Bü­tün kalp­ler he­ye­can­la do­luy­du. Her ya­nı do­na­tıl­mış ve ina­nan­la­rın him­me­tiy­le iyi­ce kum­lan­mış bu dar ve go­tik so­kak­la­ra san­ki Tan­rı da gök­ten inip gel­miş­ti.

Yo­ung

Ju­li­en ken­di­ni si­lik ve bu­da­la gös­ter­me­ğe ne ka­dar ça­lış­sa pa­ra et­mi­yor, bir tür­lü ken­di­ni sev­di­re­mi­yor­du; o, ar­ka­daş­la­rın­dan çok baş­ka idi. "Ama, di­yor­du, öğ­ret­men­le­rin hep­si de bin­ler­ce ki­şi için­den se­çil­miş in­ce adam­lar; be­nim aşı­rı al­çak­gö­nül­lü­lük gös­ter­me­mi na­sıl olu­yor da be­ğen­mi­yor­lar?"

Ju­li­en'in ha­tır sa­yıp her şe­ye ina­nır, her şe­ye ka­nar gi­bi gö­zük­me­sin­den, öğ­ret­men­ler­den an­cak bi­ri faz­la­sıy­la ya­rar­lan­ma­ya kal­kış­mış­tı. Bu da, ka­ted­ra­lin tö­ren iş­le­ri mü­dü­rü Ab­be Chas­Ber­nard'dı. Bu ada­ma on beş yıl­dır cha­noi­ne'lık umut­lan­dı­rı­yor­lar­dı; onu bek­le­ye­dur­sun, şim­di­lik med­re­se­de di­nî be­la­gat oku­tu­yor­du. Ju­li­en, gö­nül gö­zü açıl­ma­dan ön­ce, bu ders­te he­men her va­kit bi­rin­ci çı­kar­dı. Ab­be Chas bu­nu ba­ha­ne ede­rek Ju­li­en'e dost­luk gös­ter­me­ğe baş­la­mış­tı. Ders­ten çık­tık­tan son­ra ço­ğu va­kit onu ko­lun­dan tu­tar, bah­çe­de bi­raz ge­zi­nir­di.

Ju­li­en: "Bu ada­mın da mak­sa­dı ne­dir ki?" di­yor­du. Ab­be Chas'nın, ka­ted­ra­lin ma­lı olan süs eş­ya­sın­dan söz et­me­si­ni şaş­kın­lık­la din­ler­di. Ka­ted­ral­de, yas âyin­le­rin­de kul­la­nı­lan ziy­net eş­ya­sın­dan baş­ka on ye­di sır­ma­lı âyin at­kı­sı var­mış. Yaş­lı Ma­da­me de Ru­bem­pre'den de çok ümit­ler bes­li­yor­muş. Dok­sa­nı­na var­mış olan o ba­yan, al­tın sır­ma­lı ağır Lyon ipek­li­sin­den ya­pıl­mış ge­lin­li­ği­ni, hiç ol­maz­sa alt­mış yıl­dır san­dı­ğın­da sak­lar­mış. Be­san­çon'da he­men her­ke­sin um­du­ğu­na gö­re, Ma­da­me de Ru­bem­pre'nin va­si­yet­na­me­siy­le ka­ted­ra­lin ha­zi­ne­si zen­gin­le­şe­cek, on ta­ne, bel­ki da­ha çok âyin at­kı­sı ka­za­na­cak­mış; bü­yük gün­ler için dört beş ta­ne kaf­tan da işin ca­ba­sı... Ab­be Chas se­si­ni al­çal­ta­rak: "Ben­ce bu ka­dar da de­ğil; Ma­da­me de Ru­bem­pre'nin ata­la­rın­dan bi­ri, Bo­ur­gog­ne Du­ka­sı Per­va­sız Char­les'm en göz­de dev­let adam­la­rın­dan­dı; şim­di Ma­da­me de Ru­bem­pre'nin ko­na­ğın­da al­tın yal­dız­lı se­kiz gü­müş şam­dan var, doğ­ru­su pa­ha bi­çil­mez.. Bun­la­rı vak­tiy­le İtal­ya'dan Per­va­sız Char­les sa­tın al­dı di­yor­lar... Ba­na öy­le ge­li­yor ki bu şam­dan­lar da ka­ted­ra­le ka­lır. Böy­le bir umut bes­le­mem için çok se­bep­ler var" der­di.

