Chuyện Kể Năm 2000

Bùi Ngọc Tấn

Đã mấy chục năm trôi qua kể từ ngày hắn được ra tù.

Người kể chuyện này lấy làm khó xử trong cách gọi hắn, trong cách đặt nhân xưng ngôi thứ ba cho hắn. Chả

lẽ gọi hắn là ông, là ông ấỵ Gọi một thằng tù như vậy sợ hơi khó nghẹ Hơn nữa chắc bạn đọc đã quen với từ

"hắn" trong suốt phần một.

Còn một lý do nữa: Cũng rất khó xác định tuổi tác của hắn. Người đoán hắn năm mươị Người bảo sáu mươị

Người nhìn mái tóc bạc và nét mặt nhăn nheo của hắn, cả quyết: Hắn không thể dưới sáu mươi nhăm tuổị

Vậy là hắn không có tuổi, như ông Lan không có tuổị

Cứ gọi hắn là hắn, chẳng saọ Hắn không tự ái đâụ Nhưng đừng bảo hắn sáu mươi nhăm tuổi, hắn buồn. Hắn

buồn vì nghĩ rằng hắn sắp đến cõi rồị

Hắn đã đưa bố mẹ hắn, nhiều bạn bè hắn ra nghĩa địa, ngắm nhìn những dòng chữ ghi trên mộ chí những

ngôi mộ không quen. Người chết đủ mọi lứa tuổị Già. Trẻ. Trung niên. Có cả các cháu bé. Những nấm mồ

hoàn toàn yên lặng mà sao nói nhiều đến thế.

Hắn cũng để ra nhiều đêm nhìn saọ Không. Không phải nhìn sao như ở trại Q. N. Như cái đêm về nhà bố mẹ

sau khi ra tù. Hắn không nhìn sao để tìm lại những người bạn ấu thơ, tìm lại những gì đã mất. Hắn nhìn sao,

nhìn vào đêm sao thăm thẳm mà ngẫm ngợi về cuộc sống con ngườị Hắn phát hiện ra:

Nhìn lâu vào trời sao cũng có cùng một cảm giác như nhìn vào mộ chí. Thấy rõ cái vô cùng của trời đất và

cái hữu hạn của một kiếp ngườị Thật vô nghĩa cho những cái bong bóng xà-phòng, những con côn trùng bé

tí. Thế nhưng những cái bong bóng xà-phòng ấy, những con côn trùng bé tí ấy chà đạp nhau, hành hạ nhau,

tiêu diệt nhau, mưu toan, dục vọng, lừa đảo, chém giết, đầy đọạ.. nhau, thích thú vì đã ngoi lên, đã làm khổ

được đồng loạị Những người ấy hẳn chưa bao giờ nhìn kỹ vào những nấm mồ hay để cả một buổi tối nhìn lên

bầu trời thăm thẳm, lấp lánh những ngôi sao im lặng.

Hắn nghĩ chắc chắn ông Lan, ông Trần và những ông khác có dính đến vụ án của hắn chưa bao giờ nhìn sao,

nhìn các nấm mồ như hắn đã nhìn. Bởi vì bất kỳ ai đã trò chuyện với các nấm mồ, đối thoại với các vì sao

đều sẽ tốt hơn, nâng cao được nhân bản, giảm đi sự tàn ác, bất công với đồng loạị Họ đều sẽ hiểu cái phù du,

cái vô nghĩa lý của một kiếp ngườị

Hắn đâm thương các ông ấỵ Bởi vì chính các ông ấy - cũng như hắn - sắp tới cõi rồị Tuổi già đến. Ai cũng sẽ

hiểu được cái hữu hạn của cuộc đờị Cái cô đơn sẽ đến. Vợi cho ai được những gì đè nặng lương tâm? Trò

chuyện với con cháu cũng như trò chuyện với lương tâm. Không thể nào dối trá. Vậy thì nói gì? ông Trần,

ông Lan, ông Quảng (trưởng phòng của ông Trần mà sau này hắn biết là một trong những người gây đau khổ

cho hắn) tự nói gì với lương tâm mình để sống được thanh thản. Rồi hắn lại lẩm bẩm: "Nhưng không biết các

ông ấy có lương tâm không nhỉ?"

Đấy hắn cứ nghĩ ngợi kiểu như vậỵ

Nhiều lúc hắn tự biết hắn đã hỏng, và chấp nhận điều đó. Bởi vì hắn đã cố chống lại nó nhưng không được.

Hắn buồn rầu: "Mình đã bị tiêu diệt. Tiêu diệt hoàn toàn". Bây giờ hắn chia cuộc đời hắn thành những thập

niên. Thập niên thần tiên. Đó là thập niên đầu tiên khi hắn biết có hắn trên cuộc đời nàỵ Thập niên này dài

lắm. Mong từng ngày đến Tết. Mong từng ngày đến mùng ba tháng ba, ăn bánh trôị Mong đến mùng năm

tháng năm, giết sâu bọ. Mong đến xá tội vong nhân, đến Trung thụ Mong bằng tuổi anh Văn mà không sao

bằng được.

Thập niên thứ hai: Thập niên tin tưởng. Dù đi đâu, ở đâụ Bến Tắm, Lạng Giang, Việt Yên, Yên Thế. Thái

Nguyên... Dù gian khổ đến mấy cũng không lay chuyển được niềm tin của hắn. Niềm tin vào Đảng, vào Bác

Hồ, niềm tin vào cuộc kháng chiến, vào tương lai của chế độ xã hội chủ nghĩa, vào thắng lợi của chủ nghĩa

cộng sản.

Thập niên thứ ba: Làm việc. Hạnh phúc. Mộng du (Làm báọ Lấy Ngọc. Viết sách). Thập niên thứ tư: Dưới

đáỵ Cố ngoi lên để khỏi bị nhận chìm dưới đáỵ Đấu tranh đòi hưởng sự công bằng, đòi hưởng luật pháp.

Thập niên thứ năm: Chiêm nghiệm. Xác nhận thực tại mình bị tiêu diệt. Hiểụ Thập niên thứ sáụ.... trò chuyện

http://tieulun.hopto.org - Trang 2

với vô cùng.

Mấy thập niên thôi là hết cuộc đờị

Tất nhiên nội dung các thập niên không tách bạch bằng một tiếng kẻng. Như trong sách chính trị đã hướng

dẫn: có manh nha và có tiền đề. Thập niên sau manh nha ở thập niên trước. Thập niên trước tạo tiền đề cho

thập niên saụ Cuộc sống con người cũng như các giai đoạn của kháng chiến, của sự phát triển sức sản xuất,

quan hệ sản xuất.

Đến đây đầu óc hắn lại mụ mị đị Cái chất phóng xạ ấy của hắn mạnh lắm. Nên ít người nói chuyện với hắn.

Phải nhận rằng hắn rất tỉnh táo, nhận biết đtíợc điều nguy hại đang đến với hắn: Sự hỏng từ từ. Và hắn quyết

chống lạị Dai dẳng. Kiên quyết. Dù thất bạị

Như cái hồi mới ra tù: Nhìn ai cũng thấy quen quen, ngờ ngợ như đã gặp ở trại nào, nhìn ai cũng thấy như

người mới ở tù ra, hắn tự cảnh tỉnh ngaỵ Nhưng cảm giác ấy cứ bám vào hắn, xua đi không được. Giống

người đi biển lâu ngày, khi lên bờ, vẫn thấy mình đu đưa, bập bềnh theo nhịp sóng mà ta gọi là say đất, hắn

mắc chứng say tù.

Và cũng như người say đất, hắn phải có một thời gian mới rứt ra được khỏi lực hút ám ảnh hắn. Lực hút của

nhà tù, của gần hai ngàn ngày đêm đóng dấu vào não hắn, vào từng tế bào hắn, bốc khói, cháy khét và ngấm

đượm. Không ai hiểu được điều hắn đang trải qua khủng khiếp đến thế nàọ Hắn cảm thấy một cái gì không

an toàn. Một cái gì sắp nổ tung. Hắn thấy bọn tù mới được tha ấy đông lắm. Nhan nhản. chen chúc lẫn lộn

với những người bình thường và cũng làm ra vẻ mình là người bình thường. Mọi người đều tưởng họ là

người lương thiện.

Họ hệt những người hoạt động tình báọ Chỉ có điều đội quân Z7, A15, B61 này đông quá. Hắn có cảm tưởng

như sắp bị lật đổ đến nơị Rất đáng báo động. Nguy hiểm mà không ai biết được sự nguy hiểm. Vì không ai

nhận ra họ. Họ giống hệt mọi ngườị Họ giấu biệt quá khứ đen ngòm của mình, chuỗi ngày tháng sống trong

địa ngục của mình, sự đau khổ nung nấu tim gan mình, nhưng hắn vẫn nhìn thấy, vẫn nhận rạ Vì họ đều đã bị

đóng dấu nung đỏ.

Cảm giác ấy càng tăng lên khi một buổi chiều, con Thương đi học về bảo hắn:

- Bố. Có ai hỏi bố ở dưới nhà ấỷ

- Ai con?

- Con không biết, trông lạ...

Hắn xuống thang. Hai người quần nâu, áo nâu đứng dựa lưng vào tưởng chỗ bể nước. Quen quen. Đúng rồị

Min: toán chăn nuôi, người đã giũa răng cho hắn. Còn một anh nữa mặt loang, tay loang. Thấy hắn, cả hai

cười rất tươị Người mặt loang bảo:

- Anh không nhận ra em à?

Trời ơị Thì ra là Dự. Dự có con chuột được đem xử án. Dự hay bắt tóp. Dự cũng đã được ra rồị Dự bảo:

- Em bị cháy, bỏng.

Hắn mời hai người lên nhà, nhưng Dự lắc đầu:

- Thôi, chúng em đứng ở đây thôị Hắn liếc nhanh vào cửa sổ của gia đình gần bể nước. Những cặp mắt tò

mò, khinh bỉ đang nhìn bọn hắn. Bọn hắn thì chẳng lẫn vào đâu được. Bây giờ bè bạn hắn rặt một loại như

vậỵ

- Lên nhà! Lên nhà chuyện nàọ Đừng đứng đây!

Hình như ba tiếng cuối "dừng đứng dây"có tác dụng. Họ rón rén lên thang gác. Có lẽ cả đời hai người khách

chưa được bước lên thang gác lần nàọ

Dự bảo:

- Em hỏi cô đồng hồ ngoài cửạ Cô ấy bảo anh ở trên gác.

Hắn pha nước và hỏi Dự:

- Còn thuốc hút không?

- Em còn.

Hắn lấy ra bọc thuốc của hắn, rứt cho Dự một nắm tọ Vừa uống hết chén nước thì Ngọc đi làm về.

Thấy Ngọc, cả hai sợ hãi:

- Thôi, chúng em đi đâỵ

Hắn rất muốn giữ hai người lại, ăn với hắn một bữa cơm và trò chuyện đôi chút, nhưng hắn nể Ngọc. Đúng

http://tieulun.hopto.org - Trang 3

hơn là sợ. Hắn đưa mắt nhìn Ngọc và nhìn hai người bạn tù. Ngọc thấy thương hắn và thương hai người bạn

tù của hắn. Chỉ trông vẻ mặt, dáng người cũng biết họ đang lâm vào hoàn cảnh như thế nàọ Nàng đau xót

hiểu rằng thế giới của hắn - và cũng là thế giới của nàng - từ nay đã hoàn toàn đổi khác, bạn bè đến nhà toàn

những người cặn bã, mạt hạng. Nhưng hắn hiểu và thương xót những con người ấy, nên nàng cũng hiểu và

thương xót những con người ấỵ Nàng niềm nở như niềm nở với những nhà văn, nhà báo, nhà điện ảnh trước

đây vẫn đến chơi nhà:

- Mời hai anh ở lại ăn cơm với chúng tôị Cơm rau mắm thôi, có gì mà ngạị

Hình như hai người tù chỉ đợi có vậỳ. Hắn nhìn Ngọc, cái nhìn biết ơn. Đúng là gặp Dự ngoài đường hắn

không nhận rạ

Vì vết loang hồng hồng, trắng trắng chạy từ má chéo xuống cổ. Cả ở tay nữạ Dự bảo:

- Suýt chết đấy, anh ạ.

Và Dự kể lại chuyện cháy chiếc xe ô-tô của trạị Dự xông vào cứụ Bỏng cả mặt, cả ngườị Nằm trạm xá hàng

tháng. Dự bao giờ cũng vậỵ Coi vỉệc trại như việc nhà. Làm hăng vì cái tính nó thế. Dự được giám thị kết

nước da nghĩa là có việc gì đột xuất lại gọi Dự đị Chủ nhật. Ngày nghỉ. Làm đường. Chữa lại đập Sửa lại cái

bậc cấp ở khu cơ quan. Dự đều được gọị Lúc về Dự chuyện như pháo rang. Những là ông Quân nói gì, ông

Vui, ông Thanh Vân đi bắn chim ra làm saọ Rổi bà Mùi nhà - bếp - cán - bộ tốt lắm. Đắp lại bếp lò cho bà ấy,

bà ấy cho một đa thịt, bắt ăn hết, không được mang vào trạị

Đi làm mệt nhọc, nhưng Dự thuật lại ầm ĩ, sôi nổi, phấn khởi, dù nhiều khi mất mồ hôi mà chẳng được gì,

một nửa cân sữa bổi dưỡng cũng không. Chỉ được xuống suối tắm. Tắm bồi dưỡng. Dự làm hắn liên tưởng

đến một anh cố nông, bỗng lạc vào nhà các quan, trở về huyên thuyên trò chuyện.

Hắn vẫn nghĩ Dự có một cái gì đó ngớ ngẩn. Không ngớ ngẩn mà lại xông vào dập ô-tô cháỵ Ai khiến? Ngộ

nhỡ bỏng chết thì saỏ Hay co quắp chân tay, tàn phế thì saỏ Hình như Dự hài lòng với cuộc sống trong tù.

Chưa bao giờ thấy Dự kêu ca phàn nàn. Chẳng ngớ ngẩn mà lại đưa đầu cho hắn cắt tóc. Tù mà được cắt tóc

thật như người bình thường được đi tắm Đồ Sơn. Trại vẫn có một anh chuyên làm việc cắt tóc. Đừng tưởng

việc làm của anh ta nhàn nhã hơn mọi ngườị Tông-đơ cùn, bóp đến phát hạch ở nách. Đứng đến tụ máu ở

chân. Khi anh ta mãn án được về, ông Lâm có sáng kiến trao bộ đồ cắt tóc cho Thất quản lý. Các toán mượn

về cắt cho nhau ngày chủ nhật. Thế là ai cũng thành thợ cắt tóc. Hắn cũng cắt. Mọi người nghi ngờ khả năng

của hắn. Dự ngồi ngay xuống cái ghế ở nhà àn thản nhiên:

- Anh cắt cho em.

Hắn cầm tông-đơ dũi tóc cho Dự. Tông-đơ cùn, đầu Dự bẩn, tóc lại dài, cợp. Hắn bóp. Tóc đứt, tóc chưa đứt

giắt vào tông-đơ, nhổ lên lịch phịch nhưng Dự không kêu mà chỉ nhăn thôị Dự ngồi cúi cúị ngoan ngoãn.

Hắn dũi và thỉnh thoảng lại phải chờ, vì một anh mượn tông-đơ sửa lại cái maị Nói chung các đồ dùng cắt tóc

được luân phiên sử dụng để ba bốn "ông thợ" phục vụ ba bốn "ông khách" cùng một lúc.

Cuối cùng mái tóc đầu tiên trong đời hắn đã được hắn sửa sang xong. Đó là một tác phẩm điển hình của

những người mới tập cắt tóc: cóc gặm, làn sóng, răng cưa, bên dướí trắng, bên trên xoè ra một vành như đống

rơm bị rút nham nhở. Dự đưa tay xoa lên gáy, phấn khởi:

- Nhẹ cả ngườị Anh cạo cho em.

Hắn lại phải chờ. Vì dao cạo còn bận. Cuối cùng hắn cầm dao, liếc liếc vào bàn tay và cạọ Bấm mai cái đã.

Hắn hoảng: Lưỡi dao khoét ngay một lớp da trắng hếu và ở chỗ đó những giọt máu tươi rịn rạ..

Hắn xuýt xoa:

- Chết rồị

- Không sao, anh cứ cạo đị

Đến lúc đó hắn mới biết cạo mặt còn khó hơn dũi tông-đợ Lưỡi dao cùn cứ nhảy nhảy băm băm trên trán Dự

thành những vệt ri rỉ... Hắn bảo Dự: "Thôi, xong". Dự đứng lên lấy lược chải đầu, lấy tay cào tóc ở vai, ở cổ.

Lấy áo đập khắp người (nước đâu mà tắm) Lúc bấy giờ hắn mới thấy mệt, đầu nhức lên vì qụá căng thẳng.

Dự được về sau hắn hai tháng. Đợt ấy về khá đông. Hắn nghĩ có lẽ những câu đăng báo, nói trên đài đã bắt

đầu được thực hiện chăng: "Xóa bỏ hận thù, khôi phục tình thương". "Nhiễu điều phủ lấy giá gương, người

trong một nước phải thương nhau cùng".

Hơn mười anh số lẻ về một lúc, xôn xao cả trạị Tuy toàn những người trên ba lệnh. Phố đã về. Dân Cầu Giát

vẫn chưa được về. Cả Cán nữạ Cán thì về với aỉ Cương nữa, gia đình Cương đi Nam hết từ năm 1954. Một

http://tieulun.hopto.org - Trang 4

mình Cương ở lạị Đủ để người ta nghi vấn, đặt vấn đề và không thể tha Cương. Có ai tin được rằng Cương ở

lại miền Bắc chỉ vì một cô gáị Vũ Lượng, Cân, già Đô cũng còn ở trên ấỵ "Bọn lính mới ấy mà".

Dự đã về quê, nhưng thấy không thể sống được ở quệ Bố mẹ Dự đã mất. Không anh chị nào chịu cho Dự ở.

Với lại làm công điểm cũng đói lắm. Nông thôn rất đóị Đấy là chưa kể đi tù về, ở nông thôn chẳng ai coi

mình ra gì.

Dự chỉ đảo qua nhà một hôm. Rồi ra Hà Nộị Gặp Mỉn. Min rủ xuống P "tìm anh Tuấn xem sao, anh ấy về

được mấy tháng rồi". Tất nhiên là nhảy tàụ Tiền đâu lấy vé. Trên tàu họ kiểm tra vé thì chìa cái lệnh tha rạ

- Thế anh chưa làm gì à?

- Chưạ

- Gay go quá. Chúng em không biết xoay cách gì đâỵ

Cả ba cùng thở dàị

Hai người bạn tù nhìn căn buồng. Nhìn Ngọc và lũ trẻ bận bịu đi ra đi vào, đong gạo, nhặt rau, giặt giũ, phơi

phóng quần áo, mắt họ ánh lên vẻ thèm thuồng. Dù bị bỏng, dù bị một vết loang đỏ và trắng chéo ngang mặt

xuống tới cổ, nét mặt Dự vẫn quê mùa, chất phác, Dự ngửa mặt nhìn lên trần, nhìn cái quạt cóc quay xoe xoe,

rồi nhìn ra cửa sổ lẩm bẩm:

- Nhà anh như động ấy nhỉ.

Hắn cố giữ để khỏi bật ra một nụ cười chua chát.

Hắn càng không hiểu vì sao Dự bị bắt. Lại là tù chính trị. Số lẻ đàng hoàng. Hắn không tin Dự là tù chính trị.

Cái số lẻ của Dự là một sự nhầm lẫn. Cũng như hắn tù chính trị lại có số CR880. Số chẵn. Thì hàng vạn,

hàng chục vạn người tù, cũng phải nhầm lẫn chứ.

Nhà hắn mà được Dự khen như động. Một cái buồng hơn hai mươi mét vuông. ưu điểm là cửa sổ nhiều và

rộng. Trần cao, chỉ có một cái giường ba xà, bộ bàn ghế...

Dù đang lâm vào hoàn cảnh bi đát nhất, hắn cũng hiểu Dự và Min còn khốn nạn hơn hắn rất nhiềụ Họ chỉ ao

ước được như hắn.

Hình như Dự muốn hỏi cái gì đó mà không dám.

Hắn khe khẽ:

- Có cần gì không, hở Dự?

Dự lấy hết can đảm:

- Anh còn bộ quần áo cũ nào không?

Hắn đứng lên ngaỵ Quần áo hắn có. Nhiều người cho hắn. Quần áo cũ của chính hắn cũng còn. Hắn tặng hai

người hai bộ. Một bộ cũ nhưng còn lành. Một bộ đã pích-kê ở đầu gối và ở mông. Hắn giục:

- Thay luôn đi, thử xem có vừa không?

Hình như cả hai đều không muốn mang trên người bộ quần áô nâụ Họ ra nhà giảị Thay ngaỵ Dự mặc bộ

lành, Min mặc bộ vá. Đúng là dễ trông hơn. Bình thường hơn. Trà trộn với đời thường được rồị Thế là hắn lại

nhớ đến những người quen quen, ngờ ngợ hắn gạp trên đường. Nhan nhản. Hệt như những người thường.

Chẳng ai biết rằng số người này đã trải qua những năm tháng nung luyện đặc biệt. Nhiệt độ trong người họ

khác hẳn mọi ngườị Hắn thấy lọ Hắn hoảng. Sao mà đông thế. Hắn lại hơi mụ mị đị Ngọc phải giục hắn:

- Anh nói các anh ngồi dẹp lại để con nó dọn cơm.

Cơm độn mì. Một bát canh rau đaỵ Một bát mắm tôm chưng. Chủ khách quây quần. Cơm nước xong, hai

người khách đứng dậy xin phép đi ngaỵ

Hắn biết Dự và Min chẳng có chỗ nào mà đi ở cái thành phố nàỵ Nhưng hắn không thể lưu hai người lạị Nhà

hắn quá chật. Hắn cũng có quá nhiều điều phải lọ Chính hắn cũng không biết phải làm gì để sống.

Tối hôm sau cô chữa đồng hồ ngoài cửa bảo hắn:

- Hai anh hôm qua lại đến.

Thấy hắn ngớ rạ Cô nói rõ hơn:

- Cái anh bị bỏng ở mặt với một anh nữa ấỵ..

Hắn ngạc nhiên. Cô đồng hồ nói tiếp:

- Hai người đứng suốt buổi chiều ở bên kia đường, nhìn sang ngõ bên nàỵ

Hắn thấy nhói lòng. Nhói lòng ở chỗ Min và Dự không dám vào nhà hắn. Họ đóị Họ cần chỗ nghỉ ngơi, chỗ

ngồi than thở.

http://tieulun.hopto.org - Trang 5

Họ thèm nhìn vào một gia đình... Họ cứ đứng dựa bờ tường ngôi nhà bên kia đường mà nhìn sang. Đứng suốt

một buổi chiều ở vỉa hè bên kia đường nhìn sang rồi đị Đi đâủ

Cô chữa đồng hồ nói là đúng. Cô rất thông cảm với hắn. Cô rất thương Ngọc và mấy đứa nhỏ. Ngày hắn đi

xa, cô thấy con Thương ngồi khóc một mình ở giữa cầu thang. Khóc từ bao giờ, sưng cả mắt. Thằng Dương

đứng bên cũng khóc. Cô hỏi nó vì saọ Thì ra nó đi xếp hàng mậu dịch mua thịt. Mẹ Ngọc đưa cho nó một

đồng. Nó cho vào túi, suốt trong lúc xếp hàng nó lúc nào cũng nắm chặt cái túị Nó oà lên: "Thế mà mất rồi,

cô ơi". Cô đồng hồ dỗ dành nó. Cô cho nó một đồng.

Nếu không phải cô đồng hồ, mà là một ai khác trong số nhà này nhìn thấy hai người ấy và biết họ là bạn tù

của hắn, hẳn sẽ bàn tán, khinh bỉ hắn, khinh bỉ họ, đó là chưa kể người ta còn dặn con, dặn vợ: "Cửa rả cẩn

thận. Quần áo kéo vào đị.. "

Hắn cứ nghĩ Min và Dự còn đến nhà hắn một lần nữạ Nhưng hai người biến mất. Lặn mất. Thỉnh thoảng hắn

vẫn nhớ đến họ. Nhớ đến lúc hắn xuống nhà, nhìn thấy Dự, Min dựa vào tường, sợ sệt nhìn hắn. Rồi hắn

tưởng tượng ra cái lúc hai người đứng bên kia đường nhìn sang bên này suốt một buổi chiềụ..

Không biết họ làm gì, họ sống ra saọ

Đó là thời gian rất khó khăn.

Một mình Ngọc di làm nuôi cả nhà: một người chồng thất nghiệp, và ba đứa con (con Nguyệt đã có ông bà

nuôi) với đồng lương ít ỏi: phụ kho 45 đồng. Có ngày nàng đạp xe đi làm mà chưa nghĩ kiếm đâu ra năm xu

để mua mớ rau đay đem về nấu muối cả nhà chan húp. Cũng may mà có sự giúp đỡ của anh Thân - một

người quen nửa thành phố - sau ba tháng nghiên cứu, xem xét, phòng lương thực đã cấp sổ gạo cho hắn. Hắn

xuýt xoa vì ba mươi chín cân gạo bị mất ấy, nhưng Ngọc thì mừng. Nàng sợ hắn không được cấp sổ gạo,

hoặc còn phải chờ đợi nữạ Với nàng điều gì cũng có thể xảy rạ Nàng hoảng sợ với tất cả. Đó là một nét mới

hắn thấy ở nàng. Hắn càng thương nàng hơn.

Hắn không muốn quàng thêm cái ách nữa lên vai nàng. Hắn muốn san sẻ với nàng gành nặng nàng mang quá

lâu rồị.

Nhưng làm gì?

Làm gì để sống?

Bình dạy hắn lau xe đạp. Lau cái xe đạp của Ngọc, Bình bảo:

- Nghề này sống được đấy, mày ạ.

Trước khi đi tù, Bình đã dạy hắn lau dầu xe đạp. Lúc ấy Bình gọi việc lau dầu xe đạp là tập thể dục trí óc.

Nhưng hắn vốn là kẻ vụng về. Công việc mang tính chất kỹ thuật nhất với hắn là đóng guốc cho Ngọc mà

đinh không khoằm, không đóng vào taỵ

Trong trại, những hôm đi rừng, hắn phải nhờ người mài dao hộ: Khi Kỷ Mình, khi Sơn, khi Hỉn Sán, già Gọị

Hắn mà mài, con dao cứ sáng loáng lên, chứ không sắc. Hắn lau xe đạp thì lau thôi, chứ hắn biết hắn chẳng

làm được nghề nàỵ Chỉ móc lốp vào vành cũng thấy gay go rồị

Hắn ra trước cửa thành đoàn, la cà ngồi chơi ở vườn hoa với một anh tù V. Q. Anh này tên là Phúc mù, vì hai

mi mắt trên có hai nốt ruồi đen sì mọc ra thây lẩy như hai cái đầu vú. Phúc có kiểu nói tục không chịu được.

ở trong tù thì: Sáng ra chưa kịp, đ.mẹ... Đánh răng rửa mặt đã gọi đi làm rồị.

Và:

- Các chàng mà đèo các nàng đi chơi, đ.mẹ... Châm kim là chết với em, đ.mẹ... Ba hào chứ năm hào cũng trả

ngaỵ Hí hí...

- Bây giờ về, đ.mẹ... không biết con gái đã có cơm chưa đâỵ

Phúc có kiểu nói như vậỵ Cứ đến chữ đ.mẹ là Phúc chấm câụ Hắn tập sự thêm, nhưng Phúc gắt:

- Bố đ.mẹ. Làm hỏng hết rồị Tôi bảo bố đ.mẹ nới ra cho tôi, bố lại đ.mẹ đi vặn vàọ Cháy hết sám của tôi rồị

Hắn cãi:

- Không. Tôi vặn ngược chiều kim đồng hồ mà.

- Khổ lắm. Cái bàn ép của tôi làm ngược răng. Vặn ra tức là đ.mẹ vặn vàọ Vặn vào đ.mẹ tức là vặn ra, bố ạ!

http://tieulun.hopto.org - Trang 6

Hắn về nhà nghĩ cách kiếm sống. Lại những ý kiến bàn tán:

- Hay là mua xe bò kéọ Sống lắm.

- Xe bò những ngày mưa còn phải lo cho bò ăn.

Có loại bò nghỉ làm là nghỉ ăn. Đấy là xích-lô máỵ Cứ làm cái xích-lô máy chạy bến Tắm - bến Rầng chẳng

inấy chốc mà khá.

Nhưng lại có ý kiến gàn. Công an không cấp đăng ký cho hắn đâụ Hắn cũng thấy là không được. Hắn lấy đâu

ra tiền mà mua bò kéo, mua xe, mua xích-lô máỷ Không biết bao nhiêu ý kiến. Có hai người quen biết bình

thường, nhưng tỏ ra rất nhiệt tình trong việc tìm kiếm việc làm cho hắn. Một anh bàn đi chụp ảnh ở nhà quệ

Kiếm được. Một anh khác bảo: Có một việc bên Thanh Nguyên. Trông máy bơm. Cách bến Tắm mấy cây số

thôị Nhà cửa có rồị Tha hồ cất vó tép. Một anh còn cho hắn cả một gói chè loại haị Anh kia thì cứ đến nhà

luôn, bàn tính với hắn mọi khía cạnh trong nghề chụp ảnh.

Sao ngày xưa chỉ quen biết bình thường mà nay nhiệt tình như vậỵ Điều ấy làm hắn suy nghĩ. Hắn tin rằng

họ đúng là người của xịạ Cho đến bây giờ, cùng với thời gian, hắn càng tin rằng họ là đặc tình, được công an

cử đến gặp hắn. Xịa cũng muốn hắn có một việc làm do xịa xếp đặt, để xịa quản lý, để hắn nằm trong sự

quản lý của xịạ Hai người này cũng chẳng ác cảm gì với hắn, họ có việc đến công an (một anh có ông anh ở

Nhật sắp về, một người có đứa con ngoài giá thú) thế là được công an bảo: "Anh Tuấn mới về, chúng mình

phải giúp anh ấy có việc gì làm ăn. Hiện nay có việc nàỵ.. anh là bạn anh ấy, anh thử dến thăm anh ấỵ.. "

Hai người kia hiểu đây là nhiệm vụ được giaọ

Họ vốn thông minh, hơn nữa việc này là việc thiện, không sợ lương tâm cắn rứt...

Dứt khoát là như vậỵ Hắn đang tù chính trị, người ta sợ hắn như hủi, tránh hắn chẳng được, lại còn lo việc

làm cho hắn. Có mà điên. Giữa lúc ấy Thế Hùng đến.

Thế Hùng là một họa sĩ. Anh đã làm cho nhiều cơ quan xí nghiệp, nhưng rồi anh phát hiện ra rằng: Đó là nơi

chôn vùi tự do của anh. Lương thấp, lại gò bó. Hùng vẽ nhiều đi nhiềụ Và chuyến đi dài nhất là chuyến đi

tìm mình. Anh tìm anh. Tìm cả đờị Anh làm việc khỏe, không lúc nào không ghi chép. Anh vẽ lụa, sơn dầu,

sơn mài, phấn màụ Lúc mang một chút Rêpin. Lúc bốc lên, xoáy lên một khoảng trời Van- Gogh. Lúc lại

ngây thơ như Rousseau, người nhà đoan Pháp vẽ tranh.

Hắn quý Hùng vì sự tìm tòi ấỵ Dù hắn sợ sự tìm tòi ấy quá dài mà Hùng vẫn chưa định hình. Hắn hay giễu

Hùng:

- Thế nào, ông Gauguin còn dánh nhau với ông Van Gogh không, màỷ

- Hai ông ấy hoà với nhau rồị Để về một phe xúm lại đánh taọ Tao chấp tuốt.

Hùng đã rủ hắn và Bình làm triển lãm cho sở nông nghiệp: chuyên đề về phân bón. Hắn đặt lờị Hùng vẽ

tranh. Mấy chục chiếc. Tất nhiên Hùng phải cáng đáng mọi việc quan trọng nhất. Hắn vụng chân vụng tay,

hắn đi mua sơn. Căng vải quét nền trắng. Chấm xanh làm bèo hoa dâụ Bình làm mảng. Hùng tô nềt ngoàị

Chính trong đợt làm ấy, Hùng vẽ tranh con Thương. Dạo ấy đang chiến tranh bắn phá, chỉ có hai bố con ở

phố. Hắn mang cả con Thương đi làm tranh. Chú Hùng bắt cháu ngồi một ngày và kết quả là một bức tranh

đẹp đến mức không ngờ.

Hùng mới đi vẽ ở miền núi về, nên đến thăm hắn hơi muộn. Khi hắn đi tù, Hùng lấy một cô vợ haị Hùng kéo

hắn sang nhà cô vợ mới nàỵ Một cô y tá nhà máy xi-măng xinh đẹp, đã ly dị và có một con với người chồng

trước.

Hùng đến ở với cô vợ hai và thỉnh thoảng mới quay lại phố Cầu Gỗ, nơi người vợ cả và sáu đứa con lúc nào

cũng đón tiếp anh trong bầu không khí trước lúc bão đến.

- Sao mày làm ăn lằng nhàng thế?

Hắn hỏi cho có chuyện. Vì hắn biết anh em Hùng đều đã khuyên can Hùng. Vợ Hùng đã bao lần định "xé xác

con đĩ". Cơ quan không nói gì Hùng vì Hùng không có cơ quan, nhưng nhà máy xi-măng hành hạ cô Hà (cô

vợ trẻ của Hùng), kiểm điểm lên xuống.

- Rất maỵ Cô ấy đã ly dị.

Hùng bảo hắn:

- Đi với tôị Tôi sẽ có cách cho ông kiếm sống. Bao nhiêu năm tôi có làm biên chế đâu mà vẫn sống.

- Mày còn có nghề vẽ. Chỉ riêng làm tranh cổ động thôi cũng đã tươm rồị

Hùng cười khì khì:

http://tieulun.hopto.org - Trang 7

- Tươm chó gì. Không đủ tiền mua thuốc vẽ, mua vảị Không có bà Cầu Gỗ thì chết nhăn răng.

- Thế sao lại đi với bà nàỵ Bà ấy nuôi màỵ..

Hùng ngắt lời:

- Bi kịch. Bi kịch. Đừng hỏi nữạ

Bà "Cầu Gỗ" có một cửa hàng bán chăn bông, gối bông. Các loại áo gối thêu chim bồ câu, hoa păng-xê, hạnh

phúc, tuổi trẻ, ngủ ngon...

