Vai trò lịch sử của Tướng Tưởng Giới Thạch tại Đài Loan rất giống như của Trịnh Thành Công gần 300 năm về trước. Cả hai cùng dùng Đài Loan làm một pháo đài để chống lại chính quyền lục địa. Cả hai cùng cho thiết lập và bảo tồn truyền thống văn hóa Trung hoa cổ điển khiến cho ngày nay, Đài Loan trở nên một nơi tàng trữ lịch sử, tập quán và truyền thống Trung Hoa.

Tưởng Giới Thạch sinh ngày 31 tháng 8 năm 1887 tại tỉnh Chiết Giang. Mẹ của ông là một người rất sùng tín đạo Phật và cha là một nhà buôn muối, chết khi ông lên 8 tuổi. Năm 14 tuổi, Tưởng Giới Thạch được mẹ xếp đặt, kết hôn với Mao Phú Mỹ (Mao Fu-mei) và vào năm 1908, người con trai đầu ra đời, đặt tên là Tưởng Kinh Quốc (Chiang Ching-kuo).

Vào thời gian đó, chế độ quân chủ của nhà Thanh đang tàn lụi, tinh thần cách mạng đang lên và chủ nghĩa quốc gia đang trỗi dậy. Trong hoàn cảnh sống động này, Tưởng Giới Thạch đã theo học quân sự tại Nhật Bản và chính tại nơi này, ông ta đã gặp Bác Sĩ Tôn Dật Tiên (Sun Yat-sen) là cha đẻ của cuộc Cách Mạng Tân Hợi.

Tưởng Giới Thạch tốt nghiệp quân sự vào năm 1912, lúc mà Vua Phổ Nghi (Pu Yi), vị vua cuối cùng của Nhà Thanh, thoái vị và Bác Sĩ Tôn Dật Tiên trở nên Tổng Thống tạm thời của Trung Hoa Dân Quốc. Sau khi người con trai thứ hai là Tưởng Vệ Quốc (Chiang Wei-kuo) chào đời, Tưởng Giới Thạch trở về Trung Hoa. Trong 10 năm, họ Tưởng sống tại Thượng Hải (Shanghai), quen thân với giới thương gia giàu có và các chủ ngân hàng tại thành phố cảng kỹ nghệ rất quan trọng này. Rồi chính giới tư bản của Thượng Hải đã ủng hộ Tưởng Giới Thạch trong nhiều năm.

Một ảnh hưởng thứ hai đối với sự nghiệp của Tướng Tưởng Giới Thạch là chuyến công du năm 1923 do Bác Sĩ Tôn Dật Tiên phái đi Mạc Tư Khoa (Moscow). Sau chuyến đi này, Tưởng Giới Thạch hoàn toàn bất tín nhiệm người Nga và hết sức căm thù chủ nghĩa Cộng Sản.

Tướng Tưởng Giới Thạch bị coi là một nhà cách mạng bảo thủ. Ông rất ghét chế độ Mãn Châu tại Bắc Kinh, muốn chấm dứt sự ô nhục của người Trung Hoa trước sức mạnh của các cường quốc phương tây, muốn làm thay đổi nước Trung Hoa theo tinh thần của chủ nghĩa quốc gia và muốn phục hồi các giá trị xã hội cổ truyền theo Khổng học.

Sau chuyến "Bắc Phạt" thành công, Tướng Tưởng Giới Thạch trở lại Thượng Hải để củng cố quyền hành. Tại nơi đây, ông đã gặp bà Tống Mỹ Linh (Soong Mei-linh) là con gái một ông chủ ngân hàng giàu có nhất tại Thượng Hải và cũng là em gái của bà Tôn Dật Tiên. Bà Mỹ Linh này là một người theo đạo Thiên Chúa và đã được giáo dục tại Hoa Kỳ. Trước lễ cưới, Tướng Tưởng Giới Thạch đã theo đạo mới và sự kiện này cùng với người vợ sau là hai yếu tố đã ảnh hưởng rất lớn đến sự nghiệp của ông.

Vào năm 1932, quân phiệt Nhật Bản xâm chiếm Mãn Châu. Năm 1937, quân Nhật tiến chiếm Thiên Tân và Bắc Kinh, rồi Thượng Hải và Nam Kinh là thủ đô của phe Quốc Gia. Đài Loan đã được dùng làm phi trường của các oanh tạc cơ Nhật Bản.

Năm 1943, Thống Chế Tưởng Giới Thạch đã họp tại thành phố Cairo với Tổng Thống Hoa Kỳ Franklin Roosevelt và Thủ Tướng Anh Quốc Winston Churchill. Hội nghị này đã cam kết hoàn trả cho nước Trung Hoa sau chiến tranh phần đất Mãn Châu, quần đảo Bành Hổ (Pescadores) và đảo Đài Loan.