Ju­li­en için­den: "Bu ada­mın böy­le hır­da­vat sö­zü et­mek­ten mak­sa­dı ne­dir ki? di­ye so­ru­yor­du. Bu ha­zır­lık yüz­yıl­dır sü­rüp gi­di­yor, da­ha bir şey­ler be­lir­mi­yor. An­la­şı­lan he­rif ba­na bir tür­lü gü­ve­ne­mi­yor! Bu adam öte­ki­ler­den da­ha us­ta; on­la­rın on beş gün­de en önem­li sır­la­rı­nı an­la­mak iş­ten de­ğil. Ama bu us­ta­laş­maz da kim us­ta­la­şır? On beş yıl­dır hır­sı oyun­cak edin­miş."

Bir gün, es­krim der­si­nin or­ta­sın­da Ab­be Pi­rard Ju­li­en'i ça­ğır­tıp ona:

– Ya­rın Cor­pus Do­mi­ni yor­tu­su var, de­di, Ab­be Chas­Ber­nard si­zi is­ti­yor, ka­ted­ra­lin süs­len­me­sin­de ken­di­si­ne yar­dım ede­cek­si­niz; gi­din ve ne der­se din­le­yin.

Ju­li­en oda­dan çı­kar­ken Ab­be Pi­rard onu ye­ni­den ça­ğır­dı ve acır gi­bi bir ta­vır­la:

– Bu­nu fır­sat bi­lip şe­hir­de do­laş­ma­ğa çı­kar­sa­nız siz bi­lir­si­niz.

Ju­li­en ce­vap ola­rak:

– In­ce­do per ig­nes, de­di, (be­nim giz­li düş­man­la­rım var.)

Er­te­si sa­bah er­ken­den Ju­li­en, göz­le­ri yer­de, ka­ted­ra­lin yo­lu­nu tut­tu. So­kak­la­rı, şe­hir­de hü­küm sür­me­ğe baş­la­yan ça­lış­ma­la­rı gör­mek içi­ni aç­tı. Her yan­da alay ha­zır­lık­la­rı gö­rü­lü­yor, ev­le­rin önü do­na­tı­lı­yor­du. Ruh­ban oku­lun­da ge­çir­di­ği bü­tün za­man ona bir an gi­bi kı­sa gel­di. Şim­di Vergy'yi, o gü­zel Aman­da Bi­net'yi dü­şü­nü­yor­du; ona bel­ki rast ge­le­cek­ti, kah­ve şu­ra­cık­ta idi. Sev­gi­li ka­ted­ra­li­nin ka­pı­sın­da bek­le­yen Ab­be Cbas­Ber­nard'ı uzak­tan gör­dü; Ab­be Chas­Ber­nard mem­nun yüz­lü, içi dı­şı bir gi­bi gö­rü­nen bir adam­dı. O gün pek ke­yif­li idi. Ju­li­en'i gö­rür gör­mez:

– Si­zi bek­li­yor­dum, aziz evla­dım, si­zi, de­di, sa­fa­lar ge­tir­di­niz. Bu­gün­kü işi­miz ağır­dır, uzun sü­rer, bi­raz bir şey­ler yi­yip kuv­vet bu­la­lım. Sa­at on­da, bü­yük âyin ara­sın­da yi­ne kar­nı­mı­zı do­yu­ru­ruz.

Ju­li­en ağır bir ta­vır­la:

– Mon­sie­ur, de­di, bir an bi­le yal­nız kal­mak is­te­mem.

Son­ra baş­la­rı üs­tün­de­ki ko­ca saa­ti gös­te­re­rek ek­le­di:

– Lüt­fen dik­kat bu­yu­ru­nuz, ben bu­ra­ya tam be­şe bir ka­la gel­dim.

