Cuộc sống của ngườI lái đò sông Đà là một cuộc chiến đấu hằng ngày . VớI ngừơi chiến sĩ trên chiến trường , giờ phút ác liệt nhất là lúc đánh gíap lá cà , lúc công đồn , hạ lô cốt đốI phương . VớI ngườI lái đò Sông Đà , đó hính là lúc leo ghềnh , vượt thác . Miêu tả cuộc chiến đấu này , Nguyễn Tuân đã tung ra một độI quân ngôn ngữ thật hùng hậu , đa dạng , biến ảo thần kì vớI liên tục những phép tu từ vô cùng sinh động : so sánh ngầm , nhân hóa , cường điệu … Câu chữ tuôn chảy ào ạt , điệp điệp trùng trùng , gốI lên nhau , nốI theo nhau dâng lên cao , hạ xuống thấp , rồI lạI lên cao , lên đến cao trào … Hình tượng dòng sông , ngọn thác , con ngườI cứ nhấp nhô , sôi sục trong dòng chảy của văn chương , cứ dạt dào , ào ạt trong thanh âm của chữ nghĩa , như một dàn giao hưởng khổng lồ , như một dàn giao hưởng khổng lồ , như một bức tranh hòanh tráng . Nhà văn đã dụng tâm diễn tả cuộc chiến giữa ông lái đò vớI dòng sông theo hướng thọat đầu tưởng như hai bên không cân sức . Để tiếp ông khách không vừa này , sông Đà “ bày thạch trận trên sông ” vớI một thế trận bài bản theo kiểu binh pháp Tôn Tử : cửa tử , cửa sinh , đánh vu hồI , đánh du kích , đánh mai phục , đánh giáp lá cà …Quanh con ngườI đơn độc , “ mặt nước hò la vang dậy … , ùa vào mà bẻ gãy cán chèo . Sóng nước như thể quân liều mạng vào sát nách mà đá trái mà thúc gốI vào bụng và hông thuyền . Có lúc chúng độI cả thuyền lên . Nước bám lấy thuyền như đô vật túm thắt lưng ông đò đòi lật ngửa mình ra giữa trận nước vang trờI thanh la não bạt ” , sóng thác còn “ đánh đến miếng đòn độc hiểm nhất , cả cái luồng nước vô sở bất chí ấy bóp chặt lấy hạ bộ ngườI lái đò ” , “ đánh hồI lùng , đánh đòn tỉa , đánh đòn âm vào chỗ hiểm … ” Vậy mà đốI địch lạI , ông đò có những gì ? Một chiếc thuyền mỏng mảnh , trên đó , con ngườI thật nhỏ bé biết bao giữa luồng thác đang giận dữ , hai tay ghì níu lấy mái chèo , “ hai chân vẫn kẹp chặt cuống lái ” , “ mặt méo bệch đi ” do “ cố nén vết thương ” . Thế nhưng , ba lớp trùng vi của một “ thạch trận ” đầy cửa tử đã không ăn chết được một con thuyền đơn độc hết chỗ lùi . Các dũng tướng ngày xưa , nếu vào đúng cửa sinh và đánh thốc ra đúng cửa sinh là đốI phương tan tành thế trận . Ông đò của Nguyễn Tuân cũng thế . Giữa cái thế giớI của độc dữ và nham hiểm , thế giớI đầy sức mạnh man dạI và lập lờ cạm bẫy , con ngườI vẫn đủ khả năng tìm thấy luồng sinh . NgườI lái đò của Nguyễn Tuân không có phép màu . Ông cũng không có được sức lực như Thủy Tinh . VớI tư thế của kẻ đã nắm chắc “ binh pháp của thần sông thần đá ” , ông lái đò nhỏ bé sừng sưng hiện lên như một viên tướng trí dũng song tòan trước con thủy quái khổng lồ kia . Cái kinh nghiệm đò giang sông nước , lên xuống thác ghềnh , cái trí tuệ của ngườI lao động đã khiến cho ông lái , dù trong tay vẫn có cây chèo , vẫn có thể phá thành vượt ảI như một chiến tướng bách thắng trong sự nghiệp đấu tranh chống thiên nhiên . Để miêu tả cuộc