Đây thôn Vĩ Dạ

Hàn Mặc Tử

Raxungamzatop đã từng nói:

Khi ta còn trẻ thơ là người mẹ

Ta lớn lên rồi thơ là bạn là người yêu

Săn sóc tuổi già thơ là con gái

Lúc chết đi rồi kỉ niệm hóa lưu thơ

Cuộc đời con người sẽ như thế nào nếu thiếu đi thơ ca nghệ thuật? Đến với thơ ca, tâm hồn con người được thanh lọc. Đến với thơ ca là đến với thế giới của cái đẹp. Vì vậy mỗi người yêu thơ từ trong tiềm thức của mình làm sao không nhớ không yêu bài thơ :”Đây thôn vĩ dạ” của nhà thơ Hàn Mặc Tử. Bài thơ này gắn liền với tên tuổi Hàn Mặc Tử,đưa nhà thơ có một bị trí vững chắc trên thi đàn thơ mới. “ Đây thôn vĩ dạ” là một vùng nước non thanh tú, cảnh tinh khiết tinh khôi, con người thực thà nhân hậu, tình cảm của người làm thơ ấm áp trong trẻo nhưng cũng thoáng một chút cô đơn. Tất cả nội dung này được kết tinh ngay trong đoạn thơ đầu tiên cũng là trích đoạn bình giảng:

Sao anh không về chơi thôn Vĩ?

Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên,

Vườn ai mướt quá xanh như ngọc

Lá trúc che ngang mặt chữ điền

Mỗi một bài thơ hay thường tác động đầu tiên đến người đọc là âm điệu. Khi nội dung của nó ta còn chưa rõ thì âm điệu của bài thơ đã xâm nhập hồn ta từ bao giờ rồi. Đến với Vĩ Dạ Thôn của Hàn Mặc Tử, mặc dù cảnh tinh khiết tinh khôi nhưng ẩn qua từng chữ từng câu là âm điệu thơ buồn phù hợp với tâm trạng của Hàn Mặc Tử khi viết bài thơ này. Câu thơ đầu tiên trong bài thơ:”Đây thôn Vĩ Dạ” là một câu hỏi nghi vấn:

Sao anh không về chơi thôn vĩ

Thế nhưng câu hỏi này chứa đựng nhiều sắc thái. Nó có thể là một câu hỏi, một lời trách móc, lời mời mọc vì :” Thơ hay ý tại ngôn ngoại, lời ít ý nhiều” một câu thơ hiểu theo nhiều dư vang khác nhau. Có nhiều người đã vội cho rằng đây là câu hỏi của Hoàng Cúc gửi cho Hàn Mặc Tử trong một tấm bưu thiếp. Vẫn biết rằng :” Đây thôn vĩ dạ” là câu chuyện tình của Hàn Mặc Tử giành cho Hoàng Cúc nhưng ai đã từng theo sát nghiệp thơ của Hàn Mặc Tử thì dễ dàng nhận thấy bức bưu thiếp Hoàng Cúc gửi cho Hàn Mặc Tử không hề có câu hỏi nào như thế này cả. Có nhiều người căn cứ vào địa điểm mời là thôn Vĩ để khẳng định phải chăng đây là lời của một cô gái thôn Vĩ nào đó. Hiểu như vậy cũng không chính xác. Cần phải khẳng định, bài thơ Đây thôn vĩ dạ ra đời đã cách đây đã hơn 70 năm , lớp bụi thời gian có thể phủ mờ lên biết bao sự kiện và vấn đề nhưng càng đi vào lớp bụi thời gian ấy, Đây thôn vĩ dạ cứ ở trọ mãi trong tâm hồn người yêu thơ, đó là hành trang tinh thần của mỗi chúng ta. Điều đấy đủ để thấy đây là những vần thơ hay nên người nghệ sĩ phải xây dựng trên cặp phàm trù chung và riêng, nó vừa khái quát lại vừa cụ thể vì vậy người yêu thơ không nên truy nguyên câu thơ này theo nghĩa riêng mà vi phạm nghĩa khái quát. Đây rất có thể là Hàn Mặc Tử đã tự phân thân mình để an ủi lòng mình, vỗ về lòng mình về với chốn cũ người xưa , về chốn nước non thanh tú. Câu thơ này gồm 7 âm tiết, sức nặng của câu thơ đổ dồn vào 2 chữ :”không về” . Ở đây phải là không về chứ không phải là chưa về. Nhà thơ không thể về thôn Vĩ được nữa vì trong người ông đang mắc 1 căn bệnh nặng- Đó là căn bệnh phong , phải cách ly với mọi người, cách ly với trần thế. Vĩ dạ thôn lại là nơi chốn cũ người xưa của Hàn Mặc Tử, nơi ấy có tình yêu 1 phía, có dòng sông 1 bờ, phía bờ lại xuất phát từ nhà thơ Hàn Mặc Tử:

Có một dòng sông mang tên em,

Dòng sông anh tự đặt

Xin mùa thu chiếc lá làm thuyền.