Hùng đưa hắn đến nhà Hà, một căn nhà bé xíu, nền vẫn còn cỏ đâm lên. Chung quanh toàn là cỏ. Nhưng

cũng có cầu rửa làm bằng một tấm sắt có những lỗ thủng tròn rất đều bắc lên mấy viên gạch, có rãnh thoát

nước. Và một cái bếp xinh xinh. Hà cao dong dỏng, xinh và trẻ. Chỉ khoảng hai mươi nhăm tuổị Hùng cười

chỉ vào vợ đang bế con, chỉ vào nhà:

- Một túp lều tranh, hai trái tim vàng.

Và bảo vợ:

- Anh Tuấn.

Hà cười với hắn như một người quen cũ.

- Em đi mua gì làm cơm.

Hà ẵm con nhỏ đi chợ. Hùng đòi bế con, nhưng Hà không nghẹ "Nó quấy, để hai anh nói chuyện".

Hùng còn dặn theo:

- Cá rô nhé. Một món thôị Cho nhanh.

Nhìn Hà, hắn hiểu Hà dám đánh đổi tất cả để có Hùng. Và hắn lo ngại: Không biết Hùng có đáp ứng được

tình yêu của Hà không?

Hà mang về một mớ cá rô và một bó rau muống. Hắn cảm thấy dễ chịu vì Hà đối với hắn không có chút mặc

cảm nàọ Kính trọng. Tin cậỵ Cởi mở. Hẳn là Hùng đã nói nhiều về hắn với Hà. Hùng bế con cho Hà làm

cơm:

- Thằng này vừa đầy năm đâỵ Hà có một đứa con với thằng chồng trước. Nó ở đâỵ Nhưng hôm nay nó về nộị

Cả nhà cô ấy phản đối việc cô ấy lấy taọ Nhưng bạn mày không phải tay vừạ Cũng nhiều sức hấp dẫn lắm.

- ồ! Bạn tao, tao còn lạ gì. Nó là chú ruột Đông-Gioăng.

Bữa ăn ngon. Cá rô rán giòn tan. Có cả rượụ Hà bảo:

- Ngày anh còn đi vắng, em đã sang nhà với anh Hùng thăm chị.

Câu ấy làm hắn cảm động. Hắn cảm thấy Hà là người tuyệt vờị Khi Hà bưng mâm bát xuống rửa, Hùng xốc

xốc thằng bé lên lòng:

- Mình nghĩ cũng kinh. Ba thứ con. Đất nước có ba thứ quân thì mình có ba thứ con. Con riêng của mình.

Con riêng của vợ. Con chung. Hùng lại cười khinh khích. Anh mở tủ, cái tủ sắt con, lấy ra một tập giấy sơn

các màu, đã xén thành hình chữ nhật.

Làm cái này được. Tí nữa đi với mình. Đến gặp mấy cô hiệu trưởng quen.

Đó là giấy thủ công cho học sinh cấp một. Hắn và Hùng đạp xe đi mấy trường nội thành. Các cô hiệu trưởng

quen chào Hùng rất nhiệt tình. Hắn xấu hổ vì cái trò đi gạ gẫm thế nàỵ Nó có cái gì tư hữu, vụ lợi, đáng lên

án, nếu không nói đây là một hình thức đi ăn màỵ Nhưng Hùng cứ nhe hàm răng chín chín ba không ám khói

vàng khè dẻo quẹo:

- Đây, ông bạn tôi, chuyên gia về mặt hàng nàỵ Các chị có thể ưu tiên cho chúng tôị

Các cô pha trà mời bọn hắn và hứa sẽ trả lời saụ Bọn hắn lại đi trường khác. Hùng luôn động viên hắn:

- Yên tâm. Chỉ cần được một trường thôi là tạm ổn.

Đi chào hàng như vậy hắn đã gặp những cô giáo quen, những cộng tác viên của báọ Nhưng hình như cả đôi

bên đều cố tình không nhận ra nhaụ Cũng như khi gặp Hạnh, vợ Sơn ở một trường cấp hai, hắn và Hạnh đều

lúng túng. Cả hai cùng muốn hỏi nhau một câu gì đó ngoài cái chào xã giaọ Nhưng biết nói gì, "Anh ra tù

bao giờ?" "Sơn được ra chưa, hả chị?" Chẳng lẽ lại hỏi nhau như vậy ở chốn đông đúc nàỵ Chung quanh họ,

các em nhỏ ríu rít, bọn chúng đều trạc tuổi thằng Hiệp, con Thương. Và các thầy, cô, những nhà sư phạm đạo

mạo, nghiêm trang đứng nói chuyện ở sân hay đi vào các lớp. Hắn chỉ lí nhí: "Chị dạy ở trường này ạ. "

Cô giáo Hạnh nhìn hắn với vẻ ái ngạị Đó là cái nhìn của Ngọc nhìn bọn Min, Dự. Thế Hùng vẫn cười nhe

hàm răng ám khói thuốc, liến thoàng:

- Chúng tôi chuyên sản xuất giấy thủ công, bảng - không - phấn phục vụ ngành giáo dục. Các chị cần loại dày

http://tieulun.hopto.org - Trang 8

hơn cũng được, loại mỏng hơn cũng được.

Thôi Hùng ơi Đừng nói nữạ Không bịp nổi ai đâu! Người ta thừa biết mình vừa ở đâu về. Người ta thừa biết

mình chẳng làm được trò gì, thừa biết chúng mình là những tên bịp bợm. Hắn nở nụ cười gượng gạo với bà

hiệu trưởng. Hạnh cúi đầu chào tất cả và đi vào lớp. Thế là hắn lại nghĩ đến Sơn. Sơn có lẽ đã hết ba năm.

Được về rồị Hắn muốn biết Sơn đã làm ăn gì chưa mà hắn chưa hỏi được.

Vừa lúc ấy có một người cầm cái chổi to dài hiện ra ở đầu sân trường, lối đi ra khu nhà xí. Người ấy quét.

Quét lia lịạ Chỉ nhìn người ấy đưa một nhát chổi, hắn đã biết ngay là Sơn. Sơn đã được về. Sơn đã xin được

việc làm ở ngay chỗ vợ Sơn dạy học. Khi hắn chia tay bà hiệu trưởng và nhận ở bà một lởi hứa hẹn, Sơn đã

quét ra giừa sân. Sơn nhận ra hắn. Sơn gọi to:

- Anh Tuấn!

Sơn cầm chổi chạy tớị Tiếng gọi làm bà hiệu trưởng đang đi về vàn phòng, quay lạị Như cảm nhận báng gáy

cái nhìn ấy của bà, Sơn đứng khựng. Hạ chổị Quét. Nhìn trước nhìn saụ Quét. Dù sân trường sạch bong. Sơn

vừa quét vừa tiến lại hắn. Hắn rỉ tai Hùng:

- Một người bạn ở trong ấỵ

Hai người nắm chặt tay nhaụ Sơn kéo hắn về nhà. Vợ chồng Sơn ở trong một căn buồng nằm trong khu tập

thể của trường, phía sau ngôi nhà hai tầng dùng làm lớp học, có tường vây quanh, cách biệt.

Cả khu tập thể, cả chung quanh trường, khu nhà vệ sinh đều có những nhát chổi của Sơn. Sạch như lỵ Không

một mẩu giấy, một đầu mẩu thuốc lá, một cục phấn vỡ, một mẩu ngói non chơi lò cò.

Sơn pha nước mời hắn và Hùng. Sơn cũng về được vài tháng naỵ Đúng rồị Sơn tù sau hắn gần hai năm. Một

năm giam cứụ Hai năm ở Q. N. Cũng ăn đủ ở đủ Thế là Sơn được ra vào dịp tháng Năm. Khi hắn chuyển lên

V. Q, Sơn đang làm quét trại ở Q. N. Vậy là Sơn tham gia hội tù quý tộc khoảng mười sáu tháng. Thật đại

phúc. Cái nghề quét dọn ấy lại được tiếp tực khi Sơn đã tự dọ Kể ra cũng hơi khốn nạn, vì vợ Sơn là cô giáo

dạy ngay ở trường. Nhưng dù sao cũng còn hơn thất nghiệp. Dù sao cũng còn hơn ăn bám.

Hắn thực sự ngạc nhiên và hoảng khi biết Sơn vẫn thất nghiệp. Trường có thuê Sơn đân! Không ai khiến Sơn

quét. Vợ Sơn đã cấm Sơn không được quét. Nhưng Sơn cứ quét. Vợ Sơn rầy la khóc lóc, đốt chổi, chặt chổi,

giấu chổị Sơn lại có chổi mớị Bó buộc chặt chẽ vào một cái cán dàị Lại xênh xang di ở sân, lia những nhát

chổi khoáng đạt. Lại lúi húi ở sau khu nhà xí quét dọn, cọ rửạ.. Đều đặn. Tỉ mẩn. Chăm chỉ. Các em học sinh

đi làm vệ sinh trường lớp ngơ ngác hỏi cô giáo:

- Thưa cô, sạch thế này có phải quét nữa không ạ?

Cô giáo Hạnh chỉ còn muốn độn thổ. Nhục nhã, thương chồng, Hạnh phải cố gắng lắm mới có thể tiếp tục ở

lại trường. Bạn bè khuyên. Bà hiệu trưởng khuyên giải Hạnh. Hạnh đã nói với Sơn mọi lờị Nhưng cô không

biết khuôn mặt chồng đang ngây thộn kia nghĩ gì. Cô đã khóc biết bao đêm...

Những chuyện đó về sau hắn mới biết. Nhưng lần gặp Sơn ở trường ấy, hắn đã nhìn thấy trước kết cục dù

Sơn đã trở lại dáng hình ngày trước: khuôn mạt đầy đạn, da nâu mịn, răng trắng đềụ Sao mà giống Phượng

Đang ngồi trong nhà nói chuyện với hắn, thấy cái lá bạch đàn mới rụng ngoài cửa, Sơn vội ra, nhặt cho vào

sọt rác. Và khi nghe tiếng ồn ào của học sinh hết tiết học, biết các cô giáo đã ra khỏi lớp, Sơn cứ lăm le đứng

lên vớ lấy cái chổi, định ra quét...

Hắn phải quát:

- Sơn! Ngồi đã nào!

Sơn miễn cưỡng ngồi lại, dáng vẻ bồn chồn đau khổ, lấm lét nhìn sang phía trường học. Hắn kéo Thế Hùng

ra về. Sơn không giấu được vẻ vui mừng, cầm chổi đi theo hắn. Vừa tới sân trường, Sơn đã hạ chổị Hắn nghe

thấy "tiếng chổi tre xao xác hàng me" của Sơn phía saụ Hắn cảm thấy những cái nhìn của bà hiệu trưởng, của

các cô giáo, của các em nhỏ bàn vào gáy hắn rát rạt. Hắn đỏ nhừ mặt: Mọi người thừa biết hắn ở chốn nào về.

Tiếng chổi của Sơn tố giác hắn!

- Vợ Sơn tốt thật đấỵ

Hùng bảo hắn khi hai người ra khỏi trường. Hắn cũng công nhận thế. Nhưng hắn nhìn thấy trước rằng Hạnh

không thể chịu đựng được Sơn lâu hơn nữạ

Đúng như hắn đoán. Hạnh gặp Phượng, gặp mẹ Sơn khóc lóc, xin ly dị. Hoặc ít nhất cũng phải ly thân. Phải

để Sơn ở nơi khác. Không thể để Sơn trong trường được.

Lúc đó Phượng đã về ở với chị. Hai chị em bán nhà ở Hải Liên, mua một mảnh vườn ven phố. Đó là thời

http://tieulun.hopto.org - Trang 9

gian hắn làm miến thất bại, làm hợp tác xã cơ khí thất bại và đang chầu chực ở công ty phế phẩm xin khâu

bao tảị

Hắn đang đạp xe đi, lòng nặng trĩu thì Phượng gọi hắn. Đã dừng lại, nhưng nhìn thấy Phượng, hắn uể oải đạp

tiếp. Phượng chạy theo:

- Anh Tuấn Dừng lại! Em bảo! Em không nghĩ gì khác về anh đâụ

Hắn không quan tâm đến mọi người nghĩ về hắn như thế nàọ Hắn chỉ muốn chôn chặt quá khứ.

Không muốn nghĩ đến nó nữạ Nó đã chết rồi, còn khơi dậy làm gì. Hắn đang tự nghiền hắn thành bột, nhào

nặn lại mình, mà Phượng thì nhắc đến cái hình hài của hắn ngày trước. Phượng gợi hắn nghĩ đến cái quá khứ

hắn phải chôn đị Phượng nắm chặt ghi- đông xe hắn:

- Vào em đị

Cái nhìn của Phượng van vỉ, cầu khẩn như chính Phượng là người có lỗi với hắn. Hắn ngần ngừ.

Phượng nói tiếp:

- Em còn giữ một bản thảo của anh.

Câu nói ấy hơn mọi lời mờị Hắn ngoan ngoãn đi theo Phượng. Một cái ngõ to, dài, sâụ Aọ Vườn. Một mảnh

sân xinh xinh. Một căn nhà lợp ngóị

- Phượng ở đây à? Thích quá nhỉ.

Hắn chưa vào nhà ngaỵ Hắn đứng ở sân ngắm quanh. Vườn khá rộng. Đánh thành từng luống. Ươm những

cây gì đó, chưa mọc. Nhưng kìa! Một luống đã mọc rồị Lá to xoè rạ Hình tim. Bóng. Một loại cây quen thuộc

với hắn. Hắn đã tìm, đã thấy ở Q. N. Nhưng hắn vẫn còn ngờ ngợ:

- Trồng dọc mùng à, Phượng?

Phượng rầu rầu:

- Thằng Sơn đấỵ Nó trồng ráỵ

Như có tiếng sét đánh vào gáỵ Hắn cố không thở dàị Đến lúc ấy hắn mới biết Sơn đã về đây, không ở với

Hạnh nữạ Hắn bước ra vườn, cúi xuống những khóm ráy mơn mởn và hắn nghe tiếng Sơn gọi hắn. Hắn quay

lạị ở dẻo đất hẹp sau nhà, Sơn đang cởi trần, chặt những cây cam cuối cùng.

Làm sao thế Sơn?

- Chặt đị Thứ này vô tích sự.

Hắn đứng như trời trồng trước cảnh tượng lạ lùng này: Những cành cam đang mang quả bị chặt ngổn ngang.

Sơn cầm con dao rựa giơ thẳng cánh bổ vào những cành cam khác. Bên cạnh đó là mai, cuốc... Đến lúc ấy

hắn mới để ý thấy cái rãnh nhỏ bao chung quanh vườn đã mọc toàn ráy xanh um. Phượng kéo tay hắn:

- Thôị Kệ nó. Anh vào nhà đị Nó phá hết cả cái vườn này đấỵ Bao nhiêu là cam. Bây giờ toàn ráỵ

Khi đã vào trong nhà, hắn lo lắng bảo Phượng:

- Cẩn thận, không nó hỏng mất.

Phượng bình thản như từ lâu đã chấp nhận một thực tế phũ phàng:

- Nó hỏng rồị Cho nó làm theo ý nó. Cho nó giồng ráy khắp nơi còn đỡ. Cấm nó là nó bỏ nhà đị Lang thang.

Vườn cam khi mới dọn đến đẹp lắm, anh ơị Nó chặt hết. Chả lẽ lại gửi nó xuống Đặng Thất . à mà còn ghi

chép nữa chứ.

Và Phượng tìm đưa hắn quyển sổ của Sơn. Trang đầu Sơn viết nắn nót:

PHụC Vụ CôNG CUộC KHáNG CHIếN

CHốNG Mỹ CứU NướC - CẩM NANG HàNH QUâN

Sơn viết cẩn thận, không xóa một chữ. Chắc là đã nháp rồi mới chép vào sổ:

- Vừa hành quân vừa nấu ăn. Bảo đảm yếu tố cơ động của trận đánh và chiến dịch. Ông cha ta từ thời Lê Lợi,

Quảng Trung đã rất chú trọng để tạo nên yếu tố bất ngờ.

Thức nấu: Tốt nhất là sắn. Khoai lang lâu chín hơn. Cách làm: Sắn bóc vỏ, xắt thành khúc vừa bằng chiều dài

của gộ Khi hành quân, người đi trước xách gô Người đi, sau dùng nứa đốt lửa, đưa vào đít gộ Từ chỗ làm về

trại đã sôi, chín. Chú ý: Cho ít nước để chóng sôị Sắn chín bằng hơị

Nướng sán trong năm phút. Thời gian nghỉ ngơi ít ỏi bên suối, các chiến sĩ có thể nướng sắn bằng cách:

Đốt lửạ Cho củ sắn vào giữa ngọn lửa (không sợ cháy). Đốt khoảng năm phút cho củ sắn nóng già. Rồi vất

xuống suôí. Sắn nở tung. (Nguyên tắc nóng gặp lạnh). Nêú địch đến cũng có thể áp dụng cách này để xóa dấu

vết. Khi quản giáo đi thì lội xuống suối vớt lên. Sắn bị nhã và nhạt. Nhưng ăn vẫn tốt.

http://tieulun.hopto.org - Trang 10

Định kiến sai lầm về rau tàu bay: ăn mất máu, có hạị.. phải được xóa bỏ. Rau tàu bay có tên khoa học là

Gynura Crepidioides Benth. Rất nhiều chất bổ. Mát. 2, 5% protit. 1, 9% glucid... Ngoài công dụng riêng, khi

hỗn hợp với các chất khác sẽ có tác dụng kỳ lạ (sẽ nói ở phần sau). Là nguồn sống quan trọng của các chiến

sỹ Trường Sơn.

- Cây ráỵ Có tên khoa học là Alocasia odorạ Chỉ có ở Việt Nam, Lào, Campuchia, Nam Trung Quốc và châu

úc (Có thể châu úc trước đây dính liền với Đông Nam á nên đã có đươc may mắn này). Sản lượng chưa điều

trạ Là nguồn thực phẩm quan trọng, nhưng chưa được đánh giá đúng mức. Đã được cha ông ta đúc kết:

Củ khoai, củ ráỵ Dễ trồng. Sản lượng lớn. Trong tương lai sẽ cứu loài người khỏi nạn thiếu lương thực. Có

thể trồng ở sa mạc. Phủ xanh xa mạc. Nhưng phải giải quyết vấn đề nước vì ráy thích ẩm. ăn hơi ngứạ Cách

khử ngứa: Nâú lẫn với rau tàu bay, ếch (có thể thay bằng nhái), lá sắn non.

Hắn rời quyển sổ và im lặng nghe tiếng đánh gốc cam huỳnh huỵch ở phía sau nhà. Đó. Tiếng những nhát

cuốc của phu đào huyệt mai táng một con người sống.

Đó. Sơn đang cởi trần, mồ hôi, đất cát, mím môi đánh bung những rễ cam dưới đất với tất cả sự chăm chú

thiêng liêng của người mở đường cứu vớt nhân loại khổ đaụ Huỵch. Huỵch... Phượng đứng sát vào hắn như

che chở khi thấy hắn run lên. Hắn lạnh sống lưng vì chợt hiểu rằng một điều gì còn khủng khiếp hơn nhiều

đang chờ đợi hắn. Lấy quyển sổ bưng mặt một lúc, hắn gập đưa trả Phượng. Phượng nhìn hắn như muốn nói:

"Em biết anh ở chốn nào về". Hắn tránh cái nhìn đăm đăm ấy và cảm thấy Phượng nắm hai bàn tay hắn.

Phượng muốn chia sẻ với hắn cái quá khứ ghê gớm hắn vừa trải quạ Cái quá khứ ghê gớm ở một chốn

Phượng đã tới nhưng không thể nào biết được. Cái quá khứ bí mật hiện hình thành Sơn dang hùng hục ngoài

vườn. Cái quá khứ bí mật hiện hình thành hắn đang ngồi trước mặt Phượng dẫn đến thực tại này không thể

nào thoát được. Phượng ôm lấy đầu hắn Phượng cúi xuống ép má Phượng vào má hắn thương xót. Hắn thấy

ướt ở má. Phượng khóc. Không. Đã đoạn tuyệt với quá khứ, phải đoạn tuyệt đến cùng. Hắn đứng lên:

- Cám ơn Phượng. Phượng cho tôi xin lại bản thảọ Truyện gì đấy, hở Phượng?

Phượng lau nước mắt, mở tủ, giờ một gói giấy bọc ni-lông cẩn thận. Phượng đưa cho hắn một xếp pơ- luya

đã đánh máy, phẳng phiụ Hắn nhìn: Vợ chồng người thợ xóm Chiêu Thương - Truyện ngắn. Lại thấy choáng

váng. Như cái hôm ở trại trong, trước khi được tha, nhìn thấy quyển Người gác đèn biển. Lại thấy chập chờn

quá khứ. Những ngọn phi lao xanh. Khói xi-măng cuồn cuộn. Nắng chiếu xoai xoải trên dòng sông chảy ra

khơị

Phượng biết những gì hắn đang nghĩ. Phượng bảo:

- Truyện này em thích. Em đánh thêm một bản. Đó là bản thảo duy nhất còn sót lại trong số một nghìn năm

trăm trang bản thảo của hắn. Hắt lật từng tờ cho đến trang cuối cùng...

Hắn run run:

- Cám ơn em

Lần đầu tiên gọi Phượng bằng em. Và cũng là lần cuối cùng. Phượng nắm chặt tay hắn, ngã hẳn vào người

hắn. Hắn nâng khuôn mặt Phượng lên. Lại một lần nữa nhìn thấy quá khứ trong gương mặt ấỵ

Uất hận, đau đớn, cam chịu, hắn nói với vẻ của người trở về cõi chết:

- Vĩnh biệt Phượng!

http://tieulun.hopto.org - Trang 11

Cái cảm giác chán ngán của hắn cứ tăng dần theo với ngày tháng. Hùng đã đưa hắn đi một số trường ngoại

thành, nhưng vẫn không đạt kết quả, mặc dù nếu có nơi nào nhận mua, hắn cũng chưa biết cách sản xuất loại

giấy sơn màu cho các cháu cắt hình, cắt chữ nàỵ

Hết Kiến Quốc, lại Hổ Laọ Bữa trưa ăn ở Kiến Quốc. Nhà một ông đảng uỷ. Cơm xoàng. Mắm cáy, tôm

rang. Nhưng bữa chiều ở Hổ Lao thì khá. Tại nhà một giáo viên. Một con gà thiến luộc. Nước xáo đập hành.

Rau thơm. Thế thôị Cơm gạo quê nữa chứ. Rượu ngang. Ba người khà khướt. Iâu lắm mới được một bữa

ngon như vậỵ Hùng cuộn mấy bức truyền thần chân dung vợ chồng chủ nhà vẽ dở dang tự bao giờ đem về

thành phố làm nốt. Hùng bảo hắn trên đường về: "Hay là cậu học nghề truyền thần. Nhanh thôị Chịu khó đi

nông thôn. Làm quanh năm không hết việc đâu!. Nhưng rồi chính Hùng lại gạt đi: "Được ăn cơm nữa đấỵ Có

khi cả thịt gà như hôm naỵ Nhưng nghĩ cũng khốn nạn lắm. Mình cứ như ông phó cối".

Hắn vẫn nằm ở nhà, chờ đợi một cái gì chính hắn không biết. Sáng ra, cả nhà mỗi người một bát cơm nóng

rưới nước mắm, rồi Ngọc đi làm. (Con Thương dậy sớm. Bao giờ nó cũng dậy sớm nấu cơm. Con bé khi

trước leo lẻo cái mồm mà nay chịu khó quá chừng, cứ lặng lẽ làm mọi việc, cả ngày chẳng nói một câu). Mấy

bố con ở nhà. Hắn hút thuốc lào vặt. Không có cả tiền mua diêm, hắn giữ lửa bằng cái đèn con. Rồi bóng vỡ.

Không có tiền mua bóng nữa, hắn để đèn khuất vào chỗ lò sưởi, khoanh một tấm giấy cong cong chắn gió.

Ngọn đèn không bóng ấy làm hắn nhớ đến ngọn đèn trong tù. Không phải ngọn đèn ở cửa nhà mét tạo thành

bó hoa đen một thời Sơn vẫn đăm đăm trò chuyện, mà là ngọn đèn không bóng cũng khoanh một mảnh giấy

thế này đặt trong thùng gỗ. Phía trên thùng là những cái nón úp chếch, úp nghiêng để không lọt ra một tí ánh

sáng nào, không làm cháy nón mà vẫn có thể thò đóm vào châm lửa hút thuốc làọ Đó là những đêm đông rét

cắt ruột ở V. Q, khi hắn còn ở toán văn nghệ. Đó là thời gian Điện Biên Phủ trên không ở Hà Nộị

Máy bay bắn phá bay lượn cả đến đây, nên bọn hắn không bị nhốt trong trại nữạ Mỗi toán sơ tán một nơị

Toán hắn ở một cái lán xạ Xa lắm. Sát rừng. Đi làm là gần. Ngay cạnh. Không có ai gác. Và cũng chẳng ai

trốn. Toàn bọn tù mõm cả rồị Với lại, trốn đi đâu được? Không hộ khẩu, không tem phiếu, sổ gạọ ở đâu được

lâụ ở đâu cũng lòi rạ Bấy giờ chẳng ai đủ sức nuôi người khác. Nuôi mình còn khó nữa là. Tù hình sự, trộm

cắp, lưu manh có trốn thì trốn. Tù chính trị không trốn. Ông Vui quẫn giáo nằm ở một gian đầu nhà. Ông

cũng khổ chẳng kém gì bọn hắn. Đêm đêm, bọn hắn ở trong nhà hút thuốc lào vặt. Sột sệt. (Toàn xài lá sắn

non thôị Thứ này ninh kỹ, ăn bùi, bã deo dẻo như cao-su). Vũ Lượng nhớ kèn, nhớ đàn, Vũ Lượng đứng giữa

nhà thét lên:

- Im lặng nhé, Palôma nhé.

Lượng ngửa đầu, cằm hơi đưa rạ Tay giơ ngang trước mặt. Tất cả im phăng phắc. Tất cả nhìn vào cái bóng lờ

mờ của Lượng đứng cạnh thùng gỗ, nơi đặt ngọn đèn không thông phong, phía trên úp nón để chặn ánh sáng,

đề phòng máy bay Mỹ. Chỉ có tiếng gió mùa đông bắc lạnh lẽo thổi qua mái nhà, xô vào rừng ào ào như tiếng

suối lúc gần lúc xạ Ngoài ấy là rừng hoang vắng và đêm đen khô buốt.

- Tẹ.. Tẹ..

Tiéng kèn đột ngột vang lên. Đúng là tiếng kèn lanh lảnh và chờ đợị Tiếng kèn sang trọng, cung đình, như

Lượng vẫn nóị

Chờ những âm thanh kỳ diệu ấy lan đi vào đến rừng sâu, chỉ còn lại dư vang trong sự im lặng chờ đợi, Lượng

mới cất lên những tiếng kèn đáp lạị

- Tè te tẹ..

Tiếp đó là những tiếng kèn đĩnh đạc, chậm rãi, tự tin của câu mở đầu bài Palôma nổi tiếng:

- Te te té tè tẹ..

Bỗng một bóng người nhỏm dậy và một tiếng kèn trầm hòa theo như tiếng vọng của rừng xạ..

- Te tè...

Đó là Tất Tình đã ở hết ba lệnh. Đó là Tất Tình, nhạc công của một đoàn văn nghệ Hà Nội trước đây, nằm

trong tổ chức quân thứ hành chính lưu động của Pháp. Bây giờ ta gọi là bọn tâm lý chiến. Tình biết chơi

nhiều nhạc cụ. Nhưng trong trại chỉ có một cái mandoline của Cán. Khi Tình chơi mandoline, hắn nghe tiếng

đàn réo rắt như ở một đài phát thanh nào đó. Lượng bảo: "Chắc chắn Tình là một trong hai người đánh đàn

mandoline hay nhất Việt Nam".

Cái đêm sơ tán B52 ấy, nhìn hai người kèn mồm vừa vui lại vừa não lòng.

http://tieulun.hopto.org - Trang 12

Sao mà giống. Sao mà thiết thạ Bị kích thích bởi khỏng khí im lặng, thành kính của cả toán, Lượng không

chơi kèn nữạ Anh đệm contrebassẹ Người Lượng gù gù xoay quanh cây đàn tưởng tượng.

Pùm. Púp. Pùm.

Dù ánh đèn bị che chắn, mọi người vẫn trông thấy cái bóng cao, đứng thẳng của Tất Tình đang thổi saxo, và

dáng gù gù của Lượng xoay quanh cây đàn contrebasse tưởng tượng, một tay nắm cần đàn, tay kia bật dây:

"Pùm. Pum. Pùm"... Vừa rất thật lại vừa ma quáị

"Trời ơi!" Lượng kêu lên, ôm lấy Tất Tình. Cả hai đổ sụp xuống đất, thở hổn hển. Hắn hiểu nỗi nhớ của họ.

Trong bóng tối hắn đưa cho hai người cặp lồng lá sắn hắn đã ninh đến nước thứ bạ

Lượng lúc nào cũng đóị Lượng ăn lá sắn chấm muối ớt. Hắn cũng ăn. Tình ăn. Nói chuyện về những đêm ca

nhạc. Về ngày về. Thế là Lượng lại hát:

Ngày trở về, anh bước lê trên quãng đường đê, đến bên luỹ trẹ

Nắng vàng hoe, vườn rau trước hè chở đón người về.

Mẹ lần mò ra trước ao, nắm áo người xưa, ngỡ trong giấc mợ

Tiếc rằng ta đôi mắt đã loà vì quá đợi chờ.

Tất cả nằm im trong bóng đêm như những xác chết.

Ai mà chẳng có một người mẹ đang chờ đợi và trong số này hẳn cũng có những người mẹ chờ đến loà cả

mắt. Cầu sao cho mẹ mình đừng loà vì chờ đợị Cầu mong khi mình về mắt mẹ còn sáng để nhìn thấy con của

mẹ.

Một đêm cả bọn đang ư ử như vậy, có tiếng ông quản giáo quát ầm ĩ. Tiếng mở khóa, tiếng xô cánh cửa và

tiếng ông Vui thét lên:

- Chết hết cả bây giờ. Các anh định giết người đấy à? Các anh định làm chết hết cả hay saọ Có ra ngay

không? Máy bay nó đến bây giờ chỉ có chết. Tù cả nút.

Bọn hắn chưa hiểu ra sao, nhưng phá lên cườị

Cười thoải máị ông Vui gầm lên:

- Còn cười à? Ra mà xem

Trong cơn tức giận, hoảng hốt, ông không biết vì sao tù lại cười, nhưng rồi ông hiểụ Ông nghe thấy một tiếng

lầu bầu trong bóng đêm:

- Báo cáo cán bộ, chúng tôi đã tù cả nút rồi ạ.

Cả toán theo ông Vui ra cửa và quành lại phía sau, về phía rừng. Quả đáng sợ thật. Bọn họ hiểu vì sao ông

Vui cáu ghê thế.

Cả một cây cổ thụ khô ở sườn đồi bốc lửa đỏ hồng. Rừng rực. Gió mùa đông bắc từng cơn vụt vào thung

lung làm cho ngọn lửa tạt đi và những mảng than hồng bị bóc ra bay, cuộn lên trời đêm. Buổi chiều bọn hắn

đi làm, nhóm lửa ở gốc câỵ Ai ngờ nó lại bén vào cây như một cây đuốc khổng lồ. Đang là mùa hanh, gió

mùạ.. Cả bọn ngây ra ngắm, thích thú nhìn cột lửa giữa rừng. Bọn hắn không sợ máy baỵ Có máy bay càng

vuị Chết được ngay đâu mà sợ. Mà có chết đã làm saọ Có khi còn là điều may mắn. Anh em mang nồi,

thùng, xô, cặp lồng xuống suối xách nước ngược lên dốc. Mấy anh đứng đái vào cây rồi mới múc nước giội

"Cho nó khỏi phí bãi nước đái".

Quả thật hắn chưa trông thấy cảnh gì ghê gớm như thế. Rừng đen kịt. Trời đen kịt. Gió hú. Cây than cao vút.

Đỏ từ gốc lên ngọn. Và trên cao là một ít lửa bập bùng soi thấp thoáng vạt rừng già. Gió lồng lộn, lạnh buốt,

bóc từng mảng than ném đi vẽ thành những đường đỏ lừ tung lên, cuộn xuống.

Trong lần đến gặp Mi, vợ Lượng, hắn đã tưởng rằng mình có thể nói cho Mi biết cuộc sống của Lượng trên

ấỵ Lượng đã đưa thư vợ, ảnh con cho hắn. Mi viết thư cho Lượng kèm theo quà và cảm ơn ông Quảng. Ông

trưởng phòng đặc trách văn hóa - người đứng đằng sau ông Lan. Người đã dồn hắn và cả Lượng đến thế giới

bên kiạ Mi viết cho Lượng, nhắc đến những đêm mưa, hai vợ chồng thức giấc, nghe mưa, trò chuyện. Lượng

bảo:

- Nếu anh được về trước Lượng, anh phải đến nhà gặp Mi nhé, kể chuyện cho Mi biết Lượng sống trên nàỵ

- Thằng lớn nhà anh. Lượng về, Lượng sẽ dạy nó thổi kèn. Lượng đảm bảo việc đó.

Hắn về trước. Hắn đến nhà Mị Hắn biết Mi đang làm ở một cơ quan văn hóa của thành phố.

Nhà Mi có mẹ chồng và hai đứa con. Nhưng hôm hắn đến, mẹ và con Lượng đều đi vắng. Hắn đến vào buổi

tốị Cửa đóng. Hắn gõ cửạ Và chờ. Hắn gọi: "Chị Mi ơi". Hắn đã định về, thì Mi rạ Chỉ nhìn thoáng qua hắn

http://tieulun.hopto.org - Trang 13

cũng hiểu rằng hắn đến không đúng lúc.

Một người đàn ông đang ngồi ngay ngắn, quá ngay ngắn trên ghế. Chính vẻ cứng đơ ấy của người đàn ông và

vẻ ngượng nghịu của Mi làm hắn biết hắn đến không đúng lúc. Anh hỏi aỉ

Hắn đứng ở cửa và nói khẽ nơi hắn đã sống, đã từ đó trở về. Vũ Lượng nhắn hắn nói với gia đình rằng Vũ

Lượng vẫn khỏẹ

Mi đứng nghẹ Lịch sự cảm ơn. Mi không mời hắn vào nhà. Mi trông đẹp hơn bức ảnh Lượng giữ trong tù.

Thoang thoảng mùi nước hoạ Hắn chào Mi, chào người đàn ông. Mi nói: "ông anh tôi" để giới thiệu khi hắn

đã quay gót.

Hắn thở dàị Hắn lại nghĩ đến Lượng. Mi có quyền có bạn trai, có người yêụ Hắn chẳng trách Mị Nhưng hơi

nhanh. Lượng mới tù được hơn một năm chứ mấỵ Hãy cố chờ thêm ít lâu nữạ Còn khối thời gian để lương

tâm Mi khỏi cắn rứt.

