I.Quan niem nghe thuat cua B.Pastrnak

Voi tai nang kiet xuat, von song, von van hoa phong phu. B. Pasternak da tao ra sac dieu tham mi rieng, mot ca tinh sang tao doc dao tong nen van hoc Xo viet. Dau an dac sac nay trong nghe thuat, truoc het bat nguon tu tu tuong sang tao nghe thuat cua nha van.

Moi mot nha co mot quan niem nghe thuat ve con nguoi va the gioi, do la cach nhin, cach cam nhan, danh gia con nguoi, cuoc song theo mot quan niem xa hoi, tham mi nao do, theo yeu cau cua cai dep, cua li tuong tham mi.

Tim hieu con nguoi va tac pham cua B. Pastenak o goc do quan niem nghe thuat chung ta thay noi len nhung diem sau day

II.1. Tho ca bat nguon tu cuoc song, nghe thuat gan bo voi su thu cam cuoc song.

B. Pasternak  da ke thua tuyen thong cac nha mi hoc co dien Nga the ki XIX nhu Bielinski, Secnusevski, Doboliubov,…ong tro lai nguyen li mi hoc cua Secnusepski: “cai dep la cuoc song”, cai dep nay sinh tu cuoc song hien thuc: “Nghe thuat bat nguon khong phai tu tu tuong khong thoa man tu con nguoi doi voi cai dep trong thuc te, ma bat nguon tu hien thuc cuoc song truoc het la doi song con nguoi” B. Pastenak da nhan thuc no lam cho nguyen li ay tro thanh mot bo phan trong quan niem nghe thuat cua minh.

ong quan niem nghe thuat phai thuan khiet, chan that “o dau co cuoc song o do co tho ca” (Bielinski), chinh doi song la  coi nguon cua tho ca, nha tho da cam nhan va bieu hien no, tao nen trong tho ca su toan ven, cu the, sinh dong, truyen dat duoc tinh cam, y chi cung nhu moi lien he cua vu tru xung quanh minh. ong da tung noi: “Nguoi ta co khuynh huong tin rang, nghe thuat giong nhu mot cai gieng nuoc trong khi thuc ra no la bot bien. Ho quyet dinh nghe thuat phai lam cho nuoc ban tung toe ra trong khi chinh no phai tu tat can, tu lam cho bao hoa. Ho tuong tuong la nghe thuat co the chi con la nhung phuong cach bieu hien trong khi no duoc tao nen bang nhung co quan cua tri nang luon luon dai dien trong nguoi quan sat, nghe thuat phai de cam thu va phai nhin voi su thuan khiet va chan that, the ma thoi dai bay gio no chi lam quen voi su hoa trang va lo khan dai san khau va hien ra man anh”.

ong de cao cam xuc ban dau va su rung dong truoc cai moi. ong thich cai nhin tuoi mat cua buoi som mai: “Toi thuc day xung quanh toi cai gi cung noi” trong bieu hien muon hinh muon ve cua cuoc song hang ngay, nguoi nghe si luon luon nhin cuoc song voi cam xuc moi. Tieu thuyet tru tinh Bac si Jhivago la mot tac pham tieu bieu nhat cho cai nhin tuoi tan cua nha van doi voi cuoc song. Doi song, the gioi tinh than cua Jhivago gan lien voi the gioi xung quanh. Chang luon song trong trang thai tuoi mat cua cuoc song, Jhivago den mien Uatin trong noi niem co don tuyet vong nhat nhung khi nhin van vat, the gioi xung quanh minh giua mien dat la, cam xuc cua chang dang trao va chang suy ngam mien man: “Ngoai troi dang la buoi chieu xuan, khong khi duoc danh dau bang cac am thanh. Nhung giong noi cua bay tre dang choi dua, tan mac o nhung dia diem xa gan khac nhau, tua nhu muon chung to rang khong gian dang tran ngap su song. Va cai phuong xa nay la nuocNga – nguoi me, nguoi tuan giao, ke uong nganh, ke dien ro lung danh bon bien nam chau khong gi so sanh noi, muon van dang yeu cua chang, no cu dua gion bay ra nhung tro tinh quai mai mai ki vi va bi tham, ma nguoi ta khong bao gio co the tien lieu noi. oi! Ton tai moi ngot ngao lam sao”.

