Logic học đại cương
ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP MÔN LOGIC HỌC
CHƯƠNG 1: ĐỐI TƯỢNG VÀ Ý NGHĨA CỦA LOGIC HỌC
Logic hoc là gì ?
+ Logic học là bộ môn khoa học nghiên cứu những quy luật của tư duy nhằm đạt tới chân lý.
2. Mối quan hệ giữa tư duy và ngôn ngữ:
- Tư duy và ngôn ngữ là hai phạm trù thuộc 2 lĩnh vực khác nhau: tư duy là phạm trù thuộc về logic học còn ngôn ngữ là phạm trù thuộc ngôn ngữ học
- Tư duy: Là sự phản ánh gián tiếp trừu tượng và khái quát những đặc tính bản chất
của sự vật hiện tượng trong thế giới khách quan vào bộ não của con người trong quá trình hoạt động thực tiễn cải biến thế giới xung quanh.
- Ngôn ngữ là hệ thông tín hiệu toàn diện để thể hiện các tư tưởng – đầu tiên dưới dạng tổ hợp các âm thanh, sau đó dưới dạng các ký hiệu. Ngôn ngữ được hình thành và phát triển trong xã hội loài người.
- Hình thức biểu đạt của tư duy là ngôn ngữ. Tư duy là nội dung có vai trò quyết định đối với ngôn ngữ ( nội dung của tư duy như thế nào thì ngôn ngữ được thể hiện ra như thế ấy). Ngôn ngữ là hình thức, là cái vỏ vật chất của tư duy.
- Ngôn ngữ có tác động trở lại đối với tư duy, không có ngôn ngữ thì không thể mang nội dung của suy nghĩ trong đầu óc con người ra để trao đổi giữa người này với người khác, nếu ngôn ngữ càng phong phú bao nhiêu thì thể hiện nội dung của tư duy càng đầy đủ, ngược lại ngôn ngữ càng nghèo nàn bao nhiêu thì thể hiện nội dung của tư duy càng không đầy đủ, thiếu chính xác, khô khan và kém sinh động bấy nhiêu.
NGÔN NGỮ
TƯ DUY
Nội dung- Quyết định
Hình thức – vỏ vật chất
3. Đối tượng nghiên cứu của logic:
- Đối tượng của logic chính là nghiên cứu các hình thức và các quy luật, quy tắc của tư duy
+ Logic biện chứng: Nghiên cứu nội dung và các quy luật, quy tắc chi phối nội dung
của tư duy nhằm đạt tới chân lý.
+ Logic hình thức : Nghiên cứu những hình thức, những quy luật, quy tắc chi phối sự liên kết của các hình thức của tư duy nhằm đạt tới chân lý.
VD: - Tất cả con cá đều sống ở nước
- Tất cả học sinh đều chăm học
ð Khác nhau về nội dung nhưng giống nhau về hình thức " Tất cả S là P"
4. Ý nghĩa của logic học:
+ Trong đời sống: Giúp chúng ta tồn tại trong XH loài người, giúp con người hiểu nhau hơn và giúp con người hiểu được các quy luật tự nhiên
+ Trong khoa học: Logic học là nên tảng, là cơ sở cho việc nghiên cứu khoa học; hình thành các khái niệm, phán đoán, suy luận, lập giả thuyết, bác bỏ giả thuyết, chứng minh..
+ Áp dụng trong một số ngành: ngành luật, điều khiển học, toán học, ngôn ngữ học, tin học, ngành sư phạm ( trong sư phạm logic giúp GV truyền đạt những khái niệm, định nghĩa một cách dễ hiểu phù hợp với nhận thức của HS).
CHƯƠNG 2: KHÁI NIỆM
Định nghĩa và đặc điểm chung của khái niệm:
1.1 Định nghĩa: Khái niệm là một hình thức logic cơ bản đầu tiên của tư duy phản ánh những dấu hiệu bản chất, khác biệt của các sự vật hiện tượng trong TGKQ để gọi tên sự vật hiện tượng đó.
1.2 Đặc điểm chung của khái niệm:
+ Khái niệm và các dấu hiệu của khái niệm đều là phản ánh nội dung khách quan của sự vật hiện tượng thông qua hình thức chủ quan của tư duy.
+ khái niệm là sản phẩm của tư duy, là công cụ để nhận thức, là sự thể hiện hiện thực khách quan dưới dạng tinh thần, tư tưởng.
+ Khái niệm phản ánh có thể phù hợp hay không phù hợp với nội dung khách quan của sự vật hiện tượng, hiện tượng là yếu tố làm nên đặc điểm giá trị của khái niệm, tức là tạo nên tính giả dối hoặc chân thực của khái niệm. Khái niệm giả dối – là khái niệm phản ánh sai lệch những đặc tính bản chất, khác biệt của sự vật hiện tượng. Khái niệm chân thực- là những khái niệm phản ánh đúng đắn, chính xác các đặc tính bản chất, khác biệt của sự vật hiện tượng
Sự hình thành khái niệm:
Khaùi nieäm laø hình thöùc ñaàu tieân cuûa tö duy tröøu töôïng. Ñeå hình thaønh khaùi nieäm, tö duy caàn söû duïng caùc phöông phaùp so saùnh, phaân tích, toång hôïp, tröøu töôïng hoùa, khaùi quaùt hoùa, trong ñoù so saùnh bao giôø cuõng gaén lieàn vôùi caùc thao taùc phaân tích, toång hôïp, tröøu töôïng hoùa, khaùi quaùt hoùa.
Baèng söï phaân tích, ta taùch ñöôïc söï vaät, hieän töôïng thaønh nhöõng boä phaän khaùc nhau, vôùi nhöõng thuoäc tính khaùc nhau. Töø nhöõng taøi lieäu phaân tích naøy maø toång hôïp laïi, tö duy vaïch roõ ñaâu laø nhöõng thuoäc tính rieâng leû (noùi leân söï khaùc nhau giöõa caùc söï vaät) vaø ñaâu laø thuoäc tính chung, gioáng nhau giöõa caùc söï vaät ñöôïc taäp hôïp thaønh moät lôùp söï vaät.
Treân cô sôû phaân tích vaø toång hôïp, tö duy tieán ñeán tröøu töôïng hoùa, khaùi quaùt hoùa.
Baèng tröøu töôïng hoùa, tö duy boû qua nhöõng thuoäc tính rieâng leû, ñoù laø nhöõng bieåu hieän beân ngoaøi, nhöõng caùi ngaãu nhieân, thoaùng qua, khoâng oån ñònh ñeå ñi vaøo beân trong, naém laáy nhöõng thuoäc tính chung, baûn chaát, qui luaät cuûa söï vaät.
Sau tröøu töôïng hoùa laø khaùi quaùt hoùa, tö duy naém laáy caùi chung, taát yeáu, caùi baûn chaát cuûa söï vaät. noäi dung ñoù trong tö duy ñöôïc bieåu hieän cuï theå baèng ngoân ngöõ, coù nghóa laø phaûi ñaët cho noù moät teân goïi – Ñoù chính laø khaùi nieäm.
Nhö vaäy, veà hình thöùc, khaùi nieäm laø moät teân goïi, moät danh töø, nhöng veà noäi dung, noù phaûn aùnh baûn chaát cuûa söï vaät.
3. Hình thức ngôn ngữ biểu đạt của khái niệm:
+ Hình thức biểu đạt của khái niệm: là các " Từ" hoặc "Cụm từ". Mọi khái niệm đều được hình thành trên cơ sở các từ hoặc cụm từ, tuy nhiên không phải từ hoặc cụm từ nào cũng thể hiện khái niệm.
* Mối quan hệ giữa khái niệm và từ: Khái niêm là một phạm trù logic học, còn từ là phạm trù ngôn ngữ học. Khái niệm là nội dung, có vai trò quyêt định đối với từ, ngược lại từ là phương tiện của ngôn ngữ để gắn kết tư tưởng, lưu trữ và truyền đạt cho những người khác, nói cách khác từ là vỏ vật chất của khái niệm.
- Từ đồng nghĩa: nhiều từ khác nhau, nhưng cùng một khái niệm
VD: + Hổ/cọm/beo/hùm...
+ Chết/ngẻo/qua đời/mất/2 năm mươi...
- Từ đồng âm khác nghĩa: Các từ giống nhau nhưng khác nhau về khái niệm
VD: + Đồng: Đồng ruộng/đồng kim loại...
Tư duy
Nội dung-quyết định
Cơ sở Hình thức – Vỏ V/c Cơ sở
Khái niệm
4. Kết cấu logic của khái niệm:
+ Mọi khái niệm đều được tạo thành từ 2 bộ phận: Nội hàm và ngoại diên
4.1. Nội hàm của khái niệm: Nội hàm của khái niệm là những dấu hiệu bản chất, khác biệt của các đối tượng( sự vật, hiện tượng) được phản ánh trong khái niệm, giúp phân biệt đối tượng mà nó phản ánh với những đối tượng khác. ( chính là nội dung hay chất của khái niệm)
VD: + K/n "Nước" - Nội hàm: Chất lỏng không màu, không mùi, không vị
+ K/n " Sinh viên"- Nội hàm: Những người đang học tập tại các trường ĐH, CĐ
4.2 Ngoại diên của khái niệm: Ngoại diên của khái niệm là tập hợp các đối tượng mang các dấu hiệu chung, bản chất được phản ánh trong nội hàm ( Chính là mặt lượng của K/n)
VD: K/n " Cá" + Nội hàm: Các động vật sống ở nước, thở bằng mang, bơi bằng vây.
+ Ngoại diên: Các loại cá; cá chép, cá trôi, cá quả...
4.3 Mối quan hệ giữa nội hàm và ngoại diên:
+ Nội hàm và ngoại diên có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ với nhau, mỗi nội hàm đều có ngoại diên xác định.
+ Nội hàm và ngoại diên có mối quan hệ ngược. nghĩa là nội hàm càng phong phú bao nhiêu thì ngoại diên càng hẹp bấy nhiêu, ngược lại nội hàm càng hẹp bao nhiêu thì ngoại diên càng phong phú bấy nhiêu.
+ Nếu ngoại diên của 1 k/n mà bao hàm trong đó ngoại diên của một k/n khác thì nội hàm của k/n thứ nhất là bộ phận của nội hàm k/n thứ 2.
5. Các loại khái niệm:
5.1 Phân chia khái niệm dựa vào nội hàm:
a) Khái niệm cụ thể / khái niệm trừu tượng:
+ K/n cụ thể: phản ánh một hay một lớp đối tượng thực tế đang tồn tại
VD: K/n: "Cái bàn", "Trái đất", "Đường Hồ Chí Minh"...
+ K/n trừu tượng: phản ánh những thuộc tính, những mối quan hệ của các đối tượng.
VD: K/n: " Dũng cảm", Lễ phép", "Bằng nhau"...
b) K/n khẳng định/k/n phủ định:
+ K/n khẳng định: Phản ánh sự tồn tại của đối tượng xác định hay các thuộc tính, các quan hệ của đối tượng
VD: K/n " Có văn hóa", "có kỷ luật"
+ K/n phủ định: phản ánh sự không tồn tại của đối tượng hay các thuộc tính, các quan hệ của đối tượng.
c) K/n đơn/K/n kép (k/n không tương quan/ tương quan)
+ K/n đơn: Sự tồn tại của k/n này không phụ thuộc vào k/n khác
+ K/n kép: Sự tồn tại của khái niệm này phụ thuộc vào khái niệm khác
5.2 Phân chia khái niệm dựa vào ngoại diên:
a) Khái niệm riêng(k/n đơn nhất)/ k/n chung:
+ Khái niệm riêng : Là k/n mà ngoại diên của nó chỉ có một đối tượng
VD: K/n " Thủ đô Hà Nội", "Đất nước VN"...