Ngày về của anh tập trung cải tạo là một dấu hỏi khoan mãi vào thần kinh, vào tâm trí và không có lời giải

đáp. Lượng sẽ còn ở đó đến bao giờ? Lượng vẫn nghĩ Mi đang đau khổ vì xa Lượng. Lượng tự hào vì Mị Trà

Mi của Lượng. Tấm ảnh Trà Mi và hai đứa con, gặp ai Lượng cũng khoe, Lượng cất rất cẩn thận, bọc trong

hai lần túi ni-lông.

Sau kỳ bị xà lim, Lượng phát khùng. Thích thì làm. Không thích là nghỉ. Đi làm Lượng chú ý tìm rau tàu

bay, bắt nhái hơn là làm. Hình như đã được làm chánh án xử con chuột của Dự một lần, Lượng thích làm

chánh án, thích đối thoại với những con vật trước khi ăn thịt nó. Bắt được con nhái nào, Lượng cũng giơ cao

lên ngang mặt, quát nạt, rồi mới vất vào cạp lồng:

- à. thằng nàỵ Mày còn định lẩn trốn hả. Định thoát khỏi tay tao hả? Không được đâu, con ơị Tội mày nhẹ,

nên chúng tao không xử. Đó là chúng tao chiếu cố đến màỵ Tập trung thôị Tập trung cải tạọ

- à, thằng này bé quá. Thiếu niên. Mày bảo mày chưa đến tuổi chứ gì. Đúng là mày chưa đến tuổi, thằng

nhóc. Thì tao cứ vay tuổi của màỵ Trẻ con tao cũng xàị Lớn tao cũng xàị

Lượng lại bẻ đùi vất vào cặp lồng.

Đến con khác Lượng lại giơ lên ngắm nghíạ

- Được đây, vừa mắt bố đâỵ Bố kết nước da đâỵ Nhảy hở? Đã sa vào thiên la địa võng này mà còn định trốn

hả? Ngu thế hả con...

Và những tối đọc báo Nhân Dân (ông chánh giám thị nói: Các anh phải quên dĩ vãng, hướng về tương lai,

phải có báo đọc) Phổ cất giọng rành rọt đọc tin toà án Bertrand Russell xử án Nixon, anh em gào lên:

- Cho nó cái bọp

- Cho thằng Nixon đi tập trung cải tạọ

Tiếng Lượng gào to nhất. Và cười: "Có thằng Nixon ở đây cho nó nếm mùi tập trung với anh em mình để nó

biết thế nào là lễ độ". Rồi Lượng lại hát:

Ai có về trên bến sông Tương

Nhắn người duyên dáng tôi thương

Sao đành nỡ dứt tơ vương...

Lượng có biết chuyện gì đã đến với vợ Lượng, với Lượng không? Nếu biết, Lượng sẽ phản ứng ra saỏ Hắn

đã từng viết thư cho Ngọc, mong muốn Ngọc được giải thoát, mong muốn Ngọc rời bỏ hắn, đừng gắn bó với

cuộc đời chó má của hắn, để hắn yên tâm đi tù, chịu cho hết cái án dê đực đẻ. Nhưng Ngọc viết thư vào cho

hắn với một giọng trách móc và đau đớn: "Có lẽ anh cho rằng mình có quyền được cao thượng và muốn đối

xử với người khác thế nào cũng được hay saỏ Em hoàn toàn không ngờ anh có thể có những ý nghĩ như

vậỵ.."

Khi ấy hắn đã về 75 để được tha, nhưng rồi lại trở lại Q. N, tiếp tục đi tù. Lượng và Mi chưa qua cái tận cùng

thất vọng ấỵ Lượng mới đi tù, đến nay mới được hơn một năm thôị Trà Mi vẫn còn nhớ những đêm mưa, hai

vợ chồng thức giấc trò chuyện. Hắn hiểu được những đêm mưa đối với những cặp vợ chồng trẻ. Bồng bềnh

không gian. Sạch sẽ. Tinh khôị Mát rượị Hai người song song nghe mưạ Tiếng mưa kéo về một thuở hồng

hoang.

Hắn không trách Trà Mị Nhưng hắn thương Lượng. Hắn thương những người như Lượng, như hắn. Biết bao

người đi tù đã mất vợ, mất con. Vợ lấy chồng khác. Con đi lang thang, ăn cắp, ăn trộm, vào tù. Họ bị bỏ rơi

ngay ở trong tù. Cái dinh lũy cuối cùng ấy để mình trốn tránh, để mình ẩn náu, để mình đêm đêm tìm về cung

http://tieulun.hopto.org - Trang 14

không còn nữạ May mà hắn không rơi vào cảnh ấỵ Nhưng sự buồn thảm không vì thế mà không đầy ắp cuộc

đời hắn. Bên cạnh nỗi đau bị tiêu diệt, việc kiếm sống quá khó khăn. Cuộc sống không có chỗ cho hắn. Hắn

không thể ngồi được vỉa hè. Vì cái máu sĩ của hắn. Vì trước đây hắn đã khá nổi tiếng ở cái thành phố này, mà

bây giờ nếu hắn ngồi vỉa hè sẽ là một bằng chứng chứng tỏ rằng hắn đã bị đánh gục. Hắn đã thuạ Hắn đã bị

trừng phạt, và chấp nhận trừng phạt.

Hắn không muốn thế.

Cuộc sống vỉa hè là cuộc sống rất bấp bênh và bị lên án: Thỉnh thoảng người ta lại mở một đợt càn quét vỉa

hè. Phải nói sức sống vỉa hè thật là dai dẳng. Hàng đoàn công an, phòng thuế, quản lý thị trường, khu phố...

giằng từng quang rau muống, xách từng sảo cà chua, thu từ nồi bún riêu, rá xôị Vỉa hè sạch bách được vài

ngàỵ Rồi như Phạm Nhan, nó lại mọc rạ Lại phải mở một đợt càn quét mớị Biết bao giai thoại, huyền thoại

chung quanh việc đó. Nào là một anh quản lý thị trường kéo cái thúng của bà bán xôi đội trên đầu xuống, thế

là cả một nồi cứt ụp lên mặt anh tạ Rồi chuyện mấy anh liên ngành thu nồi bún riêu vào trụ sở đang ngồi

đánh chén với nhau thì bà bán bún vào, bà móc túi lấy ra mấy quả chanh để các thủ trưởng dùng "vì riêu nhà

em hôm nay ít chua"...

Thật láo toét. Đúng là phản ứng giai cấp, phản ứng của bọn tiểu tư sản thị dân bị đụng đến quyền lợị Điều đó

dễ hiểụ Tiểu thương là phi xã hội chủ nghĩa, là mảnh đất hàng ngày, hàng giờ phát sinh chủ nghĩa tư bản. Đó

là sự chống lại chủ nghĩa xã hội một cách tự giác hay không tự giác, là đối lập với kinh tế xã hội chủ nghĩạ

Cuộc đấu tranh ai thắng ai vẫn chưa được giải quyết, còn gay go quyết liệt, phừc tạp khó khản không phải

một sớm, một chiều mà diễn ra suốt thời kỳ quá độ. Cũng phải tính đến khả năng có bọn phản động, bọn phá

hoại đang đứng đằng sau giật dây chống phá. Phải tìm ra được bọn ấỵ Phải liên tục mở những đợt tiến công.

Đó là tất yếụ Có cuộc đấu tranh cách mạng nào thắng lợi dễ dàng. Càng gần thắng lợi lại càng gian nan.

Một trong những kết quả của đợt quản lý thị trường ấy là Phúc mù không hành nghề ở cửa thành đoàn nữạ

Cả mấy người bán thuốc lá ở đó cũng biến mất.

May cho hắn, Ngọc xin được việc dán hộp giấy cho Công ty maỵ Ngọc mượn cả xe cải tiến của Công tỵ Mấy

bố con hắn lên nhận.

Xuất hiện ở Công ty vợ trong một tư thế như vậy thật là khổ tâm, nhưng biết làm saọ Ngọc cũng không muốn

hắn đi nhận các-tông, nhận giấy, nhưng một mình thằng Hiệp làm không nổị Niềm vui có công việc làm át cả

sự nhục nhã xấu hổ. Với lại Ngọc đã chuẩn bị chu đáo, hai bố con hắn chỉ việc kéo xe đi thôị Cô Linh, thủ

kho chính, một đảng viên, rất quý Ngọc. Cô cũng là một phụ nữ "goá sống" còn lâu hơn cả Ngọc. Chỉ có cái

khác là chồng Linh đi bê (Nam) còn hắn đi tê (tù). Hai người thương nhaụ Thời gian sơ tán, thời gian hắn

còn đi xa, cả hai trông coi hàng nhà len, hàng nhà vảị Có lấy đến cá tạ len cũng không ai biết. Nhưng không

ai nghĩ đến chuyện ăn cắp. Ngày ấy tiếng ăn cắp còn bị ghê tởm, còn bị mọi người khinh bỉ và lên án. Một

hôm Linh ấp úng bảo Ngọc, mặt đỏ lên như chính Linh đang làm một việc xấu xa:

- Ngọc ơi, có ít len vụn tổ đan họ mới nộp lại đấy, hay là mày lấy đan cho con Thương cái áo cộc taỵ

Ngọc sợ hãi:

- Chết, ai lại thế

- Khoảng hơn lạng len vụn ấy mà. Đan cải hoa dâu cho con được đấỵ

Linh thương Ngọc. Hai người cùng xa chồng.

Linh còn được lương của chồng, lương đại uý với các tiêu chuẩn mà vẫn thấy khó khăn.

Sau này cả Linh, cả Ngọc cùng xuýt xoa nhớ lại mà tiếc rẻ:

- Chỉ mình ngày xưa là ngu thôị Chúng nó bây giờ không có gì là không ăn cắp. Thằng to ăn cắp tọ Thằng

nhỏ ăn cắp nhỏ.

Hắn dán hộp. Và ngay lập tức tạo thành quy trình. Đầu óc hắn vốn như vậỵ Phải có một số kẹp bằng sắt. Phết

hồ vào các-tông cứng và khuôn lại hình hộp, phải có kẹp sắt kẹp cho đến khi hồ khộ Nhưng cái khó là phết

hồ lên những băng giấy dài để viền góc hộp và cái nhãn to có in chữ Tocontap cạnh hình chiếc áo sơ-mi cổ

cứng. Phết xong phải dán ngaỵ Để chậm giấy bị ẩm và mủn rạ

Dán được một lúc cả sàn nhà đầy hồ. Các giẻ lau tay đầy hồ. Bốn chung quanh tường chất đầy toàn hộp rỗng.

Có lúc tự nhiên chồng hộp đổ nhào, đổ cả vào mâm cơm.

Khi đem đi trả hàng mấy bố con xếp lên xe mới khổ. Hộp rỗng cồng kềnh, không thể ghì chặt, ghì chặt thì

bẹp hộp. Để lỏng thì hộp rơị Phải tháo cả hai giát giường đặt lên thành xe cải tiến. Và xếp hộp lên. Ngọc nhất

http://tieulun.hopto.org - Trang 15

định không cho hắn lên cơ quan Ngọc nữạ Thằng Hiệp, con Thương xe được rồị Ngọc bảo: "Hộp rỗng nhẹ

thôị Để bố ở nhà trông em". Ngọc bảo vậy, nhưng hai đứa vừa xe đi, xóc mấy cái đã đổ hết hộp xuống

đường. Phải xếp lại và lấy dây đan từng mắt như mắt võng, úp lên trên hộp.

Bây giờ hắn vẫn nhớ rõ ràng buổi trưa ấỵ Hộp đổ ngổn ngang, cái lấm, cái nghiêng, nắp một nơi, hộp một

nẻọ Mấy bố con mê mẩn nhặt, xếp và về nhà tìm thêm dây chằng buộc. May mà đường lúc ấy vắng ô-tộ Hắn

đứng nhìn theo hai đứa con bé tý đứa kéo, đứa đẩy cái xe hộp cao ngất đi một quãng xa mới quay vàọ Ngọc

đang chờ hai đứa ở công tỵ Chậm lắm là mai sẽ có tiền, thêm vào để Ngọc chi tiêụ Đó là món tiền đầu tiên

hắn góp vào với Ngọc. Hắn cảm thấy yên tâm vì còn gần một nửa chỗ các-tông chưa dán. Còn ít ra là một xe

hộp nữạ

http://tieulun.hopto.org - Trang 16

Việc gia công ấy khi có khi không, rất thất thường.

Hết đợt làm hộp, hắn lại nghỉ. Cứ ngồi hút thuốc lào, châm lửa từ cái đèn con đã vỡ thông phong. Cái đèn

con mà Bình nói: "Ngày xưa nó đã từng có một cái bóng". Mỗi sáng, Ngọc xách xe đi làm, hắn lại cẫm thấy

mình là người có lỗi và đồng thời cũng nhẹ cả người vì Ngọc đã đi làm, ở nhà chỉ có hắn và mấy dứa con.

Hắn có thể nằm nghỉ vì hắn cảm thấy mệt mỏị Dạo này hắn hay đau đau ở ngực. Có vợ ở nhà, mình cứ năm

ườn thân xác, thật bất tiện. Hình như cái lần ngã khi khiêng đá ở suối trại Q. N vẫn cỏn ảnh hưởng...

Trong tù hắn là người khoẻ mạnh. Hắn cảm ơn bố mẹ đã cho hắn hưởng khí huyết ấy của các cụ. Tiêu hoá

tốt, không bị đường ruột, gánh gồng được... Không ốm vặt.

Chỉ có chứng đau đầụ Một năm rưỡi giam cứu làm gì không đaụ Trong xà lim có mà đầu thép cũng đaụ

Trong xà lim, sợ nhất là lúc trưa, từ mười hai giờ trở đị Anh tù nào chẳng thức giấc từ sớm. Ba bốn giờ sáng

đã thức rồị Nàm chờ trời sáng. Nghĩ. Nhớ. Lọ Ai vào đây cũng lọ Không có tội cũng lọ Lo thót ruột. Lo sao

thoát được cảnh tù tộị Lo có những kẻ hại mình, những kẻ ngậm máu phun ngườị Thiếu gì những kẻ không

bằng lòng mình, những kẻ ghen ghét. Và bây giờ thì giậu đổ, bìm leọ Rồi tự vấn lại mình. Thấy mình cũng

có nhiều câu nói bậy bạ, cần phải chấn chỉnh. Như nói về nông thôn đang xuất hiện bọn cường hào mới, như

nói rằng những người có năng lực, sống bằng sự làm việc của mình, không sống bằng đầu gốị Đảng thì bận

gì đến mày mà mày lại nói: Nếu cứ đảng viên mới được đề bạt vào cương vị lãnh đạo, thì tất yếu có một loạt

đảng viên cơ hội, quần chúng cơ hội sẵn sàng làm mọi việc để được vào Đảng. Rồi lại nói: Bây giờ nếu có vợ

bán gạo, người yêu bán thịt, một "dì" nữa bán bách hoá thì không phải lo nghĩ gì.

Những câu nói đó có khi rải rác cách nhau hàng năm trời, trong lúc nhiệt huyết bàn thế sự với anh em bè bạn

nay được gom lại, để cạnh nhau thì rõ ràng mình là kẻ bất mãn, chống đối thật rồi, không cựa quậy đi đâu

được. Cũng giống như những hoá chất bình thường để cạnh nhau sẽ nổ tung và biến thành một chất hoàn

toàn mớị Mà các vị công an, tác giả vụ án của hắn hẳn không thể bao giờ mắc sai lầm bắt nhầm ngườị Họ

vốn là những nhà hoá học đầy tài năng. Không như những người khác, các ông ấy rút ngắn, cắt bỏ mọi

khoảng cách thời gian để những câu nói, những hiện tượng bất mãn rải rác ấy liền kề nhaụ Thế là nổi lên bản

chất của hiện tượng. Thế là tổng hợp được điều cốt lõi từ những sự việc bình thường nhất. Bộ mặt thật vẫn

ngụy trang che giấu bỗng hiện ra như tờ giấy ảnh ngâm vào thuốc hiện hình. Thế là nhìn vấn đề dưới con mắt

nghiệp vụ, được nhãn quan cảnh giác cách mạng chiếu sáng, vạch trần được một kẻ bất mãn, một kẻ biến

chất,, hoạt động chống phá tinh vị Hết đường chối cãị Có ai khiến anh tâm huyết. Có ai khiến anh chõ vào

những công việc không phải của anh. Anh làm như anh sáng suốt hơn cả Đảng. Khoan hãy nói đến đúng sai,

nếu anh nhiệt tình, nếu anh xây dựng sao anh không nói có tổ chức? Sao anh không nói trong cuộc họp? Sao

anh không kiến nghị với Đảng? Đảng là của dân. Do dân. Vì dân. Không lý gì có lợi cho dân mà Đảng không

làm. Tôi nói có đúng không?

Thật dại dột. Cái trò chính trị xó bếp. Và cũng đáng đời thôi, khi mày là một tế bào của cuộc sống bình

thường. Hiểu nó. Thở hơi thở của nó. Mày hiểu sự thật ở nhà máy cơ khí nổi tiếng toàn quốc đốt pháo mừng

công hoàn thành 110% kế hoạch năm trước hai ngày (và mày có được mời dự tiệc liên hoan cùng với bao

nhiêu chức sắc trong thành phố tại tầng hai mậu dịch Ngã Bảy), nhưng sau đó lại có hàng đoàn thợ bí mật ra

bãi để máy, sửa chữa, lắp thêm chi tiết cho máy lô-cô, việc làm ấy kéo dài hết tháng Giêng, vì phần lớn chưa

thành thương phẩm. Số máy ấy còn nằm han gỉ ở bãi cho đến giữa năm sau, do chẳng có nơi nào cần, hơn

nữa chất lượng quá tồị Mày hiểu chị Chân nguyền rủa hợp tác xã khi ba lần chị đi nhận rạ, chầu chực cả tối,

gọi tên từng người, cân từng cân rạ chỉ được tòn ten một quẩy không đủ dọi mái nhà bị dột, không bằng chị

vơ một lúc rạ rơi dọc đường. Mày hiểu nỗi đau của những con đĩ ngựa mỗi khi mang từ cửa hàng mậu dịch

về ba lạng thịt bạc nhạc Và mày khẳng định Bách không đủ tư cách là một đảng viên bình thường, đừng nói

là bí thư, là biên uỷ...

Cũng tại mày thôị Tại mày có cái đầu cứ biết tổng hợp, suy nghĩ, không chịu để người khác suy nghĩ hộ.

Nhưng cái đầu suy nghĩ cũng chẳng việc gì, nếu cái mồm mày không nói rạ Chỉ tại cái mồm. Hoạ tự khẩu

xuất. Bệnh tòng khẩu nhập. Bố vẫn thường dặn như vậỵ Lẽ ra không được nói những điều mình nghĩ với bất

cứ ai, kể cả vợ. Người thứ hai biết đã không là bí mật nữa rồị Chuyện ông vua có tai lừa hẳn mày còn nhớ.

Rồi lại còn bè bạn xa gần cứ đến ăn ngủ ở nhà. Hoàn toàn không nên. Sự lui tới của bè bạn từng làm mày yêu

đời, yêu nghề, kích thích mày làm việc đã giết màỵ Sự quý mến của bè bạn đã giết màỵ ăn. Uống. Chuyện.

Cườị Nóị Văn chương. Thế sự. Cái giá phải trả cho sự làm việc, cho nghề nghiệp, cho thành công đắt quá.

http://tieulun.hopto.org - Trang 17

Bởi vì đã viết văn là phải suy nghĩ. Đã có tí chút thành công và còn hứa hẹn một điều gì nữa, đã cởi mở chân

thành lại coi sáng tác là lẽ sống của cuộc đời, thì bạn bè sẽ đến với mình thôị Chết là ở chỗ ấỵ "Nhà anh ngày

nào cũng một khay bã chè cơ mà". Họ biết hết. Không thể giấu họ điều gì. Bài học này cay đắng quá. Lẽ ra

không nên có bạn. Không nên nóị Không nên suy nghĩ. Nhưng đã là con người phải có bạn bè. Có cái đầu

phải suy nghĩ. Và không thể không nói những điều suy nghĩ với bạn. Đừng ngụy biện. Thế còn bao người

khác, họ không có bè bạn hay saọ Họ không nói hay saọ Họ không suy nghĩ hay saọ Chỉ có điều họ không

nói như anh. Không suy nghĩ như anh. Không kết bạn như anh. Ngưu tầm ngưụ Mã tầm mã. Bọn bất mãn các

anh chơi với nhau, câu kết với nhaụ Không ai đứng ra tuyên bố thành lập tổ chức, nhưng thực sự là tổ chức

đấỵ Thế là có tổ chức mà không có tổ chức. Không có tổ chức mà vẫn có tổ chức. Tinh vi lắm. Nhưng không

thoát khỏi con mắt nhân dân đâụ Không che giấu được ai đâụ

Khó mà cãi được những tội sờ sờ ra như thế. Chút lòng trung thực từ sau xin chừạ Đến bao giờ được rạ ôi!

Quãng đời trước thật là hạnh phúc, thật là tươi đẹp. Chẳng bao giờ còn quay lại nữạ

Cứ thế mà nghĩ. Mà chờ trời sáng. Chờ ông quản giáo tới mở cửa để đi đổ bộ Rồi lại vàọ Lại nghĩ. Di quanh

quẩn, năm xuống, rồi lại nhỏm dậỵ Đứng lên, rồi lại nằm xuống. Chờ quản giáo mở cửa, lấy cơm. An xong,

khoảng hơn 10 giờ chứ mấỵ Nằm. Rồi lại ngồi dậỵ Đứng lên. Sực nhớ đến mấy con rệp nhốt trong túi giấy

bóng kính bao thuốc lá Beratị Lại đem ra chơi dù hôm qua đã chơi rồị

Học Đỗ, làm thí nghiệm xem rệp nhịn đói được bao lâụ Đỗ bảo nhốt ba tháng nó vẫn chưa chết. Chẳng biết

có đúng không. Hắn mới nhốt con rệp được đúng tám tuần lễ thì buồn quá, không chờ được, đã dem con rệp

ra cho nó hút máụ Tám tuần lễ nhịn đói, con rệp gần như khô đị Mỏng và trong vật vờ như tờ giấy bóng.

Nhưng khi bắt ra để trên cổ tay chỗ mạch đập, chỗ các ông lang hay bắt mạch, ngửi hơi máu, ngửi hơi người,

cu cậu tỉnh ngay, bò, xoay xoay và chổng đít lên cắn da hút máụ Đau, nhưng cố chịu để xem nó hút máu như

thế nàọ Say sưa làm. Đứng im một chỗ. Chân gại gại trên da buồn buồn. Chỗ nó cắn không đau nữa mà ngứạ

Cứ bình tĩnh, không đi đâu mà vộị Cho mày hút đẫy bầu đấỵ Hẳn là một bữa đại tiệc. Cu cậu lịm đị Nhìn rõ

vệt máu đỏ tươi chảy xuống bụng lềp kẹp mỏng tang của nó như dòng máu khi tiêm ven chảy vào xi-ranh.

Thế rồi những lần sau đó chẳng tính thời gian để kiểm tra thí nghiệm của Đỗ nừa, mỗi khi buổn quá lại bắt

nó ra cho hút máụ Khi một tuần. Khi nửa tháng. Lại còn xếp những que diêm sóng hàng bắt ba bốn con rệp

chạy qua que diêm, như kiểu chạy vuợt ràọ Chân bé xíu mà chạy rất nhanh, vượt qua que diêm rất nhanh.

Cũng lồng lên như ngựạ

Thú vị. Nhưng chơi lâu cũng chán. Nhất là những con rệp cứ rẽ ngang, định chui vào kẽ ván. Cái giống rệp

sống cuộc đời tăm tối âm thầm quá.

Lại nhốt rệp vào túi giấy bóng Beratị Lại đứng lên. Lại ngồi xo ró một mình. Lại nằm. Lại nghĩ. Lại nhìn vết

ố ở trên tường gần cửa xà lim, nơi vẫn đứng lom khom nói chuyện với Đỗ. Vết ố giống hệt cái đầu

Dostoiepskị Cũng cái sọ to, đôi má hóp, cặp mắt sâu và chòm râu dàị Buồn bã. Khắc khổ. Kiên nghị. Chịu

đựng Nhẫn nạị Càng nhìn càng giống Đốt. Rồi nhìn chữ "Khánh" khắc trên tường xà lim. Khánh nào nhỉ. Có

phải Khánh cướp của giết người trên thuyền ầm cả thành phố dạo hắn còn làm báo không? ông Tri viện kiểm

sát ngày ấy đã nói với hắn là vụ Khánh không xử được, vì Khánh treo cổ tự tử.

Khánh xé màn buộc vào gióng sắt chắn cửa sổ thông hơi, rồi treo cổ chết, chân vẫn chạm vào sàn. Nếu là

Khánh ấy thì Khánh đã chết ở đây, trong xà lim nàỵ Cửa sổ treo cổ Khánh, cái cửa sổ từ khi lắp đến nay chưa

một lần được mở. Mình đã bẻ một nan chớp, đu người lên, nhìn thấy B lao động, thấy anh tù động kinh đang

ăn cơm bỗng ngã vật xuống đất, rồi lại bò dậy nhặt bát xúc cơm ăn tiếp. Nhưng Khánh lấy gì khắc vào tường

bê-tông nhỉ? Phải là một cái đinh tọ Mình thì chẳng thể có cái gì. Mảnh sắt tây giết rệp cũng là của anh tù

trước để lạị Anh ta giấu rất khéọ Ngay dưới cái cùm. Anh ta là aỉ Mắc tội gì? Hẳn anh ta chẳng biết ai sau

anh ta sẽ dùng con dao tự chế nàỵ Cũng như mình chẳng biết ai sẽ dùng con dao này sau mình. Chỉ cần mình

yểm khéọ Và người ấy tìm thấỵ Nhưng người ấy là aỉ Một tên giết ngườỉ Một phần tử chống đốỉ Hay một kẻ

buôn thuốc phiện lậủ Còn những ai sẽ đến đâỵ Cái xà lim này còn nhốt những aỉ Đúng tội Oan khuất? Người

ấy chưa được sinh rạ Chưa là một tế bào trên cuộc đời nàỵ Già rồị Hay đang là một em bé lẫm chẫm biết đi

và sà vào lòng mẹ.

Bởi vì đã có xà lim là phải có người bị nhốt. Bởi vì đã là cuộc đời thì phải có những người lao tù và những

người cao sang quyền quí, những tội phạm và những người canh giữ tội phạm. Mình đến sau Khánh ba năm.

Ba năm trước, chẳng bao giờ mình lại nghĩ phải vào xà lim như Khánh và mình kinh tởm Khánh. Bây giờ

http://tieulun.hopto.org - Trang 18

minh vẫn kinh tởm Khánh, nhưng mình hiểu những gì Khánh đã chịu, bởi Khánh đã sống giống hệt mình ở

đây, ngay trong cái nhà mồ nàỵ Khánh tự tử chân vẫn chạm sàn thì ghê thật. Hẳn Khánh rất quyết tâm và đã

hoàn toàn tuyệt vọng. Vậy là người ta đã gỡ Khánh xuống, đặt Khánh nằm trên miếng ván gỗ nàỵ

Hắn ớn lạnh, và gạt ngay những ý nghĩ khủng khiếp tiếp theo về chuyện lưng hắn vẫn đặt lên những miếng

ván lim đã đặt xác Khánh, về chuyện hắn sống chung với một cái xác trong xà lim tối tăm như một nấm mồ.

Hắn cảm thấy Khánh vẫn có mặt ở đây Vẫn im lặng đi lại như hắn vẫn im lặng đi lạị Và vì cái xà lim quá

hẹp, quá tối, Khánh cứ phải né tránh hắn, nhưng sẽ đến một lúc hắn và Khánh đâm sầm vào nhaụ

Hắn tự bảo: Thôị Không nghĩ đến chuyện ấy nữạ Hãy nhìn Đốt. Giống quá. Khi khom lưng nói chuyện với

Đỗ, cúi xuống vừa trông thấy vết vôi tróc trên tường, mình đã nhận ra ngay là Đốt. Đốt có mặt trong xà lim

với mình vì Đốt biết mình đau khổ. Thế kỷ trước Đốt bị lưu đàỵ Đến thế kỷ này mình bị lưu đày Rất nhiều

người đã bị lưu đàỵ Đốt đến với mình, động viên mình sống. Và Đốt hẳn cũng đã động viên Khánh treo cổ.

Tôi không muốn chết Đốt ạ, tuy sống thế này còn khổ cực hơn chết. Tôi vẫn muốn sống dù biết rằng cuộc đời

thế là hết rồị Nhưng còn vợ, còn con, còn bố mẹ, anh em, bè bạn. Phải sống dù khốn nạn đến đâụ Nhưng đã

sống thì phải sống dai, sống lâụ Để thấy cuộc đời này thay đổị Tôi tin là sẽ phải thay đổị Nhưng lâụ Rất lâụ

Chỉ sợ tôi không còn sống đến lúc ấỵ

Hắn ao ước được sống đến lúc ấỵ Để được "cô đơn ngồi bên giấy trắng" kể lại những gì đã trảị Kể lại cuộc

đối thoại với Đốt. Ngày xưa hắn thương Đostoiepski tù đầy, nợ nần, nghèo túng. Và bây giờ hắn nghĩ hắn

khổ hơn Đốt về mọi mặt: Nợ nần, nghèo túng, tù đầỵ Nhất là Đốt đã hết hạn lưu đầỵ Hắn chỉ mới bắt đầụ.

Ông Lan đã bảo là ông có đủ kiên nhẫn. Đó là phẩm chất của ông, mà dù khiêm tốn ông vẫn cứ nói ra, vì ông

buộc lòng phải nóị Còn câu nói nào táng tận lương tâm hơn, đểu hơn, khủng khiếp hơn. Hẳn là hắn sẽ phải ở

đây cho đến chết. Nhưng hắn không thể nhận những điều hắn không có. Cho dù ông Lan có kiên nhẫn đến

đâu chăng nữạ Cho dù hắn phải húc đầu vào thép. Cuộc đối đầu giữa hai ý chí. Hắn quyết không để bị bẻ gẫỵ

Thế là mọi ý nghĩ lại quay lại thực tế xà lim, thực tế hắn bị bắt, mong đợi được hỏi cung. Và không biết ở

ngoài kia người ta đang gọi hỏi những ai, tìm những tội lỗi gì về hắn. Người ta có đủ mọi lợi thế. Người ta lại

có cả một tập thể tinh thông nghiệp vụ, trí tuệ sắc sảo, đang tìm kiếm và không bỏ qua những sai sót nhỏ nhất

của hắn. Còn hắn bị tước đoạt mọi thứ, cô đơn tại đâỵ Buổi hỏi cung tới sẽ là những vấn đề gì. Hắn sẽ phải

trả lời ra saọ Bắt người dễ. Tha người khó. Rõ ràng các ông ấy không có ý định tha mình.

Lại bồn chồn. Lại cố nén một cái gì đó trong lòng. Lại nằm xuống. Lại đứng lên. Thời gian cứa từng nhát vào

thân thể, vào trí não, vào thần kinh như vật chất cùn, rắn và gaị Cho tới một hai giờ trưa thì đã thức, đã suy

nghĩ, dằn vặt, quanh quẩn hơn mười tiếng đồng hồ liền. Thần kinh bị kéo càng hết cỡ. Hắn đập đầu vào

tường vẩy cách âm. Hắn đập thái dương, đập trán, dập gáy để cái vòng đầu hắn được hưởng sự vỗ về của

những con ốc xi-măng nhọn hoắt trên tường xà lim. Đầu óc tê đị Dại đị Dịu đị Hắn đã đập thế bao lần. Hàng

tỷ tế bào thần kinh đã chết. Mà cái giống ấy đã chết là không sinh lạị Thảo nào vợ hắn bảo hắn mụ mị đi, bảo

hắn như người ngớ ngẩn. Đại loại khi thấy đa rau muống luộc xanh non và bát nước rau đánh giấm chua là

hắn kêu lên:

- Rau ngon nhỉ! Xanh quá!

Trong tù có thể ăn thịt trâu nhưng không thể có rau muống luộc. Bọn nhà bếp nó bảo luộc một bữa rau

muống vất vả bằng mấy giết trâụ Vì phải luộc từng mẻ, được mẻ nào vớt ra nong. Mấy mẻ lại phải thay

nước. Nếu không nước rau đặc thành cao mất. Luộc cho hàng nghìn người thì đến bao giờ. Thế mà ngọn rau

cũng cứ đen sì. Nàm năm tù chỉ được ăn mỗi bữa rau muống luộc.

Ngọc mang về cây nứa làm sào phơi là hắn lại nói:

- Đi rừng đẵn nứa là khổ nhất. Nứa mọc thành khóm, những cây bên ngoài đã chặt rồi, mình phải chặt cây

bên trong, gốc nứa xóc vào taỵ Sợ lắm.

Và không có gì kìm hãm được hắn, hắn tiếp:

- Lại còn cái ngọn nứa mới khốn nạn cợ Cao phải đến sáu bảy mét, luồn vào cành cây cổ thụ, dây nhợ 6. 5

chằng chịt. Co người mà giật, rồi đu người kéo xuống. Bọn đi rừng quen họ chém nứa để đầu mặt lạị Mình

chưa có kinh nghiệm chém mất đầu mặt, khi đu lên, cây nứa bị tay bóp mạnh giập đánh "rốp" suốt vào lòng

bàn taỵ..

Và hắn xoè bàn tay ra, những vết sẹo cắt ngang lòng bàn tay hắn. Ngọc và lũ trẻ phải nhắm mắt lạị Ngọc gắt:

- Thôi, anh đừng nói nữa, kinh lắm.

http://tieulun.hopto.org - Trang 19

Nhưng hắn không thể không nóị Cái gì cũng gợi những ngày tù. Cái hôm mỗi sổ được mua một ki-lô bánh

mì trừ vào tiêu chuẩn gạo, hắn vừa ăn vừa nói:

- Có những cái bánh mì đỏ hồng. Như thắt lưng các cụ ngày xưạ Mọt nó thôi ra đấỵ Toàn mọt, nhưng vẫn

phải ăn. Chẳng lẽ vất đị

Ngọc nhìn hắn van xin:

- Em lạy anh. Anh đừng nói những chuyện ấy nữạ

Hắn biết Ngọc không mnốn nghe "những chuyện ấy". Ngoài Bình ra, hắn chẳng còn ai tâm sự. Mà Bình còn

bận công việc, thỉnh thoảng mới đến.

