MỤC LỤC

LỜI NHÀ XUẤT BẢN.............................................................................................................................. 7

1 KINH TẾ CHÃNH TRỊ HỌC RA ÄỜI VÀ PHÃT TRIỂN NHƯ THẾ NÀO? TRÃŒNH BÀY Äá»I TƯỢNG

VÀ PHƯƠNG PHÃP NGHIÊN CỨU CỦA KINH TẾ CHÃNH TRỊ MÃC - LÊ NIN. ................................. 8

2. PHÂN TÃCH VAI TRÃ’ CỦA NỀN SẢN XUẤT XÃ HỘI VÀ CÃC YẾU Tá» CÆ  BẢN CỦA NÓ. ..........12

3. TÃI SẢN XUẤT LÀ GÃŒ? PHÂN TÃCH NỘI DUNG, HÃŒNH THỨC CỦA TÃI SẢN XUẤT Xà HỘI VÀ

CÃC PHẠM TRÙ CÆ  BẢN CỦA NÓ...........................................................................................................15

4. THẾ NÀO LÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ VÀ HIÊU QUẢ KINH TẾ? HIÊU QUẢ KINH TẾ XÉT VỀ

MẶT KINH TẾ - KỸ THUẬT VÀ KINH TẾ - XÃ HỘI? .............................................................................17

5. SẢN XUẤT HÀNG HÓA LÀ GÃŒ? NÓ RA ÄỜI VÀ PHÃT TRIỂN NHƯ THẾ NÀO? NÓ CÓ ƯU VIÊT

GÌ SO VỚI KINH TẾ TỰ NHIÊN?..............................................................................................................20

6. HÀNG HÓA LÀ GÃŒ? PHÂN TÃCH CÃC THUỘC TÃNH CỦA HÀNG HÓA VÀ LƯỢNG GIà TRỊ CỦA

HÀNG HÓA?.................................................................................................................................................22

7. TIỀN TÊ XUẤT HIÊN NHƯ THẾ NÀO TRONG LỊCH SỬ PHÃT TRIỂN CỦA SẢN XUẤT VÀ TRAO

Äá»”I HÀNG HÓA? BẢN CHẤT VÀ CHỨC NÄ‚NG CỦA TIỀN TÊ?...........................................................25

8. CÆ  SỞ KHÃCH QUAN VÀ NHá»®NG TÃC DỤNG CỦA QUY LUẬT GIà TRỊ TRONG NỀN SẢN

XUẤT HÀNG HÓA.......................................................................................................................................29

9. THỊ TRƯỜNG LÀ GÌ? VAI TRÒ CỦA NÓ TRONG NỀN SẢN XUẤT HÀNG HÓA. QUY LUẬT

CUNG - CẦU VÀ TÃC ÄỘNG CỦA NÓ TRÊN THỊ TRƯỜNG NHƯ THẾ NÀO?....................................30

10. SỰ CHUYỂN HÓA TIỀN TÊ THÀNH TƯ BẢN ..................................................................................33

11. THẾ NÀO LÀ TƯ BẢN BẤT BIẾN VÀ TƯ BẢN KHẢ BIẾN? VIÊC PHÂN CHIA TƯ BẢN THÀNH

HAI BỘ PHẬN NHƯ VẬY CÓ à NGHĨA GÌ? THẾ NÀO LÀ TỶ SUẤT GIà TRỊ THẶNG DƯ?..............35

12. THẾ NÀO LÀ GIà TRỊ THẶNG DƯ? GIà TRỊ THẶNG DƯ TUYÊT Äá»I, GIà TRỊ THẶNG DƯ

TƯƠNG Äá»I VÀ GIà TRỊ THẶNG DƯ SIÊU NGẠCH? VÃŒ SAO NÓI SẢN XUẤT GIà TRỊ THẶNG DƯ

LÀ QUY LUẬT KINH TẾ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN?............................................................37

13. TÃCH LŨY TƯ BẢN LÀ GÃŒ? NHá»®NG NHÂN Tá» NÀO ẢNH HƯỞNG ÄẾN QUY MÔ TÃCH LŨY TƯ

BẢN? THẾ NÀO LÀ TÃCH TỤ, TẬP TRUNG VÀ CẤU TẠO Há»®U CÆ  CỦA TƯ BẢN? ..........................40

14. THẾ NÀO LÀ TUẦN HOÀN VÀ CHU CHUYỂN CỦA TƯ BẢN? NHỮNG NHÂN TỠNÀO LÀM

TÄ‚NG Tá»C ÄỘ CHU CHUYỂN TƯ BẢN? à NGHĨA THá»°C TIỄN CỦA VIÊC NGHIÊN CỨU VẤN ÄỀ

NÀY? .............................................................................................................................................................43

15. THẾ NÀO LÀ LỢI NHUẬN VÀ TỶ SUẤT LỢI NHUẬN? CHÚNG CÓ QUAN HÊ GÌ VỚI GIà TRỊ

THẶNG DƯ VÀ TỶ SUẤT GIà TRỊ THẶNG DƯ? .....................................................................................45

16. TƯ BẢN THƯƠNG NGHIÊP VÀ TƯ BẢN CHO VAY ÄƯỢC HÃŒNH THÀNH NHƯ THẾ NÀO? BẢN

CHẤT CỦA LỢI NHUẬN THƯƠNG NGHIÊP VÀ LỢI TỨC LÀ GÌ? .......................................................47

17. CÃC HÃŒNH THỨC ÄỊA TÔ CHỦ YẾU VÀ BẢN CHẤT CỦA ÄỊA TÔ TƯ BẢN CHỦ NGHĨA (R) LÀ

GÃŒ? à NGHĨA CỦA VIÊC NGHIÊN CỨU ÄỊA TÔ Äá»I VỚI VIÊC GIẢI QUYẾT CÃC VẤN ÄỀ RUỘNG

ÄẤT? .............................................................................................................................................................49

18. THẾ NÀO LÀ CÔNG TY Cá»” PHẦN VÀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÃN? VAI TRÃ’ CỦA CHÚNG

TRONG NỀN KINH TẾ HÀNG HÓA?........................................................................................................51

19. VÌ SAO CÓ SỰ CHUYỂN BIẾN TỪ CHỦ NGHĨA TƯ BẢN TỰ DO CẠNH TRANH SANG CHỦ

NGHĨA TƯ BẢN ÄỘC QUYỀN? CÃC HÃŒNH THỨC CHỦ YẾU VÀ BẢN CHẤT KINH TẾ CỦA CHỦ

NGHĨA TƯ BẢN ÄỘC QUYỀN LÀ GÃŒ? ......................................................................................................52

20. NGUYÊN NHÂN CỦA SỰ CHUYỂN BIẾN CHỦ NGHĨA TƯ BẢN THÀNH CHỦ NGHĨA TƯ BẢN

ÄỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC? ÄẶC TRƯNG, NHá»®NG HÃŒNH THỨC BIỂU HIÊN VÀ CÆ  CHẾ ÄIỀU

TIẾT NỀN KINH TẾ CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN ÄỘC QUYỀN NHÀ NƯỚC?.....................................54

21. CHỨNG MINH RẰNG TIẾN LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI LÀ QUà TRÃŒNH PHÃT TRIỂN LỊCH SỬ

TỰ NHIÊN....................................................................................................................................................57

22. TÃNH TẤT YẾU KHÃCH QUAN VÀ THá»°C CHẤT CỦA THỜI KỲ QUà ÄỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ

HỘI?..............................................................................................................................................................59

23. QUà ÄỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI BỎ QUA CHẾ ÄỘ TƯ BẢN CHỦ NGHĨA VÀ CHẶNG

ÄƯỜNG ÄẦU TIÊN CỦA THỜI KỲ QUà ÄỘ Ở NƯỚC TA. ....................................................................62

24. TÃNH TẤT YẾU KHÃCH QUAN, ÄẶC ÄIỂM VÀ XU HƯỚNG VẬN ÄỘNG CÆ  BẢN CỦA NỀN

KINH TẾ HÀNG HÓA TRONG THỜI KỲ QUà ÄỘ Ở NƯỚC TA?...........................................................65

25. NHá»®NG ÄIỀU KIÊN, PHƯƠNG HƯỚNG VÀ NHá»®NG GIẢI PHÃP MẤU CHá»T ÄỂ PHÃT TRIỂN

KINH TẾ HÀNG HÓA Ở NƯỚC TA TỪ NAY ÄẾN NÄ‚M 2000................................................................69

26. Sá»° CẦN THIẾT KHÃCH QUAN VÀ LỢI ÃCH CỦA Sá»° Tá»’N TẠI NỀN KINH TẾ CÓ NHIỀU

THÀNH PHẦN? ÄẶC ÄIỂM CỦA CÃC THÀNH PHẦN KINH TẾ? ........................................................71

27. THẾ NÀO LÀ XÃ HỘI HÓA NỀN SẢN XUẤT TRÊN THá»°C TẾ? ÄẶC ÄIỂM VÀ NỘI DUNG XÃ

HỘI HÓA NỀN SẢN XUẤT TRONG THỜI KỲ QUà DỘ? ........................................................................74

28. CƠ SỞ VẬT CHẤT - KỸ THUẬT CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI LÀ GÌ? ...............................................76

29. NỘI DUNG CHỦ YẾU CỦA CÔNG NGHIÊP HÓA, HIÊN ÄẠI HÓA Ở NƯỚC TA LÀ GÃŒ? NÓ

ÄƯỢC BIỂU HIÊN Ở CHẶNG ÄƯỜNG ÄẦU CỦA THỜI KỲ QUà ÄỘ NHƯ THẾ NÀO? NHá»®NG

ÄIỀU KIÊN CẦN THIẾT ÄỂ CÔNG NGHIÊP HÓA, HIÊN ÄẠI HÓA LÀ GÃŒ?.......................................77

30. LỢI ÃCH KINH TẾ LÀ GÃŒ? VAI TRÃ’ VÀ Má»I QUAN HÊ GIá»®A LỢI ÃCH Cà NHÂN VỚI LỢI ÃCH

TẬP THỂ VÀ LỢI ÃCH XÃ HỘI...................................................................................................................80

31. NHá»®NG NGUYÊN TẮC PHÂN PHá»I VÀ CÃC HÃŒNH THỨC THU NHẬP CHỦ YẾU TRONG

THỜI KỲ QUà ÄỘ. ......................................................................................................................................82

32. CÆ  CHẾ KINH TẾ LÀ GÃŒ? CÃC BỘ PHẬN CẤU THÀNH CỦA NÓ? THẾ NÀO LÀ CÆ  CHẾ THỊ

TRƯỜNG CÓ SỰ QUẢN Là CỦA NHÀ NƯỚC?........................................................................................85

33. VAI TRÒ VÀ CHỨC NĂNG KINH TẾ CỦA NHÀ NƯỚC?..................................................................87

34. ÄẶC ÄIỂM VÀ NỘI DUNG CỦA KẾ HOẠCH HÓA Ở NƯỚC TA TRONG THỜI KỲ QUà ÄỘ?

PHƯƠNG HƯỚNG Äá»”I MỚI CHỦ YẾU TRONG KẾ HOẠCH HÓA? .....................................................90

35. THẾ NÀO LÀ HẠCH TOÃN KINH TẾ? TÃC DỤNG VÀ NHá»®NG NGUYÊN TẮC CÆ  BẢN CỦA

HẠCH TOÃN KINH TẾ? .............................................................................................................................92

NHÀ XUẤT BẢN ÄẠI HỌC QUá»C GIA HÀ NỘI

1 Kinh tế chính trị há»c ra Ä‘á»i và phát triển nhÆ° thế nào? Trình

bày đối tượng và phương pháp nghiên cứu của kinh tế chính trị Mác

- Lê nin.

1. Kinh tế chính trị là khoa há»c nghiên cứu mối quan hệ giữa

ngÆ°á»i vá»›i ngÆ°á»i trong quá trình sản xuất, phân phối, trao đổi và

tiêu dùng của cải vật chất và các quy luật chi phối chúng ở các giai

đoạn phát triển khác nhau của xã hội.

Những tÆ° tưởng kinh tế của loài ngÆ°á»i đã xuất hiện rất sá»›m.

NhÆ°ng vá»›i tÆ° cách là má»™t khoa há»c Ä‘á»™c lập, kinh tế chính trị ra Ä‘á»i

muá»™n hÆ¡n; nó xuất hiện vào thá»i kỳ hình thành phÆ°Æ¡ng thức sản

xuất tÆ° bản chủ nghÄ©a, hình thành thị trÆ°á»ng dân tá»™c và biểu hiện

lợi ích của giai cấp tư sản đang lên.

Kinh tế chính trị có nhiá»u hệ thống lý luận, quan Ä‘iểm, có nhiá»u

trÆ°á»ng phái, trào lÆ°u khác nhau.

- Chủ nghÄ©a trá»ng thÆ°Æ¡ng là trÆ°á»ng phái hình thành đầu tiên

của kinh tế chính trị. Nó xuất hiện vào đầu thế kỷ XVI ở châu Âu -

thá»i kỳ chủ nghÄ©a tÆ° bản má»›i phát sinh, vá»›i đại biểu Ä‘iển hình là

T.Men, nhà kinh tế há»c ngÆ°á»i Anh. Gá»i là chủ nghÄ©a trá»ng thÆ°Æ¡ng

vì ngÆ°á»i theo há»c thuyết này coi nguồn gốc của cải xã há»™i không

phải do sản xuất mà do buôn bán tạo ra vàchỉ có lao động trong

thương nghiệp, trước hết là trong ngoại thương, mới có khả năng

tích lÅ©y của cải. NgÆ°á»i theo chủ nghÄ©a trá»ng thÆ°Æ¡ng coi vàng bạc là

tiêu biểu cho sự giàu có của đất nước và làm giàu cho quốc gia,

chung quy là sá»± tích lÅ©y nhiá»u tiá»n. Há» chủ trÆ°Æ¡ng cần phải sá»­

dụng quyá»n lá»±c nhà nÆ°á»›c để phát triển kinh tế ngoại thÆ°Æ¡ng.

- Chủ nghÄ©a trá»ng nông là má»™t trÆ°á»ng phái đặc biệt xuất hiện ở

Pháp vào giữa thế ká»· XVIII. Các đại biểu xuất sắc của trÆ°á»ng phái

này là Ph.Kênê, Tuyếcgô.

Chủ nghÄ©a trá»ng nông coi nông nghiệp là ngành duy nhất tạo ra

giá trị thặng dÆ° (há» gá»i là sản phẩm thặng dÆ°) và chỉ có lao Ä‘á»™ng

nông nghiệp má»›i là lao Ä‘á»™ng sản xuất. NgÆ°á»i theo chủ nghÄ©a trá»ng

nông phê phán chủ nghÄ©a trá»ng thÆ°Æ¡ng, há» chứng minh thÆ°Æ¡ng

nghiệp không sinh ra của cải, gá»i tiá»n là của cải không sinh lợi.

Công lao to lá»›n của những ngÆ°á»i theo chủ nghÄ©a trá»ng nông là lần

đầu tiên, hỠchuyển việc nghiên cứu nguồn gốc giá trị thặng dư từ

lÄ©nh vá»±c lÆ°u thông sang lÄ©nh vá»±c sản xuất. Há» là những ngÆ°á»i đầu

tiên phân biệt tư bản cố định và tư bản lưu động, biết đặt vấn đỠbù

đắp các yếu tố của tÆ° bản cố định. TrÆ°á»›c Mác, há» cÅ©ng là ngÆ°á»i đầu

tiên, duy nhất đưa ra được sơ đồ tái sản xuất và lưu thông tổng sản

phẩm xã hội, biểu hiện tập trung trong "biểu kinh tế" của Kh.Kênê.

- Kinh tế - chính trị tư sản cổ điển là kinh tế chính trị tiến bộ

nhất, khoa há»c nhất trÆ°á»›c C.Mác. Nó xuất hiện vào thá»i kỳ chủ

nghĩa tư bản đang phát triển, các mâu thuẫn của xã hội tư sản còn

chưa gay gắt, lợi ích của giai cấp tư sản đang phù hợp với sự phát

triển lịch sử. Các đại biểu xuất sắc của kinh tế chính trị tư sản cổ

Ä‘iển là U.Petty, Ph.Kênê, A.Xmít, Ä.Ricácđô.

Kinh tế - chính trị tư sản cổ điển đã có những cống hiến quan

trá»ng cho khoa há»c kinh tế. Nó đã giải quyết hoặc đặt cÆ¡ sở để giải

quyết nhiá»u vấn Ä‘á» quan trá»ng của lý luận kinh tế, đặc biệt là vá»

há»c thuyết giá trị lao Ä‘á»™ng, lý luận vá» lợi nhuận, lợi tức, địa tô,

tiá»n tệ, vá» tái sản xuất tÆ° bản xã há»™i v.v.. Má»™t trong những nhược

điểm lớn của kinh tế - chính trị tư sản cổ điển là phi lịch sử khi

nghiên cứu các hiện tượng kinh tế và thÆ°á»ng chỉ phân tích mặt

lượng chứ ít chú ý mặt chất của chúng.

Những tÆ° tưởng, lý luận khoa há»c của kinh tế - chính trị tÆ° sản

cổ điển được Mác kế thừa, phát triển khi xây dựng hệ thống khoa

há»c kinh tế - chính trị của mình.

- Kinh tế - chính trị Mác - Lênin do C.Mác và Ph.Ăngghen sáng

lập và được Lênin phát triển trong Ä‘iá»u kiện lịch sá»­ má»›i. Nó biểu

hiện lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, phù hợp

với sự phát triển của lực lượng sản xuất xã hội và xu hướng phát

triển của xã há»™i loài ngÆ°á»i.

Trên cÆ¡ sở tiếp thu có chá»n lá»c, kế thừa có phê phán các nhân tố

khoa há»c của kinh tế - chính trị tÆ° sản cổ Ä‘iển, C.Mác và

Ph.Ä‚ngghen đã Ä‘Æ°a kinh tế - chính trị tá»›i đỉnh cao khoa há»c, đã

giải quyết má»™t cách triệt để và khoa há»c nhất lý luận giá trị sức lao

Ä‘á»™ng - hòn đá thá»­ vàng của các há»c thuyết kinh tế. Thành tá»±u vÄ© đại

nhất của kinh tế - chính trị do Mác và Ăngghen sáng lập và việc

phát hiện giá trị thặng dÆ° và giải quyết hoàn chỉnh há»c thuyết giá

trị thặng dư.

Trong Ä‘iá»u kiện lịch sá»­ má»›i, Lênin đã phát triển sáng tạo lý

luận kinh tế mácxít, soạn thảo há»c thuyết vá» chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c

quyá»n, phát hiện bản chất, các đặc Ä‘iểm chủ yếu và địa vị lịch sá»­

của nó. Dựa trên những tư tưởng của Mác và Ăngghen, Lênin đã

xây dá»±ng cÆ¡ sở kinh tế - chính trị xã há»™i chủ nghÄ©a, đặc biệt là vá»

thá»i kỳ quá Ä‘á»™ lên chủ nghÄ©a xã há»™i mà biểu hiện tập trung ở

Chính sách kinh tế mới (NEP).

Kinh tế - chính trị Mác - Lênin luận chứng trên cÆ¡ sở khoa há»c

tính chất lịch sử của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, tính

tất yếu phải thay thế nó bằng phương thức sản xuất tiến bộ hơn,

cao hơn - phương thức sản xuất cộng sản chủ nghĩa mà giai đoạn

thấp là chủ nghĩa xã hội.

- Kinh tế - chính trị tÆ° sản tầm thÆ°á»ng xuất hiện trong Ä‘iá»u kiện

mâu thuẫn của xã hội tư sản đã trở thành gay gắt, cuộc đấu tranh

của giai cấp công nhân chống lại giai cấp tư sản ngày càng quyết liệt.

Mặt khác, việc xuất hiện và phổ biến của kinh tế - chính trị mácxít đã

trang bị vũ khí lý luận cho giai cấp công nhân, làm cho cuộc đấu

tranh của hỠngày càng có hiệu quả. Kinh tế - chính trị tư sản tầm

thÆ°á»ng xuất hiện nhằm tìm cách xoa dịu, đánh lạc hÆ°á»›ng cuá»™c đấu

tranh của giai cấpcông nhân, chống lại lý luận kinh tế mácxít, bảo vệ

lợi ích của giai cấp tư sản.

Gá»i là kinh tế - chính trị tÆ° sản tầm thÆ°á»ng vì nhìn chung là phi

khoa há»c; nó giải thích xuyên tạc, giả danh khoa há»c nhằm biện há»™

cho chủ nghĩa tư bản bảo vệ sự thống trị của giai cấp tư sản. Các

đại biểu tiêu biểu của kinh tế - chính trị tÆ° sản tầm thÆ°á»ng là T.R.

Mantuýt, G.B. Xay...

2. Má»—i khoa há»c có đối tượng nghiên cứu riêng và thÆ°á»ng có

phÆ°Æ¡ng pháp nghiên cứu riêng. Kinh tế - chính trị thuá»™c khoa há»c

xã há»™i, nó nghiên cứu mối quan hệ giữa ngÆ°á»i vá»›i ngÆ°á»i trong quá

trình sản xuất.

Äể sản xuất, má»™t mặt, con ngÆ°á»i phải có quan hệ tất yếu vá»›i tá»±

nhiên, tác động vào tự nhiên, khai thác hoặc cải biến những vật có

sẵn trong tá»± nhiên cho phù hợp vá»›i nhu cầu của mình. Äó là mặt

tá»± nhiên hay kỹ thuật của sản xuất. Trong mối quan hệ giữa ngÆ°á»i

với tự nhiên, các yếu tố của quá trình sản xuất hợp thành lực

lượng sản xuất. Äây là đối tượng nghiên cứu của nhiá»u môn khoa

há»c và kỹ thuật khác nhau. Mặt khác, con ngÆ°á»i phải có quan hệ

với nhau trong quá trình sản xuất, phân phối, trao đổi và tiêu

dùng của cải. Äây là mặt xã há»™i của sản xuất, hay quan hệ sản

xuất, là đối tượng nghiên cứu của kinh tế - chính trị há»c.

Quan hệ sản xuất gồm những quan hệ vỠkinh tế - tổ chức, phản

ánh trực tiếp tính chất và trình độ của các yếu tố sản xuất và sự

tác động qua lại của chúng, như phân công lao động xã hội, chuyên

môn hóa, hiệp tác hóa, tập trung sản xuất v.v. và các quan hệ kinh

tế - xã hội biểu hiện ở quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất,

quan hệ trong tổ chức quản lý sản xuất và phân phối sản phẩm.

Việc nghiên cứu quan hệ sản xuất nhằm phát hiện các quy luật

kinh tế và sá»­ dụng chúng có hiệu quả trong Ä‘á»i sống kinh tế.

Quan hệ sản xuất tồn tại trong mối quan hệ tác động biện chứng

với lực lượng sản xuất và kiến trúc thượng tầng. Vì vậy, đối tượng

nghiên cứu của kinh tế - chính trị là quan hệ sản xuất trong sự tác

động qua lại với lực lượng sản xuất và kiến trúc thượng tầng.

Phương pháp được sử dụng có hiệu quả nhất để nghiên cứu

quan hệ sản xuất là trừu tượng hóa khoa há»c. Äây là phÆ°Æ¡ng pháp

có sức mạnh nhất để nghiên cứu kinh tế chính trị.

Trừu tượng hóa khoa há»c là bằng tÆ° duy trừu tượng tách các yếu

tố ngẫu nhiên nhất thá»i, cá biệt khá»i quá trình nghiên cứu để nắm

lấy cái bản chất, ổn định ẩn giấu bên trong các sự vật, hiện tượng.

Trừu tượng hóa khoa há»c không phải là tách rá»i hiện thá»±c. Kết

quả của nó phải là sá»± phản ánh đúng đắn Ä‘á»i sống hiện thá»±c và

được cuộc sống kiểm nghiệm.

Trừu tượng hóa khoa há»c còn bao hàm việc tập trung nghiên cứu

một nhân tố nào đó với giả định các nhân tố khác không thay đổi,

hoặc tạm đặt má»™t vài nhân tố ra ngoài ná»™i dung nghiên cứu. Äiá»u

đó làm cho việc nghiên cứu đỡ phức tạp và có khả năng đi sâu vào

từng nhân tố, từng mặt của sự vật, hiện tượng.

Kết quả của trừu tượng hóa khoa há»c cho phép hình thành các

khái niệm, phạm trù khoa há»c đặc trÆ°ng cho các mặt khác nhau

của các hiện tượng, quá trình kinh tế, tiến tới hình thành các quy

luật kinh tế, xác lập sự phụ thuộc và tác động lẫn nhau một cách

nhân quả, ổn định của các hiện tượng và quá trình kinh tế.

2. Phân tích vai trò của ná»n sản xuất xã há»™i và các yếu tố cÆ¡ bản

của nó.

1. Äá»i sống xã há»™i rất phong phú, có nhiá»u dạng hoạt Ä‘á»™ng khác

nhau và có quan hệ vá»›i nhau nhÆ°: sản xuất, chính trị, khoa há»c,

văn hóa, nghệ thuật, tôn giáo, v.v.. Trong các hoạt động đó thì sản

xuất ra của cải vật chất là cơ bản nhất, có vai trò quyết định đối

với các hoạt động khác.

Sản xuất của cải vật chất là quá trình con ngÆ°á»i sá»­ dụng công cụ

lao động tác động vào tự nhiên, khai thác hoặc cải biến các dạng

vật chất của tá»± nhiên cho phù hợp vá»›i nhu cầu của mình. Ná»n sản

xuất xã há»™i có vai trò rất quan trá»ng:

- Là cÆ¡ sở của toàn bá»™ Ä‘á»i sống xã há»™i, cÆ¡ sở tồn tại và phát triển

của loài ngÆ°á»i. Sản xuất vật chất là yêu cầu khách quan của sá»± tồn

tại xã hội. Chân lý giản đơn và vĩnh viễn ấy được C.Mác khái quát

rằng: loài ngÆ°á»i trÆ°á»›c hết cần ăn, mặc, ở... rồi sau đó má»›i hoạt Ä‘á»™ng

chính trị, khoa há»c, nghệ thuật, tôn giáo, v.v..

Quá trình sản xuất ra cÆ¡ sở của Ä‘á»i sống xã há»™i đồng thá»i là quá

trình phát triển và hoàn thiện bản thân con ngÆ°á»i. Äể sản xuất có

kết quả, con ngÆ°á»i phải không ngừng thâm nhập vào tá»± nhiên,

khám phá, phát hiện các quy luật tá»± nhiên, đồng thá»i chế tạo,

hoàn thiện các công cụ sản xuất v.v.. Äiá»u đó làm cho con ngÆ°á»i

ngày càng phát triển và hoàn thiện. Lịch sử phát triển của xã hội

loài ngÆ°á»i, của ná»n văn minh nhân loại gắn liá»n và dá»±a trên sá»±

phát triển và hoàn thiện ná»n sản xuất xã há»™i.

Sá»± phát triển và hoàn thiện ná»n sản xuất xã há»™i là cÆ¡ sở cho sá»±

tiến bá»™ xã há»™i, biểu hiện ở ná»n dân chủ, nhân đạo, công bằng xã

há»™i. Nói chung, tiến bá»™ xã há»™i gắn liá»n vá»›i tiến bá»™ kinh tế và dá»±a

trên cơ sở tiến bộ kinh tế. Tuy nhiên, không phải bao giỠtiến bộ xã

hội cũng tùy thuộc trực tiếp vào tiến bộ kinh tế. Kết hợp tiến bộ

kinh tế vá»›i tiến bá»™ xã há»™i là đặc trÆ°ng của con Ä‘Æ°á»ng định hÆ°á»›ng

xã hội chủ nghĩa ở nước ta.

2. Bất kỳ ná»n sản xuất xã há»™i nào, kể cả ná»n sản xuất hiện đại,

Ä‘á»u bao gồm ba yếu tố cÆ¡ bản là: sức lao Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i, tÆ°

liệu lao động và đối tượng lao động.

- Sức lao Ä‘á»™ng là tổng hợp thể lá»±c, trí lá»±c của con ngÆ°á»i, là khả

năng lao Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i, là Ä‘iá»u kiện cÆ¡ bản của sản xuất ở

bất cứ xã hội nào. Khi sức lao động hoạt động thì trở thành lao

Ä‘á»™ng. Lao Ä‘á»™ng là hoạt Ä‘á»™ng riêng của loài ngÆ°á»i, nó khác vá» cÆ¡

bản với hoạt động bản năng của động vật...

- Äối tượng lao Ä‘á»™ng là những vật mà lao Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i tác

Ä‘á»™ng vào nhằm cải biến chúng phù hợp vá»›i nhu cầu của mình. Äối

tượng lao động gồm có:

+ Loại có sẵn trong tá»± nhiên mà lao Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i chỉ cần

tách nó khá»i môi trÆ°á»ng tồn tại của nó là có thể sá»­ dụng được, nhÆ°

gá»— trong rừng nguyên thủy, cá ngoài biển, than đá ở má»...