+ Khái niệm Chung: Là khái niệm mà ngoại diên của nó có từ 2 đối tượng trở lên VD: Khái niệm " Thủ đô", " Đất nước"...
b) Khái niệm tập hợp:
+ Khái niệm tập hợp: Là khái niệm khi ngoại diên của nó có từ 2 đối tượng trở lên và chỉ được xác lập khi tập hợp 1 số đối tượng nào đó
VD: K/n " BCH Đoàn trường", " Hội đồng nhà trường"
c) khái niệm Loại / k/n Hạng :
+ Khái niệm loại (k/n giống): là khái niệm mà ngoại diên của nó được phân chia thành các lớp con
+ Khại niệm hạng (k/n loài) : là k/n mà ngoại diên của nó được phân chia từ k/n loại (k/n giống)
VD: + K/n " Động vật" là khái niệm loại (k/n giống)
+ K/n " ĐV có vú" là k/n hạng (k/n loài)
ð Việc phân chia k/n loại và k/n hạng chỉ mang tính tương đối, phụ thuộc vào mối quan hệ của các đối tượng.
6. Quan hệ giữa các khái niệm:
+ Mối quan hệ giữa các khái niệm chính là quan hệ giữa ngoại diên của các khái niệm được chia làm 2 loại cơ bản:
- Mối quan hệ hợp: Là quan hệ giữa các khái niệm mà ngoại diên của chúng có ít nhất một bộ phận chung nhau
- Mối quan hệ không hợp (Tách rời): Là quan hệ giữa các khái niệm không có bộ phận ngoại diên nào chung nhau.
6.1 Quan hệ hợp:
Gồm : Quan hệ đồng nhất/ quan hệ bao hàm/ quan hệ giao nhau/quan hệ
cùng nhau phụ thuộc.
VD: Pari (A) là thủ đô nước Pháp (B)
VD: Giáo viên (A) và giáo viên dạy giỏi (B)
VD: Giáo viên và Anh hùng lao động
(A) (B)
d) Quan hệ cùng nhau phụ thuộc: Là quan hệ giữa các khái niệm mà ngoại diên của chúng nằm trong ngoại diên của khái niệm khác.
Diễn viên xiếc (2),
Diễn viên kịch câm (3)
Diễn viên (A)
6.2 Quan hệ không hợp (tách rời):
+ Gồm: Quan hệ ngang hàng/ quan hệ mâu thuẫn/quan hệ đối lập (đối chọi)
VD: Hà nội (1),
Luôn Đôn (2),
Pari (3),
Thành phố (A)
VD: + K/n " Học sinh nam" (A) và " Học sinh nữ" (B)
ð ngoại diên của chúng gộp lại bằng ngoại diên
của k/n " Học sinh" (C)
VD: Khái niệm " Học sinh giỏi" (A) và " Học sinh kém" (B)
ð Tổng ngoại diên của chúng không bằng ngoại diên
của k/n " Học lực" (C), giữa "giỏi" và "kém" còn có "TB", "Yếu"
7. Các thao tác logic đối với ngoại diên của khái niệm:
* Định nghĩa: Thao tác logic đối với ngoại diên của khái niệm là sự thao diễn và tác động của tư duy nhằm xác định quan hệ cụ thể hoặc làm biến đổi khái niệm.
7.1 Phép hợp (phép cộng): Là tạo ra một khái niệm mới có ngoại diên bao gồm toàn bộ ngoại diên của các khái niệm thành phần
VD: + K/n "ĐV có xương sống"
+ K/n " ĐV không xương sống"
ð Cộng 2 khái niệm trên ta được k/n " Động vật"
7.2 Phép giao: là tạo ra một k/n mới có ngoại diên chỉ bao gồm các đối tượng vừa
thuộc ngoại diên của k/n này, vừa thuộc ngoại diên của k/n kia.
VD: + K/n " Giáo viên"
+ K/n "Anh hùng lao động"
ð giao 2 k/n là k/n " Giáo viên anh hùng lao động"
7.3 Phép bù ( phép bổ xung): Là tạo ra một khái niệm mới có ngoại diên bao
gồm các đối tượng khi hợp với ngoại diên của k/n ban đầu sẽ được k/ giống gần gũi với nó.
VD: Phép bù k/n " SV học giỏi" được khái niệm " Sinh viên học không giỏi", vì ngoại diên của 2 k/n trên bằng k/n " Sinh viên"
7.4 Phép trừ: Là tạo ra một khái niệm mới có ngoại diên bao gồm các đối tượng thuộc ngoại diên của k/n này nhưng không thuộc ngoại diên của k/n kia.
VD: Khi trừ k/n "Thanh niên" với k/n " Quân đội" ta được k/n " Thanh niên không ở trong quân đội"
7.5 Giới hạn và Mở rộng khái niệm
a) Giới hạn khái niệm: Là thao tác logic thu hẹp ngoại diên của k/n, bằng cách làm cho nội hàm trở nên phong phú.
+ Giáo viên (A) thêm vào nội hàm k/n Giáo viên trung học (B)
Và Giáo viên trung học phổ thông (C)
=> (C) là khái niệm được thu hẹp
VD: Mở rộng khái niệm
+ Giáo viên trung học phổ thông (1)
Giáo viên trung học (2), Giáo viên (3)
ð Loại bỏ một số thuộc tính (1), (2) của nội hàm
ta được K/n (3) là khái niệm được mở rộng
8. Định nghĩa khái niệm:
8.1 Bản chất của Định nghĩa khái niệm: Là thao tác logic nhằm xác định nội hàm và ngoại diên của khái niệm
+ Để định nghĩa khái niệm ta cần làm 2 việc:
- Xác định nội hàm: Xác định các thuộc tính bản chất của đối tượng
- Ngoại biện ngoại diên: làm rõ ý nghĩa thuật ngữ thể hiện của khái niệm, phân biệt đối tượng được thể hiện với đối tượng khác
8.2 Kết cấu của khái niệm:
Moãi ñònh nghóa thöôøng coù hai phaàn, moät phaàn laø KHAÙI NIEÄM ÑÖÔÏC ÑÒNH NGHÓA, phaàn kia laø KHAÙI NIEÄM DUØNG ÑEÅ ÑÒNH NGHÓA. Giöõa hai phaàn ñöôïc keát noái vôùi nhau bôûi lieân töø "Là".
KHAÙI NIEÄM ÑÖÔÏC ÑÒNH NGHÓA
LAØ
KHAÙI NIEÄM DUØNG ÑEÅ ÑÒNH NGHÓA
(Definiendum)
(Definience)
Ví duï :
Hình chöõ nhaät
LAØ
Hình bình haønh coù moät goùc vuoâng
Khi KHAÙI NIEÄM DUØNG ÑEÅ ÑÒNH NGHÓA ñaët tröôùc KHAÙI NIEÄM ÑÖÔÏC ÑÒNH NGHÓA thì töø LAØ ñöôïc thay baèng ÑÖÔÏC GOÏI LAØ hay GOÏI LAØ
Ví duï : Hai khaùi nieäm coù cuøng ngoaïi dieân ÑÖÔÏC GOÏI LAØ hai khaùi nieäm ñoàng nhaát.
+ Khái niệm được định nghĩa ( definiendum viết tắt dfd): Là khái niệm cần phải xác định dấu hiệu trong nội hàm
+ Khái niệm dùng để định nghĩa ( definience viết tắt dfn): Là khái niệm được sử dụng để chỉ ra nội hàm của k/n được định nghĩa
+ Định nghĩa khái niệm có công thức: Dfd = Dfn
+ Ngoại diên của k/n ĐƯỢC ĐỊNH NGHĨA phải trùng ( bằng ) ngoại diên của k/n DÙNG ĐỂ ĐỊNH NGHĨA.
8.3 Các cách định nghĩa khái niệm:
8.3.1 Ñònh nghóa qua Gioáng gần gũi vaø khaùc biệt về Loaøi.
Xaùc ñònh khaùi nieäm Gioáng gaàn nhaát cuûa khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa vaø chæ ra nhöõng thuoäc tính baûn chaát, khaùc bieät giöõa khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa vôùi caùc daáu hieäu khaùc bieät veà loaøi
Ví duï : - Ñònh nghóa khaùi nieäm HÌNH CHÖÕ NHAÄT.
- Khaùi nieäm Gioáng gaàn nhaát cuûa hình chöõa nhaät laø HÌNH BÌNH HAØNH.
- Thuoäc tính baûn chaát, khaùc bieät giöõa loaøi naøy (hình chöõ nhaät) vôùi caùc loaøi khaùc (hình thoi) trong loaøi ñoù laø coù MOÄT GOÙC VUOÂNG. Vaäy HÌNH CHÖÕ NHAÄT LAØ HÌNH BÌNH HAØNH COÙ MOÄT GOÙC VUOÂNG.
8.3.2 Ñònh nghóa theo nguoàn goác phaùt sinh.
Ñaëc ñieåm cuûa kieåu ñònh nghóa naøy laø : ÔÛ khaùi nieäm duøng ñeå ñònh nghóa, ngöôøi ta neâu leân phöông thöùc hình thaønh, phaùt sinh ra ñoái töôïng cuûa khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa.
Ví duï : Hình caàu laø hình ñöôïc taïo ra baèng caùch quay nöûa hình troøn xung quanh ñöôøng kính cuûa noù.
8.3.3 Ñònh nghóa qua quan heä.
Kieåu naøy duøng ñeå ñònh nghóa caùc khaùi nieäm coù ngoaïi dieân cöïc kyø roäng, caùc phaïm truø trieát hoïc.
Ñaëc ñieåm cuûa kieåu ñònh nghóa naøy laø chæ ra quan heä cuûa ñoái töôïng ñöôïc ñònh nghóa vôùi maët ñoái laäp cuûa noù, baèng caùch ñoù coù theå chæ ra ñöôïc noäi haøm cuûa khaùi nieäm caàn ñònh nghóa.
Ví duï : - Baûn chaát laø cô sôû beân trong cuûa hieän töôïng.
- Hieän töôïng laø söï bieåu hieäu ra beân ngoaøi cuûa baûn chaát.
8.3.4 Moät soá kieåu ñònh nghóa khaùc.
- Ñònh nghóa töø : Söû duïng töø ñoàng nghóa, töø coù nghóa töông ñöông ñeå ñònh nghóa.
Ví duï : Töù giaùc laø hình coù 4 goùc.
Baát khaû tri laø khoâng theå bieát.
- Ñònh nghóa mieâu taû : Chæ ra caùc ñaëc ñieåm cuûa ñoái töôïng ñöôïc ñònh nghóa.
Ví duï : Coïp laø loaøi thuù döõ aên thòt, cuøng hoï vôùi meøo, loâng maøu vaøng coù vaèn ñen.
9. Các quy tắc định ngĩa khái niệm.
Muốn định nghĩa khái niệm một cách đúng đắn đòi hỏi phải tuân theo 4 quy tắc sau:
Quy taéc 1: Ñònh nghóa phaûi töông xöùng (Caân ñoái).
Nghóa laø ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa ñuùng baèng ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm duøng ñeå ñònh nghóa : Dfd = Dfn.
Ví duï : Hình vuoâng laø hình chöõ nhaät coù hai caïnh lieân tieáp baèng nhau.
- Vi phaïm caùc qui taéc naøy coù theå maéc caùc loãi :
§ Ñònh nghóa quaù roäng : khi ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm duøng ñeå ñònh nghóa roäng hôn ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa (Dfd<Dfn).