Có một dòng sông trôi vào lãng quên,

Nước trong như nước mắt

Điều chưa đến mà sao thấy mất?

Có một dòng sông chỉ có một bờ,

Phía bờ kia quay mặt.

Dòng sông anh không qua được bao giờ...

Thì ở đây là “Sao anh không về chơi thôn vĩ” Yêu mảnh đất con người nơi thôn Vĩ là vậy, Hàn Mặc Tử không thể về thôn vĩ được nữa, giờ đây nhà thơ chỉ có thể về bằng dòng suối tâm hồn của mình. Ngược dòng suối tâm hồn, nhà thơ đã về tới mảnh đất thôn Vĩ và nhà thơ đã vẽ lên 1 bức tranh thôn Vĩ hiện lên rất đẹp. Trong bức tranh này, người yêu thơ bắt gặp một màu nắng rất đặc biệt, đó là nắng hàng cau:

Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên

Câu thơ gồm 7 âm tiết được chia làm 2 vế, cả 2 vế này tác giả đều nhấn mạnh vào từ nắng.Vế thứ 2 “nắng mới lên” là bổ ngữ cho vế thứ 1 “nắng hàng cau”.Như vậy , nội dung chính của câu thơ này chính là hình ảnh nắng hàng cau. Thơ mới thường đem đến cho người yêu thơ trên tao đàn văn chương những cấu tứ mới, những thi kiệu mới khác hoàn toàn với thơ cổ trung đại mà Tản Đà phải thốt lên rằng :”nếu ko phá cách vứt điều luật, khó cho thiên hạ đến bao giờ”. Đến với thơ mới ta bắt gặp rất nhiều màu nắng mới, nắng lạ. Đó là nắng hoàng hôn trong bài thơ Tràng Giang của Huy Cận, là màu nắng chia ly trong Tống biệt hành của Thâm Tâm:

Đưa người ta không đưa sang sông,

Sao có tiếng sóng ở trong lòng?

Bóng chiều không thắm, không vàng vọt,

Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?

Ta còn bắt gặp hình ảnh nắng ửng trong thơ của nhà thơ Hàn Mặc Tử :

Trong làn nắng ửng: khói mơ tan,

Đôi mái nhà tranh lấm tấm vàng

Là nắng chang chang trong “mùa xuân chín”:

Chị ấy, năm nay còn gánh thóc,

Dọc bờ sông trắng nắng chang chang?

Ta còn bắt gặp hình ảnh nắng chợ chiều trong bài Thơ Duyên của Xuân Diệu:

Con đường nho nhỏ gió xiêu xiêu,

Lả lả cành hoang nắng trở chiều.

Thì ở đây Hàn Mặc Tử lại góp vào thi đàn thơ mới đó là nắng hàng cau. Nhìn vào khu vườn thôn Vĩ kia có lẽ cau là cây cao hơn cả. Vì là cây cao nên nó được tắm gội sạch sẽ dưới sương đêm, sáng ra từng tàu lá cau đều được gột rửa sạch sẽ , ta có cảm giác cả khu vườn thôn Vĩ như vừa được hồi sinh trong đêm vậy. Cũng vì là cây cao nên nó là cây đầu tiên được đón những ánh nắng đầu tiên của một ngày:”nắng mới lên”. Vì vậy nắng hàng cau ở đây là 1 thứ nắng tinh khiết tinh khôi, nắng buổi sớm long lanh trên lá ướt nó làm cho khu vườn trở nên kiều diễm cao sang hơn. Điều quan trọng ấy là vì câu thơ này đã tác động vào trong trí tưởng tượng của bạn đọc , nó khơi dậy sự khám phá , tìm tòi trong tâm hồn của người yêu thơ. Là 1 cây cao, thân vươn thẳng , mỏng manh lại chia thành nhiều đốt đều nhau cau chẳng khác nào như những chiếc thước khổng lồ mà thiên nhiên ban tặng dựng trịnh trọng trong mảnh vườn thôn Vĩ dùng để đo mực nắng. Nắng buổi sớm rớt xuống từng tàu lá cau chiếu xuống từng đầy vườn cho từng đốt từng đốt một cho đến khi nắng tràn đầy vườn thì nó biến cả 1 khu vườn xanh kia trở thành 1 viên ngọc xanh. Đó là sự mời gọi của câu thơ thứ 3 :