+ Loại đã có sá»± tác Ä‘á»™ng của lao Ä‘á»™ng gá»i là nguyên liệu, nhÆ°

thép thá»i trong nhà máy cÆ¡ khí, gá»— ở xưởng má»™c v.v..

Vá»›i sá»± phát triển của cách mạng khoa há»c - kỹ thuật, con ngÆ°á»i

ngày càng tạo ra nhiá»u đối tượng lao Ä‘á»™ng có chất lượng má»›i.

- TÆ° liệu lao Ä‘á»™ng là toàn bá»™ những vật mà con ngÆ°á»i dùng để

tác Ä‘á»™ng vào đối tượng lao Ä‘á»™ng, để truyá»n dẫn lao Ä‘á»™ng của mình

tới đối tượng lao động làm biến đổi chúng theo yêu cầu của mình.

Tư liệu lao động gồm:

+ Công cụ lao Ä‘á»™ng là bá»™ phận quan trá»ng nhất của tÆ° liệu lao

động, nó tác động trực tiếp vào đối tượng lao động, quyết định trực

tiếp năng suất lao động. Trình độ công cụ lao động là cơ sở để phân

biệt sá»± khác nhau giữa các thá»i đại kinh tế.

+ Hệ thống các yếu tố vật chất phục vụ trực tiếp cho quá trình

sản xuất nhÆ° băng chuyá»n, ống dẫn cần trục , bể chứa...

+ Những yếu tố vật chất khác không tham gia trực tiếp quá

trình sản xuất, nhÆ°ng có tác dụng quan trá»ng đến toàn bá»™ ná»n sản

xuất xã há»™i, nhÆ° Ä‘Æ°á»ng sá, các phÆ°Æ¡ng tiện giao thông vận tải,

thông tin liên lạc, v.v. gá»i chung là kết cấu hạ tầng của sản xuất

xã há»™i. Ná»n sản xuất càng hiện đại, càng đòi há»i kết cấu hạ tầng

sản xuất phát triển và hoàn thiện.

Tư liệu lao động và đối tượng lao động là các yếu tố vật chất của

quá trình sản xuất; chúng hợp thành tư liệu sản xuất. Quá trình

lao động là quá trình kết hợp và tác động của các yếu tố sản xuất

nói trên, tức của sức lao động và tư liệu sản xuất.

Sá»± phát triển của ná»n sản xuất xã há»™i gắn liá»n vá»›i sá»± phát triển

và hoàn thiện của các yếu tố sản xuất. Quá trình chuyển biến ná»n

sản xuất nhá», lạc hậu sang ná»n sản xuất lá»›n, hiện đại đòi há»i phát

triển đồng bộ cả ba yếu tố sản xuất và mục tiêu cuối cùng là trang

bị công nghệ hiện đại, tiên tiến trong các lÄ©nh vá»±c của ná»n sản

xuất xã hội.

Trong các yếu tố cơ bản của quá trình sản xuất, sức lao động

luôn luôn là yếu tố cơ bản, có tính chất quyết định. Tuy nhiên, bản

thân sức lao động có sự biến đổi căn bản vỠchất lượng phù hợp với

trình Ä‘á»™ của tÆ° liệu sản xuất. Nếu trong ná»n sản xuất thủ công,

trình độ sức lao động chủ yếu là dựa vào kinh nghiệm và sức cơ

bắp thì trong ná»n sản xuất hiện đại, trình Ä‘á»™ sức lao Ä‘á»™ng dá»±a vào

trí tuệ, tri thức, vào "chất xám" nói chung. Trong ná»n sản xuất

hiện đại, kho tàng trí tuệ trở thành tài nguyên quý giá nhất của

má»—i dân tá»™c. Do đó, giáo dục và đào tạo được nhiá»u quốc gia coi là

quốc sách; ở nước ta, vấn đỠnày được đặt thành quốc sách hàng

đầu.

3. Tái sản xuất là gì? Phân tích nội dung, hình thức của tái sản

xuất xã hội và các phạm trù cơ bản của nó.

Sản xuất ra của cải vật chất là hoạt Ä‘á»™ng cÆ¡ bản của loài ngÆ°á»i.

Nó không phải là hoạt Ä‘á»™ng nhất thá»i, Ä‘Æ¡n nhất mà thÆ°á»ng xuyên,

liên tục, tức là tái sản xuất. NgÆ°á»i ta chia tái sản xuất thành tái

sản xuất giản đơn và tái sản xuất mở rộng.

+ Tái sản xuất giản đơn là quá trình sản xuất được lặp lại với

quy mô không thay đổi, các yếu tố của quá trình sản xuất cũng

không thay đổi; chưa có sản phẩm thặng dư hoặc nếu có thì còn

nhỠbé và được tiêu dùng cá nhân hết.

+ Tái sản xuất mở rộng là quá trình sản xuất ở chu kỳ sau có

quy mô lớn hơn so với chu kỳ trước. Trong tái sản xuất mở rộng,

các yếu tố của quá trình sản xuất tăng lên vỠsố lượng và chất

lượng. Nguồn gốc của tái sản xuất mở rộng là sản phẩm thặng dư.

Tái sản xuất giản Ä‘Æ¡n là đặc trÆ°ng của sản xuất nhá», thủ công,

còn tái sản xuất mở rộng là đặc trưng của sản xuất lớn, hiện đại.

Ở bất kỳ giai đoạn nào, xã hội nào, tái sản xuất cũng bao gồm

ná»™i dung sau:

+ Tái sản xuất sức lao động là nhân tố chủ yếu và đầu tiên. Sức

lao động là yếu tố cơ bản của quá trình sản xuất và trong quá

trình sản xuất nó bị hao mòn, do đó, phải được tái sản xuất để

thực hiện quá trình sản xuất tiếp theo. Tái sản xuất sức lao động

còn bao hàm việc đào tạo, đổi mới thế hệ lao động cũ bằng thế hệ

lao động mới có chất lượng cao hơn phù hợp với trình độ mới của tư

liệu sản xuất.

+ Tái sản xuất của cải vật chất (gồm có vật phẩm tiêu dùng và

tư liệu sản xuất) cũng là nhân tố khách quan, không thể thiếu của

sản xuất xã hội. Trong quá trình sản xuất, sản phẩm xã hội

thÆ°á»ng xuyên được tiêu dùng cho cá nhân và cho sản xuất. Vật

phẩm tiêu dùng để tái sản xuất sức lao động, còn tư liệu sản xuất

để tiếp tục qua trình sản xuất. Vì vậy, phải thÆ°á»ng xuyên tái sản

xuất ra chúng. HÆ¡n nữa, nhu cầu vá» Ä‘á»i sống và sản xuất thÆ°á»ng

xuyên tăng lên, do đó của cải vật chất cần được tái sản xuất mở

rá»™ng, làm cho số lượng thÆ°á»ng xuyên tăng lên và chất lượng được

cải tiến.

Tái sản xuất mở rộng ra của cải vật chất biểu hiện ở mức tăng

của tổng sản phẩm xã hội (TSPXH) và thu nhập quốc dân (TNQD).

Tổng sản phẩm xã hội là tổng số sản phẩm hay của cải xã hội được

sản xuất ra trong má»™t thá»i gian nhất định (thÆ°á»ng là má»™t năm).

Thu nhập quốc dân là phần còn lại của tổng sản phẩm xã hội

sau khi trừ đi toàn bộ những chi phí của lao động vật hóa. Thu

nhập quốc dân là kết quả thá»±c tế của ná»n sản xuất xã há»™i, nó

quyết định mức độ tiêu dùng và tích lũy của xã hội.

Những biện pháp cơ bản để tái sản xuất mở rộng tổng sản phẩm

xã hội và thu nhập quốc dân là tăng năng suất lao động xã hội và

tăng số ngÆ°á»i làm việc trong các ngành sản xuất vật chất.

+ Tái sản xuất quan hệ sản xuất. Tái sản xuất của cải vật chất

diễn ra trong những quan hệ sản xuất nhất định. Do đó, quá trình

sản xuất là quá trình phát triển, hoàn thiện quan hệ sản xuất làm

cho quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ mới của

lực lượng sản xuất.

+ Tái sản xuất ra môi trÆ°á»ng (sản xuất và Ä‘á»i sống). Quá trình

sản xuất không thể tách rá»i Ä‘iá»u kiện tá»± nhiên và môi trÆ°á»ng sống

của con ngÆ°á»i. Quá trình tái sản xuất ra của cải vật chất làm cho

các nguồn tài nguyên thiên nhiên bị cạn kiệt dần và ảnh hưởng tới

môi trÆ°á»ng sống nói chung. Vì vậy, trong quá trình tái sản xuất

phải thÆ°á»ng xuyên tái tạo các Ä‘iá»u kiện tá»± nhiên của sản xuất nhÆ°

khôi phục độ màu mỡ đất đai, trồng rừng và tái tạo các nguồn tài

nguyên, v.v..

4. Thế nào là tăng trưởng kinh tế và hiệu quả kinh tế? Hiệu quả

kinh tế xét vỠmặt kinh tế - kỹ thuật và kinh tế - xã hội?

Tăng trưởng kinh tế là sự tăng lên các yếu tố của quá trình sản

xuất và do đó tăng lên vỠsố lượng và chất lượng sản phẩm xã hội.

Äó chính là kết quả của quá trình tái sản xuất mở rá»™ng trên phạm

vi toàn bá»™ ná»n kinh tế. Nhịp Ä‘á»™ tăng trưởng kinh tế thể hiện ở

nhịp độ tăng tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân. Tăng

trưởng kinh tế có thể diễn ra theo hai hướng: tăng trưởng kinh tế

theo chiá»u rá»™ng và tăng trưởng kinh tế theo chiá»u sâu.

- Tăng trưởng kinh tế theo chiá»u rá»™ng là tăng vá» số lượng các

yếu tố của quá trình sản xuất trên cơ sở kỹ thuật sản xuất cũ.

- Tăng trưởng kinh tế theo chiá»u sâu là sá»± phát triển sản xuất

trên cơ sở hoàn thiện các yếu tố sản xuất, như sử dụng các tư liệu

lao động tiến bộ, các đối tượng lao động ít tốn kém, nâng cao trình

Ä‘á»™ của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, sá»­ dụng có hiệu quả các tiá»m năng sản

xuất, v.v..

Trong thá»±c tế, việc tăng trưởng kinh tế theo chiá»u rá»™ng và tăng

trưởng kinh tế theo chiá»u sâu được kết hợp vá»›i nhau và được sá»­

dụng theo hÆ°á»›ng phù hợp vá»›i Ä‘iá»u kiện cụ thể của từng nÆ°á»›c ở các

giai đoạn khác nhau.

Kết quả của tái sản xuất mở rộng, của tăng trưởng kinh tế biểu

hiện tập trung ở hiệu quả ná»n sản xuất.

Hiệu quả sản xuất là kết quả của má»™t ná»n sản xuất nhất định.

Muốn biết hiệu quả sản xuất ngÆ°á»i ta lấy kết quả sản xuất so sánh

với chi phí lao động xã hội để sản xuất ra nó (hoặc là chi phí các yếu

tố sản xuất).

Kết quả sản xuất

Hiệu quả sản xuất = ——————————

Chi phí các yếu tố sản xuất

(lao động sống và lao động vật hóa)

Kết quả của sản xuất là sản phẩm. Ở các đơn vị sản xuất, hiệu

quả sản xuất có thể biểu hiện ở chỗ chi phí để sản xuất một đơn vị

sản phẩm nhiá»u hay ít; còn hiệu quả của toàn bá»™ ná»n kinh tế biểu

hiện ở tỷ lệ giữa giá trị của toàn bộ sản phẩm xã hội với toàn bộ

chi phí lao động xã hội để sản xuất ra chúng.

Tăng hiệu quả kinh tế là yêu cầu khách quan đối vá»›i má»i xã há»™i.

Äể tăng hiệu quả kinh tế phải tăng kết quả sản xuất và giảm chi

phí để sản xuất chúng. Tăng kết quả sản xuất là tăng số lượng và

nâng cao chất lượng sản phẩm, làm cho cơ cấu sản phẩm phù hợp

với cơ cấu tiêu dùng xã hội. Giảm chi phí lao động xã hội thể hiện

ở tiết kiệm lao động sống, giảm khối lượng vật tư hao phí, tiết

kiệm vốn đầu tư v.v..

Hiệu quả ná»n sản xuất được xem xét dÆ°á»›i hai khía cạnh: kinh tế

- kỹ thuật và kinh tế - xã hội.

Hiệu quả sản xuất, xét vỠmặt kinh tế - kỹ thuật, được tính bằng

một hệ thống các chỉ tiêu vỠkết quả sử dụng các nguồn dự trữ

khác nhau. Má»™t số các chỉ tiêu quan trá»ng thÆ°á»ng được dùng là:

+ Năng suất lao Ä‘á»™ng xã há»™i. Äây là chỉ tiêu quan trá»ng của hiệu

quả sản xuất. Nó biểu hiện sự hoạt động của quy luật tiết kiệm

thá»i gian.

+ Hiệu quả sử dụng vốn sản xuất cơ bản. Vốn sản xuất cơ bản có

khối lượng và vai trò quan trá»ng nhất trong sản xuất. Hiệu quả

vốn sản xuất cơ bản được tính bằng cách lấy số lượng sản phẩm

chia cho số lượng vốn sản xuất cơ bản:

Số lượng sản phẩm

Hiệu quả vốn = ——————————

Vốn sản xuất cơ bản

Hiệu suất vốn cho thấy một đơn vị vốn chi ra thu được bao nhiêu

sản phẩm.

+ Hiệu suất vật tư được đo bằng chi phí nhiên liệu, nguyên liệu,

năng lượng, vật liệu và các nguồn dự trữ khác trên một đơn vị sản

phẩm:

Số lượng vật tư

Hiệu suất vật tư = ——————————

Số lượng sản phẩm

Hiệu quả sản xuất xét vỠmặt kinh tế - kỹ thuật phụ thuộc vào

trình độ kỹ thuật và không phụ thuộc vào hình thức xã hội.

Hiệu quả sản xuất xét vỠmặt kinh tế - xã hội ở các xã hội khác

nhau có biểu hiện khác nhau phụ thuộc vào quan hệ sản xuất và

mục đích của ná»n sản xuất, và nói chung, là phụ thuá»™c vào thái Ä‘á»™

đối vá»›i yếu tố con ngÆ°á»i.

Kết hợp hiệu quả kinh tế với hiệu quả xã hội là đặc trưng của

định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Nó biểu hiện ở sự kết hợp

chính sách kinh tế với chính sách xã hội; việc tăng hiệu quả kinh

tế gắn liá»n vá»›i giải quyết việc làm, vá»›i Ä‘iá»u kiện sống và lao Ä‘á»™ng

của dân cÆ°, bảo vệ môi trÆ°á»ng, phát triển văn hóa, giáo dục, y tế

và các vấn đỠxã hội khác.

5. Sản xuất hàng hóa là gì? Nó ra Ä‘á»i và phát triển nhÆ° thế nào?

Nó có ưu việt gì so với kinh tế tự nhiên?

Trong lịch sá»­ phát triển của ná»n sản xuất xã há»™i, có hai hình

thức sản xuất rõ rệt là: sản xuất tự cấp tự túc và sản xuất hàng

hóa.

Sản xuất tá»± cấp, tá»± túc là sản xuất sản phẩm để thá»a mãn nhu

cầu của ngÆ°á»i sản xuất trong ná»™i bá»™ Ä‘Æ¡n vị kinh tế. Còn sản xuất

hàng hóa là sản xuất ra sản phẩm để bán, các quan hệ kinh tế

giữa những ngÆ°á»i sản xuất biểu hiện qua việc mua bán sản phẩm

của nhau trên thị trÆ°á»ng.

Sản xuất hàng hóa đã ra Ä‘á»i trong hai Ä‘iá»u kiện lịch sá»­:

+ Có sự phân công lao động xã hội:

Phân công lao động xã hội là kết quả của sự phát triển lực lượng

sản xuất, biểu hiện ở sự chuyên môn hóa sản xuất. Do phân công

lao Ä‘á»™ng xã há»™i, má»—i ngÆ°á»i hoặc má»—i nhóm ngÆ°á»i chỉ sản xuất má»™t

hoặc má»™t số sản phẩm nhất định. Má»—i ngÆ°á»i (hoặc má»—i nhóm

ngÆ°á»i) Ä‘á»u thừa sản phẩm do mình sản xuất ra nhÆ°ng lại thiếu

các loại sản phẩm khác. Do đó, việc trao đổi sản phẩm trở thành

tất yếu và có lợi đối vá»›i má»i ngÆ°á»i sản xuất.

+ Có chế Ä‘á»™ tÆ° hữu. Äiá»u đó làm cho những ngÆ°á»i sản xuất Ä‘á»™c

lập với nhau; hỠsản xuất dựa trên cơ sở tư liệu sản xuất của hỠvà

sản phẩm lao Ä‘á»™ng thuá»™c quyá»n chi phối của há».

Chế Ä‘á»™ tÆ° hữu làm cho những ngÆ°á»i sản xuất Ä‘á»™c lập vá»›i nhau,

còn phân công lao động xã hội lại làm cho hỠphụ thuộc vào nhau.

Sản xuất hàng hóa ra Ä‘á»i chính là để giải quyết mâu thuẫn này.

Những hình thức đầu tiên của sản xuất hàng hóa xuất hiện từ

thá»i kỳ tan rã của chế Ä‘á»™ công xã nguyên thủy, tồn tại và phát

triển ở các phương thức sản xuất tiếp theo.

Sản xuất hàng hóa phát triển cao nhất, phổ biến nhất trong chủ

nghĩa tư bản và trở thành hình thức sản xuất hàng hóa điển hình,

nổi bật trong lịch sử.

Sản xuất hàng hóa tiếp tục tồn tại và phát triển dưới chủ nghĩa

xã há»™i vì dÆ°á»›i chủ nghÄ©a xã há»™i còn tồn tại nhiá»u hình thức sở hữu

khác nhau và trình độ phân công lao động xã hội ngày càng phát

triển. Như vậy, sản xuất hàng hóa xuất hiện rồi tồn tại và phát

triển ở nhiá»u xã há»™i, là sản phẩm của lịch sá»­ phát triển sản xuất

của loài ngÆ°á»i. Nó có nhiá»u Æ°u thế, tiến bá»™ so vá»›i sản xuất tá»± cấp

tự túc mà cho tới nay chưa có hình thức sản xuất xã hội nào có ưu

thế hơn nó. Tuy nhiên, ở các xã hội khác nhau, sản xuất hàng hóa

có vai trò và giới hạn khác nhau. Song, nhìn chung, so với sản xuất

tá»± cấp tá»± túc, sản xuất hàng hóa có nhiá»u Æ°u việt đặc biệt:

- Thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất, ứng

dụng tiến bộ kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất, tiết kiệm, tăng năng

suất lao động.

- Làm cho sản xuất gắn liá»n vá»›i tiêu dùng, sản phẩm thÆ°á»ng

xuyên được cải tiến chất lượng, hình thức phù hợp với nhu cầu, thị

hiếu ngÆ°á»i tiêu dùng.

- Thúc đẩy nhanh chóng quá trình xã hội hóa sản xuất, tích tụ

và tập trung sản xuất, mở rá»™ng sá»± giao lÆ°u thị trÆ°á»ng trong nÆ°á»›c

và quốc tế.

- Là cơ sở thúc đẩy quá trình dân chủ hóa, bình đẳng, tiến bộ xã

há»™i, phá vỡ tính bảo thủ, trì trệ, phÆ°á»ng há»™i của kinh tế tá»± nhiên,

tự cấp tự túc v.v..

Tuy nhiên, sản xuất hàng hóa có mặt trái của nó như việc làm

phân hóa ngÆ°á»i sản xuất thành giàu nghèo và nhiá»u hiện tượng

tiêu cá»±c nhÆ° làm hàng giả, lừa lá»c... Trong Ä‘iá»u kiện của nÆ°á»›c ta,

má»™t mặt phải đẩy mạnh ná»n sản xuất hàng hóa nhiá»u thành phần

vận Ä‘á»™ng theo cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng phù hợp vá»›i các quy luật của sản

xuất hàng hóa; mặt khác, phải có sự quản lý của Nhà nước để bảo

đảm sự định hướng xã hội chủ nghĩa và hạn chế những tiêu cực do

cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng sinh ra, thá»±c hiện sá»± kết hợp hiệu quả kinh tế vá»›i

tiến bộ và công bằng xã hội.

6. Hàng hóa là gì? Phân tích các thuộc tính của hàng hóa và lượng

giá trị của hàng hóa?

1. Hàng hóa là má»™t vật phẩm của lao Ä‘á»™ng có thể thá»a mãn nhu

cầu nào đó của con ngÆ°á»i và Ä‘i vào tiêu dùng thông qua trao đổi

(mua - bán).

Vì vậy, không phải bất kỳ vật phẩm nào cũng là hàng hóa. Những

vật phẩm đi vào tiêu dùng không thông qua trao đổi (mua - bán) thì

không phải là hàng hóa. Chẳng hạn, thóc của ngÆ°á»i nông dân sản

xuất để tiêu dùng cho bản thân hỠthì không phải là hàng hóa.

Nhưng nếu thóc đó được đem bán thì nó là hàng hóa.

2. Hàng hóa có hai thuộc tính: giá trị sử dụng và giá trị.

a) Giá trị sử dụng

Giá trị sá»­ dụng của vật phẩm là công dụng của nó, có thể thá»a

mãn nhu cầu nào đó của con ngÆ°á»i nhÆ° gạo để ăn, vải để may mặc,

nhà để ở...

Giá trị sử dụng của vật phẩm do thuộc tính tự nhiên của vật

phẩm quy định. Xã há»™i loài ngÆ°á»i càng phát triển, càng phát hiện

ra được nhiá»u thuá»™c tính tá»± nhiên có ích của vật phẩm và lợi dụng

những thuá»™c tính tá»± nhiên đó để tạo ra nhiá»u loại giá trị sá»­ dụng

khác nhau. Chẳng hạn, than đá từ xa xưa chỉ được dùng làm nhiên

liệu (đốt nóng), đến nay còn là nguyên liệu của nhiá»u sản phẩm vá»›i

giá trị sử dụng cao. Do đó, giá trị sử dụng là một phạm trù vĩnh

viá»…n.

Trong kinh tế hàng hóa, giá trị sử dụng là vật mang giá trị trao

đổi.

b) Giá trị

Muốn hiểu giá trị của hàng hóa phải nghiên cứu từ giá trị trao

đổi của nó.

Giá trị trao đổi biểu hiện mối quan hệ trao đổi hàng hóa trên thị

trÆ°á»ng. Äó là mối quan hệ tá»· lệ vá» lượng giữa những hàng hóa có

giá trị sử dụng khác nhau đem trao đổi với nhau.

Thí dụ: 1m vải trao đổi với 5kg thóc.

Sở dĩ vải và thóc là hai hàng hóa có giá trị sử dụng khác nhau có

thể trao đổi được với nhau theo một tỷ lệ nhất định, vì vải và thóc

Ä‘á»u là sản phẩm của lao Ä‘á»™ng, có cÆ¡ sở chung là sá»± hao phí lao Ä‘á»™ng

của con ngÆ°á»i. Sá»± hao phí lao Ä‘á»™ng đó chính là giá trị của hàng

hóa.

Vậy, giá trị hàng hóa là lao Ä‘á»™ng xã há»™i của ngÆ°á»i sản xuất hàng

hóa kết tinh trong hàng hóa đó.

Do đó, giá trị là cơ sở của giá trị trao đổi; còn giá trị trao đổi là

hình thức biểu hiện của giá trị.

Giá trị phản ảnh mối quan hệ xã há»™i giữa những ngÆ°á»i sản xuất

hàng hóa. Do đó, giá trị là một phạm trù lịch sử, chỉ tồn tại trong

kinh tế hàng hóa.

3. Lượng giá trị của hàng hóa.

Nếu giá trị là lao Ä‘á»™ng xã há»™i của những ngÆ°á»i sản xuất hàng

hóa kết tinh trong hàng hóa thì lượng giá trị chính là lượng lao

động xã hội hao phí để sản xuất ra hàng hóa.

Trong sản xuất hàng hóa, hao phí lao động cá biệt tạo thành giá

trị cá biệt của hàng hóa. Trên thị trÆ°á»ng, không thể dá»±a vào giá trị

cá biệt để trao đổi mà phải dựa vào giá trị xã hội của hàng hóa.

Giá trị xã há»™i của hàng hóa được tính bằng thá»i gian lao Ä‘á»™ng xã

há»™i cần thiết (tất yếu) để sản xuất má»™t loại hàng hóa nào đó. Äó là

thá»i gian cần thiết để sản xuất hàng hóa trong Ä‘iá»u kiện sản xuất

trung bình của xã hội với trình độ kỹ thuật trung bình, trình độ

thành thạo trung bình, cÆ°á»ng Ä‘á»™ lao Ä‘á»™ng trung bình. Thông

thÆ°á»ng thá»i gian lao Ä‘á»™ng xã há»™i cần thiết của má»™t loại hàng hóa

nào đó gần sát vá»›i thá»i gian lao Ä‘á»™ng cá biệt của ngÆ°á»i sản xuất

đại bá»™ phận hàng hóa đó trên thị trÆ°á»ng.

Giá trị hàng hóa thay đổi phụ thuộc vào năng suất lao động.

Năng suất lao động là hiệu suất của lao động được đo bằng số lượng

sản phẩm tạo ra trong má»™t Ä‘Æ¡n vị thá»i gian, hoặc lượng thá»i gian

lao động hao phí để tạo ra một đơn vị sản phẩm. Năng suất lao

Ä‘á»™ng phụ thuá»™c vào trình Ä‘á»™ kỹ thuật của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, mức

trang bị kỹ thuật của lao động, phương pháp tổ chức, quản lý và các

Ä‘iá»u kiện tá»± nhiên.

Tăng năng suất lao động thể hiện ở chỗ: hao phí lao động không

tăng, nhÆ°ng số lượng sản phẩm làm ra trong má»™t Ä‘Æ¡n vị thá»i gian

tăng lên, do đó giá trị của má»™t dợn vị hàng hóa giảm xuống. Äiá»u

đó có nghĩa: giá trị của hàng hóa biến đổi tỷ lệ nghịch với năng

suất lao động.

Cần phân biệt tăng năng suất lao Ä‘á»™ng vá»›i tăng cÆ°á»ng Ä‘á»™ lao Ä‘á»™ng.

CÆ°á»ng Ä‘á»™ lao Ä‘á»™ng là mức Ä‘á»™ hao phí lao Ä‘á»™ng trong má»™t Ä‘Æ¡n vị thá»i

gian. Tăng cÆ°á»ng Ä‘á»™ lao Ä‘á»™ng sẽ làm tăng thêm mức hao phí lao

động, và do đó, làm tăng số lượng sản phẩm một cách tương ứng, vì

vậy giá trị một đơn vị hàng hóa không thay đổi.

Lao Ä‘á»™ng của ngÆ°á»i sản xuất hàng hóa có trình Ä‘á»™ thành thạo

khác nhau. Nó được chia thành hai loại: lao động giản đơn là lao

động không cần rèn luyện, đào tạo và lao động phức tạp phải qua

quá trình há»c tập rèn luyện... Trong cùng má»™t Ä‘Æ¡n vị thá»i gian, lao

Ä‘á»™ng phức tạp tạo ra nhiá»u giá trị hÆ¡n lao Ä‘á»™ng giản Ä‘Æ¡n.

Trong quá trình trao đổi hàng hóa, má»i lao Ä‘á»™ng phức tạp Ä‘á»u

được quy thành bội số của lao động giản đơn trung bình một cách

tá»± phát trên thị trÆ°á»ng.

7. Tiá»n tệ xuất hiện nhÆ° thế nào trong lịch sá»­ phát triển của sản

xuất và trao đổi hàng hóa? Bản chất và chức năng của tiá»n tệ?

1. Lịch sá»­ ra Ä‘á»i của tiá»n tệ và bản chất của nó.

Tiá»n tệ xuất hiện là kết quả của quá trình phát triển của sản

xuất và trao đổi hàng hóa, và cũng là kết quả của quá trình phát

triển các hình thái giá trị của hàng hóa.

Hình thái giá trị đầu tiên là hình thái giản đơn hay ngẫu nhiên.

NgÆ°á»i sản xuất làm ra sản phẩm dùng không hết (nhÆ° lúc được

mùa chẳng hạn), thừa ngẫu nhiên, đem trao đổi và ngẫu nhiên

gặp một loại hàng hóa nào đó; việc trao đổi diễn ra theo một tỷ lệ

cũng ngẫu nhiên và giản đơn: hàng đổi lấy hàng.