Ab­be Chas:

– Oku­lun kö­tü­le­ri si­zi bu de­re­ce mi kor­ku­tu­yor? On­la­rı da ne di­ye ak­lı­nı­za ge­ti­rir­si­niz? Hiç al­dı­rış bi­le et­me­yin; bir yol, iki ya­nın­da­ki çit­ler­de di­ken var di­ye he­men gü­zel­li­ği­ni kay­be­der mi? Yol­cu yo­lu­na gi­der, di­ken­ler de kö­tü­lük­le­riy­le baş ba­şa ka­lır. Hay­di biz işi­mi­ze ba­ka­lım, dos­tum, böy­le şey­ler ne­mi­ze ge­rek bi­zim?

Ab­be Chofl, iş ağır ola­cak de­mek­te de hak­lıy­dı. Bir gün ön­ce ka­ted­ral­de bir ce­na­ze ayi­ni ol­muş, da­ha hiç bir şey ye­ri­ne ko­na­ma­mış­tı. Ki­li­se­nin ka­pı­dan mih­ra­ba ka­dar olan kıs­mı­nı üçe ayı­ran mer­mer di­rek­le­re, otuz ayak yük­sek­li­ği­ne ka­dar, al da­mas­ko dö­şe­mek ge­re­ki­yor­du, hem de bu iş he­men sa­bah­le­yin bi­ti­ri­le­cek­ti. Pis­ko­pos, pos­ta ara­ba­sıy­la Pa­ris'ten dört yor­gan­cı ge­tirt­miş­ti ama bu adam­lar her işe ye­te­mez­di; hem de Be­san­çon­lu ace­mi mes­lek­taş­la­rı­nı teş­vik et­mek şöy­le dur­sun, alay ede­rek on­la­rı bir kat da­ha ace­mi­leş­ti­ri­yor­lar­dı.

Ju­li­en ken­di­si­nin de mer­di­ve­ne tır­man­ma­sı ge­rek­ti­ği­ni an­la­dı; çe­vik­li­ği bu iş­te ona çok yar­dım­cı ol­du. Be­san­çon­lu yor­gan­cı­la­rı yö­net­me­yi üst­len­di. Onun bu ha­li­ne şa­şıp se­vi­nen Ab­be Chas, bir mer­di­ven­den bir mer­di­ve­ne at­la­yı­ver­me­si­ni sey­re­di­yor­du. Di­rek­le­re da­mas­ko ku­şa­tıl­ma­sı işi bit­tik­ten son­ra, bü­yük mih­ra­bın üs­tün­de­ki say­va­nın te­pe­si­ne beş ko­ca­man tüy de­me­ti­nin na­sıl ko­nu­la­ca­ğı dü­şü­nül­dü. Yal­dız­lı tah­ta­dan ga­yet gü­zel bir sa­ça­ğı, İtal­ya mer­me­rin­den ya­pıl­mış se­kiz iri di­rek tu­tar. Fa­kat say­va­nın or­ta­sı­na, tam mih­ra­bın üs­tü­ne gel­mek için, kırk ayak yük­sek­lik­te tah­ta­dan, bel­ki de çü­rü­müş bir per­vaz­dan yü­rü­ye­rek geç­mek ge­rek­ti.

O vak­te de­ğin ke­yif­le­ri­ne di­ye­cek ol­ma­yan Pa­ris­li yor­gan­cı­lar, bu­nu gö­rün­ce su­rat­la­rı­nı as­tı­lar. Aşa­ğı­da dur­muş, bu işin na­sıl ba­şa­rı­la­ca­ğı­nı ha­ra­ret­le ko­nu­şu­yor­lar­dı ama yu­ka­rı çık­mı­yor­lar­dı. Ju­li­en tüy de­met­le­ri­ni ya­ka­la­dı ve mer­di­ve­ni ko­şa­rak çık­tı. Tüy­le­ri, say­va­nın or­ta­sın­da, taç bi­çi­mi sü­sün üs­tü­ne, is­te­nil­di­ğin­den da­ha iyi bi­çim­de yer­leş­tir­di. Mer­di­ven­den inin­ce Ab­be Chas onu ku­cak­la­yıp:

– Op­ti­me, de­di, bu­nu Mon­se­ig­ne­ur'e an­la­tı­rım.