Năm 1945, Nhật Bản đầu hàng. Tại lục địa Trung Hoa đã xẩy ra cuộc chiến tranh Quốc-Cộng trong 4 năm trường. Năm 1948, Tướng Tưởng Giới Thạch được bầu làm Tổng Thống Trung Hoa Dân Quốc nhưng cuộc chiến đấu chống lại phe Cộng Sản đã thất bại dần dần, các thành phố lớn như Thiên Tân, Bắc Kinh, mất dần vào tay của những người Cộng Sản. Ngày 21 tháng 1 năm 1949, Tướng Tưởng Giới Thạch từ chức Tổng Thống. Bản thân ông Tưởng Giới Thạch là một người trong sạch, một học giả về đạo Khổng, nhưng chính quyền của ông đã bị điều hành bởi một lớp người bất tài, tham nhũng, đã che đậy sự thực, không báo cáo các tệ trạng lên cấp trên.

Sự từ chức của Tướng Tưởng Giới Thạch đã để lại một khoảng trống lãnh tụ. Chính thể quốc gia Trung Hoa đã không có người lãnh đạo có tài. Cuối cùng, Tướng Tưởng Giới Thạch đã cùng 2 sư đoàn tàn quân, cùng với các nhà văn hóa, nhà tu, nhà buôn. . . tổng cộng vào khoảng 2 triệu người, chạy sang đảo Đài Loan trú ẩn.

Năm 1950, quân đội Trung Cộng định tấn công lên đảo Đài Loan trong khi quân Bắc Triều Tiên vượt vĩ tuyến 38, xâm lăng Nam Triều Tiên. Tổng Thống Henry Truman khi đó coi Đài Loan là một vị trí chiến lược, nên đã hạ lệnh cho Hạm Đội Thứ Bẩy của Hoa Kỳ tiến vào eo biển Đài Loan, làm ngừng lại chương trình xâm lăng của Trung Cộng. Sau đó, Hoa Kỳ đã trợ giúp kinh tế cho đảo này 1.5 tỉ mỹ kim.

Qua Đài Loan, Tướng Tưởng Giới Thạch đã quyết định cải tổ chính sách quốc gia, với 3 không là "không tiếp xúc, không thương lượng và không hòa giải với Cộng Sản", trừng phạt các tướng vùng đã gom góp tài sản tại Đài Loan kể từ năm 1945, cải tổ ruộng đất, làm phát triển giao thông, điện thoại và điện năng, và khởi đầu một cuộc cách mạng kỹ nghệ để làm phát triển kinh tế. Đảo Đài Loan được đầu tư bằng tiền trợ giúp của Hoa Kỳ, bằng tài sản và óc kinh doanh của các nhà trí thức và tư bản người Hoa tại địa phương cũng như từ lục địa chạy sang. Hệ thống giáo dục được xét lại và cải tiến, các sinh viên được gửi ra nước ngoài du học, du nhập các kỹ thuật và khoa học mới, trong khi các định chế dân chủ được đặt tại hạ tầng cơ bản và các công việc của đất nước điều hành bởi những người quốc gia có lập trường.

Kể từ năm 1951, mức phát triển kinh tế của hòn đảo Đài Loan có trung bình là 9 % và lợi tức tính theo đầu người đã lên tới 10,000 mỹ kim khiến cho tại châu Á, không nơi nào có được quang cảnh trù phú như thành phố Đài Bắc. Tuy nhiên, nền văn minh cơ giới đã mang lại cho người dân các ô nhiễm về không khí, về nguồn nước, về đất đai cũng như các bệnh tật xã hội, mỗi ngày một trầm kha. Thành phố Đài Bắc với dân số gần 6 triệu người, chiếm gần 30 % dân số toàn đảo. Thành phố này nghẹt thở vì khói độc thoát ra từ 460,000 xe hơi, 7,300 xe buýt, 38,000 xe taxi, 869,000 xe gắn máy đủ loại. Toàn thể đảo Đài Loan có hơn 90,000 nhà máy, thải vào nguồn nước đủ loại chất độc như cadmium, chromium, kẽm, chì. . . Chỉ có 4 % nguồn nước được thanh lọc và 44 con sông đều bị nhiễm độc với một nửa nguồn nước được rút ra từ các con sông này, theo như Cơ Quan Bảo Vệ Môi Trường Đài Loan (the Taiwan Environmental Protection Agency).

Vào năm 1966, Đài Loan đề xướng ra Khu Chế Xuất đầu tiên (the first export-processing zone) của Thế Giới, đặt tại phần phía nam của thành phố Cao Hùng (Kaohsiung). Các cơ xưởng cỡ nhỏ đã mọc lên tại khắp nơi trên hòn đảo và tại mỗi địa phương, khói bốc lên từ các ống khói là biểu hiệu của các gia đình ái quốc. Chính tại các cơ xưởng lắp ráp này, xuất hiện các mặt hàng xuất cảng như tủ lạnh, tivi, cho đến giầy da hay bộ đèn Giáng Sinh. Những thứ hàng rẻ tiền này, chất lượng tuy không bảo đảm nhưng đã khiến cho Đài Loan xây dựng được số vốn cần thiết đề sau đó lập nên các kỹ nghệ nặng nhưng ngành Hóa Dầu (petrochemicals) và ngành Sắt Thép mà ngày nay đang đóng các vai trò rất quan trọng.

