S

Ự

TU

YỆT

CHỦ

N

GCỦA

C

ONNG

Ư

ỜI

KINH

TẾ

−1−

Chún

tô

luô

mu

ố

nh

ậ

đư

ợ

c

nhữn

g ý

k

iế

đ

ó

ó

c

ủ

a

q

u

ývịđ

ộ

c

ả

đ

ểs

ác

h

à

y

c

à

h

à

h

ệ

h

ơ

n.

G

ó

pý

v

ề

sá

c

h

,

li

ê

h

ệ

v

ề

bả

thả

v

àb

ả

d

ị

c

h

:

u

l

c

a

@

a

l

h

a

k

.vn

L

iê

h

ệvề

d

ị

c

h

v

ụ

bả

q

u

y

ề

:

c

y

ght

@

a

l

pha

k

.

v

THEMINDOFT

H

EM

A

R

K

E

T

C

y

h

t©

2

00

8

y

Micha

l

S

h

.

Al

l

ht

v

d.

S

ỰT

U

Y

Ệ

TC

HỦ

N

GC

Ủ

A

CO

N

N

G

Ư

Ờ

I

K

I

N

HTẾ

B

ả

q

u

y

ề

ế

V

ệ

t©

2

01

0C

ô

y

S

á

c

h

Al

h

a

K

h

ôn

ph

ầ

nà

x

u

ấ

ả

h

ẩ

nà

y

đư

ợ

c

ph

é

a

c

h

é

h

a

y

h

á

h

à

h

dướ

ấ

k

ỳ

h

ì

h

thứ

c

ho

ặ

c

phư

ơ

ệ

à

à

k

h

ôn

gcó

ự

ch

ph

é

ư

ớ

c

ằ

v

ă

ả

củ

a

C

ô

y

S

ác

h

Al

h

a.

B

ì

a

:

N

u

y

ễ

Đứ

c

V

ũ

Bi

ê

ậ

viê

A

lph

a

B

k

:

Đà

Q

u

ế

A

h

−2−

MICH

A

E

L

SHERME

R

S

Ự

TU

YỆT  CHỦ

N

G

C

Ủ

A 

C

ON  NG

Ư

ỜI 

KIN

H   TẾ

K

h

ư

ơngDuy

d

ị

ch

NHÀ

X

UẤ

TB

Ả

N

T

H

ỜI

Đ

Ạ

I

−3−

Đà

nhí

quâ

y

q

uần

bê

nha

uđểs

ư

ở

iấm

mù

ađ

ông

árét;n

h

ưn

kh

h

ữn

chi

ếc

ga

ê

ư

ờ

c

hún

đ

âm

vàonhau,

c

h

úngbu

ộ

cp

h

ải

ản

a

..

.

Sa

u

h

iề

u

l

ầ

nsátlại

ồi

tả

ra

,

chún

bu

ộ

c

ph

ả

tả

nra...T

ươ

tự

,

nh

u

c

ầuh

ì

nh

thàn

h

x

ã

h

ộ

ic

ũn

gđ

ư

a

co

ư

ờ

iđ

ế

ần

nha

u

h

ơ

h

ư

ồi

ản

tín

h

ga

gó

c

v

à

kh

ó

ư

a

l

ạ

iđẩy

h

ọ

a

x

a

nha

u

.

C

uố

cùn

co

ư

ờ

c

ũngh

ể

u

cầ

ữ

ộ

k

h

ả

c

á

c

h

vừ

a

ph

ả

ớ

a

ếp

đư

ợ

c

v

ớ

nhau

,

kh

ả

các

h

đ

ó c

ũn

chín

h

l

à

ch

u

ẩ

ự

c

củ

a

h

é

lị

ch

ự

v

à

hàn

h

xử

.

A

RTHU

R

S

C

H

O

P

E

N

H

A

U

E

R

,

T

ặ

hẩm

và

cặn

ã

,

II

,

31

,

185

1

−4−

L

ờ

Nh

à

x

u

ấ

ả

C

h

ủn

hĩ

a

D

uy

vậ

ện

c

h

ứ

,

ếth

ọ

c

c

ủa

C

hủn

h

ĩa

Mác

–Lêninc

h

ỉ

arằng:

C

h

ủng

hĩ

aTưb

ả

l

à

h

ìn

h

thá

k

htế-xã h

ộ

x

u

ấ

th

iệ

a

uc

h

ế

đ

ộ

ph

ngk

iế

n, trong

đ

ócáctư

l

ệu

ản

x

u

ấ

tdo

a

cấ

ptư

ả

nch

ế

h

ữ

uvàdùngl

à

h

ư

ơngt

ệnđể

bó

c

lộ

l

àm

h

uê

c

ủa

ư

ờ

il

a

đ

ộng.

Đại

c

h

ến

h

ế

ớ

T

hứ

hấ

v

àĐ

ạ

c

h

iế

h

ếg

ớ

T

h

ứ

hai

d

C

hủngh

ĩ

aTưb

ả

ngây

ađể

xâ

c

h

iếm

huộcđịa,

ranh

à

h

h

ịt

ườngkhôngn

à

ụ

cđ

íc

h

ó

c l

ộ

tđ

ư

ợc

h

ều h

ơ

.Sự

àn

k

h

ốc

c

ủa

h

aic

u

ộc

đ

ại

c

h

iế

nlàkhông

h

ể

c

h

ố

c

ã

i,

k

h

iến

nhâ

l

oạingàycàngcả

h

iá

cv

ớ

C

h

ủng

h

ĩatư

ả

.Do vậy,nh

ềunhàki

h

ếh

ọ

ctưbảnđãv

ết

h

ều

l

u

ậ

h

u

yết b

ện

h

c

ho

C

hủ

hĩaTư

ảnvà cho

ằng

ả

c

h

ấtc

ủ

a

C

h

ủ

hĩ

a

T

ư

ảnđãthayđổ

i.

Cuốn

S

ự

tu

y

ệ

c

h

ủ

c

ủa

c

ư

ời

kin

h

ế

M

cha

l

Shermer làc

u

ố

sác

hđượcb

á

ấ

c

h

ạy

ê

hế g

ới

a

y

ừ

k

h

ới

x

u

ất

ả

n.Tácg

ả,với

h

ữ

ngví

d

ụđư

ợ

c

c

h

ọn

l

ọ

c,

d

ẫ

dắt

ư

ờ

đ

ọ

c

ừlòngtrắc

ẩ

hig

aicấ

,t

ớ

ựtuyệt

c

h

ủ

của

co

ư

ờiki

h

ếđặtmụcđíchkinh

ế

l

ê

ê

h

ế

,

c

u

ố

cùng

l

à

ựtự

d

l

ựa

c

h

ọ

cóđ

ạ

ođức?

!

…

h

u

c

ầu

đời

−5−

ố

ngcủacánhân, ch

í

nhlà

l

ờ

icổ

sú

y

k

h

ô

khé

v

à

ồngnh

ệt

c

h

h

ị

ườ

gtự

d

h

uầntúy–haycụt

h

ểh

ơ

nlàlờib

ện minh

C

h

ủngh

ĩ

aTư

ả

nđã

kh

á

c

ư

ớc

v

àsẽ

l

àtươ

l

a

ic

ủ

a

nhâ

l

oạ

i.

Tr

ư

ớcthờibu

ổ

h

ộ

h

ậ

pkinhtếtoàn

c

ầ

u,n

ư

ớ

ctaki

ê

n đ

ị

h

x

âyd

ự

ộ

ề

nkinhtế

h

ị

ư

ờ

gđ

ị

nh

h

ư

ớngxãh

ộ

c

h

ủ

h

ĩ

a

,đâychínhlà

ộ

c

u

ố

nsách

c

ần

đ

ọc

đ

ểhoành

ậ

p màkhông h

ò

atan.