Sa­at on­da­ki ye­mek çok ne­şe­li geç­ti. Ab­be Chas, ki­li­se­si­ni ha­ya­tın­da bu de­re­ce süs­lü gör­me­miş­ti; Ju­li­en'e:

– Be­nim sev­gi­li öğ­ren­cim, di­yor­du, an­nem bu ulu ki­li­se­de, ge­len­le­re san­dal­ye ki­ra­lar­dı, ben ta ço­cuk­lu­ğum­dan be­ri bu­ra­da ge­çin­dim. Ro­bes­pi­er­re'in Ter­re­ur'ü bi­zi pe­ri­şan et­ti; ben o za­man­lar se­kiz ya­şım­da idim; ev­ler­de ya­pı­lan giz­li âyin­ler­de hiz­met eder ve gün­lük yi­ye­ce­ği­mi ka­za­nır­dım. yin at­kı­la­rı­nı iyi kat­lar, hiç bir kay­ta­nı ko­par­maz­dım. Na­pol­yon'un ki­li­se âyin­le­ri­ne ye­ni­den izin ver­di­ği gün­den be­ri, bu ulu ka­ted­ral­de her şe­yi ben yö­ne­ti­yo­rum, Tan­rı ba­na bu şe­re­fi de ver­di. Yıl­da beş ke­re göz­le­rim ka­ted­ra­li bu be­zek­ler­le be­ze­til­miş gö­rür. Ama doğ­ru­su ka­ted­ral hiç bir za­man bu den­li alım­lı ol­ma­dı; da­mas­ko ör­tü­le­rin böy­le ta­kıl­dı­ğı­nı, di­rek­le­re böy­le ya­pış­tı­ğı­nı gör­me­dim.

Ju­li­en: "Mak­sa­dı­nı aça­cak, di­ye dü­şün­dü; iş­te ken­din­den söz et­me­ye baş­la­dı; der­di­ni, dü­şün­ce­le­ri­ni an­la­ta­cak. Ama bu adam hiç şüp­he­siz he­ye­can­lan­mış ol­ma­sı­na rağ­men ağ­zın­dan bir tek söz bi­le ka­çır­ma­dı. Ama çok da ça­lış­tı, gön­lün­de ne­şe var, şa­ra­bın iyi­si de esir­gen­me­di. Ne adam! Be­nim için ne ör­nek! Hak et­ti ser­guç'u." (Bu ser­guç ke­li­me­si, yaş­lı başope­ra­tö­rün söy­le­di­ği pis bir hi­kâ­ye­yi ima eder­di.)

Bü­yük âyi­nin Sanc­tus ça­nı ça­lın­ca Ju­li­en, gör­kem­li alay­dan pis­ko­po­sun ar­dı sı­ra git­mek üze­re ar­ka­sı­na bir tö­ren cüp­pe­si giy­mek is­te­di.

Ab­be Chas bu­nu gö­rün­ce:

– Ne ya­pı­yor­sun, dos­tum? de­di; ya hır­sız­la­ra kim ba­ka­cak? Şim­di alay çı­kıp gi­de­cek, ki­li­se ıs­sız ka­la­cak; si­zin­le ben bu­ra­da ka­lıp bek­le­ye­ce­ğiz. Di­rek­le­rin ye­re inen o gü­ze­lim sır­ma­sın­dan iki ar­şın ek­sil­miş­se yi­ne de şük­ret­me­li­yiz. O sır­ma da Ma­da­me de Ru­bem­pre'nin he­di­ye­si­dir; bü­yük de­de­si meş­hur Com­te'tan kal­mış...

Ju­li­en'in ku­la­ğı­na eği­lip he­ye­can­lan­dı­ğı­nı pek bel­li eden bir ses­le ko­nuş­tu:

– Som al­tın, bir dir­hem hi­le­si yok, dos­tum! Siz ku­zey ta­ra­fı­na ba­kın, ora­dan ay­rıl­ma­yın; gü­ney ta­ra­fıy­la or­ta­ya ben ba­ka­rım. Aman "Con­fes­si­on­nal"la­ra dik­kat edin; hır­sız­la­ra ha­ber ye­tiş­ti­ren ka­dın­lar ora­lar­da bek­ler, bi­zim ar­ka­mı­zı dön­me­mi­zi kol­lar­lar.