Thí dụ: aHA = bHB

Ở hình thái này, hàng hóa thứ nhất (aHA) biểu hiện giá trị của

nó ở hàng hóa thứ hai (bHB), còn hàng hóa thứ hai đóng vai trò là

vật ngang giá.

Khi phân công lao động xã hội phát triển đến mức độ nào đó,

chủng loại hàng hóa trao đổi trên thị trÆ°á»ng nhiá»u hÆ¡n, thì má»™t hàng

hóa có thế gặp và trao đổi vá»›i nhiá»u hàng hóa khác.

Thí dụ:

bHB hoặc

aHA có thể trao đổi với cHC hoặc

dHD

Äó là hình thái giá trị mở rá»™ng.

Khi phân công lao động xã hội phát triển hơn nữa, làm cho sản

xuất hàng hóa cÅ©ng phát triển, trao đổi hàng hóa trở nên thÆ°á»ng

xuyên và phổ biến hÆ¡n. Äể cho sá»± trao đổi được thuận lợi, ngÆ°á»i ta

chá»n má»™t hàng hóa nào đó làm vật ngang giá chung.

Thí dụ:

aH

A

bH

B

cHC có thể trao đổi qua xHY

dH

D

Äó là hình thái chung của giá trị. Vật ngang giá chung có thể

trao đổi trực tiếp với một hàng hóa bất kỳ. Nó trở thành môi giới,

thành phương tiện để trao đổi. Khi sản xuất và trao đổi hàng hóa

phát triển hÆ¡n, thị trÆ°á»ng được mở rá»™ng, ngÆ°á»i ta chá»n bạc và

vàng làm vật ngang giá chung là thuận lợi hơn cả. Lúc đó, hình

thức tiá»n của giá trị ra Ä‘á»i.

Khi bạc và vàng cùng được dùng làm chức năng tiá»n tệ thì chế

Ä‘á»™ tiá»n tệ gá»i là chế Ä‘á»™ song kim. Khi chỉ còn vàng Ä‘á»™c chiếm vai

trò tiá»n tệ thì chế Ä‘á»™ tiá»n tệ được gá»i là chế Ä‘á»™ bản vị vàng.

Khi tiá»n tệ xuất hiện, thế giá»›i hàng hóa phân ra hai cá»±c: má»™t

phía, là các hàng hóa thông thÆ°á»ng; má»™t phía là hàng hóa đóng vai

trò tiá»n tệ. NhÆ° vậy, tiá»n tệ là má»™t loại hàng hóa đặc biệt, dùng

làm vật ngang giá chung cho tất cả các hàng hóa, là sự thể hiện

chung của giá trị và lao động xã hội, nó biểu hiện quan hệ sản

xuất giữa những ngÆ°á»i sản xuất hàng hóa do quá trình phát triển

lâu dài của sản xuất và trao đổi hàng hóa tạo ra. Äó là nguồn gốc

và bản chất của tiá»n tệ.

2. Chức năng của tiá»n tệ.

Tiá»n tệ có năm chức năng:

a) Thước đo giá trị

Tiá»n tệ làm được thÆ°á»›c Ä‘o giá trị vì bản thân nó cÅ©ng là má»™t

hàng hóa, cÅ©ng có giá trị nhÆ° các hàng hóa khác. Äể làm được

thÆ°á»›c Ä‘o giá trị, má»—i quốc gia có má»™t Ä‘Æ¡n vị tiá»n tệ nhất định.

Giá trị của má»—i hàng hóa được biểu hiện bằng má»™t số tiá»n nhất

định, đó là giá cả của hàng hóa.

Giá trị là cơ sở của giá cả, nhưng do quan hệ cung cầu, giá cả có

thể lên xuống xung quanh giá trị. Tuy vậy, xét trong phạm vi toàn

xã há»™i trong thá»i gian nhất định thì tổng số giá cả bằng tổng số giá

trị của hàng hóa.

b) Phương tiện lưu thông

Làm phÆ°Æ¡ng tiện lÆ°u thông, tiá»n tệ đóng vai trò môi giá»›i, trung

gian trong trao đổi hàng hóa và dÆ°á»›i hình thức tiá»n mặt. Nó vận

Ä‘á»™ng theo công thức H-T-H (H = hàng; T = tiá»n).

Số lượng tiá»n này được xác định bằng quy luật lÆ°u thông tiá»n tệ

như sau: …

Số lượng tiá»n xác định trong công thức này là tiá»n vàng. Khi

phát hành tiá»n giấy vượt quá mức cần thiết sẽ dẫn đến lạm phát.

c) Phương tiện cất trữ

Khi làm chức năng này, tiá»n tệ rút khá»i lÆ°u thông và Ä‘i vào

"kho" cất trữ. Tiá»n cất trữ phải có đủ giá trị. NgÆ°á»i ta thÆ°á»ng cất

trữ vàng và bạc.

d) Phương tiện thanh toán

Kinh tế hàng hóa phát triển đến một trình độ nào đó sẽ sinh ra

việc mua bán chịu. Khi đó, tiá»n có chức năng làm phÆ°Æ¡ng tiện

thanh toán: trả tiá»n mua chịu, trả nợ...

Chức năng này càng phát triển, càng làm tăng thêm sự phụ

thuá»™c lẫn nhau giữa những ngÆ°á»i sản xuất và trao đổi hàng hóa.

e) Tiá»n tệ thế giá»›i

Khi trao đổi hàng hóa vượt khá»i biên giá»›i má»™t quốc gia, quan hệ

buôn bán giữa các nÆ°á»›c hình thành, thì tiá»n tệ làm chức năng tiá»n

tệ thế giới.

Tiá»n tệ là sản phẩm khách quan của lịch sá»­ phát triển sản xuất

và trao đổi hàng hóa. Nó là loại hàng hóa đặc biệt, đóng vai trò vật

ngang giá chung, làm được nhiá»u chức năng phục vụ cho sản xuất

và trao đổi hàng hóa. Trong xã hội có giai cấp, giai cấp thống trị

thÆ°á»ng sá»­ dụng tiá»n tệ làm công cụ phục vụ cho lợi ích của giai cấp

mình.

8. Cơ sở khách quan và những tác dụng của quy luật giá trị trong

ná»n sản xuất hàng hóa.

1. Cơ sở khách quan và yêu cầu của quy luật giá trị.

Quy luật giá trị là quy luật kinh tế của ná»n sản xuất hàng hóa.

Ở đâu có sản xuất hàng hóa thì ở đó có quy luật giá trị hoạt động

một cách khách quan.

Quy luật giá trị đòi há»i việc sản xuất và trao đổi hàng hóa, phải

dựa trên cơ sở hao phí lao động xã hội cần thiết, có nghĩa là:

- Trong sản xuất, nó đòi há»i ngÆ°á»i sản xuất luôn luôn có ý thức

tìm cách hạ thấp hao phí lao động cá biệt xuống nhỠhơn, hoặc

bằng hao phí lao động xã hội cần thiết.

- Trong lÆ°u thông, nó đòi há»i việc trao đổi hàng hóa phải dá»±a

trên nguyên tắc ngang giá.

Quy luật giá trị hoạt động thông qua sự lên xuống của giá cả

trên thị trÆ°á»ng. Nó có mối quan hệ hữu cÆ¡ vá»›i quy luật cung - cầu.

Khi cung lớn hơn cầu thì giá cả nhỠhơn giá trị. Khi cung nhỠhơn

cầu thì giá cả lớn hơn giá trị.

2. Tác dụng của quy luật giá trị.

Quy luật giá trị hoạt Ä‘á»™ng ở trong má»i phÆ°Æ¡ng thức sản xuất có

sản xuất hàng hóa, nhưng đặc điểm hoạt động, vai trò và tác dụng

của nó khác nhau, vì nó bị các quy luật kinh tế đặc thù của

phương thức sản xuất đó chi phối.

Trong Ä‘iá»u kiện ná»n sản xuất hàng hóa dá»±a trên cÆ¡ sở chế Ä‘á»™ tÆ°

hữu giữ vai trò thống trị, quy luật giá trị hoạt động một cách tự

phát và có bốn tác dụng chủ yếu sau:

- Tá»± phát Ä‘iá»u tiết các yếu tố sản xuất (tÆ° liệu sản xuất và sức

lao Ä‘á»™ng) vào các ngành, các khu vá»±c khác nhau của ná»n sản xuất

xã hội, thông qua sự biến động của cung - cầu thể hiện qua giá cả

trên thị trÆ°á»ng.

- Tá»± phát Ä‘iá»u tiết lÆ°u thông hàng hóa. Thông qua sá»± biến Ä‘á»™ng

(chênh lệch) của giá cả, hàng hóa từ nơi có giá cả thấp sẽ được di

chuyển vỠnơi có giá cả cao.

- Tự phát kích thích cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất, tăng

năng suất lao động, làm cho lực lượng sản xuất phát triển.

- Tá»± phát làm phân hóa ngÆ°á»i sản xuất thành giàu và nghèo.

Trong Ä‘iá»u kiện chủ nghÄ©a xã há»™i có ná»n kinh tế nhiá»u thành

phần trong đó thành phần kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể làm

ná»n tảng, còn thành phần kinh tế nhà nÆ°á»›c giữ vai trò chủ đạo thì

vai trò của quy luật giá trị vỠcơ bản không còn như trước. Tuy

nhiên nó vẫn thá»±c hiện chức năng Ä‘iá»u tiết, kích thích và đào thải

vốn có của nó.

Trong Ä‘iá»u kiện quá Ä‘á»™ lên chủ nghÄ©a xã há»™i, ná»n kinh tế còn

nhiá»u thành phần, còn nhiá»u loại quy luật đặc thù hoạt Ä‘á»™ng Ä‘an

xen vào nhau, làm cho sự hoạt động của quy luật giá trị vừa có

tính tự phát vừa có tính tự giác, tuy vẫn có đầy đủ các tác dụng

trên.

Vấn Ä‘á» quan trá»ng là phải nhận thức và vận dụng quy luật giá

trị bằng các chính sách kinh tế phù hợp trên cÆ¡ sở khoa há»c, nhằm

thực hiện có hiệu quả những mục tiêu kinh tế - xã hội.

9. Thị trÆ°á»ng là gì? Vai trò của nó trong ná»n sản xuất hàng hóa.

Quy luật cung - cầu và tác Ä‘á»™ng của nó trên thị trÆ°á»ng nhÆ° thế nào?

1. Thị trÆ°á»ng và cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng

a) Thị trÆ°á»ng là nÆ¡i diá»…n ra mối quan hệ kinh tế giữa những

ngÆ°á»i trao đổi hàng hóa theo quy luật của sản xuất và lÆ°u thông

hàng hóa; là tổng hợp các mối quan hệ lưu thông hàng hóa và lưu

thông tiá»n tệ.

Thị trÆ°á»ng có vai trò quan trá»ng:

- Nó phản ánh nhanh nhậy quan hệ cung cầu, là nơi phát tín

hiệu thông tin vá» sá»± biến Ä‘á»™ng của ná»n kinh tế, giúp cho việc Ä‘iá»u

chỉnh sản xuất, hình thành nên những tỷ lệ cân đối giữa sản xuất

và tiêu dùng, giữa cung và cầu, giữa sản xuất và lưu thông.

- Thị trÆ°á»ng là nÆ¡i thừa nhận cuối cùng công dụng xã há»™i đối vá»›i

sản phẩm và lao động chi phí để sản xuất ra nó. Do đó, nó kích

thích những ngÆ°á»i sản xuất và trao đổi hàng hóa giảm chi phí sản

xuất và lưu thông, cải tiến chất lượng, quy cách, mẫu mã, hình

thức cho phù hợp nhu cầu, thị hiếu ngÆ°á»i tiêu dùng.

b) CÆ¡ chế thị trÆ°á»ng là guồng máy hoạt Ä‘á»™ng của hệ thống các

thị trÆ°á»ng trong ná»n kinh tế hàng hóa, Ä‘iá»u tiết quá trình sản

xuất và lưu thông theo yêu cầu khách quan của các quy luật của

thị trÆ°á»ng (quy luật giá trị, quy luật cung cầu, quy luật cạnh

tranh, quy luật lÆ°u thông tiá»n tệ...). Vì vậy, cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng quy

định những ngÆ°á»i sản xuất và trao đổi hàng hóa phải sản xuất

theo cơ cấu hợp lý chủng loại hàng hóa, giá cả bao nhiêu, lưu

thông hàng hóa như thế nào...

Thị trÆ°á»ng và cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng có những khuyết tật nhất định,

nhÆ°:

- Tính tá»± phát dẫn tá»›i sá»± há»—n Ä‘á»™n trong ná»n kinh tế.

- Kích thích lợi ích cá nhân, lợi ích cục bộ, nhưng lại xem nhẹ lợi

ích xã hội, lợi ích toàn thể.

- Chỉ phản ánh nhu cầu trước mắt, không vạch rõ nhu cầu tương

lai.

- Những chỉ số kinh tế nhÆ° giá cả, lợi nhuận,... thÆ°á»ng xuyên

biến Ä‘á»™ng làm cho ngÆ°á»i sản xuất và lÆ°u thông hàng hóa khó định

hÆ°á»›ng, thÆ°á»ng bị Ä‘á»™ng đối phó, nhiá»u lúc gây ra sá»± lãng phí lao

động xã hội.

Nhận thức được những đặc điểm đó, Nhà nước có thể sử dụng lực

lượng dự trữ vỠkinh tế và những chính sách phù hợp như kế hoạch,

thuế, hợp đồng kinh tế để cùng vá»›i thị trÆ°á»ng Ä‘iá»u khiến sá»± hoạt

Ä‘á»™ng của ná»n kinh tế theo định hÆ°á»›ng và mục tiêu đã xác định.

2. Quy luật cung - cầu.

a) Cơ sở khách quan của quy luật cung cầu

Cung phản ánh khối lượng sản phẩm hàng hóa được sản xuất và

được Ä‘Æ°a ra thị trÆ°á»ng để thá»±c hiện (để bán).

Cung do sản xuất quy định, nhưng không đồng nhất với sản

xuất.

Cầu phản ánh nhu cầu tiêu dùng có khả năng thanh toán của xã

hội. Do đó, cầu không đồng nhất với tiêu dùng, vì nó không phải là

nhu cầu tá»± nhiên, nhu cầu bất kỳ theo nguyện vá»ng tiêu dùng chủ

quan của con ngÆ°á»i, mà phụ thuá»™c vào khả năng thanh toán.

Cung - cầu có mối quan hệ hữu cÆ¡ vá»›i nhau, thÆ°á»ng xuyên tác

Ä‘á»™ng lẫn nhau trên thị trÆ°á»ng; ở đâu có thị trÆ°á»ng thì ở đó có quy

luật cung - cầu tồn tại và hoạt động một cách khách quan.

b) Cung - cầu tác động lẫn nhau

Cầu xác định cung và ngược lại cung xác định cầu. Cầu xác định

khối lượng, chất lượng và chủng loại cung vỠhàng hóa. Những

hàng hóa nào tiêu thụ được mới được tái sản xuất. Ngược lại, cung

tạo ra cầu, kích thích tăng cầu thông qua phát triển số lượng, chất

lượng, chủng loại hàng hóa, hình thức, quy cách và giá cả của nó.

Cung - cầu tác động lẫn nhau và ảnh hưởng trực tiếp đến giá cả.

Äây là sá»± tác Ä‘á»™ng phức tạp theo nhiá»u hÆ°á»›ng và nhiá»u mức Ä‘á»™

khác nhau.

Quy luật cung - cầu tác Ä‘á»™ng khách quan và rất quan trá»ng. Nếu

nhận thức được chúng thì có thể vận dụng để tác động đến hoạt

Ä‘á»™ng sản xuất kinh doanh theo chiá»u hÆ°á»›ng có lợi cho quá trình

tái sản xuất xã hội.

Nhà nước có thể vận dụng quy luật cung - cầu thông qua các

chính sách, các biện pháp kinh tế như: giá cả, lợi nhuận, tín dụng,

hợp đồng kinh tế, thuế, thay đổi cơ cấu tiêu dùng... để tác động vào

các hoạt động kinh tế theo quy luật cung - cầu, duy trì những tỷ lệ

cân đối cung - cầu một cách lành mạnh và hợp lý.

10. Sá»± chuyển hóa tiá»n tệ thành tÆ° bản

Chủ nghÄ©a tÆ° bản ra Ä‘á»i khi có hai Ä‘iá»u kiện: có má»™t lá»›p ngÆ°á»i

được tá»± do vá» thân thể nhÆ°ng lại không có tÆ° liệu sản xuất; và tiá»n

của phải được tập trung vào tay má»™t số ngÆ°á»i, vá»›i má»™t lượng đủ

lớn, để lập các xí nghiệp.

1. Công thức chung của tư bản.

a) So sánh công thức lưu thông hàng hóa giản đơn với công thức

chung của tư bản

Lưu thông hàng hóa giản đơn vận động theo công thức:

H-T-H (1). Trong công thức này, tiá»n tệ không phải là tÆ° bản.

Tiá»n tệ chỉ trở thành tÆ° bản trong những Ä‘iá»u kiện nhất định.

Má»i tÆ° bản Ä‘á»u xuất hiện từ má»™t khối lượng tiá»n nhất định và

vận Ä‘á»™ng theo công thức: T-H-T’ (2). Äây là công thức chung của tÆ°

bản, vì má»i tÆ° bản Ä‘á»u vận Ä‘á»™ng theo công thức này.

Giữa công thức (1) và công thức (2) có những điểm khác nhau:

- VỠđiểm xuất phát và kết thúc quá trình vận động trong công

thức 1 là H (Hàng); trong công thức 2 là T (Tiá»n).

- VỠtrình tự của quá trình vận động: Trong công thức 1 bán

trước, mua sau; trong công thức 2 mua trước, bán sau.

- VỠmục đích của quá trình vận động:

Trong công thức 1 là giá trị sử dụng; trong công thức 2 là giá trị.

Ở đây, tiá»n thu vá» (T’) phải lá»›n hÆ¡n tiá»n ứng trÆ°á»›c (T) má»™t lượng là

t. Do đó T’ = T + (T’. Số tiá»n trá»™i lên so vá»›i tiá»n ứng ra ban đầu là

giá trị thặng dư, ký hiệu là (m).

NhÆ° vậy, số tiá»n ứng ra ban đầu (T) vá»›i mục đích Ä‘em lại giá trị

thặng dÆ° cho ngÆ°á»i chủ có tiá»n được gá»i là tÆ° bản. Qua đó, Ä‘i đến

kết luận: Tiá»n tệ chỉ trở thành tÆ° bản khi được dùng để mang lại

giá trị thặng dư cho nhà tư bản.

b) Mâu thuẫn của công thức chung của tư bản

Lý luận giá trị đã chứng minh rằng:

Giá trị của hàng hóa do lao Ä‘á»™ng của những ngÆ°á»i sản xuất

hàng hóa tạo ra trong sản xuất. Nhưng nhìn vào công thức T-H-T’

ngÆ°á»i ta dá»… lầm tưởng rằng tiá»n tệ cÅ©ng tạo ra giá trị khi vận

động trong lưu thông.

Thá»±c chất thì bản thân tiá»n, dù ở ngoài hay ở trong lÆ°u thông,

cÅ©ng không tá»± lá»›n lên được. Tiá»n không thể sinh ra tiá»n là Ä‘iá»u

hiển nhiên.

Còn lưu thông thuần túy, dù diễn ra ở bất cứ hình thức nào, kể cả

việc mua rẻ bán đắt, cũng không làm tăng thêm giá trị, không tạo ra

giá trị thặng dư; ở đây chỉ có sự phân phối lại lượng giá trị có sẵn

trong xã hội mà thôi bởi nếu mua rẻ thứ này thì sẽ lại phải mua đắt

thứ kia; bán đắt thứ này thì lại phải bán rẻ thứ khác, vì tổng khối

lượng hàng và tiá»n trong toàn xã há»™i ở má»™t thá»i gian nhất định là

một số lượng không đổi.

Tuy vậy, không có lưu thông cũng không tạo ra được giá trị thặng

dư. Do đó, mâu thuẫn của công thức chung của tư bản là giá trị

thặng dư không do lưu thông đẻ ra nhưng lại được tạo ra thông qua

lưu thông.

Sở dÄ© nhÆ° vậy vì nhà tÆ° bản tìm được trên thị trÆ°á»ng má»™t loại

hàng hóa đặc biệt có khả năng tạo ra giá trị thặng dÆ° cho mình. Äó

là hàng hóa sức lao động.

2. Hàng hóa sức lao động.

Sức lao Ä‘á»™ng là toàn bá»™ thể lá»±c và trí lá»±c của con ngÆ°á»i, là khả

năng lao Ä‘á»™ng của con ngÆ°á»i. Sức lao Ä‘á»™ng là yếu tố cÆ¡ bản của má»i

quá trình sản xuất. Nó chỉ trở thành hàng hóa khi có hai Ä‘iá»u

kiện:

- NgÆ°á»i có sức lao Ä‘á»™ng được tá»± do thân thể, được quyá»n làm chủ

sức lao động của mình để có thể đi làm thuê (bán sức lao động).

- HỠkhông có tư liệu sản xuất và của cải khác để sinh sống,

buộc phải đi làm thuê, tức là bán sức lao động của mình. Sức lao

động khi trở thành hàng hóa, nó vừa có hai thuộc tính như hàng hóa

thông thÆ°á»ng vừa có đặc Ä‘iểm riêng.

- Giá trị hàng hóa sức lao động cũng bằng lượng lao động xã hội

cần thiết để sản xuất và tái sản xuất ra nó. Nhưng việc sản xuất

và tái sản xuất ra sức lao động phải được thực hiện bằng cách tiêu

dùng cho cá nhân. Vì vậy, lượng giá trị hàng hóa sức lao động

bằng lượng giá trị những tư liệu sinh hoạt cần thiết vỠvật chất và

tinh thần để nuôi sống ngÆ°á»i công nhân, gia đình anh ta và chi phí

đào tạo công nhân theo yêu cầu của sản xuất. Vì vậy, giá trị hàng

hóa sức lao Ä‘á»™ng phụ thuá»™c vào Ä‘iá»u kiện lịch sá»­ cụ thể của má»—i

quốc gia trong từng thá»i kỳ nhất định.

- Giá trị sử dụng hàng hóa sức lao động là công dụng của nó để

thá»a mãn nhu cầu ngÆ°á»i mua là sá»­ dụng vào quá trình lao Ä‘á»™ng.

Khác vá»›i hàng hóa thông thÆ°á»ng, hàng hóa sức lao Ä‘á»™ng khi được

sử dụng, nó tạo ra một lượng giá trị mới lớn hơn giá trị bản thân nó.

Äó chính là nguồn gốc của giá trị thặng dÆ°.

Hàng hóa sức lao Ä‘á»™ng là Ä‘iá»u kiện để chuyển hóa tiá»n tệ thành

tÆ° bản. Äây cÅ©ng chính là chìa khóa để giải quyết mâu thuẫn

trong công thức chung của tư bản.

NhÆ° vậy, tiá»n tệ chỉ trở thành tÆ° bản khi nó được sá»­ dụng làm

phÆ°Æ¡ng tiện để mang lại giá trị thặng dÆ° cho ngÆ°á»i có tiá»n và

ngÆ°á»i có tiá»n phải tìm được má»™t loại hàng hóa đặc biệt - hàng hóa

sức lao động.

11. Thế nào là tư bản bất biến và tư bản khả biến? Việc phân chia

tư bản thành hai bộ phận như vậy có ý nghĩa gì? Thế nào là tỷ suất

giá trị thặng dư?

1. Tư bản bất biến và tư bản khả biến

Äể tiến hành sản xuất, nhà tÆ° bản phải ứng tiá»n ra để mua tÆ°

liệu sản xuất và sức lao Ä‘á»™ng, nghÄ©a là biến tÆ° bản tiá»n tệ thành

các yếu tố của quá trình sản xuất. Các yếu tố này có vai trò khác

nhau trong việc tạo ra giá trị thặng dư.

- Trong sản xuất, công nhân sử dụng tư liệu sản xuất để chế tạo

ra sản phẩm. TÆ° liệu sản xuất có nhiá»u loại, có loại nhÆ° nhà

xưởng, kho tàng, thiết bị, máy móc được sá»­ dụng trong má»™t thá»i

gian dài, hao mòn dần qua nhiá»u chu kỳ sản xuất, nên giá trị của

nó được chuyển từng phần vào sản phẩm. Có loại như nguyên liệu

nhiên liệu, vật liệu phụ tiêu hao toàn bộ qua một chu kỳ sản xuất,

nên giá trị của nó được chuyển nguyên vẹn ngay vào sản phẩm

má»›i.

Như vậy, dù giá trị tư liệu sản xuất được chuyển dần từng phần

hay chuyển nguyên vẹn ngay vào sản phẩm, bộ phận tư bản tồn

tại dưới hình thức tư liệu sản xuất có đặc điểm chung là giá trị của

chúng được bảo tồn không có sự thay đổi vỠlượng và chuyển vào

sản phẩm mới trong quá trình sản xuất.

Bá»™ phận tÆ° bản này gá»i là tÆ° bản bất biến (ký hiệu bằng C).

- Bộ phận tư bản tồn tại dưới hình thức sức lao động có tính chất

khác với bộ phận tư bản bất biến (C).

Trong quá trình sản xuất, bá»™ phận tÆ° bản này có sá»± thay đổi vá»

lượng, tăng lên vỠsố lượng giá trị, vì đặc điểm của giá trị sử dụng

của hàng hóa sức lao động là khi được đem tiêu dùng thì nó tạo ra

má»™t lượng giá trị má»›i lá»›n hÆ¡n giá trị bản thân nó - gá»i là tÆ° bản

khả biến (ký hiệu bằng V).

- Việc phân chia tư bản thành tư bản bất biến và tư bản khả

biến vạch rõ nguồn gốc của giá trị thặng dư là do lao động làm

thuê của công nhân tạo ra và bị nhà tư bản chiếm không. Hiện

nay, giai cấp tư sản sử dụng máy móc hiện đại tự động hóa quá

trình sản xuất đối vá»›i má»™t số sản phẩm. Trong Ä‘iá»u kiện sản xuất

nhÆ° vậy, tÆ° bản bất biến có vai trò quan trá»ng quyết định việc

tăng năng suất lao động, nhưng cũng không thể coi đó là nguồn

gốc của giá trị thặng dư. Suy đến cùng, bộ phận tư bản khả biến

tồn tại dưới hình thức sức lao động (chân tay và trí óc) mới là

nguồn gốc sinh ra giá trị thặng dư tư bản chủ nghĩa.

2. Tỷ suất giá trị thặng dư

Tỷ suất giá trị thặng dư là tỷ lệ phần trăm giữa giá trị thặng dư

và tư bản khả biến. Tỷ suất giá trị thặng dư ký hiệu là m’ và được

xác định bằng công thức:

m’ = ——— x 100%

v

Tỷ suất giá trị thặng dư vạch rõ trình độ bóc lột của nhà tư bản

đối vá»›i lao Ä‘á»™ng làm thuê, đồng thá»i nó cÅ©ng nói lên ngày lao Ä‘á»™ng

được phân chia thành hai phần - thá»i gian lao Ä‘á»™ng cần thiết và

thá»i gian lao Ä‘á»™ng thặng dÆ° - nhÆ° thế nào.

12. Thế nào là giá trị thặng dư? Giá trị thặng dư tuyệt đối, giá trị

thặng dư tương đối và giá trị thặng dư siêu ngạch? Vì sao nói sản

xuất giá trị thặng dư là quy luật kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư

bản?

1. Giá trị thặng dư, giá trị thặng dư tuyệt đối, giá trị thặng dư

tương đối và giá trị thặng dư siêu ngạch.

- Giá trị thặng dư là phần giá trị dôi ra ngoài giá trị sức lao

động, do công nhân làm thuê tạo ra và bị nhà tư bản chiếm không.

Giá trị thặng dư phản ánh bản chất của quan hệ sản xuất tư

bản chủ nghĩa - quan hệ bóc lột của nhà tư bản đối với lao động

làm thuê.

Äể thu được giá trị thặng dÆ°, có hai phÆ°Æ¡ng pháp chủ yếu:

phương pháp sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối và phương pháp

sản xuất giá trị thặng dư tương đối.

- Giá trị thặng dư tuyệt đối là giá trị thặng dư thu được do kéo

dài ngày lao Ä‘á»™ng vượt khá»i giá»›i hạn thá»i gian lao Ä‘á»™ng cần thiết.

Ngày lao Ä‘á»™ng kéo dài trong khi thá»i gian lao Ä‘á»™ng cần thiết không

đổi, do đó thá»i gian lao Ä‘á»™ng thặng dÆ° tăng lên.

Sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối là cơ sở chung của chế độ tư

bản chủ nghĩa. Phương pháp này được áp dụng phổ biến ở giai

đoạn đầu của chủ nghĩa tư bản, khi lao động còn ở trình độ thủ công

và năng suất lao động còn thấp.

Vá»›i lòng tham vô hạn, nhà tÆ° bản tìm má»i thủ Ä‘oạn để kéo dài

ngày lao động, nâng cao trình độ bóc lột sức lao động làm thuê.

NhÆ°ng má»™t mặt, do giá»›i hạn tá»± nhiên của sức lá»±c con ngÆ°á»i; mặt

khác, do đấu tranh quyết liệt của công nhân đòi rút ngắn ngày lao

động, cho nên ngày lao động không thể kéo dài vô hạn. Tuy nhiên,

ngày lao Ä‘á»™ng cÅ©ng không thể rút ngắn đến mức chỉ bằng thá»i gian

lao động tất yếu. Một hình thức khác của sản xuất giá trị thặng dư

tuyệt đối là tăng cÆ°á»ng Ä‘á»™ lao Ä‘á»™ng. Vì tăng cÆ°á»ng Ä‘á»™ lao Ä‘á»™ng cÅ©ng

giống nhÆ° kéo dài thá»i gian lao Ä‘á»™ng trong ngày, trong khi thá»i gian

lao động cần thiết không thay đổi.

- Giá trị thặng dư tương đối là giá trị thặng dư thu được do rút

ngắn thá»i gian lao Ä‘á»™ng tất yếu trên cÆ¡ sở tăng năng suất lao Ä‘á»™ng

xã hội. Việc tăng năng suất lao động xã hội, trước hết ở các ngành

sản xuất ra vật phẩm tiêu dùng, sẽ làm cho giá trị sức lao động

giảm xuống do đó, làm giảm thá»i gian lao Ä‘á»™ng cần thiết. Khi Ä‘á»™

dài ngày lao Ä‘á»™ng không thay đổi, thá»i gian lao Ä‘á»™ng cần thiết

giảm sẽ làm tăng thá»i gian lao Ä‘á»™ng thặng dÆ° - thá»i gian để sản

xuất ra giá trị thặng dư tương đối cho nhà tư bản.

- Äể giành Æ°u thế trong cạnh tranh, để thu được nhiá»u giá trị

thặng dư, các nhà tư bản đã áp dụng những tiến bộ kỹ thuật mới vào

sản xuất, cải tiến tổ chức sản xuất, hoàn thiện phương pháp quản

lý kinh tế, nâng cao năng suất lao động. Kết quả là, giá trị cá biệt

của hàng hóa thấp hơn giá trị xã hội. Nhà tư bản nào thực hiện

được Ä‘iá»u đó thì khi bán hàng hóa của mình sẽ thu được má»™t số giá

trị thặng dư trội hơn so với các nhà tư bản khác.

Phần giá trị thặng dư thu được trội hơn giá trị thặng dư bình

thÆ°á»ng của xã há»™i được gá»i là giá trị thặng dÆ° siêu ngạch.

Xét từng đơn vị sản xuất tư bản chủ nghĩa, giá trị thặng dư siêu

ngạch là hiện tượng tạm thá»i cục bá»™. NhÆ°ng xét vá» toàn bá»™ xã há»™i

tÆ° bản, giá trị thặng dÆ° siêu ngạch là hiện tượng tồn tại thÆ°á»ng

xuyên. Vì vậy, giá trị thặng dư siêu ngạch là một động lực mạnh

nhất thúc đẩy các nhà tư bản ra sức cải tiến kỹ thuật, tăng năng

suất lao động.

Giá trị thặng dÆ° siêu ngạch và giá trị thặng dÆ° tÆ°Æ¡ng đối Ä‘á»u

dựa trên cơ sở tăng năng suất lao động. Cái khác nhau là ở chỗ giá

trị thặng dư tương đối thì dựa trên cơ sở tăng năng suất lao động

xã hội; còn giá trị thặng dư siêu ngạch thì dựa trên cơ sở tăng

năng suất lao động cá biệt.

2. Sản xuất giá trị thặng dư là quy luật kinh tế cơ bản của chủ

nghĩa tư bản.

Quy luật kinh tế cơ bản là quy luật phản ánh bản chất và mục

đích của một phương thức sản xuất. Mỗi phương thức sản xuất có

một quy luật kinh tế cơ bản.

Bị tước đoạt hết tư liệu sản xuất công nhân buộc phải bán sức

lao động cho nhà tư bản. Lao động không công của công nhân làm

thuê là nguồn gốc của giá trị thặng dư, nguồn gốc làm giàu của

nhà tư bản.

Sản xuất giá trị thặng dÆ° là mục đích duy nhất của ná»n sản

xuất tư bản chủ nghĩa. Vì mục đích đó, các nhà tư bản sản xuất

bất cứ loại hàng hóa nào, kể cả vÅ© khí giết ngÆ°á»i hàng loạt, miá»…n

là thu được nhiá»u giá trị thặng dÆ°. PhÆ°Æ¡ng tiện để đạt mục đích là

tăng cÆ°á»ng bóc lá»™t công nhân làm thuê trên cÆ¡ sở phát triển kỹ

thuật, tăng cÆ°á»ng Ä‘á»™ lao Ä‘á»™ng, kéo dài ngày lao Ä‘á»™ng, tăng năng

suất lao động v.v..

Sản xuất giá trị thặng dư là quy luật kinh tế cơ bản của chủ

nghÄ©a tÆ° bản. Ná»™i dung của quy luật là tạo ra ngày càng nhiá»u giá

trị thặng dÆ° cho nhà tÆ° bản bằng cách tăng cÆ°á»ng các phÆ°Æ¡ng tiện

kỹ thuật và quản lý để bóc lá»™t ngày càng nhiá»u lao Ä‘á»™ng làm thuê.

Quy luật giá trị thặng dÆ° có tác dụng mạnh mẽ trong nhiá»u mặt

của Ä‘á»i sống xã há»™i. Má»™t mặt, nó thúc đẩy kỹ thuật và phân công

lao động xã hội phát triển, làm cho lực lượng sản xuất trong xã hội

tư bản chủ nghĩa phát triển với tốc độ nhanh và nâng cao năng

suất lao động. Mặt khác, nó làm cho các mâu thuẫn vốn có của chủ

nghĩa tư bản, trước hết là mâu thuẫn cơ bản của nó - mâu thuẫn

giữa tính chất xã hội của sản xuất với sự chiếm hữu tư nhân tư

bản chủ nghĩa vỠtư liệu sản xuất - ngày càng gay gắt.

13. Tích lũy tư bản là gì? Những nhân tố nào ảnh hưởng đến quy

mô tích lũy tư bản? Thế nào là tích tụ, tập trung và cấu tạo hữu cơ

của tư bản?

1. Tích lũy tư bản và nhân tố ảnh hưởng đến quy mô của tích

lũy.

- Tích lũy tư bản là biến một phần giá trị thặng dư thành tư bản

để mở rộng sản xuất, tăng thêm quy mô bóc lột.

Tích lũy tư bản là tất yếu khách quan do quy luật kinh tế cơ

bản, quy luật giá trị và cạnh tranh... của phương thức sản xuất tư

bản chủ nghĩa quy định. Nguồn gốc duy nhất của tư bản tích lũy

là giá trị thặng dư; thực chất của tích lũy tư bản là biến một phần

giá trị thặng dư thành tư bản phụ thêm để mở rộng sản xuất.

- Quy mô tích lũy phụ thuộc vào khối lượng giá trị thặng dư và

tỷ lệ phân chia giá trị thặng dư thành tư bản phụ thêm và thu

nhập (bộ phận giá trị thặng dư nhà tư bản tiêu dùng cho cá nhân).

Nếu tỷ lệ phân chia không thay đổi, thì quy mô tích lũy phụ thuộc

vào các nhân tố làm tăng khối lượng giá trị thặng dư như:

+ Tăng cÆ°á»ng bóc lá»™t sức lao Ä‘á»™ng. Nhân tố này biểu hiện ở chá»—

cắt xén tiá»n công, tăng cÆ°á»ng Ä‘á»™ lao Ä‘á»™ng đối vá»›i công nhân làm

thuê.

+ Tăng năng suất lao Ä‘á»™ng xã há»™i. Äây là đòn bẩy kinh tế mạnh

mẽ và có tác dụng thiết thực đối với tích lũy.

+ Sự chênh lệch ngày càng lớn giữa tư bản sử dụng (tức giá trị

máy móc, thiết bị được sử dụng) và tư bản tiêu dùng (tức giá trị

tiêu hao của máy móc, thiết bị đó qua mỗi chu kỳ sản xuất).

+ Quy mô tư bản ứng trước. Quy mô tư bản ứng trước càng lớn,

càng có Ä‘iá»u kiện phát triển nhanh, do đó tích lÅ©y ngày càng

nhiá»u.

2. Tích tụ tư bản.

Tích tụ tư bản là sự tăng thêm quy mô tư bản cá biệt bằng cách

tư bản hóa một phần giá trị thặng dư. Tích tụ tư bản là kết quả

trực tiếp của tích lũy tư bản. Chẳng hạn, một tư bản 1.000 đôla

cộng thêm 100 đôla giá trị thặng dư tư bản hóa thành một tư bản

lớn hơn là 1.100 đôla.

Tích tụ tư bản là một tất yếu. Trước hết đó là do yêu cầu của

quy luật kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản, của cạnh tranh và

của tiến bá»™ kỹ thuật. Äồng thá»i trình Ä‘á»™ bóc lá»™t và khối lượng giá

trị thặng dư bóc lột được ngày càng tăng trong quá trình phát

triển của chủ nghÄ©a tÆ° bản là Ä‘iá»u kiện vật chất làm cho khả năng

tư bản hóa giá trị thặng dư biến thành hiện thực tích tụ tư bản.

3. Tập trung tư bản.

Tập trung tư bản là sự tăng thêm quy mô tư bản bằng cách kết

hợp nhiá»u tÆ° bản nhá» thành má»™t tÆ° bản lá»›n hÆ¡n. Thí dụ: má»™t tÆ° bản

3.000 đôla hợp lại với một tư bản 2.000 đôla thành một tư bản lớn

hơn là 5.000 đôla.

Tập trung tÆ° bản thÆ°á»ng diá»…n ra bằng hai phÆ°Æ¡ng pháp. PhÆ°Æ¡ng

pháp cưỡng bức và phương pháp tự nguyện. Phương pháp cưỡng

bức thể hiện ở chỗ: trong quá trình cạnh tranh, các nhà tư bản lớn

thôn tính các nhà tư bản nhỠphá sản. Ở phương pháp tự nguyện

trong quá trình cạnh tranh, các nhà tư bản không phân thắng bại,

há» liên hiệp lại và tổ chức các công ty cổ phần để tránh khá»i sá»± phá

sản và có đủ sức mạnh cần thiết cho cạnh tranh trên phạm vi mới.

Nếu tích tụ tư bản làm tăng quy mô tư bản xã hội và phản ánh

mối quan hệ trực tiếp giữa giai cấp công nhân và giai cấp tư sản

thì tập trung tư bản không làm tăng quy mô tư bản xã hội mà chỉ

phân phối lại và tổ chức lại tư bản xã hội; nó phản ánh quan hệ

trực tiếp giữa các nhà tư bản.

Tích tụ và tập trung tư bản có quan hệ với nhau và tác động

thúc đẩy nhau. Tích tụ tư bản làm tăng quy mô tư bản cá biệt

khiến cho cạnh tranh gay gắt hơn, dẫn đến sự tập trung tư bản.

Tập trung tÆ° bản tạo ra Ä‘iá»u kiện để tăng cÆ°á»ng bóc lá»™t giá trì

thặng dư và đẩy mạnh tích tụ tư bản.

4. Cấu tạo hữu cơ của tư bản.

- Trong quá trình tích lũy tư bản, cơ cấu tư bản dần dần thay

đổi. Các bộ phận của tư bản có sự thay đổi không giống nhau. Cấu

tạo của tư bản gồm có hai mặt: mặt vật chất và mặt giá trị.

+ Cấu tạo của tư bản vỠmặt vật chất gồm có tư liệu sản xuất và

sức lao động. Tỷ lệ giữa số lượng tư liệu sản xuất và số lượng sức

lao Ä‘á»™ng sá»­ dụng tÆ° liệu sản xuất đó gá»i là cấu tạo kỹ thuật của tÆ°

bản.

+ Cấu tạo của tư bản vỠmặt giá trị gồm có tư bản bất biến và tư

bản khả biến. Tá»· lệ giữa tÆ° bản bất biến và tÆ° bản khả biến gá»i là

cấu tạo giá trị của tư bản.

+ Cấu tạo kỹ thuật và cấu tạo giá trị có quan hệ chặt chẽ với

nhau. Äể chỉ mối quan hệ chặt chẽ đó, C.Mác dùng khái niệm cấu

tạo hữu cơ của tư bản. Vậy cấu tạo hữu cơ của tư bản là cấu tạo

giá trị của tư bản do cấu tạo kỹ thuật quy định và phản ánh

những thay đổi của cấu tạo kỹ thuật.

Cấu tạo hữu cơ của tư bản thay đổi tùy theo mức độ phát triển

của lực lượng sản xuất.

Ở giai đoạn công nghiệp hóa tư bản chủ nghĩa, phát triển công

nghiệp cơ khí, cấu tạo hữu cơ của tư bản tăng lên rất nhanh.

NhÆ°ng hiện nay có nhiá»u ngành công nghiệp sản xuất ra các máy

móc, thiết bị kỹ thuật mới rẻ hơn so với các máy móc, thiết bị kỹ

thuật cũ mà chính nó thay thế, hoặc đang phát triển ngành có cấu

tạo hữu cơ thấp như lĩnh vực dịch vụ. Vì vậy, hiện nay xu hướng

tăng lên của cấu tạo hữu cơ của tư bản không rõ rệt ở một số

ngành. Vấn đỠnày cần được nghiên cứu kỹ hơn.

14. Thế nào là tuần hoàn và chu chuyển của tư bản? Những nhân

tố nào làm tăng tốc độ chu chuyển tư bản? à nghĩa thực tiễn của việc

nghiên cứu vấn đỠnày?

1. Tuần hoàn của tư bản.

- Má»i tÆ° bản sản xuất trong quá trình vận Ä‘á»™ng Ä‘á»u qua ba giai

đoạn, tồn tại dưới ba hình thức và thực hiện ba chức năng.

Giai Ä‘oạn I, tÆ° bản mang hình thức tiá»n tệ, thá»±c hiện chức năng

mua các yếu tố sản xuất tư liệu sản xuất và sức lao động;

Giai đoạn II, tư bản mang hình thức tư bản sản xuất, thực hiện

chức năng sản xuất ra hàng hóa và tạo ra giá trị thặng dư;

Giai đoạn III, tư bản mang hình thức tư bản hàng hóa với chức

năng thực hiện giá trị và giá trị thặng dư.

Tlsx

T-H ...Sx... H’-T’

Slđ

Giai đoạn I Giai đoạn II Giai đoạn III

- Sự vận động của tư bản qua ba giai đoạn, tồn tại dưới ba hình

thức, thực hiện ba chức năng, rồi quay vỠhình thức xuất phát của

nó, gá»i là tuần hoàn của tÆ° bản.

2. Chu chuyển của tư bản.

Nếu được xem xét như là quá trình định kỳ đổi mới diễn ra liên

tục, lắp Ä‘i lắp lại, thì sá»± tuần hoàn của tÆ° bản sản xuất được gá»i là

chu chuyển của tư bản. Chu chuyển của tư bản nói lên tốc độ vận

động của tư bản nhanh hay chậm.

- Nhân tố làm tăng tốc độ chu chuyển của tư bản.

Nghiên cứu tốc độ chu chuyển của tư bản, chúng ta cần nghiên

cứu thá»i gian chu chuyển của tÆ° bản. Thá»i gian chu chuyển của tÆ°

bản là khoảng thá»i gian từ khi tÆ° bản ứng ra dÆ°á»›i má»™t hình thức

nhất định đến khi nó trở vỠhình thức đó nhưng có thêm giá trị

thặng dư. Như vậy, để chu chuyển một vòng, tư bản phải trải qua

hai giai đoạn lưu thông và một giai đoạn sản xuất. Do đó, muốn

tăng tốc Ä‘á»™ chu chuyển của tÆ° bản phải giảm bá»›t thá»i gian lÆ°u

thông và thá»i gian sản xuất của nó. Muốn giảm bá»›t thá»i gian lÆ°u

thông, phải có phương tiện giao thông vận tải tốt, đầy đủ và thuận

tiện; đồng thá»i, các sản phẩm sản xuất ra phải có giá trị sá»­ dụng

cao, giá thành hạ, hợp thị hiếu ngÆ°á»i tiêu dùng. Muốn giảm thá»i

gian sản xuất phải tăng năng suất lao Ä‘á»™ng, giảm thá»i gian gián

Ä‘oạn bằng cách ứng dụng khoa há»c kỹ thuật v.v..

- Nghiên cứu chu chuyển của tư bản, cần hiểu được việc chu

chuyển hai bộ phận giá trị của tư bản sản xuất là tư bản cố định

và tư bản lưu động.

+ Tư bản cố định là bộ phận của tư bản sản xuất (nhà xưởng,

thiết bị, máy móc) tham gia toàn bộ vào quá trình sản xuất, nhưng

giá trị của nó được chuyển dần dần vào sản phẩm. Tư bản cố định

sử dụng lâu dài và bị hao mòn dần. Có hai loại hao mòn: hao mòn

hữu hình và hao mòn vô hình. Hao mòn hữu hình là hao mòn vá»

giá trị sử dụng, do quá trình sử dụng và do tác động của tự nhiên

mà bị hao mòn. Còn hao mòn vô hình là hao mòn vỠgiá trị do quá

trình hiện đại hóa của khoa há»c kỹ thuật, nhiá»u máy móc má»›i được

sản xuất ra tốt hơn với giá rẻ hơn, làm cho máy móc cũ đang được

sử dụng bị giảm giá trị ban đầu.

+ Tư bản lưu động là bộ phận của tư bản sản xuất (nguyên liệu,

nhiên liệu, vật liệu phụ...) được tiêu dùng hoàn toàn trong một chu

kỳ sản xuất và giá trị của nó được chuyển toàn bộ vào sản phẩm.

- Nghiên cứu chu chuyển của tư bản là vấn đỠcó ý nghĩa thực

tiá»…n trong việc sá»­ dụng tiá»n vốn trong sản xuất và kinh doanh hợp

lý, nhằm đạt hiệu quả kinh tế cao. Cần tăng tốc độ chu chuyển tư

bản cố định, tận dụng tối đa công suất máy móc, thiết bị. Phải đẩy

nhanh tốc độ xây dựng để đưa công trình vào sản xuất càng sớm

càng tốt.

15. Thế nào là lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận? Chúng có quan hệ

gì với giá trị thặng dư và tỷ suất giá trị thặng dư?

1. Lợi nhuận và quan hệ giữa lợi nhuận với giá trị thặng dư.

- Lợi nhuận:

Hao phí lao động thực tế của xã hội để sản xuất hàng hóa là c +

v + m. Nếu gá»i G là giá trị hàng hóa thì: G = c+v+m.

Chi phí sản xuất tư bân chủ nghĩa là c+v. Nếu ký hiệu chi phí

sản xuất tư bản chủ nghĩa là K thì:

K = c + v → G = K+ m

Khi c +v chuyển thành K thì số tiá»n nhà tÆ° bản thu được trá»™i

hÆ¡n so vá»›i chi phí sản xuất tÆ° bản chủ nghÄ©a. Số tiá»n trá»™i hÆ¡n đó

được quan niệm là sá»± tăng lên của toàn bá»™ tÆ° bản ứng trÆ°á»›c và gá»i

là lợi nhuận, ký hiệu là P.

Nếu hàng hóa bán đúng giá trị thì G = K+m sẽ chuyển hóa

thành G = K+P. Nhìn bỠngoài, tưởng như với lượng tư bản ứng

trước (c+v), nhà tư bản thu được lợi nhuận, tức lợi nhuận là do

toàn bộ tư bản ứng trước tạo ra.

- Mới nhìn thì P=m, có khác nhau thì chỉ là ở chỗ khi nói giá trị

thặng dư là hàm ý so sánh với tư bản khả biến (v); còn khi nói lợi

nhuận lại hàm ý so sánh với tư bản ứng trước (c+v).

VỠthực chất, lợi nhuận là hình thức biến tướng của giá trị

thặng dư. Lợi nhuận che dấu bản chất bóc lột của chủ nghĩa tư

bản. Nguồn gốc của lợi nhuận chính là giá trị thặng dư do lao động

sống của công nhân làm thuê tạo ra; lợi nhuận là hình thức biểu

hiện của giá trị thặng dư.

Trong thá»±c tế, nhiá»u trÆ°á»ng hợp cụ thể, lợi nhuận và giá trị

thặng dư có thể không trùng khớp với nhau. Lợi nhuận có thể lớn

hơn hoặc nhỠhơn giá trị thặng dư, do nó phụ thuộc vào giá bán

của hàng hoá cao hoặc thấp do quan hệ cung — cầu quy định.

Nhưng, xét trên phạm vi toàn xã hội, tổng số lợi nhuận bằng tổng

số giá trị thặng dư.

2. Tỷ suất lợi nhuận và quan hệ giữa nó với tỷ suất giá trị thặng

dÆ°.

- Tỷ suất lợi nhuận là tỷ lệ phần trăm giữa giá trị thặng dư và

toàn bộ tư bản ứng trước, ký hiệu bằng p' được xác định bằng công

thức:

p' = ——— x 100%

c + v

- Tỷ suất lợi nhuận (p') khác với tỷ suất giá trị thặng dư (m').

+ Nếu xét vỠlượng, p' luôn luôn nhỠhơn m'.

p' = ——— x 100%, còn m' = ———x 100%

c + v v

+ Nếu xét vỠchất, p' nói lên mức độ doanh lợi của tư bản đầu tư

và chỉ ra cho các nhà tư bản thấy đầu tư vào ngành nào có lợi hơn.

Còn m' biểu hiện mức độ bóc lột của tư bản đối với lao động làm

thuê.

16. Tư bản thương nghiệp và tư bản cho vay được hình thành như

thế nào? Bản chất của lợi nhuận thương nghiệp và lợi tức là gì?

- TÆ° bản thÆ°Æ¡ng nghiệp là má»™t bá»™ phận tÆ° bản được tách ra khá»i

tư bản công nghiệp, hoạt động trong lĩnh vực lưu thông hàng hóa.

Nó là cầu nối liá»n sản xuất và tiêu dùng, phục vụ cho quá trình

thực hiện hàng hóa của tư bản công nghiệp và có vai trò quan

trá»ng trong tái sản xuất tÆ° bản xã há»™i nói chung và tÆ° bản công

nghiệp nói riêng. Tư bản thương nghiệp ứng thêm tư bản giúp nhà

tư bản công nghiệp hoạt động trong khâu thực hiện giá trị thặng

dư, do đó, tư bản công nghiệp không phải đầu tư bổ sung tư bản,

hoặc giảm quy mô sản xuất để hoạt Ä‘á»™ng lÆ°u thông mà có Ä‘iá»u

kiện tập trung tÆ° bản, chuyên môn hóa, mở rá»™ng sản xuất. Äó là

nguyên nhân khiến tÆ° bản công nghiệp phải "nhÆ°á»ng" má»™t bá»™

phận giá trị thặng dư cho tư bản thương nghiệp. Tư bản thương

nghiệp không tạo ra giá trị và giá trị thặng dư, nhưng vẫn thu được

giá trị thặng dư dưới hình thức lợi nhuận thương nghiệp.

TÆ° bản công nghiệp "nhÆ°á»ng" má»™t phần giá trị thặng dÆ° cho tÆ°

bản thương nghiệp theo tỷ suất lợi nhuận bình quân (p) và được

thực hiện bằng thu chênh lệch giữa giá mua và giá bán. Vậy bản

chất lợi nhuận thương nghiệp là một phần giá trị thặng dư do công

nhân tạo ra trong quá trình sản xuất.

NhÆ°ng hình thức lợi nhuận thÆ°Æ¡ng nghiệp làm cho ngÆ°á»i ta dá»…

tin tưởng lưu thông sinh ra lợi nhuận và nguồn gốc giá trị thặng

dư càng bị che dấu. Ngoài một phần giá trị thặng dư do nhà tư bản

công nghiệp nhÆ°á»ng cho, tÆ° bản thÆ°Æ¡ng nghiệp còn thu được má»™t

phần thu nhập của ngÆ°á»i tiêu dùng bằng cách mua rẻ bán đắt và bóc

lột lao động thặng dư của nhân viên thương nghiệp.

- Tư bản cho vay là một bộ phận của tư bản công nghiệp tách ra

hoạt Ä‘á»™ng trong lÄ©nh vá»±c lÆ°u thông tiá»n tệ. Sá»± hình thành tÆ° bản

cho vay là kết quả của sá»± phát triển quan hệ hàng hóa - tiá»n tệ đạt

đến trình Ä‘á»™ xuất hiện tÆ° bản tiá»n tệ tạm thá»i nhàn rá»—i (các loại

quỹ khấu hao, quỹ mua nguyên vật liệu chưa dùng đến, quỹ lương

chÆ°a đến kỳ trả, tiết kiệm...) trong khi lại có những ngÆ°á»i cần tÆ°

bản để mở rộng sản xuất hoặc thiếu tư bản lưu động... Tư bản cho

vay thá»±c hiện vai trò môi giá»›i giữa ngÆ°á»i cho vay và ngÆ°á»i Ä‘i vay,

là nÆ¡i tập trung, Ä‘iá»u hòa, sá»­ dụng hợp lý, có kết quả các nguồn

vốn tiá»n tệ của xã há»™i, thúc đẩy quá trình tái sản xuất và quá

trình xã hội hóa.

Phải chú ý những đặc Ä‘iểm đặc biệt của tÆ° bản cho vay: - quyá»n

sở hữu tách rá»i quyá»n sá»­ dụng; ngÆ°á»i bán không mất quyá»n sở hữu;

giá cả do giá trị sử dụng quyết định; quan hệ bóc lột tư bản chủ

nghĩa bị che dấu.

Nếu không phải đi vay, tư bản công nghiệp độc chiếm giá trị

thặng dÆ°; nhÆ°ng do vay vốn nên nó phải nhÆ°á»ng má»™t phần giá trị

thặng dÆ° cho nhà tÆ° bản cho vay vì đã sá»­ dụng tÆ° bản của há». NhÆ°

vậy, hoạt Ä‘á»™ng trong lÄ©nh vá»±c lÆ°u thông tiá»n tệ, tÆ° bản cho vay

không tạo ra giá trị và giá trị thặng dư, nhưng nó được phân phối

giá trị thặng dư dưới hình thức lợi tức cho vay (Z). Vậy lợi tức

chính là hình thức biến tướng của giá trị thặng dư, nguồn gốc của

nó là giá trị thặng dư do lao động làm thuê tạo ra trong quá trình

sản xuất. Thực chất lợi tức cho vay biểu hiện quan hệ bóc lột tư

bản chủ nghĩa mở rộng ra trong lĩnh vực phân phối.

Xét vỠmặt lượng, lợi tức nói chung phải nhỠhơn lợi nhuận bình

quân (P) và lớn hơn 0: 0 < Z <P; và phụ thuộc vào quan hệ cung

cầu trong lÄ©nh vá»±c này ở từng thá»i kỳ.

17. Các hình thức địa tô chủ yếu và bản chất của địa tô tư bản chủ

nghĩa (R) là gì? à nghĩa của việc nghiên cứu địa tô đối với việc giải

quyết các vấn đỠruộng đất?

Äặc Ä‘iểm nổi bật của quan hệ sản xuất tÆ° bản chủ nghÄ©a trong

nông nghiệp là chế Ä‘á»™ Ä‘á»™c quyá»n ruá»™ng đất. Các yếu tố cần thiết

cho sản xuất nông nghiệp tư bản chủ nghĩa thuộc ba chủ sở hữu

khác nhau (địa chủ Ä‘á»™c quyá»n ruá»™ng đất, tÆ° bản nông nghiệp sở

hữu các tư liệu sản xuất khác, như máy móc..., còn công nhân

nông nghiệp sở hữu sức lao động).

Quan hệ xã hội đối với ruộng đất cũng bao gồm ba giai cấp đó.