Cu

ố

icùn

,xinđ

ư

ợ

ctrích

ộ

c

âutrongNg

h

ịq

u

yếtcủa

B

ộ

C

h

ín

h

rị

Đ

C

S

VN

v

ề

cô

gtác

l

ý

l

u

ận

onggiaiđoạn

hi

ệ

nnay

Số01

N

Q

-

TN

21

3

/9

2

:“

Đ

ố

v

ớ

i c

á

c

h

ọ

c

h

u

y

ế

khá

c– n

à

C

h

ủng

h

ĩ

a

Má

c–

Lên

,

v

ề

x

ã

h

ội

,

cầ

đư

ợ

c

h

ên c

ứ

ut

ênquan

đi

ể

k

h

ác

h

quan

,

ệ

nc

h

ứ

”

.

Trân

ọ

ới

th

ệucù

ạ

đ

ọ

c.

N

H

À

X

UẤT

B

Ả

N

T

HỜI

Đ

Ạ

I

−6−

MỤ

C

L

Ụ

C

L

ờig

ới

h

ệ

u..........

.

............Er

or!Bookma

knotdef

d.

Dẫ

hậ

p:Kinh

ế

họ

ccho

ọi

ngư

ời................

.

...............

.

9

1

.  

B

ư

ớ

cn

hả

yvọt............................

.

.............

.

..........

.

29

2

.

T

rự

c

giá

c

k

htết

gta................

.

.............

.

........

.

49

3

.  

C

h

ủ

h

ĩ

a

ưb

ả

nhì

ừ

dướ

ilên..........

.

...........

.

65

4

.

Gấ

u

ú

c,

sả

hẩ

v

à

co

ư

ờ

i............

.

...........

.

96

5

.

H

ọ

cc

á

chc

h

ă

mđ

ồ

ề

.

...............

.

..........

.

1

2

8

6

.

S

ự

tu

y

ệt

c

h

ủn

củ

a

C

ư

ờ

k

h

ế.........

.

.....

.

173

7

.

G

á

rịcủa

đ

ạo

đ

ứ

c........................

.

.............

.

......

.

2

0

5

8

.

V

ì

sa

iền

khôn

u

a

đượ

ch

ạn

hp

hú

c

?

.

..........

.

2

4

2

9

.

L

ò

ngtinvàm

nhxác

đ

ộ

cậ

y..............

.

...........

.

286

1

0

.

Kho

a

h

ọcvề

nhữn

qu

y

ắ

c

ốt

.

.............

.

........

.

3

2

2

−7−

1

1

.

Khôn

là

mđ

iề

u

x

ấu..............

.

...............

.

..........

.

3

4

2

1

2

.

T

ự

d

l

ựac

họ

.

................

.

...........

.

...........

.

......

.

3

7

8

L

ời

k

ế

:

M

ở

c

ử

at

h

ếgi

ớ

.

............

.

.............

.

.............

.

........

.

4

0

7

C

hỉm

ụ

c

.

.............

.

...............

.

................

.

...............

.

..........

.

4

2

9

−8−

D

ẫ

hập

KIN

H

T

Ế

H

OC

CHO

M

O

I

NG

ƯỜ

I

h

ú

c

â

h

á

h

M

a

h

ew

,

a

25

,d

ò

1

4

-

2

9

,

h

u

ậ

lại

l

ờid

ạ

ycủaJesusChúa

c

ứuthế

v

ềtàin

ăn

h

ư

P

sau:

“Vìphàmaiđã

c

ót

h

ìsẽđ

ượ

cchothêmvà

ẽcó

d

ư

h

ừ

a;

còn

a

ikhô

gcó,thìn

aycáiđ

a

gc

ó

,

c

ũ

ẽ

ị

l

ấ

y

đ

.

”

N

ếu

k

h

ô

x

é

đ

ến

ữ

c

ảnh

,c

â

u

ó

ê

kh

ô

hể

h

ệnchúttrí tuệnàoc

ủ

amột

h

à

tiê

v

ĩđại,n

ườit

ừ

uyênbốrằng l

ò

h

â

ừ

ẽ

ự

rị

hế

ớ

ế

uxét

ữc

ả

nh phù

h

ợ

p,cóthể

h

ểuJ

sus

c

ho

ằ

ế

ub

ế

c

á

c

h

đ

ầu

ư

ền c

ủ

a

ín

h

ằngđơnvị“talen

s”

1

thì

c

nngư

ờ

isẽtrởnên

àu

có

h

ơ

n.

M

ột

gư

ờ

đầ

ytớđược

a

oc

h

ă

mtalents

ếu

ế

1

“Ta

l

ent”

v

ừ

a

ang

h

ĩ

at

à

ă

g,v

ừ

alà

ộ

tđ

ơ

nvị

ền

ệvàt

ọ

gl

ư

ợn

c

ổ

a

-

l

ă

.

−9−

cách

đầ

utưsẽđem

v

ềchoc

h

ủ

ườit

a

lents.

M

ộ

ư

ờ

đ

ầy

ớ

đư

ợ

c

tra

ch

h

ai

ta

l

ếub

ết

các

h

đ

ầu

ư

ẽđ

v

ề

cho c

h

ủbốntal

s.N

h

ư

ế

uđư

ợ

c

aoc

h

ộ

ttalent

v

à

ư

ờ

h

ầ

u

đ

óđemcất

k

ỹ

v

à

ohộp

h

ìc

u

ốicùngc

ũ

c

hỉcót

h

ểtrả

l

ạ

một

a

len

du

y

h

ấ

tchoc

h

ủ

.Khi

đ

ó,ôngc

h

ủ

ẽyêu

c

ầu

ườ

đ

ầ

y

ớ

gạ

ủ

ironàyt

ao

ộtta

l

đ

óchongườib

iế

tcách b

ến

ăm

ta

l

h

àn

hmư

ờ

a

len

–n

h

ĩ

alàn

ư

ờ

ik

ếm đư

ợ

c

h

ềut

ề

h

ấ

l

ạ

đ

ượcbanthêmc

ủ

acải.

V

ậ

ylà

k

ẻ

àu

cànggi

à

u

hêm.

H

ẳn

l

ờ

id

ạ

y

c

ủ

aChúaJesus

h

âmsâuh

ơ

c

â

u

c

h

uy

ện mangtínhkinh

ế

v

ềlựa

c

họn

h

ư

ơng

c

á

ch

đ

ầ

utư

đ

úng

đ

ắn, songtôim

u

ốn

x

l

ờidạynày

h

ư

ộtn

ụngôn

v

ềtâmhồn c

ủ

at

h

ịtrường.Vàonhữngnăm

1

9

6

0,

hà

x

ãhộihọcRob

t K.M

đ

ãt

ế

nhànhmột

h

iê

ncứuquymôlớn

v

ềc

á

ch thứccácý tư

ở

k

h

a

h

ọcđư

ợ

ck

h

á

h

á

,c

ô

hận

g một

h

ịtrư

ờ

ýtư

ở

ng–ôngcoi

k

hoa

h

ọc

h

ư

ộtt

h

ị trư

ờ

.

M

hậnth

ấ

y

c

á

c

kho

a

h

ọc

a

l

ỗ

ilạc

hườngcó uy

í

nl

ớ

nhơn

ứcxứng

đán

đ

ơng

ả

bở

ihọlà

hững

ê

n tuổi

l

ớ

,

kh

cá

cc

ộn

ự

ú

v

ệc

v

à

c

á

c

hi

ê

ncứu

h–

h

ữ

ười

đ

ảmnhận

h

ầ

l

ớn

c

ô

ngv

ệc–

l

ạ

c

h

ẳ

ng hề

đ

ượcb

ếtđ

ế

n.

M

ộ

h

ệuứ

hổb

ế

ntư

ơ

ự

ch

hấy nh

ữ

gýtư

ở

á

ạ

v

à

hững

c

âuda

hng

ô

hư

ờ

đượ

c nângt

ầ

mvàđem

l

ạ

isự

v

ẻ

v

angchocá

h

ân

ổit

ế

h

ấ

l

ê

qu

a

nđến

c

h

ú

g.