Vườn ai mướt quá xanh như ngọc

Câu thơ này so với 3 câu thơ còn lại thì nó gây cho người đọc một ấn tượng mạnh. Đầu tiên là chữ mướt và chữ ngọc . Ở đây phải là chữ mướt chứ không thể là chữ mượt. Chữ mướt trong câu thơ này miêu tả sức sống của khu vườn thôn Vĩ . Khu vườn ấy hiện ra trong bức tranh này với hình ảnh của một khu vườn non tơ đến mỡ màng căng tràn sức sống. Gờ đây toàn bộ hình ảnh khu vườn này lại được so sánh như một viên ngọc xanh . Vẫn biết nghệ thuật chỉ là nên câu thơ, còn trái tim là nghệ sĩ, tuy nhiên việc thể hiện tiếng nói của trái tim thì lại vô cùng quan trọng. Nói như Bạch Cư Dị:” lời là gốc, ý là cành , thanh là hoa , nghĩa là quả”, thơ ca là nghệ thuật của ngôn từ. Chính nghệ thuật làm cho thơ ca trở thành lĩnh vực của sự độc đáo. Rõ ràng Đây thôn vĩ dạ là 1 sự độc đáo của Hàn Mặc Tử, là 1 sự độc đáo của phong trào thơ mới(32-45). Sự độc đáo ấy có bởi nghệ thuật so sánh vô cùng quen thuộc với cách dùng từ vô cùng chính xác. Giờ đây Hàn Mặc Tử so sánh cả 1 khu vườn xanh kia là một viên ngọc xanh. Nghệ thuật so sánh này làm cho khu vườn thôn Vĩ vốn bình dị quê kiểng bỗng cao sang hẳn lên vì ngọc vừa có màu lại vừa có ánh, nó lan tỏa ra màu xanh rồi nó ánh lên sắc xanh. Nói đến vẻ đẹp ngôn từ của câu thơ này ta không thể bỏ qua được từ ai và từ quá. Hai từ này không gây được ấn tượng mạnh như chữ mướt và chữ ngọc nhưng ở đây nó cũng là một dụng ý nghệ thuật của nhà thơ. Đầu tiên là chữ quá. Quá ở đây là 1 phó từ chỉ mức độ, nó tương đương với chữ rất và chữ lắm nhưng ở đây phải là từ quá. Nêu người tinh tương tiếng việt nếu đặt 3 từ trên bên cạnh nhau thì từ quá thể hiện 1 cái tông thời gian ngỡ ngàng hơn, bất ngờ hơn. Người làm thơ không thể kìm nén được xúc cảm của mình vế sức sống tươi tốt của khu vườn để từ trong sâu thẳm tâm hồn mình Hàn Mặc Tử bật lên như một tiếng kêu khẽ:” Vườn ai mướt quá” Vì vậy, chữ quá ở đây đạt đến độ chính xác trong văn chương. Nhân đây ta nhắc qua tính chính xác trong văn học. Khác với toán học và các ngành khoa học khác, tính chính xác được thể hiện qua định luật, định lý, tiên đề, hệ quả , trong văn chương tính chính xác phải được thể hiện thông qua ngôn từ. Ngôn từ nhằm mô tả đúng tình, đúng cảnh , đúng người. Có được từ chính xác như thế này người nghệ sĩ phải lao động cực nhọc trên trang viết, phải sẵn sàng “uống nước lã gặm bánh mì để lao động trên trang viết” nói như Nam Cao. Còn Tố Hữu nói:”Nhà thơ phải là con ong hút nhụy từ những bông hoa của cuộc đời , nếu không có sự cần mẫn của con ong thì hoa không thể thành mật ngọt”. Copxki đã từng nói:” Lấy một gang phải mất hàng trăm lao lực, lấy một chữ phải mất hàng tấn quặng ngôn từ “, chữ quá trong câu thơ này đạt đến trình độ ấy. Còn chữ ai ở đây là một đại từ phiếm chỉ. Nếu chỉ có một mình chữ ai trong câu thơ này thì người yêu thơ không cần phải bàn đến nhưng ta đặt đoạn thơ bình giảng trong logic của bài thơ Đây thôn vĩ dạ, bài thơ gồm 3 khổ xinh xắn, 3 khổ thơ này đã 4 lần Hàn Mặc Tử nhắc đến đại từ ai :” Vườn ai mướt quá xanh như ngọc”, “Thuyền ai đậu bến sông trăng đó” .”ai biết tình ai có đậm đà”. Điều này chứng tỏ rằng chữ ai ở đây lại là dụng ý rất riêng của Hàn Mặc Tử. Đầu tiên. Sự xuất hiện của đại từ ai làm chư khu vườn thôn Vĩ trở nên không xác định, khi nó đã không xác định thì nó sẽ làm sáng rõ hơn câu hỏi nghi vấn ban đầu. Đó không phải là lời của 1 ai đó mời Hàn Mặc Tử mà là sự phân thân của chính nhà thơ để an ủi lòng mình, vỗ về lòng mình về với chốn nước non thanh tú, về chốn cũ người xưa. Hơn nữa chữ ai ở đây, nhìn rộng ra nó thể hiện nỗi đau rất riêng của Hàn Mặc Tử. Một người yêu thiên nhiên mảnh đất trần gian là thế nhưng giờ đây lại có nguy cơ phải chia lìa trần thế bởi khi viết bởi khi viết bài thơ này, Hàn Mặc Tử đang mắc 1 căn bệnh nặng, vì vậy tất cả mảnh đất trần gian này thuộc về “ai” chứ không phải thuộc về Hàn Mặc Tử. Như vậy, Đây thôn vĩ dạ một mặt thể hiện nỗi đau của một thời thơ mới :