Ví duï : Hình bình haønh laø töù giaùc coù hai caïnh song song vôùi nhau.
Ñaây laø ñònh nghóa quaù roäng vì töù giaùc coù hai caïnh song song vôùi nhau khoâng chæ laø hình bình haønh maø coøn coù hình thang.
§ Ñònh nghóa quaù heïp :
Khi ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm duøng ñeå ñònh nghóa heïp hôn ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa (Dfd>Dfn).
Ví duï : Giaùo vieân laø ngöôøi laøm ngheà daïy hoïc ôû baäc phoå thoâng.
Ñaây laø ñònh nghóa quaù heïp vì giaùo vieân khoâng chæ laø ngöôøi daïy hoïc ôû baäc phoå thoâng maø coøn ôû caùc baäc, caùc ngaønh khaùc nöõa.
9.2 Quy taéc 2:Ñònh nghóa phaûi roõ raøng, chính xaùc.(Khoâng ñöôïc ñònh nghóa theo kieåu ví von, voøng quanh, luaån quaån)
Nghóa laø khaùi nieäm duøng ñeå ñònh nghóa phaûi laø khaùi nieäm ñaõ bieát, ñaõ ñöôïc ñònh nghóa töø tröôùc.
Neáu duøng moät khaùi nieäm chöa ñöôïc ñònh nghóa ñeå ñònh nghóa moät khaùi nieäm khaùc thì khoâng theå vaïch ra ñöôïc noäi haøm cuûa khaùi nieäm caàn ñònh nghóa, töùc laø khoâng ñònh nghóa gì caû.
- Vi phaïm qui taéc naøy coù theå maéc caùc loãi :
§ Ñònh nghóa voøng quanh :
Duøng khaùi nieäm B ñeå ñònh nghóa khaùi nieäm A, roài laïi duøng khaùi nieäm A ñeå ñònh nghóa khaùi nieäm B.
Ví duï : - Goùc vuoâng laø goùc baèng 90o.
Ñònh nghóa naøy ñaõ khoâng vaïch ra noäi haøm cuûa khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa.
§ Ñònh nghóa luaån quaån :
Duøng chính khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa ñeå ñònh nghóa noù.
Ví duï : Ngöôøi ñieân laø ngöôøi maéc beänh ñieân.
Toäi phaïm laø keû phaïm toäi.
§ Ñònh nghóa khoâng roõ raøng, khoâng chính xaùc :
Söû duïng caùc hình töôïng ngheä thuaät ñeå ñònh nghóa.
Ví duï : Ngöôøi laø hoa cuûa ñaát.
Phaùo binh laø thaàn cuûa chieán tranh.
9.3 Quy taéc 3: Ñònh nghóa phaûi ngaén goïn. ( khoâng coù töø nhieàu nghóa vaø khoâng coù töø thöøa)
Yeâu caàu cuûa qui taéc naøy laø ñònh nghóa khoâng chöùa nhöõng thuoäc tính coù theå suy ra töø nhöõng thuoäc tính khaùc ñaõ ñöôïc chæ ra trong ñònh nghóa.
Vi phaïm qui taéc naøy seõ maéc loãi :
§ Ñònh nghóa daøi doøng :
Ví duï : Nöôùc laø moät chaát loûng khoâng maøu, khoâng muøi, khoâng vò vaø trong suoát.
Ñaây laø ñònh nghóa daøi doøng vì thuoäc tính trong suoát ñöôïc suy ra töø thuoäc tính khoâng maøu. Do ñoù chæ caàn ñònh nghóa : Nöôùc laø chaát loûng khoâng maøu, khoâng muøi, khoâng vò.
9.4 Quy taéc 4: Ñònh nghóa khoâng theå laø phuû ñònh.
Ñònh nghóa phuû ñònh khoâng chæ ra ñöôïc noäi haøm cuûa khaùi nieäm ñöôïc ñònh nghóa. Vì vaäy, noù khoâng giuùp cho chuùng ta hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa khaùi nieäm ñoù.
Ví duï : - Toát khoâng phaûi laø xaáu.
- Chuû nghóa Xaõ hoäi khoâng phaûi laø Chuû nghóa Tö baûn.
10. Phân chia khái niệm:
10.1 Bản chất của phân chia khái niệm: Phân chia khái niệm là một thao tác
logic chỉ ra ngoại diên của 1 khái niệm nào đó có bao nhiêu đối tượng hợp thành.
10.2 Kết cấu của phân chia khái niệm:
+ Kết cấu của phân chia khái niệm gồm: Khái niệm bị phân chia/ Thành phần phân chia/cơ sở của sự phân chia
- Khái niệm bị phân chia: là khái niệm mà người ta cần tìm hiểu xem ngoại diên
của nó có bao nhiêu đối tượng hợp thành.
- Thành phần phân chia: là các bộ phận được tạo thành sau quá trình phân chia
- Cơ sở phân chia: Là dấu hiệu mà người ta dựa vào đó để phân chia k/n bị phân
chia thành các thành phần phân chia.
10.3 Các hình thức (các cách phân chia):
10.3.1 Phân đôi khái niệm: Là hình thức phân chia đặc biệt trong đó ngoại diên của khái niệm bị phân chia được tách ra thành ngoại diên của 2 khái niệm có quan hệ mâu thuẫn với nhau.
VD: k/n " Học sinh" – phân đôi thành " học sinh Nam" và " học sinh nữ"
10.3.2 Dựa vào căn cứ phân chia ( phân loại khái niệm): Là hình thức phân chia dựa vào K/n Giống để phân chia thành các K/n loài khác nhau sao cho mỗi loài có một vị trí xác định so với loài khác
Ngöôøi da ñoû
NGÖÔØI Ngöôøi da traéng Caên cöù vaøo MAØU DA
Ngöôøi da ñen
Ngöôøi chaâu AÙ
Ngöôøi chaâu AÂu
NGÖÔØI Ngöôøi chaâu Myõ Caên cöù vaøo CHAÂU LUÏC
Ngöôøi chaâu phi NÔI HOÏ SINH SOÁNG.
Ngöôøi chaâu Uùc
10.4 Các quy tắc phân chia khái niệm:
10.4.1 Phân chia phải cân đối: Ngoại diên của khái niệm bị phân chia phải bằng tổng ngoại diên của các khái niệm thành phần
VD: Phân chia K/n " Giáo viên" thành K/n " Giáo viên dạy giỏi" và "GV không dạy giỏi"
=> Nếu vi phạm sẽ dẫn đến:
+ Phân chia nhiều thành phần: Ngoại diên các K/n Thành phần > ngoại diên K/n bị phân chia.
+ Phân chia thiếu thành phần: Ngoại diên các K/n Thành phần < ngoại diên K/n bị phân chia.
10.4.2 Phân chia phải nhất quán: Khi phân chia khái niệm bị phân chia phải dựa trên cùng một căn cứ, một dấu hiệu bản chất nào đó để phân chia
VD: Phân chia K/n "Tam giác"
- Dựa vào góc: Tam giác nhọn
Tam giác tù
- Dựa vào cạnh Tam giác đều
Tam giác thường
=> Nếu vi phạm dẫn đến phân chia mất cân đối thường là phân chia thừa thành phần
10.4.3 Phân chia phải tránh trùng lắp: Nghĩa là các thành phần phân chia là những khái niệm tách rời nhau (ngoại diên loại trừ nhau), ngoại diên của chúng không thể là các k/n có quan hệ hợp nhau
Nhà nước Phong kiến
K/n " Nhà nước" Nhà nước Tư sản
Nhà nước XHCN
ð Nếu vi phạm sẽ dẫn tới phân chia thành các K/n có quan hệ hợp nhau -> trùng lắp - > Mất cân đối.
10.4.4 Phân chia khái niệm phải tuần tự, liên tục: Phân chia phải từ K/n Giống
thành các K/n Loài gần gũi trước sau đó mới tới Loài xa hơn.
Tam giác nhọn cân
K/n " Tam giác" Tam giác nhọn Tam giác nhọn thường
Tam giác đều
Tam giác tù cân Tam giác tù
Tam giác tù thường
ð Nếu vi phạm sẽ dẫn đến sự nhảy vọt trong quá trình phân chia khái niệm
10.5 Ý nghĩa của phân chia khái niệm:
+ Phân chia khái niệm có ý nghĩa rất quan trọng trong quá trình nhận thức và trong hoạt động thực tiễn.
+ Thông qua phân chia khái niệm người ta nắm bắt được các sự vật hiện tượng một cách có hệ thống, tạo ra tính trình tự trong quá trình lập luận, không lẫn lộn giữa đối tượng này với đối tượng khác hoặc không bỏ sót các đối tượng
+ Phân chia khái niệm còn tạo điều kiện cho sự phát triển tri thức, phát triển tư duy logic
+ Phân chia khái niệm giúp con người có được những lý luận cơ bản, hiệu quả trong việc quản lí xã hội, quản lý khoa học...
CHƯƠNG 3: PHÁN ĐOÁN
1. Định nghĩa và đặc điểm của phán đoán:
1.1 Định nghĩa: Phán đoán là hình thức logic cơ bản của tư duy phản ánh sự tồn tại hay không tồn tại của một thuộc tính hay một mối liên hệ nào đó của sự vật hiện tượng trong thế giới KQ. Về thực chất phán đoán được hình thành trên cơ sở liên kết các khái niệm với nhau để khẳng định hay phủ định sự tồn tại của đối tượng, những thuộc tính hay mối liên hệ nào đó của đối tượng.
1.2 Các đặc điểm của phán đoán:
+ Phán đoán có đối tượng phản ánh xác định
+ Phán đoán có nội dung phản ánh xác định. Căn cứ vào nội dung phản ánh, có thể chia phán đoán thành 2 nhóm:
- Phán đoán đơn thuộc tính ( Phán đoán nhất quyết đơn)
- Phán đoán phức hợp
+ Phán đoán có cấu trúc logic xác định
+ Phán đoán luôn mang một giá trị logic xác định. Nội dung của phán đoán có thể đúng (chân thực) hay sai (giả dối) so với hiện thực khách quan.
2. Hình thức ngôn ngữ thể hiện của phán đoán:
+ Hình thức ngôn ngữ thể hiện của phán đoán là " câu "
+ Câu là sự liên kết các từ lại với nhau để diễn tả một ý nghĩa tương đối trọn vẹn
+ Câu bao gồm có: Chủ ngữ ( S ) và vị ngữ (P), ngoài ra còn có các thành phần khác như: bổ ngữ, trạng ngữ, định ngữ.
3. Mối quan hệ giữa phán đoán và câu:
+ Phán đoán và "câu" có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và tác động qua lại với nhau
+ Phán đoán là nội dung, đóng vai trò quyết định đối với câu ( Nội dung của phán đoán như thế nào thì ý nghĩa thông tin thể hiện trong câu như thế ấy.
+ Nếu phán đoán phản ánh mối quan hệ giữa 2 khái niệm --> câu thể hiện là câu đơn. Nếu phán đoán phản ánh mối quan hệ từ 3 khái niệm trở lên --> Câu thể hiện là câu phức
+ " Câu" có tác động trở lại đối với phán đoán, câu là hình thức ngôn ngữ, là cái vỏ vật chất để thể hiện nội dung của phán đoán. Không có câu thì nội dung của phán đoán không được thể hiện ra bên ngoài. Tuy nhiên không phải mọi câu đều là hình thức thể hiện của phán đoán.