M

ọ

đ

â

y

l

à

H

ệ

ư

ợn

Matthe

w

.

C

á

c

ch

u

y

ê

gia

v

ề

h

ị

trườn

xe

đâ

y

l

à

L

ợ

th

ế

íc

h

l

ũ

y

.

T

ữ

c

ả

nh

kin

h

ế

rộn

h

ơ

,

ô

ẽ

đ

ề

c

ậ

đ

ế

ó

h

ư

Hi

ệ

u

ứ

á

c

hạ

y

nhấ

.

Mộ

sả

h

ẩ

bá

ch

ạ

y

kh

vừ

a

đư

ợ

c

tun

a

h

ị

−10−

ư

ờ

ẽ

k

h

ế

nh

ữ

ư

ờ

khá

c

đ

â

y

l

à

ộ

sả

h

ẩ

tố

v

à

muố

ở

h

ữ

u

nó

,

đ

ề

u

nà

y

ẽ

k

é

hê

h

ề

u

ườ

đ

ế

u

a

,

v

àt

hôn

đi

ệ

c

ứ

th

ế

la

tỏ

a

đ

ế

v

ô

ố

khách

hàn

khác

.

Sả

phẩ

nà

y

l

ậ

tứ

c

ở

hàn

h

mó

hàn

bán

c

h

ạ

y

nh

ấ

.

Trê

h

ư

ơn

ư

ờn

a

c

ũn

ế

hiệ

u

ứ

à

y

,

h

ế

ê

h

iề

u

tá

c

ả

v

à

nh

à

x

u

ấ

ả

qu

y

ế

â

đ

ặ

bằn

đượ

c

c

uố

á

c

h

c

ủ

a

h

ọ

và

dan

h

ụ

c

á

c

h

bá

chạ

y

nhấ

củ

a

New Yo

k

Times

.

Kh

sá

c

h

củ

a

ạ

ằ

da

h

ụ

c

nà

y

,

các hiệ

u

sác

h

ẽ

l

ậ

ứ

c

x

ế

ó

và

á

sác

h

bá

c

h

ạ

y

h

ấ

đ

ôi

k

h

cò

h

õ

“D

a

h

mụ

c

sác

h

á

c

h

ạ

y

nhấ

h

x

ế

h

ạ

c

ủ

a

Ne

w

Yo

k

T

”

).

Cuốn

á

ch

ẽđược

đặ

tngaybênngoài,

c

á

cẩnb

ả

x

ếp

ay

ngắn

h

ưmột

k

h

ố

ỗ. Đ

ề

un

à

ygiúpc

á

ck

h

ác

hh

à

ề

ă

v

ừa

ư

ớcv

à

oh

ệu

á

ch

đ

ã

h

ậ

ađ

â

y

l

àmột c

u

ốn

đ

áng

đọc.

L

ượngmuat

ă

ng l

ê

k

h

ến

c

u

ốn

á

chlập

ứcđư

ợ

c

c

á

c

biênt

ậ

pviênm

ụ

c

N

w

Y

k

T

B

k

Re

v

iew

nâ

h

ạ

trêndanh

ụcsáchbánc

hạ

y,đ

ềun

à

yn

h

ưmộtthông

đ

ệ

tí

c

h

c

ực

ửiđ

ế

đ

ộ

c

ả

k

h

ến

ố

ấ

nbảnbánđư

ợ

cn

àycàng tă

h

êm

,

c

u

ốnsách

ụhạnglâu

hơ

,

d

an

h

ố

bá

ếpt

ụ

c tăngcao

h

ơ

nữ

a.

Tấ

c

ảx

áy quanhn

h

ư

ộ

v

ò

ò

n,

v

à

cáctácg

ả

à

u

nh

ấtl

ạ

icànggiàu

th

ê

.

Đểlư

ợ

gh

ó

a

H

iệ

u

ứng

á

nchạy

hất,n

h

àxãh

ộ

ihọc Dunc

a

nWatts,côngtác

ạ

Đạ

ihọc

C

lumbi

a

,

cùn

vớ

ih

a

c

ộn

ựMa

h

ew

S

a

l

an

k

v

àPe

rD

dds

đ

ãt

ế

nhành

ộ

h

íng

h

ệ

đ

ó14ngh

ì

ườiđ

ă

ngkýl

à

h

à

nhv

ê

n một

a

web

,nơihọ

c

ó

h

ể

h

,

x

ếph

ạ

v

àt

ả

v

ề

cá

c

ca

k

h

ú

c

d

cá

c

ba

h

ạ

cvôda

htrì

h

à

y.

M

ộ

nhó

h

ành

vi

ê

nđư

ợ

cchob

ếttên

c

ủa

c

á

c

c

a

k

h

ú

c

v

à

ba

h

ạ

c,trongkhi

−11−

nhóm

hứhaichỉđư

ợ

cb

ếtsố

l

ầ

nmỗib

à

ih

á

tđư

ợ

ctải

về

.

Các

nhàn

hiên

c

ứu

đ

ã

ọi

đ

â

y

l

àđ

iề

uk

ện

“ả

hhưởng

x

ãh

ộ

i”

.

H

ọ muốn

ế

tth

ô

v

ềsố

ư

ờ

ải

ộtcak

h

úc

v

ề

c

ó

ả

nh hư

ở

gđ

ế

nqu

y

ết

đ

ịnht

ả

iho

ặ

c

khôn

ả

inó

v

ềc

ủ

acácc

h

ủ

hể k

h

áckh

ô

.

Đ

úng

h

ưdự

đ

á

,

ố

li

ệ

ub

ểuthị

l

ư

ợ

ả

v

ề đã

ả

nh

h

ư

ở

ngđ

ế

h

ữ

h

àn

h

v

ê

h

u

ộc

nhó

c

h

ịu“ảnh hư

ở

gxãhội”:

hữ

àih

á

c

ósố

ư

ờ

itải

v

ề

nh

ềuhơnt

ếp tụcđượccácthà

h

v

iê

ớ

ả

v

ề

h

ềuhơ

,

k

h

l

ựa

c

họ

c

ủ

a

h

ó

ếttênbài

h

á

tvàb

a

h

ạ

clại

ch

kế

q

uả

c

ực kỳkhácb

ệt.

Đ

ềunàykhô

gcóng

h

ĩa

l

à

ch

ất

l

ư

ợ

gc

ủ

a

ột c

u

ốn

á

c

h,một

c

a

k

h

ú

c

h

ay

ấ

tkỳ

ả

hẩmn

à

okháck

h

ông có

ả

h

h

ư

ở

ớ

quy

ết

đ

ị

hc

ủ

an

ư

ờ

mu

a

.

T

ất

h

iên

,

ó

có

ảnh

h

ư

ở

v

à

ản

hhưởng

đ

ó

c

ó

h

ểlư

ợ

gh

ó

ađược.N

h

ư

ng hóarakhin

ư

ờ

itiêud

ù

ngđ

ư

ara

l

ự

a

c

h

ọnc

h

ủquan

d

ự

at

ên

đ

á

h

áma

tí

h

ư

ơng

đ

ối

c

ủ

acáck

h

ác

h

h

à

ngkh

á

cthì ảnhhư

ở

c

ủ

asựxếp

l

ạ

k

h

ác

h

q

u

a

v

ề

c

h

ấ

l

ư

ợ

gsản phẩm

hườngtrởnên

ờn

h

ạ

t.

