Hương quản của làng Lục Sĩ Thành đang ở ngoài sân nhà mình tỉa cây kiểng thì nghe tiếng ngựa hí, ông ta xoay mặt lại mà nhìn thì thấy quan Thông Phán ghé nhà thì mừng. Kêu mấy đứa nhỏ đi pha trà cho khách, nhưng quan Thông Phán không vào chỉ bước xuống mà hỏi chuyện.

"Tôi chỉ muốn ông vài chút chuyện ở làng này, có gì ông cho tui hay một chút"

"Xin ông cứ nói"

"Trân Ni...nghe nói là vợ của ai trong làng hay sao mà chẳng thấy mặt mũi đâu vậy ông? Mấy lần tôi thấy bên nhà vợ tôi họ gây bên đó, mà toàn thấy nhà chỉ có đàn bà con gái, không thấy đàn ông đâu nên tôi thắc mắc đôi chút"

"Thưa có, nhà họ có con trai lớn là chín Lí và ông cha. Mà mấy năm trước chín Lí đi lính nghe nói đã tử trận mà mất. Còn ông già thì bạo bệnh mà đi rồi, nên nhà chỉ còn đàn bà con gái. Song trước vì không cưới hỏi chi nên bà má chồng nhận Trân Ni làm con nuôi, nên trên danh nghĩa vai vế thì Trân Ni đứng thứ ba trong nhà, là con thứ. Mà tôi lấy làm lạ về gia đình này lắm"

"Lạ? Lạ chỗ chi ông có thể kể tôi nghe hay chăng?"

"Ừ thì, đâu tầm hơn một tháng đổ lại tôi thấy có thư từ chín Lí gửi về ở Sài Gòn. Tôi còn nhớ là địa chỉ ở xưởng sắt Sài Gòn, nghĩa là chín Lí còn sống. Vậy cớ gì lại đổi Trân Ni từ vợ thành con, đợi chín Lí về rồi đi đăng kí kết hôn không được hay sao? Nên tôi lấy làm lạ, song chuyện nhà họ tôi không hỏi tới."

Cậu Võ cau mày mà nghĩ, đột nhiên cậu trầm lặng đi không nói năng chi rồi cậu cáo từ mà đi về trên tỉnh. Đợi khi về tới nhà, vừa vào sân thì cậu thấy em gái cậu mặc váy xúng xính chuẩn bị lên Sài Gòn chơi. Cậu nghĩ gì đó thì cậu níu cậu lại rồi cậu hỏi

"Ở phương Tây, họ thoáng lắm à?"

Em gái cậu ngó anh trai mà khó hiểu, song vẫn đáp "Đúng rồi, nhưng mà thoáng hơn đây là ý của anh như nào? Thoáng chuyện yêu đương không ai ép, hay thoáng chuyện chi?"

"Là...họ chào hỏi, hay thân thiết thì họ hôn nhau?"

"Có, họ chào hỏi thì họ chạm má nhau, chớ hôn...thì em thấy ít"

"Vậy nếu con gái họ hôn nhau, có lấy làm lạ hay không?"

Em gái cậu Võ nghe hỏi thì bật cười mà đáp "Đàn ông với đàn bà họ còn không ngại, cớ đàn bà với nhau sao lạ?"

"Vậy sao, vậy là anh lo xa..." Cậu Võ trầm ngâm, em gái cậu khó hiểu mà nhúng vai rời đi. Cậu Võ nghe mấy lời kia thì cậu không nghĩ gì nữa, chỉ là cậu thấy vợ mình hôn Trân Ni thì cậu thấy không quen. Song cả đêm cậu lăn lộn thì cậu nhớ ra Trí Tú đi học phương tây, có thể tâm tính thoáng chăng. Thật may là không sao cả...

Trân Ni đang thổi cơm ở sau nhà mình, mấy nay Út Lệ nó đi đứng thêm mệt nên cô phải chạy đi chạy lại mà chăm. Bà hai Hưởng từ đằng trước rồi bà đi xuống nhà sau, bà thấy bóng lưng Trân Ni yếu ớt thì bà trầm tư. Bà đi tới sau lưng mà hơi cúi người vuốt ve đỉnh đầu Trân Ni làm Trân Ni giật bắn mình xoay lại nhìn bà, thấy ánh mắt bà nhìn mình buồn buồn thì cô lo lắng mà hỏi

"Má có chuyện gì hay sao mà má buồn dữ vậy, má rầu chuyện Út Lệ hay sao?"