Ab­be Chas sö­zü­nü bi­ti­rir­ken sa­at de on iki­ye çey­rek ka­la­yı vur­du; o an­da bü­yük ça­nın da se­si du­yul­du. Çan, ala­bil­di­ği­ne ça­lı­yor­du; bu tok ve tan­ta­na­lı ses Ju­li­en'i he­ye­can­lan­dır­dı. Ju­li­en yer­le il­gi­si­ni kes­miş, ha­ya­le dal­mış­tı. Bu­hur ko­ku­su, Sa­int Je­an kı­ya­fe­ti­ni gir­miş ço­cuk­la­rın "Sa­int Sac­re­ment" önü­ne serp­tik­le­ri gül­le­rin ko­ku­su, Ju­li­en'i büs­bü­tün coş­tur­du.

Ju­li­en hu çan se­si­ni din­ler­ken, bu iş­te yir­mi ki­şi kul­la­nıl­dı­ğı­nı, her bi­ri­ne el­li­şer san­tim ve­ril­di­ği­ni, an­cak on beş yir­mi mü­mi­nin yar­dı­ma gel­di­ği­ni dü­şün­me­liy­di. İp­le­rin aşın­dı­ğı­nı, ke­res­te­nin çü­rü­dü­ğü­nü, her iki yüz­yıl­da bir dü­şen ça­nın ge­çir­di­ği teh­li­ke­yi dü­şün­me­li, zan­goç­la­ra ve­ri­len pa­ra­yı azalt­ma­nın, on­la­rı pa­ra ye­ri­ne, ki­li­se­nin ka­sa­sı­na do­kun­ma­yan bin bir ni­me­tin­den bi­ri­ni is­te­me­ğe ra­zı et­me­nin yo­lu­nu bul­ma­lıy­dı.

Ju­li­en böy­le akıl­lı us­lu iş­le­re ka­fa yo­ra­ca­ğı­na, ça­nın er­kek­çe ve tok ses­le­riy­le ru­hu coş­muş, ha­yal âlem­le­rin­de do­la­şıp du­ru­yor­du. O ne iyi bir ra­hip ola­bi­lir, ne de bü­yük bir yö­ne­ti­ci. Gön­lü böy­le coş­kun­luk­la­ra ka­pı­lı­ve­ren kim­se­ler­den ol­sa ol­sa sa­nat­çı çı­kar. Ju­li­en'in gu­ru­ru bu iş­te tam ola­rak mey­da­na çı­kar. Ar­ka­da­şı olan öğ­ren­ci­le­rin bel­ki el­li­si, halk­tan kin gör­dük­le­ri ve ih­ti­lâl ka­fa­sı­nın her çit ar­ka­sın­da pu­su­ya yat­tı­ğı­nı bil­dik­le­rin­den ha­ya­tın ne ol­du­ğu­nu an­la­mış­lar­dı. On­lar, bü­yük ça­nın se­si­ni işi­tin­ce akıl­la­rın­da zan­goç­la­rın ala­ca­ğı pa­ra­dan baş­ka bir dü­şün­ce­ye, ha­ya­le yer ver­mez­ler. On­lar, çan se­si­ni du­yun­ca, halk­ta uyan­dı­rı­la­cak he­ye­can, zan­goç­la­ra ve­ri­le­cek pa­ra­ya de­ğer mi, değ­mez mi, bu­nu araş­tı­rır, bu iş­te Ba­re­me'e layık bir de­ha gös­te­rir­ler. Ju­li­en'e ge­lin­ce o, ki­li­se­nin mad­dî çı­kar­la­rı­na ka­fa yor­mak is­te­sey­di bi­le ha­ya­li asıl ga­ye­yi aşar, yir­mi beş san­tim­lik bir gi­de­rin önü­ne geç­mek fır­sa­tı­nı ka­çı­rır da fab­ri­ka­nın bir çan için yap­tı­ğı har­ca­ma­dan kırk frank azal­ta­bil­me­nin yo­lu­nu dü­şün­me­ye baş­lar­dı.