N

hữ

h

ịtrường

nơi

v

ệc

bu

ô

nbán

d

ễnra

dự

atrên nh

ữ

ả

x

ếp

h

ạ

,

x

ế

plo

ạ

ivà da

hmục

hà

á

c

hạy nhấtdườngn

h

ư

v

ậnhà

h

h

oý muốn

c

ủ

ariê

gnó,g

ống như

ộtcơthểc

h

un

.Th

ự

c

c

h

ấ

, đ

â

y

ới

c

hỉlàmột

nh

ữ

gh

ệuứng

ẽ đ

ượ

cđề

c

ậ

c

u

ố

nsáchnày,minh

c

hứ

c

homức

đ

ộảnh

h

ư

ở

ngc

ủ

a tâmh

ồ

ớ

h

ịtrường,và

ộ

h

ơn

nữ

alà

ự

ồn tạitinh

hầnriêngcủathịtrư

ờ

g.H

ã

y cùngsuyn

ẫ

ộ

c

âu

c

h

u

yệ

k

nh

ếkhácquabàih

ọ

c

v

ề

ự t

ếnhóacóliênqu

a

nđ

ế

nH

ệ

u

ứ

á

nc

h

ạ

y

h

ấ

t.

Ø 

Ø 

Ø

−12−

Hãy

ư

ở

gtư

ợ

gbạn

l

àmộtchủnhàbă

ở

h

ữ

u

ộ

l

ư

ợ

ề

h

ữuh

ạ

c

ót

h

ể

ch

vay

.Nếub

ạ

ch

h

ữ

k

h

á

c

h

hàn

c

ómức

đ

ộr

ủ

c

a

v

ay

,

hực

ựb

ạ

đ

angch

ơ

ộ

ca

hbạcl

ềul

ĩ

h

v

ì

co

ợc

ủ

a

ạ

ncót

h

ể

kh

ô

rảđư

ợ

c

ợ vàtài

ản

c

ủabạn

c

ũ

êut

á

n.Đ

ều

à

yt

ạ

ora

ột

h

ị

ch

l

ý

:

N

hữngn

ư

ờ

cầ

ền

ch

í

nh

l

à

hữngn

ườicómức

đ

ộ

ủi

c

a

h

ấ

v

à

v

ì

hế

kh

ó

lò

va

yđược

tiề

n,trongkhi

đ

ó nh

ữ

ườ

iítcầnt

ền

h

ấ

tl

ạ

c

ó

ức

đ

ộ

ủ

oth

ấ

hất– vàt

h

ế

l

à

ư

ờ

à

u

c

àn

à

u

h

ê

.

H

a

h

à

â

l

ýhọct

ến hoaJohnToobyvàLedaCosmides

đ

ãgọiđ

â

y

l

à

Nghịc

h

l

ý

ch

ủ

nh

à

ă

,và

h

ọđãápd

ụ

ó

v

à

ột

v

ấn

đ

ềs

â

us

ắ

ch

ơ

n:

c

h

ú

a

nê

nk

ế

tbạn

vớ

iai?Họcho

ằ

Ng

h

ị

c

h

l

ý

c

h

ủ

nhà b

ă

g“c

ũ

gtươ

ự

hư

ột

v

ấn

đ

ềnghiêmtrọ

à

ổ

ên

c

h

ú

agặp p

h

ải

qu

á

ì

h

h

í

c

h

h

ivới

cu

ộ

csố

ng:

l

ú

c

ộ

ườin

uyên

th

ủ

y

c

ầ

nđượcgi

ú

pđỡ

h

ấ

tc

ũ

l

à

l

úc ngư

ờ

đ

ócó

mứ

c

đ

ộ

rủ

irocao,và

v

ìt

h

ế

k

h

ôn

cò

đ

ủh

ấ

p d

ẫ

nđểđượct

ợ

ú

”.

N

ếuxemc

u

ộcsốngg

ố

h

ư

ột

ềnkinh

ếvà

nh

ững ng

u

ồnlực

l

àb

ấ

c

ứt

h

ứ

ì

c

h

ú

gta

ẵncóđểgiúp

đ

ỡngư

ờ

i k

h

ác–

đ

ặ

c

ệtb

a

ồm tìnhbạn–t

h

lo

c

c

ủa

N

h

ịchlý

c

h

ủnhà

ă

,

ẽ

c

ó

hữnglựach

ọ

ấtkhókhănkhi

đán

h

á mức

đ

ộ

c

ậy

c

ủ

a

hữ

ư

ờ

ichúngtag

ặ

p.Theo

h

uyết t

ếnh

ó

a

,

l

òn

v

ị

h

a

l

à

v

ấnđềl

ớ

nhơnđư

ợ

c

đ

ặt

aởđây:

ạ

i saotôip

h

ải

h

y

h

ec

ủ

a tôi

v

ì gene

c

ủ

an

ườik

h

ác?

H

ặ

c

man

í

hkỹt

h

u

ật

h

ơn,vị

h

a

l

à

h

à

h

đ

ộnglàmgi

ả

mkhả n

ă

h

ồ

nc

ủ

at

ô

đ

ồng

h

ờ

ilàm

ă

k

h

ảnăngsinh

ồn

c

ủ

a

gư

ờ

k

h

ác.

−13−

Các

lýthu

y

ết

chu

ẩn

ực

c

h

ằ

c

ó

h

ai

c

nđư

ờ

ến hóa

dẫ

ớisự

v

ịt

h

a:

l

ự

ac

h

ọ

h

hu

y

ế

h

ố

mộtgiọt máu

đ

ào

h

ơ

nao

ư

ớ

c

l

ã)

v

àvị

h

at

ư

ơ

h

ỗ(cóđicó

l

ạ

i).

Giúp

đ

ỡnhữ

ười

ầ

ũ

h

ânth

ếtho

ặ

c

hữ

ư

ờ

isẽ đ

ề

đ

á

l

òn

gvị

h

a

c

ủ

at

ô

h

ĩalàtôi

đ

angg

úp

c

h

í

nh

ì

nh. Vìthế,

ựl

ự

a

c

h

ọ

nsẽhư

ớ

ngđ

ế

h

ữ

ngngư

ờ

icóxu

h

ư

ớ

v

ị t

h

aở

mứ

c

đ

ộnào

đ

ó

.Bịg

iớ

h

ạ

bở

ic

á

cng

u

ồnl

ự

c,chúngta

k

h

ô

hể

iúp

đ

ỡtất

c

ả

à

hải

đ

á

hg

ám

ứ

c

đ

ộr

ủ

c

ủa mỗingư

ờ

i,và

ẽ

c

ómộtsốn

ư

ời

í

ủ

ohơn

hữngngư

ờ

k

h

ác

.

M

ộ

l

ầ

ữa

N

ghịchlýc

h

ủ

h

à

ă

gl

ạ

ixảy

a

:N

h

ững ngư

ờ

uy

k

h

ố

hất

l

ạiítcó

c

ơmayđư

ợ

c

ú

đ

ỡnhấ

,

v

à thếlàn

ư

ờ

àucànggiàuthêm.N

h

ư

ngkhôngp

h

ải

k

h

à

o c

ũ

v

ậy,cón

h

ữngng

ườ

ạ

nlúcsóngêmb

ể

l

ặ

ả

v

ờ

ỏ ra

v

ị

h

a,

hư

k

h

ời

ổigiôngbãothì

h

ọchẳng

u

ồ

nc

ứ

u

iú

c

h

ún

a

.

N

gượcl

ạ

i,

h

ữ

gư

ờ

ibạnthựcsự

l

à

h

ữ

ng ngư

ờ

l

uôn

ả

v

ệlợiích

c

ủ

achúng

amà khônghề

đ

òihỏisự đ

ề

đ

áp.“Nhữngbạn

èx

ấ

u

hườngđ

ặ

ạ

ung

h

ành”,

To

y

v

à

C

smide

h

â

í

c

h

,“

N

ếubạn

ốngởt

h

ờ

u

yên t

h

ủ

y

v

àkhông

c

óaiq

u

antâmsâu

ắ

cđ

ế

nl

ợ

iíchc

ủ

a

ạ

n,khi đó

bạ

ấtdễbị

ổn

hư

ơ

ướccác

ựk

ệnbất

gờ–t

ở

h

à

h

co

c

ủasốm

ệ

h

.

