1.Giới thiệu qua Lịch sử của Harmonica

Harmonica được ví như một "cây piano bỏ túi" có khả năng tạo răng những âm thanh làm say mê hàng triệu người trên thế giới. Harmonica giờ đây thực sự là một loại khẩu cầm mang đậm nét phương Tây. Nguời được xem là cha đẻ của Harmonica là Christian Friedrich Ludwig Buschann, một cậu bé chỉ mới 16 tuổi nhưng đã đăng ký bằng phát minh sáng chế loại nhạc cụ mang tên Mundaoline vào năm 1821. Thế nhưng không ai ngờ rằng, chiếc khẩu cầm lại có nguồn gốc xuất sứ tại Đông Nam Á (Indo-China) vào thế kỷ 12. Như vậy, có thể khẳng định rằng, Harmonica được khai sinh ở Châu Á vào thế kỷ 12 rồi mới du nhập sang Châu Âu vào thế kỷ 17.

Người đầu tiên biến nó thành Harmonica như ngày nay là Christian Friedrich Ludwig Buschann, ở Berlin - Đức, vào năm 1821, lúc đó chỉ mới 16 tuổi. Cậu đã đăng ký bằng phát minh sáng chế cho nhạc cụ của mình mang tên Mundaoline. Loại kèn này gắn một loạt các ống sậy và chỉ thổi ra, không có hít vào.

Mãi đến năm 1926, nó mới được một nhà chế tạo nhạc cụ người Bohemian, tên là Richter, làm thành loại kèn 10 lỗ, chạy sóng đôi từng cặp - mỗi lỗ đều có thể thổi ra hoặc hít vào tạo ra 2 âm giai.

Âm giai của nó gọi là Mundharmonica, tiếng Đức nghĩa là "Khẩu cầm".

Năm 1857, một thợ làm đồng hồ người Đức, tên Mathias Hohner, chết tạo cây khẩu cầm mang tên Hohner, một thương hiệu nổi tiếng cho đến ngày nay.

Harmonica hay khẩu cầm, có nhiều tên gọi khác nhau. Tiếng Đức là "Mundharmonika", tiếng Pháp là "Harmonica a' bouche", tiếng Italia là "Armonica a bocca" và tiếng Tây Ban Nha là "Armonica". Trong tiếng Anh, nó là "Mouth Organ", "French Harp", "Harp" và "Harmonica" là từ được sử dụng phổ biến nhất.

********************************************************************************

2. Âm thanh của Harmonica:

Trước tiên, không ai có thể phủ nhận được sự quyến rũ của tiếng kèn Harmonica. Cũng gần giống như Sáo, Kèn - các loại nhạc cụ khác trong cùng bộ Khí-hơi... những âm thanh được tạo bởi chiếc nhạc cụ bé nhỏ này thật mềm mại và dễ đi vào lòng người. Bởi nó được tạo ra chính bằng những hơi thở của nhạc công. Không phải ai cũng dễ dàng chơi được các nhạc cụ trong cái bộ Hơi này, và cũng không phải lúc nào cũng có thể chơi được những nốt nhạc từ đáy lòng như vậy.

Âm thanh của Bộ Hơi dường như nó dễ dàng hoà quện vào không gian hơn những nhạc cụ khác, và dĩ nhiên nó cũng dễ dàng làm thổn thức lòng người. Cái thanh âm của nó lạ lắm! ở bất cứ không gian nào, nó cũng dễ dàng hoà tan vào đó và khiến tâm hồn con người ta chợt lắng xuống, quên đi hiện tại và hít sâu lấy từng nốt nhạc. Nó là cái ưu điểm mà hầu như các nhạc cụ khác đều không có... bạn thử đưa cây đàn Piano ra giữa cánh đồng mà chơi xem - thật lạc lõng! Nhưng những nốt nhạc của Bộ hơi thì có thể xuất hiện ở khắp nơi, từ những bản Blues buồn bã, đến những giai điệu country vui nhộn, những âm thanh Rock mạnh mẽ và cá tính... Tiếng kèn Harmonica có mặt ở những quán Bar nhếch nhác trên những con phố tồi tàn, và nó cũng làm đê mê hàng vạn khán giả trên những sân khấu hoành tráng... nó gắn liền với nhiều tên tuổi của thế giới âm nhạc như: Bob Dylan, Neil Young, James Cotton, Sonny Boy Williamson, Little Walter, Paul Butterfield, Mickey Raphael, John Popper, Huey Lewis, Jimmy Reed, Sonny Terry...