4. Các loại phán đoán: gồm 2 loại ( phán đoán đơn và phán đoán phức)
4.1 Phán đoán đơn: Là phán đoán được tạo thành từ sự liên kết giữa 2 khái niệm với nhau
VD: - Khái niệm " Công dân" và khái niệm " Tuân theo pháp luật" kết hợp lại ta được phán đoán: " Mọi công dân đều phải tuân theo phám luật"
+ trong phán đoán đơn được chia làm 3 loại: Phán đoán quan hệ, phán đoán hiện thực và phán doán đặc tính.
a) Phán đoán quan hệ: Là phán đoán phản ánh mối quan hệ giữa các đối tượng
+ Thực chất là sự so sánh giữa sự vật hiện tượng này với sự vật hiện tượng khác
- So sánh giữa 2 đối tượng
" Bông nhẹ hơn chì"
" Sông Mê kong dài hơn sông Hương"
* Công thức: R(x1 , x2 ) ; x1 là đối tượng thứ nhất, x2 là đối tượng thứ 2;
R: quan hệ giữa 2 đối tượng
- So sánh giữa nhiều đối tượng:
" Hà cao hơn Minh nhưng thấp hơn Bảo"
* Công thức: : R(x1 , x2 , ... xn )
b) Phán đoán hiện thực: Là phán đoán xác định sự tồn tại hay không tồn tại của đối tượng trong thực tại
+ Thể hiện dưới 2 hình thức: phán đoán hiện thực khẳng định và phán đoán hiện thực phủ định
- Phán đoán hiện thực khẳng định: Là phán đoán xác định sự tồn tại của đối tượng trong thực tại.
VD: " Tệ nạn xã hội đang tồn tại trong đời sống loài người"
- Phán đoán hiện thực phủ định: Là phán đoán xác định sự không tồn tại của đối tượng trong thực tại.
VD: " Một số hoa hồng không có màu đỏ"
c) Phán đoán đặc tính: Là phán đoán trong đó khẳng định hoặc phủ định một đặc điểm hoặc một thuộc tính nào đó của đối tượng
+ Đây là phán đoán có vai trò rất quan trọng trong tư duy logic (là tư duy chặt chẽ, chính xác, có hệ thống và tất yếu)
Vd: " Hoa hồng màu đỏ"
" Mọi cây xanh đều cần nước"
4.2 Phán đoán phức: Là phán đoán được tạo thành nhờ sự liên kết từ 3 khái niệm trở nên
+ Trong phán đoán phức có ít nhất là 2 phán đoán đơn liên kết với nhau nhờ các liên từ logic: " Và", "hoặc", "nếu...thì", "khi và chỉ khi",...
VD: " Nếu chúng ta có phương pháp học tập khoa học thì chúng ta sẽ đạt kết quả cao".
* Trong chương trình chúng ta chỉ đi sâu nghiên cứu "phán đoán đơn đặc tính" và "phán đoán phức"
5. PHÁN ĐOÁN ĐƠN ĐẶC TÍNH ( NHẤT QUYẾT ĐƠN):
5.1. Định nghĩa:
+ Là phán đoán trong đó khẳng định hoặc phủ định một đặc điểm hoặc một thuộc tính nào đó của đối tượng
Vd: " Hoa hồng màu đỏ"
" Mọi cây xanh đều cần nước"
5.2 Kết cấu của phán đoán đơn đặc tính: gồm 4 bộ phận:
+ Chủ từ (S): Là bộ phận chỉ đối tượng hay lớp đối tượng của tư tưởng mà phán đoán phản ánh. Đó là hình ảnh tinh thần về các sự vật, hiện tượng được ghi nhận trong bộ não con người. Kí hiệu: chữ S ( chữ La-Tinh: Subjectum)
+ Vị từ (P): Là bộ phận chỉ nội dung (thuộc tính) của đối tượng tư tưởng mà phán đoán phản ánh. Kí hiệu: chữ P (chữ La-Tinh: Pracdicatum)
=> Chủ từ và vị từ trong phán đoán được gọi chung là " Thuật ngữ"
+ Lượng từ: Là bộ phận luôn đi cùng với chủ từ, chỉ số lượng các đối tượng ngoại diên của chủ từ, đặc trưng cho phán đoán về mặt lượng.
- Lượng từ có thể là toàn bộ ("Mọi", "tất cả", "toàn thể",..) – > Phán đoán toàn thể (phán đoán chung)
- Lượng từ có thể là một phần ( "Một số", "Đa số", "có những:, "một vài"..)à Phán đoán bộ phận (phán đoán riêng)
+ Từ nối (hệ từ ): là bộ phận nằm giữa chủ từ và vị từ, phản ánh mối quan hệ giữa chủ từ và vị từ. đặc trưng cho phán đoán về mặt chất.
- phán đoán phủ định hệ từ thường dùng: " không là", "không phải là"..
- Phán đoán khẳng định hệ từ thường dùng : "là", "phải là", "đều là", "có thể là"
VD: " Mọi cây xanh đều cần nước"
Lượng từ S Từ nối P
" Một số động vật không có xương sống"
Lượng từ S Từ nối P
Tất cả là
S P
(Một số) (không là)
* Tổng quát:
5.3. Phân loại phán đoán đơn đặc tính
5.3.1. Phân loại theo chất của phán đoán:
- Chất của phán đoán biểu hiện qua "Hệ từ". Hệ từ phản ánh mối liên hệ giữa Chủ từ (S) và Vị từ (P), ta có 2 loại phán đoán
* Phán đoán khẳng định: Là phán đoán xác nhận S cùng lớp với P
- Liên từ sử dụng trong phán đoán khẳng định là: Từ "LÀ", "Đều", "phải"..
- VD: "Một số sinh viên là sinh viên tiên tiến"
"Mọi Số chẵn đều chia hết cho 2"
- Nhiều trường hợp không có từ "liên từ" vẫn là phán đoán khẳng định
VD: " Rùa đẻ ra trứng" hay " Trái đất quay xung quanh Mặt trời"
* Phán đoán phủ định: Là phán đoán xác nhận S không cùng lớp với P
- Liên từ được sử dụng trong phán đoán phủ định là: Từ "Không là", " Không phải là", "Không"
- VD: " Một số học sinh không là đoàn viên"
" Một số từ không phải là động từ"
- Nhiều phán đoán có nội dung phủ định, còn hình thức thể hiện nội dung lại là khẳng định ở trong phán đoán, nên không phải là phán đoán phủ định.
VD: " Mọi số lẻ đều không chia hết cho 2" – phán đoán khẳng định
5.3.2. Phân loại theo lượng của phán đoán:
- Lượng của phán đoán thể hiện qua "lượng từ", lượng từ chỉ số lượng các đối tượng ngoại diên của chủ từ. ta có 3 loại phán đoán:
* Phán đoán đơn nhất: Là phán đoán mà ngoại diên của khái niệm đứng làm chủ từ chỉ có một đối tượng. ( Chủ từ là khái niệm đơn nhất)
(không là)
- VD:
" Chủ Tịch Hồ Chí Minh là tác giả tập thơ nhật ký trong tù"
" Hà Nội không phải là thủ đô của nước Nga"
* Phán đoán riêng: Là phán đoán chỉ phản ánh một số bộ phận các đối tượng thuộc ngoại diên của khái niệm đứng làm chủ từ.
- Công thức: Một số S là P
(Không là)
- VD:
" Một số Sinh viên là sinh viên tiên tiến"
" Một số giáo viên không là Đảng viên"
* Phán đoán chung: Là phán đoán chỉ phản ánh toàn bộ các đối tượng thuộc ngoại diên của khái niệm đứng làm chủ từ.
(Không là)
- VD:
" Mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật"
=> Phán đoán đơn chỉ là trường hợp đặc biệt của phán đoán chung
5.3.3. Phân loại theo cả chất và lượng của phán đoán:
* Phán đoán khẳng định chung (A): là phán đoán khẳng định đối với toàn bộ các đối tượng thuộc ngoại diên của khái niệm đứng làm chủ từ.
- Công thức tổng quán: S a P
* Phán đoán khẳng định riêng (I): là phán đoán khẳng định đối với một bộ phận các đối tượng thuộc ngoại diên của khái niệm đứng làm chủ từ.
- Công thức đầy đủ: Một số S là P - Kí hiệu là: I (aff Irmo)
- Công thức tổng quán: S i P
* Phán đoán phủ định chung (E): là phán đoán phủ định đối với toàn bộ các đối tượng thuộc ngoại diên của khái niệm đứng làm chủ từ.
- Công thức đầy đủ: Mọi S không là P - Kí hiệu là: E (nEgo)
- Công thức tổng quán: S e P
* Phán đoán phủ định riêng (O): là phán đoán phủ định đối với một bộ phận các đối tượng thuộc ngoại diên của khái niệm đứng làm chủ từ.
- Công thức đầy đủ: Một số S là P - Kí hiệu là: O (negO)
- Công thức tổng quán: S o P
=> Như vậy phán đoán :
+ A, E là phán đoán chung, phán đoán I, O là phán đoán riêng
+ A, I là phán đoán khẳng định, phán đoán E, O là phán đoán phủ định
5.4 Tính chu diên của các thuật ngữ trong các phán đoán A, I, E, O:
5.4.1 Khái niệm tính chu diên: Tính chu diên là sự hiểu biết về mức độ quan hệ giữa ngoại diên của khái niệm đứng làm chủ từ với ngoại diên của khái niệm đứng làm vị từ. ( ngoại diên của chủ từ và vị từ có nhiều hay ít đối tượng chung nhau)
+ Một thuật ngữ được gọi là chu diên: Khi ngoại diên của nó được phản ánh hết, tức là ngoại diên của nó hoàn toàn nằm trọn trong ngoại diên của thuật ngữ còn lại trong phán đoán hoặc nằm hoàn toàn tách rời khỏi ngoại diên của thuật ngữ còn lại ấy.
5.4.2 Tính chu diên của các thuật ngữ trong phán đoán A, I, E, O:
a) Phán đoán A ( khẳng định chung):
+ S và P quan hệ đồng nhất: S và P đều chu diên ( S+, P+)
+ S và P quan hệ bao hàm: S chu diên, P không chu diên
VD: "Mọi cây xanh đều cần nước"
(P bao hàm S)
=> KL: - Chủ từ (S) luôn chu diên
- Vị từ (P) có thể chu diên co thể không ( tùy thuộc vào quan hệ)
b) Phán đoán I (khẳng định riêng):
+ S và P quan hệ bao hàm: S không chu diên, P chu diên (S-, P+)
VD: " Một số sinh viên là sinh viên tiên tiến" (S bao hàm P)
+ S và P quan hệ giao nhau: S và P đều không chu diên ( S-, P-)
VD: "Một số giáo viên là anh hùng lao động"
=> KL: - Chủ từ (S) luôn không chu diên
- Vị từ (P) có thể chu diên co thể không ( tùy thuộc vào quan hệ)
c) Phán đoán E ( phủ định chung):
+ S và P quan hệ tách rời: S và P đều chu diên ( S+, P+)
(S, P tách rời nhau)
d) Phán đoán O (phủ định riêng):
Vd: " Một số từ không phải là danh từ"
(S bao hàm P)
+ S và P giao nhau: S không chu diên, P chu diên (S-, P+)
Vd: " Một số thanh niên không phải là vận động viên"
- Chủ từ (S ) không chu diên
- Vị từ (P) chu diên
* Kết luận chung: ( S, P giao nhau)
+ Chủ từ (S) luôn chu diên trong các phán đoán chung
+ Chủ từ (S) luôn không chu diên trong các phán đoán riêng
+ Vị từ (P) luôn chu diên trong các phán đoán phủ định
Teân phaùn ñoaùn
Chuû töø : S
Vò töø : P
Mô hình
A (KÑ Chung)
+
+
(Ñoàng nhaát)
-
(Bao haøm)
E (PÑ Chung)
+
+
+
I (KÑ Rieâng)
–
+
(Bao haøm)
-
(Giao nhau)
O(PÑ Rieâng)
–
+
(Bao haøm)
+
(Giao nhau)
6. MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC PHÁN ĐOÁN (A, I, E, O ) CÓ CÙNG CHỦ TỪ VÀ VỊ TỪ:
+ VD: các phán đoán có cùng chủ từ " Sinh viên" và vị từ là "sinh viên tiên tiến" A: Tất cả sinh viên đều là sinh viên tiên tiến
I : Một số sinh viên là sinh viên tiên tiến
E: Tất cả sinh viên không phải là sinh viên tiên tiến
O: Một số sinh viên không phải là sinh viên tiên tiến
+ Tính " chân thực": phản ánh đúng bản chất của sự vật, hiện tượng trong TGKQ
+ Tính " giả dối": phản ánh không đúng bản chất của sự vật, hiện tượng trong TGKQ.