”

M

ô

ường

ốngcàng

ồ

ệ,càng

c

ầ

h

ếtphải

c

ó

hữngngư

ờ

ibạn

hực

ự,và

gquák

h

ứ, môi

ườngs

ố

ngcủac

ười

k

h

ô

ghề

iố

gmộtchu

y

ến

dã

ạ

iêmđềm.

T

ế

nhóa

làmộtquátrìnhc

h

ọnlọc

h

ok

h

ảnăng

h

ích nghivàh

àn

h

x

ửt

h

eoNghịchlý c

h

ủ

nh

à

ă

,

đ

ó

c

h

ú

g taph

ả

i(1)

c

ốgắ

gđểđược

h

ữ

ngngư

ờ

x

ungquanhg

h

h

ận

sự

hành

hực

v

àđángt

c

ậ

y

,(2)tr

a

u

d

ồ

hữ

h

u

ộ

c

í

nh

−14−

đư

ợ

cưachuộ

hất

c

ộ

đ

ồ

,

3

tha

a

h

ữ

h

ạt

đ

ộ

c

ộng

đ

ồ

h

ằm

h

ậ

nd

ệnvàc

ủ

c

ố

hững

h

u

ộ

c

tí

h

h

iê

nvềxãhội,(4)tr

á

h

nhữ

ngh

ạ

đ

ộ

c

ộ

đ

ồnggây

mấtuy

í

nvàđểlạit

a

ến

,(5)

ch

úýđ

ế

nnhững

đ

ặcđ

ểm đ

á

ncậyởngư

ờ

ikhácvà(6)r

è

nk

h

ả

ă

h

â

ệ

ạn bè

c

h

â

h

àn

h

v

à

bạ

nbèh

ờ

h

ợt

.

V

ì

h

ế

,To

y

v

àC

d

k

ếtl

u

ậ

,

N

h

ị

c

h

l

ý

c

h

ủnhàbă

,

ảith

í

ch

c

hovấn đề

h

u

ộc

l

ĩ

nh

v

ựct

â

mlý

h

ọct

ếnh

ó

a

:

“

N

ế

ub

ạ

ncó

ầ

mquan

rọngđ

ặ

c b

ệtho

ặ

c

du

y

h

ấ

vớ

a

đ

ó–dùvì

ất

c

ứ

l

ýdo

à

o–

gư

ờ

i đó

c

ũ

gsẽ

c

ósựquan

â

ê

ứcthông

hường

đ

ối

vớ

ự t

ồ

ntại c

ủ

a

ạn

k

h

igặpkhók

h

ăn.

S

ựquan

â

mấy

k

h

ếnngư

ờ

i đó

ởnênquan

ọng

v

ớib

ạ

n.Lýdoai

đ

ó“

đ

ầutư”

v

à

obạn c

h

ínhlà

v

ì

ạnc

ũ

“

đầ

utư”

v

à

gư

ờ

đ

ó.

H

ơn

ữ

a

,

k

h

h

ận ra

đ

ềunàyởmức

đ

ộ

à

đ

ó,cót

h

ể sự

qu

a

tâ

a

đầ

uhọ d

à

nhchobạnsẽ

at

ă

ng.”

V

ớ

isự

a

ăngnà

y

,n

ư

ờ

h

è

c

ó thểt

ởnêngiàucónhờ

ựph

á

ể

ềnt

ả

ì

nh

ạ

n.

Ø 

Ø 

Ø

N

ăm

1

8

59

,C

h

a

l

esD

ar

w

xu

ấtbảnc

u

ốn

N

gu

ồ

gố

c

c

á

c

l

à

.

C

u

ố

nsá

c

hg

â

yt

a

hcãiđ

ế

ứcvào

ăm1861,

H

ệp

hội vìt

ế

ộ

k

ho

ahọc

An

h

hảidà

h

ộtph

ầ

nđ

ặ

c

ệt

c

u

ộchọpthư

ờ

ê

nthảo

lu

ận

v

ềnó.Ngư

ờ

atrao

đ

ổi,

hân

tí

c

h

ốtxấu,vàcóýki

ế

a

y

ắ

c

h

ỉ

íc

hc

u

ốns

á

chc

ủ

a Darwinquánh

ềulýthuyết

v

à

ô

c

h

ỉn

ê

“

đư

a

a

d

ẫnch

ứ

v

àđể

c

h

ú

ngyê

”.N

h

àki

htế

c

h

ín

h

ịvàh

ạ

tđộngxãhội

H

y

F

a

wcet

t-

ư

ờ

ạ

đ

ồng

h

ờ

ilà

đ

ồn

gsực

ủ

aDarwin– đã

v

ếtt

h

ư

c

h

oôngsauc

u

ộchọp,miêu

ảt

h

ái

đ

ột

ếpnhận

c

ủ

ag

iớ

k

h

ah

ọ

c

vớ

ihọc

hu

yế

à

y(Darw

nthườngkhông

−15−

h

a

d

ựnhững

ựk

ện

hư

v

ậ

y

v

ì

l

ýdo

ứckhỏe

y

ếu

v

à

ậ

bịu

a

đ

ì

h).D

a

rwin

đ

ã

ả

l

ờ

F

a

w

c

t,g

ả

ithí

c

h

ối

quan

hệ

k

hă

kh

í

ữalýt

h

u

yết

v

à

h

ực

ễn:

Kh

ả

a

mư

ơ

ă

rư

ớ

c,

cón

h

iề

u

a

h

l

u

ậ

ncho

rằn

gcác

nh

à

đ

ịac

h

ấ

tc

h

ỉ

đư

ợ

cphép

q

u

a

á

c

h

ứ

k

h

ô

g ph

á

ể

thàn

h

l

ý

thuy

ế

,

v

à

ô

h

ớrõcón

ư

ờ

đ

ã

ó

icứ

đ

àn

à

y

h

ì

c

ư

ờ

c

h

ỉcóc

á

ch

x

uốn

ồđ

ế

mc

á

sỏ

v

à

ô tả

mà

u

ắ

cc

ủ

ac

hún

g.

T

hậ

tkỳ

l

ạn

ế

u

a

đ

ó

khô

h

ấ

y

ấ

t cứ

q

u

a

sá

nà

oc

ũn

ph

ả

hằ

ủn

h

ộh

oặ

cph

ả

iệ

ộ

q

u

a

đi

ể

nà

đ

ó

,n

ế

u

mu

ốn

ócóích.

Tôi

đ

ãdùngcâunóinàyđểminh

họ

a

à

á

đ

ầ

u

tiên v

ết

c

hochot

ạ

c

h

í

Sci

f

c

Am

ica

,trong

đ

ó

ô

iph

át

ể

óth

à

h

ộtngu

y

ên

ắ

c

angt

ê

Châ

ô

c

ủ

a

Dar

w

,t

h

ể

h

ệ

nởýsaucùng:

ấ

c

ứ

qua

á

à

c

ũn

h

ả

h

ằ

ủn

h

ộh

ặ

cp

h

ả

ệ

ộ

tq

u

an

đi

ể

nà

đ

ó, n

ế

u

u

ốn

ó

c

ó

ích.

Châmn

ônc

ủ

a

Da

rwi

ở

h

à

nhtr

iế

lýkhoahọcc

ủ

a c

u

ốn

á

c

h

này

:

ếu

u

ốnc

á

cquansátt

ở

nê

nhữu

í

c

h

,

c

h

úng

h

ả

iđư

ợ

c

k

ểm

c

hứng

ư

ớ

c

ộtqu

a

nđ

ể

à

ođó–lu

ậ

nđ

ề

, môhình,g

ảt

h

u

y

ết

h

a

y

k

ểum

ẫ

u.C

á

c

ự k

iệ

k

h

ô

hểtự

h

á

ô

ênc

h

ú

gc

ầ

nđượcg

ả

imãqua

l

ă

gk

ín

hý

ưở

, vìn

h

ận

h

ức

d

ựa

rênquann

ệm.