“oi! Song tren doi va yeu doi moi ngot ngao lam sao, oi! Luon luon ta cu muon noi loi cam on chinh cuoc song, chinh su ton tai, muon noi thang dieu do vao mat no” Do chinh la loi cua B. Pasternak va cung chinh la loi cua Jhivago doi voi tinh yeu cuoc song cung nhu doi voi tinh yeu cua nuoc Nga.

Voi thien nhien, trong cac tac pham cua ong, thien nhien hien len het suc sinh dong va hap dan, tiem an mot suc song manh liet. Dac biet trong tho, nhung van tho dat dao suc song, co mot su hap thu manh me doi voi nguoi doc. Bai tho “Mua xuan da tro lai” la mot bai tho tieu bieu cho phong cach cua ong. Tac gia mieu ta canh vat nhu toa ra su khoe manh va tuoi mat la lung:

Toi da nghe o dau roi nhi

Nhung doan roi nguoi ta noi nam truoc?

A! Hom nay toi nghi lan nua

Lan nua con suoi lai chay ra khoi khom cay trong dem

Lan nua nhu vao nhung thang nam da qua

Suc nuoc cua coi xay tran bo

Va da nem tra lai nhung cuc bang

Day that ra la mot dieu than dieu moi

Nhu ngay xua, mua xuan mot lan nua da tro lai

Dieu than dieu la the do

B. Pasternak da dua chung ta den voi cai nhin moi ve nghe thuat: Nghe thuat bat nguon tu trong long thien nhien, chinh doi song la coi nguon, nguoi nghe si luon luon nhin cuoc song trong su van dong va tuoi mat cua chung. Trong cach viet va cai nhin  duoc nhu vay la do su tuoi mat cua cai nhin va su moi me trong phong cach cua nha van.

II.2.   Nghe thuat la co quan truc giac, nha tho la nhan chung, nguoi song hanh cung lich su

Trong qua trinh sang tao nghe thuat, nguoi nghe si luon luon co cach tiep can rieng doi voi doi song. Moi mot nha van co mot ca tinh sang tao rieng do ban chat cua nguoi nghe si qui dinh. Doi voi B. Pasternak nghe thuat la co quan truc giac, nghe si la nhan chung nhay cam va cham chu, khong phai la nguoi tham gia tich cuc vao cac su kien lich su. Nha tho Erenburg nguoi ban cung thoi danh gia ve ong: “B.Pasternak qua khong song cho ban than minh bao gio, vi anh chua bao gio la con nguoi ich ki, nhung anh chi biet song cho ban than con nguoi anh, voi chinh anh va bang tat ca tam hon anh”, con doi voi Maiacovki thi “B. Pasternak va toi song trong mot ngoi nha nhung khong o cung phong”

Doi voi B. Pasternak, tho ca la co quan truc giac, tu no co nhung no luc thu nhan moi mau sac cua thien nhien song. Nhung cau tho dep nhat la nhung cau tho mieu ta thien nhien hay nhat, tho ca co nhung thuoc tinh phan nao tu nhien hon “do la tieng rit bi ngat quang kho khoc, do la tieng nut ne cua bang”. Su phan biet giua nha tho va nguoi lam chinh tri, ong da trinh bay ro trong mot bai viet truoc cach mang: “Chiec coc den” nha tho va nguoi anh hung, tru tinh va lich su, cai nhat thoi va cai vinh cuu,…no la nhung pham tru thuoc nhung loai khac nhau. Tuy nhien tac gia van danh cho tho quyen khong bi loi keo vao thuc tai va khong nhan trach nhiem: “Thuc hien lich su ngay mai ay”, nha van la nguoi song hanh cung lich su, la nhan chung doi voi cac su kien lich su ay. Huong tiep can doi song theo cach nhin rieng cua B. Pasternak lam cho sang tac cua ong khac voi cac nha van Xo Viet cung thoi nhu Gorki, Ostorovski, A. Tolstoi, Solokhov…Tac pham “Nguoi me” la mot sang tac tieu bieu cho quan niem nghe thuat cua Gorki. Paven Valasov cung nhu nguoi me Nhilovna la nhung nguoi giac ngo li tuong cong san, ho tham gia truc tiep vao nhung bien co xa hoi nham cai tao va thay doi no. Nha van de cho nhan vat cua minh hanh dong mot cach tich cuc, ho xa than vi li tuong, vi quyen loi giai cap, vi chan li.