Tư bản kinh doanh nông nghiệp phải thuê ruộng đất; thuê công

nhân để sản xuất, do đó, phải trích một phần giá trị thặng dư cho

địa chủ dưới dạng địa tô. Bản chất của địa tô tư bản chủ nghĩa khác

vá»›i địa tô phong kiến. Äịa tô tÆ° bản chủ nghÄ©a là hình thức biến

tướng của giá trị thặng dư, là một phần giá trị thặng dư do công

nhân nông nghiệp tạo ra mà nhà tư bản kinh doanh nông nghiệp

phải trả cho địa chủ. Do sá»± tách rá»i quyá»n sở hữu vá»›i quyá»n sá»­

dụng ruá»™ng đất, giai cấp địa chủ, vá»›i tÆ° cách là ngÆ°á»i sở hữu, thu

địa tô, nhà tÆ° bản là ngÆ°á»i kinh doanh ruá»™ng đất - ngÆ°á»i sá»­ dụng

đất đai, thu được lợi nhuận.

Äịa tô tÆ° bản chủ nghÄ©a là bá»™ phận lợi nhuận siêu ngạch ngoài số

lợi nhuận bình quân (P) của tư bản đầu tư trong nông nghiệp do

công nhân nông nghiệp tạo ra và nộp cho địa chủ. Có các hình thức

địa tô sau:

- Äịa tô chênh lệch (Rcl) là phần lợi nhuận phụ thêm, ngoài lợi

nhuận bình quân, thu được trên ruá»™ng đất có Ä‘iá»u kiện sản xuất

thuận lợi hÆ¡n (vá» Ä‘á»™ màu mỡ và vị trí thuận lợi). Äó chính là số

chênh lệch giữa giá cả sản xuất chung của nông phẩm sản xuất

trên ruộng đất xấu nhất và giá cả sản xuất cá biệt của nông phẩm

trên ruộng đất tốt và trung bình.

Äịa tô chênh lệch Rcl được chia thành hai loại:

+ Rcl I: là địa tô thu được trên ruộng đất có độ màu mỡ tự nhiên

và vị trí thuận lợi hơn.

+ Rcl II: là địa tô thu được gắn liá»n vá»›i đầu tÆ° thêm tÆ° bản cho

việc thâm canh tăng năng suất để thu lợi nhuận siêu ngạch. Trong

thá»i gian hợp đồng thuê đất, Rcl II thuá»™c nhà tÆ° bản.

- Äịa tô tuyệt đối là lợi nhuận siêu ngạch ngoài lợi nhuận bình

quân ( ) hình thành do cấu tạo hữu cơ ( ) của tư bản trong nông

nghiệp thấp hÆ¡n trong công nghiệp Psn = (c+v+m) - (c+v+ )... Äịa

tô tuyệt đối gắn liá»n vá»›i sở hữu ruá»™ng đất nhất thiết phải ná»™p cho

địa chủ, dù ruộng đất đó thuộc loại xấu nhất.

- Äịa tô Ä‘á»™c quyá»n thu được trên những khu đất trồng được các

cây quý hiếm, hoặc có vị trí đặc biệt vỠcông nghiệp, thương mại,

dịch vụ.

Nghiên cứu địa tô tư bản chủ nghĩa, ngoài mục đích vạch rõ quan

hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa trong nông nghiệp, chúng ta còn rút ra

cÆ¡ sở lý luận để Ä‘á» ra các Ä‘Æ°á»ng lối, chính sách đối vá»›i nông nghiệp

nhằm kích thích nông nghiệp phát triển, kết hợp hài hòa các lợi ích

trong nông nghiệp cũng như giữa nông nghiệp với các ngành khác.

Thí dụ, xây dựng chính sách thuế nông nghiệp đúng đắn hợp lý

nhằm khai thác được má»i tiá»m năng ở nông thôn; tránh Ä‘á»™c quyá»n

trong phân phối ruá»™ng đất, tạo Ä‘iá»u kiện cho cạnh tranh trong nông

nghiệp và giữa nông nghiệp với các ngành sản xuất khác; vận dụng

lý luận vỠđịa tô chênh lệch để khuyến khích má»i ruá»™ng đất được

khai thác bảo đảm công bằng xã hội (Rcl I); đỠra chính sách giao

quyá»n sá»­ dụng ruá»™ng đất lâu dài để khuyến khích ngÆ°á»i nông dân

đầu tư thâm canh, cải tạo đất đai (Rcl II)...

18. Thế nào là công ty cổ phần và thị trÆ°á»ng chứng khoán? Vai trò

của chúng trong ná»n kinh tế hàng hóa?

Công ty cổ phần ra Ä‘á»i do lá»±c lượng sản xuất phát triển mạnh

mẽ, đó là hình thức tập trung vốn để mở rộng sản xuất, giành lợi

thế trong cạnh tranh.

- Công ty cổ phần là loại xí nghiệp lớn mà tư bản của nó được

hình thành từ sá»± liên kết nhiá»u tÆ° bản cá biệt và tiết kiệm của các

cá nhân bằng việc mua cổ phiếu.

+ Cổ phiếu là má»™t thứ chứng khoán có giá ghi nhận quyá»n sở

hữu và quyá»n hưởng má»™t phần thu nhập của công ty dÆ°á»›i hình

thức lợi tức cổ phần. Lợi tức cổ phần phụ thuộc mức doanh lợi của

công ty cổ phần. Cổ phiếu mất giá trị khi công ty bị phá sản.

+ Cổ đông là những ngÆ°á»i mua cổ phiếu. Cổ đông được tham gia

đại hội cổ đông, bầu cử ban quản trị và thông qua các quyết định

của công ty.

Trong chủ nghĩa tư bản, chỉ cần nắm được một số cổ phiếu đáng

kể là đã khống chế, thao túng cả công ty.

+ Trái khoán là hình thức vay tiá»n do công ty phát hành. NgÆ°á»i

mua trái khoán hưởng lợi tức cố định và được hoàn trả.

- Thị trÆ°á»ng theo nghÄ©a thông thÆ°á»ng là tổng hợp các Ä‘iá»u kiện

thực hiện hàng hóa; là tổng hợp các mối quan hệ lưu thông hàng

hóa và lÆ°u thông tiá»n tệ.

Thị trÆ°á»ng chứng khoán hình thành trong ná»n kinh tế thị

trÆ°á»ng hay trong ná»n kinh tế hàng hóa đã phát triển cao. Thị

trÆ°á»ng chứng khoán là nÆ¡i giao dịch mua bán các loại chứng

khoán (cổ phiếu, trái khoán, kỳ phiếu, văn tự cầm cố và công trái).

Thị trÆ°á»ng chứng khoán nhạy bén nhanh vá»›i các biến Ä‘á»™ng

trong Ä‘á»i sống, là "phong vÅ© biểu" của ná»n kinh tế. Bởi vì, thị giá

cổ phiếu, giá cả các chứng khoán liên quan đến tình hình kinh

doanh của các công ty, đến tỷ suất lợi tức ngân hàng mà các chứng

khoán mang lại thu nhập cho ngÆ°á»i sở hữu nó. Giá cả chứng

khoán tăng lên là biểu hiện của ná»n kinh tế Ä‘ang phát triển; nếu

ngược lại, là biểu hiện sá»± sa sút hay khủng hoảng của ná»n kinh tế.

Trong chủ nghÄ©a tÆ° bản, thị trÆ°á»ng chứng khoán trở thành lÄ©nh

vực đầu cơ làm giàu của những nhà tư bản lớn.

Äối vá»›i nÆ°á»›c ta, vá»›i chủ trÆ°Æ¡ng đẩy mạnh ná»n kinh tế hàng hóa

nhiá»u thành phần, việc nghiên cứu và sá»­ dụng công ty cổ phần và

thị trÆ°á»ng chứng khoán có vai trò rất quan trá»ng.

Chúng có tác dụng:

- Là đòn bẩy để tập trung các nguồn vốn nhàn rá»—i trong má»i

tầng lớp nhân dân, trong các đơn vị tập thể trong nước cũng như

ngoài nước.

- Kết hợp chặt chẽ các lợi ích kinh tế.

- Gắn vấn Ä‘á» sở hữu vá»›i quyá»n sá»­ dụng.

- Kết hợp sức mạnh của các hình thức sở hữu, các thành phần

kinh tế.

- Tạo các mối liên kết và đa dạng hóa các hình thức kinh tế.

- Huy Ä‘á»™ng vốn đồng thá»i tăng tốc Ä‘á»™ chu chuyển đồng vốn và

giảm tiá»n mặt trong lÆ°u thông.

19. Vì sao có sự chuyển biến từ chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh

sang chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n? Các hình thức chủ yếu và bản

chất kinh tế của chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n là gì?

Chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n là giai Ä‘oạn phát triển cao của chủ

nghĩa tư bản. Nó xuất hiện vào cuối thế kỷă XIX đầu thế kỷ XX, là

sá»± phát triển tất yếu từ chủ nghÄ©a tÆ° bản tá»± do cạnh tranh. Äó là

vì:

Má»™t là, vá»›i sá»± phát triển của khoa há»c tá»± nhiên, những phát

minh kỹ thuật được áp dụng làm cho lực lượng sản xuất cuối thế

ká»· XIX có những bÆ°á»›c nhảy vá»t nhÆ° phÆ°Æ¡ng pháp luyện kim má»›i,

máy cắt gá»t kim loại, những Ä‘á»™ng cÆ¡ đốt trong và những phÆ°Æ¡ng

tiện vận tải má»›i ra Ä‘á»i. Muốn sá»­ dụng những thành tá»±u nói trên

của khoa há»c - kỹ thuật, cần có nguồn vốn lá»›n. Äiá»u này đòi há»i sá»±

tập trung tư bản và tập trung sản xuất.

Hai là, trong cuộc cạnh tranh khốc liệt, tư bản vừa và nhỠbị

phá sản hàng loạt, còn các nhà tư bản lớn thì phát đạt, tư bản

được tập trung với quy mô ngày càng lớn.

Ba là, khủng hoảng kinh tế của thế giới tư bản chủ nghĩa, đặc

biệt là cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1873, càng đẩy nhanh sự

tích tụ, tập trung tư bản và tập trung sản xuất.

Sự tập trung sản xuất được thực hiện bằng cách thôn tính lẫn

nhau giữa những xí nghiệp lớn và nhỠvà bằng cách tự nguyện

thá»a thuận giữa các nhà tÆ° bản.

Tích tụ và tập trung sản xuất đến mức độ nào đó tất yếu dẫn

đến Ä‘á»™c quyá»n, vì số ít các xí nghiệp lá»›n dá»… thá»a hiệp thống nhất

vá»›i nhau hÆ¡n là nhiá»u xí nghiệp nhá». Mặt khác, sá»± cạnh tranh

giữa các xí nghiệp quy mô lớn sẽ gay gắt hơn, đỠra khuynh hướng

thá»a hiệp để nắm Ä‘á»™c quyá»n.

Má»›i đầu, các tổ chức Ä‘á»™c quyá»n phát triển trong má»™t số ngành

nhất định; sau đó, theo mối liên hệ dây chuyá»n, nó được mở rá»™ng

ra các ngành khác, với các hình thức chủ yếu:

+ Các-ten là loại liên minh Ä‘á»™c quyá»n vá» giá cả, thị trÆ°á»ng; các

thành viên trong tổ chức Ä‘á»™c quyá»n này vẫn Ä‘á»™c lập cả trong sản

xuất lẫn lưu thông.

+ Xanh-Ä‘i-ca là loại tổ chức Ä‘á»™c quyá»n mà các thành viên Ä‘á»™c lập

vỠmặt sản xuất; ban quản trị đảm nhiệm việc lưu thông.

+ Tá»-rá»›t là tổ chức Ä‘á»™c quyá»n Ä‘iá»u hành tập trung. Các hoạt

Ä‘á»™ng sản xuất, tiêu thụ sản phẩm Ä‘á»u do má»™t ban quản trị đảm

nhiệm. Các nhà tÆ° bản tham gia tá»-rá»›t mất hết quyá»n Ä‘á»™c lập cả

trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm.

+ Công-xoóc-xi-om là tổ chá»›p Ä‘á»™c quyá»n cao, há»—n hợp những nhà

tÆ° bản lá»›n, những xanh-Ä‘i-ca, tá»-rá»›t... kể cả những ngành không

liên quan vá»›i nhau vá» kỹ thuật sản xuất. Tổ chức Ä‘á»™c quyá»n này

thống nhất vỠmặt tài chính và phụ thuộc vào một nhóm tư bản

kếch xù.

+ Công-gơ-lô-mê-rát là tổ chức lũng đoạn khổng lồ đặt dưới sự

kiểm soát vỠtài chính và quản lý chung của một nhóm tư bản độc

quyá»n lá»›n nhất. Quy mô và phạm vi của nó vượt ra cả ngoài biên

giới quốc gia.

- Bản chất kinh tế của chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n:

Äá»™c quyá»n ra Ä‘á»i từ tá»± do cạnh tranh, nó loại bá» sá»± thống trị của

tá»± do cạnh tranh. NhÆ°ng Ä‘á»™c quyá»n không thủ tiêu được cạnh

tranh, mà ngược lại, cạnh tranh càng trở nên gay gắt. Bản chất

kinh tế của chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n vẫn dá»±a trên cÆ¡ sở chiếm

hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa vỠtư liệu sản xuất. Quan hệ độc

quyá»n giữ vị trí thống trị trong ná»n kinh tế vá»›i sá»± Ä‘á»™c chiếm các

nguồn nguyên liệu, phÆ°Æ¡ng tiện vận tải, thị trÆ°á»ng vốn, nhân

công. Vẫn giá trị thặng dư là quy luật kinh tế cơ bản, song biểu

hiện bỠngoài của nó đã chuyển từ quy luật lợi nhuận thành quy

luật lợi nhuận Ä‘á»™c quyá»n cao. Vá»›i sá»± thống trị của Ä‘á»™c quyá»n, mâu

thuẫn vốn có của chủ nghĩa tư bản càng thêm sâu sắc.

20. Nguyên nhân của sự chuyển biến chủ nghĩa tư bản thành chủ

nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n nhà nÆ°á»›c? Äặc trÆ°ng, những hình thức biểu

hiện và cÆ¡ chế Ä‘iá»u tiết ná»n kinh tế của chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n

nhà nước?

Chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n nhà nÆ°á»›c là hình thức phát triển

cao của chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n. Nó là sá»± kết hợp sức mạnh

của các tổ chức Ä‘á»™c quyá»n vá»›i sức mạnh nhà nÆ°á»›c thành má»™t cÆ¡ chế

thống nhất bảo vệ lợi ích của giai cấp tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n, duy trì và

củng cố chế độ tư bản chủ nghĩa.

Tiá»n Ä‘á» khách quan cho chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n nhà nÆ°á»›c

ra Ä‘á»i là tích tụ tÆ° bản và tập trung sản xuất trong Ä‘iá»u kiện

thống trị của các tổ chức Ä‘á»™c quyá»n cùng vá»›i những nguyên nhân

trực tiếp là hàng loạt mâu thuẫn bên trong và bên ngoài của chủ

nghĩa đế quốc, đặc biệt là mâu thuẫn sâu sắc giữa tính chất xã

hội hóa của sản xuất và sự chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa

vỠtư liệu sản xuất. Việc xã hội hóa cao của lực lượng sản xuất do

quá trình tập trung, chuyên môn hóa, tổ hợp liên hợp hóa ná»n

sản xuất xã hội cùng với những thành tựu mới của tiến bộ khoa

há»c - kỹ thuật đã tạo nên má»™t cÆ¡ cấu kinh tế đồ sá»™; nó đòi há»i có

sá»± Ä‘iá»u tiết xã há»™i đối vá»›i quá trình sản xuất.

Mặt khác, cuá»™c cách mạng khoa há»c - kỹ thuật đẩy nhanh quá

trình xã há»™i hóa lá»±c lượng sản xuất, biến đổi cÆ¡ cấu sản xuất. Äiá»u

đó đòi há»i lượng tÆ° bản lá»›n để cải tạo cÆ¡ cấu sản xuất, đổi má»›i tÆ°

bản cố định, nghiên cứu, thực nghiệm, ứng dụng thành tựu khoa

há»c - kỹ thuật, nhÆ°ng các tổ chức Ä‘á»™c quyá»n không tá»± giải quyết

nổi, cần có sự tham gia của nhà nước.

- Sự thu hẹp hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc cùng với

sá»± ra Ä‘á»i của hệ thống đối lập là các nÆ°á»›c xã há»™i chủ nghÄ©a, buá»™c

bá»n tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n phải nắm lấy nhà nÆ°á»›c, biến nhà nÆ°á»›c thành

công cụ bảo vệ, phục vụ lợi ích của chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n.

Với sự cải biến nào đó vỠhình thức quan hệ sản xuất, nhưng

chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n nhà nÆ°á»›c vẫn mang những đặc trÆ°ng

cơ bản của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa; nó chỉ là sự

phát triển ở mức Ä‘á»™ cao của chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n vá»›i những

đặc trưng sau:

+ Nhà nÆ°á»›c thá»±c hiện chức năng Ä‘iá»u tiết kinh tế vÄ© mô, lãnh

đạo Ä‘á»i sống kinh tế từ má»™t trung tâm.

+ Nhà nÆ°á»›c phục vụ toàn diện nhu cầu của tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n;

ngược lại, tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n nắm và sá»­ dụng sức mạnh bá»™ máy nhà

nước bằng một hệ thống tác động qua lại phức tạp giữa nhà nước

và các tổ chức Ä‘á»™c quyá»n.

+ Nhà nÆ°á»›c tham gia có mức Ä‘á»™ việc Ä‘iá»u tiết, giá»›i hạn sá»± tá»± do

hoạt Ä‘á»™ng của tÆ° bản, gắng Ä‘iá»u hòa mâu thuẫn và hậu quả tiêu

cá»±c do thống trị của Ä‘á»™c quyá»n sinh ra.

Những hình thức biểu hiện của chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n nhà

nÆ°á»›c:

+ Nhà nước là chủ kinh doanh, tức là hình thành, phát triển sở

hữu nhà nÆ°á»›c: sở hữu của Ä‘á»™c quyá»n nhà nÆ°á»›c phục vụ lợi ích tÆ°

bản Ä‘á»™c quyá»n. Sở hữu nhà nÆ°á»›c hình thành bằng cách quốc hữu

hóa tư bản chủ nghĩa, đầu tư xây dựng mới, góp cổ phần với tư bản

tÆ° nhân... Nhà nÆ°á»›c quốc hữu hóa để cứu tÆ° bản tÆ° nhân khá»i phá

sản; đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng ít lợi nhuận, vốn lớn; đầu tư

nghiên cứu, ứng dụng khoa há»c - kỹ thuật...

+ Nhà nước thực hiện chính sách thu nhập: phân phối lại thu

nhập của các xí nghiệp nhà nÆ°á»›c có lợi cho tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n. Vá»›i

"hệ thống bảo hiểm xã há»™i" nhà nÆ°á»›c Ä‘iá»u tiết các quan hệ phân

phối, làm lợi cho các tổ chức Ä‘á»™c quyá»n.

+ Nhà nÆ°á»›c Ä‘iá»u tiết ná»n kinh tế bằng việc sá»­ dụng các hệ thống

tài chính, tín dụng, tạo thị trÆ°á»ng, can thiệp vào quan hệ kinh tế

quốc tế.

Vá»›i sá»± xuất hiện của chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c quyá»n nhà nÆ°á»›c, cÆ¡

chế Ä‘iá»u tiết ná»n sản xuất xã há»™i có bÆ°á»›c ngoặt lá»›n. Äó là sá»± kết

hợp hữu cÆ¡ giữa sá»± Ä‘iá»u tiết của quan hệ thị trÆ°á»ng vá»›i sá»± Ä‘iá»u tiết

tập trung của nhà nÆ°á»›c. Các tổ chức Ä‘á»™c quyá»n Ä‘iá»u tiết vi mô

bằng các kế hoạch trên cÆ¡ sở nghiên cứu kỹ lưỡng thị trÆ°á»ng. Nhà

nÆ°á»›c giữ vai trò Ä‘iá»u tiết vÄ© mô bằng việc dá»± báo, dá»± Ä‘oán và định

hÆ°á»›ng từng thá»i kỳ, vá»›i các công cụ chÆ°Æ¡ng trình hóa kinh tế chính

sách cơ cấu và các hệ thống tài chính tín dụng, chính sách đầu tư...

NhÆ° vậy, cÆ¡ chế Ä‘iá»u tiết ná»n kinh tế của chủ nghÄ©a tÆ° bản Ä‘á»™c

quyá»n nhà nÆ°á»›c tạo ra sá»± phối hợp Ä‘iá»u tiết hợp lý hÆ¡n tính tá»±

phát của cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng trong tá»± do cạnh tranh tÆ° bản chủ

nghĩa.

21. Chứng minh rằng tiến lên chủ nghĩa xã hội là quá trình phát

triển lịch sử tự nhiên.

Lịch sá»­ phát triển của xã há»™i loài ngÆ°á»i là quá trình biến đổi của

những hình thái kinh tế - xã hội kế tiếp nhau, thay thế nhau, từ

thấp đến cao: chế độ công xã nguyên thủy, chế độ chiếm hữu nô lệ,

chế độ phong kiến, chế độ tư bản chủ nghĩa, và tất yếu chuyển

sang má»™t chế Ä‘á»™ xã há»™i má»›i, má»™t ná»n văn minh cao hÆ¡n - chế Ä‘á»™ xã

hội chủ nghĩa.

Sự phát triển tất yếu của lịch sử đó là do tác động của quy luật

quan hệ sản xuất phải phù hợp với tính chất và trình độ phát triển

của lá»±c lượng sản xuất quy định. Äây là quy luật cÆ¡ bản của sá»±

phát triển xã há»™i loài ngÆ°á»i.

Trong xã hội công xã nguyên thủy, lực lượng sản xuất thấp kém,

do đó, sản phẩm xã há»™i còn ít, ngÆ°á»i nguyên thủy bắt buá»™c phải

dựa trên chế độ công hữu vỠtư liệu sản xuất và phân phối kiểu

bình quân mới tồn tại được.

Khi lực lượng sản xuất phát triển lên một mức độ nhất định,

ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng có khả năng sản xuất đủ mức sống tối thiểu và dÆ°

thừa đôi chút thì bắt đầu xuất hiện chế độ chiếm hữu nô lệ.

Quan hệ sản xuất phong kiến ra Ä‘á»i lại làm cho lá»±c lượng sản

xuất phát triển lên một bước mới. Nhưng khi lực lượng sản xuất

phát triển hÆ¡n nữa, quan hệ sản xuất phong kiến trở nên lá»—i thá»i,

kìm hãm sá»± phát triển lá»±c lượng sản xuất, nó đòi há»i có má»™t quan

hệ sản xuất khác tiến bộ hơn, phù hợp với tính chất và trình độ

phát triển của nó. Thay thế cho quan hệ sản xuất phong kiến đó là

quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa.

Cuối thá»i kỳ trung cổ, phÆ°Æ¡ng thức sản xuất tÆ° bản chủ nghÄ©a

hình thành trong lòng xã hội phong kiến. Sự hình thành và phát

triển của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa trong công nghiệp

được C.Mác khái quát thành ba giai đoạn: hiệp tác giản đơn, phân

công công trÆ°á»ng thủ công và máy móc đại công nghiệp.

Ná»n đại công nghiệp tÆ° bản chủ nghÄ©a ngày càng phát triển,

tính chất xã hội hóa lao động ngày càng cao, nhưng quan hệ sản

xuất vẫn dựa trên chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa,

làm cho quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa ngày càng trở nên

không phù hợp với lực lượng sản xuất do chính nó tạo ra. Tình

hình đó dẫn đến mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất với quan hệ

sản xuất tư bản chủ nghĩa ngày càng gay gắt, đến mức độ nào đó,

quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa tất yếu phải bị phá vỡ để thay

thế bằng một quan hệ sản xuất mới, phù hợp hơn, đó là quan hệ

sản xuất xã hội chủ nghĩa.

Mặt khác, trong quá trình phát triển của nó, chủ nghĩa tư bản đã

tạo ra tiá»n Ä‘á» vật chất - kỹ thuật và xã há»™i ngày càng đầy đủ cho sá»±

ra Ä‘á»i xã há»™i má»›i cao hÆ¡n nó - xã há»™i xã há»™i chủ nghÄ©a. Phân tích

khoa há»c sá»± hình thành và phát triển của chủ nghÄ©a tÆ° bản, những

mâu thuẫn nội tại và xu hướng vận động của nó, C.Mác cho rằng

phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, không thể tồn tại vĩnh viễn

mà là sự quá độ lịch sử.

Dự đoán thiên tài đó của Mác đã diễn ra trong thực tế. Cuộc

cách mạng xã há»™i chủ nghÄ©a Tháng MÆ°á»i Nga vÄ© đại đã mở ra má»™t

thá»i đại má»›i, thá»i đại quá Ä‘á»™ lên chủ nghÄ©a xã há»™i. Sau Chiến

tranh thế giới lần thứ hai, cách mạng xã hội chủ nghĩa đã thành

công trong một loạt nước ở châu Âu, châu à và châu Mỹ.

Nhưng chủ nghĩa xã hội với mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập

trung, quan liêu, bao cấp ngày càng tích tụ và bộc lộ những khuyết

tật lớn, dẫn đến tình trạng khủng hoảng. Trong tình hình đó, cải tổ,

cải cách, đổi mới là tất yếu khách quan và phải được thực hiện có

nguyên tắc, có phương pháp và bước đi đúng đắn, nhằm khắc phục

những khuyết, nhược điểm của mô hình cũ, bảo đảm cho chủ nghĩa

xã hội phát triển với sức sống mới.

NhÆ°ng đáng tiếc là nhiá»u nÆ°á»›c xã há»™i chủ nghÄ©a qua cải tổ, cải

cách, đã từ bỠnhững nguyên tắc của chủ nghĩa xã hội, thực hiện

phương pháp và bước đi sai lầm, lại bị chủ nghĩa đế quốc và kẻ thù

các loại lợi dụng những sai lầm đó để phá hoại chủ nghĩa xã hội...

nên đã dẫn đến hậu quả tai hại không chỉ đối với đảng cộng sản,

đối với dân tộc mà đối với cả phong trào cách mạng trên thế giới

như chúng ta đã thấy qua sự sụp đổ của nhà nước xã hội chủ

nghÄ©a ở Liên Xô và ở các nÆ°á»›c Äông Âu hồi cuối những năm 80 -

đầu những năm 90 của thế kỷ XX.

Mặc dù chủ nghĩa tư bản hiện đang còn khả năng thích nghi với

Ä‘iá»u kiện má»›i, nhÆ°ng những khuyết tật cÆ¡ bản, những mâu thuẫn

chủ yếu và sự lạc hậu vỠmặt lịch sử của nó đã bộc lộ rõ ràng.

Sá»± phát triển của loài ngÆ°á»i lên chủ nghÄ©a xã há»™i là sá»± tiến hóa

hợp quy luật của lịch sử, mặc dù đó là quá trình lâu dài, phức tạp

và không ít khó khăn, thậm chí phải trải qua những bước lùi và

quanh co như giai đoạn hiện nay.

22. Tính tất yếu khách quan và thá»±c chất của thá»i kỳ quá Ä‘á»™ lên

chủ nghĩa xã hội?

1. Tính tất yếu của thá»i kỳ quá Ä‘á»™ lên chủ nghÄ©a xã há»™i:

Xét dưới giác độ tiến hóa của lịch sử, thì chủ nghĩa xã hội - giai

đoạn thấp của xã hội cộng sản phải là một xã hội văn minh hơn,

nhân đạo hơn và nói chung phải có trình độ phát triển cao hơn,

trước hết trên một số mặt và cuối cùng trên tất cả các mặt, so với

các xã hội đã có trong lịch sử. Chủ nghĩa xã hội đang được xây

dựng ở nước ta có các đặc trưng:

- Do nhân dân lao Ä‘á»™ng làm chủ và ná»n dân chủ xã há»™i chủ nghÄ©a

không ngừng được xây dá»±ng và tăng cÆ°á»ng.

- Có kinh tế phát triển, Ä‘á»i sống được nâng cao, dá»±a trên lá»±c lượng

sản xuất hiện đại và chế độ công hữu vỠcác tư liệu sản xuất chủ yếu.

Có ná»n kinh tế nhiá»u thành phần vận hành theo cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng

dưới sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

- Có ná»n văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tá»™c.

- Con ngÆ°á»i được giải phóng khá»i áp bức, bóc lá»™t, bất công, làm

theo năng lực, hưởng theo lao động, có cuộc sống ấm no, tự do,

hạnh phúc, có Ä‘iá»u kiện phát triển toàn diện cá nhân.

- Các dân tộc trong nước bình đẳng, đoàn kết và giúp đỡ lẫn

nhau cùng phát triển, cùng tiến bộ.

- Có quan hệ hữu nghị, hợp tác và phát triển với nhân dân tất cả

các nước trên thế giới.

