Thời gian trôi đi rất mau, đã tới lúc chủ tôi ra tù. Tôi vừa vui mừng đồng thời vừa bối rối.

Càng xa Tu-lu-dơ bao nhiêu ý nghĩ này càng giày vò tôi bấy nhiêu. Đi thuyền như thế này thì thích thật nhưng lại phải đi bộ quay về suốt chặng đường đã trôi qua trên mặt nước.

Cái đó sẽ ít thú vị hơn, không còn giường êm, không còn bánh kem bánh ngọt.Không còn những buổi tối ngồi quanh bàn nữa.

 Nhất là phải xa bà Mi-li-gơn và Ac-tơ, từ bỏ lòng thương mến của họ, mất họ nữa. Phải từ bỏ tình yêu thương của những ngườiấy, phải mất họ như mất má Bác-bơ-ranh vậy. Vậy ra tôi chỉ yêu thương và được yêu thương để phải xa lìa một cách phũ phàng, những người tôi cứ muốn sống suốt đời bên cạnh. Không còn gì có thể níu giữ họ hay sao?

 Ý nghĩ này là bóng mây duy nhất trong những ngày xán lạn này.

Một hôm tôi quyết định báo cho bà Mi-li-gơn biết điều làm tôi bận lòng và hỏi bà theo bà thì mất bao nhiêu ngày. Để chúng tôi trở về Tu-lu-dơ vì tôi muốn có mặt ở cổng nhà tù đúng lúc chủ tôi bước ra.

Nghe nói đến ra đi Ac-tơ kêu lớn:

- Tôi không muốn Rêmi đi!

Tôi trả lời là tôi không được tự do, tôi thuộc về chủ tôi. Bố mẹ tôi đã đem tôi cho thuê nên tôi phải tiếp tục theo giúp việc chủ tôi khi ông cụ cần đến. Tôi nói đến bố mẹ tôi nhưng không nói rõ là không phải bố mẹ đẻ. Vì nói như vậy thì lại phải thú nhận rằng tôi chỉ là một đứa trẻ được người ta bắt đem về nuôi.

- Mẹ ơi, phải giữ Rêmi lại. - Ac-tơ nói tiếp.

Ngoài việc học hành ra, Ác-tơ được bà mẹ nuông chiều, nó muốn xoay bà thế nào bà cũng xuôi theo. Bà Mi-li-gơn trả lời

- Mẹ thì mẹ rất sung sướng được giữ Rêmi, bà Mi-li-gơn nói, con đã kết bạn với anh ấy rồi mà, mẹ cũng rất mến anh ấy, nhưng muốn giữ anh ấy lại cần hai điều kiện: Việc đầu tiên là Rêmi phải muốn ở cùng chúng ta đã...

- À! Rêmi thì muốn lắm chứ. - Ac-tơ ngắt lời.- Có phải không Rêmi? Anh không muốn trở về Tu-lu-dơ chứ?

- Việc thứ hai. - Bà Milligan nói tiếp không đợi tôi trả lời.- Là chủ anh ấy từ bỏ quyền giữ anh ấy.

- Hỏi Rêmi, hỏi Rêmi cái đã. Ac-tơ theo đuổi cái ý nghĩ của nó, ngắt lời mẹ. 

Dĩ nhiên cụ Vi-ta-li là một người chủ tốt đối với tôi rồi và tôi biết ơn sự săn sóc cũng như những bài học của cụ, nhưng không thể so sánh cuộc đời sống bên cụ với cuộc đời mà bà Mi-li-gơn đề nghị với tôi. Mặt khác, tôi thú nhận như này không phải là không hối hận; "Không chỉ đem so sánh tình yêu thương của tôi đối vói cụ Vi-ta-li với tình yêu thương mà bà Mi-li-gơn và Ac-tơ đã gây nên trong tôi. Khi tôi nghĩ như thế thì tôi tự bảo rằng tôi yêu chuộng những người mới quen ấy hơn cụ Vi-ta-li là không tốt. Nhưng dù sao việc nó như thế đấy, tôi yêu thắm thiết bà Mi-li-gơn và Ac-tơ. Bà Mi-li-gơn lại tiếp

- Trước khi trả lời, Rêmi phải suy nghĩ đã. Mẹ không đề nghị một cuộc sống chỉ vui, chỉ đi chơi mà là một cuộc sống lao động. Phải học, phải theo Ac-tơ trong học hành, phải cân nhắc lợi hại so với cuộc sống tự do trên những con đường lớn.