Thì hắn tâm sự một mình. Hắn ngồi lâm bẩm một mình:

- Không phải ăn rau nấu chảo gang. Cứt của mình không đen sì như cứt lợn nữạ

- Cái răng hôm nay lại đau mới chết chứ.

Thế là một chuỗi liên tưởng: Min đâủ Còn đi với Dự hay mỗi người một phương rồỉ Giang sắp được ra rồi

đâỵ ăn đủ ở đủ cũng chỉ tháng sau thôị

Hắn có hàm răng chắc. Không đẹp nhưng chắc và tốt. Khi hắn nằm xà lim 76, một cái răng hàm bắt đầu bị

đaụ Đó là cái thứ hai từ trong ra, hàm dưới, bên phảị Hắn ăn bánh mì và một chút bánh mì giắt ở mặt nhaị

Mỗi bữa một tí. Mặt nhai thủng. Thỉnh thoảng lại đaụ Xói lên óc. Đau đến vã mồ hôị Ngọc gửi vào lọ dầu

cao sao vàng, hắn lấy tăm chấm cao vào lỗ đau cho tê đị Nhưng cũng chỉ được một lúc. Thế rồi hắn lên QN.

Hôm ấy đúng ngày sinh nhật hắn, hắn đang gánh nước tưới thì Sơn đến. Sơn dúi cho hắn chiếc ngô nướng.

Một bắp ngô dài, đẫy, vừa nướng xong: "Quà sinh nhật anh đấy". Món quà sang trọng của người bạn chí tình.

Nó chứng tỏ mình vẫn là một con ngườị Dạo ấy Sơn chưa nhìn hoa đen, Sơn chưa đứng ở cửa nhà mét như

một cây cột mới trồng. Sơn chỉ gầy thôi, trán cao bóng lọng, da mặt bóng lọng.

Hắn giắt vội cái bắp ngô vào cạp quần. Nóng bỏng. Cứ phải luồn tay vào lăn từ chỗ nọ sang chỗ kia không

thì chín thịt bụng mất. Nóng không chịu được. Tưới hết gánh nước, cái bắp ngô đã nguồi nguội, hắn quẩy

thùng đến trước ông vũ trang:

- Báo cáo ông, tôi xin phép ông tôi đi ngoàị (Rõ ràng thừa một chữ tôi nhưng đó là cách đạt câu của anh em

tù để tăng cường sự lễ phép. Cách đặt câu ấy sau này khi đi làm hắn vẫn dùng để nói với các sếp).

Ông vũ trang phẩy tay như có ý bảo: Đi đị Hắn quẩy thùng xuống suốị Đặt thùng ở bờ suối, rửa chân tay, rồi

lội qua suối sang bên kia, vào trong một bụi rậm, tụt quần và... lẽ ra ỉa thì hắn lại ăn. Hắn cầm bắp ngô đưa

lên miệng. Không được chủ quan với các ông ấỵ Tù hay ỉa non đái ép. Có anh ngày xin đi ỉa mấy lần, nhưng

chẳng ỉa ra tí phân nào, mà cứ ngồi lì hàng nửa tiếng đồng hồ trong rừng. Thế là các ông ấy mò tới tận nơi

kiểm trạ Tụt quần, thò đít ra là yên tâm dù có bị muỗi đói xô đến đốt, ngứa gãi mẩn đỏ cả hai mông. Các ông

ấy từ xa thấy vậy là không đi đến nữạ

Cái bắp ngô thơm lừng dù đã nguội hẳn. Hắn gặm một miếng và nhaị Rắc. Chiếc răng hàm bị sâu vỡ đôị Hoá

ra là bắp ngô già, khi nguội cứng như đá. Hoá ra cái răng hàm của hắn đã ruỗng hết bên trong. Cái răng hàm

gẫỵ Adieu un dent.

Nó gẫy cũng được thôi, nhưng nó còn lại một nửa nhọn hoắt như lưỡi mác. Khi nói chỗ ràng nhọn ấy cào vào

lưỡị Lưỡi nhiễm trùng. Sưng vù. Không nói được. Cổ nổi hạch. Đaụ Nuốt nước bọt cũng khó. Không ăn

được. Uống nước cũng đaụ Hắn phải nhờ Giang ăn cắp một cái giũa trong xưởng mộc, bồng về trại, đưa cho

hắn. Rồi hắn lại mang ra chỗ làm. Lừa lúc gần trưa vắng vẻ, hắn đưa giũa cho Min, làm ở toán chăn nuôi gần

đấỵ Hai người ngồi thụp xuống khuất sau bờ tường chỗ con lợn đực giống ở phía cuối dãy chuồng lợn giáp

với bìa rừng.

Thấy người, con lợn đực giống kêu "hộc hộc" "hộc hộc" rung cả chuồng. Đó là một con tê giác thì đúng hơn.

Có lẽ nó phải thọ vài chục tuổị Nó dài hơn hai mét, nặng khoảng dăm tạ. Da dày nặng trĩu như muốn tách ra

khỏi thịt chảy xệ xuống thành một thứ áo giáp đạn bắn chưa chắc đã thủng. Hai mắt húp híp lúc nào cũng có

hai cục dử bằng ngón taỵ Lông nó cứng như dây thép và chỉ cần nghe thấy tiếng một con lợn cái nào ở phía

xa là nó ghếch chân lên tường thò đầu ra "hực, hực", rồi phóng tinh vào tường chuồng như tướị Không một

con lợn cái nào chịu được nó. Khi nó ghếch hai chân trước lên làm cái việc truyền giống, con lợn cái to nhất

cũng sệp xuống đất bẹp rúm như con lợn hàng mã. Trưa hôm ấy nó cũng ghếch chân lên tường, thò cái mõm

bè bè, dài như gầu sòng ỏhộc hộc", mép vén lên, hai răng nanh trắng nhởn chĩa ra như răng lợn lòi và chăm

chú quan sát bọn hắn qua đôi mắt ti hí đầy dử.

http://tieulun.hopto.org - Trang 20

Hắn há mồm bảo Min: "Đấy đấỵ Thấy chưa" Min đưa giũa đè cái lưỡi cứ cong lên của hắn:!Thảý rồị Rồị Thè

lưỡi ra nhé. Thè dài rạ Thế. Min giũa, "Kít kít kít kít" và dừng lại hỏi hắn: "Đau không?" Hắn lắc đầu, đưa

đưa lưỡi, rồi thò tay vào mồm kiểm tra:

- Cho thêm mấy nhát nữa đị

Cẩn thận, Min nhỏm lên nhìn chung quanh xem có ông công an nào đến không, rồi lại cầm giũa "Kít kít kít...

"

Khi việc chữa chạy đã xong, hai người đứng lên, con lợn sợ hãi "hộc hộc" mấy tiếng, hạ chân xuống đứng ở

giữa chuồng im lặng, mắt híp nhìn xéo bọn hắn và hoàn toàn bất động như một bức tượng. Hắn quay đi, nhổ

ra một đống nước bọt to lẫn với mùn răng và bước xuống suốị Hắn vốc nước suối, súc miệng, rồi vứt giũa

vào bụi rậm. Cái giũa sắc cực tốt. Giang lấy cắp cho hắn là Giang sẵn sàng chấp nhận xà lim. Trong tù người

ta kị nhất là trữ muối và ăn cắp giũạ Đó là những thứ để trốn trạị

Mất cái đầu nhọn, chiếc răng không cà vào lưỡi nữạ Lưỡi hết sưng, hạch cổ biến mất. Hắn lại ăn uống, nói

nàng được bình thường. Nhưng chiếc răng thỉnh thoảng vẫn đau, thỉnh thoảng vẫn hành hạ hắn. Một hột cơm

rơi vào hốc tuỷ là đủ chết. Đau vã mồ hôị Đau lăn đau lộn.

Được tự do, chiếc răng ấy vẫn làm hắn khổ. Hắn tiếc hàm răng chắc của hắn. Ngọc bảo: "Hay là anh đi nhổ

đị "Hắn nói: "Nhổ một chiếc là nó xô cả hàm". Thực ra hắn ngạị Ngại đến bệnh viện. Ngại đaụ

http://tieulun.hopto.org - Trang 21

Ngọc bảo hắn:

- Sắp dán túi ni-lông rồị Em đã làm đơn xin công tỵ Nhà mình được một suất. Nhưng lần này không nhận cá

nhân mà phải tổ chức thành một tổ, do ông Quỳnh, phòng kỹ thuật, đứng ra chịu trách nhiệm trước công tỵ

Hắn phấn khởị Chờ. Phải chờ. Hắn đã quen chờ. Hắn đã học được bài học: Phải biết chờ đợị Cuộc đời là một

sự chờ đợị Cao hơn chờ đợi, cuộc đời còn là hy vọng nữạ Hoàn cảnh dù khốn nạn đến đâu, cũng cứ hy vọng.

Đó là cái phao bám vào để đủ sức trôi dạt giữa đại dương số phận. Trong khi chờ đợị trong khi hi vọng thì tất

nhiên là sống trong thực tại tối tăm.

Cứ mỗi sáng Ngọc đi làm hắn lại cảm thấy mình là người có lỗị Còn hơn thế. Đó là cảm giác của người ở nhà

nhìn người khác vì mình mà đi ra mặt trận. Thật đau khổ và nhục nhã. Sau khi Ngọc vác xe đạp khuất hẳn

xuống thang, hắn đi ra đi vào, hút thuốc lào, gấp máy bay cho thằng Dương, làm ngựa cho nó cưỡi, nằm sấp

cho nó tẩm quất. Hắn muốn sống lại những ngày lũ con còn bé. Rồi hắn xem sách học của hai đứa lớn. Và

giục con đi nấu cơm. Đến lúc sắp tan tầm, mấy bố con mê mẩn dọn dẹp, lau nhà cho bóng nữa để làm vui

lòng Ngọc.

Những hôm mậu dịch bán thịt, bán gạo sang kỳ... những hôm ấy hắn mới lập được tý chút công lao với vợ

với con. Hắn mong đến những ngày ấy, vì mấy lạng thịt phiếu, mấy cân gạo hút, mấy cân ngộ.. mang từ cửa

hàng về là một sự kiện trong cuộc sống của nhà hắn, thổi vào mỗi người một luồng sinh khí, vì nó là cái để

mọi người bàn tán chuyện trò. Đó là sự kiện xáo động cả số nhà hắn ở. Họ chuyện về những miếng thịt họ

mua, ngon hay không, cân thiếu hay đủ nhiều mỡ hay nhiều nạc, ba chỉ hay mông sấn, lợn to hay lợn nhỏ, có

bà còn vớ phải cả miếng thịt lợn hoi nữạ Thật đau khổ. Họ bình luận về cô bán thịt, về cái sự xếp hàng, về dự

định chế biến mấy lạng thịt nàỵ Người lọc hết mỡ rán ăn dần, người bảo có ít thịt nạc giã ruốc cho cháu,

người tuyên bố sẽ luộc hết cho mấy bố con nó một bữạ Thèm nhạt đến khổ. Rồi ăn rau cả tháng cũng được.

Ngày ấy nhà nào cũng có mùị thịt thơm lừng. Họ chuyện về chỗ gạo đong ngon hay không, xúc ngay dưới

đất hay dốc từ bao nguyên ra, hột vàng nhiều hay ít, gạo tấm hay gạo dẻọ Có bà còn xúc lẻ gạo trên lòng bàn

tay đi so đọ với các nhà, mặt mũi hớn hở vì được mẻ gạo ngon hơn các nhà khác. Cũng gạo "mậu" cả đấy,

nhưng bao nhiêu loạị Mình không quen, ăn may thôị Có một ông quen mậu dịch viên, được họ chỉ cho bao

ngon, nhưng ông ta không lấy hết cả bao, mình lấy sau vớ được chỗ mấy cân thừa ấỵ Sự may mắn ấy không

xảy ra hai lần trong một đời ngườị (Ngọc đã một lần được may mắn như vậỵ Nửa đêm thức dậy, nàng cứ

thấy vuị Nghĩ mãi mới nhớ ra rằng nàng đong được 20 ký gạo ngon. Niềm vui thấm vào giấc ngủ). Rồi đến

khoản độn. Nếu là ngô thì đơn giản thôị Nếu là mì, thật cả một vấn đề. Ai bị mì vụn, mì gia công chua lòm.

Ai được mì đóm, mì sò, mì trắng... Những câu chuyện phấn khích nói đến tận tối mịt chưa hết.

Những ngày được mua ấy (mậu dịch có lên lịch cẩn thận) cả nhà hắn gọi là "ngày cá mè ô 5", chẳng riêng

xóm hắn, cả khu phố đều tất bật, vất vả, lo lắng, bận rộn, âm sâm: rộn ràng, ríu rít, rôm rả, râm ran.

Những ngày ấy, hắn dậy từ lúc còn tối đất. Chiến công bao giờ cũng được bắt đầu một cách thầm lặng như

vậỵ Hắn cùng Ngọc đã tính toán từ tối hôm trước lượng gạo, lượng độn, hay lượng thịt được mua hết bao

nhiêu tiền để khỏi nhầm lẫn. Nhưng hắn chỉ ra đi người không. Còn lâu mới bán. Khi đi làm Ngọc sẽ cầm ra

cho hắn tiền, phiếu và đồ đựng. Cửa hàng mậu dịch lúc hắn đến còn vắng tanh. Nhưng ngoài khung cửa đóng

im ỉm, những khuôn cửa bảo vệ kho tàng của cải, niềm vui hạnh phúc mà mỗi người sẽ được chia theo khẩu

phần và thang bậc xã hội đã được tiêu chuẩn hoá bằng các loại phiếu bao giờ cũng có sẵn những cái lốt: Gạch

vỡ, mũ nón rách, bát mẻ, ống bơ gỉ, mảnh cạp rá gẫy, niêu đất thủng, mảnh giấy xi-măng, đá củ đậu, cán ô

gẫỵ.. Mỗi thứ ấy là một sổ, một hộ, một ngườị Có khi là hai ba sổ, hai ba ngườị Nhấc cái nón mệ bên trong

bốn hòn gạch vỡ. Vậy là năm người tất cả.

Đấy là những lốt người ta xếp từ tối hôm trước. Hắn tìm nhặt một hòn gạch để vào cuối hàng rồi đứng sát cục

gạch đó. Và thật sung sướng nếu có ai đến đá tung tất cả những cái lốt ấy đi và quyết định một trật tự mới,

công bằng hơn:

- Xếp ngườị Ai có mặt thì xếp. Không có cái trò nàỵ

Thật là một người dám chịu trách nhiệm, một anh hùng.

Những người đang lục tục tới cũng ủng hộ giải pháp công bằng ấỵ Hắn đứng vào hàng. Dòng người cứ dài

ra, dài mãi, ngoằn ngoèọ Và vẫn cứ dài thêm mãị Hắn đứng chờ. Uất ức nhìn những người đến sau, nhưng

thản nhiên, vênh váo ném vào cửa quầy cái sổ ưu tiên. Rồi ngẫm ngợị Thấy mình đã giúp được vợ con tý

chút. Không có hắn, Ngọc, con Thương phải làm việc nàỵ Chờ. Lâụ Lâu lắm. Trời rạng dần. Rồi sáng bạch.

http://tieulun.hopto.org - Trang 22

Rồi mặt trời lên. Rồi người đi làm. Đường đông. Rồi vắng. Mới thấy những người mình mong đợi đến. ôi!

Những thiên thần. Những cô gái, có cả những bà đã đứng tuổi, ý thức được tầm quan trọng của mình, phẩm

giá đức hạnh cao quí của mình, vị trí chót vót trong xã hội của mình, nghiêm nghị dắt xe lên hè, mở khoá.

Không thèm nhìn ai, họ gọi nhau, họ dựng xe, họ đi mua nước uống, họ bật quạt, họ cười nói oang oang.

Thấy họ đến đám đông đang bồn chồn nôn nóng, sốt ruột, cau có, làu bàu trong miệng tự nhiên thay đổi hẳn.

Họ chỉnh đốn lại hàng ngũ. Họ giấu biệt vẻ mạt lúc nãy, làm ra vui vẻ tươi tắn, thú vị vì được xếp hàng để

"các cô mậu"khỏi phật ý. Dừng để các cô ấy mếch lòng. Đừng để các cô ấy thấy mình sốt ruột. Cũng có

người không kìm được, ngọt ngào:

- Tới giờ rồi, bán thôi chị ơị..

Thật là một sai lầm tai hạị Không ai thèm trả lời kẻ hỗn xược ấỵ Người ta lại giờ sổ ra,cộng trừ. Người ta lại

ra uống nước và cười nói to hơn. Cứ phải nén cái gì từ cổ xuống. Cứ chờ. Mãi cũng phải được chứ.

Thế rồi tất cả mở cờ trong bụng, reo lên từ đáy lòng khi thiên thần bước ra ghế ngồi trước bàn ngay chỗ cửa

ghi-sệ Tiếng reo ấy làm thiên thần khó chịụ Bằng chứng là thiên thần lại quay vào phía trong một lúc rồi mới

ra, lật sổ xem xét, im lặng, chăm chú hệ trọng, trang nghiêm. Thiên thần ngẩng lên nhìn vào đám đông vô

liêm sỉ, hay quấy rầy, không để ai yên nhưng đã biết lỗi và đứng im phăng phắc:

- Lào! Đưa sổ đây! Lăm người một. Từ từ chứ làọ Đã bảo lăm sổ một. Ai là Tẩm!

Một ông già móm mém bật trả lời không chậm một giây:

- Em đây! Dạ! Em là Tẩm đâỵ

Tất cả nhìn cô mậu dịch viên. Cô lật sổ gốc. Cô ghi định lượng. Cô ký vào sổ gạo của ông già. Cô không nói

một câụ Ông già khe khẽ:

- Cô cho em đong 6 ký được không? Em vay nhiều quá rồị Tháng vừa rồi 1ắ m khách quá. Có chú em ở Hà

Nội về chơi, lại có mấy đứa cháu từ quê rạ

- Sang kỳ chỉ bán mỗi sổ một phần ba định lượng.

Ông im lặng. Sổ của ông, hộ độc thân có 13 ký ríỡi (các con ông đã đi chiến trường cả). Được đong bốn ký

rưỡị Một phần ba ngô là ký rưỡị Ba ký gạọ Cô mậu nhìn vào ba rem tính tiền và nói: l đồng 47. Ông già đưa

ra hai tờ giấy một đồng.

- Có tiền nẻ không?

- Dạ. Em không ạ. - Ông già nói như người có lỗị

Ba bốn người chạy từ dưới lên:

- Tiền lẻ đây ạ.

Một em bé trạc tuổi con Thương nhanh chân đến trước tiên. Nó đưa cho cô mậu dịch viên những đồng một

xu hai xu năm xu bằng nhôm và những đồng tiền giấy một hàọ Tiền lẻ hơn thẻ thương binh. Nó sẽ được đong

trước. Chẳng ai dám ghen tỵ với nó. Hắn sợ nhất những sổ ưu tiên, những bao tải có buộc túi ni-lông đựng sổ

gạo kèm theo tiền. Hắn sợ nhất những cái túi vải có đựng phiếu thịt và tờ giấy xin mua bao nhiêu thịt. Những

suất ấy được cắt trước. Lại toàn chỗ ngon. Có khi đến lượt mình chỉ còn ít bạc nhạc. Một lần hắn đến cửa

hàng từ sớm để mua thịt mà không mua được. Phiếu TR của thằng Dương ctĩng không mua được. Phiến BĐ

cũng không mua được. Hôm ấy cửa hàng chỉ về có mấy cân thịt mà có đến ba người cầm phiếu bán máu

đứng chờ. Thịt bà đẻ không bán. Thị trẻ em không bán.

Thịt chỉ bán cho những người bán máụ Hắn về tay không và nghĩ đến Vũ Mạc. Thịt hiếm thế này Vũ Mạc

kiếm được đâỵ Vũ Mạc bán máu và bao giờ cũng bán nốt mọi thứ phiếu bồi dưỡng.

* * *

Vạn vật biến chuyển. Đúng như vậỵ Năm năm tù trở về, hắn ngạc nhiên nhất là bể nước của số nhà hắn ở đã

cạn khộ Một cái bể ngầm gần mười khối, ống chì, lúc nào nước cùng đầy tràn mà nay chẳng còn một giọt.

Người bảo tại cây bạch đàn của ông Tri giồng ngay trên đường ống. Rễ nó vặn vẹo ống chì làm tắc ống. Rễ

nó đâm thủng ống chì và thút nút ở trong ấỵ Đó là ý kiến của bà Bượng. Cũng có thể thế. Dọc từ tường hoa

vỉa hè vào đến bể nước, ông Tri, một ông làm ở viện kiểm sát đã giồng một rặng bạch đàn từ ngày hắn chưa

đi tù. Giờ đây những cây bạch đàn ấy chọc thẳng lên trời xanh. Có lẽ đúng tại dãy bạch đàn ấy thật. Chứ

không làm sao ống nước lại hỏng?

Nhưng ông Tri thì lại bảo tại bà Bượng giồng rau, giồng chuối, cuốc vào đường ống đặt ngầm dưới đất.

Không còn biết đâu mà lần nữạ Chỉ biết rằng tự nhiên bể nước cạn khộ Cái bể nước khi trước lúc nào cũng

http://tieulun.hopto.org - Trang 23

đầy, trong vắt.

Không có nước cả xóm phải đi gánh. Ngọc đặt một cái thùng chứa con con trong bếp, nguyên là thùng đựng

đất đèn, quà tặng của Thao và Bình. Nước thì xách ở ngoài máy công cộng, cũng gần thôị Khi máy khoá phải

đi sang phố khác, xa hơn. Ngọc trích trong khoản tiền hắn được anh em bạn bè cho, mua một đôi thùng tôn

đen, quét sơn hắc ín. Hắn hai tay hai thùng xách băng băng. Chỉ có giặt là hơi phiền. Phải mang ra vỉa hè,

giặt ngay ở vòi nước. Năm năm đi xa về, hắn thấy trong số nhà của hắn một thanh niên lạ mặt, da thiết bì,

tiếng oang oang như lệnh vỡ, con rể gia đình ông bà Bượng, công an bên dướị Anh ta cũng là công an. Hắn

rất sợ chất giọng nam trung sang sảng của anh ta, nhất là tiếng anh ta quát:

- Trên gác lại giội nước đấy hở? Ai giội đấỷ

Hắn giội nước vào cái hố tiểu trên gác. Từ cái hố tiểu ấy, nước xuống một đường ống đặt sát tường phía

trong nhà xí bên dướị Anh thiếu uý công an thét làm hắn rụt tay lạị

- Đang ngồi ỉa thì giội nước, bắn hét cả người đây nàỵ

Hắn thò đầu ra cửa sổ xin lỗi:

- Vâng, vâng, tôi không biết.

- Chết thật, các bố...

Bà Bượng, bà mẹ vợ anh thiếu uý thấy cần phải chen vào cuộc đối thoại:

- ống nó bục đấy, chú ạ.

Thế là lại phải thuê người đục tường, gắn lại cái ống. Hắn cũng chẳng hiểu tại sao cái ống lại bục, nếu không

có người đập.

Hắn sợ nhà ông Bượng. Ông Bượng là công an. Con gái là công an. Con rể là công an. Nhưng chính ông

Bượng lại thông cảm với hắn. Trong một lần gặp nhau ở cầu rửa, nơi hắn đã nghe lời tuyên bố lịch sử "Hôm

nay chúng tôi đến bắt anh đây", ông Bượng bảo hắn:

- Tôi đã đọc hồ sơ của chú. Bây giờ chúng nó khốn nạn thế đấỵ Đảng viên cũng còn hại nhau đến nơị

Ông Bượng làm ở phòng hồ sợ Hắn nghe ấm cả lòng. Nhưng ông Bượng chẳng có tác dụng gì ở số nhà nàỵ

Mọi công việc, mọi tác động đều ở bà Bượng. Bà là người ghê gớm. Một cái bóng bao trùm lên tất cả. Bà

không biết chữ, chỉ ở nhà cơm nước. Một công việc vất vả, khó khăn, vì đồng lương của ông có hạn. Bà phải

đảm bảo cho cả gia đình tám ngườị Sáu đứa con và hai ông bà. Cuộc sống của gia đình bà cực kỳ eo hẹp. Lũ

con bà chưa đứa nào học hết cấp haị Sáu đứa con gáị Đứa lớn, xinh đẹp, đứa làm khổ hai ông bà nhiều nhất,

cái đứa bây giờ là vợ anh thiếu uý công an ấỵ Nó sống với những bản năng, không ai có thể ngăn cản được.

Bố đánh, mẹ khuyên, nó nghe, nhưng đâu vẫn đóng đấỵ Nó đi chơi, cả ngày lẫn đêm. Có khi nó về nhà,

nhưng sợ bố mẹ, định đi nữạ Thương nó nhịn đói, Ngọc gọi lên, cho nó ăn cơm nguộị ăn xong, nó lại đị

Có nhiều chàng trai đến nhà ông bà Bượng, nửa như con nhận nửa như cháu họ xa, ý định lăm le làm rể ông

bà. Nhưng rồi chính chàng rể tương lai lại phải cùng với ông bố đi lùng sục cô con gái cả đêm (có khi cả hắn

cũng được ông Bượng huy động vào việc ấy)

Dáng người thon thả, eo nhỏ ngực nở, da trắng, má non bễu, mắt đen long lanh, nó có vẻ đẹp của tuổi trẻ

tuyệt vời, tuổi trẻ không gì sánh được.

Bây giờ hẳn ông bà đã yên tâm về nó. Cả nhà chỉ có cô gái lớn ấy ít nóị Ông Bượng cũng đã xin cho nó làm

công an.

Còn năm cô gái sau, cô nào cũng học được tính chua ngoa của bà. Mẹ con bà chỉ chua ngoa với những người

dám chống lại bà thôị Chứ với hắn thì không. Hắn và Ngọc vốn biết điềụ Tránh mọi va chạm. Có miếng ăn

cũng ý tứ, biết kín đáọ Hắn không nấu ở bếp chung dưới nhà. Bếp của hắn là cái lò sưởi, ngay trong buồng.

Hắn vừa nấu vừa viết, nói chuyện với Bình: cùng với Ngọc tiếp Phượng. Sau này hắn nấu trong cái xép đựng

rượu của Tây ngay trên gác. Lũ trẻ đã lớn, phải nấu nồi to, lò sưởi bị chật. Thi thoảng Ngọc lại cho lũ trẻ nhà

bà quả chuối, quả ổị.. Nhiều tối bà lên gác chuyện với Ngọc về cuộc đời gian lao của bà, vất vả từ bé, gánh

vã, buôn rau, đánh nhau với cảnh binh... Bà còn dạy lũ trẻ nhà hắn một bài hát chơi đi trốn đi tìm. Cả nhà

nhập tâm ngay vì nó rất lạ: Xi bà loong toong cà. Xi bà các tùng bệ A lê đi rạ Búp-bê đi rạ Con kiến đi rạ

Con ma bắn bùm. Cào cào bám đít. Bọ xít thối taị Mời anh đi ra!

Công bằng mà nói, bà cũng có vài tác dụng tích cực trong cuộc sống của số nhà đông hộ này: Như sáng chủ

nhật, đôn đốc vệ sinh. Chỉ đích danh những người đi ỉa mà không chịu giội nước (hệ thống giật nước thời

Tây để lại không dùng nữa, vì không có máy bơm, bơm lên bể trên sân thượng). Tiếng bà sang sảng, như

http://tieulun.hopto.org - Trang 24

tiếng anh con rể, cả khi dạy dỗ con cái, nói cạnh nói khoé, hay chửi nhau tay đôị Hắn trước đây chỉ nghiên

cứu bà một cách không tự giác, theo cái vô thức của người viết, mà không bao giờ nghĩ rằng sẽ có lúc viết về

bà, vì điều đó sẽ là bôi đen chế độ, bịa ra những nhân vật xa lạ với hiện thực.

Giờ đây hắn sợ bà. Như sợ ông an, nh sợ những người cần phải sợ, phải giữ gìn cẩn thận.

Ngoài một hộ độc thân, một công nhân lái cần cẩu chân đế ở cảng đi làm ca kíp như một cái bóng, dưới nhà

có ba gia đình, và cả ba gia đình luôn bất hoà, luôn cãi nhaụ Hắn cũng chẳng nhớ được vì sao họ cãi nhaụ Có

thể vì con ngan của bà Tri ỉa một bãi ngay cửa nhà bà Bượng. Hay vì nấu chung bếp, nắm mùn bị mất. Vì nồi

cá đang kho bị vẹt dị Vì mùi xào nấu của một nhà nào đấy thơm quá. Hình thành một thế chân vạc. Như

Ngụy, Thục, Ngộ Khi Nguỵ, Thục liên kết. Khi Thục, Ngô liên kết. Khi Ngụy, Ngô cùng chống Thục. Nhưng

bà Bượng dù có liên minh hay không, bao giờ cũng vững như bàn thạch.

Cái nhà ở gần bể nước, nhà ông Tăng, cán bộ liên hiệp xã, một gia đình thuộc loại có máu mặt, thế đang lên

(cán bộ thủ công nghiệp cả một khu phố cơ mà) cũng đã tưởng có thể coi thường bà như coi thường những

người khác, như coi thường hắn. Và ông ta đã phải nhận một bài học. Một bài học nhớ đờị

Ông Tăng là người chiếm đất làm căn nhà đầu tiên ở khu vườn mênh mông của cái biẹt thự nàỵ Ngôi nhà

xinh xinh gần hai mươi mét vuông thôị Ông chẳng nói với ai, nhưng phải nói với bà Bượng, vì bà giồng ở đó

mấy khóm chuốị Ông Tăng phải đền tiền và chị chị em em ngọt xớt với bà. Rõ ràng cái nhà ấy làm được là

do của đút lót.

Thế, một người quen hắn, viết lách tạm tạm cũng muốn đi vào sự nghiệp văn chương, sau phát hiện ra mình

nhầm lẫn, bèn chuyển hẳn sang làm nhựa, một ngành nghề mới mẻ, dễ phất. Thế đã biếu ông Tăng toàn bộ

chỗ ngói lợp, lại còn thuê xe bò chở đến tận nhà cho ông. Mỗi người, mỗi tổ hợp tác lo một tý. Còn bao nhiêu

người làm thủ công khác nữạ

Dạo ấy Thế bắt đầu giàụ Từ một máy đùn nhựa, Thế dựng thêm một máy đùn nữạ Chuyên sản xuất guốc

nhựa, dép nhựạ Thế có một bọn lau nhau làm thuệ Hắn ngỏ ý xin làm ở chỗ Thế, nửa đùa, nửa thật:

- Mình với cậu đều đã học Mác. Hiện nay mình đang không có ai bóc lột. Cậu bóc lột mình đị

Nói có vẻ đùa thế thôi, chứ trong bụng hắn rất muốn Thế nhận lờị Giá Thế thuê hắn. Giá Thế bóc lột hắn.

Sung sướng biết baọ Nhưng Thế bảo: "Thợ thừa rồi". Chỉ có điên mới nhận một người bạn hơn tuổi, vốn là

bậc đàn anh vào làm công cho mình. Thế không điên. Dạo ấy Thế đã biết phải tránh những người nào và giao

dịch với những người nàọ Ông Tăng là một nhân vật quan trọng, phải mời đi ăn, phải nhớ những ngày rằm

tháng Tám mà đem bánh nướng bánh dẻo đến, Tết phải có gà thiến, gạo nếp (dạo ấy chưa sính rượu ngoại,

thuốc lá ba số biếu ông...

Nhà ông Tăng lúc nào cũng đông người lui tớị

Sau khi xây nhà xong, ông Tăng tổ chức gả chồng cho con gáị Khách khứa nườm nượp. Xe đạp chật vườn.

Mượn cả nhà cô đồng hồ trên gác để khách lên ăn uống. Ông mời tất cả hàng xóm. Trừ nhà hắn.

Pháo nổ mù mịt. Thuốc lá thơm lừng. Giày bóng loáng lên xuống thang rầm rập. Ông Tăng đưa đón khách,

luôn miệng cám ơn. Khách say sưạ Cười ha hả. Nói to tát. Ông Tăng nhận tiền mừng. Toàn những món sụ.

Những dân thủ công coi dây là dịp may để lấy lòng ông Tăng. Những cán bộ khu phố, thành phố, công an,

những bạn nhậu với ông, những hàng chức sắc, hái ra tiền...

Hắn đóng chặt cửạ ở trong nhà, hút thuốc lào khan. Cảm thấy nhục. Hắn và vợ con hắn không thể quên được

nỗi nhục trong ngày hôm đó.

Cũng như hắn không thể quên được sáng hôm saụ Cả nhà ông Bượng, nói đúng hơn là bà Bượng, các cô con

gái và anh con rể là người đàn ông duy nhất trong số đó, khiêng cái chuồng gà to, lợp lá từ phía trong chạy rạ

Người khiêng, người đỡ mái, đỡ cột cho nó khỏi đổ, vừa chạy, vừa í ới "hai ba nào", "đỡ đỡ cái cửạ.. "và đặt

ngay cạnh căn nhà mới xây của ông Tăng, nơi cô dâu chú rể còn đang thiêm thiếp. Đó là một hình thức

khẳng định chủ quyền đất đai, vùng biên giới".

Bà Bượng giồng chuối, rau dền, rau cải, dây khoai lang ở mọi chỗ. Phải đến vài trăm mét vuông. Ông Tri

chiém được một ô con và trồng một dãy bạch đàn sát tường. Về sau ông còn quây sân lạị Bà Bượng đã nhiều

đất. Bà đành phải nhìn phần đất ngon lành rơi vào tay người khác. Mọi người đều ghét bà Bượng. Ghét

nhưng sợ. Đã có nhiều cuộc vùng lên chống lại bà, nhưng đều thất bạị Bà kể vanh vách những chuyện trong

gia đình người khác. Bà lôi cả danh hiệu đảng viên của ông bà Tri ra chửị

Bà chửi ông Tăng. Chửi hiện đạị Bà không dùng những câu kinh điển, chửi thằng rải chiếu ngang, thằng sang

http://tieulun.hopto.org - Trang 25

chiếu dọc, thằng đọc văn tế nhà màỵ Hay con gà nhà bà là con gà, về nhà mày nó là con hùm tinh đỏ mỏ.

Bà có cách chửi của bà. Vừa hiện đại vừa mang tính thời sự nóng bỏng. Bọn sâu mọt. Bọn đục khoét. Bọn ăn

đút lót. Bọn khốn nạn rồi sẽ bị truy tố. Tưởng rằng vơ vét được mà khinh bà ử Bà nghèo, nhưng bà trong

sạch. Xã hội chủ nghĩa mà khốn nạn (ôi! Hắn chưa bao giờ nói nàng bậy bạ như vậy mà đã vào tù rồị Có lẽ vì

hắn là người có học. Làm sao có bọn khốn nạn trong xã hội xã hội chủ nghĩa được).