Khoahọc

l

àsựkếthợp

u

y

ệt

v

ờ

ữ

a

ố

l

ệuvà

l

ýthuyết

–

ữa

h

ậ

hứcvàquann

ệm–chúngcùngnhau

ạo

h

ành

ề

ả

v

ữngchắc

c

ủa

kh

ahọc,công

c

ụmạnhn

hấ

tcon ngư

ờ

itạo

a

hằmtìmh

ểusự

v

ậ

h

à

nhcủa

hếg

ớ

.Nếu

k

h

ô

cò

á

c

hrời

l

ýt

h

u

y

ết,quann

ệm

vớ

isốl

ệu,

hận

h

ức

−16−

c

h

ú

a

ẽ

đ

ạ

đ

ế

c

á

ch

nh

ì

hậ

kháchquan

c

ủa Archimede–nh

ì

ằ

đ

ô

ắ

c

ủa

Ch

ú

a–

v

ềb

ả

nthânvà thế

ới.

Trongc

u

ốnsá

c

hnàytôisẽph

ả

á

c

ộtquanđ

ểm

đ

áng

mỉamai

c

h

ằ

ngD

a

w

v

àhọct

h

uy

ếtc

ủ

aôngkhô

g có

c

h

ỗ đ

ứ

l

ĩ

nh

vự

ckhoahọc

x

ãhội,

đ

ặ

cb

ệt

k

h

h

iê

ncứu

v

ềhà

hvixãhội

v

à

k

h

ế

củ

a

c

gư

ờ

i.

Tr

k

h

h

ều nhàk

h

oahọck

ị

c

h

li

ệtp

h

ả

đ

ối

vi

ệc

đ

ưa

Thu

y

ế

sán

ạ

ohay

T

h

u

y

ế

h

ế

tkế

thôn

h

2

v

à

ả

ngd

ạ

ytrongg

ờSi

h

h

ọ

c tạic

á

ct

ư

ờ

cô

,

đ

ồ

gth

ờ

đ

iên

đầ

uvìt

ì

nht

ạnggiáo

d

ụ

c

k

h

ahọct

hả

h

ạ

ivà

ốl

ư

ợ

ítỏi

h

ữ

ư

ời

c

hấ

h

ậ

n họct

h

uy

ếtcủa D

ar

w

(c

h

ưa

đ

ầy

ộ

tnửa

d

ânsố

M

ỹ

v

ào sựt

ếnh

ó

ac

ủ

aconn

gư

ời),

h

ầ

uhếtcácnhàkh

a

h

ọc

k

h

á

c–

c

h

ủ

y

ếulàcácnhàkhoa

h

ọcxãh

ộ

i–

đ

ãlênánb

ằ

ấ

tcảm

x

ú

cmãnhl

ệtdành

c

hoĐ

ấ

gsá

ạ

h

ằ

c

h

ống

l

ạ

inỗ

l

ực đưa

ư

ưở

iến

h

ó

avàocác

l

ĩ

h

v

ực k

ht

ế

,

x

ãhộivà

â

l

ý

.

G

ờđ

â

y

c

h

ún

a

c

ó

hể

h

iể

u

uyênnhânc

ủ

a

ự

h

ả

đ

ối này– ch

í

hsựcân

ằ

h

u

yếtt

ếnhóavà

c

á

cquan đ

iể

c

ựcđoan

v

ềdi

uy

ền

đ

ãd

ẫ

nđ

ế

hữ

c

u

ộc

ha

h

á

t ngư

ờ

h

ểun

ă

í

uệt

ạ

iM

ỹ

,

v

à

k

h

ếnĐứcQ

u

ố

cxãt

ạ

ora

T

h

u

y

ế

ư

us

h

3

-ng

u

ồngốccủasựt

h

ả

á

tngư

ờ

D

T

h

ái.

2

T

h

u

y

ế

án

ạ

o(C

eat

sm)làhọc th

u

yết

c

h

ủ

đ

ạoc

ủ

aThiênchúagi

á

,

ch

o rằ

gThiênchúat

ạ

a

th

ếgi

ới

.

Thu

yết

h

ế

tkế

h

ô

h

I

l

li

De

đ

ư

ợ

cđ

ư

aranh

ữ

ngnăm19

8

0t

ế

ụ

c

khẳ

đ

ị

hđ

ề

unà

y

.Thiênchúagi

á

o k

ị

chl

ệ

hả

đ

ốiTh

u

y

ế

ế

h

ó

a

Ev

l

u

ionT

h

ry

)c

ủ

aDa

w

nvàởnh

ều n

ơ

i,

h

ọ

cthu

y

ế

t này

v

ẫ

ịc

ấ

iả

ng d

ạ

yth

y

ê

u

c

ầ

u

c

ủ

aN

h

àt

h

ờ

.

3

Thu

y

ế

ư

u

nh

E

u

c

h

á

h

ừ

qu

a

đ

ể

c

ự

c

đoa

v

ề

d

uy

ền

.

H

itl

ừ

tu

y

ê

ốn

h

iề

u

l

ầ

:

“

Chú

a

hả

ạ

a

ộ

a

c

ấ

ư

u

v

ệ

hất

,

c

ók

h

ả

nă

h

ố

ị

h

iề

u

th

ế

k

ỷ

.

Độ

qu

â

c

ủ

a

c

h

ú

a

hả

đượ

c

l

ự

a

c

họ

ê

−17−

Do

đ

ó,cácnhàk

h

oa

h

ọc

x

ãhộisau

Th

ế

ch

ến

I

I

đ

ãp

h

ả

đối mọiý

ư

ở

d

ù

qu

a

nđ

ểmt

ếnhóađể

hi

ê

cứ

uh

à

nhvi con

gư

ờ

i,và

c

h

ỉtậptrung

đ

ưa

a

h

ữ

ải

h

íc

h

h

iê

nvề vănhóa

-

x

ã

h

ội.

Tôi

c

ũ

ngsẽtranhl

u

ậnvềh

ọ

c

h

u

y

ế

C

ư

ờ

k

nh

ế

,

x

co

ư

ờ

h

ư

h

ữ

hực

hểkinhtếvô

c

ùngd

u

ylý,có

tí

htư

l

ợivà

ựdoý

c

híl

u

ônsốngíchk

ỷ

,

c

h

ạyth

ol

ợ

í

c

htối đa

v

àb

ếtcáchđưa

a

l

ựac

h

ọnh

ệuqu

ả

.

K

h

iquanđ

ểmt

ến hóavàcáclý

h

u

y

ết

âmlýhọc

h

ện

đ

ạiđư

ợ

c

ửd

ụ

ngđể nghi

ê

cứ

uhànhviconn

ườitrênt

h

ị

ườ

,

c

h

ú

asẽ

hấy họcth

u

y

ết

C

ư

ờ

ki

h

ế–hòn

đ

át

ả

gc

ủ

akinh

ế học tru

y

ền

hống–

h

ườngsai

l

ầmvàthi

ế

u

h

u

yế

h

ụ

c

ột

cách

đ

á

ế

c

.

Hó

a

ra

,

co

ư

ờ

ilànhữ

h

v

ậ

c

ựckỳb

ấ

tduy l

ý

,và nh

ữ

gc

ả

x

ú

c

âuth

ẳ

m,vôthứcđư

ợ

c

ếnhóa

c

ù

ng thờigi

a

nvĩnhh

ằ

c

h

hối

c

gười

nga

ằ

h

ậmchí nh

ều

h

ơ

v

ớ

inhữnglogic

v

à lý

íhìnhthành

rongthế

ớ

h

ệ

đạ

i.

