Nam Dao

¥t TrÝi

LÜI NGÎ

QuÑc gia nào cing có LËch Sí. ChÉ kà ra nhïng bi¿n Ùng và sñ cÑ, lo¡i chính sí biên niên ¡n thu§n ghi l¡i lËch sí ch¿t. Chính sí l¡i ch³ng ph£i lúc nào cing °ãc ghi nh­n khách quan. Nhïng bi¿n cÑ th°Ýng °ãc tô v½ theo nhïng quan iÃm th¿ quyÁn °¡ng ¡i mÙt khi có lãi. Và ng°ãc l¡i, bË lÝ i mÙt khi b¥t lãi. Nó th°Ýng bËt ít nh¥t là mÙt trong hai con m¯t ta l¡i.

Ngoài dòng chính sí, còn có ph§n lËch sí hình thành qua trí t°ßng t°ãng, óc phán oán, và cao h¡n là sñ c£m nh­n të quá khé nhïng v¥n Á cça con ng°Ýi và xã hÙi hiÇn v«n tÓn t¡i. Þ ây, bi¿n cÑ lËch sí trß thành Ñi t°ãng em soi d°Ûi lng kính chç quan, nhào n·n l¡i à rÓi, qua ngòi bút ng°Ýi vi¿t, thành tiÃu thuy¿t dã sí. HiÃu nh° v­y, không ai phç nh­n °ãc ph§n trách nhiÇm cça nhïng tiÃu thuy¿t dã sí. Soi rÍi vào nhïng v¥n Á nhân qu§n xã hÙi và thân ph­n con ng°Ýi trong quá khé là mÙt cách i tìm sñ sÑng tàng ©n trong lËch sí. LËch sí ó là lËch sí sÑng. Nó t¡o °ãc kh£ nng nhìn vào t°¡ng lai d°Ûi mÙt góc Ù có ý théc.

¤T TRÜI, tiÃu thuy¿t dã sí, dñng l¡i thÝi Minh thuÙc vào th¿ kyS XV. MÍi nhân v­t, có hay không có th­t trong chính sí, Áu là nhân v­t tiÃu thuy¿t. ó là cách tác gi£ Ñi tho¡i vÛi lËch sí. Và mÝi gÍi Ùc gi£ nhìn l¡i lËch sí vÛi mình.

Ph§n I, ¤T CAO, tr£i theo chiÁu dài hai m°¡i nm x°¡ng máu cça con dân ¡i ViÇt giành l¡i Ùc l­p. Ph§n II, TRÜI TH¤P, là m°Ýi nm §u cça nhà H­u Lê, k¿t thúc vÛi Vå Án V°Ýn V£i và cái ch¿t bi th£m cça NguyÅn Trãi, mÙt con ng°Ýi mang kích th°Ûc lÛn nh¥t cça thÝi ¡i b¥y giÝ.

Nh° mÙt nghÇ s), NguyÅn Trãi ã à l¡i QuÑc Âm thi t­p, xí dång linh Ùng cái vÑn phong phú dân gian là ca dao, tåc ngï trong thi ca. VÛi sách l°ãc Tâm công, NguyÅn Trãi có l½ là nhà quân sñ nhân ¡o nh¥t trong lËch sí chi¿n tranh cça nhân lo¡i. Ông là ng°Ýi k¿t hãp °ãc cây bút và thanh g°¡m à chi¿n th¯ng oàn quân viÅn chinh nhà Minh r¯p tâm ©y ¡i ViÇt ng°ãc vÁ thÝi châu huyÇn Giao ChÉ. G°¡m c§n, nh°ng chính cây bút, lúc céng lúc mÁm, mÛi có kh£ nng mang l¡i hòa bình vÛi mÙt sÑ l°ãng máu x°¡ng tÑi thiÃu. Chi¿n th¯ng nh°ng v«n giï °ãc séc dân là iÃm chói lÍi cça cuÙc chi¿n giành Ùc l­p g§n sáu th¿ kyS tr°Ûc, mÙt kinh nghiÇm lËch sí mà cho ¿n nay ng°Ýi ¡i ViÇt không thñc sñ rút tÉa °ãc.