Lũ chúng ta đầu thai nhầm thế kỉ

Cả một đời u uất bơ vơ

Thì nó còn thể hiện một nỗi đau rất riêng của Hàn Mặc Tử mà có lần ông thốt lên rằng:

Trời hỡi bao giờ tôi chết đi

Bao giờ cho hết được yêu vì

Như vậy câu thơ thứ 3 đã thể hiện rõ tiếng lòng của nhà thơ Hàn Mặc Tử

Nếu 3 câu thơ trên tác giả vẽ lên bức tranh thôn Vĩ với cái nhìn bao quát toàn cảnh khu vườn. Nhìn lên trên có nắng hàng cau, nắng mới lên nhìn xuống dưới là cả một khu vườn xanh như một viên ngọc xanh, tất cả cái nhìn bao quát ấy giờ đây được thu vào để đặc tả một chi tiết đó là khuôn mặt vuông chữ điền ẩn hiện thấp thoáng sau cành lá trúc:

Lá trúc chen ngang mặt chữ điền

So với câu thơ đầu tiên thì câu thơ này cũng gây nhiều tranh cãi. Họ tranh cãi về khuôn mặt vuông chữ điền thấp thoáng sau cành lá trúc kia là khuôn mặt của chàng trai hay của cô gái. Lại có ý kiến cho rằng đó là ô cửa ở thôn Vĩ, cũng có ý kiến cho rằng đó là thửa ruộng của thôn Vĩ bởi Vĩ dạ thôn là một vùng nằm ở ngoại ô thành phố Huế. Các ý kiến tranh cãi nhau cho đến giờ vẫn chưa được giải quyết, chưa được thống nhất, và chúng ta cần phải khẳng định đây là vần thơ hay . vì vậy ta không nên truy nguyên khuôn mặt vuông chữ điền theo một nghĩa riêng nào mà vi phạm vào nghĩa chung , nghĩa khai quát.Chúng ta nên quan tâm đến khuôn mặt chữ điềnHàn Mặc Tử đưa ra ở đây đó là khuôn mặt thức thà nhân hậu. Viết đến đây ta nhớ đến câu ca dao Huế :

Mặt em vuông tựa chữ điền

Da em thì trắng áo em mặc ngoài

Lòng em có đất có trời

Có câu nhân nghĩa có lời thủy chung

Cảnh Huế tinh khiết tinh khôi, người Huế thực thà nhân hậu. Đó chẳng phài là lời mời mọc những đứa con xa trở về với chốn cũ người xưa, trở về chốn nước non thanh tú hay sao? Vậy mà ở đây vẫn là :” sao anh ko về chơi thôn Vĩ”. Rõ ràng với 4 câu thơ, nhà thơ Hàn Mặc Tử đã vẽ lên cảnh xứ Huế hiện lên rất đẹp, tinh khiết tinh khôi, lãn mạn trữ tình. Chẳng thế mà ta thấy vang vang đâu đây những lời ca của Trương Tuyết Mai với những câu hất:

Đã đôi lần đến với Huế mộng mơ

Tôi ôm ấp một tình yêu dịu ngọt

Vẻ đẹp Huế chẳng nơi nào có được

Nét dịu dàng pha lẫn chút trầm tư

Tất cả vẻ đẹp trầm tư tinh khôi ấy được khắc họa ở 4 câu đầu trong bài thơ đây thôn Vĩ Dạ của Hàn Mặc Tử. Với 4 câu thơ này, Hàn Mặc Tử sẽ còn tồn tại mãi trong trái tim của mỗi người yêu thơ trong bao thế hệ, đúng như Chế Lan Viên đã quả quyết rằng :” Tôi xin hứa hẹn với các người rằng, mai sau, những cái tầm thường, mực thước kia sẽ biến tan đi, và còn lại của cái thời kỳ này, chút gì đáng kể đó là Hàn Mạc Tử”.