Trong đầu ỏc đã mụ mị đi của hắn vẫn còn văng vẳng tiếng chửi của bà. Có lẽ vì nó đã làm hắn vui lên một

chút trong những năm tháng cùng cực ấỵ

- Cha tiên nhân nhà màỵ Bà giồng hai cây chuối ở đây thì có động mồ động mả nhà mày không, mà mày xui

con xui bố mày ra vặn cho nó chết. Cái cây nó có tội tình gì. Thằng cha mà bẻ cây chuối của bà thì cũng như

vặn cổ thằng con. Thằng con vặn cây chuối của bà thì cũng như vặn cổ thằng cha nhà chúng màỵ Bà ở nhà,

không có việc làm thì bà giồng cây chuối để cho con bà thêm miếng ăn, mà có bao giờ bà ăn một mình bà

đâụ Đất của nhà nước bà giồng. Đến khi nào chính phủ đòi thì bà giả. Có phải đất từ đường hương hỏa nhà

mày không, mà mày làm như vậỵ Cứ bảo làm sao lắm mồm. ở với cái quân khốn nạn thế làm sao mà không

nói được. Nó lại bảo như ở đây bao nhiêu năm, ai thế nào thì người ta biết. Bà báo cho thằng già, thằng trẻ,

con trai, con gái nhà mày biết, bà không ăn cắp, không ăn hối lộ của ai, bà làm còm cọm bà nuôi con, hai cây

chuối này mà chết thì bà bắc ghế chửi ba tháng mười ngàỵ Bà nói trước cho mà biết. Sáng ra bà chưa súc

mồm súc miệng bà đã chửi cho nó độc. Chửi đủ ba tháng mười ngàỵ Ai lại cái cây nhự thế mà nó làm chết,

có khác gì Mỹ - Thiệu không" Hôm nay là ngày mồng bốn tháng sáu năm Bính Thìn . Tao còn chửi đủ ba

tháng mười ngàỵ Sáng ra chưa súc mồm súc miệng tao chửi một chập. Trưa tao chửi một chập. Tối về tao

chửi một chập. Thằng già bẻ của tao là nó bẻ cổ con, cổ cái nó, thằng trẻ bẻ của tao là nó bẻ cổ cha nhà nó.

Tao nghèo, tao tăng gia tao ăn. Bác Hồ dạy như thế tao làm. Tao không ăn hối lộ. Tao không bòn rút mà

chúng nó phải ghen ghét.

Bà thực hiện đúng những lời mà có lẽ trong lúc hăng lên, ngẫu hứng bà tuyên bố. Chửi liền ba tháng mười

ngàỵ Sáng ra chưa súc mồm, súc miệng đã chửi cho nó độc. Nhưng bà chỉ chửi có một chập buổi sáng, bớt đi

hai chập trưa và tốị Bà không chửi đứng. Bà xách cái ghế đẩu ra, ngồi cho nó đàng hoàng. Có lẽ bà nghĩ thế

cũng đủ vì buổi sớm mai bao giờ cũng là quan trọng nhất. Chửi vào buổi sớm mai lời rủa của bà sẽ ám suốt

cả một ngàỵ

Sáng sớm từ trên giường xuống bà đã xách chiếc ghế đẩu ra ngồi chỗ gần cửa sổ nhà ông Tăng, bắt đầu

những lời kể tội và những câu nguyền rủa:

- Cha tổ thằng chồng không biết dạy con vợ, con vợ không biết dạy thằng chồng. Thằng con không biết bảo

thằng bố. Thằng bố không biết bảo thằng con. Nhân dân lao động còn khổ vì chúng màỵ Bao nhiêu chiến sỹ

hy sinh ở Trường Sơn để chúng mày như thế à? ăn ngập mồm ngập miệng. Bòn rút của nhân dân. Dân chủ

mà lại khốn nạn.

Cả nhà hắn nín thở lắng nghe, không dám gây ra một tiếng động mạnh, không dám thò đầu ra cửa sổ lấy

khăn mặt, không dám xuống nhà đánh răng rửa mặt, nhịn cả ỉa vì sợ bà trông thấy, bà lôi vào cuộc. Trong xà

lim hắn phải luyện mãi mới có thói quen đi đồng buổi sáng trước khi đổ bô để đỡ mùi hôi thối ướp vào xà

lim, vào người, vào nội vụ. Trong đợt ba tháng mười ngày này hắn đã điều chỉnh ngay tắp lự thói quen ấy

vào buổi chiềụ Chả cứ gì hắn. Cả số nhà lúc ấy đều lặng ngắt như tờ, như còn đang ngủ mê ngủ mệt.

- Cha tiên nhân thằng già thằng trẻ nhà màỵ Bà nghèo bà lao động nuôi con nuôi cái bà. Bà không ăn hối lộ.

Mày như con bọ hung thấy đống phân là rúc vàọ Nàọ Cả nhà ra đây xem cây chuối này bị bẻ hay là nắng nó

chết. Bà giồng mày bẻ thì bà phải chửị Mày không bẻ thì làm gì mày động lòng. Mày ăn hết cả phần phúc

đức của bố mẹ màỵ Mở miệng thì toàn là cách mạng đạo đức, mà việc làm là bòn rút hại ngườị Tuần rằm nào

cũng hương khói nguyện cầu, mà lòng dạ mày toàn rong rêụ Hay là bà giồng ở đây là giồng vào mả tổ mẫ

tiên mả cụ mả kỵ nhà màỵ Thì mày cũng bảo với bà một câụ Rằng đây là mả tổ nhà tôị..

Liền ba tháng mười ngày như vậỵ Mỗi ngày được tái bản, câu chửi đều có bổ sung và phát triển. Sáng sớm,

chửi liền nửa tiếng xong bà về. Rót nước súc miệng. (Bà không đánh răng. Chỉ súc miệng). Gọi con cái bằng

một giọng khác hẳn, "Hà ơi". "Loan ơi". "Dậỵ Dậy". Rồi ra quét sân. Giục lũ con ăn cơm nguội đi học. Bình

thường như đã quên hẳn chuyện chửi nhaụ Chủ nhật bà đi người không. Không cầm ghế. Bà đủng đỉnh lẹp

kẹp đến chỗ bà vẫn đến, chõ vào cửa sổ nhà ông Tăng, dõng dạc tuyên bố..

- Hôm nay ngày 14 tháng 6 năm Bính Thìn, chủ nhật. Bà nghỉ.

http://tieulun.hopto.org - Trang 26

Rồi lẹp kẹp đi vàọ Hắn chỉ chờ tiếng dép ấy để sinh hoạt trở lại bình thường, chấm dứt cảnh nín thở toạ sơn

quan hổ đấụ

Có một lần Bình sang nhà hắn sớm vì một việc gì đó đúng vào thời gian bách nhật, Bình đã nghe thấy bà

Bượng chửị Bình cười:

- ái chà. Lại chửi cả làng Vũ Đạị

Hắn phải giơ tay ra hiệu cho Bình nói khẽ. Bình thì thào:

- Nhưng cả làng Vũ Đại ai cũng tự nhủ: Chắc nó chừa mình rạ

Và Bình đánh giá tương quan lực lượng nếu Bình thi đấu với bà Bượng. Anh nói chỉ vừa đủ nghe:

- Tao thuạ Tao hàng. Tiết mục "ngày hôm nay mười bốn tháng sáu năm Bính Thìn, chủ nhật, bà nghỉ" thì vô

địch rồị Võ sĩ hạng nặng. Poids lourd. Mình chỉ loại ruồi thôị Địch sao được.

Nhà hắn bây giờ chỉ còn Bình lui tớị Đúng thôị Không phải người ta sợ đâu mà vì hình như tất cả đều đã đọc

Nítsơ: "Thật khủng khiếp khi nhìn thấy kẻ không mang gánh nặng nào khác ngoài sự bất công họ phải chịu".

Hắn nhếch mép cười khi nhớ lại những ngày rầm rập bạn bè. Bao nhiêu người đến với hắn.

Người ta đến vì hắn là một người đang nổi lên. Đến với hắn, để nhờ hắn đọc cho một truyện ngắn. Để hắn

giới thiệu với một người bạn hắn ở nhà xuất bản. Đến với hắn để có thể nhìn thấy Nguyên Hồng đang nằm

phe phẩy cái quạt nan, hoặc uống rượu với lạc rang ở sàn nhà hắn. Để có thể nói với cô bạn gái mới quen

rằng đã gặp Quang Dũng đang ngồi vẽ ở cửa sổ nhà hắn. Để có những thông báo dí dỏm, nhưng chính xác và

nhất là độc đáo về lớp viết văn trẻ...

Nghĩa là đến nhà hắn để được kích thích làm việc, được sống trong không khí văn chương và lấp lánh đồ

trang sức làm bằng văn nghệ. Trong số những người thành thật quý mến, tin tưởng và phục tài năng của hắn,

có một thông tin viên trạc tuổi hắn. Đó là một người bạn tốt, trăn trở với nghề viết và đang hoàn thành một

tập truyện ngắn. Nhiều chủ nhật, hai người ngồi với nhau, kể cho nhau nghe những dự định, những chi tiết...

Khi hắn về đã được vài tháng, nghĩa là chuyện được tha của hắn không còn là thời sự nữa và những người

hăng hái, sĩ diện cao nhất, đều đã đến thăm hắn một lần lấy lệ để sau đó có chạm trán ngoài đường cũng giả

cách không trông thấy, hắn gặp anh thông tin viên ham viết lách, quý mến hắn, đang sửa đồng hồ ở cửa hàng

cô đồng hồ đầu ngõ. Lúc ấy anh ta đang đứng ở một tư thế làm hai người nhìn thẳng vào nhaụ Anh ta luống

cuống:

- Tuấn! Về bao giờ?

Và giơ tay định bắt tay hắn.

Hắn nhếch mép, nhìn anh ta, khinh bỉ và hét lên:

- Vâng! Chào anh!

Anh thanh niên càng luống cuống hơn:

- Saỏ Khoẻ chứ? Mình không biết cậu về...

Hắn nhắc lại câu nói với đầy đủ sắc độ như người bật lại máy ghi âm:

- Vâng! Chào anh!

Và hắn đi lên gác. Hắn cảm thấy nghẹt thở. Cái câu chào như chửi vào mặt người ta ấy hắn không chỉ nói với

anh tạ Đó là những gì dồn nén lại trong lòng hắn đối với cuộc sống tráo trở và bẩn thỉụ Là sự lợm giọng đối

với chất người sa sút mà anh thông tin viên kia chỉ là đại diện.

Bình là những gì tốt đẹp nhất cuộc đời vẫn dành cho hắn. Bè bạn có ai lên thăm hắn, ngoài Bình. Hắn chuyển

trại nào, Bình lên trại ấy trong hoàn cảnh chính Bình cũng đang khốn nạn. Điều đó là khiêu khích nền chuyên

chính. Là thách thức về lập trường quan điểm. Là coi thường nguyên tắc. Là đem sinh mạng chính trị của

chính mình ra đùa cợt. Là một cách lên án đám đông bè bạn. v. v... và v. v...

ở thành phố này hắn vẫn còn một nơi để đến: Nhà Bình. Sau này khi Bình đã chuyển về Hà Nội, hắn hiểu

được cái khủng khiếp có thật của nhân vật trong Đostoiepski khi con người không có nơi nào để đi đến nữạ

Không có ai để than thở về nỗi khủng khiếp ấy, hắn lại lẩm bẩm một mình như gần đây hắn hay lẩm bẩm một

mình:

- Không còn nơi nào để đến thì khủng khiếp thật! Không ai hiểu được điều ấy đâụ

Hắn lắc đầu khiến Ngọc ngơ ngác nhìn hắn. Ngọc xót xa thấy rõ con đường hắn đang đi, cái đích hắn sẽ đến.

Nàng đau khổ hiểu rằng: Cả hắn, cả nàng không có cách gì thoát khỏi cái mà cuộc đời đã dành cho hai ngườị

Nàng thương chồng, nàng thương nàng. Nàng cam chịụ Nàng tìm nguồn an ủi ở những nơi thờ cúng, ở khói

http://tieulun.hopto.org - Trang 27

hương...

Nàng lập bàn thờ ở nhà. Và nàng đi lễ...

http://tieulun.hopto.org - Trang 28

Không ai hiểu được như hắn về nỗi mệt mỏi, ê ẩm của sự không được làm việc. Đó chính là tra tấn. Cứ lờ vờ,

chờ đợị Nhen lên trong mình hi vọng. Rồi lại tự mình gạt đị Xác nhận hiện tại đáng buồn. Rồi sống bằng thì

tương laị Temps futur. Je vivraị Tu vivras. Il vivrạ Như hắn đã học ngày xưạ Cái temps présent của hắn bao

giờ cũng u ám. Điều sung sướng trong thì hiện tại của hắn là được nghĩ đến thì tương laị Không ai cấm được

hắn mơ mộng. Cũng như không ai cấm được hắn nhớ lại những thầy giáo Thứ , những nhân vật của Nguyên

Hồng, thất nghiệp, đi rạc cả cẳng xin việc mà không để mất đi trong lòng mình tia hi vọng cuối cùng.

Dần, anh lái xe kẹp chết người được giảm án ba tháng nên đã được về, cho hắn cái mỏ hàn điện có buộc vào

đầu một mảnh đồng làm dụng cụ dán túi ni-lông. Bí quyết dán túi ni-lông là: Đặt tờ giấy bóng kính đè lên túi

nhựa, ở giữa đệm một miếng vải mỏng. Miết miếng đồng nóng lên trên giấy bóng là được. Nhiệt phải vừa đủ.

Thiếu nhiệt túi sẽ bị bong. Nóng quá túi cháy quăn lạị

Có cái mỏ hàn của Dần hắn tập dán. Đưa thẳng một nhát, với tốc độ vừa phảị Nhanh quá cũng không dính.

Nhưng mỏ hàn truyền nhiệt sang miếng đồng đỏ rất kém. Vì nó không được hàn liền mà chỉ buộc bằng mấy

vòng dây đồng xuyên qua những cái lỗ phía trên. Dần hứa sẽ xoay cho hắn một mỏ hàn dán túi ni-lông thật

sự. Và Dần đã giữ lời hứạ

Hắn đã đến nhà Dần. Dần cũng chưa biết làm gì. Định đi bốc vác, nhưng ngại chứng sút lưng sau kỳ nhổ sắn

năm nọ ở trại Q. N. Thỉnh thoảng giờ giời nó vẫn hơi nhoi nhóị Có lẽ đi đạp xích-lộ Hai người ngồi hút thuốc

làọ Vợ Dần đi làm chưa về. Chỉ có hai đứa con quanh quẩn trong nhà. Mà nhà Dần cũng còn tuềnh toàng

lắm. Chưa đâu vào đâụ Cả dãy người ta đều làm lại rồi, chỉ còn nhà Dần và hai hộ nữạ

Hai người ngồi xa-lông, bộ xa-lông Đức sang trọng hồi đó. Dần bảo:

- Vừa đóng xong bộ này thì đi Hintơn đấỵ Ngồi xa-lông nhìn vào gầm giường, lủng củng những chậu men,

chậu nhôm, phần thưởng của nhà máy sắt tráng men, nơi vợ Dần "công tác". Hắn nhìn tấm ảnh đôi trên

tường: Dần và vợ Dần còn rất trẻ... ánh đèn của ông thợ chụp ảnh làm mái tóc hai người có những chỗ trắng

ra, đôi môi của vợ Dần mọng lên hạnh phúc. Dần trong ảnh là một thanh niên bụ bẫm, có đôi mắt sáng, tin

tưởng ở bản thân, ở cuộc sống.

Dần cười:

- ảnh chụp sau khi cưới đấỵ Mười năm rồị

Hắn cầm lấy cái điếu, hút thuốc. Dần hỏi:

- A Tuấn không mang được cái điếu nào về à? Hắn lắc đầụ

Dần vẫn gọi hắn bằng "A". Là kiểu gọi trong tù. Gọi theo cách gọi của những người tù dân tộc. A có nghĩa là

anh. A Tuấn. A Phủ. A Thềnh. Thềnh Pác... Hắn chỉ có cái lược. Cái lược hắn giắt trong bụng và đưa cho vợ

hắn, khi còn ở trại Q. N, trong lần được gặp mặt hai bốn tiếng. Khi hắn về vẫn thấy còn, nhưng rồi không

hiểu dứa nào lấy trộm mất. Chắc là lũ trẻ dưới nhà.

Hắn không sưu tầm lược, sưu tầm điếu như Dần. Dần say mê với những báu vật ấỵ Cái điếu của Dần là cái

điếu được làm ra với một tâm hồn. Một quyết tâm đạt tới sự hoàn thiện. Thân điếu là một gióng dùng già đã

được chuốt bóng tới mức không chê vào đâu được. Không một vết xước. Không một vết lồi lõm. Tuy vẫn có

cả hai đầu mặt phía trên, phía dưới, nhưng ở đó là hai vòng nhôm đai lại sáng bóng. Lại không phải vòng

trơn. Nó có hoa văn. Một dây hoa như hoa cúc nổi ở hai cái đai, kiểu "mình khô hoa ướt". Và tấm lá đề úp

vào chỗ cắm nõ điếu không phải bằng nhôm đâu nhé. I -nốc chính hiệu dấỵ Ngay hình cái lá đề cũng đã điệụ

Không phải hình bầu dục, hình thoi thông thường. Đoạn giữa có những nếp uốn lượn vì đó là những khúc

uốn lượn của hai con rồng, hai con rồng cách điệu, đuôi rồng quẫy lên phía trên, xoè ra hai bên, và ở phía

dưới cái nõ một quãng cân đối, vừa phải, đầu rồng chụm lại, với những mắt rồng đổ nhựa long lanh, những

vây rồng, những vuốt rồng, những mây, những râu, những răng... dữ dội trên một nền i-nốc sáng loáng. Cái

nõ nữạ Bằng nhôm thôị Nhưng không tròn như bình thường. Nó được đúc mặt gồ mâm xôi và có hình ngũ

giác.

Vừa trông thấy cái điếu ấy trong tay Ba Đen, Dần đã mê tít. Dần mân mê ngăm nghíạ Giá bốn "biêu" hơi

căng. Chưa có cái điếu nào quá ba "biêu". Nhưng đến khi thử cái nõ, Dần không suy nghĩ gì nữạ Cái nõ này

có thể thay đổi âm điệụ Khi là "chuột rúc bồ thóc". Khi là "sơn ca ngang trời".

Bốn biên. Dần nổi tiếng vì cái điếụ Vì dám bỏ ra bốn biêu cho Minh Ba Đen lấy cái điếụ (Chác ngay hôm

gần tết khi hắn sang toán lâm sản, gọi già Đô về ăn xôi lạc với Giang.)

Dạo ấy vợ Dần mới lên tắc cho Dần một tút Tam Thanh. Dần đang rằm. Và những chủ nhật. những ngày

http://tieulun.hopto.org - Trang 29

nghỉ, để quên đi nỗi nhớ vợ, nhớ con, Dần đem điếu ra súc, đánh rửa lau bóng từ ống điếu bằng dùng, tới các

bộ phận bằng kim loạị Dần lấy ngón tay cái bịt nõ điếu và móp má hít: không lọt tí hơi nàọ Lỗ khoét ở đốt

dùng rất khéo, cắm nõ rất khít. Tuy vậy Dần vẫn xòe các ngón tay ra, lấy lòng bàn tay ấn ấn, day day vào nõ

cho nó khít thêm. Dần lại xùn nước rạ Rồi Dần đặt chếch vào một bên mép, hít những hơi ngắn. Pơ róp. Pơ

róp. Róp. Róp. Dần xùn nước. Nước trào xuống lá đề uốn cong, ốp vào thân điếụ Dần lại lấy giẻ laụ Rồi Dần

cầm cái lông gà ấn vào nõ. Dần xoay xoay cái lông gà, xoắn nó kéo nó ra, ấn nó vàọ..

Và Dần xách cái điếu sáng bóng, tiêu chuẩn hoá ấy đi các toán, la cà, trò chuyện. Dần hút bằng điếu của Dần.

Ai muốn hút Dần cũng chọ Cú kéo cuối ctìng ở cái điếu ấy nghe thật sướng. Đúng là "hoạ mi ngang trời".

Giòn tan. Trong lanh lảnh. Trại cũng có từng phong trào, như ta bây giờ gọi là cơn sốt. Cơn sốt điếụ Ai cũng

phải có một cáị Những cuộc triển lã m tự phát về điếụ Những hội chợ điếụ Đủ các loạị Rồi đến cơn sốt lược.

Lược cong. Lược hình chữ nhật. Lược i-nốc. Lược đuya -rạ Lược nhôm có đổ nhựa v. v...

Phải nói đó là những sản phẩm tuyệt diệu, kết quả của một quá trình phân công lao động, từ khâu khai thác

vật tư, tới khâu thiết kế gia công. Cuối cùng là khâu lưu thông phân phốị Nghĩa là chác.

Chạy vật tư là các toán tự giác, chủ yếu là các toán chăn nuôi, lâm sản. Nhôm các loại: vụn, thỏi, lá đều

được. Đuya ra dày, mỏng đều được. Nguyên vật liệu được bí mật đưa vào cho toán quản chế. Có nhiều

phương thức trao đổi nguyên vật liệu: Đặt hàng gia công. Mua đứt, bán đoạn. Bán nguyên liệu, mua thành

phẩm. Trong khu hàng rào vây kín, ba toán quản chế với xưởng may, xưởng mộc, xưởng rèn kia có đến ba

ông áo vàng, ba ông áo xanh đi lại quan sát. Nhưng mọi việc vẫn cứ diễn rạ Nấu lại, đổ lại nhôm. Cán lại

nhôm. Xẻ đuya-ra cho mỏng. Cưa cắt hình theo thiết kế. Cắt răng lược. Khoan nõ điếụ Đánh bóng. Dũi hoạ

Đổ nhựa trang trí.

Có khi làm giấu các ông công an. Có khi làm ngay trước đôi mắt tò mò thích thú thèm thuồng của các ông ấỵ

Nếu các ông ấy cho phép làm là phải trả giá đấỵ Hoặc "làm hộ cái lược, được không?". Hoặc "làm lại cho cái

lá đề nhé". (Khi các ông ấy nhờ thì có tiếng được không, tiếng nhé ở cuối câụ Tiếng ấy làm mình thấy trở lại

là người trong chốc lát). Có ông không có đuya-ra những vẫn phải có lược cho ông áỵ Thế là mất cả chì lẫn

chàị Có ông đưa một nguyên liệu lấy một sản phẩm (chỉ mất chài thôi, không mất chì). Tốt lắm thì đưa hai

nguyên liệu lấy một sản phẩm (coi như được trả công đàng hoàng). Lắm khi cả toán còn được nhờ vào một

sản phẩm. Tỷ như nhận một cái lược vừa ý và cảm thấy hài lòng, cán bộ cho toán tắm lâu hơn một tý. ở đây

các ông công an cũng phải theo chế độ đổi chác nguyên thuỷ. Và hoá ra các ông ấy cũng giống bọn hắn.

Cũng lây nhiễm bọn hắn. Cũng cảm thấy mình đang ở một nơi chốn mịt mù. Cũng nhớ gia đình. Cũng muốn

có một món quà gửi về cho người phương xạ Tuy nhiên bọn hắn đã tổng kết: Cán bộ áo xanh bao giờ cũng

thông cảm với bọn hắn hơn cán bộ áo vàng, tuy không nói ra miệng. Nhưng đâu cứ phải nói thành lờị Chỉ

nhìn kiểu ngồi ôm súng dài dưới gốc cây của ông áo xanh suốt thời gian bọn hắn lao động, cách phẩy tay của

các ông. ấy khi bọn hắn khúm núm lễ phép đến báo cáo đi ỉa và cặp mắt vời vợi của cán bộ áo xanh là bọn

hắn hiểu các ông ấy chẳng thú vị gì sống ở cái lòng chảo nàỵ Có ông còn nói hẳn với phạm nhân:.

- Tôi có khác các anh là mấy đâụ

Bởi thế nên các ông áo xanh rất thích làm lược, không nhờ làm điếu, làm lồng chim như các ông áo vàng.

Làm lược gửi về cho người mình thương nhớ là vấn đề tình cảm. Làm lồng chim, làm điếu đã thuộc phạm trù

hưởng thụ rồị

Trong khu tù quản chế lao động có đủ dụng cụ. Cưạ Giũạ Lò. Bễ. Khuôn đúc. Khoan. Và những cái dũi

chuyên dùng. Đó là dụng cụ để khắc vào nhôm, vào đuya-ra, to hơn que diêm, dài hai mươi phân, một đầu

bẹt và sắc, làm bằng thép cứng. Cầm cái dũi ấy nghệ nhân tỳ ấn xuống, chuyển trọng tâm sang trái, rồi sang

bên phải dũị Mặt miếng kim loại đã được đánh bóng bị bóc lên thành những đường gờn gợn và những hình

vẽ nổi lên. Nếu là đuya-ra thì phải lấy hết sức dồn xuơng dũị Đuya-ra cứng như thép. Nhưng dù nhôm, đuyara

hay i-nốc, cái dũi thể hiện được tất cả. Từ một mặt hồ với con thiên nga đang bơị Một cây trúc quân tử.

Hay một cánh cò cô đơn lặng lẽ bay về phía mặt trời lặn.

Nội quy trại tạm giam hay trại cải tạo nào cũng có câu: "Cấm mua bán đổi chác!" nhưng không ở đâu thực

hiện được điều đó. Vì nó trái tự nhiên. Dù ở trại tù, nhưng trái tự nhiên cũng vân không thực hiện được.

Trong cơn sốt lược, cơn sốt điếu, trại như một xã hội đặc biệt có phân công. Anh em quản chế, cánh đói nhất,

nay là lực lượng sản xuất quyết định, cũng cải thiện được vị trí về cả chính trị lẫn kinh tế. Được coi trọng,

được săn đón, được nọ Có sữạ Có thuốc. Có chè. Có cả raụ

http://tieulun.hopto.org - Trang 30

Giang vào loại nghệ nhân điêu luyện. Giang làm cho hắn cái lược, do một anh tù án hai năm, vẽ mẫụ Anh

này cũng ở toán quản chế, chuyên vẽ các loại điếu, lược, lồng chim, hộp thuốc lá, là người vẽ mẫu đẹp nhất

trong những người vẽ mẫu của các "tờ-rớt" công nghệ.

Hắn quý anh ta vì anh ta vẽ cho hắn một cái mẫu tuyệt vờị Nắm lược là một con sư tử phực trước một quyển

sách để mở, một cây nến đang cháy, sáp chảy thành một đường viền gồ ghề cuối chỗ tay cầm. Lược thẳng,

tạo dáng khoẻ. Phải hiểu hắn lắm mới vẽ được mẫu ấỵ

Giang đã chác được một miếng đuya-ra to bằng hai cái quạt. Của Cương bên toán lâm sản, người sĩ quan Đà

Lạt có hai má hóp giống sọ đầu lâu trên bảng "Nguy hiểm chết người". Cương đã bồng về buồng lâm sản.

Cuộc mặc cả diễn ra đơn giản. Cương bảo Giang: "Tuỳ mày, giả anh bao nhiêu thì giả. Ai chứ mày, anh

không nghĩ ngợi gì". Cương vốn là người thoải mái, phóng khoáng, lại có cảm tình với hội của hắn và Giang.

Giang chỉ hỏi: "Anh thích gì? Ken hay chè?". "Ken. Thích ken. Thèm lắm rồi!". Giang đưa Cương ba bao

Tam Thanh, một bao Nhị Thanh. Trả như vậy là phẫi chăng. Không rẻ, không đắt. Dạo ấy Giang nhiều thuốc.

Thuốc chác được, không nghiện, nhưng cũng phì phèọ Có ken là có tất cả. Nếu chè là dollar thì ken là

sterling hay mark. Giang đã đưa được mảnh đuya-ra từ buồng lâm sản về buồng toán mộc. Giang bảo hắn:

"Em đánh gập nó để quấn được vào ngườị Mảnh đuya-ra dày lắm. Hình như là một miếng cánh máy baỵ Mai

em bồng ra chỗ làm. Lúc uốn nhiều thằng biết quá. Em chỉ sợ có thằng bẩm, bị thu mất thì "điếng".

Bồng vàọ Bồng rạ Thật đến khổ. Rồi cưạ Mảnh đuya-ra quá dàỵ Phải bóc vát đị Chỗ bóc ấy cũng làm được

một cái lược nữạ Tóm lại toàn những việc cần đến sự kiên nhẫn của những người tù khổ saị Thật may, chính

họ là những người như thế. "Mảnh máy bay ấy quá rắn. Gia công cực khó". "Em cắt xong rồị Giũa cứ lỳ rạ

Trời, chỗ mấy giọt sáp làm mới chết người chứ. Mai em đánh bóng, rồi cưa răng". "Em đánh bóng rồị Hết hai

tờ giấy nháp. Tưởng đánh bóng nhanh, hoá ra lâu quá. Chưa cưa được. Cưa xong còn phải đánh lạị Bóng

lắm. Soi gương được. Đẹp lắm. Đuya-ra sáng chói mắt". "Em cưa rồị Đuya-ra vừa rắn vừa giòn. Phải cẩn

thận từng tý một. Gãy một răng là thôi đấỵ Thay mấy lưỡi cưạ Em chác một nửa miếng to cho thằng. Lập batai

rồị Con ấy thích lắm. Coi như chỉ mất một biêu mà được nửa mảnh". "Em chưa thấy cái lược nào như thế.

Đánh bóng lại rồị Công nhận hắn Ninh hắn ấy vẽ cho anh cái mẫu mô-đen thật đấỵ Em đã định mô-đi-phê

khắc một dây hoa chìm dọc sống lược, nhưng lại thôị Để trơn đẹp hơn".

Suốt một tuần, cứ chiều chiều đi làm về trại hai anh em gạp nhau trước lúc khoá buồng, Giang lại thông báo

cho hắn diễn biến của quá trình làm lược, mà chẳng thấy lược đâụ

Cho đến một hôm Giang bảo:

- Còn đổ nhựa nữa là xong. Em phải kiếm bằng được cái nhựa màu đỏ tươi này đổ vào mắt con sư tử. Anh

xem màu nào đẹp?.

Giang chìa ra một mẩu cán bàn chải đánh răng và một cái cúc áo nhựa bé xíu chắc là ở một cái áo hoa trẻ con

nào, như áo con Thương, con Nguyệt nhà hắn. Cũng màu đỏ tuy sắc độ có chênh nhau một tý. Hôm Giang

hẹn sẽ mang lược về, gặp Giang sau buổi làm chiều, mỗi người một hàng trước cổng trại, trước mặt ông

Quân, hắn nhìn Giang dò hỏi, nhưng Giang như không nom thấy hắn. Hay có trục trặc gì. Cho đến khi vào

trại, lấy nước xong, Giang mới sang, bám sàn nhảy lên chỗ hắn:

- Pít-xơ-mô!

Đó là lời chào của Giang trong những lúc phấn khởị Kể cả chào gặp gỡ, chào từ biệt. Nó còn là lời dặn bí

mật nữạ Thực ra pixmô theo tiếng Nga có nghĩa là bức thư, nhưng Giang dùng với nghĩa như vậy Giang nằm

sấp xuống cạnh hắn, quay đầu ra cửa sổ. Chỗ ấy nhìn ra bờ rào cao, không ai đi lạị Chỉ sáng sáng có con

chim báo bình minh kêu lên như tiếng lợn bị chọc tiết vút qua phía ngoài hàng rào thôị Giang rút từ bụng ra

cái lược. Hắn hoa mắt trước miếng kim loại đã được gia công sáng loá ấỵ Và vồ lấỵ Dàỵ Nặng. Như một thứ

hàng mỹ nghệ đẹp nhất. Không ai có thể chê nó một điều gì. Đạt tới trình độ tuyệt mỹ. Còn hơn cả hàng mỹ

nghệ. Đó là một tác phẩm nghệ thuật. Cái bản vẽ trên giấy không thể so sánh được với tác phẩm của Giang.

Nó sống. Nó có hồn. Có chiều sâụ Có ánh lửa của ngọn nến. Có bóng tối mà con mắt đỏ độc nhất của con sư

tử dữ dội và buồn rầu nhìn vào đăm đăm bất động. Phần sống lược dày trên mức bình thường, không uốn

cong mà thẳng như một đường kẻ. Bóng. Bóng lừ. Bóng đến mức không tin được. Càng về phía đầu răng

càng mỏng đị Những chiếc răng đều tăm tắp. Hắn gại thử răng lược. Kêu như chuông ngân ngạ Già Đô cũng

phải trầm trồ, xuýt xoạ Giang bảo:

- Phải làm giấụ Sợ mấy ông quản giáo thấy, xin. Không cho, họ tịch thụ Làm gì được họ. Anh chải thử xem

http://tieulun.hopto.org - Trang 31

răng có nhọn quá không. Có đau không? Không hở? Làm lược khó nhất là cái ấỵ ăn da đầu, nhưng lại không

đaụ

Báu vật ấy hắn không dùng. Hắn cho vào đáy hòm. Sợ quản giáo biết, các ông ấy tịch thụ Sợ mất cắp. Sợ

không gửi ra được cho Ngọc. Cái lược, cái điếu, quả là đẹp, dường như là tất cả cuộc sống của những người

tù, được làm ra bằng lòng kiên nhẫn, ý chí, tình cảm và đôi tay của những nghệ nhân ra đến ngoài đời có thể

trở thành lạc lõng, hoạc ít ra nó không hiểu được đúng mức. ít người hiểu được những gì người tù gửi gắm

vào trong đó. Như cái điếu của Dần. Như cái lược của hắn.

Khi về nhà, nhìn thấy cái lược ấy, hắn như gặp lại người bạn cũ. Ngọc, con Thương vẫn dùng. Chải xong để

trên nóc tủ, cái tủ nửa tủ nửa quan tàị Thế mà bỗng nhiên không cánh mà baỵ Có thể những lần mẹ con

xuống nhà gội đầu, nhà dưới họ biết. Hắn nghĩ đến lũ con gái ông Bượng. Chuyên ăn cắp guốc, dép..

Mất cái lược, hắn tiếc ngẩn ngợ Cho đến hôm Giang về, Giang hỏi hắn:

- Cái lược còn không anh?

Giang cũng buồn khi biết cái lược Giang làm để hắn gửi về cho Ngọc đã mất.

Giang về, đến thăm hắn không chỉ một mình. Giang đi với bà Phê Đô Thớt. Hắn đang lúi húi dán túi, thì

Giang hiện ra ở cửa, kêu to:

- Pít-xơ-mô!

Hắn vứt mỏ hàn, chạy rạ Hai anh em ôm chầm lấy nhaụ Một cô gái trẻ đứng nép ngoài cửa, lí nhí "Em chào

anh". Giang bảo: "Bà Phê Đô Thớt đấy". Rồi Giang cười sung sướng, dụi dụi đầu vào vai hắn.