Để có thể sử dụng được Harmonica một cách tốt nhất, trước tiên ta phải xác định nó là một nhạc cụ KHÔNG HỀ ĐƠN GIẢN. Để mà cầm một cái Harmonica thổi phù phù - nước bọt văng toé loe, tiếng choe choé như kèn trumpet - như thế thì thật là dễ dàng. Nhưng với một nhạc công Harmonica thực sự, thì họ thường coi chiếc kèn Harmonica như một bảo bối. Không thể nào chơi Harmonica khi hơi thở chưa được điều hoà, tâm hồn chưa hề thanh thản. Bởi với Harmonica, nốt nhạc chính là hơi thở của bạn. Nốt nhạc có mạnh mẽ hay không, hơi thở bạn phải mạnh, nốt nhạc có rung và truyền cảm hay không, hơi thở của bạn cũng phải rung động, nốt nhạc trầm, hơi thở ấm áp, nốt nhạc cao, hơi thở trong vắt... Trước khi cầm lấy chiếc Harmonica, bạn nên ngồi thư giãn khoảng vài phút, hít thở đều và tạm gác những bon chen của cuộc sống sang một bên.

Vậy đấy, túm lại ta phải coi nó như... người yêu ta vậy, phải thật thả hồn theo từng nốt nhạc.

Harmonica được tạo ra âm thanh theo nguyên lý sau: Hơi thở của bạn sẽ tác động lên những lá đồng nhỏ được gắn bên trong cây kèn. Mỗi lá đồng được nghiên cứu và thiết kế sao cho độ rung của nó sẽ phát ra những rung động cùng tần số với các nốt nhạc. Một cây Harmonica thường có từ 10 - 12 lỗ nhỏ. Mỗi lỗ bên trong đều có 2 lá đồng, hít vào thì lá đồng thứ nhất sẽ rung, thổi ra thì lá đồng thứ hai sẽ rung. Bởi vậy với một lỗ chúng ta có thể "hít thở, hít thở" được 2 nốt nhạc... Thường thì một cái Harmonica thường có hai "dải đồng" như nhau ở trên dưới. Có nghĩa là sẽ có thanh đồng giống nhau ở mỗi lỗ. Khi ta thổi hay hít vào một lỗ thì hai lá đồng đều rung lên cộng hưởng. Âm thanh sẽ rất truyền cảm. Mỗi một số kèn Madein China đang trôi nổi trên thị trường thì lại toàn chia luôn 1 cái lỗ thổi ra làm 2 - tách biệt riêng nốt.

********************************************************************************

3. Các loại kèn Harmonica

a. Diatonic:

Thường gồm 10 holes và 20 reed. Tức là 1 hole gồm 2 reed(lưỡi gà), 1 blow(thổi ra), 1 draw(hít vào).

Diatonic có 2 dạng là:

- Straith harp(1st position): Dành chơi các bài có các nốt thổi ra nhiều hơn, và chủ yếu là các nốt đơn

- Cross harp (2nd position): Dành chơi các bài nhạc có các nốt hít vào nhiều hơn, và chủ yếu là các thể loại nhạc blue. Phải dùng một số kỹ thuật như bend.

Diatonic có rất nhiều key và nhiều lọai như lọai dành cho chơi rock, country, blue, solo...và được thiết kế các nốt phù hợp với từng loại.