Doi voi B. Pasternak ong tiep nhan su kien lich su nhu cac hien tuong tu nhien. ong cam nhan, nghe, thay nhung khong nhan thuc mot cach logic, tham chi khong muon nhan thuc. ong tiep nhan cuoc song va lich su nhu no dang ton tai. Tieu thuyet “Bac si Jhivago” la mot tac pham tieu bieu cho quan niem nghe thuat cua B. Pasternak, hinh tuong Jhivago the hien quan niem sang tac cua nha van. Moi tam tu tinh cam, uoc mo nha van deu goi tron qua nhan vat nay. Thai do cua Jhivago doi voi cach mang duoc bieu hien o trang thai tam li khong nhat quan, co su dao dong, hoai nghi tham chi thieu vang y chi, do la dac trung cua con nguoi Jhivago.

Trong nhung quan he cua minh voi lich su cung nhu quan he voi tat ca nhung hien tuong thien nhien, nha tho la “bot bien” cuon hut tat ca nhung gi bao quanh no chu khong phai la “chiec bua” tan nghien moi thu. “Bot bien” cuon hut tat ca nhung gi dac trung cua thoi dai minh nhung khong bao gio tro thanh bo phan cua doi song xa hoi, lich su voi muc do nhu no nam trong thien nhien. Nghia la trong cach trinh bay lich su cua ong, nguoi ta cam thay B. Pasternak co mot cai nhin moi, sang suot nhung do la su sang suot cua nguoi quan sat ghi chep ti mi nhung bien co, ong khong tham gia truc tiep vao cac bien co xa hoi. B. Pasternak noi rang “nghe thuat la gioi han tan cung cua mot thoi dai”. ong noi lien nhung sang tac nghe thuat voi nhung bien co lich su nhu la nhung hien tuong tuong dong tien hanh o nhung muc do khac nhau nhu the Lep Tolstoi di song song voi cuoc cach mang Nga the ki XIX. Cung giong nhu vay, B. Pasternak cho rang tap tho “Chi toi – Cuoc song” cua ong di song song voi cach mang, mac du trong do chang co van de gi la cach mang hay nhung dao lon xa hoi ma chi la nhung con bao hay nhung buoi mat troi moc, nhung bai tho phong canh cua ong va nhung phong canh thien nhien cua ong mang dau an lich su, chang han nhu: “Dau vet mot toan ki binh xung kich nam trong tuyet”, “Bau troi bai  cong”…Dau do ta van tim thay dau vet lich su trong sang tac cua B. Pasternak mac du nha van muon hay khong muon.

II.3. Su gap go giua cai nhat thoi va cai vinh cuu, su tham nhap cua thuc tai lich su vao vu tru thien nhien qua cai nhin cua B. Pasterna

B. Pasternak khong tham gia truc tiep vao cac bien co lich su nhung ong thich quan sat va ghi chep ti mi truoc nhung bien co du doi cua cach mang. Vi vay, trong sang tac cua ong ta van bat gap bong dang cua nhung bien co lich su. Doi voi nha tho, su tham nhap cua thuc tai lich su vao vu tru thien nhien la mot hien tuong tu nhien.