Qua

đ

iể

h

ứ

a

tô

k

h

ôn

đ

ồ

ì

h

,

v

ố

đư

ợ

c

nh

à

ử

h

ọ

c

ư

ờ

An

h

Th

a

Car

l

yl

đ

ư

a

a

1849

,

xe

kin

h

ế

h

ọ

c

nh

ư

ộ

“

k

h

a

h

ọ

c

ả

đ

ạm”

.

S

u

ố

ộ

h

ế

k

ỷ

ưỡ

sau

đó

,

h

ầ

u

h

ế

mọ

ườ

đ

ề

u

h

ĩ

v

ề

kin

h

ế

h

ọ

c

h

ư

th

ế

,

c

h

ỉ

h

ấ

y

ó

l

à

mộ

lĩ

h

vự

c

lo

a

y

h

a

y

h

ữ

ô

hìn

h

oán

h

ọ

c

,

h

â

í

c

h

à

ch

í

h

v

à

x

co

ư

ờ

v

ề

ặ

l

ý

h

u

y

ế

ố

h

ư

h

ữ

c

ỗ

má

y

c

ự

c

k

ỳ

d

u

y

l

ý

v

à

í

c

h

k

ỷ

.

T

h

ự

c

ế

,

uyê

tắ

c

c

ủ

a

họ

c

thu

y

ế

ư

u

h

,

đ

ể

h

ọ

v

à

co

cá

ở

thà

nh

tầ

lớ

qu

ý

tộ

c

c

ủ

a

h

ệ

ạ

v

à

ư

ơ

lai

,

kh

ô

ch

ỉ

ở

ư

ớ

c

Đứ

c

à

trê

toà

h

ế

ớ

i".

−18−

kh

x

x

é

c

ả

a

qua

điể

này

,

c

h

ún

a

ẽ

hấ

y

kin

h

ế

h

ọ

c

k

h

ô

h

ề

ả

đ

ạ

.

T

ướ

c

h

ế

,

ó

đ

an

ả

qu

a

c

u

ộ

c

c

á

c

h

ạ

v

ĩ

đ

ạ

nh

ấ

k

ể

ừ

k

h

đư

ợ

c

Ada

Sm

h

đ

ặ

ề

ó

v

à

nă

177

6

ằ

á

c

h

ẩ

S

ự

à

u

c

ó

c

ủ

a

cá

c

q

u

ố

c

a

.

S

ự

gia

tho

a

vớ

c

á

c

l

ĩ

h

vự

c

kh

á

c

đ

ã

h

ổ

là

ó

ớ

v

à

ô

k

h

a

họ

c

c

ũ

k

ỹ

nà

y

,

h

ìn

h

h

àn

h

ê

k

h

ế

h

ọ

c

ế

hóa

,

kin

h

ế

h

ọ

c

h

ỗ

hợp

,

k

h

ế

h

ọ

c

h

à

h

v

,

kin

h

ế

h

ọ

c

hầ

kin

h

v

à

ộ

k

h

á

iệ

tô

gọ

l

à

kin

h

ế

h

ọ

c

đ

ạ

đ

ứ

c

.

T

h

ứ

hai

,

qua

ọ

hơ

,

c

người

,

cá

c

d

an

h

h

ệ

p,

c

á

c

qu

ố

c

a

luô

c

ó

ố

qua

â

sâ

u

ắ

c

v

ề

à

c

h

ín

h

.

V

ề

h

ư

ơ

diệ

nà

y

,

k

h

ế

h

ọ

c

kh

ô

h

ề

ả

đ

ạ

.

H

ã

y

h

ử

xế

ha

ngư

ờ

c

ấ

ế

v

à

h

a

ư

ờ

ả

h

ủ

v

à

c

ù

ộ

h

òng

,

đ

ề

ngh

ị

h

ọ

ran

h

l

u

ậ

ò

h

ẳ

v

ề

c

á

c

vấ

đ

ề

kinh

ế

h

ư

c

h

ă

só

c

ứ

c

k

h

ỏ

toà

c

ầ

u

,

ư

h

â

c

un

c

ấ

dị

ch

v

ụ

côn

c

ộ

,

lợ

i–

h

ạ

c

ủ

a

vố

h

ỗ

ợ

ư

ớ

c

à

,

hay

h

ữ

ư

u

điể

tư

ơn

đố

c

ủ

a

v

iệ

c

đ

án

h

thu

ế

ngan

bằ

và

đ

án

h

h

u

ế

l

ũ

y

ến

,

ạ

ẽ

h

ấ

y

k

h

ôn

kh

í

ra

h

luậ

ở

nê

nón

ỏ

c

h

ứ

khôn

h

ề

ả

đ

ạ

m.

Ø 

Ø 

Ø

Tôi

đ

ã

d

àn

h

am

ư

ơ

ăm

ngcuộc

đ

ờ

h

iê

c

ứukhoa

họcđểt

ì

mh

ểunhững

v

ẫ

nđề

gâ

y

a

h

c

ã

h

ư

ếnhóa,

á

thế,sựnóngl

ê

ntoàn

c

ầ

u,t

h

ả

á

t,phânb

ệ

c

h

ủ

ngtộc

q

u

a

c

h

ỉ

ốIQ,

h

â

iệ

c

hủ

ộctrong

h

ể

h

ao

,

ph

â

ệ

ớ

tí

hquak

h

ả

ă

h

ậ

hứ

c

,

h

ữ

ả

h

uy

ết

v

ề

â

ư

u

đ

ằ

sau

cá

c

ự

k

ện

Tr

â

C

h

â

u

C

ả

ng,

11

h

áng

9

,

v

ụ

á

á

−19−

J

F

K,

RFKvàM

L

K

4

,

cá

c

l

ạ

d

ư

ợ

c

hẩm

h

a

ythếvà

ổsung,

sựđ

ầ

u

h

aichu

yể

nk

ếpvàcả

v

ề

C

húa

ờ

,

ô

á

.

T

ô

h

ậ

thấy

khibị

c

h

ọc

ậ

,

ki

h

ếhọc

c

ũ

d

ễ

x

ú

c

đ

ộ

k

h

ô

h

uakémgìcáckh

a

h

ọck

h

ác.Nếu

c

ần

ựđ

án

h

á

k

h

ách

quan

v

ề

cá

c

ựv

ệc–

hất

l

àk

h

icác

ựv

ệc

k

h

ô

h

ể

ự

h

át

ngô

n–

chún

a

c

ó

h

ể

đế

vớ

ki

nh

ếhọc.

S

ực

ầ

h

ết nghi

ê

c

ứuquyl

u

ật

v

ề

h

àn

h

v

c

ư

ờ

ki

h

ế

c

ũ

ố

h

ư

v

ệc

cá

c

nh

àv

ậ

l

ý

,h

ó

ahọc,si

hhọc

h

ả

ingh

ê

c

ứucácquyl

u

ật

ự

h

ê

v

à

ởikinh

ếhọc

l

à

l

ĩnh

v

ựcđư

ợ

c h

ầ

uhếtmọingư

ờ

id

à

nh

ì

h

c

ả

m,khinghiên

c

ứunóchúng

a p

h

ả

icốgắ

kh

ô

ch

ế

ễu,thanph

ềnhaykhinh

ỉnhững

hà

h

v

c

ủ

aconn

ư

ờ

à

h

ả

ithấuh

ểuchú

g.

C

hophéptôi

iả

h

íchlýdotôi

ư

ớ

c

c

hâ

v

ào

l

ĩnh

vự

cn

à

y

.

G

iữ

a

hữngn

ă

1

9

7

0

,

hời

đ

ểm

à

he

ự

d

ođang

h

ắ

h

ế

rên

l

ĩ

hvựch

ọ

c

h

u

ậ

,

ô

rở

h

àn

h

h

v

ên

Đ

ạih

ọ

c Peppe

d

ne–

ộ

ư

ờ

đ

ạih

ọ

c

C

ô

iá

h

k

h

uynh

hư

ớ

ảo

h

ủ

.

