belki de biraz acele ediyorum yargılamakta, ama bu ön yargım yazılarınızı okuduğumdan değil (belli, yer yer dergicilerin isteğine uymuşsunuz), onlarda bildiklerimi bulduğumdan. Yazınızda iki yer baştan çıkardı beni, yargımın önemsiz olduğunu daha iyi anlayabilirsiniz diye yazıyorum, yırtık pırtık moda salküarını bile sizin sandım. Bu dergilerdeki yazılarınızı kız kardeşime göstermek isterdim, ama hemen gönder dediğiniz için ekliyorum onları mektubuma, hem sonra birinin kenarına birtakım sayılar da karalanmış. Başka türlü sanırdım kocanızı. Onu pastanede birçok insanın arasında görmüştüm; bana en güveniliri, en anlayışlısı, en durgunu -biraz babacan, ama gene de kendi içine kapanık biri- gibi gelmişti. Hoş, bu kapanıklığı öteki niteliklerini ortaya koymayacak gibi değildi: Hep saygı duyardım ona. Bir yolunu bulup daha yakından tanıyamamıştım. Ama dostlarım, hele Max Brod, çok överdi onu. İşte bütün bunları göz önünde tutarak, öylesine canlandırmaya çalışıyorum gözümde kocanızı. O zamanlar pek beğendiğim bir özelliği de vardı: Hangi pastanede olursa olsun, yüzde yüz telefona çağırırlardı onu... Biri uyuyacak yerde, koltuğa oturmuş, vakit vakit yerinden sıçrayarak ona telefon ediyor anlaşılan, derdim. Çok iyi anladığım bir durum bu... Belki de onun için yazdım.

Sizin Franz K

Ne dersiniz? Pazara değin bir mektup gelir mi sizden? Olmayacak şey değil! Çılgınlık bu mektup istekleri. Tek mektup yetmiyor mu? Tek bir bilgi? Yeter elbette, gene de kana kana içmek istiyor insan bunları, durmadan kana kana içmek... Açıklayın bakalım bu isteği, Milena! Yüce öğretmenim!