+ Gồm 4 mối quan hệ sau
6.1. Quan hệ mâu thuẫn: Là quan hệ giữa các phán đoán không chùng chất cũng không cùng lượng
+ Gồm mối quan hệ giữa: A với O và I với E
+ Đặc điểm: - Chúng không cùng "chân thực" và cũng không cùng "giả dối"
- Nếu phán đoán này "chân thực" thì phán đoán kia "giả dối"
- Nếu: A (c) ------> O(g) ; O (g) ------> A(c)
A (g) -----> O (c) ; O(c) ------> A(g)
I (c) ------> E (g) ; E (g) ------> I(c)
I (g) -----> E (c) ; E(c) ------> I(g)
Kí hiệu: "chân thực" là c ; "giả dối" là g (hay còn gọi là " đúng" và "sai" )
=> Tính " chân thực" của phán đoán này quy định tính " giả dối" của phán đoán kia và ngược lại.
6.2 Quan hệ đối lập chung: Là quan hệ giữa 2 phán đoán chung có cùng chủ từ và vị từ. Tức là quan hệ giữa 2 phán đoán không cùng chất nhưng cùng lượng chung.
+ Gồm mối quan hệ giữa: A với E
+ Đặc điểm: - Biết phán đoán này "chân thực" thì phán đoán kia sẽ "giả dối"
- Biết một phán đoán " giả dối" thì phán đoán kia có thể "chân thực" có thể "giả dối". Nghĩa là không xác định (K)
- Nếu: A (c) ------> E (g) ; E(c) ------> A(g)
A (g) -----> E (k) ; E(g) ------> A(K)
=> Tính "chân thực" của phán đoán này sẽ quyết định tính "giả dối" của phán đoán kia, còn tính "giả dối" không quyết định tính "chân thực" hay "giả dối"
6.3. Quan hệ đối lập riêng: Là quan hệ giữa 2 phán đoán riêng có cùng chủ từ và vị từ. Tức là quan hệ giữa 2 phán đoán không cùng chất nhưng cùng lượng riêng.
+ Gồm mối quan hệ giữa: I với O
+ Đặc điểm: - Biết phán đoán này "giả dối" thì phán đoán kia sẽ "chân thực"
- Biết một phán đoán "chân thực" thì phán đoán kia có thể "chân thực" có thể "giả dối". Nghĩa là không xác định (K)
- Nếu: I (g) ------> O (c) ; O(g) ------> I(c)
I (c) -----> O (k) ; O(c) ------> I(K)
=> Tính "giả dối" của phán đoán này sẽ quyết định tính "chân thực" của phán đoán kia, còn tính "chân thực" không quyết định tính "giả dối" hay " chân thực"
6.4. Quan hệ chi phối phụ thuộc: Là quan hệ giữa các phán đoán cùng chất nhưng không cùng lượng.
+ Gồm mối quan hệ giữa: A với I và E với O
+ Đặc điểm: - Tính "chân thực" của phán đoán chung (A,E) quyết định tính "chân thực" của phán đoán riêng (I,O). Tính "giả dối" của phán đoán chung (A,E) sẽ dẫn đến tính "chân thực" hoặc "giả dối" của phán đoán riêng (I,O), tức là không xác định.
- Nếu A(c) ------> I(c) và E(c) ------> O(c)
- Nếu A(g) ------> I(K) và E(g) ------> O(K)
- Tính "giả dối" của phán đoán riêng (I,O) quyết định tính "giả dối" của phán đoán chung (A,E). Tính "chân thực" của phán đoán riêng (I, O) sẽ dẫn đến tính "chân thực" hoặc "giả dối" của phán đoán chung (A, E), nghĩa là không xác định.
- Nếu: I (g) ------> A (g) ; O(g) ------> E(g)
- Nếu: I (c) ------> A (K) ; O(c) ------> E(K)
ð Phán đoán chung "chân thực" thì phán đoán riêng "chân thực"
ð Phán đoán riêng "giả dối" thì phán đoán chung "giả dối"
ð Ngược lại thì không xác định
Bảng giá trị của mối quan hệ giữa các phán đoán A, I, E, O có cùng chủ từ và vị từ
Phán đoán
A
I
E
O
c
g
c
g
c
g
c
g
A
k
g
g
k
g
c
I
c
k
g
c
k
c
E
g
k
g
c
k
g
O
g
c
k
c
c
k
7. HÌNH VUÔNG LOGIC:
7.1. Định nghĩa hình vuông logic: Hình vuông logic là hình vuông mà tại các đỉnh là các phán đoán A, I, E, O có cùng chủ từ và vị từ, còn các cạnh và đường chéo thể hiện mối quan hệ giữa các phán đoán đó
7.2 Sơ đồ hình vuông logic:
I Đối lập riêng O
* Điều kiện để đưa các phán đoán A, I, E, O vào hình vuông logic:
+ Các phán đoán phải có cùng chủ từ và vị từ
7.3 Ý nghĩa của hình vuông logic:
+ Cho phép chúng ta suy ra các giá trị của các phán đoán tương ứng khi biết giá trị của của 1 trong bốn phán đoán nào đó
+ Thông qua hình vuông logic có thể xác định được giá trị của các phán đoán trong các trường hợp khác.
VD: Biết A – " chân thực" hay "giả dối" có thể suy ra I, E, O tương ứng
+ A (c) -----> O(g) ----> E(g) ----> I(c)
+ A(g) -----> O(c) ----> I(k) ----> E(k)
8. PHÁN ĐOÁN PHỨC:
8.1. Định nghĩa phán đoán phức: Phán đoán phức là phán đoán được tạo thành từ sự liên kết hai hai hay nhiều phán đoán đơn nhờ các liên kết logic.
+ Phán đoán thành phần: là các phán đoán đơn
+ Liên từ logic: " nếu...thì...", "và", "hoặc", "khi và chỉ khi..."...
+ VD: " Nếu cuộc đời mỗi người không có lòng nhân ái thì xã hội sẽ trở thành hoang mạc"
8.2 Phân loại phán đoán phức:
8.2.1. Phán đoán phức hội (phép hội): Là loại phán đoán tạo bởi các phán đoán đơn liên kết với nhau bởi từ "và" ( hoặc dấu phẩy, từ "đồng thời")
VD: " Lao động là nghĩa vụ và quyền lợi của mọi công dân"
Chú ý: + Phán đớn phức hội còn gọi là phán đoán liên kết
+ 2 phán đoán thành phần không thể tách rời nhau thì không phải là phán đoán phức hội VD: " Đồng hóa và dị hóa"
+ Công thức: A ^ B ( đọc là: A và B)
+ Giá trị của phán đoán phức hội (phép hội):
- Phép hội sẽ đúng (chân thực) khi tất cả các phán đoán thành phần của nó cùng đúng (chân thực). Sai (giả dối) trong các trường hợp còn lại.
A
c
g
g
c
B
g
c
g
c
A ^ B
g
g
g
c
8.2.2 Phán đoán phức tuyển (phép tuyển): Là phán đoán phức tạo bởi các phán đoán đơn liên kết với nhau bởi liên từ logic " hoặc" .
+ Liên từ logic "hoặc" vừa có ý nghĩa liên kết, vừa có ý nghĩa phân chia tuyệt đối về mặt giá trị của các phán đoán thành phần. Do đó nó được phân chia thành 2 loại phán đoán
+ Chú ý: Phán đoán này còn gọi là phán đoán phân liệt
a) phép tuyển yếu (phép tuyển thường): là phép tuyển mà liên từ kogic "hoặc" có ý nghĩa liên kết.
+ VD: " Mỗi cặp vợ chồng chỉ nên có một hoặc hai con"
+ Công thức: A v B (đọc là: A hoặc B)
+ Chú ý: Phán đoán này còn gọi là phán đoán phân liệt liên kết
+ Giá trị của phép tuyển yếu:
- Phép tuyển yếu Sai (Giả dối) khi tất cả các phán đoán thành phần đều sai (giả dối), còn lại đều đúng (chân thực)
A
c
g
g
c
B
g
c
g
c
A v B
c
c
g
c
b) phép tuyển tuyệt đối (phép tuyển chặt): là phép tuyển mà liên từ logic "hoặc" có ý nhgĩa phân chia tuyệt đối
+ VD: " Ông ta hoặc còn sống hoặc đã chết"
+ Công thức: A v B ( đọc là hoặc A hoặc B)
+ Chú ý: Phán đoán này còn gọi là phán đoán phân liệt tuyệt đối
+ Giá trị của phép tuyển chặt:
- Phép tuyển đúng (chân thực) khi một trong các phán đoán thành phần đúng (chân thực). Các phán đoán còn lại sai (giả dối)
- Sai (giả dối) khi các phán đoán thành phần cùng đúng (chân thực) hoặc cùng sai (giả dối).
A
c
g
g
c
B
g
c
g
c
A v B
c
c
g
g
8.2.3 phán đoán phức điều kiện (phép kéo theo): Là phán đoán phức tạo bởi các phán đoán đơn liên kết với nhau bằng liên từ logic "nếu...thì..."
VD: " Nếu trời mưa thì đường ướt"
+ Giá trị của phán đoán phức điều kiện:
- Phán đoán phức điều kiện sai (giả dối) khi nguyên nhân đúng và kết quả sai
- Phán đoán phức điều kiện đúng (chân thực) trong các trường hợp còn lại
A
c
g
g
c
B
g
c
g
c
g
c
c
c
8.2.4 Phán đoán tương đương (phép tương đương): Là phán đoán phức tạo bởi các phán đoán đơn liên kết với nhau bằng liên từ logic "khi và chỉ khi"
VD: "Một số chia hết cho 3 khi và chỉ khi tổng các chữ số của nó chia hết cho 3"
+ Giá trị của phán đoán tương đương:
- Phán đoán tương đương đúng (chân thực) khi các phán đoán thành phần cùng đúng (chân thực) hoặc cùng sai (giả dối)
- Sai (giả dối) trong các trường hợp còn lại
A
c
g
g
c
B
g
c
g
c
g
g
c
c
8.3 phép phủ định của phán đoán: Là thao tác logic tạo ra một phán đoán mới có giá trị logic ngược với phán đoán ban đầu
+ Phán đoán ban đầu là "chân thực" thì phán đoán phủ định là "giả dối", và ngược lại VD: "Tất cả cây xanh đều cần nước" – Chân thực
" Một số cây xanh không cần nước" – Giả dối
+ Phép phủ định có thể áp dụng cho cả phán đoán đơn và phán đoán phức hoặc các phán đoán có cùng chủ từ và vị từ A, I, E, O
+ Kí hiệu : dấu gạch ngang trên đầu kí hiệu phán đoán
VD: Phán đoán ban đầu Phán đoán phủ định
A v B A v B = A ^ B
A <--> B A <--> B = A v B = (A à B) ^ (BàA)
- phán đoán A, I, E, O:
I I = E
E E = I
O O = A
9. PHÁN ĐOÁN ĐA PHỨC:
9.1 Định nghĩa: Phán đoán đa phức là phán đoán được tạo thành từ sự liên kết giữa hai hay nhiều phán đoán phức cơ bản với nhau
VD: "Chuồn Chuồn bay thấp thì mưa
Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm"
9.2. Giá trị của phán đoán đa phức: Giá trị của phán đoán đa chức phụ thuộc vào giá trị của phán đoán phức. Giá trị của phán đoán đa chức phản ánh tính quy luật hoặc không phản ánh tính quy luật của logic học.