T

ô

iđ

ăn

gký

v

à

đâ

y

v

ìbản

h

â

ô

h

đ

ạ

o Thiênc

h

ú

agi

á

odòngPhúcâ

,cónguyện

v

ọ

ở

thành

ả

vi

ê

đ

ạ

ih

ọ

c

,

v

à

hầnh

ọ

c

c

ó

l

ẽlà

lĩ

hv

ự

cp

h

ùh

ợ

h

ấ

t vì

Đ

ạih

ọ

c

P

epperdinecóKhoaTh

ầ

nhọc

rấ

ổi

tiế

v

ệc ngôi

ư

ờ

ngđ

ặ

ê

nnh

ữ

ọ

đ

ồ

iMalibuk

hổ

ngl

ồ

,

h

ìnra Thái

B

ì

h

D

ươ

gcũngkhông

h

ềgì

.Tôi

ớmb

iế

tđểtrở

h

à

h

ếnsỹ

hầ

nh

ọ

c

,cần

hải

h

àn

h

h

ạ

ố

ntử

gữ–

H

rew,

H

4

Vụ

á

á

J

F

K

,

R

F

K

v

à

ML

K

:

V

ụáms

á

T

ổ

th

ố

g Mỹ

Jo

h

nF.

Ke

nned

y

vào

năm

196

3tạiDall

a

sbangTe

x

a

V

ụ

á

át

T

h

ượ

h

ị

ĩ

R

F

.K

dy năm19

6

8

V

ụ

á

á

M

a

L

u

the

K

g,n

ă

m196

8

.

−20−

Lạp,LatinvàXyri.

Vớ

itô

,

h

ọct

ếng TâyBanNhađã đủ

khó k

hă

,

hế

nê

nsự

l

ựa

c

h

ọ

h

ề

hi

ệp

à

y

qu

ả

l

à

k

hôn

ổ

n. Khic

á

cthầy

c

ảnhbáo

ô

v

ềtư

ơn

la

ờ

ị

tc

ủ

a

àn

ht

h

ầ

n h

ọ

cvàchamẹ

ắt

đ

ầu

l

ol

ắ

khôn

iết

a

u n

à

y

ô

isẽk

ếm s

ố

ằ

ngnghề

gì

,

ô

qu

y

ết

đ

ịnhchu

y

ển

san

l

ĩ

hvực

â

lý

h

ọ

c,n

ơ

ô

k

há

h

á

hữ

ô

gữc

ủ

akhoa

h

ọcvà

đ

ã thànhcôn

.Thầnh

ọ

cd

ự

a

ê

h

ữn

gcâuhỏi

l

c,tra

hlu

ậ

ếthọc

v

à ph

ả

ệ

nvăn

c

h

ư

ơ

.

Kh

ahọc

l

ạidựa

v

ào nhữngdữ

l

ệuk

h

ngh

ệm,p

hâ

í

chth

ố

ngkêvà

x

â

ydự

lý

h

u

y

ết.V

ớ

l

ố

itưduyc

ủ

a

ô

i,khoa

h

ọ

c

h

ùh

ợ

phơnnhiề

u.

Tôib

iế

tđếnkinh

ế

họ

c

l

ần

đ

ầu

ê

v

à

ăm

c

u

ố

đ

ại

h

ọ

c,

k

h

h

ấ

y

h

ềusi

hvi

ê

ntrongkhoaTâmlýcùngđọc

ộ

tc

u

ố

sáchdàycộp

a

ên

A

la

nhú

v

a

,

tác

ph

ẩmcủa

ể

u

h

u

y

ết

gia

-

iết

a

A

yn

R

a

d

.

T

ô

c

h

ưatừngnghe

ênc

u

ốn sáchc

ũ

h

ư

á

c

ả

,vảl

ạ

đ

ộdàiđ

á

g sợ

c

ủa

ó

k

h

iế

ô

i nh

ều

h

án

l

iền

k

iê

quyế

ttránhxa

ất

c

hấpb

a

l

ờ

i tán dư

ơ

,

c

hođếnkhisứcép

x

u

q

uanhkh

ến

ô

ễn

c

ưỡ

c

ầ

ó

l

ê

.

K

hó

k

h

ăn

v

àk

ên

h

ẫ

l

ắ

ô

ới

v

ư

ợ

qu

ađ

ư

ợc mấyt

ămtrang đầu

ên

,cũnglàlúccâuchu

y

ện

v

ề

c

h

à

ai

bíẩndámlàmn

ư

đ

ộngcơcủa

hếg

ới

h

ự

c

ự

l

ô

cu

ốntôi,

k

h

iến

tô

sa

ymêl

ư

ớ

qu

a

h

àn

à

tra

sá

c

h.

G

ố

h

ư

h

ều

ư

ờ

i,tôi

đ

ánhgiárấtcaot

á

cphẩm

Atlas

h

ún

vai

.

N

ăm

1991,

Thưv

iệ

Qu

ốc

h

ội

hốih

ợ

vớ

C

â

u

l

ạ

c bộCuốn

sá

c

h

c

ủ

a

h

á

iếnhànhk

h

ả

osát

đ

ộc

ả

v

ề

nh

ững

c

u

ốnsách“

ạ

ên

ự

k

h

á

c

ệ

”

c

uộc

đ

ờ

ihọ.

K

ết

q

u

ả

,

Atlasn

h

únv

a

x

ế

h

ứ

h

a

c

h

ỉ

sa

u

Ki

h

T

h

ánh

.

T

ếtlý

c

h

ủ

h

ĩakháchquan

c

ủ

aRand

d

ựatrên

ốnngu

yê

ắc

c

ơ

ả

n:

−21−

(1)

Siêu

h

ì

hl

u

ậ

:

T

h

ựctế

k

h

ác

h

q

u

a

2

)N

h

ận

hức

l

u

ậ

n:

Lý

l

ẽ

(3)

Đ

ạo

đ

ứcl

uậ

n:T

í

nh

ưl

ợ

i;(4)C

h

í

ht

ị

l

u

ậ

n:Tư

ả

c

h

ủ

ghĩa.

C

hodù g

ờđ

â

y

ô

kh

ô

c

ò

đ

ồngt

ì

nh

v

ới

v

ệcbà

coit

í

h

ư

lợ

l

à

đ

ặcđ

ểmc

ủ

aph

ạ

m trùđạo

đ

ức

k

h

ah

ọ

c

đ

ã

c

h

ỉ

õ

,ngo

à

ití

hích

k

ỷ

,bon

c

h

,

hamlam,ch

ú

ngta

c

ò

ncó thểdi

d

ư

ỡ

đ

ức

v

ị

h

a,

h

h

ầ

nh

ợ

á

c

v

ànhân

á

,cuốn sáchc

ủ

aRand

hực

ựđãđưa

ô

iđến

c

hâ

ời

ộ

glớnc

ủ

a ki

h

d

a

h,thịt

ư

ờ

ngvàkinh

ếhọc.

Tôikhôngdámchắc

l

ệu

hững

át

ị

c

ủ

akinh

ếhọc nghi

ê

cứ

ut

h

ị

ư

ờ

ự

d

v

à

ự

k

hắt

k

h

v

ề

tà

c

h

í

h

đ

ã t

h

u

yế

h

ụ

ctôitinvàotínhc

h

ân

x

á

c

c

ủ

a

c

h

ú

h

a

y

d

ô

có

h

iênhư

ớ

gtươ

gh

ợ

v

ới

hế

ớ

q

uann

à

y

.

C

ó

l

ẽ

l

à

c

ả

h

a

, dù

ạnn

h

ĩ

h

ến

ào

.

C

hamẹ

ô

ic

h

ín

hlà

h

ữ

ư

ờ

v

ô

c

ù

k

h

ắ

k

h

v

ềtàich

í

hsong

lạ

h

ế

t sức

ựdo

v

ềm