Bu eşi ben­ze­ri ol­ma­yan gü­zel gün­de, alay her ta­raf­ta ku­ru­lan par­lak "re­po­iso­ir"lar­da du­ra du­ra Bcnsan­çon so­kak­la­rı­nı ağır ağır do­la­şır­ken ki­li­se de­rin bir ses­siz­lik için­dey­di. İçer­de bir loş­luk, hoş bir se­rin­lik var­dı. Bu­hu­run, çi­çek­le­rin ko­ku­su da he­nüz da­ğıl­ma­mış­tı. Bu sü­kût, bu de­rin ıs­sız­lık, uzun av­lu­la­rın se­rin­li­ği, Ju­li­en'in hül­ya­sı­nı bir kat da­ha tat­lı kıl­mış­tı. Ki­li­se­nin baş­ka bir ta­ra­fın­da meş­gul olan Ab­be Chas'ın ge­lip ra­hat­sız et­me­sin­den kork­mu­yor­du. Ru­hu, ağır ağır do­la­şıp ki­li­se­nin ku­zey ta­ra­fın­da bek­çi­lik ya­pan ölüm­lü ka­lıp­tan san­ki büs­bü­tün ili­şi­ği­ni kes­miş­ti. "Con­fes­si­on­nal"lar­da bir­kaç so­fu ka­dın­dan baş­ka kim­se bu­lun­ma­dı­ğı­na, iyi­ce araş­tı­rıp emin ol­du­ğu için, içi büs­bü­tün ra­hat­la­mış­tı; göz­le­ri ba­kı­yor fakat gör­mü­yor­du.

Bu sı­ra­da gö­zü­ne, dal­gın­lı­ğı­nı ya­rı gi­de­ren bir şey iliş­ti:

"Con­fes­si­on­nal"lar­dan bi­rin­de bi­ri diz çök­müş, bi­ri de öte­ki­nin ya­nın­da bir is­kem­le­ye otur­muş, üst­le­ri baş­la­rı te­miz, iki ka­dın var­dı. Ju­li­en gör­me­den ba­kı­yor­du ama için­de ha­yal me­yal bir gö­rev duy­gu­su be­lir­di­ğin­den mi, yok­sa ka­dın­la­rın ki­bar ve şa­ta­fat­sız ta­vır­la­rı­na hay­ran ol­du­ğun­dan mı­dır, her ne­den­se o "con­fes­si­on­nal"da pa­paz bu­lun­ma­dı­ğı­nın far­kı­na var­dı. İçin­den: "Bu gü­zel ha­nım­la­rın şim­di bu­ra­da bu­lun­ma­sı tu­haf şey! de­di; so­fu ise­ler gi­dip bir re­po­iso­ir önün­de diz çök­me­le­ri lazım­dı; ki­bar­lar âle­min­den ise­ler bir bal­ko­nun ön sı­ra­sın­da otu­rup ala­ya bak­ma­la­rı ge­rek­ti. He­le şu el­bi­se ne gü­zel! Ne hoş şey!" Ka­dın­la­rı gö­re­bil­mek için adım­la­rı­nı ağır­laş­tır­dı.

"Con­fes­sio­nal"da diz çök­müş olan ka­dın, Ju­li­en'in ayak se­si­ni du­yun­ca ba­şı­nı ba­şı­nı çe­vir­di ve çığ­lık ko­pa­rıp ba­yı­lı­ver­di. Sırt üs­tü düş­tü; ya­nın­da­ki ka­dın, he­men ona bak­mak için atıl­dı. Ju­li­en de, sırt üs­tü dev­ri­len ka­dı­nın omuz­la­rı­nı gör­dü, iri, pek de­ğer­li in­ci­ler­den ya­pıl­mış bir ger­dan­lık gö­zü­ne çarp­tı; bu ger­dan­lı­ğı çok iyi bi­lir­di. Ma­da­me de Re­nal'i saç­la­rın­dan ta­nı­yın­ca ne hâ­le gir­di! Ba­yı­lan ka­dın Ma­da­me de Re­nal, onun ba­şı­nı tu­tup büs­bü­tün se­ri­li­ver­me­si­nin önü­ne geç­mek is­ti­yen de Ma­da­me Der­vil­le idi. Ju­li­en ken­din­den geç­miş gi­biy­di, he­men "Con­fes­si­on­nal'a koş­tu; o ye­tiş­me­sey­di bel­ki Ma­da­me Der­vil­le de, Ma­da­me de Re­nal'le be­ra­ber yu­var­la­na­cak­tı. Ju­li­en Ma­da­me de Re­nal'in bay­gın, his­siz, omuz­la­rı üze­rin­de sal­la­nan ba­şı­nı gör­dü. Ma­da­me Der­vil­le de yar­dım edip o gü­zel ba­şı, bir ha­sır is­kem­le­ye da­ya­dı; ken­di­si de diz çök­tü.