Äể xây dá»±ng má»™t xã há»™i vá»›i những đặc Ä‘iểm nhÆ° trên, phải thá»±c

hiện các nhiệm vụ quan trá»ng:

- Tiến hành xây dựng, phát triển và hoàn thiện quan hệ sản

xuất má»›i - quan hệ sản xuất xã há»™i chủ nghÄ©a vá»›i nhiá»u hình thức

và bước đi thích hợp phù hợp với tính chất và trình độ phát triển

của lực lượng sản xuất.

- Xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội.

- Xây dựng một chế độ xã hội mới - xã hội xã hội chủ nghĩa, từng

bÆ°á»›c tạo ra ná»n dân chủ xã há»™i chủ nghÄ©a, củng cố và hoàn thiện

nhà nước kiểu mới "Nhà nước của dân, do dân, vì dân".

Những nhiệm vụ trên vô cùng phức tạp, khó khăn và nặng ná»;

phải được thá»±c hiện qua má»™t thá»i kỳ lịch sá»­ lâu dài - thá»i kỳ quá

độ lên chủ nghĩa xã hội.

2. Thá»±c chất của thá»i kỳ quá Ä‘á»™:

a) Thá»i kỳ quá Ä‘á»™ là thá»i kỳ còn tồn tại những nhân tố của xã

hội cũ xen lẫn với những nhân tố của xã hội mới, xã hội chủ nghĩa.

Vá» kinh tế, còn tồn tại nhiá»u thành phần: kinh tế quốc doanh,

kinh tế tập thể, kinh tế tư bản tư nhân, kinh tế cá thể và kinh tế tư

bản nhà nước. Kinh tế gia đình không phải là một thành phần kinh tế

độc lập, nhưng được khuyến khích phát triển mạnh.

Vá» xã há»™i, còn tồn tại nhiá»u giai cấp và các tầng lá»›p dân cÆ° khác

nhau.

b) Thá»i kỳ quá Ä‘á»™ là má»™t thá»i kỳ còn tồn tại nhiá»u mâu thuẫn,

trong đó, mâu thuẫn cÆ¡ bản là mâu thuẫn giữa con Ä‘Æ°á»ng xã há»™i

chủ nghÄ©a và con Ä‘Æ°á»ng tÆ° bản chủ nghÄ©a diá»…n ra gay gắt.

Äấu tranh để giải quyết các mâu thuẫn mà chủ yếu là mâu

thuẫn cơ bản, nhằm xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội là vấn

Ä‘á» thuá»™c vá» bản chất của thá»i kỳ quá Ä‘á»™.

c) Trên cơ sở không ngừng củng cố và hoàn thiện nhà nước của

dân do dân và vì dân, tiến hành đồng thá»i những cải biến cách

mạng trên tất cả các phương diện, thực hiện những nhiệm vụ lịch

sá»­ của thá»i kỳ quá Ä‘á»™ cÅ©ng là má»™t đặc trÆ°ng thuá»™c vá» bản chất của

thá»i kỳ quá Ä‘á»™.

d) Thá»i kỳ quá Ä‘á»™ là má»™t thá»i kỳ lịch sá»­ đặc biệt và lâu dài.

Äá»™ dài của thá»i kỳ quá Ä‘á»™ lên chủ nghÄ©a xã há»™i phụ thuá»™c vào

các nhân tố sau:

- Tiến hành thành công đến đâu sá»± nghiệp đổi má»›i theo Ä‘Æ°á»ng

lối của Äại há»™i VI, Äại há»™i VII và Äại há»™i VIII của Äảng.

- Khả năng và bản lÄ©nh khai thác các thuận lợi do thá»i đại và

công cuộc đổi mới tạo ra cũng như vượt qua những thách thức và

nguy cơ như nguy cơ tụt hậu, nguy cơ chệch hướng, nguy cơ tham

nhũng và nguy cơ diễn biến hòa bình của các thế lực thù địch.

- Khả năng và bản lĩnh khai thác đến mức nào, phát huy đến

mức nào nội lực trên cơ sở khơi dậy tinh thần yêu nước và yêu chủ

nghÄ©a xã há»™i để đóng góp sức ngÆ°á»i, sức của cho sá»± nghiệp công

nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nÆ°á»›c. Äồng thá»i vá»›i phát huy ná»™i lá»±c

và dựa chính vào phát huy nội lực mà tranh thủ đến mức cao nhất

sự hợp tác và giúp đỡ từ bên ngoài.

Äể Ä‘á» ra những chủ trÆ°Æ¡ng, chính sách và biện pháp phù hợp,

hạn chế những sai lầm, phải chia thá»i kỳ quá Ä‘á»™ ra nhiá»u chặng

Ä‘Æ°á»ng. Cái khó khăn nhất là phải biết tính đến những nhiệm vụ

đặc thù của từng chặng Ä‘Æ°á»ng, đặc biệt quan trá»ng là chặng Ä‘Æ°á»ng

đầu tiên của thá»i kỳ quá Ä‘á»™.

23. Quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỠqua chế độ tư bản chủ nghĩa và

chặng Ä‘Æ°á»ng đầu tiên của thá»i kỳ quá Ä‘á»™ ở nÆ°á»›c ta.

1. Quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỠqua chế độ tư bản chủ nghĩa:

Dưới tác động của quy luật quan hệ sản xuất phải phù hợp với

tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất - quy luật chi

phối sá»± vận Ä‘á»™ng và phát triển của xã há»™i loài ngÆ°á»i - thì tất cả các

nÆ°á»›c, các dân tá»™c dù sá»›m hay muá»™n Ä‘á»u Ä‘i lên chữ nghÄ©a xã há»™i.

Trong thực tiễn lịch sử, có những nước, những dân tộc phát triển

tuần tự từ hình thái kinh tế — xã hội thấp đến hình thái kinh tế -

xã hội cao. Nhưng cũng có một số nước, một số dân tộc, trong

những Ä‘iá»u kiện nhất định, có thể phát triển vượt qua má»™t hoặc

hai hình thái kinh tế - xã hội. Chẳng hạn, nước Mỹ và Canađa đã

bỠqua chế độ phong kiến để tiến lên chế độ tư bản chủ nghĩa.

Nước Ôxtrâylia đã bỠqua chế độ chiếm hữu nô lệ và chế độ phong

kiến để lên chế Ä‘á»™ tÆ° bản chủ nghÄ©a v.v.. Sá»± phát triển nhảy vá»t đó

không trái vá»›i quy luật của sá»± phát triển xã há»™i loài ngÆ°á»i. Vì vậy,

trong thá»i đại ngày nay, các nÆ°á»›c kinh tế lạc hậu, chÆ°a qua giai

đoạn phát triển chế độ tư bản chủ nghĩa cũng có khả năng quá độ

lên chủ nghĩa xã hội. Nhưng muốn biến khả năng đó thành hiện

thá»±c phải có những Ä‘iá»u kiện nhất định.

- Äiá»u kiện bên trong:

Sự nghiệp cách mạng nước đó phải do đảng cách mạng chân chính

của giai cấp công nhân lãnh đạo. Giai cấp công nhân phải giành được

chính quyá»n; hoàn thành cÆ¡ bản cuá»™c cách mạng dân tá»™c dân chủ; có

Ä‘Æ°á»ng lối cách mạng đúng, có phÆ°Æ¡ng pháp cách mạng khoa há»c.

- Äiá»u kiện bên ngoài:

Có sự giúp đỡ và hợp tác của các lực lượng tiến bộ trên thế giới.

Trong thá»i đại ngày nay, cuá»™c cách mạng khoa há»c - kỹ thuật phát

triển hết sức mạnh mẽ và nhanh chóng, phân công lao động quốc tế

ngày càng sâu sắc, ná»n kinh tế thế giá»›i đã hình thành và có thị

trÆ°á»ng thống nhất, các nÆ°á»›c Ä‘á»u có nhu cầu hợp tác, làm ăn vá»›i

nhau. Trong hoàn cảnh đó, nếu có chính sách kinh tế đối ngoại đúng

đắn thì các nÆ°á»›c kinh tế lạc hậu vá»›i đầy đủ các Ä‘iá»u kiện bên trong,

có khả năng sá»­ dụng tiá»m lá»±c kinh tế thế giá»›i để quá Ä‘á»™ lên chủ

nghĩa xã hội bỠqua chế độ tư bản chủ nghĩa.

BỠqua chế độ tư bản chủ nghĩa, xét vỠmặt kinh tế là:

- Chỉ bỠqua sự thống trị của quan hệ sản xuất tư bản chủ

nghÄ©a, chứ không bá» qua (hay xóa sạch) má»i quan hệ sản xuất tÆ°

bản chủ nghĩa.

- Chỉ bỠqua những khuyết tật của kinh tế hàng hóa hay kinh tế

thị trÆ°á»ng, chứ không bá» qua kinh tế hàng hóa hay kinh tế thị

trÆ°á»ng.

- Äi lên chủ nghÄ©a xã há»™i từ má»™t ná»n kinh tế sản xuất nhá» là chủ

yếu, thiếu những tiá»n Ä‘á» kinh tế và tiá»n Ä‘á» vật chất má»™t cách

nghiêm trá»ng, thì không được bá» qua các quy luật phát triển tá»±

nhiên của lực lượng sản xuất.

NÆ°á»›c ta có khả năng và Ä‘iá»u kiện tiến lên chủ nghÄ©a xã há»™i bá»

qua chế độ tư bản chủ nghĩa, trong đó có những thuận lợi và

những khó khăn nhất định.

- Vá» thuận lợi: chúng ta có "chính quyá»n thuá»™c vá» nhân dân,

nước nhà đi vào giai đoạn hòa bình xây dựng. Dân tộc ta là một

dân tộc anh hùng, có ý chí vươn lên mãnh liệt. Nhân dân ta có

lòng yêu nước nồng nàn, cần cù lao động và sáng tạo, đã xây dựng

được má»™t số cÆ¡ sở vật chất ban đầu. Cuá»™c cách mạng khoa há»c và

công nghệ hiện đại, cùng vá»›i xu thế quốc tế hóa Ä‘á»i sống kinh tế là

má»™t thá»i cÆ¡ để phát triển".

- Vá» khó khăn: "Äất nÆ°á»›c trải qua hàng chục năm chiến tranh,

hậu quả để lại còn nặng ná», những tàn dÆ° của thá»±c dân, phong

kiến còn nhiá»u..."; hậu quả của cÆ¡ chế tập trung quan liêu bao cấp,

với sức ì của nó, không dễ gì xóa ngay được.

Trong Ä‘iá»u kiện đó, phải có má»™t chiến lược phát triển kinh tế -

xã hội đúng đắn mới có thể đưa nước ta quá độ lên chủ nghĩa xã

hội; bỠqua chế độ tư bản chủ nghĩa.

2. Chặng Ä‘Æ°á»ng đầu tiên của thá»i kỳ quá Ä‘á»™ Ä‘i lên chủ nghÄ©a xã

hội ở nước ta:

Thá»i kỳ quá Ä‘á»™ là má»™t thá»i kỳ lịch sá»­ lâu dài có nhiá»u biến Ä‘á»™ng.

Äể có chủ trÆ°Æ¡ng, chính sách, biện pháp đúng, cần thiết phải phân

thá»i kỳ quá Ä‘á»™ thành những chặng Ä‘Æ°á»ng.

Hiện nay, nÆ°á»›c ta vẫn Ä‘ang ở chặng Ä‘Æ°á»ng đầu tiên của thá»i kỳ

quá Ä‘á»™. Việc xác định chặng Ä‘Æ°á»ng đầu tiên có ý nghÄ©a lý luận và

thá»±c tiá»…n quan trá»ng.

- Nó xác định chỗ đứng, thực trạng kinh tế — xã hội nước ta,

khắc phục được sự nhận thức giản đơn vỠchủ nghĩa xã hội.

- Giúp chúng ta tìm ra những đặc trưng và mục tiêu kinh tế xã

há»™i phù hợp, từ đó có chủ trÆ°Æ¡ng, Ä‘Æ°á»ng lối, chính sách và biện

pháp thích hợp, tránh được sá»± sai lầm và tạo Ä‘iá»u kiện thuận lợi

cho chặng Ä‘Æ°á»ng tiếp theo.

Mục tiêu của chặng Ä‘Æ°á»ng đầu tiên là: Thông qua đổi má»›i toàn

diện, xã hội đạt tới trạng thái ổn định, vững chắc, tạo thế phát

triển nhanh ở chặng Ä‘Æ°á»ng tiếp theo.

Các giải pháp mấu chốt:

- Nâng cao ý chí tá»± lá»±c tá»± cÆ°á»ng, phát huy má»i tiá»m năng vật

chất và trí tuệ của toàn dân tộc, các ngành, các địa phương trong

cả nước.

- Mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế.

- Phát huy vai trò Ä‘á»™ng lá»±c của khoa há»c và công nghệ.

- Sử dụng sức mạnh tổng hợp các thành phần kinh tế.

- Xây dá»±ng ná»n kinh tế hàng hóa nhiá»u thành phần vận hành

theo cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng có sá»± quản lý của nhà nÆ°á»›c theo định hÆ°á»›ng

xã hội chủ nghĩa.

Những mục tiêu, chủ trÆ°Æ¡ng và biện pháp trong chặng Ä‘Æ°á»ng

đầu tiên của thá»i kỳ quá Ä‘á»™ ở nÆ°á»›c ta là thể hiện sá»± vận dụng tÆ°

tưởng của Lênin vá» chính sách kinh tế má»›i vào Ä‘iá»u kiện cụ thể

của nước ta.

24. Tính tất yếu khách quan, đặc điểm và xu hướng vận động cơ

bản của ná»n kinh tế hàng hóa trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™ ở nÆ°á»›c ta?

1. Tính tất yếu khách quan của sá»± tồn tại ná»n kinh tế hàng hóa

trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™ ở nÆ°á»›c ta.

Trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™ ở nÆ°á»›c ta, những Ä‘iá»u kiện chung của kinh

tế hàng hóa vẫn tồn tại:

a) Phân công lao động xã hội không mất đi mà còn phát triển cả

chiá»u rá»™ng lẫn chiá»u sâu. Sá»± chuyên môn hóa và hợp tác hóa lao

động đã mở rộng ra trên phạm vi quốc tế.

b) Ná»n kinh tế đã và Ä‘ang tồn tại vá»›i nhiá»u hình thức sở hữu khác

nhau vỠtư liệu sản xuất và sản phẩm lao động. Trong mỗi hình thức

sở hữu, có nhiá»u Ä‘Æ¡n vị kinh tế Ä‘á»™c lập vá» sản xuất, kinh doanh, do

đó, phải thông qua hình thái hàng hóa - tiá»n tệ để thá»±c hiện việc

hạch toán kinh doanh và lưu thông phân phối.

Do những Ä‘iá»u kiện trên, ná»n kinh tế hàng hóa vẫn tồn tại nhÆ°

là một tất yếu khách quan.

Mô hình "kinh tế chỉ huy" hay mô hình kế hoạch hóa tập trung

quan liêu bao cấp tồn tại má»™t thá»i đã kìm hãm, thậm chí phủ định

kinh tế hàng hóa và trên thực tế, chúng ta đã phải trả giá.

Trong thá»i gian gần đây, ná»n kinh tế nÆ°á»›c ta Ä‘ang chuyển sang

cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng, đã thúc đẩy ná»n kinh tế hàng hóa phát triển.

2. Äặc Ä‘iểm và xu hÆ°á»›ng vận Ä‘á»™ng của ná»n kinh tế hàng hóa

trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™ ở nÆ°á»›c ta:

a) Ná»n kinh tế nÆ°á»›c ta Ä‘ang trong quá trình chuyển biến từ ná»n

kinh tế hàng hóa kém phát triển mang nặng tính tự cấp, tự túc

thành ná»n kinh tế hàng hóa phát triển từ thấp đến cao.

Äặc Ä‘iểm này xuất phát từ thá»±c trạng kinh tế ở nÆ°á»›c ta, biểu

hiện ở các mặt:

- Cơ cấu hạ tầng sản xuất và xã hội thấp kém.

- Trình độ cơ sở vật chất và công nghệ trong các xí nghiệp quốc

doanh lạc hậu, không có khả năng cạnh tranh.

- Kinh nghiệm quản lý kinh doanh non yếu, thiếu đội ngũ các

nhà doanh nghiệp có tầm cỡ.

- Thu nhập của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng thấp, sức mua giảm, dung lượng

thị trÆ°á»ng nhá» bé.

b) Ná»n kinh tế hàng hóa dá»±a trên cÆ¡ sở ná»n kinh tế tồn tại nhiá»u

thành phần.

Sá»± tồn tại của cÆ¡ cấu kinh tế nhiá»u thành phần và các thành

phần Ä‘á»u sản xuất hàng hóa là má»™t đặc Ä‘iểm của ná»n kinh tế hàng

hóa trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™ ở nÆ°á»›c ta. Sá»­ dụng sức mạnh tổng hợp

của ná»n kinh tế nhiá»u thành phần tạo khả năng Ä‘Æ°a ná»n kinh tế

hàng hóa thoát khá»i tình trạng thấp kém.

Sự thay đổi cơ cấu ngành theo hướng kinh tế dịch vụ phát triển

nhanh chóng, có tác dụng làm cho kinh tế hàng hóa phát triển,

hình thành một cơ cấu kinh tế công - nông nghiệp và dịch vụ theo

hướng ngày càng hiện đại.

c) Ná»n kinh tế hàng hóa phát triển theo cÆ¡ cấu kinh tế "mở" giữa

nước ta với các nước trên thế giới.

CÆ¡ cấu kinh tế "khép kín", tá»± cung tá»± cấp gắn liá»n vá»›i kinh tế tá»±

nhiên, sản xuất nhá». Sá»± ra Ä‘á»i của ná»n kinh tế hàng hóa tÆ° bản

chủ nghÄ©a đã làm cho thị trÆ°á»ng dân tá»™c gắn vá»›i thị trÆ°á»ng thế

giá»›i.

Ná»n kinh tế hàng hóa vá»›i cÆ¡ cấu kinh tế "mở" ra Ä‘á»i, bắt nguồn

từ quy luật phân công và hợp tác quốc tế và từ quy luật phân bố và

phát triển không Ä‘á»u vá» tài nguyên, lao Ä‘á»™ng và thế mạnh của má»—i

nÆ°á»›c... CÆ¡ cấu kinh tế mở là Ä‘iá»u kiện phát triển kinh tế hàng hóa

trong nước với tốc độ nhanh, hiệu quả lớn.

Ná»n kinh tế hàng hóa theo cÆ¡ cấu kinh tế "mở", phù hợp vá»›i

chiến lược thị trÆ°á»ng "hÆ°á»›ng ngoại". Thông qua hoạt Ä‘á»™ng xuất,

nhập khẩu để phát huy nguồn lực của đất nước, khai thác sức

mạnh vá» khoa há»c và công nghệ tiên tiến trên thế giá»›i.

d) Phát triến kinh tế hàng hóa theo định hướng xã hội chủ nghĩa

với vai trò chủ đạo của kinh tế quốc doanh và sự quản lý của nhà

nÆ°á»›c.

- Vai trò định hướng xã hội chủ nghĩa của kinh tế quốc doanh.

+ Trong cÆ¡ cấu kinh tế nhiá»u thành phần, kinh tế quốc doanh

nắm được các ngành, các lÄ©nh vá»±c, các cÆ¡ sở kinh tế trá»ng yếu và

then chốt nên nó có khả năng chi phối các thành phần kinh tế

khác phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

+ Äể làm được vai trò chủ đạo, kinh tế quốc doanh phải phát

huy sức mạnh tổng hợp của các thành phần kinh tế khác; phải đổi

mới cơ cấu sản xuất, chiến lược kinh doanh; đổi mới công nghệ, cơ

chế quản lý để có thể đủ sức đứng vững và chiến thắng trong môi

trÆ°á»ng hợp tác và cạnh tranh vá»›i các thành phần kinh tế khác.

- Vai trò quản lý của nhà nước - nhân tố bảo đảm cho định

hướng xã hội chủ nghĩa của kinh tế hàng hóa.

+ Sự phát triển kinh tế hàng hóa có những tác dụng tích cực,

nhÆ°ng cÅ©ng có những khuyết tật nhất định. Do đó, đòi há»i phải có

sự quản lý của nhà nước.

+ Mục đích và động cơ của các loại sản xuất hàng hóa còn tồn tại

ở nước ta cũng không giống nhau, thậm chí mâu thuẫn, loại trừ

nhau, cÅ©ng đòi há»i phải có sá»± quản lý của nhà nÆ°á»›c.

+ Do tồn tại khá lâu trong cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan

liêu, bao cấp, nên những công cụ để nhà nÆ°á»›c sá»­ dụng Ä‘iá»u hành

kinh tế còn kém hiệu lực, bộ máy nhà nước còn ít kinh nghiệm và

kiến thức vá» quản lý kinh tế theo cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng. Vì vậy, phấn

đấu nâng cao năng lực các công cụ kinh tế và nâng cao trình độ

quản lý kinh tế, nhất là quản lý kinh tế vĩ mô của nhà nước là hết

sức cần thiết. Cả trước mắt và lâu dài.

Các đặc Ä‘iểm và xu hÆ°á»›ng vận Ä‘á»™ng của ná»n kinh tế hàng hóa ở

nÆ°á»›c ta trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™ bắt nguồn từ sá»± chi phối của các quy

luật kinh tế thị trÆ°á»ng và từ vai trò định hÆ°á»›ng của kinh tế quốc

doanh, vai trò quản lý của nhà nước.

Các đặc điểm trên có quan hệ mật thiết với nhau phản ánh kết

quả của sự phân tích thực trạng và xu hướng vận động nội tại của

quá trình hình thành và phát triển kinh tế hàng hóa ở nước ta

hiện nay và trong tương lai.

25. Những Ä‘iá»u kiện, phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng và những giải pháp mấu chốt

để phát triển kinh tế hàng hóa ở nước ta từ nay đến năm 2000.

Äể phát triển ná»n kinh tế hàng hóa nhiá»u thành phần theo định

hÆ°á»›ng xã há»™i chủ nghÄ©a, vận Ä‘á»™ng theo cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng có sá»±

quản lý cá»­a nhà nÆ°á»›c, phải tạo được những Ä‘iá»u kiện sau:

- Sá»›m tạo ra sá»± ổn định vá» chính trị , kinh tế, xã há»™i. á»”n định vá»

chính trị có nghĩa là phải khẳng định vai trò lãnh đạo xã hội của

Äảng cùng vá»›i hệ thống chính trị có đủ uy tín và sức mạnh, bảo đảm

Ä‘iá»u hành đất nÆ°á»›c tiến lên theo định hÆ°á»›ng xã há»™i chủ nghÄ©a. á»”n

định vá» kinh tế chủ yếu và trÆ°á»›c hết là sá»± ổn định vá» tài chính, tiá»n

tệ bảo đảm hoạt động kinh tế ổn định: kích thích đầu tư phát triển.

á»”n định xã há»™i là tạo được niá»m tin của nhân dân đối vá»›i lãnh đạo,

đối với chế độ.

- Xây dựng cơ sở hạ tầng vật chất và hạ tầng xã hội: xây dựng,

phát triển cơ sở hạ tầng vật chất, như giao thông, bưu điện, thông

tin, điện nước... nhằm phục vụ tốt phát triển kinh tế - xã hội và

thu hút đầu tư nước ngoài.

Xây dá»±ng hạ tầng xã há»™i chủ yếu và quan trá»ng là hệ thống giáo

dục, y tế, bảo hiểm, mở mang tri thức, tăng cÆ°á»ng sức khá»e cho

chủ thể xây dá»±ng ná»n kinh tế hàng hóa.

- Xây dá»±ng hệ thống luật pháp và bá»™ máy Ä‘iá»u hành để bảo đảm

sá»± ổn định công bằng trong ná»n kinh tế nhiá»u thành phần.

- Tạo được những tâm lý tập quán mang tính xã hội phù hợp và

có lợi cho ná»n kinh tế hàng hóa, nhÆ° biết kinh doanh, biết làm

giàu, thích ứng vá»›i cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng, không còn luyến tiếc mong

chỠbao cấp, cam chịu nghèo khó...

- Sá»›m đào tạo Ä‘á»™i ngÅ© các nhà quản lý, kinh doanh giá»i thích

ứng vá»›i thị trÆ°á»ng, vừa đủ năng lá»±c tổ chức phát triển kinh tế

hàng hóa trong nước vừa đủ năng lực liên doanh với nước ngoài.

Phương hướng và biện pháp mấu chốt để phát triển kinh tế

hàng hóa ở nước ta là:

- Nhất quán chính sách kinh tế nhiá»u thành phần theo định

hướng xã hội chủ nghĩa với sự đa dạng hóa các loại hình sở hữu với

nhiá»u hình thức tổ chức kinh doanh để sá»­ dụng có hiệu quả sức

mạnh tổng hợp các thành phần kinh tế, khai thác được má»i tiá»m

năng vá» vốn, lao Ä‘á»™ng và nghệ thuật kinh doanh trong má»i tầng

lớp dân cư.

- Sắp xếp tổ chức lại khu vực kinh tế quốc doanh để khu vực

kinh tế này chỉ nắm ngành, khâu, mặt hàng then chốt, tạo Ä‘iá»u

kiện đứng vững trong cạnh tranh, kinh doanh có hiệu quả, giữ

được vai trò chủ đạo trong ná»n kinh tế nhiá»u thành phần.

- Sử dụng tốt các hình thức của kinh tế tư bản nhà nước, tận

dụng sức mạnh hỗn hợp giữa tư bản trong và ngoài nước cả vỠvốn,

công nghệ và tài năng quản lý góp sức cùng nhà nước phát triển

kinh tế.

- Phân công và hiệp tác lao động theo hướng chuyên môn hóa

kết hợp với đa dạng hóa sản xuất kinh doanh; mở rộng kinh tế

dịch vụ. Coi trá»ng và khuyến khích sá»­ dụng lao Ä‘á»™ng trí tuệ ("chất

xám"). Xác định ngành, mặt hàng mÅ©i nhá»n; chú trá»ng kết hợp

phân công và hợp tác lao động quốc tế.

- Äẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng thành tá»±u khoa há»c và công

nghệ má»›i. Vừa phát triển kinh tế theo chiá»u rá»™ng vừa phát triển

theo chiá»u sâu, tăng sức cạnh tranh trên thị trÆ°á»ng quốc tế.

- Xây dá»±ng thị trÆ°á»ng "hÆ°á»›ng ngoại" Ä‘a dạng vá» hình thức, chủng

loại, nâng cao chất lượng đạt tá»›i tiêu chuẩn quốc tế, lấy thị trÆ°á»ng

trong nước làm cơ sở.

- Thực hiện chính sách đối ngoại có lợi cho sự phát triển kinh tế

hàng hóa, nghĩa là mở rộng quan hệ đa dạng vỠhình thức, đa

phương vỠnguồn. Trên nguyên tắc cùng có lợi, không can thiệp

vào nội bộ của nhau, không phân biệt chế độ chính trị - xã hội.

Äó là những biện pháp mấu chốt để phát triển kinh tế hàng hóa

ở nước ta.

26. Sá»± cần thiết khách quan và lợi ích của sá»± tồn tại ná»n kinh tế có

nhiá»u thành phần? Äặc Ä‘iểm của các thành phần kinh tế?

Trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™ ở nÆ°á»›c ta, sá»± tồn tại cÆ¡ cấu kinh tế nhiá»u

thành phần là tất yếu và có lợi, vì:

- Có những thành phần kinh tế do lịch sử để lại và còn có lợi cho

sự phát triển kinh tế, như kinh tế tư bản tư nhân, kinh tế cá thể.

- Do chính sách cải tạo xã hội cũ, nảy sinh những thành phần

kinh tế mới, như chủ nghĩa tư bản nhà nước, các loại hình hợp tác

xã.

- Do yêu cầu xây dựng xã hội mới, hình thành các thành phần

kinh tế má»›i nhÆ° kinh tế quốc doanh. Sá»± tồn tại nhiá»u thành phần

kinh tế khắc phục được tình trạng Ä‘á»™c quyá»n, tạo ra sá»± cạnh

tranh; đó là Ä‘á»™ng cÆ¡ thúc đẩy ná»n kinh tế hàng hóa phát triển.

Mặt khác, chỉ riêng kinh tế quốc doanh và kinh tế tập thể chưa có

đủ khả năng thay thế các thành phần kinh tế khác để phát triển

ná»n kinh tế có hiệu quả, làm ra nhiá»u sản phẩm nhất cho xã há»™i.