"024Ð ô1úöúöîöìöU hUCJ aJ hU

hU0J"24ò1ô1öí䧟 dhgdU<kd$$IfT "<Ö öÌ6ÖÿÖÿÖÿÖÿ3Ö4ÖaöŠT $$Ifa$ $$Ifa$ $$Ifa$ô1ý ThÝi NguyÅn Trãi, d«u có giï °ãc séc dân, nh°ng rút cåc nhà H­u Lê ph£i dña d«m vào mô hình phong ki¿n TÑng Nho. Sau khi giành °ãc Ùc l­p, xã hÙi ¡i ViÇt xo¡c chân giïa giá g°¡m, tháp bút và chi¿c ngai quyÁn lñc. ám công th§n, sÑ ông là võ t°Ûng gÑc M°Ýng, chÉ bi¿t c¥u xé tranh giành lãi lÙc. ám nho s), ph§n lÛn theo uôi quyÁn lñc, th°Ýng chï ngh)a còn lÕn nhÕn ch°a tiêu hóa, nh¯m m¯t b¯t ch°Ûc mô hình tÕ chéc chính trË Trung Hoa.

Th¯ng mÙt cuÙc chi¿n giành Ùc l­p không ph£i chÉ có g°¡m giáo súng ¡n uÕi gi·c.Th¯ng, tÑi thiÃu là giï °ãc vn hi¿n, gÍi rÙng ra là vn hóa.Th¯ng lÛn, là phát triÃn vn hóa cça mình. Giành °ãc Ùc l­p mà dân kiÇt séc thì xã hÙi rã ra à buông th£ vào nhïng mô théc r­p khuôn. CuÙc chi¿n giành Ùc l­p thÝi Minh thuÙc chÉ t¡o l¡i mÙt guÓng máy quan nha b£n Ëa.Th¿ thì Ùc l­p à v­y ° ? Ta th¯ng hay b¡i ? Và t¡i sao ? Trong b£n tuyên ngôn Ùc l­p §u cça dân ¡i ViÇt, NguyÅn Trãi ã kh³ng Ënh Cõi bÝ sông núi d«u riêng, phong tåc b¯c nam cing khác. Vn hóa tôi luyÇn qua Ýi sÑng k¿t tinh thành phong tåc. Phong tåc, nói cho cùng, là cách làm ng°Ýi. Làm ng°Ýi cùng nhau. Làm ng°Ýi vÛi nhau. Làm ng°Ýi tr°Ûc t°¡ng lai. D) nhiên, làm ng°Ýi vÛi c£ quá khé lËch sí. NguyÅn Trãi hiÃu iÁu ó, và tâm nguyÇn có l½ còn h¡n chúng ta ß thÝi ¡i này.

NguyÅn Trãi - nhà vn hóa l×i l¡c, nhà quân sñ, chính trË và t° t°ßng kiÇt xu¥t - là mÙt khÑi cô ¡n khÕng lÓ lëng lïng trôi giïa ngân hà nh° mÙt hành tinh mang tên tai °¡ng. MÙt khÑi cô ¡n, nh°ng Óng thÝi vÛi mÙt t¥m lòng nhân ái v) ¡i và mÙt t§m nhìn mà sáu trm nm sau, h­u bÑi cça ông - là chúng ta - ch°a ch¯c có nÕi. NguyÅn Trãi th°Ýng dùng khái niÇm th¿ thÝi trong l½ tu§n hoàn. ¡i ViÇt x°a, và ViÇt Nam bây giÝ, cing ß trong l½ ó. Cùng t¯c bi¿n, bi¿n t¯c thông ?

Sáu trm nm sau NguyÅn Trãi, thêm mÙt cuÙc chi¿n tranh giành Ùc l­p, và lËch sí g§n nh° l­p l¡i. Xã hÙi chúng ta b¡ v¡ tr°Ûc ý théc hÇ cho ¿n nay chÉ thu§n i b¯t ch°Ûc r­p khuôn, mang mô hình ngo¡i lai áp ·t lên tình tñ dân tÙc, ngåy trang thñc t¿ mÙt xã hÙi l¡c h­u phong ki¿n.

HiÇn nay, ó là v¥n Á sÑng còn cça mÙt nÁn vn hóa. N¿u vn hóa tiêu vong, chúng ta s½ là nhïng éa con r¡i cça tình cÝ trong quá khé. Và là nhïng k» v¥t v°ßng trên con °Ýng vào t°¡ng lai.

Nam Dao