Ma­da­me Der­vil­le dö­nüp ba­kın­ca Ju­li­en'i ta­nı­dı. Ona ga­yet kız­gın bir ses­le:

– Ça­buk, ça­buk bu­ra­dan gi­din, mon­sie­ur! Aman si­zi gör­me­sin. Si­zi gör­mek ona na­sıl ağır gel­me­sin? Si­zi ta­nı­ma­dan ön­ce ne bah­ti­yar­dı. Si­zin yap­tı­ğı­nı­zı ca­na­var yap­maz! Bu­ra­dan gi­din. Bi­raz­cık ol­sun utan­ma ne­dir bi­li­yor­sa­nız, bu­ra­dan uzak­la­şın.

Ma­da­me Der­vil­le bu söz­le­ri öy­le âmi­ra­ne bir eday­la söy­le­miş­ti, Ju­li­en de o an­da öy­le za­yıf­tı ki he­men söz din­le­yip uzak­laş­tı, için­den: "Za­ten bu Ma­da­me Der­vil­le'in öte­den be­ri ba­na ki­ni var­dır" di­yor­du.

İş­te tam o sı­ra­da, ala­yın ön sa­fın­da gi­den pa­paz­la­rın hım­hım şar­kı­la­rı du­yul­du; alay ar­tık ki­li­se­ye dö­nü­yor­du. Ab­be Chas­Ber­nard, Ju­li­en'e bir­kaç ke­re ses­len­di ise de du­yu­ra­ma­dı. En son­ra ken­di­si gel­di ve Ju­li­en'i bir di­re­ğin ar­ka­sı­na sı­ğın­mış, ya­rı ölü bir hal­de bul­du. Onu ko­lun­dan tut­tu, pis­ko­po­sa tak­dim et­mek is­ti­yor­du. Onun böy­le sap­sa­rı, ade­ta yü­rü­ye­me­ye­cek bir hal­de ol­du­ğu­nu gö­rün­ce:

– Der­man­sız kal­mış­sı­nız, evla­dım, de­di; çok ça­lış­tı­nız.

Ko­lu­na gir­di ve bü­yük ka­pı­nın ya­nın­da, Hris­tos­su­yu ça­na­ğı­nın al­tın­da du­ran is­kem­le­ye ka­dar gö­tü­rüp:

– He­le şu­ra­ya otu­run, de­di; ben önü­nü­ze ge­çer, si­zi sak­la­rım. Te­lâş et­me­yin, Mon­se­ig­ne­ur'ün gö­zük­me­si­ne hiç ol­maz­sa da­ha yir­mi da­ki­ka var. Siz bi­raz kuv­vet bul­ma­ğa ça­lı­şın; Mon­se­ig­ne­ur ge­çer­ken ben si­zi ye­ri­niz­den kal­dı­rı­rım; siz be­nim yaş­lı ol­du­ğu­ma bak­ma­yın, da­ha gü­cüm kuv­ve­tim ye­rin­de­dir.

Pis­ko­pos ki­li­se­ye var­dı­ğın­da va­kit Ju­li­en o ka­dar me­cal­siz, tit­rek bir hâl­deydi ki, Ab­be Chas onu tak­dim et­mek­ten vaz­geç­ti.

– Siz üzül­me­yin, de­di. Jü­li­en el­bet­te bir fır­sat bu­lu­rum.

Ak­şam, med­re­se­nin kü­çük ki­li­se­si için on lib­re mum gön­der­di; bu mum, Ab­be Chas'nın de­di­ği­ne ba­kı­lır­sa, Ju­li­en'in him­me­tiy­le art­mış­tı. Ju­li­en'in mum­la­rı ça­buk sön­dürt­tü­ğü ta­ma­mıy­la uy­dur­ma. O za­val­lı­nın asıl ken­di­si sön­müş­tü; Ma­da­me de Re­nal'i gör­dük­ten son­ra hiç bir şey­cik dü­şü­ne­me­di.