+ Giá trị của phán đoán mà tất cả giá trị đều "chân thực" --> có tính quy luật
+ Giá trị phán đoán có một giá trị "giả dối" --> không có tính quy luật
VD: Cho phán đoán có công thức sau: (((A àB) ^ (BàC)) à(AàC))
+ Chúng ta lần lượt phá ngoặc bên trong trước, ngoặc bên ngoài sau (lập bảng giá trị ) à Biểu thức trên luôn đúng với mọi A,B,C
A
c
c
c
g
g
g
g
c
B
c
c
g
g
c
g
c
g
C
c
g
g
g
c
c
g
c
(AàB): (1)
c
c
g
c
c
c
c
g
(BàC): (2)
c
g
c
c
c
c
g
c
(1) ^ (2): (3)
c
g
g
c
c
c
g
g
(AàC): (4)
c
g
g
c
c
c
c
c
(3) à(4)
c
c
c
c
c
c
c
c
9.3. Phép phủ định phán đoán đa phức:
+ Phép phủ định của phán đoán phức là một phán đoán mới có quan hệ với phán đoán đa phức ban đầu, nhưng có giá trị đối lập với giá trị phán đoán ban đầu.
10. TÍNH ĐẲNG TRỊ CỦA CÁC PHÁN ĐOÁN:
10.1. Định nghĩa: Sự giống nhau về giá trị logic được gọi là tính đẳng trị của phán đoán ( giá trị logic không biến đổi khi chuyển từ phán đoán này thành phán đoán khác)
A
A
c
g
c
g
c
g
ð Như vậy: 2 lần phủ định phán đoán A à có giá trị giống phán đoán A.
10.2. Các phán đoán có quan hệ đẳng trị:
A = A ; E = I (1)
(AàB) = BàA = (A ^ B) = (A v B) (5)
( A <--> B) = (A v B) = (AàB) ^ (BàA) (6)
10.3. Ý nghĩa của các phán đoán có quan hệ đẳng trị:
+ Nhờ các phán đoán đẳng trị mà người ta có thể diễn tả nội dung của một tư tưởng nào đó bằng nhiều cách nhưng vẫn giữ nguyên nội dung của tư tưởng.
CHƯƠNG 4: SUY LUẬN
1. Định nghĩa và đặc điểm của suy luận:
1.1 Định nghĩa: Suy luận là hình thức logic của tư duy, trong đó các phán đoán liên kết với nhau để rút ra một phán đoán mới:
VD: + Phán đoán A: " Mọi thực vật đều thực hiện quá trình đồng hóa cà dị hóa"
+ Phán đoán B: "Mọi động vật đều thực hiện quá trình đồng hóa và dị hóa"
+ Phán đoán C: "Động vật và thực vật đều là sinh vật"
________________________________________________________________________________________
ð Phán đoán mới D: " Mọi sinh vật đều thực hiện quá trình đồng hóa và dị hóa"
1.2 Đặc điểm về kết cấu của suy luận:
+ Bất kỳ một suy luận nào cùng gồm: Tiền đề/ Lập luận/ kết luận
a/ Tiền đề: Là phán đoán cho trước được sử dụng để liên kết thành một phán đoán mới (VD trên: Phán đoán A, B, C là phán đoán tiền đề)
+ Tiền đề có thể là một hoặc nhiều phán đoán kiên kết chặt chẽ với nhau
b/ Lập luận: Là cách thức liên kết logic giữa các phán đoán cho trước để rút ra phán đoán mới đúng logic. (Bao gồm trình tự sắp xếp các phán đoán, các quy luật, quy tắc logic chi phối trình tự sắp xếp các phán đoán để tạo ra phán đoán mới một cách tất yếu, chân thực)
c/ Kết luận: Là phán đoán mới được suy ra từ các phán đoán tiền đề thông qua những lập luận logic. ( trong VD trên kết luận là phán đoán D)
+ Kết luận có thể: - Phù hợp với hiện thực khách quan
- Không phù hợp với hiện thực khách quan
- Kết luận là ngẫu nhiên, tất yếu
1.3 Đặc điểm về giá trị của suy luận:
+ Đặc điểm về giá trị của suy luận được xác định bởi tính giả dối hoặc chân thực của suy luận.
* Suy luận giả dối (không hợp với logic): Là suy luận mà kết luận của nó Không phù hợp với hiện thực khách quan, được rút ra từ các lập luận không theo quy tắc, quy luật logic. VD: + " Trâu ăn cỏ" (1)
+ " Bò ăn cỏ" (2)
=> " Trâu là Bò" (3)
* Suy luận chân thực (hợp với logic): Là suy luận mà kết luận của nó phù hợp với hiện thực khách quan, được rút ra từ các lập luận không theo quy tắc, quy luật logic.
VD: + "Tất cả các hành tinh đều quay xung quanh Mặt trời"
+ " Trái đất là hành tinh"
----------------------------------
ð " Trái đất quay xung quanh Mặt trời"
ð Các điều kiện để một suy luận là chân thực:
+ Các tiền đề phản chân thực
+ Phải có đầy đủ các tiền đề
+ Lập luận phải tuân theo các quy luật, quy tắc logic
Đặc điểm về phân loại của suy luận:
+ Căn cư mức độ khái quát các tri thức trong tiền đề với mức độ khái quát các tri thức trong kết luận ta có 3 loại suy luận:
- Suy luận quy nạp
- Suy luận suy diễn
- Suy luận tương tự
2. Suy luận quy nạp:
2.1 Định nghĩa: Suy luận quy nạp là suy luận trong đó kết luận là những tri thức có tính khái quán, có tính chung hơn được rút ra từ sự liên kết những tri thức cụ thể, ít chung hơn.
+ Đi từ cái cụ thể (cái riêng)---->Khái quát (Cái chung)
VD: + SV trường ĐHSP học triết học.
+ SV trường ĐH Bách khoa học triết học.
+ SV trường ĐH Luật học triết học.
+ ..........................................
+ SV trường ĐHSP, ĐH Bách khoa, ĐH Luật...là SV Việt Nam
-----------------------------------------------------------------------------
ð Tất cả SV Việt Nam đều học triết học
2.2 Cơ sở khách quan của suy luận quy nạp:
+ Sự chuyển hóa biện chứng giữa cái riêng và cái chung
- Cái riêng tồn tại trong mối liên hệ với cái chung
- Cái chung tồn tại trong cái riêng, thông qua cái riêng để thể hiện ra
- Do đó để rút ra cái chung, có tính quy luật con người cần nghiên cứu sự vật cụ thể, tức là nghiên cứu cái riêng rồi mới đến cái chung.
2.3 Những điều kiện để suy luận quy nạp đúng:
+ Các sự vật cụ thể để dẫn đến cái chung phải cùng loại (đặc điểm giống nhau)
+ Việc khái quát phải dựa trên những dấu hiệu bản chất của sự vật
+ Phải khảo sát với một số đối tượng lớn đủ để rút ra kết luận chung cho một lớp nghiên cứu.
Các loại suy luận quy nạp:
+ Căn cứ vào đối tượng phản ánh trong quá trình khái quát người ta chia suy luận quy nạp làm 2 loại: Quy nạp hoàn toàn và quy nạp không hoàn toàn.
2.4.1 Suy luận quy nạp hoàn toàn:
a/ Định nghĩa: Suy luận quy nạp hoàn toàn là loại suy luận quy nạp trong kết luận về một dấu hiệu chung cho lớp đói tượng nào đó được rút ra trên cơ sở khảo sát tất cả các đối tượng của lớp ấy.
VD: + Tam giác vuông có 3 cạnh, 3 đỉnh, 3 góc
+ Tam giác nhọn có 3 cạnh, 3 đỉnh, 3 góc
+ Tam giác tù có 3 cạnh, 3 đỉnh, 3 góc
+ Tam giác vuông, nhọn, tù là tam giác
---------------------------------------------------------------
=> Tất cả tam giác đều có 3 cạnh, 3 đỉnh, 3 góc
( Đối tượng nghiên cứu "Tam giác" chỉ gồm 3 đối tượng Tam giác vuông, tam giác nhọn, tam giác tù)
+ Công thức : + S1 – P
+ S2 – P
+ S3 – P
+ ...
+ Sn – P
+ S1, S2, S3,... Sn tạothành toàn bộ lớp S
-----------------------------------------------
=> Tất cả S - P ( dấu gạch ngang (-)biểu thị : Từ "Có" hay " Không có")
b/ Giá trị của suy luận quy nạp hoàn toàn:
- Suy luận thường đưa ra những tri thức mới đáng tin cậy có tính chân thực cao
- Suy luận quy nạp hoàn toàn đòi hỏi phải khảo sát phải cụ thể, tỉ mỉ, công phu với một thời gian khá dài đủ để bao quát hết các đói tượng, không bỏ sót đối tượng nào.
- Do đó suy luận quy nạp hoàn toàn chỉ sử dụng với các lớp đối tượng ít sự vật.
2.4.2. Suy luận quy nạp không hoàn toàn:
a/ Định nghĩa: Suy luận quy nạp hoàn toàn là loại suy luận quy nạp trong kết luận về một dấu hiệu chung cho lớp đối tượng nào đó được rút ra trên cơ sở chỉ khảo sát một số đối tượng của lớp ấy.
VD: + Đồng dẫn điện
+ Nhôm dẫn điện
+ Sắt dẫn điện
+...
+ Đồng, Nhôm, Sắt... là kim loại
------------------------------------------------------
=> Tất cả kim loại đều dẫn điện ( Đối tượng nghiên cứu là "Kim loại" có rất nhiều đối tượng khác nhau: Đồng, nhôm, sắt chỉ là 1 số đối tượng)
+ Công thức : + S1 – P
+ S2 – P
+ S3 – P
+ ...
+ Sn – P
+ S1, S2, S3,... Sn tạothành một bộ phận lớp S
-----------------------------------------------
=> Tất cả S - P
b/ Giá trị của suy luận quy nạp không hoàn toàn:
- Suy luận thường đưa ra những tri thức mới có thể giả dối hoặc chân thực. Kết luận sẽ giả dối khi khái quát vội vàng, tùy tiện, chỉ dựa vào những dấu hiệu riêng lẻ bề ngoài, không bản chất của sự vật. Kết luận có tính đúng đắn, chân thực khi khảo sát dựa vào một số lượng lớn đối tượng và dựa vào những dấu hiệu chung bản chất, có tính quy luật
- Do đó suy luận quy nạp không hoàn toàn có tính định hướng quan trọng trong hoạt động nghiên cứu khoa học và hoạt động thực tiễn của con người. Nó trở thành cơ sở cho các dự báo, giả thuyết khoa học và là điều kiện tất yếu của quá trình nhận thức quy luật của tự nhiên và xã hội.
c/ Các loại suy luận quy nạp không hoàn toàn:
+ Quy nạp phổ thông: Là quy nạp không hoàn toàn mà trong đó thông qua việc liệt kê các dấu hiệu lặp lại ở một số đối tượng của một lớp nào đó, rồi đi đến kết luận khái quát về dấu hiệu đó cho toàn bộ các đối tượng thuộc lớp ấy.