Không. Lúc này hắn không quan tâm đến bà Phê Đô Thớt. Hắn không quan tâm đến một aị Hắn chỉ biết một

người bạn thân thiết quý mến của hắn vừa thoát khỏi tù ngục. Vừa trở về với cuộc sống con ngườị Một người

bạn nhỏ, nhưng đau khổ lớn lao, sánh ngang với những người đau khổ nhất trên cuộc đời nàỵ Một người bạn

sinh ra để đau khổ. Để đi tù. Đi tù từ bé. Một người sa ngã đáng thương xót, khiến mỗi người phải tự hỏi

mình đã làm gì cho những người như vậy vợi bớt khổ đaụ Mình có trách nhiệm gì với sự đau khổ ấỵ Một

người bạn mà nhân cách sống trong tù thật đáng kính trọng. Đã cùng nhau chia sẻ đến giọt tận khổ cuối cùng.

Và đã cùng nhau thoát nạn.

- Về bao giờ?

- Em về hôm quạ Cứ tưởng anh chưa được về.

- Anh về mấy tháng rồi!

- Bọn bọp ở Q. N, cả số chẵn, số lẻ đã ai được về đâụ Em tưởng đến đây gặp chị. Hoá ra gặp anh.

Giang cười sung sướng.

Đến lúc ấy hắn mới để ý đến bà Phê Đô Thớt. Hắn không ngờ bà Phê Đô Thớt đẹp thế. Như trong mợ Cao

vừa phảị Nở nang. Da trắng mịn. Trong tù Giang đã đưa cho hắn xem ảnh cô gái nàỵ Cái hình cắt ra từ tấm

ảnh chụp chung nào đó. Bé xíụ Chỉ thấy một khuôn mặt đầy đặn đang cười giữa một làn tóc xoã.

Len - tên thật của cô gái - chuyện với hắn như với một người trong nhà. (Hẳn là Giang đã nói về hắn với

Len). Hắn hơi ái ngại cho Len. Vì khuôn mặt cô phúc hậu, đầy đặn và xinh đẹp. Đó là khuôn mặt của những

người xứng đáng được hưởng hạnh phúc, yên ổn. Mà Giang thì sóng gió. Giang hồ. Dữ dộị Và cho đến bây

giờ vẫn hoàn toàn là con số âm. Rồi hắn lại mong Len, chính Len, chính nhờ có len mà số phận Giang sẽ

được đổi khác. Trong tù hắn đã nghe bao chuyện Giang kể. Giang không giấu hắn những chuyện chơi bờị

Giang sống rất bụị Có biết điều gì Giang chưa trải quạ ăn cắp. ăn trộm. Đánh nhaụ Cở bạc. Trai gáị Có lần

Giang ghé sát tai hắn, thì thầm, mặt đỏ lên vì xấu hổ:

Thằng Thông cháy ấy mà. Anh có biết không, mẹ nó bán chè chaị Em đã ngủ với mẹ nó. Hôm em, đến nhà,

nó đi vắng. Thế là mẹ nó cứ kéo em lên giưởng.

Thông cháy cùng một bang với Giang. Đánh cờ rất giỏị Khi sắp hết án sinh ốm. ốm thật vì lọ Cơm tù quý thế

mà nó không ăn được. Mồm miệng đắng ngắt. Mất cả ngủ nữạ Càng gần đến ngày mãn án càng lọ Rộc đị

Quị hẳn. Đi khám, ông Chắn cho nó nghỉ thật, không phải "ấm vồ "(ốm vờ). Nó sợ không được về. Nó thấy

nhiều bạn nó bị bắt, tập trung cải tạo lên đâỵ Nó sợ bị gí thêm cái bọp nữa thì tàn đờị Cái thằng này rất buồn

cườị Một hôm quản giáo vào buồng gọi:

- Lê Đình Thông. Ra gặp mặt.

Quá phấn khởi, sung sướng, Thông cháy đang nằm, bật dậy kêu lên:

- Bố chờ con mãi!

http://tieulun.hopto.org - Trang 32

Quản giáo giận tím mặt, quát:

- Anh bố con với ai thế? Anh kiả

Cả buồng cười rộ. Thông sợ hãi:

- Dạ, thưa ông, không, tôi quen miệng ạ. Xin ông tha lỗi cho ạ. Tôi đội ơn ông lắm ạ.

- Mẹ anh lên tiếp tế cho anh. Tôi vào báo cho anh, anh bố con với aỉ

Ông giận dữ đi rạ Và tất nhiên Thông bị cắt gặp mặt, cắt tiếp tế. Nhưng Thông không chịu thuạ

Ngay lập tức Thông phác một kế hoạch: Nhắn bà mẹ chè chai gửi đồ tiếp tế cho những người nhà bạn tù

nhận hộ mỗi người một ít. Kết quả Thông cháy có đủ quả tắc tuy không được gặp mặt. Bạn bè của Giang là

như vậỵ Phương ngôn Pháp có câu "Hãy cho tôi biết bạn của anh, tôi sẽ nói anh là người thế nào". Bởi thế

hắn lo cho Len và lo cho Giang.

http://tieulun.hopto.org - Trang 33

Thỉnh thoảng Len lại cùng với Giang đến chơi nhà hắn. Len xin hắn dán túi và nhìn những bó túi ni-lông óng

ả đã dán hoặc chưa dán nằm ở một góc nhà. Cái giống này nặng. Ba bố con phải xuống tận quá Bốt Vuông xe

về. Hai chuyến xe cải tiến đầỵ Dễ đến mấy tạ. ông Quỳnh nhận thế nào giao thế ấỵ Nghĩa là giao theo bó.

Mỗi bó một trăm túị Thôi thì đủ loạị Có loại hình ống chỉ đưa một đường là thành túi Có loại thành từng

miếng chữ nhật dài, phải gấp lại dán hai đường hai bên. Có loại là hai mảnh rời, phải dán ba đường. Loại tọ

Loại nhỏ. Loại đút vừa chiếc áo sơ-mị Loại to bằng nửa cái bàn, ni-lông dày dán đến khổ. Mỗi đường dán dài

gấp đôị Mỏ hàn phải đưa rất chậm mới "ăn" vì ni-lông dày, cứng.

Hắn dán. Kiên nhẫn. Sung sướng. Được làm cho mình. Được làm góp phần với vợ, nuôi con... Dù đang là

mùa hè, mồ hôi nhễ nhạị Thằng Hiệp, con Thương cũng dán thay cho bố. Chúng nó thích làm vì công việc

này có tính chất kỹ thuật. Nhưng ngồi lâu, người mỏi nhừ. Dán nhiều, khoản giấy bóng kính hao lắm. Nó

cong, nó giập, khô gãy vì mỏ hàn nóng bỏng cứ miết đi miết lạị Giấy bóng kính trở nên đục và giòn, bẻ gãy

như bánh đạ

Ngọc mang về giấy can in. Cái này cũng được. Không tốt bằng giấy bóng kính, chóng hỏng và dán lâu hơn.

nhưng không saọ Điểm chính là không phải bỏ tiền muạ

Trong một lần hắn đang dán túi như vậy, Len tiến đến đống túi ni-lông, nhấc lên một cuộn hỏi hắn và Ngọc

với vẻ vô tư nhất đời:

- Cái này bán tốt lắm. Sao anh chị không bán đi mấy bó?

Hắn cười ngượng nghịu, hắn thấy Len đang cho rằng hắn là một tên ăn cắp. Len tròn mắt nhìn hắn:

- ở hàng người ta bán lẻ mỗi túi năm hào đấy Mình giao cho họ rẻ cũng được ba hàọ

Lúc đó Ngọc cũng ở nhà. Ngọc bảo:

- Chị sợ rồi thiếụ..

Ngọc cũng cười ngượng nghịụ Như bị bắt quả tang mình đang ăn cắp. Chưa bao giờ họ bàn với nhau chuyện

ăn cắp như vậỵ Điều Ngọc lo hắn lại không lọ Hắn cố gắng để giải đáp cho Ngọc:

- Thiếu thì không sợ.

Hắn nhìn những bó túi ni-lông to bằng nửa cái bàn một:

Cắt đôi bó này rạ Một trăm thành hai trăm ngaỵ Len bảo:

- Họ chỉ đếm bó chứ không cân, phải không chị? Mỗi bó một trăm túi, hả anh?

Len cứ nói, hỏi và đếm thử một bó. Rồi Len chọn ra một bó đẹp: loại túi mỏng, 35 x 50 (xăng-ti-mét). Len

đếm lại:

- Họ đếm đúng lắm. Chẵn một trăm đấy, anh chị ạ! Anh chị cho em xin một cái túi lẻ nữa nàọ

Hắn đưa cho Len mấy túi lẻ nữạ Thực sự hắn không quan tâm nhiều đến việè Len bán hộ hắn. Cái trò ăn cắp

thế này không bền. Một bữa ăn cắp để sống. Mười bữa khác không ăn cắp được thì saỏ Hắn không sống bằng

nghề ăn cắp. Hắn muốn sống bằng sức lao động của hắn, dù có kham khổ, nhưng được đảm bảo bằng công

việc làm, bằng mồ hôi của hắn. Điều đó mới bền, mới quan trọng. ăn cắp ở trong tù thì được. Vì đó là phản

kháng, là giành lại cái mình bị tước đoạt. Là biện pháp tồn tại, là để có những hồi hộp lo âu, niềm vui mà

quên đi thời gian tra tấn, mà vượt được từng ngàỵ Nhưng ở cuộc đời, ở ngoài xã hội thì không thể ăn cắp mà

sống. Nhục. Xấu xạ Đê tiện. Và không ai có thể sống cả đời bằng của ăn cắp.

Hắn không ngờ cuộc đời hắn sau này gắn chặt với việc ăn cắp. Không ăn cắp trắng trợn, không thò tay móc

túi người khác. Không phá kho nhà nước.

Nhưng vẫn là ăn cắp. Bởi vì không ăn cắp khó mà tồn tại Không phải chỉ mình hắn. Chung quanh hắn bao

nhiêu người ăn cắp. ăn cắp bí mật. ăn cắp công khaị Bàn nhau ăn cắp. Khoe của ăn cắp. Chia nhau của ăn

cắp. ăn cắp mọi thứ có thể ăn cắp được. Phá một triệu chỉ để ăn cắp một hàọ Ai không có gì ăn cắp thì ăn cắp

thời gian. Và nếu thời gian của mình chứ không phải của nhà nước, thì đành rơi vào số phận hẩm hiu, đói

nghèo, do đó đáng khinh bỉ: Làm người lương thiện. Có biết bao loại ăn cắp, bao kiểu ăn cắp. ăn cắp bẩn thỉụ

ăn cắp sang trọng. ăn cắp trèo tường khoét ngạch. ăn cắp đi xe hơi, bệ vệ, đĩnh đạc, đường hoàng. ăn cắp kiểu

gà què. Kiểu chuột. Kiểu mèọ Kiểu sóị Kiểu hổ. ăn cắp để sống, để đỡ đóị ăn cắp để làm giàụ Để ngoi lên

một địa vị cao sang. Càng ăn cắp càng giàu có, càng được mọi người kính trọng. Tệ hại nhất là ăn cắp, nhưng

vẫn dạy dỗ mọi người chống ăn cắp, vẫn thuyết giảng lý tưởng một cách rất thành thật, thiết thạ

Nhưng đó chỉ là số ít (tính theo tỷ lệ phần trăm, chứ con số tuyệt đối thì nhiều lắm lắm). Phần lớn ăn cắp để

tồn tạị ăn cắp, mà không muốn mình phải ăn cắp. Như hắn. Hắn ăn cắp, mà ý thức được mình đang làm một

http://tieulun.hopto.org - Trang 34

việc đau khổ. Mà mong muốn, mà khao khát chấm dứt được cảnh nàỵ Hắn muốn làm người lương thiện. Aỉ

Ai đã nói như thế nhỉ? Chí Phèo! Chí Phèo thét lên với Bá Kiến:

"Tao muốn làm ngttời lương thiện". Cả nước này có bao nhiêu người muốn được như Chí Phèo, thét lên như

thế. Cả nước này có bao nhiêu người muốn kêu to: "Tôi muốn làm người lương thiện. "

*

* *

Cái khoản ba mươi đồng, tiền bán túi ni-lông Len và Giang đưa như một quả tạ ném vào cán cân kinh tế nhà

hắn. Ngọc đi đến một quyết định táo bạo: Tổ chức một bữa liên hoan nhân dịp Giang về. Tất nhiên phải có cả

bà Phê Đô Thớt. Chỉ bỏ ra dăm đồng thôi là có được một bữa kha khá.

Len nhận lời, nhưng không đến. Lũ trẻ hỏi Giang:

- Cô Len đâu, hả cậu Giang?

Chúng không gọi Giang bằng chú. Chúng gọi Giang bằng cậụ Giang muốn thế. Gọi bằng chú nó thường, nó

nhàm. Gọi bằng cậu nghe thân hơn. Giang bảọ "Cậu là em mẹ. Cậu Giang có họ về đằng mẹ Ngọc".

Ngọc cũng hẫng. Ngọc bảo Giang:

- Hôm nào cô ấy đến đây, chị phải mắng cho một trận.

Giang cười:

- Kệ nó. Hôm nay nó phải về Nam Định.

- Về Nam Định làm gì?

- Bà cô ông bác gì ốm.

Bữa ăn không phải vì thế mà kém vuị Một đĩa thịt gà mua chợ. Một ít thịt lợn (phiếu trẻ em của thằng

Dương) làm chả nem. Và bún. Thằng Dương cả thèm chóng chán. Nó giành hai cái gọng. Mặc cho thằng

Hiệp tán tỉnh:

- Xương đấỵ Cho anh một cáị Em ăn sao hết hai cáị Đi! Dương!

Hắn đã ăn mấy bữa cơm khách: ở nhà anh chị Thân, nhà Bình, nhà anh út thợ gò, em nhận của anh Chân...

Ngon. Cá chép hấp. Tôm rán. Mực xàọ.. Thịt gà thịt lợn... Mỗi bữa ăn một thực đơn khác nhau, nhưng cùng

có một điểm giống nhau: Không ai hỏi hắn về chuyện hắn đi tù, vì sao hắn bị tù và hắn đã ở trại tù nàọ..

Không ai đả động đến điều chí cốt khiến hắn phải đi xa gần năm năm và bây giờ trở về (do đó nên mới có

bữa cơm vui này). Người ta lảng tránh, người ta không hỏi, người ta sợ cái đề tài cấm kỵ ấỵ Phảị Đó là một

đề tài cấm kỵ. Chính vì vậy mà bữa ăn ngon, đầm ấm, nhưng thiếu sự đồng cảm tinh thần.

Bữa ăn với Giang thì khác. Dù không nói đến kỷ niệm tù vì có lũ trẻ, hắn và Giang vẫn hoàn toàn đồng cảm.

Hai người bàn nhau cách kiếm sống. Giang định đi làm mộc. Cái nghề Giang học được ở trong tù.

Thế rồi Giang kể chuyện chị Giang. Chị Hiên đi buôn bột dong riềng. Lãi lắm. "Anh chưa gặp chị em. Chị

em đẹp lắm. Không như em đâu".

- Hay là anh em mình làm miến?

Đó chỉ là một câu hỏi vu vơ sau bữa ăn, nhưng rồi hoá ra thành sự thật. Thời gian đó làm miến đang phát tàị

Nhiều người xây nhà.

Đã có những thuận lợi đầu tiên. Địa điểm, nhờ Phu, người bạn chuyên đi tiếp tế cho Giang. Nhà Phu dưới An

Thái, chỗ hồ bơi đi vàọ Phu có một mảnh vườn rộng, một căn nhà đã xây tường, nhưng chưa có máị Giang

đưa về nhà hắn một người tên là Ky, ở phố Huyền Trân, hình như do Len giới thiệu với Giang. Ky trông thấy

hắn, mê tít:

- Anh Giang có nói với em: Anh em mình thành lập một tổ hợp tác làm miến Về mặt thủ tục anh lọ Tuy mới

gặp anh, nhưng em thấy chị và các cháu thế này là em tin. Anh làm tổ trưởng rất tốt. Tuổi anh giao dịch rất

đẹp. Với người trẻ cũng được. Với người già cũng được...

Sau này hắn mới biết Ky có nhà mặt đường, nhưng còn bố mẹ. Ky muốn tự lực. Nghề làm miến rõ ràng sống

tốt. Nhất là Ky có hai thông tin "chính xác": Chị Giang buôn bột dong riềng, hắn có một người em làm miến

rất giỏị

Điều thứ nhất đúng, nhưng điều thứ hai Ky bị lừạ Mà chẳng riêng Kỵ Giang bị lừạ Hắn cũng bị lừạ

Chính hắn cũng tin rằng "em" hắn biết kỹ thuật miến. Đó là một người họ Đoàn, lớn tuổi hơn hắn, nhưng về

vai vế trong làng, họ nội ngoại gần xa lại là em. Gọi hắn là bác. Hắn gọi là chú. Chú Maị Chú Mai, một trong

http://tieulun.hopto.org - Trang 35

số ít ỏi người làng ra thăm hắn khi hắn đi tù về. Chú Mai đã từng đi bộ đội hồi kháng chiến chống Pháp, rồi

đi dạy học. Và bị ta bắt ít ngàỵ Rồi được thạ Nhưng bị thải hồị Dạo đó hắn cũng chẳng quan tâm đến những

số phận như Maị Hắn chỉ biết Mai về làng, làm bún nuôi lợn, con cái buôn gồng bán gánh, nay chợ này mai

chợ khác. Đoàn Mai thăm hắn và rủ hắn đến một người bạn học của hắn: Huynh, giám đốc một Công ty xây

dựng. Hắn cũng không hiểu vì sao, bằng những nguồn tin nào, Mai lại biết Huynh là bạn hắn. Thật là kỷ tàị

Mai cả quyết:

- Nhưng có đúng Huynh cụt tay, Nguyễn Văn Huynh trước ở Uỷ ban kế hoạch, có vợ là bà Nguyên, mới li dị

là bạn bác không nàỏ

Thế thì đúng rồị Thế là Huynh và Nguyên đã li dị. Thời gian còn làm báo, hắn vẫn gặp Huynh và được

Huynh rất tôn trọng. Tôn trọng về sức học. Tôn trọng về tài nàng. Đám cưới Huynh - Nguyên ở Hà Nội, hắn

có tới dự. Nguyên, một cô gái xinh đẹp và cho tới năm nám trước vẫn còn là một thiếu phụ xinh đẹp, ăn mặc

đúng thời trang.

Nhìn thấy hắn, giám đốc Huynh reo lên:

- Tuấn. Tớ chưa đến được, đừng chửi nhé.

Những người ngồi quanh thấy giám đốc nói với hắn như vậy, ngoái lại nhìn cả vào hắn. Hắn cảm thấy tự tin

hơn. Hắn đã chuẩn bị sẵn thái độ. Nếu Huynh có lời nói hay cử chỉ gì trịch thượng hắn sẽ bỏ về ngaỵ Mai

bấm tay hắn, vẻ tin tưởng. Huynh tiếp:

- Ông này là bạn học từ bé. Nay phó thường dân thôị Nên càng quí. Chờ mình một tý được không? Huynh

đứng lên đưa bao thuốc lá cho hắn.

Huynh xử dụng một bàn tay phải còn lại rất thành thạọ Vẫn cái kiểu vừa giữ bao diêm vừa bật diêm như thế.

Một cánh tay áo rỗng nhét vào cạp quần như thế.

Huynh trở lại bàn làm việc. Bao nhiêu người xin chữ ký. Hợp đồng san nền. Xin nhượng lại xi-măng. Thanh

toán thuyền cát. Ký quyết định biên chế chính thức cho những người hợp đồng. Duyệt giá chữa cần cẩụ..

Huynh vừa giải quyết công việc, vừa nói to những lời giải thích: Tại sao được, tại sao không được. Vừa kêu

ca chửi bới khâu cung cấp nguyên vật liệu, chửi bới cả một ông uỷ ban quan liêu nào đó. Hắn nghe thấy một

người cười hề hề với giọng nịnh ra mặt:

- Thủ trưởng cứ như Phidel Castro ấỵ

Cuối cùng chỉ còn bọn hắn.

- Lại đâỵ Uống nước. Saỏ Ngọc có khoẻ không? Thời gian mày đi, tao đến nhà mày mấy lần, nhưng không

gặp Ngọc. Mày vẫn khỏe đấy chứ? Trông thì sức khoẻ tốt đâỵ Đến chơi hay có việc gì? Nhiệt tình. Tốt. ủng

hộ ngay khi biết lý dọ Và cho qui cách. Nhưng lại nói thêm:

- Phải đi gặp trưởng phòng cung tiêụ Nó trực tiếp làm. Hay là thôị Chờ một tý. Mình gọi điện cho nó. A lô,

Thi đấy phải không? Kế hoạch cọc tre còn không nhỉ? Saỏ Đủ rồi à? Phải chờ à? Mấy tháng nữả Thế hả? ừ!

ừ! Được!

Thế có nghĩa là không thành rồị Mai rất tiếc. Hắn cũng không hỏi Mai vì sao Mai biết Huynh là bạn học với

hắn. Chỉ riêng một điều ấy hắn đã tín nhiệm Maị Hắn tâm sự với Mai về ý định làm miến của hắn. Mai cười

thản nhiên:

- Tưởng gì chứ làm miến thì được. Tôi làm mãi rồị Lập cả một tổ hợp tác bên Xuân Lãng. Nhưng kích rích

quá, lại thôị Tôi có thể giúp bác về kỹ thuật được. Không những thế tôi còn mua cho bác đủ số phên phơi với

giá rẻ. Chỉ bằng nửa giá phên mới, ngay bên Xuân Lãng thôị

Mai nói vậỵ Cứ như chuyện dễ ợt. Hắn thấy só hắn thật maỵ Thế là cái ý làm miến càng được khẳng định.

Hắn làm đơn lên tiểu khu, lên phòng thủ công. Tất nhiên cũng phải có dủ các mục: Tên tôi là... số nhà... hoàn

cảnh gia đình khó khăn (cụ thể) xin được cấp phát đăng ký lập tổ hợp tác (phải là hợp tác, cá nhân thì đừng

hòng.) Làm miến tạị.. Tôi hứa sẽ... v. v...

Hắn rất hồi hộp. Không biết người ta có duyệt đơn không? Hắn đã nhờ anh Thân và Bình tác động, nói hộ,

nhưng cả hai không quen ai ở tiểu khụ Anh Thân bảọ "Cứ làm ở tiểu khu, xong lên phòng thủ công thì anh

quen. Thằng Ngoãn, em ông Trần ấy mà". Anh động viên hắn "họ cho chứ làm gì không cho, làm miến chứ

làm gì đâu mà không được". Hắn cũng nghĩ thế nhưng hắn vẫn lọ Cuộc đời chẳng biết đâu mà lường. Điều gì

cũng có thể xảy rạ

Hắn làm đơn xin sản xuất ngay tại nhà mình cho đỡ lôi thôị Sau khi có giấy phép rồi thì xin chuyển địa điểm

http://tieulun.hopto.org - Trang 36

saụ Ông tổ trưởng nhận đơn và hẹn hai hôm nữa hắn sang trụ sở. Hai ngày ấy thật là lâụ Ông tổ trưởng này

hiền lành không như ông tổ trưởng trước. Có vẻ ông ấy không gây khó khăn gì đâụ

Ông tổ trưởng xác nhận hoàn cảnh hắn. Tiểu khu đồng ý. Ký tên. Đóng dấụ Với lời ghi: Không được làm ảnh

hưởng đến trật tự trị an chung, bảo đảm sinh hoạt trong xóm... v. v...

Được giấy tờ, cả nhóm ba người (Bình bảo: "Ngõ ba nhà") họp nhau ở nhà Giang và quyết định đẩy mạnh

mọi hoạt động. Quyết tâm cao: Có miến bán vào dịp rằm tháng Bảỵ Hôm ấy đã là mồng 2 tháng Bảy rồị Chỉ

còn hai tuần nữa thôị Hắn, Giang và Ky ngồi ở phía sân sau, nơi trông ra dòng sông Nhị Bạc. Mẹ Giang, một

bà già nhỏ, gầy đanh quánh, cứ mon men ra sân sau, lại bị Giang đuổi:

- Bà đi vào đi

Hắn biết mẹ Giang muốn nói với hắn mấy câu, nhờ hắn trông nom, dạy dỗ, kèm cặp Giang... Hắn biết mẹ

Giang đặt rất nhiều tin tưởng vào hắn.

Hắn nhìn dòng sông xám trôi mải miết. Dòng sông loang loáng những gợn đèn từ các căn nhà hắt rạ Dòng

sông hắn đã viết trong bản trường ca Đầu cầu, đang nằm ở một két hồ sơ tối tăm, bụi bặm, ẩm thấp của Sở

Công an:

Em buông lưỡi câu không mồi

Bên dòng sông loang loáng dầu trôi

Không hay thuyền qua nước gợn

Không hay tàu qua nổi còi

Em chở con cá vàng vây đỏ

Giật lên cá biến thành hoàng tử

Như chuyện bà kể đêm xưa ôm bé vào lòng.

Đầu cầụ

Cổ tích thành dòng sông

Dòng sông thành cổ tích.

"Mình đã ca ngợi thực lòng. Mình đã tô hồng đến thế. Lãng mạn có cánh bay đến thế. Còn gì nữa nhỉ?

Ván gỗ trồi hàng đinh dài nhọn hoắt

Một chiếc thuyền tan bom nổ chậm đáy sông

Hết rồi, thuyền ơi!

Tiếng cười sang ngang

Bên bồi, bên lở

Đêm triều lên, nghe đại dương thở quanh ván gỗ

Ván gỗ trôi, mặt sóng đục ngầu

Nón bài thơ trôi băng băng vô tình hối hả

Nón tráng đẹp như gương mặt ai vừa đây đã không còn nữa

Nón che nghiêng gò má rám hồng

Chán mắt ai nhìn trái tim cuống quít

Nón trôi vun vút

Nón trôi từ đâu

Nón trôi về đâu

Nón trôi giữa những mố cầu

Bom chém dầy thân khắc nghiệt

Nón trôi nước xiết

Như mộ ai trôi

Trôi giữa dòng sông

Một cuộc sống không quen

Mà thân thuộc vô cùng.

Mình làm thơ cũng không đến nỗi nàọ Mình đã làm những câu thơ ấy trên yên xe đạp. Trong lúc đợi phà.

Trong những đêm một mình xa Ngọc, xa các con. Mấy năm rồi nhỉ?!

http://tieulun.hopto.org - Trang 37

Hắn lại mộng dụ Vì vậy Giang lại phải nhắc lại một lần nữa:

- Thế nhé. Mỗi người tạm đóng bảy yến . Ngày mai mang tiền đến anh Tuấn. Mua giấy dầu, mua luồng, đắp

lò...

Bảy chục. Một món tiền tọ Gần bằng cái cán sự bốn. Hơn lương hắn. Hắn chỉ cán ba thôị Bảy chục.

Hắn đào đâu ra những bảy chục. Hắn nghĩ đến mấy bó túi ni-lông. Đã dán rồi, nhưng chưa giả hàng. Chưa xe

xuống ông Quỳnh. Hắn yên tâm.

Hắn chọn ra được ba bó. Loại như Len đã bán lần trước. Hắn cắt những túi to, dày ra làm hai, dán lại một lần

nữa, cho vẫn đủ số bó. Hắn đếm lại mỗi bó đúng một trăm túị Nhưng bà phê Đô Thớt không đến. Bà Phê Đô

Thớt có trục trặc gì với Giang. Hỏi Giang, Giang không nóị

Hắn phải mang đi bán. Bình bàn bán cho Thế, cái anh viết vàn không được đã chuyển sang nghề làm nhựạ

Vợ Thế có một mẹt dép nhựa, túi ni-lông ở phố Ông ích Khiêm. Hắn cho cả ba bó vào trong một cái làn.

Buổi trưa, hắn lò mò đến nhà Thế.

Thế khi đó còn đang ở trên gác, một căn gác hẹp. Thế đang nằm ngủ trên đi-văng. Hắn ngồi im lặng. Hắn

biết mình đang làm phiền người khác. Giá như trước đây hắn khẽ hắng giọng, hay e hèm một tiếng và cười

bảo Thế:

- Dậy đị Ngủ thế trộm nó khiêng hết cũng chẳng biết đâụ

Và Thế choàng dậy, thấy hắn, hẳn Thế vui và niềm nở, chuyện như pháo nổ.

Bây giờ hắn ngồi im lặng nhìn Thế ngủ, ý thức được ràng mình đang quấy rầy người khác. Còn hơn thế. Hắn

nhìn ba bó túi ni-lông trong làn mà nghĩ rằng hắn giống như một người đem cái tin đầu tiên của mình đến

nhà riêng ông tổng biên tập báo uyên bác và từng trảị Giấc ngủ của Thế có vẻ mệt nhọc của người vật lộn với

đờị Hắn đã nghe Bình nói: Thế nhờ Bình viết bài trên báo phê bình guốc nhựa, dép nhựa của hợp tác xã Bình

Minh chất lượng xấụ (Hợp tác xã Bình Minh là Thế. Phải là một hợp tác xã mới được đăng ký sản xuất. Thế

tổ chức một hợp tác xã mà thực chất là Thế và một số người làm thuê)

- Sao nó nhờ mày làm thế. Hàng bán cho ai được.

- Nó được miễn thuế mấy tháng. Nó bảo không bán được hàng vì bài báọ

Thế là bậc đàn anh trong ngành nhựạ Hẳn Thế sẽ giúp hắn trong lúc hoạn nạn nàỵ Nhưng Thế vẫn ngủ. Hắn

hy vọng Thế chỉ chợp mắt một lúc. Thế nằm trên đi-văng. Hắn ngắm cái quạt Marelli tuốc- năng hẳn hoị

Quay nhè nhẹ êm rụ Cần mẫn, tận tuỵ, im lặng làm phận sự và vững tin ở giá trị của mình. Hắn ngắm nồi

miến gà ăn dở nguội tanh nguội ngắt, cái muôi cắm vào nồi, những sợi miến trương lên. Có cả lòng gà, và

những miếng mộc nhĩ thái nhỏ đen đen. Hắn nhìn nồi miến gà ăn dở như nhìn biểu tượng của thiên đường

sung túc, một sự thừa mứa, một viễn ảnh ngoài tầm tay, hắn không bao giờ dám nghĩ tới, dám ao ước. Hắn

nghĩ đến vợ con, đến bát canh nấu muối trên mâm cơm nhà hắn. Hắn nghĩ đến cái quạt đi-na-mô xe đạp ở

nhà Bình mà hắn vẫn thèm khát, đến những cái quạt nan phì phạch suốt đêm ở nhà hắn.

Hắn thở dàị

Không biết Thế còn ngủ đến bao giờ, nếu không có thằng con Thế đi đâu về chào hắn.

Thế tỉnh giấc, ngồi dậy, bảo:

- Sao không gọi tôỉ Đến lâu chưa"

Hắn ngượng nghiụ, ấp úng mãi mới lôi ra một bó ni-lông, mặt đỏ gay vì xấu hổ, hình như cả nhục nhã nữa, vì

nó tố cáo bước đường cùng của hắn và hắn là một tên ăn cắp.

-Bình nó bảo ông tiêu thụ hộ được cái nàỵ

Thế đỡ lấy bó ni-lông ngắm nghía:

- Cái này không phải mình, mà là bà xã.

Hắn thở dài nghĩ đến cơ đận phải xách làn về:

- Bà ấy ngồi ở phố Ông ích Khiêm à?

- Không, bây giờ bà ấy ra cửa chợ. Tối mới ngồi ở Ông ích Khiêm.

Hắn trầm ngâm, không giấu được vẻ lo lắng, bồn chồn.

- Uống nước đị Saỏ Đã làm ăn gì chưạ

Hắn cười, đau khổ:

- Làm gia công mấy thứ cho công ty bà ấy, hết là nghỉ.

Thế thông cảm:

http://tieulun.hopto.org - Trang 38

- Thôi, đưa cho mình cũng được.

Vẻ mặt hắn sáng lên, nhẹ nhõm lên, tươi tắn lên.

Thế nhìn vào cái làn:

- Còn nữa à?

- Ba bó cợ

Hắn nói như người có lỗị Thế giật mình trước tình thế khó khăn phức tạp ấỵ

Hắn sợ hãi vội nói trước:

- Ông lấy được bao nhiêu thì lấỵ

Thế thở dài như thấu hiểu trách nhiệm nạng nề của mình với bạn trong lúc bạn lâm vào bước đường cùng.

Anh nhíu mày suy nghĩ rất lung:

- Tôi lấy cho ông hai bó. Mỗi bó hai nhăm đồng. Năm chục tất cả.

Thế đếm tiền. Hắn ngớ rạ Vì hắn tưởng mỗi bó ba chục. Len đã bảo bán lẻ những năm hàọ Nhưng thôị Cũng

được. Biết bán ở đâu bây giờ. Mang ra chợ thì hắn không dám rồị

Hắn cầm năm chục từ tay Thế. Thế bỗng lục lục tủ, miệng lẩm bẩm. "Xem còn tiền không, tôi lấy nốt cho

ông, ông đỡ phải mang về. à còn đây! Xem nàọ Còn hai chục. Hai chục, được không?"...

Hắn thở dài cám ơn Thế ra về. Thế dặn: Lần sau có cứ mang lên. Ba trăm chứ nữa cũng được. ăn xuống

thang. Xong ba bó túi poliester. Bảy chục tất cả. Vừa một suất đóng cổ phần làm miến. Tuy khi đi, han và

Ngọc đã tính được chín chục. Sẽ còn thừa hai chục để Ngọc chi tiêụ Hơi đaụ Hơi hẫng vì mình đã tính trước.

Đã lên kế hoạch. Đã vào sổ trong óc. Đã chắc chắn có chỗ dôi rạ. Nên mới buồn. Thế đúng là loại người như

Mác nói, chỉ nghĩ đến lợi nhuận. Mọi tình cảm đều để lên cán cân lợi nhuận. Hắn oán và khinh Thế. Nhưng

hắn lại nghĩ: Không có Thế hắn biết bán cho aì? Của ăn cắp được, tốt lắm rồị Thế còn phải chi nhiềụ Cống

nhiềụ Như cái mái ngói cho ngôi nhà của ông Tăng bên dưới nhà hắn. Luật đời như vậỵ Trấn người này nộp

người khác.