Năm 1980, Đài Loan cũng mở ra Khu Kỹ Nghệ Hsinchu (Hsinchu Science-Based Industrial Park) cách Đài Bắc 45 dặm, với chủ trương là nơi quy tụ các tài năng kỹ thuật Trung Hoa từ các nước ngoài trở về đóng góp cho quê hương. Tại khu kỹ nghệ này vào thời kỳ đó, 25,000 công nhân của hơn 125 xí nghiệp điện tử đã sản xuất ra các mặt hàng kỹ thuật cao, chẳng khác gì Thung Lũng Silicon của miền California của Hoa Kỳ.

Tướng Tưởng Giới Thạch đã cai trị Đài Loan theo chủ nghĩa Tam Dân của Bác Sĩ Tôn Dật Tiên, bắt buộc tại nơi đây các kỷ luật chặt chẽ về chính trị và trật tự xã hội. Trong suốt cuộc đời của ông, ông luôn luôn là một con người khắc khổ và theo đúng giáo điều Khổng học. Ông không bao giờ hút thuốc, đánh bạc hay uống rượu ngay cả trong các đại tiệc. Thú vui duy nhất của ông là dạo chơi trên núi cao. Ông đã ghi lại trong tờ di chúc "Tôi luôn luôn coi mình là một đệ tử của Bác Sĩ Tôn Dật Tiên và cũng của Chúa Jesus".

Tướng Tưởng Giới Thạch qua đời vào ngày 5 tháng 4 năm 1975. Tháng 5 năm đó, quyền hành được chuyển về tay người con trai là ông Tưởng Kinh Quốc. Ông này trong nhiều năm đã từng đứng đầu ngành Mật Vụ của Trung Hoa Quốc Gia. Tháng 7 năm 1987, ông Tưởng Kinh Quốc tuyên bố hủy bỏ lệnh giới nghiêm để cho Quốc Dân Đảng thích nghi với các tình hình thay đổi.

Tưởng Kinh Quốc mất vào tháng 1 năm 1988. Người kế nghiệp và cũng là người được họ Tưởng chọn lựa để cai trị Đài Loan là ông Lý Đăng Huy (Lee Teng Hui), vị Tổng Thống đầu tiên sinh tại Đài Loan.

Vào tháng 12 năm 1992, dân chúng Đài Loan bầu ra một Quốc Hội mới để thay thế những đại biểu già nua, đã giữ ghế từ năm 1947. Nền dân chủ đã đến với Đài Loan, tuy nhiên Quốc Dân Đảng vẫn còn chiếm 53 % số ghế và phe đối lập là đảng Dân Chủ Tiến Bộ (the Democratic Progressive Party) chỉ tranh được 51 trong số 161 ghế tại Quốc Hội.

Trong khi vẫn xẩy ra cuộc tranh cãi giữa Bắc Kinh và Đài Bắc về quyền đại diện chính thức cho dân tộc Trung Hoa, thì các liên lạc kinh tế giữa hai khối Quốc-Cộng vẫn phát triển. Các nhà tư bản Đài Loan rất muốn đầu tư vào lục địa Trung Hoa là nơi dư thừa nhân công, giá nhân công và xây cất rất rẻ. Hơn nữa, Đài Loan và Phúc Kiến là hai miền cùng chung một văn hóa và một ngôn ngữ, cũng vì thế tỉnh Phúc Kiến đã lãnh được phần đầu tư lớn nhất từ Đài Loan. Các cơ xưởng kỹ nghệ của Đài Loan đã di chuyển dần dần qua lục địa, chẳng hạn như một nhà máy sản xuất quần áo lót được đặt tại Thượng Hải, một cơ xưởng chế tạo thức ăn trẻ em hoạt động tại Bắc Kinh và một nhà máy đóng hộp cà chua được xây dựng tại một miền tây bắc xa xôi.

Vào năm 1993, đầu tư của Đài Loan vào lục địa Trung Hoa, phần lớn đi qua ngả Hồng Kông, đã lên tới 8.9 tỉ mỹ kim và doanh số giao thương giữa hai miền vượt qua 7 tỉ mỹ kim. Có vẻ như chủ nghĩa Tư Bản đã thay thế cho chủ nghĩa Cộng Sản vì tại mọi nơi trên Hoa Lục đều thấy đang xây cất các tòa nhà cao tầng, cũng như các tấm bảng thật to lớn, vẽ hình ảnh quảng cáo về thuốc lá 555, Lucky Strike, Marlboro, về loại nước uống Coca-Cola, các loại giầy thể thao và các đồ dùng điện trong nhà như quạt máy, tivi, tủ lạnh. . . Như vậy vào thời gian này, Đài Loan đã thắng Trung Hoa Lục Địa về hai mặt Kỹ Thuật và Kinh Tế.

Phạm Văn Tuấn