Vd: " Trăng quầng thì hạn, trăng tán thì mưa" hay "Nắng tốt dưa, mưa tốt lúa"
- Kết luận trong quy nạp phổ thông được rút ra từ một dấu hiệu nào đó dựa trên cơ sở liệt kê, đơn giản, không đầy đủ, tình cờ phát hiện. Do đó giá trị chân thực của kết luận có tính xác suất, kết luận có thể không đúng khi phát hiện ra các đối tượng mới mau thuẫn với kết luận.
+ Quy nạp khoa học: Là quy nạp không hoàn toàn trong đó kết luận về một lớp đói tượng được rút ra dựa trên cơ sở các dấu hiệu bản chất có tính quy luật của các đối tượng thuộc lớp đó.
VD: + Natri tác dụng với nước tạo thành Natri Hidroxit và khí H2
+ Kali tác dụng với nước tạo thành Natri Hidroxit và khí H2
+...
+ Natri và Kali,... là các kim loại kiềm
----------------------------------------------------
=> Tất cả các kim loại kiềm khi tác dụng với nước đều tạo thành Hidroxit của kim loại kiềm và khí H2
- Kết luận trong quy nạp khoa học được rút ra trên cơ sở của mối quan hệ nhân quả của các sự vật hiện tượng. Mối quan hệ này là vốn có, tất yếu, tự nhiên và phổ biến của các sự vật hiện tượng.
3. Suy luận suy diễn:
3.1. Định nghĩa: Suy luận suy diễn là loại suy luận trong đó kết luận là tri thức riêng, có tính cụ thể hơn được rút ra từ sự liên kết những tri thức chung hơn, có tính khái quát hơn.
+ Đi từ cái chung (khái quát) à Cái riêng (cụ thể)
VD: + Mọi số chẵn đều chia hết cho 2
+ Số 6 là số chẵn
----------------------------------------
+ Số 6 chia hết cho 2
3.2. Các loại suy luận suy diễn:
+ Căn cứ vào số lượng các phán đoán mà người ta chia ra làm 2 loại: Suy luận suy diễn trực tiếp và suy luận suy diễn gián tiếp.
3.2.1 Suy luận suy diễn trực tiếp:
a/ Định nghĩa: Là suy luận suy diễn trong đó kết luận được rút ra từ sự biến đổi một phán đoán tiền đề.
VD: + "Mọi số chẵn đều chia hết cho 2" ta biến đổi thành " Mọi số chia hết cho 2 là số chẵn" hay " không thể mọi số chẵn đều không chia hết cho 2"
b/ Một số cách suy diễn trực tiếp:
* Phép đảo ngược (đổi chỗ): Đổi chỗ của chủ từ (S) và vị từ (P) ( hoặc thay đổi lượng) của phán đoán tiền đề và giữ nguyên chất của phán đoán
+ Quy tắc đảo ngược: 2 quy tắc:
- Thuật ngữ nào chu diên ở tiền đề thì mới được phép chu diên ở kết luận (S+, P+)
- Bậc của phán đoán kết luận nhỏ hơn hoặc bằng bậc của phán đoán tiền đề.
+ Các hình thức thể hiện phép đảo ngược:
- Phép đảo ngược thuần túy: là phép đảo ngược chỉ thay đổi chủ từ và vị từ,
còn giữ nguyên về chất: phép đảo ngược này chỉ thực hiện khi S và P nằm trong các mối quan hệ đồng nhất, quan hệ tách rời, quan hệ giao nhau
- Phép đảo ngược không thuần túy: là phép đảo ngược làm thay đổi cả vị trí chủ từ, vị từ và lượng của phán đoán và giữ nguyên về chất
+ Khẳng định chung (A):
- Đồng nhất: S+a P+à P+a S+ - thuần túy
VD: Mọi hình vuông đều là hình thoi có 1 góc vuông (1)
S+ P+
Mọi hình thoi có 1 góc vuông là hình vuông (2)
P+ S+
- Bao hàm: S+a P-à P- i S+ - không thuần túy
VD: Tất cả các loài chim đều là động vật có lông vũ (1)
S+ P-
Một số động vật có lông vũ là loài chim (2)
P- S+
KL: SaP ---------> PaS ( đảo ngược thuần túy)
PiS ( đảo ngược không thuần túy)
+ Khẳng định riêng (I):
- Bao hàm: S- i P+à P+a S- - Không thuần túy
Vd: Một số phụ nữ là hoa hậu (1)
S- P+
Tất cả hoa hậu đều là phụ nữ (2)
P+ S-
- Giao nhau: S- i P- àP- i S- - thuần túy
Vd: Một số Sinh viên là ca sĩ (1)
S- P-
Một số ca sĩ là sinh viên (2)
P- S-
KL: SiP ---------> PaS ( đảo ngược không thuần túy)
PiS ( đảo ngược thuần túy)
+ Phủ định chung (E): S và P chỉ có mối quan hệ tách rời
SeP -------> PeS ( thuần túy)
VD: Không có số lẻ nào chia hết cho 2 (1)
S+ P+
Không có số chia hết cho 2 nào là số lẻ (2)
P+ S+
+ Phủ định riêng (O):
- Bao hàm: Không thực hiện được phép đảo ngược
- Giao nhau: S-o P+ -----> P+o S- ( thuần túy)
VD: Một số sinh viên không phải là vận động viên (1)
S- P+
Một số vận đông viên không phải là sinh viên (2)
P+ S-
* Phép chuyển hóa ( đổi chất ): là loại suy luận trực tiếp trong đó kết luận được rút ra bằng cách giữ nguyên chủ từ (S), từ nối thay bằng từ đối lập và phủ định vị từ .
VD: Một số sinh viên là sinh viên tiên tiến (1) - SiP
Một số sinh viên không thể không là sinh viên tiên tiến (2) – SoP
+ Các hình thức thể hiện của phán đoán:
S là P --------> S không là P
+Tiền đề là phán đoán A: SaP -----> SeP hoặc SaP ------> SeP
+Tiền đề là phán đoán E: SeP -----> SaP hoặc SeP ------> SaP
+Tiền đề là phán đoán I: SiP -----> SoP hoặc SiP ------> SoP
+Tiền đề là phán đoán O: SoP -----> SiP hoặc SoP ------> SeP
* Đối lập vị từ ( đổi chất kết hợp với đổi chỗ):Là phép suy luận trực tiếp trong đó kết luận được rút ra bằng cách đổi chất (chuyển hóa) trước, sau đó đổi chỗ (đảo ngược).Giá trị của phán đoán không thay đổi.
- Đổi chất trước
- Đổi chỗ sau
+ SiP: không dùng được phép đối lập vị từ
+ SeP ----->SaP ----> PaS (E ---->A)
PiS ( E---->I )
PaS (O ---->A) (S, P quan hệ bao hàm)
3.2.2 Suy luận suy diễn gián tiếp:
a/ Định nghĩa: Suy luận suy diễn gián tiếp là loại suy luận suy diễn trong đó kết luận được rút ra từ sự liên kết 2 hay nhiều phán đoán.
Vd: Mọi người dân Việt Nam phải có nghĩa vụ bảo vệ tổ quốc
Chúng ta là người Việt Nam
---------------------------------------------
ð Chúng ta phải có nghĩa vụ bảo vệ tổ quốc
b/ Các loại suy luận gián tiếp:
+ Dựa vào tính chất và số lượng của các phán đoán cấu thành suy luận là phán đoán đơn hay phán đoán phức, người ta chia suy luận suy diễn gián tiếp làm 2 loại: Suy luận suy diễn gián tiếp đơn và suy luận suy diễn gián tiếp phức.
* Suy luận suy diễn gián tiếp đơn: Là suy luận suy diễn gián tiếp có nhiều nhất 2 tiền đề và kết luận đều là các phán đoán đơn đặc tính
VD: Mọi danh từ đều là từ
Danh từ riêng là danh từ
--------------------------------------
=> Danh từ riêng là từ
+ Các loại suy diễn gián tiếp đơn: Luận 2 đoạn đơn và luận 3 đoạn đơn
* Suy luận suy diễn gián tiếp phức: Là suy luận suy diễn gián tiếp có ít nhất 2 luận 3 đoạn đơn liên kết với nhau hoặc có ít nhất một tiền đề là phán đoán phức.
+ Các loại suy diễn gián tiếp phức: gồm 3 loại
- Luận 3 đoạn phức
- Suy luận có điều kiện
- Suy luận phân liệt
4. Luận ba đoạn đơn (Tam đoạn luận):
4.1 Định nghĩa: Luận ba đoạn là một suy luận suy diễn gián tếp, trong đó kết luận là một phán đoán đơn đặc tính được rút ra từ sự liên kết 2 phán đoán đơn đặc tính lại với nhau.
VD: Mọi SV Việt Nam đều phải học tập tốt để ngày mai lập nghiệp
SV trường ĐHSPHN 1 là SV Việt Nam
--------------------------------------------------------------
ð SV trường ĐHSPHN 1 phải học tập tốt để ngày mai lập nghiệp
Kết cấu của luận 3 đoạn: gồm
+ Tiền đề nhỏ (S): Là tiền đề chứa thuật ngữ nhỏ là chủ từ (S) của kết luận
+ Tiền đề lớn (P): Là tiền đề chúa thuật ngữ lớn là vị từ (P) của kết luận.
+ Thuật ngữ giữa (M): Có mặt cả trong 2 tiền đề lớn và nhỏ, là từ nối giữa 2 tiền đề lớn và nhỏ và không có ở kết luận
4.3. Các quy tắc chung của luận 3 đoạn:
4.3.1 Các quy tắc về thuật ngữ:
+ Quy tắc 1: Trong một tam đoạn luận chỉ chứa 3 thuật ngữ là thuật ngữ nhỏ (S), thuật ngữ lớn (P) và thuật ngữ giữa (M)
+ Quy tắc 2: Trong một tam đoạn luận thì M chu diên ít nhất 1 lần
+ Quy tắc 3: Thuật ngữ nào đã không chu diên ở tiền đề thì sẽ không chu diên ở kết luận và đã chu diên ở kết luận thì cũng phải chu diên ở tiền đề.
4.3.2 Các quy tắc về tiền đề:
+ Quy tắc 1: Từ 2 tiền đề là 2 phán đoán phủ định không thể rút ra được kết luận chân thực
+ Quy tắc 2: Từ 2 tiền đề là phán đoán riêng không thể rút ra được kết luận chân thực
+ Quy tắc 3: Với một tiền đề là phán đoán phủ định chỉ có thể rút ra được kết luận chân thực là phán đoán phủ định, chứ không thể là phán đoán khẳng định.
+ Quy tắc 4: Với một tiền đề là phán đoán riêng chỉ có thể rút ra được kết luận chân thực là phán đoán riêng, chứ không thể là phán đoán chung.
+ Quy tắc 5: Từ 2 tiền đề là phán đoán khẳng định chỉ có thể rút ra kết luận chân thực là phán đoán khẳng định, chứ không thể là phán đoán phủ định.