Phát triển ná»n kinh tế nhiá»u thành phần là đặc trÆ°ng cÆ¡ bản

của ná»n kinh tế quá Ä‘á»™ vừa là tất yếu, cần thiết, vừa là phÆ°Æ¡ng

tiện đế đạt mục đích của ná»n sản xuất xã há»™i. Nó vừa tạo cÆ¡ sở làm

chủ vỠkinh tế, vừa bảo đảm kết hợp hài hòa hệ thống lợi ích kinh

tế. Äó chính là Ä‘á»™ng lá»±c của sá»± phát triển. Việc mở Ä‘Æ°á»ng cho các

thành phần kinh tế khác phát triển là sự cởi trói sức sản xuất, khai

thác được má»i tiá»m năng, kích thích được má»i nguồn nhân tài, vật

lá»±c, chất xám góp phần phát triển sản xuất, tạo nhiá»u của cải cho xã

hội, giải quyết công ăn việc làm cho hàng triệu lao động trong lúc

Nhà nÆ°á»›c chÆ°a có đủ Ä‘iá»u kiện thu hút má»i lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng xã

há»™i. Việc sá»­ dụng cÆ¡ cấu kinh tế nhiá»u thành phần không những giải

phóng sức sản xuất, khai thác má»i khả năng phát triển lá»±c lượng sản

xuất trong nước, mà còn tận dụng sức mạnh kinh tế quốc tế, tranh

thủ sá»± đầu tÆ°, hợp tác quốc tế, khắc phục tình trạng biệt lập của ná»n

kinh tế nÆ°á»›c ta vá»›i ná»n kinh tế thế giá»›i, vừa giải quyết công ăn việc

làm, mở rộng ngành nghỠtrong nước, khai thác tốt mặt hàng xuất

khẩu mÅ©i nhá»n có hiệu quả, tận dụng thế mạnh của đất nÆ°á»›c.

Cuối cùng, sá»± tồn tại ná»n kinh tế nhiá»u thành phần vừa là chiến

lược kinh tế lâu dài, vừa là cơ sở thực hiện chiến lược xã hội: xóa

dần mặc cảm ngoài biên chế nhà nước, giải quyết nạn thất nghiệp,

sự luyến tiếc với cơ chế bao cấp, "hiện vật hóa" trao đổi...

Trong cÆ¡ cấu kinh tế mhiá»u thành phần, má»—i thành phần kinh tế

có đặc Ä‘iểm riêng. Kinh tế quốc doanh dá»±a trên sở hữu toàn dân vá»

tư liệu sản xuất với các hình thức xí nghiệp công, nông, thương

nghiệp quốc doanh, nắm giữ, kinh doanh, khai thác những tài

nguyên, những ngành then chốt, nắm các mạch máu của ná»n kinh

tế quốc dân. PhÆ°Æ¡ng thức quản lý khoa há»c hÆ¡n, trình Ä‘á»™ lá»±c lượng

sản xuất, quan hệ xã hội và quan hệ phân phối cũng cao hơn các

thành phần kinh tế khác. Nó được tập trung xây dựng không

ngừng lá»›n mạnh để đủ năng lá»±c giữ vai trò chủ đạo của ná»n kinh

tế theo định hướng xã hội chủ nghĩa đối với các thành phần kinh

tế khác.

- Kinh tế tập thể dựa trên loại hình sở hữu tập thể vỠtư liệu sản

xuất (trừ ruộng đất thuộc sở hữu toàn dân), duới các hình thức hợp

tác xã, tập đoàn sản xuất trong nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp

hay trong lĩnh vực lưu thông, dịch vụ. Xét vỠtrình độ lực lượng sản

xuất, quản lý, trình dộ xã hội hóa thì kinh tế tập thể thấp hơn kinh

tế quốc doanh, nhưng nó cũng được xây dựng, củng cố và cùng với

kinh tế quốc doanh là ná»n tảng của ná»n kinh tế quốc dân xã há»™i chủ

nghĩa.

- Kinh tế tư bản tư nhân dựa trên hình thức sở hữu tư nhân tư

bản chủ nghĩa vỠtư liệu sản xuất và trên cơ sở quan hệ bóc lột lao

động làm thuê (tuy có giới hạn). Nó được phép hoạt động trong

những ngành nhà nước không cần thiết nắm giữ, nhưng nằm

trong khuôn khổ pháp luật quy định. Giai cấp đại diện cho nó là

giai cấp tÆ° sản không còn nắm giữ chính quyá»n, nhÆ°ng được phép

hoạt động kinh doanh, được phép sử dụng vốn, vật tư kỹ thuật và

nghệ thuật quản lý kinh doanh, tạo ra của cải vật chất cho xã hội,

góp phần thúc đẩy ná»n kinh tế hàng hóa phát triển. Nó có thể liên

doanh vá»›i nhà nÆ°á»›c bằng nhiá»u hình thức.

- Kinh tế cá thể dựa trên hình thức sở hữu cá thể vỠtư liệu sản

xuất và lao động của bản thân. Nó hoạt động trên phạm vi rộng, cả

thành thị, nông thôn, trên má»i lÄ©nh vá»±c, ngành nghá». Loại hình

kinh tế này phân tán manh mún; kỹ thuật, năng suất lao động

thấp. Trong cơ chế cạnh tranh, nó dễ bị phân hóa. Kinh tế cá thể

hoặc độc lập, hoặc cá thể tham gia hợp tác xã, hoặc liên kết với các

doanh nghiệp lá»›n vá»›i nhiá»u hình thức.

Trên thực tế, giữa các thành phần kinh tế có mối quan hệ vừa

thống nhất vừa mâu thuẫn, cho nên trong quá trình vận động hoặc

độc lập, hoặc có xu hướng đan kết với nhau hình thành các loại hình

sở hữu hỗn hợp với những hình thức tổ chức kinh doanh đa dạng.

Một trong những hình thức kinh tế quá độ là chủ nghĩa tư bản

nhà nước, dựa trên cơ sở hỗn hợp vỠsở hữu tư liệu sản xuất, được

nhà nước sử dụng để phát triển lực lượng sản xuất có lợi cho chủ

nghĩa xã hội. Chủ nghĩa tư bản nhà nước được nhà nước sử dụng

với các hình thức: xí nghiệp công tư hợp doanh (nhà nước và nhà

tư bản cùng góp vốn kinh doanh); xí nghiệp liên doanh với tư bản

nước ngoài, kinh tiêu đại lý gia công đặt hàng, hay các hình thức

tô nhượng...

Ngoài ra, kinh tế gia đình tuy không phải là một thành phần,

nhÆ°ng nó có vai trò quan trá»ng để phát triển kinh tế ở nÆ°á»›c ta. Nó

cần được khuyến khích và tạo Ä‘iá»u kiện để phát triển.

27. Thế nào là xã há»™i hóa ná»n sản xuất trên thá»±c tế? Äặc Ä‘iểm và

ná»™i dung xã há»™i hóa ná»n sản xuất trong thá»i kỳ quá dá»™?

Xã hội hóa sản xuất, hiểu theo nghĩa đơn giản, là sự phân công

lao động xã hội sâu rộng đi đôi với sự chuyên môn hóa, mở rộng

ngành nghỠmới, hợp thành một quá trình sản xuất xã hội với số

lượng lao Ä‘á»™ng lá»›n ở từng xí nghiệp trong ná»n sản xuất lá»›n.

Theo nghÄ©a chung nhất, xã há»™i hóa sản xuất là sá»± liên kết nhiá»u

quá trình kinh tế riêng biệt thành quá trình kinh tế - xã hội.

NhÆ° vậy, xã há»™i hóa sản xuất gắn vá»›i ná»n sản xuất lá»›n. NhÆ°ng

nếu chỉ xã hội hóa vỠmặt sở hữu tư liệu sản xuất thì mới chỉ là xã

hội hóa sản xuất trên hình thức (như ở các nước xã hội chủ nghĩa

trước đây; ngược lại, ở các nước tư bản chủ nghĩa biểu hiện chủ yếu

lại là xã hội hóa vỠmặt tư liệu sản xuất).

Xã há»™i hóa xã há»™i chủ nghÄ©a ná»n sản xuất phải xem xét trên ba

mặt sau:

- Kinh tế - xã hội (mà nội dung là quan hệ sở hữu vỠtư liệu sản

xuất).

- Kinh tế - kỹ thuật (hay công nghệ, mà nội dung thể hiện ở

trình độ lực lượng sản xuất, cơ sở vật chất của nó).

- Kinh tế - tổ chức (nội dung thể hiện ở quan hệ tổ chức quản lý

ná»n sản xuất xã há»™i).

Xã hội hóa sản xuất trên thực tế là sự tiến hành đồng bộ tương

ứng vỠtrình độ của ba mặt nói trên; có nghĩa là xây dựng được

quan hệ sơ hữu vỠtư liệu sản xuất tiên tiến trên cơ sở một trình

Ä‘á»™ khoa há»c kỹ thuật cao, má»™t cÆ¡ sở vật chất - kỹ thuật hiện đại,

năng suất lao động cao và thực hiện được việc kiểm kê, kiểm soát,

tổ chức quản lý quá trình sản xuất và phân phối sản phẩm trong

toàn xã hội.

Äối vá»›i nÆ°á»›c ta, trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™, chÆ°a thể có ngay xã há»™i

hóa sản xuất trên thực tế mà chỉ có thể là quá trình xã hội hóa sản

xuất theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Việc xã hội hóa sản xuất

vỠmặt kinh tế - xã hội ở nước ta trước đây thực chất mới chỉ là xã

há»™i hóa hình thức. Äể phù hợp vá»›i trình Ä‘á»™ phát triển của lá»±c

lượng sản xuất từng thá»i kỳ, chúng ta Ä‘ang Ä‘iá»u chỉnh theo định

hÆ°á»›ng xã há»™i chủ nghÄ©a bằng cách đồng thá»i sá»­ dụng, phát triển có

cải biến các hình thức sở hữu vỠtư hữu sản xuất thông qua các

hình thức kinh tế quá độ, các chính sách kinh tế, luật kinh tế, với

bước đi và quy mô thích hợp. Các quá trình cải biến đó là:

- Quốc hữu hóa tư liệu sản xuất đối với các đối tượng tư sản mại

bản, tư sản phản động ở thành thị và địa chủ ở nông thôn thành sở

hữu toàn dân.

Äó là má»™t bá»™ phận quan trá»ng của quá trình xã há»™i hóa sản

xuất.

- Hợp tác hóa đối với kinh tế cá thể.

Äây là con Ä‘Æ°á»ng giản Ä‘Æ¡n và dá»… tiếp nhận nhất đối vá»›i sản xuất

nhá» cá thể, tuy nhiên nó đòi há»i tuân theo những nguyên tắc cÆ¡

bản: tự nguyện, cùng có lợi, từ thấp lên cao, từ đơn giản đến phức

tạp, có sự lãnh đạo và trợ giúp của nhà nước.

- Nhà nước thực hiện xây dựng mới các doanh nghiệp quốc doanh.

Từ xuất phát Ä‘iểm là má»™t ná»n kinh tế chậm phát triển, quá trình

này có ý nghÄ©a rất quan trá»ng và cấp bách, vì nó là yếu tố cÆ¡ bản bảo

đảm vai trò chủ đạo, là công cụ để nhà nÆ°á»›c quản lý ná»n kinh tế

phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Hiện nay, ở nước ta

đang thực hiện sự đổi mới quá trình này theo hướng sắp xếp lại,

nắm ngành, nắm khâu then chốt, coi trá»ng hiệu quả kinh tế...

- Quá trình hình thành sở hữu hỗn hợp dưới các hình thức kinh

tế quá độ hợp tác, cạnh tranh nhau nhưng chịu sự kiểm kê, kiểm

soát của nhà nÆ°á»›c Ä‘ang được thá»±c hiện theo tinh thần đổi má»›i ná»n

kinh tế.

Xã hội hóa sản xuất là quá trình có tính quy luật để đi lên sản

xuất lá»›n. Äó cÅ©ng là xu hÆ°á»›ng vận Ä‘á»™ng cÆ¡ bản của ná»n kinh tế

nÆ°á»›c ta trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™.

28. Cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội là gì?

Tính tất yếu khách quan của việc tiến hành công nghiệp hóa

hiện đại hóa để xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật ở nước ta?

Hiểu một cách giản đơn thì cơ sở vật chất — kỹ thuật là tổng thể

các yếu tố vật chất gắn với trình độ kỹ thuật tương ứng. Theo

nghĩa khái quát, cơ sở vật chất - kỹ thuật của một xã hội là toàn bộ

hệ thống các yếu tố vật chất của sản xuất xã hội phù hợp với trình

độ kỹ thuật (công nghệ) tương ứng.

Mỗi phương thức sản xuất nhất định có một cơ sở vật chất - kỹ

thuật tương ứng. Trình độ của cơ sở vật chất - kỹ thuật đặc trưng

cho sự thống trị của một phương thức sản xuất.

CÆ¡ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghÄ©a xã há»™i là ná»n sản xuất

lớn hiện đại, có cơ cấu kinh tế hợp lý, có trình độ xã hội hóa cao,

dá»±a trên trình Ä‘á»™ khoa há»c công nghệ hiện đại được hình thành

má»™t cách có kế hoạch và thống trị trong toàn bá»™ ná»n kinh tế quốc

dân.

Tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa là con Ä‘Æ°á»ng để xây

dá»±ng cÆ¡ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghÄ©a xã há»™i. Äó là quá

trình mang tính quy luật, bởi vì: ngay sự quá độ từ chủ nghĩa tư

bản lên chủ nghĩa xã hội đã có cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ

nghÄ©a tÆ° bản, nhÆ°ng đó má»›i chỉ là tiá»n Ä‘á» vật chất sẵn có. Muốn

biến nó thành cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, phải

tiến hành một loạt các cuộc cải biến cách mạng vỠquan hệ sản

xuất, tiếp tục vận dụng thành tá»±u má»›i của khoa há»c - kỹ thuật,

phân bố, tổ chức lại và hiện đại hóa cao hơn.

- Ở nÆ°á»›c ta, má»™t nÆ°á»›c có ná»n kinh tế kém phát triển quá Ä‘á»™ lên

chủ nghĩa xã hội, việc thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa để

xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật càng là tất yếu và cần thiết.

Vá» kinh tế: Có công nghiệp hóa, hiện đại hóa má»›i tạo ra ná»n sản

xuất bằng máy móc, tạo ra sức sản xuất mới - cơ sở để tăng năng

suất lao động; tạo ra cơ sở kinh tế làm chỗ dựa cho việc cải tạo và

phát triển các ngành kinh tế quốc dân khác; tạo Ä‘iá»u kiện vật chất

cho ná»n kinh tế Ä‘á»™c lập tá»± chủ, có khả năng tham gia phân công

hợp tác quốc tế.

- VỠchính trị - xã hội: Có công nghiệp hóa, hiện đại hóa mới có

Ä‘iá»u kiện để tăng cÆ°á»ng vai trò kinh tế của nhà nÆ°á»›c, tạo tiá»n Ä‘á»

liên minh vững chắc giữa công nhân - nông dân - trí thức. Công

nghiệp hóa, hiện đại hóa phát triển lực lượng sản xuất cũng tạo ra

tiá»n đỠđể củng cố và hoàn thiện quan hệ sản xuất má»›i, để phát

triển tá»± do toàn diện con ngÆ°á»i. Việc hình thành các trung tâm

công nghiệp và đô thị hóa xóa dần sự cách biệt giữa thành thị và

nông thôn, giữa lao động trí óc và chân tay.

Cuối cùng, công nghiệp hóa, hiện đại hóa sẽ tạo ra cơ sở vật chất

- kỹ thuật cho việc tăng cÆ°á»ng an ninh, quốc phòng.

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa xã hội chủ nghĩa ở nước ta có

quan hệ chặt chẽ với phát triển lực lượng sản xuất nhằm thực hiện

xã hội hóa vỠmặt kinh tế - kỹ thuật và công nghệ mới theo định

hướng xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất

nước, phát triển lực lượng sản xuất là nhiệm vụ trung tâm của

thá»i kỳ quá Ä‘á»™ lên chủ nghÄ©a xã há»™i ở nÆ°á»›c ta.

29. Nội dung chủ yếu của công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta

là gì? Nó được biểu hiện ở chặng Ä‘Æ°á»ng đầu của thá»i kỳ quá Ä‘á»™ nhÆ°

thế nào? Những Ä‘iá»u kiện cần thiết để công nghiệp hóa, hiện đại hóa

là gì?

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo nghĩa chung và khái quát là

quá trình biến má»™t nÆ°á»›c có ná»n kinh tế lạc hậu thành má»™t nÆ°á»›c

công nghiệp có khoa há»c và công nghệ hiện đại. Do đó, ở nÆ°á»›c ta,

công nghiệp hóa, hiện đại hóa là quá trình chuyển má»™t ná»n sản

xuất nhá», nông nghiệp lạc hậu, công nghệ lạc hậu và năng suất lao

động thấp thành một nước sản xuất lớn có cơ cấu công nông nghiệp

và dịch vụ hiện đại, khoa há»c và công nghệ tiên tiến, năng suất lao

động xã hội cao ở các ngành kinh tế quốc dân.

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa có nội dung chủ yếu sau đây:

+ Xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội.

Ở nước ta, việc xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật cho chủ nghĩa

xã hội và công nghiệp hóa, hiện đại hóa có quan hệ chặt chẽ với

nhau. Nếu coi xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật cho chủ nghĩa xã

hội là mục tiêu cơ bản thì công nghiệp hóa, hiện đại hóa là cách

thức, là con Ä‘Æ°á»ng để thá»±c hiện mục tiêu đó. Vì vậy, ná»™i dung chủ

yếu cũng như mục đích của công nghiệp hóa, hiện đại hóa là nhằm

xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội.

+ Xây dựng cơ cấu kinh tế hợp lý.

Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa cũng nhằm từng bước

xây dựng cơ cấu kinh tế hợp lý. Cơ cấu kinh tế bao gồm cơ cấu

ngành, cơ cấu vùng và cơ cấu thành phần. Cơ cấu kinh tế là tổng thể

các quan hệ kinh tế giữa các ngành, các lĩnh vực kinh tế, giữa các

vùng kinh tế..., trong đó quan hệ giữa công nghiệp với nông nghiệp

và dịch vụ là bá»™ phận có tầm quan trá»ng — là "bá»™ xÆ°Æ¡ng" của nó. Các

quan hệ này biểu hiện ở các khía cạnh như trình độ công nghệ, quy

mô, nhịp điệu phát triển giữa chúng v.v..

Cơ cấu kinh tế là phạm trù kinh tế có tính lịch sử. Trình độ phát

triển của lực lượng sản xuất và tính chất xã hội hóa lao động là các

yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp đến nội dung, đặc điểm cơ cấu kinh

tế ở các giai đoạn khác nhau. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa phải

nhằm tạo ra cÆ¡ cấu kinh tế hợp lý (tối Æ°u) ở từng thá»i kỳ phát

triển.

Cơ cấu kinh tế hợp lý phải phản ánh đúng yêu cầu của các quy

luật khách quan, cho phép khai thác có hiệu quả nhất má»i tiá»m

năng của đất nước, tham gia có hiệu quả vào phân công, hợp tác

quốc tế, phù hợp với xu hướng và có khả năng sử dụng các thành

tá»±u của cuá»™c cách mạng khoa há»c - kỹ thuật và công nghệ hiện đại

v.v.. Bố trí cÆ¡ cấu kinh tế hợp lý là má»™t ná»™i dung quan trá»ng của

chiến lược phát triển kinh tế xã hội ở nước ta.

Trong chặng Ä‘Æ°á»ng đầu của thá»i kỳ quá Ä‘á»™ ở nÆ°á»›c ta, ná»™i dung

của công nghiệp hóa, hiện đại hóa được biểu hiện cụ thể như sau:

- Phát triển nông - lâm - ngư nghiệp gắn với công nghiệp chế biến

và các ngành kết cấu hạ tầng dịch vụ cho nông nghiệp là nhiệm vụ

quan trá»ng hàng đầu.

- Tăng tốc Ä‘á»™ và tá»· trá»ng của công nghiệp sản xuất hàng tiêu

dùng, mở rộng kinh tế dịch vụ, khai thác triệt để các khả năng để

sản xuất hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu.

- Phát triển có chá»n lá»c má»™t số ngành sản xuất tÆ° liệu sản xuất,

khai thác và chế biến khoáng sản nhằm trước hết phục vụ sản

xuất nông - lâm - ngư nghiệp.

- Xây dựng kết cấu hạ tầng, trong đó ưu tiên phát triển điện, mạng

lÆ°á»›i giao thông vận tải Ä‘Æ°á»ng bá»™, Ä‘Æ°á»ng thủy, Ä‘Æ°á»ng không và mạng

lưới thông tin liên lạc.

- Xây dựng và phát triển các vùng kinh tế để hình thành cơ cấu

kinh tế vùng và sá»­ dụng có hiệu quả cÆ¡ cấu kinh tế nhiá»u thành

phần.

Äể tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa có kết quả phải giải

quyết được các yêu cầu chủ yếu sau đây:

- Tạo nguồn vốn để công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Äây là má»™t

yêu cầu cÆ¡ bản và cÅ©ng là Ä‘iá»u kiện quan trá»ng hàng đầu để tiến

hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

- Äẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng khoa há»c công nghệ. Sá»±

nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong Ä‘iá»u kiện thá»i đại ngày

nay phải đặt khoa há»c và công nghệ nhÆ° má»™t "quốc sách", má»™t

"Ä‘á»™ng lá»±c".

- Làm tốt công tác Ä‘iá»u tra cÆ¡ bản, thăm dò địa chất.

- Äào tạo cán bá»™ khoa há»c - kỹ thuật, khoa há»c quản lý và công

nhân lành nghá». Ná»™i dung và yêu cầu của công nghiệp hóa, hiện

đại hóa đất nÆ°á»›c trong Ä‘iá»u kiện cuá»™c cách mạng khoa há»c - kỹ

thuật và cá»™ng nghệ hiện đại đòi há»i phải đẩy mạnh sá»± nghiệp giáo

dục và đào tạo, khoa há»c và công nghệ, coi đó là quốc sách hàng

đầu để phát huy nhân tố con ngÆ°á»i - Ä‘á»™ng lá»±c trá»±c tiếp của sá»± phát

triển.

30. Lợi ích kinh tế là gì? Vai trò và mối quan hệ giữa lợi ích cá

nhân với lợi ích tập thể và lợi ích xã hội.

Lợi ích kinh tế có quan hệ vá»›i nhu cầu con ngÆ°á»i nhÆ°ng không

phải má»i nhu cầu của con ngÆ°á»i Ä‘á»u là lợi ích kinh tế. Chỉ các nhu

cầu vật chất, nhu cầu kinh tế mới trở thành lợi ích kinh tế.

Lợi ích kinh tế là một hình thức biểu hiện các quan hệ kinh tế

của một chế độ kinh tế - xã hội nhất định. Ăngghen cho rằng

những quan hệ kinh tế của một xã hội nhất định nào đó biểu hiện

trước hết dưới hình thức lợi ích. Như vậy, lợi ích kinh tế là một

phạm trù kinh tế biểu hiện của quan hệ sản xuất mà trực tiếp và

cuối cùng là quan hệ phân phối.

Lợi ích kinh tế được quy định bởi vị trí của con ngÆ°á»i trong hệ

thống quan hệ sản xuất, mà xuất phát là quan hệ sở hữu và phân

công lao động xã hội. Lợi ích kinh tế luôn luôn có tính lịch sử và giai

cấp. Trong lịch sử xã hội, các giai cấp, các tầng lớp xã hội khác

nhau thÆ°á»ng có lợi ích kinh tế không giống nhau, và cuá»™c đấu tranh

giai cấp được tiến hành trước hết vỠlợi ích kinh tế.

Lợi ích kinh tế có vai trò quan trá»ng. Nó là Ä‘á»™ng cÆ¡ thúc đẩy

hoạt Ä‘á»™ng kinh tế của con ngÆ°á»i, phục vụ nhu cầu cÆ¡ bản nhất của

con ngÆ°á»i, là Ä‘á»™ng lá»±c mạnh mẽ nhất của tiến bá»™ kinh tế và xã há»™i.

Lợi ích kinh tế thÆ°á»ng có cÆ¡ cấu phức tạp phụ thuá»™c vào hệ

thống quan hệ sản xuất, trước hết là quan hệ sở hữu, từ đó dẫn

đến quan hệ phân phối. Trong hệ thống lợi ích kinh tế, có ba loại

chủ yếu có quan hệ với nhau là lợi ích cá nhân, lợi ích tập thể và

lợi ích xã hội. Lợi ích xã hội bao gồm các lợi ích cơ bản nhất của

toàn thể nhân dân nhằm phát triển mạnh mẽ ná»n kinh tế, cải

thiện và nâng cao Ä‘á»i sống vật chất và văn hóa của nhân dân, bảo

đảm các nhu cầu quốc phòng, an ninh, bảo đảm phát triển cơ sở hạ

tầng sản xuất và xã hội như văn hóa, giáo dục, y tế v.v.. Lợi ích

tập thể nhằm thá»a mãn trÆ°á»›c hết những nhu cầu của sản xuất và

phúc lợi của tập thể. Lợi ích cá nhân nhằm trá»±c tiếp thá»a mãn nhu

cầu cá nhân ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng và gia đình há».

Trong các lợi ích kinh tế nói trên, lợi ích cá nhân là động lực trực

tiếp và quan trá»ng nhất đối vá»›i sá»± phát triển kinh tế. Nó ảnh

hướng trực tiếp tới trách nhiệm, nhiệt tình, tính tích cực và sáng

tạo của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng. Lợi ích xã há»™i có tính chất bao trùm; còn lợi

ích tập thể vừa gắn với lợi ích xã hội vừa gắn với lợi ích cá nhân.

Trong khi chú ý giải quyết hài hòa ba loại lợi ích nói trên, phải hết

sức coi trá»ng lợi ích cá nhân, bởi vì, nếu không coi trá»ng lợi ích

này, sẽ không tạo ra được động lực thúc đẩy kinh tế và rốt cuộc, cả

ba loại lợi ích đó Ä‘á»u không được đáp ứng.

Trong Ä‘iá»u kiện ná»n kinh tế nhiá»u thành phần, phải giải quyết

hài hòa lợi ích kinh tế giữa các thành phần kinh tế và chỉ khi đó

lợi ích kinh tế mới trở thành động lực phát triển kinh tế. Mặt

khác, trong Ä‘iá»u kiện ná»n kinh tế "mở" tham gia vào sá»± hiệp tác,

phân công lao động quốc tế, việc giải quyết hài hòa các loại lợi ích

cá nhân, tập thể, xã hội, lợi ích giữa các thành phần kinh tế không

tách rá»i việc giải quyết lợi ích dân tá»™c vá»›i lợi ích quốc tế.

31. Những nguyên tắc phân phối và các hình thức thu nhập chủ

yếu trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™.

Trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™, quan hệ phân phối có tính chất Ä‘a dạng.

Các nguyên tắc phân phối chủ yếu là:

1. Phân phối theo lao động.

Phân phối theo lao Ä‘á»™ng là trên cÆ¡ sở bảo đảm cho ngÆ°á»i có sức

lao Ä‘á»™ng được quyá»n lao Ä‘á»™ng, xã há»™i cÅ©ng bảo đảm phần tÆ° liệu

tiêu dùng hỠnhận được dựa vào số lượng và chất lượng lao động

cùng kết quả lao động mà hỠđã cống hiến, không phân biệt giới

tính, màu da, dân tộc, tuổi tác...

Phân phối theo lao Ä‘á»™ng không có nghÄ©a là má»—i ngÆ°á»i làm ra bao

nhiêu là được hưởng tất cả. Bộ phận sản phẩm dùng để phân phối

theo lao động - sản phẩm cần thiết - chỉ là một phần của tổng sản

phẩm xã hội.

Phân phối theo lao động được thực hiện chủ yếu trong các xí

nghiệp kinh tế quốc doanh và tập thể, và có ảnh hưởng đến sự

phân phối trong các xí nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác.

Phân phối theo lao Ä‘á»™ng là khách quan. Äó là vì:

- Ở các thành phần kinh tế quốc doanh và tập thể không còn chế

độ bóc lột, cơ sở để quyết định phân phối tư liệu tiêu dùng cho mỗi

ngÆ°á»i chỉ có thể là kết quả lao Ä‘á»™ng mà hỠđã cống hiến.

- Trong xã há»™i còn nhiá»u sá»± khác nhau vá» các loại lao Ä‘á»™ng: lao

Ä‘á»™ng chân tay và trí óc, lao Ä‘á»™ng lành nghá» và không lành nghá»,

còn có sự khác nhau vỠthái độ lao động như tích cực, tận tụy, sáng

tạo, có ká»· luật và chây lÆ°á»i, trốn tránh lao Ä‘á»™ng, thiếu trách nhiệm

v.v..

- Của cải xã há»™i chÆ°a đủ dồi dào để có thể thá»a mãn nhu cầu

bằng cách phân phối theo nhu cầu, nên buộc phải phân phối theo

lao Ä‘á»™ng.

Do đó, phân phối theo lao động là tất yếu vỠkinh tế và xã hội.