Ưu điểm: Nhỏ gọn, âm thanh chắc, ấm, thổi bè khá hay, rất thích hợp khi sử dụng kỹ thuật wa wa. Nếu đạt đến trình độ cao có thể chơi ở bất kỳ tune nào (chromatic)

Nhược điểm: Để chơi được hết tất cả các nốt thì phải sử dụng một số kỹ thuật phức tạp như bend, overflow...Ví dụ lỗ số 3 có thể chơi được tới 6 nốt: B, Bb, G, La, Lab, C

b. Chromatic:

Từ 8-16 holes. Mỗi hole gồm 4 reed. Dùng để chơi thêm các nốt thăng (sharp) và gián (flat). Nó có một cần đẩy dùng khi thổi các nốt thăng hoặc gián. Loại này ở VN thì chỉ đếm trên đầu ngón tay. Bởi vì giá của nó rất đắt

Ưu điểm: Ngoài ưu điểm như của diatonic, thì chromatic chơi được tất cả các nốt kể cả thăng và gián.

Nhược điểm: Giá đắt, muốn thổi thăng gián thì phải dùng cần đẩy.

c. Tremolo harmonica:

Đây là loại harmonica được bán rất nhiều ở Việt Nam. Nó gồm các loại 16, 20, 24 lỗ. Cấu tạo của nó gồm 2 hàng lỗ trên và dưới đều giống nhau.

Harmonica có nhiều key khác nhau. Tùy sở thích của mỗi người mà có thể chọn key thích hợp cho mình nhưng phổ biến nhất vẫn là Key C.

Đặc điểm của Tremolo Harmonica:

- Có 2 hàng lỗ

- Nếu sử dụng Harmonica key C có thể chơi những bài có tone C và Am

- Được sử dụng nhiều ở các nước Đông Á, thích hợp với những thể loại nhạc truyền thống, dân ca....

- Âm thanh réo rắc, thổi bè khá hay.

- Không chơi được thăng gián (có thể chơi được Mib (Re#), Lab (Sol#) bằng cách sử dụng kỹ thuật bend và overblow)

- Có 3 quảng tám (Một quảng tám là Do Re Mi Fa Sol La Si)

Đối với người mới bẳt đầu chơi, nên mua loại tremolo. Có 2 loại tremolo ở VN bán rất nhiều là Butterfly của Đài Loan và Winner của Suzuki.

Ưu điểm:dễ chơi, âm thanh réo rắc, thích hợp cho mấy bài vui vui.

Nhược điểm: không thể thổi các nốt thăng gián, âm thanh đơn phát ra không lớn, không ấm.

* GIá cả và loại ở VN

-Kèn harmonica có rất nhiều loại. Theo mình, người mới tập nên dùng loại tremolo (16 lỗ, 20 lỗ, 24 lỗ) vì dễ chơi, giá thành rẻ. (có thể mua cây Trung Quốc giá 30k ....nhưng khuyến cáo là dùng loại này chỉ chơi nghịch thôi..thổi không được đâu)

-Kèn của mình là cây Butterfly của Đài Loan, 24 lỗ, giá 120k ..(.loại này về sau dễ bị hỏng thanh đồng, chơi bị sai nốt).

-Một số cây bình dân khác xài tốt là Suzuki Winner 16 lỗ (70k) hay 24 lỗ (110k)

-Giá của cây 10 lỗ và chromatic thì mắc hơn nhìêu.

- Suzuki (Made in Japan) 24 lỗ: 250.000 đ

- Hohner (Made in Germany) 24 lỗ: >200.000 đ

- Các loại 24 lỗ (Made in China): 25.000 - 40.000 đ

Nên chọn kèn tone C thì không có thăng giáng, chỉ chơi được những bài Đô trưởng và La thứ (gần như hầu hết các bài). Kèn tone G thì có thêm F#, chơi được thêm Sol trưởng và Mi thứ.

************************************************************

4. Kĩ thuật chơi Harmonica

1. Hand effect (Wah wah): Kỹ thuật này nói chung là dễ nhất vì chỉ cần sử dụng tay sau cho nó phát ra âm thanh wah wah. Đây là kỹ thuật tạo nên sự nét riêng cho harmonica mà không có nhạc cụ nào có.