giao tranh giữa ngườI và thác dữ , Nguyễn Tuân đã vốc tớI ngót 300 động từ để đủ sức ganh tài cùng cơn cuồng nộ Đà giang và trí lực ông lái phi thường . Tần số động từ đậm đặc nhất là ở trường đọan hỗn chiến giữa ngườI và sông nước khiến ngườI đọc nghẹt thở . Cơn cuồng phong động từ xô lên cùng cơn thịnh nộ sông Đà : “ rống lên , nhổm cả dậy , vồ lấy , đánh khúyp , reo hò , thúc , độI , túm , lật ngửa , bóp chặt … ” . Phía ông lái , động từ cũng hợp sức tạo nên thế cưỡI hổ tung hòanh : “ nắm chặt , ghì cương , bám chắc , phóng nhanh , lái miết , đè sấn , chặt đôi , phóng thẳng , chọc thủng … ” . Hai hệ thống động từ đốI chọI , tương phản gay gắt , nhưng vẫn thấy nổI lên thế chủ động , lấn lướt của ông lái đò . Quả là một bức tranh chiến trận hào hùng , ngôn ngữ Nguyễn Tuân hả hê tụng ca con ngườI trong cuộc quyết đấu vớI thiên nhiên để giành sự sống . Trong cuộc chiến gian nguy ấy , con ngườI đã “ không một chút nghỉ tay nghỉ mắt , phảI phá luôn vòng vây thứ hai và thay đổI chiến thuật ” . Nếu chỉ có ý chí kiê cường không thôi thì chưa đủ . Con ngườI phảI có tri thức , có kinh nghiệm để thấu hiểu những khó khăn ấy . ĐốI vớI ông lái đò , ông đã quá “ thuộc ” những ghềnh thác trên dòng ông hiểm trở này . Điều đó tạo cho ông niềm tin vượt qua được những thử thách ấy … ” nắm chặt lấy được cái bờm sóng đúng luồn rồI , ông đò ghì chương lái , bám chắc lấy luồng nước đúng mà phónh nhanh vào cửa sinh , mà lái miết một đường chéo về phía cửa đá ấy ” , rồI ” đứa thi ông tránh mà rảo bơi chèo lên , đứa thì ông đè sấn lên mà chặt đôi ra để mở đường tiến ” . Sự điềm tĩnh , hành động dứt khóat mà ông lái đò vượt qua thế trận của thác nước và đá ngầm , chính là cái điềm tĩnh của một ngườI có tri thức , có kinh nghiệm đứng trước khó khăn của cuộc đờI .

ĐốI vớI ngườI lái đò , hiểm nguy trên dòng sông cũng chính là một phần trong cuộc sống của ông . Khi vượt qua gian nguy , “ sông nước lạI thanh bình . Đêm ấy nhà đò đốt lửa trong hang đá , nướng ống cơm lam , và tòan bàn tán về cá anh vũ , cá đầm xanh … Cũng chẳng thấy ai bàn thêm một lờI nào về cuộc chiến thắng vừa qua ” . Nhà văn như muốn nghỉ ngơi sau chặng đường dài cùng nhân vật của mình đua trah tài trí vớI thiên nhiên hung dữ . Song qua giọng văn nhẹ nhàng , ta lạI thấm thía thêm một vẻ đẹp của ngườI lái đò . ĐốI vớI ngườI lái thuyền , vượt qua ngọn thác không phảI là điều gì quá đặc biệt , không phảI là chiến thắng bởI vì “ khi chưa vượt thác ” ông đã “ biết trước sẽ vượt qua nó an tòan ” . Đó chính là tính cách đặc biệt của ngườI lái đò . Ông có được niềm tin ấy vì ông - ngườI lái đò “ đã nắm được cái quy luật tất yếu của dòng nước sông Đà ” .Và chính vì “ cuộc sống của họ ngày nào cũng chiến đấu vớI sông Đà dữ dộI , ngày nào cũng giành lấy cái sống từ tay những cái thác , nên nó cũng không có gì la hồI hộp đáng nhớ … ” . Cái phi thường đã trở thành bình thường. Phẩm chất chiến sĩ đã hòa quyện vớI phong thái tài tử , nghệ sĩ .