- Thưa bà, tôi nói, có gì mà phải cân nhắc, cháu đảm bảo với bà như vậy, cháu thấy ngay giá trị lời đề nghị của bà là thế nào.

- Đấy mẹ xem! - Ac-tơ reo lên. - Rêmi muốn mà.

Rõ ràng là tôi vừa làm cho Ac-tơ hết lo sợ. Khi mẹ nó nói đến học tập và sách vở, nó lo lắng ra mặt. Nếu tôi từ chối thì sao? Nó vốn dĩ sợ sách. Cho nên nó cũng lo tôi ngại sách mà từ chối, chắc nó lo tợn lắm. May sao tôi lại không sợ cái ấy. Sách không những không làm tôi sợ hãi mà ngược lại, nó còn quyến rũ tôi. Thật ra tôi mới biết đến sách ít lâu nay thôi. Những sách đó làm tôi thích thú hơn là phiền lòng. Cho nên, để nghị của bà Mi-li-gơn raatssung sướng. Tôi hoàn toàn thành thật khi cảm ơn bà về tấm lòng hào hiệp đó. Nếu cụ Vi-ta-li đồng ý thì tôi sẽ không phải rời bỏ chiếc thuyền "Thiên Nga" này, không phải từ bỏ cuộc sống dễ chịu này, không phải xa lìa Ac-tơ và mẹ của nó

- Bây giờ, bà Mi-li-gơn nói tiếp, ta cần phải có được sự thỏa thuận của chủ anh ấy, vì vậy mẹ sẽ viết thư cho cụ để cụ gặp chúng ta ở Xết-tơ vì chúng ta không thể quay lại Tu-lu-dơ được. Mẹ sẽ gửi tiền tàu xe và giải thích cho cụ tại sao chúng ta không thể đi tàu hỏa. Mẹ mong cụ sẽ tới theo lời mời của chúng ta. Nếu cụ chấp nhận những đề nghị của mẹ, mẹ vẫn còn phải thỏa thuận với cha mẹ Rêmi nữa, họ phải được hỏi ý kiến.

Mấy lời sau cùng này làm tôi cay đắng trở lại thực tế đau buồn từ giấc mơ mà tôi đang bay bổng.

Sự thật thế là bùng nổ. Tôi rụng rời. Bà Milligan nhìn tôi ngạc nhiên muốn tôi nói ra nhưng tôi không dám trả lời những câu hỏi của.bà. Bà lại tưởng tôi lo lắng về việc chủ tôi sắp tới nên không gặng hỏi nữa.

May thay đã sắp đến giờ đi ngủ tôi có thể vào buồng suy nghĩ và sợ hãi. Và sau khi đã nghĩ đi nghĩ lại hàng trăm lần cùng một ý nghĩ, sau khi đã chấp nhận biết bao cách giải quyết mâu thuẫn lẫn nhau, tôi dừng lại ở cách thuận tiện nhất: để mặc nó đến đâu thì đến, cái gì đến với tôi tôi đành chấp nhận.

Ba ngày sau khi gửi thư đi bà Milligan nhận được trả lời. Cụ Vitalis viết vài dòng nói là rất hân hạnh được đến theo lời mời của bà, thứ bảy sau cụ sẽ đến trên chuyến tàu hai giờ chiều.

Tôi xin phép bà Milligan ra ga, đem theo lũ chó và Joli - Coeur. Chúng tôi đợi tàu đến.

Bọn chó đứng ngồi không yên, chúng cảm thấy có cái gì đó, còn tôi, tôi vô cùng xúc động.

Trong tâm hồn dốt nát của tôi bao đấu tranh mâu thuẫn với nhau đang diễn ra.

Chính lũ chó báo cho tôi biết tàu đã đến và đánh hơi thấy chủ tôi. Bỗng nhiên tôi thấy mình bị kéo đi và vì không chuẩn bị, chúng thoát khỏi tay tôi. Chúng chạy và sủa lên mừng rỡ, ngay lập tức tôi thấy chúng nhảy quanh cụ Vitalis vừa xuất hiện trong trang phục mọi khi. Nhanh hơn các bạn, Capi lao vào vòng tay chủ tôi trong khi Zerbino và Dolce bám riết vào chân cụ. Đến lượt tôi tiến tới, cụ Vitalis đặt Capi xuống đất ôm siết lấy tôi trong hai cánh tay và lần đầu tiên vừa ôm hôn tôi vừa nhắc đi nhắc lại:

- Tội nghiệp, con yêu dấu tội nghiệp của ta.