Nguyên tắc này đòi há»i trong Ä‘iá»u kiện nhÆ° nhau, lao Ä‘á»™ng ngang

nhau thì trả công ngang nhau, còn lao động khác nhau thì trả

công khác nhau.

Nguyên tắc phân phối theo lao động có tác động kết hợp chặt chẽ,

hợp lý lợi ích cá nhân với lợi ích xã hội và tập thể; khuyến khích

nâng cao trình Ä‘á»™ chuyên môn, kỹ thuật, văn hóa, tay nghá», trình Ä‘á»™

quản lý, phát huy sáng kiến, tăng năng suất lao động; góp phần tích

cực giáo dục thái độ và kỷ luật lao động mới v.v..

2. Phân phối theo tài sản hay vốn. Nguyên tắc này biểu hiện rõ

rệt và chủ yếu ở các loại xí nghiệp, công ty cổ phần; các hợp tác xã

do các thành viên tự giác góp vốn để sản xuất, kinh doanh. Một bộ

phận đáng kể vốn được huy Ä‘á»™ng dÆ°á»›i hình thức gá»­i tiá»n tiết kiệm,

mua trái khoán v.v.. Tài sản hay vốn là lao động quá khứ, có tác

dụng góp phần tạo ra lợi nhuận dù không phải là nguồn gốc trực

tiếp, do đó, nó phải được tham gia phân phối lợi nhuận.

Phân phối theo tài sản hay vốn là một nguyên tắc, là tất yếu

khách quan. Nguyên tắc này có tác dụng khai thác tối đa và sử

dụng hợp lý các nguồn vốn của xã hội vào sản xuất kinh doanh; góp

phần hình thành thị trÆ°á»ng tiá»n tệ, thị trÆ°á»ng vốn và thị trÆ°á»ng

chứng khoán — Ä‘iá»u kiện cần thiết để phát triển kinh tế hàng hóa.

3. Phân phối qua các quỹ phúc lợi.

Nguyên tắc này có tác dụng bổ sung cho nguyên tắc phân phối

theo lao động, khắc phục một phần những nhược điểm của phân

phối theo lao Ä‘á»™ng. Trong Ä‘iá»u kiện thá»i kỳ quá Ä‘á»™, phân phối theo

lao động là cơ bản, chủ yếu, còn phân phối qua quỹ phúc lợi chỉ có

tác dụng bổ sung.

Các nguyên tắc phân phối nói trên được biểu hiện ở các hình

thức thu nhập chủ yếu là:

+ Tiá»n lÆ°Æ¡ng.

Tiá»n lÆ°Æ¡ng là hình thức biểu hiện chủ yếu của nguyên tắc phân

phối theo lao Ä‘á»™ng. Thá»±c chất của tiá»n lÆ°Æ¡ng là má»™t phần thu nhập

quốc dân dùng để phân phối cho ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng dÆ°á»›i hình thức

tiá»n tệ, căn cứ vào số lượng và chất lượng lao Ä‘á»™ng từng ngÆ°á»i, để

tái sản xuất sức lao động.

Có hai hình thức tiá»n lÆ°Æ¡ng chủ yếu là tiá»n lÆ°Æ¡ng theo thá»i gian

và tiá»n lÆ°Æ¡ng theo sản phẩm.

Ngoài tiá»n lÆ°Æ¡ng, ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng còn có thể nhận được tiá»n

thưởng; đó là phần bổ sung tiá»n lÆ°Æ¡ng đối vá»›i ngÆ°á»i làm việc có kết

quả, có chất lượng cao hơn.

Tiá»n lÆ°Æ¡ng là Ä‘á»™ng lá»±c mạnh mẽ, có tác dụng tích cá»±c thúc đẩy

tiến bá»™ kinh tế. Tuy nhiên, tiá»n lÆ°Æ¡ng chỉ phát huy được vai trò

Ä‘á»™ng lá»±c kinh tế của nó khi có chế Ä‘á»™ tiá»n lÆ°Æ¡ng đúng đắn, hợp lý.

+ Lợi nhuận, lợi tức.

Lợi nhuận, lợi tức là hình thức thu nhập từ nguyên tắc phân

phối theo tài sản hay vốn.

Äối vá»›i vốn tá»± có của các doanh nghiệp tÆ° nhân là vốn cổ phần

của cổ đông trong các xí nghiệp cổ phần, sau từng chu kỳ sản xuất

kinh doanh, ngÆ°á»i sở hữu nó nhận được thu nhập dÆ°á»›i hình thức

lợi nhuận hay lợi tức cổ phần.

Äối vá»›i vốn cho vay, ngÆ°á»i sở hữu nó sẽ nhận được thu nhập

dưới hình thức lợi tức.

+ Thu nhập từ quỹ tiêu dùng công cộng.

Hình thức thu nhập này là biểu hiện của nguyên tắc phân phối

qua các quỹ phúc lợi tập thể và phúc lợi xã hội, như trợ cấp khó

khăn, sinh đẻ, ốm Ä‘au, tai nạn, nhà trẻ, há»c tập... Các tầng lá»›p dân

cÆ° khác nhận được thu nhập này dÆ°á»›i hình thức tiá»n hÆ°u trí đối

vá»›i ngÆ°á»i nghỉ hÆ°u, tiá»n trợ cấp nuôi dưỡng ngÆ°á»i già, trẻ em, tiá»n

cứu tế xã hội.

+ Thu nhập từ kinh tế gia đình.

Kinh tế gia đình có vai trò rất quan trá»ng.

Sở hữu trong kinh tế gia đình là loại sở hữu đặc biệt (vốn, tài

sản) và hoạt Ä‘á»™ng của nó dá»±a vào việc sá»­ dụng lao Ä‘á»™ng ngoài giá»

làm việc ở xí nghiệp, cÆ¡ quan, hợp tác xã hoặc của những ngÆ°á»i

khác trong gia đình. Do đó, thu nhập từ kinh tế gia đình cũng

thuộc loại đặc biệt: vừa gắn với phân phối theo lao động vừa gắn

với phân phối theo tài sản hoặc vốn. Như vậy, các quan hệ phân

phối, các hình thức thu nhập trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™ rất Ä‘a dạng.

Má»™t ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, má»™t gia đình có thể có thu nhập từ tiá»n lÆ°Æ¡ng,

từ lợi nhuận, lợi tức, từ kinh tế gia đình nếu vừa làm việc ở xí

nghiệp, cơ quan, vừa có cổ phần, vừa hoạt động kinh tế gia đình.

32. Cơ chế kinh tế là gì? Các bộ phận cấu thành của nó? Thế nào

là cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng có sá»± quản lý của nhà nÆ°á»›c?

1. Cơ chế kinh tế.

Cơ chế kinh tế là toàn bộ hệ thống những tác động có ý thức và

có tổ chức của con ngÆ°á»i đến kinh tế vÄ© mô và vi mô, phản ánh

đúng các quy luật kinh tế khách quan, bảo đảm cho ná»n kinh tế

vận hành theo định hướng mục tiêu đã xác định.

CÆ¡ chế kinh tế mang tính khách quan và có vai trò quan trá»ng

trong việc nhận thức, phản ánh và vận dụng quy luật khách quan.

Các bộ phận cấu thành của cơ chế kinh tế:

- Các phạm trù, quy luật tác Ä‘á»™ng trong ná»n kinh tế (nhÆ° quy

luật giá trị, quy luật cung - cầu, quy luật cạnh tranh, quy luật lưu

thông tiá»n tệ).

- Pháp luật, nhất là pháp luật vỠkinh tế với tính đồng bộ và

hiệu lực thực hiện của nó.

- Thị trÆ°á»ng.

- Kế hoạch - yếu tố bảo đảm ná»n kinh tế hàng hóa phát triển

theo hÆ°á»›ng mục tiêu từng thá»i kỳ và mục tiêu định hÆ°á»›ng xã há»™i

chủ nghĩa.

- Chính sách kinh tế - xã hội và việc thực hiện nó trong hiện

thá»±c kinh tế (chính sách tài chính quốc gia, chính sách tiá»n tệ, tín

dụng, giá cả, kinh tế đối ngoại...) như những đòn bẩy kích thích.

- Các công cụ kinh tế khác như: kinh tế quốc doanh, dự trữ quốc

gia, hạch toán kinh doanh...

2. CÆ¡ chế thị trÆ°á»ng có sá»± quản lý của nhà nÆ°á»›c

- CÆ¡ chế thị trÆ°á»ng là tổng thể những mối quan hệ kinh tế, các

phạm trù kinh tế và quy luật kinh tế có quan hệ hữu cơ với nhau

cùng tác Ä‘á»™ng để Ä‘iá»u tiết cung - cầu, giá cả, cùng những hành vi

của những ngÆ°á»i tham gia thị trÆ°á»ng nhằm giải quyết ba vấn Ä‘á»

cơ bản: sản xuất cái gì, sản xuất như thế nào và sản xuất cho ai?

CÆ¡ chế thị trÆ°á»ng có mặt tích cá»±c là chính nhÆ°ng cÅ©ng có mặt

tiêu cá»±c và tá»± phát. Vì vậy, cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng phải có sá»± quản lý

của nhà nước.

Sự quản lý của nhà nước nhằm hướng sự phát triển kinh tế theo

những mục tiêu, phương hướng nhất định, hạn chế mặt tiêu cực

của cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng, Ä‘iá»u tiết vÄ© mô ná»n kinh tế...

Các công cụ để quản lý là: pháp luật, chính sách, các đòn bẩy

kinh tế, kế hoạch, các nguồn dự trữ kinh tế.

Trong Ä‘iá»u kiện ná»n kinh tế nhiá»u thành phần, việc đổi má»›i cÆ¡

chế kinh tế và tổ chức quản lý được xây dựng theo hướng chủ yếu

sau đây:

- Xóa bỠtriệt để cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, xây dựng cơ

chế và tổ chức quản lý phù hợp vá»›i sá»± phát triển ná»n kinh tế hàng

hóa nhiá»u thành phần có kế hoạch, có sá»± Ä‘iá»u tiết của nhà nÆ°á»›c.

Äây là phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng nhằm dân chủ hóa Ä‘á»i sống kinh tế, giải

phóng má»i năng lá»±c sản xuất, phát triển mạnh mẽ lá»±c lượng sản

xuất, mở rộng phân công lao động xã hội và nâng cao hiệu quả

kinh tế.

- Tăng cÆ°á»ng chức năng và các công cụ quản lý của nhà nÆ°á»›c vá»

kinh tế xã há»™i. Nhà nÆ°á»›c thá»±c hiện chức năng quản lý đối vá»›i má»i

hoạt động kinh tế — xã hội thông qua các công cụ luật pháp, kế

hoạch và các chính sách kinh tế xã há»™i, nhằm tạo ra môi trÆ°á»ng

sản xuất và kinh doanh thuận lợi, đồng thá»i từng bÆ°á»›c kiểm soát và

Ä‘iá»u tiết các hoạt Ä‘á»™ng sản xuất và kinh doanh của các thành phần

kinh tế.

- Phân cấp quản lý giữa chính quyá»n trung Æ°Æ¡ng và địa phÆ°Æ¡ng

kết hợp quản lý theo ngành và lãnh thổ. Vấn đỠcơ bản và quan

trá»ng nhất là nâng cao được hiệu lá»±c và chất lượng quản lý nhà

nước từ trung ương đến các địa phương, cơ sở.

- Thực hiện chế độ tự chủ sản xuất - kinh doanh của các đơn vị

kinh tế, nhất là các cơ sở kinh tế quốc doanh, làm cho các cơ sở

thá»±c hiện được đầy đủ nhất quyá»n tá»± chủ của há» vá» sản xuất kinh

doanh, tài chính, nhân lực, lao động, hợp đồng và liên doanh kinh

tế, giao dịch thị trÆ°á»ng v.v..

- Xây dựng một hệ thống cán bộ phù hợp với cơ chế mới để quản lý

ná»n kinh tế hàng hóa nhiá»u thành phần. Tích cá»±c đào tạo và bồi

dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý kinh tế, thuộc các ngành, các cấp và

các nhà kinh doanh thuộc các thành phần kinh tế nhằm đáp ứng yêu

cầu bức thiết của ná»n kinh tế - xã há»™i.

33. Vai trò và chức năng kinh tế của nhà nước?

Trong quản lý kinh tế, nhà nước sử dụng những công cụ gì?

1. Vai trò kinh tế của nhà nước.

Trong bất cứ xã há»™i nào, nhà nÆ°á»›c cÅ©ng Ä‘á»u có vai trò kinh tế.

Nhưng ở mỗi chế độ xã hội, vai trò kinh tế của nhà nước có nội

dung và biểu hiện thích hợp với chế độ đó.

Nhà nước xã hội chủ nghĩa là nhà nước của nhân dân lao động,

đại biểu cho lợi ích của ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng. Vì vậy, nhà nÆ°á»›c có vai trò

kinh tế là tổ chức và quản lý toàn bá»™ ná»n kinh tế quốc dân ở cả

tầm vĩ mô lẫn tầm vi mô, trong đó, quản lý kinh tế vĩ mô của nhà

nước là chủ yếu.

Nhà nước có vai trò kinh tế trên, vì:

- Nhà nÆ°á»›c, vá»›i tÆ° cách là ngÆ°á»i đại diện của toàn dân, có nhiệm

vụ quản lý đất nước vỠmặt hành chính và kinh tế.

- Nhà nÆ°á»›c là ngÆ°á»i đại diện cho sở hữu toàn dân vá» tÆ° liệu sản

xuất, có nhiệm vụ quản lý các xí nghiệp thuộc khu vực kinh tế

quốc doanh.

- Vai trò quản lý kinh tế của nhà nÆ°á»›c góp phần quan trá»ng vào

việc khắc phục những yếu kém, thúc đẩy những nhân tố tích cực

luôn nẩy sinh trong ná»n kinh tế hàng hóa nhiá»u thành phần vận

Ä‘á»™ng theo cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng Ä‘Æ°a ná»n kinh tế phát triển theo định

hướng xã hội chủ nghĩa.

2. Chức năng kinh tế của nhà nước.

Nhà nước có những chức năng kinh tế sau đây:

a) Chức năng quản lý vÄ© mô ná»n kinh tế

Trên cÆ¡ sở bảo đảm quyá»n tá»± chủ kinh doanh của các doanh

nghiệp, nhà nước tập trung thực hiện tốt chức năng quản lý vĩ mô

ná»n kinh tế vá»›i những ná»™i dung sau:

TrÆ°á»›c hết, nhà nÆ°á»›c tạo ra môi trÆ°á»ng và Ä‘iá»u kiện cho hoạt Ä‘á»™ng

sản xuất kinh doanh. Äể làm Ä‘iá»u đó, nhà nÆ°á»›c phải bảo đảm sá»± ổn

định vá» chính trị, kinh tế xã há»™i cho má»i ngÆ°á»i yên tâm sản xuất

kinh doanh, duy trì luật pháp, trật tự và an toàn xã hội; thi hành

nhất quán các chính sách và thể chế theo hướng đổi mới, ổn định

môi trÆ°á»ng kinh tế vi mô, khống chế lạm phát, Ä‘iá»u tiết thị trÆ°á»ng,

ngăn ngừa và xử lý những đột biến xấu; xây dựng cơ sở hạ tầng bảo

đảm Ä‘iá»u kiện cÆ¡ bản cho hoạt Ä‘á»™ng kinh tế, hệ thống tài chính tiá»n

tệ, hệ thống pháp chế và văn hóa - xã hội.

- Dẫn dắt và hỗ trợ những nỗ lực phát triển thông qua kế hoạch

và các chính sách kinh tế, sá»­ dụng có trá»ng Ä‘iểm các nguồn tài lá»±c

tập trung và lực lượng dự trữ; phát huy vai trò của kinh tế quốc

doanh; tạo Ä‘iá»u kiện thuận lợi mở rá»™ng kinh tế đối ngoại.

- Hoạch định và thực hiện các chính sách xã hội, bảo đảm sự

thống nhất giữa phát triển kinh tế và phát triển xã hội.

- Quản lý và kiểm soát việc sử dụng tài sản quốc gia nhằm bảo

tồn và phát triển các tài sản đó, trong đó có bộ phận tài sản giao

cho kinh tế quốc doanh.

- Xây dựng và quản lý những dự trữ quốc gia (lương thực, hàng

hóa thiết yếu, tiá»n tệ v.v...) để Ä‘iá»u tiết kinh tế vÄ© mô.

b) Chức năng quản lý các xí nghiệp thuộc khu vực kinh tế quốc

doanh

Nhà nước quản lý các xí nghiệp thuộc khu vực kinh tế quốc doanh

vá»›i tÆ° cách là ngÆ°á»i chủ sở hữu toàn dân. Song, nhà nÆ°á»›c chỉ là

ngÆ°á»i chủ sở hữu đại biểu.

Äối vá»›i khu vá»±c kinh tế quốc doanh, nhà nÆ°á»›c quản lý gián tiếp

với chức năng cụ thể sau:

- Quyết định phương hướng kinh doanh của doanh nghiệp và

nghĩa vụ của doanh nghiệp đối với nhà nước.

Quyết định thành lập xí nghiệp mới, hoặc giải thể xí nghiệp sản

xuất và kinh doanh yếu kém, thua lỗ.

- Bổ nhiệm hay miễn nhiệm giám đốc và các chức danh khác của

xí nghiệp.

- Ban hành những chính sách cần thiết có tính pháp lệnh đối với

doanh nghiệp và kiểm tra việc thực hiện những chính sách đó.

3. Những công cụ để nhà nước sử dụng trong quản lý kinh tế.

- Xây dựng, ban hành và thực thi luật pháp đáp ứng yêu cầu

quản lý kinh tế - xã há»™i theo cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng. Xây dá»±ng và ban

hành hệ thống luật kinh tế, luật bảo vệ môi trÆ°á»ng...

- Tăng cÆ°á»ng kế hoạch hóa vÄ© mô trên cÆ¡ sở đổi má»›i kế hoạch

hóa, chuyển từ kế hoạch hóa tập trung quan liêu sang kế hoạch

hóa định hÆ°á»›ng, bảo đảm các cân đối tổng thể cÆ¡ bản của ná»n kinh

tế.

- Xây dựng hệ thống kế toán, thống kê và thông tin kinh tế phục

vụ cho công tác quản lý nhà nước và quản lý sản xuất, kinh doanh

đáp ứng yêu cầu kịp thá»i, chính xác và đầy đủ.

- Äổi má»›i căn bản hệ thống tài chính - tiá»n tệ. Chính sách tài

chính quốc gia hướng vào việc tạo vốn và sử dụng vốn có hiệu quả

trong toàn xã hội... Phấn đấu cân bằng ngân sách nhà nước một

cách tích cực; nuôi dưỡng và phát triển các nguồn thu, chống thất

thu. Hoàn chỉnh pháp chế vỠthuế làm đòn bẩy kích thích và

hướng dẫn sản xuất kinh doanh, bảo đảm nguồn thu ngân sách và

Ä‘iá»u tiết thu nhập, thá»±c hiện công bằng xã há»™i. Cải tổ hệ thống

ngân hàng để hoạt động có hiệu quả.

34. Äặc Ä‘iểm và ná»™i dung của kế hoạch hóa ở nÆ°á»›c ta trong thá»i kỳ

quá độ? Phương hướng đổi mới chủ yếu trong kế hoạch hóa?

1. Äặc Ä‘iểm kế hoạch hóa trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™ ở nÆ°á»›c ta.

Trên cơ sở nhận thức và vận dụng các quy luật khách quan,

nhất là các quy luật kinh tế, nhà nước xây dựng và thực hiện các

kế hoạch phát triển kinh tế - xã há»™i trong từng thá»i kỳ.

Ná»n kinh tế trong thá»i kỳ quá Ä‘á»™ lên chủ nghÄ©a xã há»™i là ná»n

kinh tế hàng hóa nhiá»u thành phần nên kế hoạch hóa là má»™t công

cụ quan trá»ng để nhà nÆ°á»›c tổ chức và quản lý ná»n kinh tế phát

triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Äặc Ä‘iểm kinh tế quyết định đặc Ä‘iểm của kế hoạch hóa trong thá»i

kỳ quá Ä‘á»™ ở nÆ°á»›c ta. Äó là kế hoạch hóa định hÆ°á»›ng gắn liá»n vá»›i

hoạch định các chính sách kinh tế và hệ thống đòn bẩy kinh tế, như

giá cả, thuế, tín dụng, luật kinh doanh v.v.. Kế hoạch hóa trực tiếp

chỉ diễn ra trong một phạm vi nhất định, còn chủ yếu là kế hoạch

hóa gián tiếp.

2. Ná»™i dung của kế hoạch hóa ở nÆ°á»›c ta trong chặng Ä‘Æ°á»ng đầu

tiên.

Má»—i thá»i kỳ nhất định có ná»™i dung kế hoạch hóa thích hợp để thá»±c

hiện chiến lược kinh tế - xã há»™i. Trong chặng Ä‘Æ°á»ng đầu tiên của

thá»i kỳ quá Ä‘á»™ ở nÆ°á»›c ta, ná»™i dung của kế hoạch là xây dá»±ng và thá»±c

hiện kế hoạch phát triển ná»n kinh tế hàng hóa nhiá»u thành phần

vận hành theo cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng có sá»± quản lý của nhà nÆ°á»›c nhằm

đạt được một cơ cấu kinh tế công - nông nghiệp - dịch vụ hiện đại

gắn với sự phân công và hợp tác quốc tế ngày càng sâu rộng hơn.

Trong Ä‘iá»u kiện nÆ°á»›c ta, cần "tăng cÆ°á»ng kế hoạch hóa vÄ© mô trên

cơ sở đổi mới kế hoạch hóa, chuyển từ kế hoạch hóa tập trung quan

liêu sang kế hoạch hóa định hướng, bảo đảm các cân đối tổng thể cơ

bản của ná»n kinh tế (cân đối cung - cầu; tiá»n - hàng; thu — chi; xuất -

nhập khẩu, tích lũy - tiêu dùng...). Kế hoạch nhà nước có chương

trình, dá»± án đầu tÆ° của chính phủ bảo đảm Ä‘iá»u kiện thá»±c hiện các

mục tiêu lớn, đi đôi với việc thực hiện các chính sách đòn bẩy kinh tế

là chính để hướng dẫn và hỗ trợ các ngành, các địa phương và cơ sở

phát triển theo định hướng kế hoạch"

Äể thá»±c hiện được ná»™i dung quan trá»ng trên, phải nâng cao chất

lượng kế hoạch hóa ná»n kinh tế quốc dân, lấy thị trÆ°á»ng làm đối

tượng và là căn cứ quan trá»ng nhất.... nâng cao dần trình Ä‘á»™ dá»±

báo kinh tế - xã hội trong công tác kế hoạch hóa1.

Như vậy, đổi mới công tác kế hoạch hóa là một tất yếu khách

quan, theo phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng:

Má»™t là, lấy thị trÆ°á»ng làm căn cứ và đối tượng chủ yếu của kế

hoạch hóa.

Hai là, thay hệ thống chỉ tiêu pháp lệnh áp đặt bằng hệ thống

chỉ tiêu cân đối mang tính định hướng.

Ba là, thực hiện kế hoạch hóa hai cấp: cấp nhà nước gắn với kế

hoạch hóa vĩ mô và cấp cơ sở gắn với kế hoạch hóa vi mô.

Bốn là, nâng cao trình độ dự báo kinh tế - xã hội trong công tác

kế hoạch hóa.

Năm là, cải tiến hệ thống bộ máy làm kế hoạch và nâng cao

trình độ cho đội ngũ cán bộ làm kế hoạch.

35. Thế nào là hạch toán kinh tế? Tác dụng và những nguyên tắc

cơ bản của hạch toán kinh tế?

1. Hạch toán kinh tế là phạm trù kinh tế xuất hiện gắn liá»n vá»›i

sự xuất hiện các xí nghiệp quốc doanh; nó phản ánh các quan hệ

kinh tế mới, khác vỠchất, giữa nhà nước và xí nghiệp, giữa các xí

nghiệp với nhau,

1. Xem Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung Æ°Æ¡ng Äảng

khóa VI tại Äại há»™i Äảng lần thứ VII

giữa xí nghiệp với các tổ chức kinh tế khác, giữa xí nghiệp với cán

bộ công nhân viên...

Hạch toán kinh tế còn là phương pháp quản lý sản xuất kinh

doanh có kế hoạch của các xí nghiệp quốc doanh và tập thể, dựa

trên cơ sở chủ động sử dụng một cách có hệ thống các quan hệ

hàng hóa tiá»n tệ và các phạm trù kinh tế có liên quan nhằm đạt

kết quả kinh tế cao nhất với chi phí ít nhất.

Hạch toán kinh tế là một phạm trù kinh tế khách quan? nó xuất

hiện và chịu sự chi phối bởi yêu cầu của các quy luật kinh tế hàng

hóa, yêu cầu của mục tiêu của ná»n kinh tế, của quy luật phát triển

có kế hoạch cân đối ná»n kinh tế, yêu cầu của các nguyên tắc quản

lý ná»n kinh tế hàng hóa.

Ở nước ta, quá trình xóa bỠcơ chế tập trung quan liêu bao cấp

chuyển sang cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng có sá»± quản lý của nhà nÆ°á»›c cÅ©ng là

quá trình chuyển từ hạch toán kinh tế hình thức từng bước sang

hạch toán kinh tế kinh doanh theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

2. Hạch toán kinh tế có những tác dụng quan trá»ng:

- Góp phần làm cho các xí nghiệp từ đơn vị kinh tế bao cấp trở

thành Ä‘Æ¡n vị kinh tế hàng hóa thích ứng vá»›i cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng.

- Tạo Ä‘iá»u kiện để kết hợp sá»± lãnh đạo theo định hÆ°á»›ng kế hoạch

của nhà nước với sự phát huy tính tự chủ của xí nghiệp.

- Góp phần kết hợp một cách hài hòa các lợi ích kinh tế giữa nhà

nÆ°á»›c vá»›i xí nghiệp và ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng, đồng thá»i phát huy có hiệu

qua Ä‘á»™ng lá»±c lợi ích kinh tế, góp phần tạo ra nhÆ°ng Ä‘iá»u kiện để

thực hiện tốt các yêu cầu của các quy luật kinh tế, các mục tiêu và

nguyên tắc quản lý ná»n kinh tế.

3. Những nguyên tắc cơ bản của hạch toán kinh tế:

- Nguyên tắc tự bù đắp và có lợi, xuất phát từ yêu cầu khách

quan của ná»n kinh tế hàng hóa và của mục tiêu ná»n kinh tế là sản

xuất - kinh doanh phải đạt được hiệu quả kinh tế cao và làm cho

dân giàu nÆ°á»›c mạnh. Äây là nguyên tắc cÆ¡ bản nhất của hạch toán

kinh tế.

- Các xí nghiệp phải thực hiện nguyên tắc tự chủ vỠkinh tế, tài

chính và nghiệp vụ sản xuất, kinh doanh. Nguyên tắc này bắt

nguồn từ nguyên tắc tập trung dân chủ trong quản lý. Theo

nguyên tắc này, các xí nghiệp thực sự là một đơn vị kinh tế hàng

hóa.

- Nguyên tắc chịu trách nhiệm vỠlợi ích vật chất và được

khuyến khích bằng lợi ích vật chất cho phép các xí nghiệp được mở

rá»™ng quyá»n tá»± chủ. Mối quan hệ giữa quyá»n lợi, nghÄ©a vụ, lợi ích

kinh tế giữa nhà nÆ°á»›c, xí nghiệp và ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng được giải quyết

thá»a đáng hÆ¡n và đầy đủ trách nhiệm.

- Thá»±c hiện sá»± giám đốc bằng đồng tiá»n các hoạt Ä‘á»™ng kinh tế của

xí nghiệp. Nguyên tắc này xuất phát từ tính thống nhất của ná»n

kinh tế, ná»n sản xuất xã há»™i do nhân dân lao Ä‘á»™ng làm chủ, các xí

nghiệp hạchtoán kinh tế phải chịu sự kiểm tra, kiểm soát của nhà

nước hoặc các cơ quan của nhà nước như ngân hàng, tài chính...

Bốn nguyên tắc của hạch toán kinh tế trên đây là một thể thống

nhất hoàn chỉnh, cần được thực hiện nghiêm ngặt. Muốn thực hiện

tốt những nguyên tắc trên, tất nhiên cần có Ä‘iá»u kiện nhất định

nhÆ° phải có hệ thống chính sách giá cả thích hợp và tiá»n tệ ổn

định; các hệ thống định mức kinh tế - kỹ thuật thích hợp và tương

đối chính xác; chế độ kế toán - tài chính - thống kê chính xác; kế

hoạch hóa khoa há»c và thá»±c tế; quản lý tốt má»i nguồn vốn.