Trong thoi ki sang tac sau cach mang thang Muoi, nhung phong canh lich su cua B. Pasternak thay doi mau sac, doi khi chung con tro thanh tuong trung cho phong canh nuoc Nga va cach mang. Trong bai tho “Dien Kremlin duoi tuyet” 1918, tran bao tuyet o day trung hop voi su bung no cua cach mang tren nhung mien dat cua nuoc Nga menh mong. Nhung yeu to lich su, ngon gio cach mang duoc nhan thuc voi nhiet tinh cua ngoi but dieu luyen khi mieu ta ve thien nhien:

Dem vua qua dien Kremlin khong gi so sanh duoc

Cung dien ki la phu day bot

Trong nhung buom day giang cua biet bao mua dong

Da trut con gian cua minh len mua dong hom nay

Va cung dien hung vi phu day qua khu

Nhu nhung anh tuong cua mot vi ngon su

Mu quang xong len that khung khiep

Trong nhung gi con lai cua nam ay, khoang nam thu 1919

Nhung hinh anh ma B. Pasternak cho chung ta ve thoi ki soi dong ay  voi nhung con mua rao tay sach, nhung con giong va con bao tuyet deu co muc dich bieu hien tinh chat chung cua su dao lon cach mang. Trong  tho cua ong, thoi ki cach mang that kho ma sap xep vao mot de muc rieng viet ve cach mang. Chu de ay co mat khap noi. No hien dien nhung kho nhin thay, giong nhu cuoc gap go giua cai nhat thoi va cai vinh cuu, cuoc gap go xua nay van la noi ban tam cua nhieu nha nghe si lon.

Trong tac pham van xuoi tru tinh “Bac si Jhivago”, B. Pasternak da ket hop tai tinh giua thuc tai lich su va vu tru thien nhien cung nhu cai nhat thoi va vinh cuu. Dieu nay duoc the hien xuyen suot toan bo tac pham. Vu tru thien nhien va thuc tai lich su nhu hoa quyen trong tung nhan vat cua B. Pasternak, dac biet hoan hao nhat la hinh tuong Jhivago va Lara. Jhivago da suy nghi ve lich su nhu sau: “Chang lai nghi rang, chang hinh dung lich su cai duoc menh danh la tien trinh lich su hoan toan khac voi quan niem chung cua moi nguoi va lich su duoc ve ra truoc mat chang nhu doi song cua the gioi thao moc. Mua dong duoi tuyet, nhung cai canh trui la cua cay thong khang khiu va dang thuong nhu may soi long tren not ruoi cua mot cu gia. Mua xuan chi trong vai ngay, rung cay thay hinh doi dang vuon cao len tan may va nguoi ta co the an minh hay lac loi trong cai me cung ram rap cua no”.

Tinh yeu cua Jhivago la Lara la mot moi tinh li tuong, mot tinh yeu vinh hang. Thong qua moi tinh nay, B. Pasternak muon dua den mot quan niem ve tinh yeu va hanh phuc cua con nguoi trong thoi chien, bom lua. Nha van rut ra mot triet li nhan van cao ca: “Nhung khoanh khac, trong do hoi huong dam me xen lan vao su ton tai cua con nguoi tran tuc noi ho, nhu ngon gio vinh cuu, chinh la nhung giay phut ho linh nghiem va nhan biet nhung dieu luon luon moi me ve ban than minh va ve cuoc song”. Tinh yeu cua ho trai qua biet bao thang tram. Chien tranh da dua ho den gan nhau va chinh no la thu pham chia re tinh yeu cua hai nguoi. Nhung ngay thang hanh phuc nhat cua Lara va Jhivago la nhung ngay thang day bien dong nhat cua lich su. Moi khi nho lai, Lara cam thay hanh dien va hanh phuc vo ngan: “Nang cam thay dat dao hanh dien va an ui, cung nhu moi lan nang nho toi Jhivago va Lara hoac trong may khoang thoi gian ngan ngui chung song voi chang, cai hoi tho tu do, vo tu luon toat ra tu chang luc nay lai bao phu lay chang”.