Chủ tôi vốn không phải người khắc nghiệt nhưng cũng không bao giờ thích vuốt ve mơn trớn, tôi không quen với những thể hiện tình cảm yêu thương trìu mến như thế nên cảm động quá, mắt tôi ngập lệ.

Tôi thấy cụ già đi trong nhà tù, lưng còng xuống, mặt xanh xao.

- Con thấy ông thay đổi, đúng không? Nhưng bây giờ thì sẽ khá lên thôi.

Rồi cụ đổi đề tài:

- Bà mà viết thư cho ông đó, con biết bà ta trong hoàn cảnh nào?

Tôi kể lại cụ nghe chuyện gặp gỡ của chúng tôi. Tôi kể thật dài vì sợ đến hồi kết thúc phải đề cập tới vấn đề làm tôi đang hết hồn vì từ lúc này không bao giờ tôi có thể nói với chủ tôi là tôi muốn ở lại với bà Milligan nữa. Nhưng tôi chưa phải thú nhận chuyện này, kể chưa xong thì chúng tôi đã tới khách sạn bà Milligan ở. Hơn nữa cụ Vitalis cũng không nói gì với tôi về bức thư của bà Milligan, cũng không nói tới những lời đề nghị mà bà sẽ phải nói với cụ.

- Cho ông biết số buồng của bà ấy còn con ở lại đây với lũ chó và Joli - Coeur.

Tại sao cụ Vitalis không muốn tôi tham dự cuộc nói chuyện với bà Milligan? Chưa tìm được câu trả lời thì tôi đã thấy cụ quay về.

- Con đến tạm biệt bà đi, cụ bảo tôi, mười phút nữa ta sẽ đi.

Tôi ngần ngừ, mặc dầu cảm giác về quyết định đó làm tôi ngã ngửa.

- Thế ra con chưa hiểu sao? - Cụ nói.

Chưa bao giờ cụ có thói quen nói xẵng với tôi. Tôi đứng dậy.

- Cụ nói là... - tôi hỏi.

- Là con có ích đối với ông, ông cũng có ích với con, và ông không muốn bỏ con.

Vào buồng bà Milligan tôi thấy Arthur đang khóc còn mẹ nó đang cúi xuống an ủi nó.

- Rémi, có phải anh không đi không? - Arthur kêu lên.

Bà Milligan trả lời thay tôi, giải thích là tôi phải vâng lời.

- Chủ cháu thực sự yêu thương cháu Rémi ạ, cháu giúp ích được cho cụ nhiều. Hơn nữa lời cụ nói là lời của một con người lương thiện. Cụ nói như thế này để cắt nghĩa lời từ chối của mình: "Tôi yêu thằng bé này, nó cũng yêu tôi, bài học khắc nghiệt của trường đời học được ở bên tôi đối với nó sẽ có ích hơn tình trạng đầy tớ giả danh mà bà dành cho nó dù bà không muốn. Bà sẽ đem lại cho nó học vấn, giáo dục, tạo nên trí tuệ nó nhưng không tạo được tính cách cho nó. Nó không thể là con trai bà. Nó sẽ là con tôi. Tôi, tôi cũng sẽ dạy dỗ cháu." - Con không muốn Rémi đi! - Arthur kêu lên.

- Nhưng anh ấy phải đi. - Mẹ nó trả lời.

Tôi bèn lại gần Arthur, ôm nó trong tay và hôn nó nhiều lần, đặt trong những cái hôn đó tất cả tình cảm của tôi đối với nó. Rồi, rứt ra khỏi cái siết chặt của nó tôi tới chỗ bà Milligan, cầm lấy bàn tay bà mà hôn..Bà hôn tôi trên trán. Thế là tôi đứng ngay lên và chạy ra cửa:

- Arthur, anh sẽ yêu em mãi mãi! - Tôi vừa nói vừa thổn thức làm giọng tôi bị ngắt quãng.

- Còn bà, thưa bà, cháu sẽ không bao giờ quên bà!

- Rémi! Rémi! - Arthur kêu.

Nhưng tôi không nghe thêm nữa, tôi đã chạy ra ngoài.

Một phút sau tôi ở bên chủ tôi.

- Lên đường! - Chủ tôi nói.  
Chúng tôi theo con đường Phờ-rông-ti-nhăng ra khỏi thành phố Xết-tơ.
Thế là tôi đã từ biệt người bạn đầu tiên của tôi để lại lao vào cuộc phiêu lưu.
Nếu tôi không phóng đại hậu quả của một thành kiến xấu xa để rồi hoảng hốt vì sợ sệt, thì tôi đã có thể tránh được cuộc sống bấp bênh cay đắng ấy