***

Perşembe

Yalnız şundan söz etmek istiyorum bugün: Mektuplarınızı iyice okumadım daha, çevresinde dolandım, ışığın çevresinde dolanan pervane gibi... Ben de birkaç kez yandım. Hemen şunu anladım ama: İki apayrı mektup bunlar, biri kana kana içilsin diye yazılmış, ötekisi ise korkunç. (Onu daha sonra yazmış olacaksınız.) Karşılaştığınız bir dostunuza, birdenbire 2x2'nin kaç ettiğini sorarsanız şaşırır, delilere sorulur bu soru da ondan, ilkokuldur bu sorunun yeri. Bakın, şimdi sizden öğrenmek istediğim şeyde bu ikisi de var: Hem çılgınlık, hem de öğrencilik! Sonuncusunun oluşu, biraz iç açıcı hiç değilse. Biri bana kendini kaptırınca, anlamıyorum, bocalıyorum. Bu yüzden nice dostlukları (Weiss'la olduğu gibi) bozmuşumdur. Karşımdakinin inancına, iyi niyetine bakmadan (söz konusu bensem, yoksa başka konularda böyle değilimdir) yanıldığını göstermek isterim hep. Yaşamımız diyorum, nasıl olsa bulanık bir su... Ne demeye onu daha da bulandırmak? Biliyorum, kaçındır gibi değil artık... Bir yol göründü bana da, bir süre yürüyeceğim bu yolun üstünde. Anılmanın değerini -hele bugünkü durumum göz önünde tutulursa -(bırakın benim anmamı, ya başkalarının anması?) küçümseyebilir miyim hiç? (Alçak gönüllülük değil bu, iyi düşünün: Bunda kendini beğenmişlik var.) Anılmanın değerini düşünüyordum ki; mektuplarınız geldi Milena. Nasıl anlatayım bilmiyorum? Bir adam var, ölüm döşeğinde uzanmış., kirli, pis.. Birden meleklerin en iyisi geliyor: Azrail! Sınayabilir mi ölümü bu adam? O kadar yürekli değil, sırtını dönüyor, daha çok gömülüyor yatağına... Ölemez artık.. Olacak şey değil bu. Bakın şunu demek istiyorum: İnanmıyorum yazdıklarınıza Milena! İnandıramazsınız da beni! - Dostoyevski'yi de kimse inandıramazdı o gece-, benim yaşamımsa bir gece sürer, kendimi kendim inandırabilirim belki. Nasıl başaracağımı getirebiliyorum gözümün önüne. (Siz de bir kez gözünüzün önüne getirebilmiştiniz uzun iskemlesinde yatan adamı, değil mi?) Ne var ki, kendime de inanamam! Sizden bir şey öğrenmek istiyorum dediğim vakit, kaçamak yaptığımı anlamadınız mı? Hani kimi öğretmenler -yorgunluktan ya da doğru bir karşılık almanın özlemiyle - öğrencisine bir soru sorarlar da aldıkları karşılıkla yetinmezler, aldandıklarını sanmak isterler... Öyle ya, öğrenci daha öğretmeninin öğretmediği konuyu nasıl bilebilir? O boş atıp dolu tutmuştur, konunun özünü bilmesini sığdıramaz usuna. Özünü bilmek, onu öğretmek, öğretmene vergidir ancak! Sızlanmak, acınmak, okşanmak, yalvarmak, düşlere kapılmakla olmaz... (Son beş-altı mektubumu okuyun bir daha, birbirine bağlı şeylerdir .onlar.) Nasıl olur bilir misiniz? Yalnız, evet yalnız... Neyse, geçelim şimdi bunları. O kızdan da söz açmışsınız mektubunuzda. Bir durumsamaya yol açmamak için hemen söyleyeyim ki, bugün duyduğu acı bir yana, siz o kıza en büyük iyiliği ettiniz. Başka türlü kurtulamazdı benden. Acı bir sezişle - ama hiç anlamadan - ona olan yakınlığımın nereden geldiğini duymuyor değildi. (Ona göre hava hoştu, ama benim için korkunçtu bu.) Şunu anımsıyorum şimdi: Virschovitz'de tek odalı bir evdeydik, sedire yan yana oturmuştuk (yanılmıyorsam kasım ayın-daydık, bir haftaya varmadan da evimiz olacaktı burası), türlü uzun aramalardan sonra, hiç değilse burasını ele geçirebildiğinden ötürü mutluydu; yanındaki adam da birkaç gün sonra kocası olacaktı. (Gene söyleyeyim ki, bu evlenmeyi ben istemiştim, ben zorlamıştım. O ürkerek, biraz da istemeye istemeye boyun eğmişti, sonra da alışmıştı artık.) Ateşli bir hastanın yürek çarpıntıları kadar sık ayrıntılarla dolu o günü anımsadıkça, gözkamaşmalarının ne demek olduğuna ben de inanıyorum şimdi. (Aylarca benim de gözüm kamaşmıştı. Yalnız bende aşka bir çekince de yer almıştı: Sorumluluk. Bu evlenme bir çeşit "ussal evlenme" olacaktı.) Evet, inanıyorum göz kamaşmalarına artık, nereden geldiklerini de biliyorum, onun için şu süt bardağımı ağzıma götürmekten çekmiyorum işte. Elimde olmadan değil, tersine, isteyerek tam burnumun dibinde kırılabilir bu bardak ve yüzüm gözüm cam kırıkları içinde kalabilir. Bir şey soracağım: Ne gibi suçlar yüklüyorlar size? Benim de mutsuz kıldığım kişiler oldu, ama beni suçlandırmadılar, durmadan sitem ettiklerini de anımsamıyorum. Konuşmazlar, susarlar... İçlerinden olsun suçlandırdıklarını sanmıyorum. Kişiler yanında böylesine ayrık bir durumum vardır benim. Geçelim bunları, önemi yok... Usuma çok güzel bir şey geldi bu sabah yataktan kalkarken, işte onun önemi var! Öylesine sardı ki beni, nasıl kalktığımı, nasıl yıkanıp giyindiğimi anlayamadım... Biri gelip ayılt-masaydı beni, nasıl tıraş olduğumu da bilmeyecektim. Kısaca anlatayım: Bir süre için uzaklaşacaksınız kocanızdan., yadırganacak yanı yok, bir ara daha olmuştu bu durum. Nedenleri şunlar: Hastalığınız, onun sinirlerinin bozukluğu (böyle davranmakla ona da yardım etmiş olursunuz), Viyana'daki durum... Nereye gitmek isterdiniz, pek kestiremiyorum. Bohemya'nın sessiz bir köşesi hiç de fena değil. Benim karışmamam, ortaya çıkmamam daha iyi olur. Gereken parayı şimdilik (nasıl ödeyeceğinizi sonra konuşuruz) benden alırsınız. (Bu işte benim kazancım - hiç değilse - şu olacak: Görmedikleri gibi çalışkan bir memur olacağım. Düşünemeyeceğiniz kadar gülünç, gülünç olduğu kadar da sudan bir işim var; neden bana aylık verirler, bir türlü anlayamam.) Kimi ay vereceğim para yetmeyebilir belki, ama çok az olacağı için bu eksik kalanı, güçlük çekmeden ekleyebilirsiniz. Övecek değilim bu buluşumu, ama siz tanıtlayacaksınız bunu, vereceğiniz kararla. Böylece öteki düşünülerim için vardığınız yargıların da yerinde olup olmadığını anlamış olacağım.

Kafka