2. Kỹ thuật ngân (Vibrato): Giống như hát vậy. Hát mà không ngân thì chẳng còn gì là hay. Thổi harmonica cũng vậy.

3. Thổi âm bè, âm đơn (tongue block): Kỹ thuật này tạo ra hiệu ứng âm đơn hoặc âm bè tạo nên sự đa dạng khi chơi một bản nhạc. Nếu chơi bình thường thì nghe sẽ không đặc sắc. Tùy theo bản nhạc mà có thể linh động sử dụng

4. Bend, overblow: Kỹ thuật nhiều người cho rằng khó nhất nhưng thật ra là dễ nhất nếu đã nắm bắt được cách chơi. Đây chẳng qua là kỹ thuật uốn éo âm thanh. Đây cũng chính là kỹ thuật hay nhất khi chơi harmonica.

Còn khá nhiều kỹ thuật nữa nhưng với trình độ hiện tại của mình thì mình chỉ có thể trình bày như vậy thôi.

Kèn cung C thì là thông dụng nhất vì nó thổi hầu hết được các loại nhạc thông dụng và nhạc việt nam thì gần như là almost ,vì là key C nên chắc là không thể có các dấu thăng và giáng rồi,bạn phải tìm các loại key khác như A,C#,Am,Dm .

kỹ thuật dùng lưỡi tay tất nhiên là được dùng rất nhiều nhưng chủ yếu là dùng cho loại dianotic 10 lỗ và thể loại blué là dùng cực nhiều .

ở loại 24 lỗ hay dùng nhiều nhất là kỹ thuật slide và vamping (mình chơi loại này)

slide để dùng cho các bài hát có tiết điệu nhanh hay là nhấn trọng tâm vào nút chính khi bạn thổi

ví dụ bạn có thể slide khoảng ba bốn nốt để đến nốt chính cần thổi, kỹ thuật này sẽ làm cho bản nhạc nghe rất luyến láy và liền mạch,nghe tuôn trào như một dòng suối ,kỹ thuật slide thì dễ sử dụng vì bạn chỉ cần dùng tay đẩy ngang cây kèn sang trái hay sang phải thôi.

vamping hay tonge block cũng giống nhau đây là kiểu dùng thông dụng nhất trong cây kèn tremolos 24 lỗ nếu bạn muốn chơi hay một bản nhạc .Nó sẽ tạo cảm giác như hai ba người cùng chơi một lúc vậy ,kỹ thật này là để bè giai diệu của bài hát,chủ yếu là dùng lưỡi,kỹ thuật này là dùng để thổi một hợp âm nhiều nốt cùng một lúc sau đó lại chặn lại để thổi một nốt chính của cung đó.

Ví dụ như sau nhé nếu bạn thổi trên cung Đô truởng bạn thôi 3 nốt ngay cạnh nhau ,ba nốt nay là nốt chính để tạo nên cung C truởng sau đó bạn dùng luỡi để chặn hai nốt còn lại và chỉ để nốt C là được thổi thôi bạn cứ làm thể vài lần và sẽ cảm nhận được là một dàn nhạc đang chơi vậy chứ không còn là cây kèn đơn điệu nữa ,kỹ thuật này rát hay áp dụng cho các bài hát vui nhộn như nhạc folk chẳng hạn.Lám sao cho nó rất giống với cây đàn ắc cóc đê ông chơi vậy.(gọi nôm na là kĩ thuật dập..với người mới tập chơi thì khó do dễ bị lẫn nốt)

Nói tóm lại, chơi harmonica là một sự sáng tạo đầy ngẫu hứng và nhạy cảm. Không có sự bắt buộc khi chơi harmonica. Đó là cái hay mà ít nhạc cụ nào có.

Một số hình ảnh về kèn Harmonica:

Chomatic

Chromatic có một nút nhỏ bên cạnh, khi để nguyên thì cho phép bạn chơi những nốt bình thường, còn nếu ấn vào nó thì nó sẽ giảm những nốt đó xuống nửa cung. Như vậy ta sẽ chơi được những nốt thăng giáng khác nhau. Chromatic thường sử dụng trong các thể loại Jazz hoặc Classical music. Nhưng dĩ nhiên, nó cũng sử dụng được tất cả các thể loại âm nhạc một cách dễ dàng. Nó còn có thể tạo ra một số hiệu ứng khá ấn tượng như luyến xuống (bending)... Một số ca sĩ đồng quên thường dùng loại Harmonica này, âm thanh luyến láy rất vui tai....