Giang, Ky đều có tiền góp đúng hạn. Ba người đi mua tre luồng, gác lên bốn bức tưởng làm mái, mua giấy

dầụ.. Hắn đang cởi trần cưa cắt leo trèo thì thằng Hiệp đến. Đi theo thằng Hiệp là Đoàn Mai, người em họ, kỹ

thuật viên làm miến đại tài của hắn. Mai sang nhà hắn, nghe Ngọc nói chuyện, vội bảo thằng Hiệp đưa đến.

Nhìn tất cả công việc đang diễn ra với một tốc độ khẩn trương vui vẻ và tin tưởng, Mai sững ngườị Hắn reo

lên:

- Chú Mai Chú thấy được không. Mặt bằng này phơi miến thì vô địch rồi còn gì.

Mai tần ngần nói khẽ:

- Tưởng nói thế thôị Hoá ra làm ngay à?

Hắn biết có trục trặc gì rồị Hắn kéo Mai đi uống nước chè ngoài quán. Thì ra Mai không biết làm miến,

nhưng cái chỗ phên phơi Mai vẫn bảo đảm cho, giá rẻ thôị "Họ đang làm, nhưng tôi lấy là họ phải nhượng lạị

Dăm chục chiếc giá cũng không được lấy cao".

Hắn "báo cáo"ngay với nhóm diễn biến ấỵ Nhưng Giang bảo "không cần kỹ thuật, chỉ cần phên thôi".

Hắn về quê gặp Maị Và cùng Mai sang Xuân Lãng mua phên, chất lên xích-lô, chở qua bến Tắm, về nơi làm

miến. Qua lần đi này, hắn hiểu sâu sắc rằng Mai là người nói phét. Đó là toàn bộ số phên của một người làm

miến đã giải nghệ lâu rồị Và đang cần bán. Không biết sao Mai hay nói rộng thế. Bố hắn biết chuyện cũng

bảo:

- Cái thằng nói một tấc đến giờị

Khi còn là giáo viên Mai không mẵc chứng ấỵ Bị bắt, rồi bị thải hồi, Mai mới sinh ra như vậỵ Mãi sau hắn

mới biết lí do Mai bị bắt. Mai bị nghi vấn nằm trong một tổ chức phản động. Cái tổ chức phản động ở làng

Cầu này bị phát giác là do một ông công an ở Sở về tìm thấy mấy cải kíp mìn giấu trong gầu tát nước treo

dưới bếp nhà một tên lính nguỵ. Từ đó lôi ra cả một tổ chức. Hàng chục. Hàng mấy chục. Có cả người họ

hàng gần với Đoàn Maị Mai bị quợ Rồi được thạ Nhưng bị thải hồi, bị đuổi khỏi ngành giáo dực. Đó là thời

gian xảy ra sự kiện Vịnh Bắc Bộ. Củng cố, gìn giữ hậu phương đang là vấn đề sống còn của cách mạng.

Người khám phá ra vụ án này từ chỗ không ai chú ý, bỗng được tín nhiệm, được cất nhắc. Một cái bàn đạp để

ông ta đi lên. Trong tù hắn đọc báo thấy ông ta được tham gia phái đoàn hội nghị bốn bên ở Tân Sơn Nhất.

Ông ta là tượng trưng cho ngành an ninh thành phố. Là sự sắc sảo chính trị, vững chắc như đá tảng về lập

trường. (Chính sự vững chắc về lập trường đã quyết định tất cả). Là kiến thức rộng rãi, là nghiệp vụ siêu

http://tieulun.hopto.org - Trang 39

đẳng, là tinh thần cảnh giác cách mạng tuyệt vờị Là sự thông minh ửng xử không chê vào đâu được với bọn

địch ở hội nghị bốn bên. Là niềm tự hào của thành phố, là vinh dự cho những ai quen ông hay chỉ được nói

chuyện cùng ông, nói chuyện về ông. Ông là cánh tay phải của ông Trần.

Tên ông là Lê Cộng.

http://tieulun.hopto.org - Trang 40

Hệt như cuộc chiến tranh Tây Ban Nha, khi bộ chỉ huy Cộng Hoà hay tin đối phương đã biết trước cuộc tiến

công và đã đề phòng, lẽ ra họ phải dừng chiến dịch lại, nhưng không được nữạ Guồng máy đã khởi động rồị

Chương trình làm miến của ba anh em cũng giống như vậỵ Biết rằng không có người làm kỹ thuật, mà thời

ấy kỹ thuật cũng là then chốt - nhưng không thể dừng được nữạ Mái nhà đã lợp. Bếp đã làm. Lò đã đắp.

Chảo gang đã muạ Chậu hoà bột- một cái chậu nhôm to phế phẩm vì bị móp một chỗ do Thao mua hộ ở mậu

dịch giá 25 đồng- chum ngâm bột. Điện đã mắc. Một cái giường và bộ ấm chén đặt trong căn nhà rộng, vừa

lợp xong giấy dầụ Cửa sổ, cửa ra vào làm tạm bằng trẹ Mấy cái đòn ngồi uống nước. Cái điếu càỵ.. Và năm

mươi cái phên phơi hắn đã xe về, tập kết về dựng ở tường khu vườn hoang. Lại cả một đống than to tướng.

Thế là nhẵn. Nhẵn cả hai trăm mốt của "ba anh thợ da thối"đang lăm le trở thành Gia Cát Lượng. Còn thiếu

hai khoản quan trọng nhất. Hai khoản khổng lồ: Bột dong và máy tháị Ngày rằm tháng Bảy sắp tới nơi rồị

Chưa kể một điểm vô cùng quan trọng: kỹ thuật.

Giang báo một tin phấn khởi: Giang đã nói với chị Hiên, chị đồng ý bán chịu cho cả bọn một tạ bột dong.

Còn khó khăn về kỹ thuật thì thật không ai ngờ được người giải quyết lại là bà Phê Đô Thớt.

Len đến. Len và Giang làm như không trông thấy nhaụ Len đứng nói chuyện với hắn. Giang bỏ đi nháo than.

Len bảo: "Em lại nhà, chị bảo anh ở dưới này". Khi biết cả bọn không biết kỹ thuật, Len nói:

- Hình như ngày mai các anh định nhóm lò phải không? Em thấy chị bảo thế. Chị đã đi xem ngày rồị Dạo ấy

hắn chưa tin điều Ngọc đã tin. Trên trốc cái tủ Bình đóng như quan tài dựng đứng, Ngọc đặt bàn thờ, ngày

rằm, mùng một hương khói nghi ngút.

Đây lại là một nét mới nữa ở Ngọc, cùng với cái nét sợ hãi, lo lắng về bất cứ điều gì cũng có thể xảy ra mà

hắn đã biết từ ngày hắn được tha về.

Ky bảo:

- Mai mồng mười tốt ngàỵ Mà cũng phải làm mới có miến bán vào rằm chứ. Chưa có máy cắt thì đi thuệ

- Còn bột? - Hắn nêu một trở ngại - Chưa có bột, chị Hiên đã về đâủ

Len bảo:

- Chị Hiên chiều nay ở Nam Định về. Anh bảo anh Giang về nói chị Hiên để lại cho hai baọ Ngâm bột đi, em

tráng chọ

Hắn ngạc nhiên:

- Em tráng được không? Em biết tráng đấy à? -

Hắn mừng quá gọi:

- Giang ơi

Giang đang bì bọp giữa đống than ở gần đấy, hai ống chân đen nhánh, giả cách không nghe thấỵ Hắn bảo Ky

ra nháo than cho Giang để Giang về nhà. Giờ này ô-tô Nam Định sắp về rồị Giang đi ra ao rửa chân taỵ Chỉ

còn hai người, hắn hỏi khẽ:

- Cô cậu giận nhau đấy à?

Len mặt lạnh đi một tý, rồi nói:

- Em có con bạn làm miến mà. Em vẫn sang nhà nó, tráng hộ nó. Anh cứ yên tâm.

Hắn cười:

- Thế mà cậu Giang không nói gì cả.

- Có chuyện gì thế, em?- Anh aÁ'y cuẠng khoÁng bieÁ't em tráng được đaÁụ

TheÁ' laÀ oÁ?n roÁÀị CoÀn moÁẠi chuyeÁ.n tháị

- Cứ tráng đi cái đaẠ.

Giang rửa chaÁn tay xong quay lại, vaÁẠn khoÁng nhiÀn Len:

- Em veÁÀ xem boÁ.t bạch theÁ' naÀo nhé.

ChơÀ Giang đi moÁ.t quaẠng, Len nói với hắn khe kheẠ:

- Anh bảo anh Giang heÁẠ có boÁ.t xe luoÁn lại đaÁy, em chơÀ.

Hắn gọi to:

- Có boÁ.t thiÀ đem lại đaÁy ngay nhé.

Giang khoÁng quay lại, cuẠng khoÁng trả lơÀị Hắn hỏi Len:

- Có chuyện gì thế, em?

Len sa sầm mặt. không nóị Một lúc sau Len thở dài:

http://tieulun.hopto.org - Trang 41

Chúng em... thôi nhau rồị

Hắn hoảng hốt:

- Saỏ Sao lại thế

Bố mẹ em không cho em quan hệ với anh ấỵ

- Thế còn em?

Len rơm rớm nước mắt. Hắn còn nhớ rõ lúc đó.

Chưa bao giờ hắn thấy cô gái ấy xinh dẹp và đáng yêu như vậỵ Len cúi nhìn xuống. Răng cắn lấy môị

Cô cố giữ, nhưng vẫn để rơi những giọt nước mắt. Thế là Len nóị Rời rạc. Lộn xộn. Nhưng hắn hiểụ Len vẫn

yêu Giang. Giang đã đối xử thô bạo với Len khi biết bố mẹ Len không muốn Giang đến nhà, khi thấy Len lỡ

hẹn. Mà Len không thể đúng hẹn được. Vì bố mẹ Len... Hai ông bà đều làm ở nhà máy cơ khí Thống Nhất.

Phân xưởng đúc. Hắn đã đến làm việc ở đấy nhiều lần. ở đó cái pông ru-lăng chạy chung quanh phân xưởng.

Cái pông ru-lăng ấy đã nằm trong một trang của quyển truyện dài Làn sóng thứ nhất mà Sở Công an đã thụ

Không thể trách hai ông bà. Cũng không thể trách Giang, hay trách Len. Nhưng thương. Thương Giang.

Thương Len.

Chiếc xe xích-lô bột đến lúc chiều tà. Giang nói:

- Chị Hiên cho chịụ Sau rằm tháng Bảy mới phải trả tiền.

Len bảo phải ngâm bột ngaỵ Phải có ít hàn thẹ

Cứ ngâm đầy vạị Tráng không hết để đến ngày hôm saụ Thay nước đều không việc gì hết. Càng trắng bột.

Phải có người ở lại trông. Hắn và Giang ở lạị Ky về, Len bảo: "Em lại chị đâỵ Báo cho chị biết anh không về

được". "Bảo cháu mang cơm cho anh, cho cậu Giang luôn nhé!". "Vâng!.

Buổi tối, cơm xong, hai anh em ngồi ôn chuyện tù. Chẳng thiếu chuyện gì không nóị Hoá ra là một đêm thức

gần tới sáng. Náo nức với những dự định. Náo nức với những phép cộng trừ, giữa tiền bán miến và tiền mua

bột, mua than, cái bây giờ ta gọi là đầu vào, đầu ra, là hiệu quả. Náo nức vì có thể có một công việc lâu dàị

Khi quen nhau cả hai là những thằng tù, muốn nói với nhau một câu phải hẹn nhau và làm như vô tình gặp

nhau trong nhà mét. Giờ đây thoải mái chuyện trò. Cả hai đã tự dọ Là những người tự dọ Cái cảm giác ấy rất

lạ. Như quen nhau từ cuộc đời trước, từ kiếp nào rồị Lại cũng như mới quen. Rất lạ. Vì mình đã trở thành

những con ngườị Dù vẫn chưa thoát khỏi nỗi lo con vật: Nỗi lo kiếm sống.

Muỗi vo ve, đốt ở chân, ở mặt, ngọn điẹn trong buồng hắt ra mảnh vườn có ươm dây khoai lang, chơ vơ một

cây nhãn khẳng khiụ Bọn hắn ngắm trờị Trời này còn nắng, không mưạ Trời cũng ủng hộ bọn hắn đâỵ Giang

xem lại cái vàng bàng vải pô-pơ-lin trắng úp lợp lên trên vòng tròn bằng tôn tráng kẽm đặt trên chảo gang.

Bánh đa sẽ được tráng ở đấỵ Hắn cạo cạo lại cái muôi b ằng sọ dừa nhẵn bóng. Rồi lại nhòm vào vại bột.

Khuya lắm rồị Một con chim săn mồi vụt qua quầng sáng ngoài cửa sổ. Chính lúc ấy hắn nhớ đến Sơn, đến

những con vắt đo rào rào trong buổi hắn và Sơn đi tìm ráỵ Con chim đêm bay không một tiếng động. Cuộc

sống không lúc nào ngưng nghỉ. Cuộc sống dù khốn nạn đến đâu cũng vẫn đẹp. Người ta chỉ làm giảm đi vẻ

đẹp của nó thôị

Tự nhiên hắn hỏi Giang:

- Trong tù, Giang sợ nhất cái gì?

Giang ngẫm ngợi:

- Em sợ nhất khám trạị

Hắn cười khoái chí:

- Đúng. Anh cũng vậỵ Anh cũng giống Giang, sợ nhất khám trạị

Khám trạị Bình thường thôị Còn được nghỉ buổi làm nữạ Mà sao sợ thế.

Tất cả mang nội vụ ra sân, ngồi ngả nghiêng với đống quần áo chăn màn, gô, ống bương, hòm, cặp lồng, bát,

cùi dìa, khàn mặt, điếu, đóm... chờ đến lượt mình được khám. Cán mắt loà, ngả người vào đống chăn màn ít

ỏi, vê đi vê lại trên cái đàn mandoline:

Tôi hát ngàn lời ca

Nồng nàn như nắng ban mai

Tiếng đàn rót vào tai những người tù chờ khám trạị

Họ cứ ngồi chầu hẫu với những thứ nội vụ ấy, trong khi ông công an và người tù trật tự trại còn ở mãi đầu

kia khám những toán khác. Thật không khác gì con vật. Nắng vẫn phải ngồị Mưa thì liều liệu dạt vào các hè

http://tieulun.hopto.org - Trang 42

buồng giam. Lúc đó không ai được vào buồng. Lúc đó trong các buồng đều có công an khám xét từ mái nhà

đến gầm sàn. Cả trong nhà mét. Buồng nào cũng lôi ra được bao thứ: Dao, than, nứa, muối, rau, sắn... (Họ

bảo ở Hà Giang có lần khám trại thấy ở trên mái nhà toàn dao phay - Thật là cả một kho vũ khí).

Những toán khám xong được trở về buồng. Nghe rầm rầm trong buồng. Họ quét bụi ở sàn, kê lại sàn. Giải

chiếụ Đặt nội vụ. Họ kiểm tra những thứ đã yểm xem còn hay mất.

Những người tù chưa được khám vẫn còn vạ vật ngoài sân. Lo nghĩ tới củ su hào đã vùi vào đống mùn cưa

trong nhà mét. Nắm than đã chôn xuống đất, tận gầm sàn dưới, con dao đã giắt trên mái nhà... v. v... Và chờ.

Chờ đến lượt mình được khám. Chờ các ông ấy đến. Mặc cho tiếng đàn của Cán nỉ non:

Hùng thiêng như núi sông dài

Là một niềm tin...

Cứ thoải mái mà chờ. Mà hút thuốc làọ Nằm co quắp trên mảnh chiếụ Nhắm nghiền mắt tránh nắng. Lột

thêm mấy cái đóm ké. Lấy cát đánh lại cái gô bị nhọ... Cuối cùng các ông ấy cũng đến. Tiếng đàn của Cán im

bặt. Các ông dừng lại trước một anh tù. Anh ta đứng lên giũ tung chăn màn, bị bọc, mở nắp gô đậy nắp cặp

lồng trước con mắt soi mói và cái đầu gật gù của ông công an.

Những bộ quần áo vá víu, những cái chăn, cái màn, vừa giũ một cái, rệp đã bàn tung ra như vãi mạ, khiến

ông công an giật thót người lùi lại, còn anh em thì cười rộ lên. Rồi giơ hai tay để các ông công an nắn vuốt

ngườị (Hắn thấy rõ các ông công an nhăn mặt lại khi nắn vì sợ bẩn, sợ rệp).

Hắn chẳng quên được cái cảm giác mình là súc vật trong lúc đó, suốt từ lúc ngồi theo từng toán với đống nội

vụ, chờ được khám cho đến lúc khám xong. Phổ nói: Cách hành hạ tù nhân tốt nhất là cho ăn nhiều món để

chỉ chia cũng chết, không còn thời gian nghỉ. Hắn nghĩ phải bổ sung thêm một biện pháp nữa: Tăng cường

khám trạị

Đến khi được trở về buồng và ổn định nội vụ, lấy nước xong và chỉ còn chờ cơm, Tất Tình giằng lấy đàn của

Cán. Tiếng đàn của Tất Tình cất lên như vừa tai qua nạn khỏị Như sung sướng được trở lại thành ngườị Như

vui mừng vì còn được nghỉ ngơị Nhí nhảnh một làn dân ca Phần Lan. Gợn sóng một khúc sông Danubẹ Bát

ngát đồng quê quan họ.

Bao nhiêu năm tháng đã qua đị Bao nhiêu sức lực bọn hắn đã bỏ ra trong các trại tù. Làm mà không được

một cái gì. Làm cho đến kiệt quệ, cho đến rã rờị Đó là điều mà người ta gọi là "cải tạo lao động". Bây giờ

mới được làm cho mình. Làm để bù lại những ngày tháng đã mất, bù lại quãng thời gian đẹp nhất của cuộc

đờị Hắn chẳng bao giờ có ý định làm giàụ Hắn chỉ muốn làm để có tiền nuôi con, giảm nhẹ phần nào những

thiệt thòi của Ngọc. Nhưng Giang thì say sưa với những dự định, những viễn ảnh.

Khi hắn ngủ dậy, mặt trời đã lên. Giang đã nhóm lò nước đã nóng già. Một lúc sau Ky đến. Và Len. Len làm

toàn bộ công việc. Chắt nước trong chum rạ Rồi xắn bột. Bột trắng mịn, rắn như đanh. Hắn xắn thay Len.

Chùn cả ngón tay mới được một miếng. Nhưng chỉ khó miếng đầu thôị Miếng sau dễ hơn. Miếng bột mới

xắn có góc cạnh để trong thau một lúc thì chẩy rạ Ky gánh nước. Cả bọn chăm chú nhìn Len hoà bột. Đó là

kỹ thuật: Dừng loãng quá, đừng đặc quá. Cho vào một ít hàn thẹ Để giòn miến. Và một ít muối nữạ Để bánh

đỡ vỡ, miến đỡ gẫy và ít hao vì muối hút ẩm.

Rồi Len đưa cái muôi bằng sọ dừa múc bột đổ vào văng. Đậy vung lạị Như tráng bánh cuốn. Chỉ có khác là

xeo lá bột chín tròn tròn lấy ra, đặt lên phên, còn một công đoạn nữa: dùng tay kéo căng lá bột cho mỏng, đềụ

Lá bột co giãn như cao-sụ Phải kéo sát ra hai bên mép phên, vắt chúng về phía sau, giữ cho miếng bánh đa

không co lạị Mọt tay Len kéo, một tay Len ấn vào giữa lá bánh, ép làm cho nó giãn đềụ Ngón tay Len cong

cong, đỏ hồng vì nóng giữa lá bánh nghi ngút khóị Làm xong quay lại bếp mở vung, đã thấy muôi bột tráng

trên tấm vải pô-pơ-lin đổi từ màu trắng đục sang màu trắng trong, hơi nước làm phồng lên từng chỗ. Len đưa

cái que gợi gợi xung quanh miếng bánh đa, rồi luồn que vào giữa lá bánh, hất mạnh lên và đưa ra phên. Hãy

để lá bánh khói ngùn ngụt ở đấy, múc một muôi bột đổ vào văng láng đều và đậy vung lại đã. Rồi mới kéo lá

bánh. Lá bánh tròn thành lá bánh vuông. Một cái phên cao hai mét chỉ được ba lá bánh.

Hắn đem phên ra dựng ghếch vào bờ tường chỗ dãi nắng. Và trở vàọ Cả bọn nhìn Len làm. Xúm vào căng

kéo lá bánh Len mới tráng đặt lên phên. Hơi than, hơi nước. Gò má Len đỏ ửng. Trán Len lấm tấm mồ hôị

Hắn thấy Giang nhìn Len như người mất hồn. Biết mọi người đổ dồn mắt vào mọi cử động của mình, Len

vẫn hoàn toàn tập trung cho công việc. Đến phên thứ tư hắn bảo Len:

http://tieulun.hopto.org - Trang 43

- Em nghỉ đi anh làm chọ Anh làm được mà.

Len đứng lên. Hắn ngồi xuống chiếc ghế đẩu đặt trước bếp.

http://tieulun.hopto.org - Trang 44

Cái hợp tác xã làm miến chính thức sản xuất không quá một tuần lễ. Tráng, phơi, gỡ bánh da (thao tác này

khó, bánh giỏn quá thì bị vỡ). Xếp xuống đất cho nó ẩm lại để chờ đem đi tháị

Hắn ở lì dưới đó, không về nhà. Buổi trưa ăn nhì nhằng cái bánh chưng, buổi chiều thì Ky về nhà, còn hắn và

Giang được con Thương hoặc thằng Hiệp mang cơm đến (lúc bấy giờ mới có xe đạp). Cứ như những ngày

chủ nhật trong tù, một người được quả tắc và hai anh em ăn chung.

Bây giờ đến một việc bọn hắn không thể làm được: Thái miến. Phải dúng số bánh đa đã phơi khô ấy xuống

nước, cho nó mềm trở lạị Rồi cho vào máy tháị Đó là hai quả lô bằng đồng có những đường lõm xuống làm

thành răng cát. Có một cái vô-lăng tọ Quay taỵ Chưa kể những vô-lăng, những bệ, những vòng bị.. Chỉ hai

quả lô bằng đồng cũng đủ làm bọn hắn không dám nghĩ tớị Đắt lắm. Gần một nghìn đồng mới được một cái

máy cắt.

Lại Len. Len đã gỡ cho bọn hắn khỏi những khó khăn ấỵ

Len đến bảo bọn hắn: "Các anh cho bánh vào bao, đèo đi với em". Lúc bấy giờ đã là chiều, hết nắng. Cần

một người ở nhà ủ lò, dẹp phên... và trông nhà.

Giang bảo:

- Anh Ky ở nhà nhé. Hôm nay có khi ông phải ngủ ở đây đấỵ ưu tiên ông nhiều quá rồi, chưa ngủ lại hôm

nàọ

Mặt Giang khó đăm đăm. Chẳng biết Giang nói thật hay đùạ Ba bao bánh đa đặt lên cái xe đạp của Ky cao

chất ngất. Lồng cồng nên nhẹ. Ba anh em, người dắt xe, người đỡ baọ Họ đi im lặng, không ai nói một câụ

Quanh co, đường hẹp giữa những ruộng muống, những ao tù. Ra phố. Rẽ vào một ngõ khác. Hai bên đường

rải những rác, những xỉ than... Hắn ngoan ngoãn theo Len như theo một người chị lớn tuổi, người đưa bàn

tay dắt hắn đi những bước đầu tiên, chập chững. Đã trông thấy những phên phơi bánh đa, phơi miến, tín hiệu

sắp đến nơi định đến. Cả ba bước vào nhà một người làm miến, bố cô bạn của Len. Lò. Bột. Chậụ Và cái

máy cắt. Bây giờ hắn mới nhìn thấy cái máy, nhìn thấy hai quả lô với những răng vuông sắc bằng đồng đỏ

sáng loáng. Nhìn thấy cái vô-lăng bằng sắt, to bóng vì tay ngườị Nhìn thấy cái khát khao của bọn hắn.

ở mảnh sân hẹp, dựng những phên phơị Thoang thoảng mùi chua của nước bột chua, của những miếng bánh

vụn ngâm từ những vại gần đấỵ Và ở một cái chái góc sân, tiếng những con lợn trầm hộc lên. Thật là cơ chỉ,

nền nếp. Đâu vào đấỵ khép kín. , Phải nuôi được lợn, tận dụng bột bẹt rơi vãi, nước chuạ.. "

Cơ ngơi người làm miến không quen biết mà Len đưa đến là lý tưởng của hắn, mơ ước của hắn. Hắn kính

cẩn nhìn ông bố niềm nở đón tiếp hắn. Gặp ông, hắn sống lại cảm giác hồi hắn hai mươi tuổi lần đầu tiên gặp

nhà vàn Nguyên Hồng. Và cái cơ ngơi của ông làm hắn khao khát giống như hắn đã từng khao khát viết được

những trang Bỉ vỏ, Những ngày thơ ấụ..

Hắn nhìn cô con gái ông, bạn của Len như nhìn một siêu saọ Cô con gái ít tuổi hơn Len, chỉ vừa thoát khỏi

tuổi thiếu nữ thôị Với vẻ chân thật, giản dị của một người lao động từ tấm bé, cô bắt tay ngay vào việc. Lấy

nia đạt bên dưới máy cắt. Chọn những lá ẩm nhất thái ngaỵ Và Len nhúng những lá bánh khác vào chậu nước

gần đó.

Cô gái xoay vô-lăng. Giang đưa lá bánh vào giửa hai quả lô, nó cuốn vào cả lá bánh làm dăn dúm và ùn lại ở

khe răng, nhưng nó nhả ra những sợi miến ở phía saụ Những sợi miến sóng nhau, đều tăm tắp, với những vết

cắt vuông, một màu ngà ngà. Không kìm giữ được niềm vui, hắn vớ lấy một túm miến giơ lên. Hoá ra không

chỉ có những sợi dàị Có những sợi ngắn và miến vụn nữạ

Nhưng túm miến hắn giơ lên là một túm miến sóng, đều, mềm oặt chẳng thua kém bất kỳ một loại miến nàọ

Màu nó hơi ngả vàng, chứ không trắng nõn, như vậy càng được khách hàng ưa chuộng. Nó chứng tỏ miến

không pha bột gạo hay bột sắn, dù nấu xong để lâu mới ăn miến vẫn giòn.

...Hắn nhoài người quay vô-lăng. Quả là một công việc nặng nhọc. Lá bánh càng to, máy ăn càng nặng. Có

những lá bánh quá cỡ phải lấy dao cắt làm hai, làm bạ Mồ hôi dính áo hắn. Len bảo:

- Để em!

Len quaỵ Giang quaỵ Ông bố mời hắn lên uống nước, nhưng hắn xin phép. Hắn không thể nào ngồi uống

nước, khi chính Len quay máy thái cho hắn. Chỉ riêng một chuyện này hắn đã thấy Len là người tuyệt diệụ

Chỉ qua Len bọn hắn đã được ông bố cho sử dụng máy, lại còn cử cô con gái giúp đỡ bọn hắn.

Tối mịt bọn hắn mới cho miến vào bao xe về. Hôm sau lại như vậỵ Vẫn có Len đi cùng. Hắn cảm thấy không

thể làm phiền gia đình người làm miên lâu hơn nữạ

http://tieulun.hopto.org - Trang 45

Khi chỉ còn hai anh em trong căn nhà chơ vơ giữa một mảnh vườn hoang hắn bảo Giang:

- Làm thế nào có máy thái, Giang nhỉ?

Giang như đã có một quyết định. Giang đứng lên đi đến cái chiếu để miến mới thái ở giữa nhà, lấy hai tay

quơ cho hắn một túm miến sóng nhất, phải đến hai ki-lộ Giang bảo:

- Anh cầm về đưa cho chị. Để đấỵ Kệ em. Bán hết chỗ này đã. Rồi tính saụ Em lo việc bán chọ Mai 14 rồị

Bán mười tự Rằm là hết.

Hắn cho chỗ miến vào một cái bao, xách đị Đi bộ dọc vỉa hè. Qua anh Thân hắn sẻ cho anh một nắm. Khi về

đến nhà, hắn đổ miến ra rổ, khoe với Ngọc, với các con, như khoe quyển tiểu thuyết vừa mới xuất bản. Còn

hơn thế. Quyển tiểu thuyết hắn có thể làm được. Hắn đã làm. Đó là nghề của hắn. Đây là toàn bộ cố gắng,

quyết tâm của hắn làm lại cuộc đời từ cái vạch ngang xuất phát là nơi mình đã bị tiêu diệt. Không chịu thuạ

Phải sống. Người ta muốn hắn chết. Nhưng hắn vẫn sống. Dù đối với hắn, khi không viết văn nữa thì cuộc

sống chỉ còn là tồn tại sinh vật. Biết làm saọ Cái bản năng sống của con người rất mạnh. Phải sống qua được

cơ đận nàỵ Rồi sẽ minh oan. Sẽ đi các nơị Pháp luật xã hội chủ nghĩa quang minh chính đạị Chế độ xã hội

chủ nghĩa là công bằng nhất thế giớị Có thể có những đám mây đen che phủ mặt trời, nhưng rồi mây sẽ tan,

mây sẽ bay đị Khong ai có thể làm cho hắn mất được niềm tin vào chân lý giản đơn: Có công thì thưởng, có

tội thì phạt.

Phải tìm cách gạp được ông Trần!

Hơn một năm sau hắn mới gặp được ông Trần. Giờ đây nhớ lại hai năm mới ra tù cơ cực ấy mà sởn gai ốc,

mà kinh ngạc không hiểu làm sao vẫn sống được. Hắn nghĩ: May mà dạo ấy mình mới 40 tuổị Còn sức khoẻ.

Còn chưa ngại công việc. Ngọc cũng vậỵ Ngọc cũng còn sức bật. Năm ấy Ngọc mới 35 tuổị

Những năm tháng sống trên trái đất này là quà tặng quý nhất mà tạo hoá dành cho mỗi sinh vật có cái may

mắn được gọi là ngườị "Người ta chỉ sống có một lần. Cho nên đời sống quý giá vô cùng. "Vậy mà người ta

lại thích thú đi tiêu diệt đời sống kẻ khác".

Hắn đã bị cướp mất cuộc đờị ít nhất đến lúc đó, hắn cũng đã bị cướp mất những năm tháng đẹp nhất. Hắn mụ

mị đi vì kiếm sống.

Sản xuất được tạ bột đầu tiên, cái hợp tác xã làm miến tan. Do Giang. Giang nói với hắn:

- Em không làm nữa đâu!

Hắn choáng váng. Thật bất ngờ. Nhưng thực lòng hắn thấy như trút được gánh nặng. Suốt ngày đêm ở giữa

mảnh vườn nàỵ Cơm cháo chểnh mảng, ngủ vạ ngủ vật, xa vợ, xa con, như một thứ tù giam lỏng. Vốn không

có. Không thể mua chịu bột mãị Không thể thái miến nhờ mãị Ai bán miến chỏ May mà Len (lại Len) bán

giúp. Len bán hàng có duyên lấm. Len bán được một buổi thì bố mẹ ra chợ lôi về. Mắng, chửị ầm ĩ. Cô bạn

Len bán hộ. Chỗ miến vụn cô bán cho những nhà bán bún chả. Được giá. Họ cho miến vụn vào nhân chả

nem. Bao nhiêu cũng hết.

Một buổi hắn đang ngồi xếp lại chỗ miến cuối cùng thì Len đến. Len bảo:

- Em trốn bố mẹ em, đi được một tý thôị Em đến chào anh. Anh Giang có về anh nói với anh ấy đừng trách

em. Vĩnh biệt các anh!

Len khóc, chạy qua vườn ra cửa, không quay lại nữạ

Nguyên nhân cái tổ làm miến tan chắc chắn có phần câu chuyện của Len. Khi nghe hắn thuật lại chuyện Len

đến chào, mặt Giang tái đị Môi đã mỏng mím lại chỉ còn là một vệt thẳng. Nét mặt ấy của Giang hắn đã trông

thấy ở trại Q. N, khi Giang cầm lưỡi bướm đứng trước Triều Phỉ cao lớn. Và hôm sau hắn lại thấy khi Giang

làm bốc thăm chia tài sản. Có ba vật đáng giá nhất phải chia: Cái chảo gang, cái chậu nhôm, và cái chum.

Tiền bán phên, bán miến đủ trả tiền bột cho chị Hiên. Hắn bốc được trúng cái chậu nhôm. Giang bốc được

cái chảo gang. Và Ky: Cái chum.

Hắn nhìn theo Ky bnồn bã ngơ ngác vác cái chum trên vai đi ra đường, hai bắp chân gầy cong cong của Ky

bước qua vũng nước, đầu nghiêng lệch đi vì cái chum to cong đè một bên vaị Tiếng Ky rên rỉ:

- Tiền có phải vỏ don đâụ

Chờ Ky đi khuất sau bụi chuối phía ruộng muống, Giang bảo:

- Anh có lấy cái chảo làm gì không?

Hắn lắc đầụ Giang xuống bếp, cầm cả một hòn gạch ném mạnh vào chảọ "Choang". Cái chảo vỡ vụn.

Giang trở vào ngồi ôm mặt. Hắn hút thuốc lào, lặng im. Một lúc sau Giang bảo:

http://tieulun.hopto.org - Trang 46

- Anh em mình tính kế khác thôị

Mỗi người tính một kế sinh nhai khác nhaụ

Hắn chưa tính được kế gì thì gạo đã hết. Thao, vợ Bình xúc cho mấy bợ Cô Linh, thủ kho chính, vợ ông đại

uý đi B cho Ngọc mấy bợ (Giờ chỉ còn Linh "goá sống" thôị Ngọc đã có chồng ở bên rồi). Thao còn giúp

được hắn nhiều hơn. Bình bảo hắn: "Mày bảo Ngọc xin giấy giới thiệu đến cửa hàng bà Thao mua giày ba-ta

nhé". Ngọc xin giấy giới thiệu mua một đôi, rồi thêm vào đó con số 0, thành mười đôị

- Sáng mai bà Thao chờ mày ở cửa hàng. Chuẩn bị tiền, bà ấy bán cho chục đôi giày ba-tạ

Thao là kế toán ở cửa hàng mậu dịch. ở cửa hàng ấy có bà vợ ông Lê Cộng cũng tên là Thao nên gọi là Thao

phồ, vì bà to lớn. Là cửa hàng phó, bà Thao phồ là một trong nhưtng người được quyền cấp giấy cho mua

hàng. Uy tín của bà còn lớn hơn cửa hàng trưởng vì bà là vợ ông Lê Cộng. Sau khi dự hội nghị bốn bên về,

tiếng tăm ông lên như sóng cồn, được cả hành phố bàn tán với một niềm kiêu hãnh.

Bà Thao phồ nể Thao vì bà nhờ Thao "theo dõi anh hộ chị". (Chả là ông Cộng rất máu gái và bà Thao phồ rất

ghen. Có lần ông đã rút súng bắn chỉ thiên giữa phố để dẹp bà Thao phồ đang đánh đu lấy ông mà xỉa xói).

