Trước hết xin nói về chữ "ngũ": Tại sao lại là "ngũ", theo quan niệm và tư tưởng của người Phương Đông nói chung và người Việt Nam nói riêng "ngũ hành" xâm nhập sâu sắc vào đời sống văn hóa, vật chất và tinh thần. Theo đó, vạn vật cũng tuân theo "ngũ hành" Kim-Mộc-Thủy-Hỏa-Thổ, vừa "tương sinh", mà cũng là "tương khắc"... từ đó nó tạo ra quy luật sinh tồn, cũng như vòng xoay của tạo hóa. : "Sinh-Lão-Bệnh-Tử-Sinh"...

Theo quan niệm của đời sống tinh thần rất bí ẩn, phong phú và đa dạng ấy nên vào ngày Tết cổ truyền, khi 1 năm đã qua, mùa màng đã thu hoạch xong Mâm ngũ quả truyền thống của người Việt thường chỉ gồm 5 loại quả, được xếp kiểu hình tháp lên đĩa to hoặc mâm, đặt trên bàn thờ, 5 Loại quả này được lựa chọn là những quả thơm nhất ngon nhất, màu sắc rực rỡ, hình dáng độc đáo cùng những ý nghĩa sâu xa, mâm ngũ quả làm cho ngày Tết sinh động hơn, thiêng liêng hơn... qua đó gửi gắm những ước nguyện sâu kín của mọi con người hướng về tổ tiên, trời đất... để bày tỏ lòng biết ơn đã phù hộ mọi an lành sung túc trong năm và cũng để cầu xin mọi điều an lành hơn trong năm mới.

Cuộc sống hiện đại cùng sự giao lưu phong tục làm cho mâm ngũ quả ít nhiều biến đổi và cũng rất nhiều phong phú : số quả có thể nhiều hơn, cách xếp tự do hơn, trang trí hoa lá, cắm nến để tạo ánh sáng, kết những dây đèn điện tử nhiều màu xung quanh... Tất cả các loại quả trong dịp Tết đều có thể đem bày: chuối, bưởi, phật thủ,dưa hấu, cam, quýt, dừa, na, trứng gà, hồng xiêm, táo v.v...

Tùy theo phong tục, quan niệm thỏa mãn tâm linh từng vùng miền mà mỗi loại quả mang một ý nghĩa riêng và sự kết hợp các loại quả cũng có 1 ý nghĩa riêng: nải chuối, phật thủ như bàn tay che chở; bưởi, dưa hấu căng tròn, mát lành, ruột đỏ hồng hứa hẹn năm mới đầy ngọt ngào, may mắn và "đỏ"; quýt, lê rực lên màu sắc mạnh mẽ, tượng trưng cho sự thành đạt...

Mâm ngũ quả ở miền Bắc nhìn chung nhỏ hơn mâm ngũ quả ở miền Nam và không thể thiếu 3 loại quả: chuối, bưởi, quýt (hoặc cam).

Mâm ngũ quả miền Nam thì khó có thể thiếu cặp dưa hấu và 4 loại quả: mãng cầu (na), dừa, đu đủ,xoài, bởi vì cầu - dừa - đủ - xoài theo tiếng người miền Nam có nghĩa là"cầu vừa đủ xài" - mong ước phổ biến nhất của họ trong năm mới ! Tùy theo mong ước của "tâm linh" trong năm mới mà một số nhà lại bày thêm trên mâm ngũ quả: "Sung-dừa-đủ-xoài" với ngụ ý cầu mong cuộc sống gia đình sẽ luôn, sung túc". Hoặc như: "Thơm-dừa-đủ-xoài"....

Khi chọn mâm ngũ quả thường do những người trụ cột trong nhà lựa chọn, sạch sẽ và bày biện lên trang thờ, chọn quả làm sao cho đến khi hết 3 ngày Tết thì quả vừa chín, vừa thơm và người ta tâm niệm cho 1 năm mới vừa đủ sung túc, vừa đủ an lành, không thái quá, không vượt ngưỡng...

Mâm ngũ quả làm cho quang cảnh Tết và không gian thờ cúng thêm ấm áp, rực rỡ mà hài hoà với màu xanh mát của dưa hấu, đỏ rực của hồng, nâu mịn của hồng xiêm, vàng tươi của bưởi, cam, dứa... Nó thể hiện sinh động ý nghĩa triết học - tín ngưỡng - thẩm mỹ ngày Tết cùng những ước vọng lạc quan mà mỗi gia đình mang theo khi bước vào năm mới.