Thong qua moi tinh giua Jhivago va Lara ta bat gap cai vinh cuu cua tinh yeu va cai nhat thoi cua cai bien co lich su. No dang xen vao nhau, lam cho tinh yeu cua ho tro nen mong manh hon va cung chinh vi vay ma no tro nen song mai voi thoi gian. Day cung chinh la cai nhin doc dao cua B. Pasternak. Co the noi, trong qua trinh sang tao, ong kien tri the nghiem quan niem rieng cua minh ve con nguoi, lich su va cuoc song. Dieu nay lam cho nha van co mot cai nhin moi ve thuc tai khach quan. Ta de nhan thay rang, trong tho tru tinh cung nhu trong van xuoi cua B. Pasternak, lich su luon chiu nhan mot tinh chat dac biet cua vu tru thien nhien va day cung la net doc dao cua B. Pasternak trong phong cach bieu hien nghe thuat cua minh.

II.4. Quan niem dao duc tham mi cua B. Pasternak 

B. Pasternak  gan bo voi nhung hien tuong dao  duc phat xuat tu nhung mien sau tham cua doi song va nha van the hien thuong la khong nhin thay duoc trong nhung bien co binh thuong cua cuoc song hang ngay. ong luon bi loi cuon boi mot doi song “hoa my cung khong phi thuong”. B. Pasternak phat bieu i nghi cua minh: “tat ca nhung gi duoc tan dung mot cach cham chi va hoa mi doi voi toi deu co ve thu yeu vo ich va doi khi con dang ngo ve mat dao duc”. Con nguoi mang nhung gia tri dao duc cao qui nhat la con nguoi an lanh, khiem ton, xa roi voi nhung ve trang le va su pho truong, moi nguoi song mot cuoc song noi tam sau sac trong cai “toi” an lanh de cho cuoc song tien len. The gioi thu nho, the gioi phong lon noi lien chat che va ca nhan co mot i nghia, mot gia tri tuyet doi khong phai voi tu cach la mot thuc the tach khoi doi song ma la hoa hop va lien ket voi no.

B. Pasternak thoi tre qua trung thanh voi nhung rung cam, cam xuc cho nen nhung sang tac dau tay thieu di chieu sau triet hoc. Nhung cang ve cuoi doi, tac pham cua ong cang tro nen gian di va gan gui voi cuoc song hang ngay. Tho ca B. Pasternak cang ve sau cang tro nen phong phu hon nho cach cam nhan doc dao tu nhung bien co ngay thuong va kha nang phat hien boi i nghia tuc thoi cua su vat, nhung sinh hoat va nhung tap quan lam thanh doi song hang ngay. Dieu nay gan voi quan niem dao duc tham mi ve sau, ong co tu tuong rieng cua minh: “nghe thuat chan chinh luon luon phuc vu cai gi cao hon chinh no, do la i nghia su song, su lon lao cua cuoc doi va gia tri vo bien cua con nguoi. No khong can den nhung dieu ao tuong, xa voi hay nhung loi tuyen bo hung hon, oai phong ma la su lon lao toat ra tu tinh tu nhien trong loi ke truyen, trong cach mieu ta, tu do nhay cam cua cai nhin va tu cam hung cua nha tho, la ke bi loi cuon va dam chim boi phep mau thuc tai, cai dang hien huu va su li la cua doi song the gioi xung quanh”.

Li tuong dao duc tham mi trong giai doan sang tac dau tay cua ong la danh cho “Tho ca – Bot bien”, nhung ve cuoi doi, nhan thuc tham mi cua B. Pasternak duoc nang cao hon: “Muc dich cua nghe thuat la su hi sinh ban than minh”. Khi tieu thuyet “Bac si Jhivago” hoan thanh thi B. Pasternak da i thuc tron ven, ong da hoan thanh so phan lich su cua minh.