************************************************************

5. Chọn mua và thực hành

Để chọn Harmonica cho người mới chơi thì nên chọn cây có khóa C, 10 lỗ. Với người mới chơi, tốt nhất là chơi cây khóa C, rất dễ dàng.

Để tập luyện thì cây 10 lỗ là chuyên để thổi những nốt đơn, solo harmonica. Đặc biệt ở cây khóa C này là khi thổi vào lỗ số 4 và kéo hơi vào ở lỗ số 2 thì rất là khó khăn cho người mới chơi. Bạn nên dùng băng keo dán các lỗ chỉ chừa lỗ số 4 và tập thổi vào cho đến khi có thể thổi thật trong, nhẹ nhàng và quan trọng là ghi nhớ được âm thanh của lỗ số 4 này. Làm tương tự cho lỗ số 2 nhưng không thổi vào mà hút ra.

Sau khi đã ghi nhớ âm thanh của nó thì bạn tập cho các nốt khác, nên nhớ tập cho đến khi thổi, không khí chỉ vào đúng lỗ muốn thổi.

Gương là người bạn rất tốt cho việc học Harmonica, hãy thổi Harmonica trước gương để tháy được là tay mình di chuyển Harmonica hay là đầu mình di chuyển. Nên nhớ là không bao giờ di chuyển đầu, đầu phải để cố định và chỉ di chuyển Harmonica đến nốt cần thiết. Rất nhiều người đã hỏi mình là môi hay bị dính vào Harmonica, khó di chuyển thì mình cũng xin nhắc nhở bạn hảy liếm môi mình cho ướt thì không còn trở ngại gì xạy ra nữa.

Điều thường xảy ra cho người mới chơi là bài thì có, nhưng thổi sao không giống, co là do hơi của bạn khi thổi vào vẫn chưa được đều và chuẩn. Luyện Harmonica tốt nhất là 1 ngày 3 lần, mỗi lần từ 10- 15 phút là đã quá đủ.

Về kĩ thuật thở, nên thở đều đặn và nhịp nhàng, cố gắng luyện để khi hút hơi vào bằng miệng thì cùng lúc hít hơi vào lỗ mũi. Lý do rất đơn giản, ví dụ khi chơi bài Mưa Hồng của Trịnh Công Sơn, 7 -8 8 ( trời ươm nắng) -8 7 -6 ( cho mây hồng) 7 7 7 ( mây qua mau) -7 -6 6 ( em nghiêng sầu)........nốt âm( -) tượng trưng cho kéo hơi vào, nốt dương(+) là thổi hơi vô. Khi chơi thì không lấy hơi, việc thổi ra và kéo vào nhanh khiến không khí chưa kịp đến phổi thì đã bị tống ra, gây nên việc chóng mặt cho người chơi, cho nên việc hít vào bằng mũi đồng thời với miệng là rất quan trọng để giúp cho chơi 1 bài thật hòan chỉnh và có hồn.

Còn về việc giữ Harmonica trong tay thì thú thật là không biết cách trình bày, với lại không biết cách để post hình lên, nhưng có cơ hội sẽ post lên liền.

Về việc bảo quản, tuyệt đối không bao giờ rửa với nước hay xà bông, trong xà bông co chất kiềm sẽ làm ảnh hưởng xấu tới âm thanh, chỉ lau phía ngòai trên miệng lỗ, và duy nhát thổi Harmonica sau khi đã đánh răng hay miệng thật sạch, khi bạn đã chơi hay thí khi đó âm thanh có thay đổi thì bạn cũng có thể nhận thức ra được là Harmonica của bạn cần được lau chùi. Dùng bông gòn quấn vào cây nhỏ rồi nhẹ nhàng lau phía trong từng lỗ.