Bà khẽ lắc đầu rồi bà đi đến cái võng mà nằm xuống, gác tay lên trán mà suy tư. Trân Ni thấy bà như vậy thì lòng cũng như lửa đốt, mà lót tót tới chỗ cạnh võng mà ngồi bẹp xuống đất.

"Má, má lo chuyện chi má cứ nói con hay, con làm được gì thì con làm"

"Để má thắt tóc cho con gái má? Có được không?" Bà đột nhiên ngồi dậy mà nói làm Trân Ni ngơ ngác, vô thức sờ búi tóc sau đầu mà nhìn bà. Bà thấy Trân Ni nhìn mình trân trân thì bà thở dài

"Má nhận con làm con gái, tức con không làm dâu, không làm đàn bà có chồng nữa thì con còn búi tóc lên làm chi? Con gái chưa chồng thì phải thả tóc ra, cớ sao con cứ búi quài..."

"Con...con thấy nó mát thôi, chứ không nghĩ xa như má..." Trân Ni lắp bắp nói mà ngó xuống đất. Bà Kim cau mày mà hỏi

"Con tỏ thiệt cho má coi, con ưng ai rồi, con ăn con ở với ai rồi? Con cứ tỏ cho má hay, má hổng giận con đâu. Phải thì má ưng, còn quấy thì..."

Trân Ni nghe bà ngập ngừng thì nín thở chờ đợi, ánh mắt bà trông thấy sắc mặt Trân Ni chờ đợi thì bà nghẹn mà không nói được. Nói làm sao cho được, tình cảm dầu nó có quấy đi nữa thì Trân Ni đã quá khổ, bà có trách cũng chỉ trách con mình dại mà đâm đầu vô thứ tình cảm nghiệt ngã này. Mà bà cấm thì bà không đành, chẳng phải vì Trí Tú đôi lần giúp bà mà bà nghĩ vậy thì bà không cấm, mà bà thấy con bà nó vui thật, nó không còn buồn rầu như trước. Mà trời ơi, tình cảm này nó oan nghiệt lắm, sao mà tự đâm đầu mà làm khổ mình, bộ chưa đủ khổ hay sao con...

Trân Ni mân mê tà áo mình, ứa nước mắt nóng hổi chảy dài trên mặt. Lát sau mới dám ngẩng mặt mà nhìn bà

"Má, má hỏi vậy thì con cũng biết má hay chuyện rồi. Phận làm con như con hông dám giấu má, là con thương cô hai thiệt lòng..."

"Thương chi mà nghiệt ngã vậy con..."

Trân Ni lắc đầu mà khóc, cô biết nó nghiệt mà tại cô thương thì cô biết làm sao bây giờ. Bà hai Hưởng thấy Trân Ni khóc thì bà đau như con ruột bà, mà vuốt ve tóc Trân Ni mà bà sướt mướt nói

"Con thương người ta rồi con nhìn người ta đi lấy chồng, con chịu sao nổi?"

Trân Ni òa khóc nức nở, hai má con ôm nhau khóc mà đến ông trời còn nhìn không nổi mà đương mùa hè, trời mưa rào lớn thật lớn...

Những ngày hè oi bức đã bức người nông dân đến điên đầu, hay những kẻ cho dầu họ chỉ ở không rảnh rỗi ở nhà họ cũng bức mà khó chịu, rồi họ đi lung tung mà sanh chuyện như cậu ba Nghĩa đây. Nên khi có cơn mưa đầu hè đổ xuống cái xứ này, chừng lúc đầu thì ai cũng vui vì trời thanh mát. Mà chừng thấy từ sáng đến giờ mưa không dứt, mưa liên miên thì họ lo ruộng họ bị úng, nên ở trên con đường đất tưởng chừng chỉ có mưa xuống. Nào đâu cứ tầm vài phút là thấy một người, hai người rồi chục người họ lao đi trên đường ruộng.