4.4 Các loại hình của luận ba đoạn đơn:
+ Loại hình 1: M – P
S – M
S – P
- Tiền đề lớn (M – P ) phải là phán đoán chung
- Tiền đề nhỏ ( S – M ) phải là phán đoán khẳng định
+ Loại hình 2: P – M
S – M
S – P
- Tiền đề lớn (P – M ) phải là phán đoán chung
- Một trong 2 tiền đề phải là phán đoán phủ định định
+ Loại hình 3: M – P
M – S
- Tiền đề nhỏ (M – S ) phải là phán đoán khẳng định
- Kết luận là phán đoán riêng
+ Loại hình 4: P – M
M – S
S – P
- Nếu một tiền đề là phán đoán phủ định thì tiền đề lớn là phán đoán chung
- Nếu tiền đề lớn là phán đoán khẳng định thì tiền đề nhỏ là phán đoán chung
- Nếu tiền đề nhỏ là phán đoán khẳng định thì kết luận là phán đoán riêng
5. Luận 2 đoạn đơn:
+ Định nghĩa: Là suy luận suy diễn gián tiếp gồm 2 phán đoán đơn liên kết với nhau
+ Luận 2 đợn đơn thực chất là luận 3 đoạn bị thiếu 1 tiền đề hoặc kết luận ( thường là thiếu tiền đề)
M – P
.........
S – P
+ Có thể chuyển luận 2 đơạn đơn thành luận 3 đoạn đơn bằng cách tìm tiền đề hoặc kết luận còn thiếu phù hợp với quy tắc luận 3 đoạn đơn.
6. Luận 3 đoạn phức:
6.1 Định nghĩa: Luận 3 đoạn phức là suy luận gián tiếp trong đó liên kết các luận 3 đoạn đơn lại với nhau sao cho kết luận của luận 3 đoạn trước là tiền đề của luận 3 đoạn đơn tiếp theo
VD: Mọi sinh vật đều trao đổi chất (1)
Mọi động vật đều là sinh vật (2)
Mọi động vật đều trao đổi chất (3)
Mọi loài chim đều là động vật (4)
-------------------------------------------------------
=> Mọi loài chim đều trao đổi chất (5)
6.2 Các loại luận 3 đoạn phức:
a/ Luận 3 đoạn phức tiến: Là luận 3 đoạn phức mà trong đó kết luận của luận 3 đoạn đơn thứ nhất được sử dụng làm tiền đề lớn của các luận 3 đoán dơn tiếp rheo
+ Luận 3 đoạn phức tiến rút gọn: Là luận 3 đoạn phức tiến bỏ qua tiền đề lớn của luận 3 đoạn tiếp theo
b/ Luận 3 đoạn phức lùi: Là luận 3 đoạn phức mà trong đó kết luận của luận 3 đoạn đơn thứ nhất được sử dụng làm tiền đề nhỏ của các luận 3 đoán dơn tiếp rheo
c/ Luận 3 đoạn hợp hai:Là luận 3 đoạn phức rút gọn có 2 tiền đề là luận 2 đoạn đơn
7. Suy luận suy diễn từ các tiền đề là các phán đoán phức:
7.1 Định nghĩa: Suy luận suy diễn từ các tiền đề là các phán đoán phức là một loại suy luận suy diễn gián tiếp trong đó có ít nhất một tiền đề là phán đoán phức
VD: Nếu biết đoàn kết, nhất trí thì mới có sự ổn định
Nếu có sự ổn định thì mới tạo ra động lực để phát triển
-------------------------------------------------------------
ð Nếu biết đoàn kết, nhất trí thì mới tạo ra động lực phát triển
7.2 Các loại suy luận suy diễn từ các tiền đề là các phán đoán phức:
a/ Suy luận có điều kiện: Là suy luận suy diễn gián tiếp trong đó có ít nhất một tiền đề là phán đoán phức điều kiện.
+ Sơ đồ khái quát:
Nếu A thì B A à B
Nếu B thì C B à C
---------------- -------------
Nếu A thì C A à C
+ Công thức logic: (((AàB) ^ (BàC)) à (AàC)) – suy luận thuần túy
b/ Suy luận suy diễn phân liệt: Là suy luận suy diễn gián tiếp trong đó có ít nhất một tiền đề là phán đoán phức phân liệt.
+ Sơ đồ khái quát:
A v B v C
A1v A2
--------------------
A1v A2v B v C
c/ Suy luận phân liệt có điều kiện: Là suy luận suy diễn gián tiếp trong đó có các tiền đề là phán đoán phức phân liệt và phán đoán phức có điều kiện.
8. Suy luận tương tự:
8.1. Định nghĩa: Suy luận tương tự là suy luận mà trong đó so sánh 2 đối tượng giống nhau ở một số dấu hiệu xác định này để rút ra kết luận các đối tượng đó giống nhau ở các dấu hiệu khác.
+ Sơ đồ khái quát:
A có dấu hiệu abcd
B có dấu hiệu abc
-----------------------------
=> B có thể có dấu hiệu d
8.2 Các loại suy luận tương tự: gồm 2 loại
+ Suy luận tương tự về thuộc tính: Là suy luận tương tự trong đó dấu hiệu rút ra trong kết luận phản ánh thuộc tính của các đối tượng so sánh.
+ Suy luận tương tự về quan hệ: Là suy luận tương tự trong đó dấu hiệu rút ra trong kết luận phản ánh quan hệ của các đối tượng so sánh.
CHƯƠNG 5: CHỨNG MINH - BÁC BỎ - GIẢ THUYẾT
A. CHỨNG MINH
1. Định nghĩa: Chứng minh là thao tác logic xác định tính chân thực của một luận điểm nào đó nhờ sử dụng các luận điểm chân thực khác có quan hệ hữu cơ với luận điểm ấy.
2. Kết cấu của chứng minh: gồm
Chứng minh là một kiểu lập luận. Đó là quá trình tư duy sử dụng nhiều lí lẽ khác nhau, gọi là luận cứ và những cách thức, những phương pháp, cùng các quy luật, quy tắc sử dụng để liên kết các luận cứ với nhau, gọi là luận chứng, để bảo vệ sự đúng đắn của một hoặc nhiều tư tưởng khác nhau, gọi là luận đề.
* Luận đề: Là luận điểm mà tính chân thực của nó cần được làm sáng tỏ
* Luận cứ: Là các luận điểm khoa học, các căn cứ, sự kiện thực tế, có liên quan đến luận đề và được sử dụng để chứng minh tính chân thực của luận đề.
* Luận chứng: Là cách thức, những phương pháp cùng các quy luật, quy tắc được sử dụng trong quá trình liên kết các luận cứ lại với nhau để chứng minh tính chân thực của luận đề. ( chỉ ra tính logic của luận cứ và luận đề)
+ Hình thức lôgic của phép CM có dạng đặc thù sau đây: C1, C2, C3,..., Cn.../- Đ1, Đ2, Đ3,..., Đn,... ( Ci /-Di : trong đó, Ci (i = 1, 2, 3,... n,...) là các luận cứ; Đi (i = 1, 2, 3,..., n,...) là các luận đề coi như kết luận lôgic từ các luận cứ, /- là kí hiệu : liên kết logic cách thức, phương pháp hành động rút ra kết luận nhờ quá trình luận chứng lôgic.
3. Mối quan hệ giữa luận đề, luận cứ và luận chứng:
+ Luận đề, luận cứ và luận chứng là ba bộ phận hợp thành của chứng minh, mỗi bộ phận có một chức năng nhiệm vụ khác nhau, không thay thế cho nhau. Song chúng có một mối quan hệ chặt chẽ với nhau, không tác rời nhau.
+ Luận đề giữ vị trí trung tâm của chứng minh, nó đóng vai trò quyết định việc lựa chọn luận cứ và luận chứng
+ Luận cứ và luận chứng có tác động trở lại luận đề và tác động lẫn nhau. Luận cứ và luận chứng giúp xác định tính chân thực của luận đề và nâng cao độ tin cậy vào luận đề
+ Luận chứng có nhiệm vụ kiểm tra lại tính chân thực của luận cứ và cùng luận cứ rút ra tính chân thực của luận đề.
4. Các phương pháp chứng minh:
+ Chứng minh trực tiếp: Là loại chứng minh sử dụng các luận cứ để rút ra tính chân thực của luận đề.
+ Chứng minh gián tiếp: Là loại chứng minh trong đó tính chân thực của luận đề được rút ra trên cơ sở luận chứng tính giả dối của phản luận đề hoặc loại trừ khả năng khác ( Do đó Chứng minh gián tiếp gồm: Chứng minh phản chứng và chứng minh loại trừ)
5/ Phép CM đúng đắn phải tuân theo các quy tắc lôgic sau:
1) Luận đề và nhất là luận cứ phải được phát biểu rõ ràng, minh bạch, không có mâu thuẫn lôgic hình thức.
2) Không được phép đánh tráo luận đề trong quá trình luận chứng.
3) Các luận cứ không được gây mâu thuẫn lôgic hình thức với nhau, không mâu thuẫn lôgic hình thức với những tri thức chân thực đã biết.
4) Luận cứ phải có lí do đầy đủ.
5) Luận cứ không là hệ quả của luận đề, vì nếu là hệ quả thì sẽ vi phạm quy tắc lôgic trong CM.
6) Quá trình luận chứng phải tuân theo các quy luật và quy tắc lôgic.
7) Phép CM phải vừa đủ, nếu quá mức thì sẽ mắc lỗi là CM điều không có trong nội dung của luận đề.
B. BÁC BỎ:
1. Định nghĩa: Bác bỏ (phản bác, phủ bác) là thao tác lôgic ngược lại với CM, nghĩa là nhằm xác định tính giả dối hay tính không có căn cứ của một luận điểm nào đó.
2. Kết cấu của bác bỏ:
+ Luận đề của bác bỏ: Là luận điểm mà chúng ta cần phải xác định tính giả dối của nó.
+ Luận cứ của bác bỏ: Là các căn cứ, lý do chân thực có quan hệ với luận đề bác bỏ và sử dụng để xác định tính giả dối của luận đề bác bỏ
+ Luận chứng của bác bỏ: Là cách thức, những phương pháp cùng các quy luật, quy tắc được sử dụng trong quá trình liên kết các luận cứ bác bỏ lại với nhau để chứng minh tính giả dối của luận đề bác bỏ
3. Các loại bác bỏ:
+ Bác bỏ luận đề: Tức là xác định luận đề nào đó là giả dối hay không chính xác
+ Bác bỏ luận cứ: Tức là xác định tính không chân thực, không phù hợp và không đầy đủ của luận cứ.
+ Bác bỏ luận chứng: chỉ ra mối liên hệ không logic giữa luận cứ và luận đề.
C. NGỤY BIỆN:
* Định nghĩa: Là những sai lầm cố ý, có chủ định nhằm đánh tráo giá trị của tư tưởng trong lập luận.
D. GIẢ THUYẾT:
1. Định nghĩa: Giả thuyết là những giả định có căn cứ khoa học về nguyên nhân, về mối quan hệ có tính quy luật của sự vật hiện tượng và những chứng minh cho những giả định đó.
2. Các loại giả thuyết:
+ Giả thuyết riêng: Là giả thuyết có căn cứ khoa học về ngồn gốc, nguyên nhân, quy luật, sự vận động và phát triển của một đối tượng riêng biệt hay một số đói tượng trong một lớp xác định
+ Giả thuyết chung: Là giả thuyết có căn cứ khoa học về ngồn gốc, nguyên nhân, quy luật, sự vận động và phát triển của một lớp đối tượng xác định
Bạn đang đọc truyện trên: Truyen247.Pro