Kệ trời đã tối thui, tối thì làm sao? Tối một chút mà họ chịu thiệt thân họ, đặng ngày sau họ có cái ăn. Ngoài cái ăn, họ cũng gắn với mảnh đất họ trồng lúa, nên họ thương lúa họ như họ thương con, họ xót mà họ chạy ra đồng họ bới đất cho nước nó chạy đi. Trí Tú ngồi trong nhà thấp thỏm không yên, đến chừng thấy Tí nó khoác lá dừa lên người thì cô lắp bắp mà hỏi

"Anh Tí, anh ra ruộng hay chăng?"

"Dạ thưa, phải. Chị hai cũng vừa chạy ra ngoải, con sợ chị hai thân đàn bà bới đất thoát nước không nổi. Nên con chạy ra con phụ..."

"Đợi em" Trí Tú rối rít cả lên quýnh quáng kiếm nón, nhưng bà Kim biết Trí Tú sức yếu ớt. Cho dù có xót ruộng dưa thì thân đàn bà thì làm được cái gì, nên bà quát lớn mà nói

"Má cấm con bước ra khỏi nhà, con mà đi trong mưa như vậy có mà bệnh chết"

Trí Tú tính phản bác lại nhưng lại thấy cha dòm mình thì cô im ru, anh Tí mới không đợi mà chạy đi mất hút trong màn đêm. Thấy sắc mặt lo lắng của con gái, ông Kim trầm giọng mà nói

"Cha nghe mấy thằng Tây nó nói năm nay miền Tây bị bão nó quằn, nên con đừng có đi kẻo hại thân chứ chả được ích chi đâu"

Bà Kim ngồi tiêm trầu, gió từ ngoài quần quật vào nhà khiến cây đèn dầu yếu ớt lắm mới chống cự nổi mà hắt cái bóng bà lên vách. Bà trầm tư mà nói

"Cha chả, hai năm trước cũng bão mà trôi tiền trôi bạc. Người mất nhà mất cửa, kẻ mất cha mất má, con cái trôi sông lạc chợ nhiều không kể xiết. Nhớ năm đó, xác trôi đầy sông, tang thương ngập trời. Mình nhớ không, mới có hai năm mà bây giờ lại bão nữa. Chẳng biết có qua nổi hay là không đây..."

Trí Tú nghe mấy lời nọ thì cả người nóng ran chịu chẳng nổi, ngó mắt qua bên kia mà trời giông tố mịt mù chẳng thấy gì. Bây giờ có đi, cô cũng không biết phương hướng mà đi. Ở nhà cô nhà cao, nhà xây gỗ nên mưa giông cỡ này vẫn không sao. Nhưng chỉ sợ, là sợ con bé Út Lệ nó có làm sao. Mà cô lại không thể kêu người mang nó qua đây, dầu chỉ là đoạn ngắn nhưng nhỡ có bị gì thì biết làm sao? Còn Trân Ni, chắc bây giờ lo tiếc ruộng dưa cùng cô vun trồng nên dầm bão mà bới đất thoát nước, cô muốn lao ra mà phụ. Mà không được...

Anh Tèo núp ở sau cửa cùng con Lụa, gia nhân trong nhà đều núp hết. Tèo nó thấy sắc mặt lo lắng của Trí Tú thì nó cũng lo theo, vậy mà nó vừa nhìn lên thì Trí Tú vọt cái vèo mất hút trong màn mưa khiến nó chới với. Bà Kim gào lên trong nhà mà thất thanh

"Trời ơi con tui, con ơi..."

Ông Kim và cậu ba Nghĩa cũng hoảng hốt theo, mà quát lớn

"Đi, đi kiếm cô hai về nhanh lên!"

Xung quanh người làm túa ra kiếm nhưng ngặt tụi nó không biết ruộng nhà Trân Ni ở đâu nên đi mãi không biết, còn Tèo thì nó biết nên nó đội giông mà đi. Nó cũng chẳng hay con Lụa đi theo đuôi nó...