Thao, vốn là người đại hài hước và triệt để kinh doanh những phi vụ ấy, cười rinh rích thuật lại:

- Ông có biết tôi làm gì không? Thế là tôi lại đi gặp anh tôi nói: Chị đang nhờ em theo dõi anh đấỵ Anh chỉ

có tín nhiệm tôi quá thôị

Thao hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ gián điệp hai mang. Cả anh, cả chị đều quý Thao, vì Thao không phát

hiện được ở anh hành vi xấu xa đĩ bợm nàọ Chị cho rằng anh đã biết sửa chữa, biết nghĩ lại và ghi cho Thao

mảnh giấy:

Đoàn chiền thanh xí nghiệp 10 đôi ba-tạ

Với Thao thì được đoàn chiền thanh xí nghiệp do bà viết vào một mảnh giấy trắng, còn hắn phải có giấy giới

thiệu xin mua để bà Thao phồ phê duyệt ở bên lề. Có giấy rồi, vợ chồng hắn phải lo chạy tiền vốn. Hắn chẳng

vay ai được. Lại Ngọc. Ngọc lên công ty, giật nóng mỗi người dăm ba đồng.

Hắn cầm tiền lên cửa hàng mua giàỵ Và không biết bán ở đâụ Mua được hàng đã khó. Bán được hàng lại khó

nữạ Không thể ôm một bọc giày lang thang ở chợ. Người ta có thể túm lấy anh. Ông bảo vệ chợ có thể hỏi:

"Này anh kia, cho xem cái bọc. Giày à? Anh lấy đâu ra số giày nàỷ Mua à? Mua ở đâủ Chỉ cho tôị Hàng này

là hàng nhà nước. Buôn gian bán lậu hả?" Thế là người xúm lạị Đông nghịt. Chỉ có độn thổ. Cứ cho là thoát

được, vào được trong chợ, rụt rè đi đi lại lại, tia những hàng vàng khách, sà vào hỏi: "Chị có mua giày ba-ta

không?" Để rồi nhận được một câu trả lời khinh khỉnh: "rẻ lắm. Mới lấy hôm qua rồị Hôm khác đem lại nhé".

Hoặc phải mặc cả từng hàọ Họ ấn bọc giày vào gầm quầy, (dù chưa ngã giá, chưa giả một đồng nào) giơ lên

từng chiếc, chê bôi, lại nói to, ầm cả chợ. Bao nhiêu người qua lại nhìn mình như nhìn một con buôn (thật

đáng khinh bỉ bọn buôn bán, chẳng sản xuất ra của cải vật chất, mà chỉ mua rẻ bán đắt, làm giàu). Tệ hại hơn,

họ nhìn mình như nhìn một con sâu mọt, rút hàng của nhà nước.

Thật là một việc ngoài sức của hắn. Lại chính Thao đã giúp đỡ hắn. Thao hẹn hắn buổi tối sang nhà. Thao

đưa bắn đi bán. Hai người đạp xe đi xạ Xa lắm. Hắn kêu lên:

- Sắp đến Phủ Lý chưa, bà Thao ơi!

Hắn phấn khởi đấỵ Phấn khởi vì sắp có tiền đã hẳn. Lại phấn khởi vì có vợ chồng Bình, những người bạn

không chê vào đâu được.

Thao đưa hắn đến một nhà quen có mặt hàng ở chợ Chính, bán hàng và nhận tiền.

Thi thoảng Bình lại sang. Bình nói cách khác: Chín giờ mai lên cửa hàng gặp bà Thaọ Đoàn chiền thanh xí

nghiệp đấỵ

Cũng như cá mè ô 5, có nghĩa là kiên trì vượt mọi khó khăn, xếp hàng mua thực phẩm của mậu dịch trở

thành câu nói Đoàn chiền thanh xí nghiệp mang nội dung lấy giấy giới thiệu ở xí nghiệp Ngọc làm, cầm lên

để bà Thao phồ duyệt bán mười đôi giày ba- ta, trừ vốn đi, được lãi mười lăm đồng. Hắn đã hỏi Thao lai lịch

cái chữ Đoàn chiền thanh xí nghiệp. Thao cười ngặt nghẽo:

- Ai mà biết được. Hình như có một đoàn cán bộ truyền thanh xuống cửa hàng một lần.

Hắn cãi:

- Không phải truyền thanh. Mà chiền thanh. Chiền thanh xí nghiệp. Là cái gì? Cả Ngọc, cả Bình đều cườị Lũ

trẻ cũng cười làn.

Thao nghiêm túc:

http://tieulun.hopto.org - Trang 47

- Ông biết không. Nguyên tắc viết những loại giấy tờ này là không được rõ ràng. Càng khó đọc càng tốt. Cần

là cái chữ ký, cái số hàng.

Chữ ký của bà Thao phổ nguệch ngoạc; loằng ngoang. Chắc bà học chưa quá lớp haị Nhưng chữ ký của bà

thật giá trị. Mảnh giấy con con, một hai hàng chữ xiên xẹo và chữ ký như lò-xo của bà có giá to lắm.

Hơn mọi tờ giấy bạc. Tờ giấy bạc mệnh giá to nhất lúc đó là tờ mười đồng, tờ cụ mượt. Tờ giấy của bà đưa

cho hắn giá mười lăm, hai mươi đồng. Tờ bà đưa cho người khác có giá năm, bảy chục. Tờ bà tự viết và ký

cho mình lên tới tiền trăm.

ôi! Cái chữ đoàn chiền thanh xí nghiệp yêu quý ấy hắn đã được mấy lần. Mỗi chừ có giá trị thật caọ Vượt cả

nhuận bút của Kipling chứ chơi đâụ Đến khi ấy Bình mới công nhận nhuận bút của ông thợ cắt tóc cho Bình

chỉ ở hàng thứ haị Đầu đuôi là thế này: Bình vào hiệu cắt tóc. Sau khi ngồi xuống ghế và được quàng khăn,

Bình bảo ông thợ:

- Ông cắt cao lên nhé

- Vâng. Đuổị

Bình nhắc lại:

- Ông cắt cao chọ

- Vâng! Đuổị

Đến khi trả tiền. Bình đưa ba hào, ông cắt tóc nhã nhặn:

- Của ông cắt đuổị Năm hào

Bình phải trả năm hàọ Bình bảo: Đó là nhuận bút cao nhất. Một chữ hai hàọ

Rõ ràng, "Đuổi, hai hào" chẳng thể nào bằng đoàn chiền thanh xí nghiệp tiền chục được.

Chỉ đáng tiếc là hắn được đoàn chiền thanh vỏn vẹn có ba lần. Hắn chỉ được hưởng hương hoa của ngành

thương có ba lần. Để cấp cứu những lúc quá khó khăn mà sống.

Thế rồi một hôm Dần đến. Dần bảo Dần lập một hợp tác xã cơ khí, nhưng chưa có tài khoản.

- Giá có tài khoản thì có thể có hợp đồng làm quanh năm.

Dần rủ hắn vào vì Dần là một trong những người sáng lập. Hắn hứa sẽ lo được tài khoản. Đó là một việc cực

kỳ khó khăn. Cả thành phố chỉ có trên chục hợp tác xã được mở tài khoản. Toàn những hợp tác xã danh

tiếng. Quy mô như một xí nghiệp và thực chất cũng là xí nghiệp. Đảng, tổ chức chính quyền cử người làm

chủ nhiệm, làm kế toán, làm bí thư đảng uỷ. Những hợp tác xã Hồng Minh, hợp tác xã Quyết Tiến. Kiểu hợp

tác xã như bọn hắn đừng hòng nghĩ đến có tài khoản ở ngân hàng.

Nhưng Dần tin ở hắn. Hắn tin ở anh Thân. Công việc thuận lợị Anh Thân bảo hắn đến nhà ông Ngoãn,

trưởng phòng thủ công khu phố.

Hắn đến con người nổi tiếng này, lòng lo lắng, dù anh Thân đã bảo: "Ngoãn đồng ý cấp giấy lên ngân hàng.

Chú đến đị Rồi ở ngân hàng có gì khó khăn, tôi nói cho".

Hắn lo vì Ngoãn là em ruột ông Trần, vì hắn đến nhà Ngoãn với hai bàn tay trắng. Mà hắn đã nghe nói nhiều

về người phụ trách thủ công khu phố nàỵ Về phạm vi ông ta cai quản, về những hợp tác xã ăn nên làm rạ Về

dòng của cải đổ vào nhà ông tạ Về thanh thế của ông Trần mà ông được hưởng. Về những dịp lễ tết, nhà ông

như ngày hộị Về những người chầu chực xin gặp ông mà không được ông cho gặp v. v... Tóm lại toàn những

tin đồn ghê gớm. Ông là người ghê gớm.

Hắn đến nhà ông, nhờ ông, xin ông một chuyện tày đình: Cấp tài khoản cho một hợp tác xã chưa có trụ sở,

chưa có một tý máy móc, chưa ký được một hợp đồng sản xuất nàọ Hắn đến ông, bao thuốc lá cũng không,

chỉ mang theo một bộ mặt khó đăm đăm.

Thật maỵ Hắn vừa đi vào thì gặp hai người khách bước rạ Một nam, một nữ. Chỉ thoảng trông cũng biết là

những người giàu có, sang trọng. Quần áo của họ rặt những thứ lý tưởng, tiêu chuẩn hoá. Nam sơ-mi xanh

nhạt, quần xi-mi-li màu mực Cửu Long. Nữ quần xa tanh là phẳng, áo phin nõn. Mặt họ bừng sáng lên những

nụ cườị Hai xe đạp Peugeot líp kêu giòn tanh tách. Thoảng qua hắn một làn khói thuốc thơm.

Hắn bước vào nhà ông Ngoãn, rụt rè, sợ sệt gần như tuyệt vọng, với niềm an ủi duy nhất: Chỉ có một mình

ông. Khách khứa đã về hết. Hắn sẽ nói được thoải mái hơn. Kể lể khó khăn và van nài dễ hơn. Dù có bị

khước từ cũng đỡ nhục nhã.

Ngoãn nhận ra hắn ngaỵ Chả hắn giống anh Thân. Và chắc Ngoãn vẫn nhớ lời hẹn với anh Thân, nhắn hắn

đến.

http://tieulun.hopto.org - Trang 48

Ngoãn bắt tay hắn, cái bắt tay nhiệt tình chờ đợị

Ngoãn mời hắn ngồi xuống ghế ở hành lang cho mát.

Rồi Ngoãn vào nhà, xách ra nào bia, nào bánh ngọt, nào thuốc lá, đặt cả lên cái bàn vuông con.

Ngoãn mở bia rót ra cốc và nói với hắn một cách chân tình:

- Ông ăn đị Uống đị Của người ta cho tôi đấỵ Tôi không mất tiền đâu mà ông sợ.

Hắn ra về với bộ mặt đỏ ửng vì bia, cái công văn của phòng thủ công nghiệp gửi ngân hàng thành phố đề

nghị cho hợp tác xã Đồng Tâm được mở tài khoản đút trong túi áo sơ-mi trắng, cái áo sơ-mi anh Diệu cho mà

hắn mặc rất vừạ

Hắn không ngờ Ngoãn đối với hắn nhiệt tình như vậy Tốt và thông cảm như vậỵ Ngược lại hẳn với những lời

đồn đạị Hắn nghĩ: Hay là Ngoãn biết ông Trần đã gây đau khổ cho hắn. Và Ngoãn muốn làm giảm một phần

nỗi đau của hắn chăng?

http://tieulun.hopto.org - Trang 49

Suốt thời gian loay hoay lo tài khoản, chạy hợp đồng và thực hiện hợp đồng đầu tiên, hắn không gặp Giang.

Giang lặn mất tăm. Len cũng không lạị Chẳng biết Giang sống bằng gì. Hắn đã tới nhà Giang. Không gặp mẹ

Giang. Không gặp chị Hiên. Gọi "Chị Hiên" là gọi theo cách của Giang thôị Chứ Hiên còn ít tuổi hơn hắn.

Hắn chưa gặp người phụ nữ này nhưng nhà Giang có một bức ảnh Hiên phóng to treo trên tường. Đó là một

thiếu phụ trẻ, ngoài ba mươi, cằm tì lên hai bàn tay đan vào nhau mềm oặt, má bầu bĩnh, cặp mắt đen và tư

lự. Một ngón tay đeo nhẫn. Thõng xuống ngực một sợi dây chuyền mảnh. Một kiểu mặt khác hẳn Giang và

mẹ Giang. Giang giống mẹ. Người nhỏ, mặt gầy, môi mỏng. Chắc Hiên giống bố.

Hiên trong ảnh thật tương phản với chồng: Anh Tuỳ, một công nhân xây dựng hơn tuổi hắn đã nghỉ mất sức

và đi xây thuệ Đầu cắt bốc, mặt đen đủi và chất phác, bàn tay nứt nẻ vì vôi vữạ Người anh lúc nào cũng toả

ra mùi của các bức tường đang xâỵ Anh pha nước mời hắn và bảo:

- Cậu Giang đi hơn tuần nay rồị

Lũ trẻ con chữa lại câu nói ấy:

- Đến hôm nay là đúng mười ba ngày, bác ạ.

Hắn đạp xe về, lòng nặng trĩụ Giang đi đâủ ắt hẳn Giang lại tham gia vào một băng nào đấỵ Điều đó thật

nguy hiểm. Như có một cái gì đang sắp nuốt chửng lấy Giang.

"Nếu câu chuyện giữa Len và Giang thành thì đâu đến nỗi". Hắn lại lẩm nhẩm một mình. Cái đó đã thành tật

rồị Nhưng hắn chưa biết hắn mắc thói quen ấỵ Bởi vì khi hắn lẩm nhẩm là lúc hắn đắm chìm trong suy nghĩ.

"Nhưng không thể trách Len". Hắn lại lẩm nhẩm. Không thể trách bố mẹ Len. Nếu có ai đáng trách thì người

ấy là Giang. Mà trong chuyện này, Giang cũng không đáng trách hoặc chỉ đáng trách một phần..."

Phải đến khi bắt đầu thực hiện hợp đồng làm khay hấp mì sợi, Giang mới ở đâu về. Giang đến nhà, không

gặp hắn. Hắn đang ở chỗ làm. Đó là một cái sân rộng, cũng của môt anh đi tù về mà hắn và Dần quen. Giang

đến, khi hắn đang ngồi xổm giữa sân giơ búa đập mạnh vào cái đột. Hắn dừng taỵ Giang ngắm nghía công

trình hắn đang làm dở: Một lá tôn tráng kẽm đã đục thủng những hàng lỗ tròn (phi tám) đều tăm tắp. Mấy

người nữa cũng đang làm như hắn... Tiếng búa, tiếng lá tôn bị va chạm kêu nhức óc. Ngổn ngang mặt sân,

những mảnh tôn tròn xoe bị đục ra như những đồng xu nhỏ. Hắn ghé sát tai Giang:

- Lặn lâu thế.

Giang ngắm nghía hắn đục một lúc, rồi bảo:

- Tối em lại nhé. Bây giờ em đi đâỵ

Hắn nhìn theo bóng Giang nhỏ, gầy, dáng phong trần. Cũng giống Gorki, Giang không có tuổi thiếu niên. Từ

thời thơ ấu Giang bước thẳng vào tuổi thanh niên, tuổi trưởng thành. Trưởng thành trong tù đày, trong lớp

người cặn bã.

Hắn lại đục tiếp. Dần đi đi về về, dốc ở túi ra những cái đột bằng sắt. Đột mới sắc, đục còn dễ. Đục được vài

hàng là nó chùn lạị Hắn cảm thấy không thể đột được. Không đảm bảo kỹ thuật. Miếng tôn tròn bị cắt ra

không có lối thoát. Nên nó không đứt hẳn. Nghiêm trọng hơn là đột như thế, lá tôn phẳng bị biến dạng.

Dần tần ngần:

- Phải có máy ép. Đặt lá tôn lên trên bàn ép...

Hắn dừng đột, ngắm nghía công trình của mình:

- Lá tôn chưa đục, phẳng là thế, đực đến đâu cong uốn lên đến đó.

- Thế này chưa chắc họ đã nhận đâụ

Dần đị Đến chiều Dần về. Hắn và mấy nhân công thuê mượn nữa đang đục. Dần đá vào chân hắn:

- Đi đi! Dục làm chó gì. Đi với tôi!

Dần và hắn đi uống nước chè chén. Dần bảo đã tìm được một công nhân xưởng đóng tàu sẵn sàng bảo đảm

hết hợp đồng cho mình.

- Nhưng còn giá cả ra saỏ

Hắn lo lắng hỏị Dần xì một tiếng:

- Bây giờ làm sao đừng để nó phạt lỡ hợp đồng là tốt lắm rồị

Và Dần tính toán:

- Đ.mẹ. (Dần văng tục) Thằng Thăng chém mạnh quá. Mười phần trăm hợp đồng. Mất đứt với nó bốn trăm.

Có thế nó mới cho ký. Nó là trưởng phòng kế hoạch mà lạị..

Dần nói những con số... Tiền gia công của anh thợ xưởng đóng tàu, tiền thuế, tiền vận chuyển là vừa xoẳn.

http://tieulun.hopto.org - Trang 50

Hắn cũng thấy cái hợp đồng sản xuất khay hấp mì sợi đâu có dễ nuốt, đối với một hợp tác xã như hợp tác xã

Đồng Tâm. Tên là Đồng Tâm đấy, nhưng đâu có đồng tâm. Hợp tác xã có hơn mười xã viên, chỉ có hắn đục

và Dần đi đi về về, dốc ra nhưtng cái đột. Còn mấy đứa choai choai quanh xóm ra đục thuệ Những xã viên

khác biến đi đâu hết. Hoá ra cũng toàn những người đi tù về, nghề nghiệp người biết, người không. Vốn liếng

không. Không ai phải góp. Có công nhất là Dần, người đã đứng ra tổ chức, lo hợp đồng và hắn chạy được tài

khoản.

Hắn đồng ý với Dần. Sao cho không bị phạt là tốt. Tất cả việc thu xếp chuyển hợp đồng cho anh Thọ xưởng

đóng tàu, hắn mặc Dần. Hắn nghĩ: Có thể những con số Dần đưa ra chưa thật chính xác. Nhưng hoàn cảnh

Dần cũng khốn nạn, có khi còn khốn nạn hơn hắn. Dần không có ai giúp đỡ. Hắn còn bố mẹ, anh em, bạn bè.

Hắn mong Dần sân siu được tí chút ở cái hợp đồng nàỵ Dần ba đào quá. Còn hắn, hắn cũng chẳng mất gì.

Chỉ mất ít thời gian. Mà thời gian hắn nhiềụ Lại khỏi phải nằm một mình ở nhà, suy nghĩ. ít ra cũng có một

cái gì đó để mình bận rộn, lo lắng và hy vọng.

Buổi tối hôm ấy Giang đến nhà hắn như đã hẹn. Giang thay đổi hẳn: Sơ-mi trắng là phẳng, cho vào trong

quần. Quần xi-mi-li pha ni-lông màu be cũng là phẳng. Vừa trông thấy Giang, Ngọc đã reo:

- Cậu Giang. Đi đâu mà lâu thế?

- Em đi Tùng Dương, chị ạ.

- Anh đến nhà mấy lần đấỵ Dạo này cậu làm ăn gì?

Giang cười: "Em nhùng nhằng". Ngọc nhìn Giang dò xét. Nàng biết Giang chẳng có công việc gì làm ăn.

Nàng thương Giang như nàng thương chồng nàng. Mỗi người một con đường đi đến tù đàỵ Một số phận đi

đến tù đày và bây giờ cùng chung cảnh ngộ. Giang vẫy thằng Dương:

- Lại đây, cậu cho cái nàỵ

Giang rút túi cho nó một gói nhỏ kẹo lạc. Và một cái còị Nó đưa lên mồm thổi "toét toe". Mắt nó sáng lên.

Hết nhìn mẹ lại nhìn bố. Hai đứa lớn ngừng học.

Thang Hiệp giơ tay:

- Dương, cho anh xem nàọ

Thằng Dương giấu vội về phía lưng và lại đưa cỏi lên mồm thổị

- "Em đang làm cái này đấy, chị ạ!".

Giang trỏ vào cái còi trong tay thằng Dương, bảo Ngọc.

Khi hai anh em đã xuống thang, Giang cười:

- Nói đùa đấỵ Của anh Vũ em làm.

- Vũ nàỏ

- Con bà cô em. Anh chưa biết.

Giang đèo hắn đi chơi phố.

- Anh em mình vào đây uống nước chanh dị

- Sang thế

- Em có tiền.

Quán giải khát ở đầu đường Quang Trung, nơi trông ra chỗ Phúc mù chữa xe đạp ngày nàọ Phúc đâu rồỉ

Phúc làm gì?

Họ vào trong nhà. Họ không muốn ngồi ngoài hè. ở đó có mấy thanh niên đang uống nước. Họ muốn yên

tĩnh chuyện trò.

- Len đâủ

Giang châm điếu thuốc.

- Em không gặp.

Hắn thở dàị

- Thôi, anh đừng nói chuyện ấy nữạ

Hắn biết chuyện giữa Len và Giang thế là hết. Hắn kể chuyện hắn làm hợp tác xã Đồng Tâm.

- Anh không làm được đâụ

- Hợp tác không có gì cả thì làm ăn sao được.

- Giang đi Tùng Dương thật đấy à?

- Em đi thật.

http://tieulun.hopto.org - Trang 51

- Em làm gì trên ấỷ

Em buôn bán lằng nhằng.

- Khá không?

- Cũng được.

Đúng là trông Giang có vẻ có tiền. ít nhất là hai anh em cũng vào quán giải khát như những người sang trọng.

Giang uống nước và nhìn hắn, nhìn vẻ mặt, dáng người được đúc từ cái khuôn đúc cán bộ công nhân viên

nhà nước của hắn, mà dù thế nào cũng vẫn để lại dấu tích trên con người hắn, từ cử chỉ, kiểu tóc, cách ăn

mặc. Dù năm năm tù, gần một năm thất nghiệp rồi, dấu vết cán bộ vẫn chẳng phai đị

Giang cười rinh rích:

- Trông anh giống tây thật đấỵ

Giang nhìn ra ngoài, chợt Giang kêu lên:

- Chết rồi, cái xe dựng đây đâu mất rồỉ

ở chỗ vỉa hè ngay trước cửa, cái xe của Giang, bóng loáng, đứng trên chân chống, không còn nữạ Hai anh em

chạy vội rạ

- Em vẫn tia đấy chứ. Vừa nãy vẫn còn.

Hai người nhìn về phía đầu đường, phía cuối đường hun hút. Không. Không ai đạp xe vội vã. Có mấy người

đều đi thong thả với dáng bình thường nhất.

Hắn và Giang lặng lẽ quay vàọ Giang đi đến sát tường nơi dựng bốn, năm cái xe của khách.

Giang hỏi từng xe và reo lên:

- Đây rồị Ai lại dắt vào đâỵ

Bà chủ quán cười xoà:

- Em dắt vào đấy cho nó gọn.

Mấy anh ngồi uống nước cũng cười:

- Công nhận hai ông này bình tĩnh.

Giang giải thích:

- Căn bản là xe đi mượn mà. Nên không nhận rạ

Sau lần gặp ấy, Giang hay lại nhà hắn hơn. Trên nét mặt khó đảm đăm của Giang không hằn lên dấu hỏi to

tướng: Làm gì sống đâỵ Giang như đã có hướng rồị Cứ vậy mà làm. Rồi đến đâu thì đến. Chính vì thế mà

hắn lo cho Giang. Lo, nhưng không dám nói, không dám hỏị Vả lại biết khuyên Giang gì đâỷ Liệu có là đạo

đức giả khi không tìm được một lối thoát nào cho Giang, mà chỉ đưa ra những điều thuyết lý. Lâm vào những

hoàn cảnh này mới biết cuộc sống khó khăn tới mức nàọ Điều hắn nghĩ về Giang, lo về Giang đã được xác

định là đúng. Điều hắn phỏng đoán đã thành sự thật.

Một vòng xoáy mà Giang không thể thoát. Một hôm hắn và Bình đang ngồi nói chuyện thì Giang đến. Giang

và Bình quen nhau qua hắn. Giang vác một chiếc xe đạp Thống Nhất cũ lên gác, bảo hắn:

- Anh cho em gửi cái xẹ Của một thằng bạn em. Nó đi tàu Hà Nội bây giờ.

Hắn gật đầụ Giang mang xe dựng vào cạnh lò sưởị

- Em để vào đây cho gọn.

Hắn hỏi Giang khi Giang xuống thang:

- Gửi lâu không?

- Một hai ngày thôi, anh ạ.

Việc gửi đó là rất bình thường thôi, nhưng hắn và Bình nhìn nhaụ Im lặng. Và hiểụ Bình cũng nghĩ như hắn:

Giang lại đi đánh nghẽọ Hắn đứng dậy, lùi ra xa để nhìn cái xe đạp cũ kỹ trong toàn cảnh. Chưa bao giờ hắn

nhìn thấy một đồ ăn cắp nào giá trị như vậy Hắn hiểu rằng có một người nào đó vừa mất cả gia tài, mất cả

cần câu cơm, phương tiện kiếm sống đây Họ đang trình báo công an. Họ đang tìm. Họ đang nguyền rủa kẻ ăn

cắp. Họ không thể biết được cái xe thân yêu, quen thuộc, trung thành của họ đang nằm ở chỗ nào đâụ

Chủ của chiếc xe này cũng giống hắn, không chăm chút, ít lau chùi, đi là đi, thế thôị.. Không ai bảo ai, hắn và

Bình cùng bước lại, cúi xem biển số. ở tấm biển sắt có hàng chữ nổi: TD. Xe ở Tùng Dương. Giang chuyển

địa bàn, lên Tùng Dương nhập với một băng nào đó trên đấỵ Cái khoá vòng vẫn còn, nhưng ổ khoá đã bị phá,

long rạ Thật vô cùng nguy hiểm. Lao vào trò này, sớm muộn cũng sa lướị Sớm muộn cũng trở lại Hintơn.

Bên cạnh nỗi lo cho Giang, hắn còn lo Ngọc và lũ trẻ biết.

http://tieulun.hopto.org - Trang 52

- Xe của bạn cậu Giang.

Lũ trẻ tin ngaỵ Còn Ngọc, không hiểu Ngọc có nghi ngờ gì không. Hắn không dám hỏị Chỉ mong Ngọc

thông cảm cho hắn. Và cho Giang nữạ Cũng may Giang chỉ gửi hắn hai cái xe tất cả. Chiếc sau là xe Favorit.

Cũng lại dựa vào lò sưởi, ngay góc nhà. Ai vào cũng trông thấỵ Chẳng lẽ lại đắp chiếu lên xẹ Không tự

nhiên. Mà để trơ ra thế này, thật nguy hiểm. Đập vào mắt mọi ngườị ở đời ai học được hết chữ ngờ. Có khi

chính người quen của hắn lại nhận ra cái xe này của một anh bạn mới mất cách đây vài hôm. Lũ trẻ không

hỏi han gì. Nhưng Ngọc nói: "Lại xe cậu Giang hở?". Hắn nhìn Ngọc, đón nhận điều trách móc. Hắn thấy

Ngọc cắn môi, tránh cái nhìn của hắn.

Bình sang. Bình ngồi xổm, lặng lẽ ngắm chiếc xẹ Nó chỉ là sắt thép. Nhưng Bình cảm thấy nó côi cút. Anh

xót xa cho chủ nó. Đó là một chiếc xe đã cũ. Và ở bộ phận nào cũng thấy rõ bàn tay chăm sóc của người chủ

xẹ Xe nam. Sơn đã sứt ở một số chỗ. Những chỗ sứt đó được chấm lại cẩn thận bằng một thứ sơn gần như

cùng màụ Gác-đơ-bu gãy đã được nối lại rất khéo, chắc và khít. Yên xe rách đã được khâụ Một bên pê-đan

gẫy được cưa ngắn đi và làm lại, nhưng vẫn đủ cả bi, côn... Bằng chứng là khi Bình lấy tay quay cái pê-đan

ngắn, nó xoay tít. Lốp đã mòn nhiều, lốp sau trơ vải, nhưng không chỗ nào bị giập, chứng tỏ lúc nào cũng

được bơm căng... Phanh, chuông vẫn còn đầy đủ...

Bình đứng lên, ra bàn uống nước: "Công nhận tay này giữ cái xe tuyệt diệu". Hắn cứ hình dung người mất xe

có khuôn mặt vuông vức, dáng cao lớn như anh lái cần cẩu chân đế ở dưới nhà. Anh ta cũng có một cái

Favorit cũ.

Giang bị bắt trở lại vào mùa đông năm ấỵ Mùa đông đầu tiên được tự do dài không kém gì một mùa đông

trong trạị

Khi đó hắn đã thôi không làm hợp tác xã cơ khí nữạ Hắn bảo Dần:

- Thôi, ông xoay xoả thế nào tuỳ ông. Tôi không làm nữa đâụ

Hợp tác xã Đồng Tâm cho đến lúc đó mới thực hiện được một hợp đồng duy nhất: Làm khay hấp mì sợị Hắn

còn đi giả hàng cho Dần. Xếp khay lên một cái xe bò do Dần thuệ Dần đưa hắn mười đồng. Vừa trả tiền thuê

xe, vừa ăn trưạ..

Hắn, Dần đến nhà anh Thọ từ sớm. Toàn bộ công việc phải chuyển cho anh Thọ, một công nhân cơ khí. Anh

lấy sắt thép dựng một cái bàn ép thủ công và thuê người làm ở nhà anh. Có dưỡng để tính lỗ. Có cần vít

xuống là xong. Chất lượng không chê vào đâu được. Những hàng lỗ đều tăm tắp trên miếng tôn vẫn cứ phẳng

lỳ.

Xe đị Chiếc xe cao chất ngất những khay mì, đã được chằng buộc kỹ. Chú bé đánh xe (lớn hơn thằng Hiệp)

ngồi trên cái ngáng buộc giữa hai càng xẹ Hắn đạp xe theọ Dần còn nói lại một lần nữa:

- Có một số khay mình đục bị méọ Ông yên tâm. Cứ bảo thằng Thăng là tôi đã nói với nó rồị

Tưởng nhanh, hóa ra quá trưa vẫn chưa xong giấy tờ. Đúng như lời Dần nói: Khay xấu khay đẹp Thăng nhận

hết. Thăng ký hợp đồng với Dần. Thăng có suất. Dần thì chửi:

- Đmẹ. Thằng Thăng chém nặng quá.

Thăng lấy cho hắn bốn cái bánh mì nóng hổi, vừa ra lò (lò ngay gần đấy). Hắn haị Thằng đánh xe haị

Hắn đang dạt vào chỗ giọt gianh, tránh nắng, nhai bánh mì thì có người gọi hắn:

- Nhà báo! Làm sao đến nông nỗi nàỷ

Hắn nhìn lên: ông Hưng giám đốc nhà máy cơ khí nay là giám đốc nhà máy mì sợi, một người quen từ lâụ

Ông là cộng tác viên tích cực của hắn. Nhờ hắn, xí nghiệp ông được nhiều người biết. Nhờ ông, hắn hoàn

thành mọi yêu cầu đột xuất của báọ Hắn thuộc từng phân xưởng của xí nghiệp, biết tên từng tổ trưởng sản

xuất và thân cả với tổ trưởng tổ khá, các cá nhân có tay nghề có thành tích... Hắn viết nhửng tin những bài

đạt yêu cầu, nếu không nói là sâu sắc. Giữa ông Hưng và hắn còn có cả một sự hợp đồng tác chiến mà đôi

bên rất hiểu vai trò, nhiệm vụ của mình. Ví dụ như buổi tối, ông Hưng đang ngồi ở nhà với vợ con thì hắn

đến. Hắn bảo ông:

- Anh đã đọc chỉ thị của thành uỷ về đợt thi đua chào mừng Quốc khánh mồng 2 tháng 9 chưả

- Rồị Mới nhận được buổi chiều, saỏ

Hắn trình bàỵ Ông Hưng hiểu ngay:

- Các ông cần tôi phát biểu hưởng ứng đợt thi đua chứ gì?

Và ông sốt sắng đi vào ngay vấn đề. Ông biết cái gì hắn cần. Ông bảo:

http://tieulun.hopto.org - Trang 53

- Mục đích ý nghĩa đợt thi đua tỏi không nóị Cái ấy phần nhà báọ Thành tích thì chưa có vì chỉ thị mới nhận,

chưa phát động, triển khaị Tôi phải nói xí nghiệp tôi sẽ hưởng ứng như thế nàọ Đúng không?

Hắn gật đầu lia lịa: "Đúng, đúng, chủ yếu là biện pháp".

Ông Hưng cười: "Nhất định rồị Biện pháp là phần của chúng tôi"... Và hắn ghị Cứ thế ghị Ông nói về khâu

yếu trong xí nghiệp. Đó là ngành đúc. Bên tiện, phay, bào thao diễn, năng suất tăng nhanh, nhưng thiếu phôị

Tại saỏ Vì chất lượng. Trong khâu yếu này phải tìm ra khâu yếu nhất. Khồng thể chung chung được. Vì sao

phôi hay bị rỗ? Cát? Hay gang? Hay kỹ thuật? Tức là không thể nói khâu yếu chung chung mà phải tìm ra

khâu yếu của khâu yêú.

Sáng hôm sau báo đã có ngay bài hưởng ứng phong trào thi đua của giám đốc Đào Đình Hưng, in trên trang

nhất. Cứ có việc đột xuất, cần gấp, hắn đến ông. Cũng có khi do mải chơi, nước đến chân mới nhảỵ ông hiểu

ngay việc ông phải làm. Ông giúp hắn, hắn giúp ông. Cơ quan báo tín nhiệm hắn. Thành phố tín nhiệm ông.

Hắn và Bình gọi ông là "Giám đốc sở biện pháp". Đúng, ông là con người của những biện pháp.

Ông đang đứng nhìn hắn. Hắn đang ngồi dạt vào vỉa hè tránh nắng và nhai bánh mì với thằng bé đánh xe bò.

(Hắn giữ thằng bé lại để xem có phải chở cái khay nào về sửa không?).

Hắn vẫn ngồị Hai tay hai cái bánh mì, một chiếc ăn dở, cười thản nhiên như những người biết tự trọng khi

lâm vào hoàn cảnh tương tự:

- Anh Hưng Tôi giả khay mì.

Hắn cố giữ vẻ mặt của người bằng lòng, hơn nữa, bất cần số phận. Ông giám đốc nhìn hắn. Hắn tin là ông đã

biết chuyện hắn đi tù. Ông ngần ngừ một chút: "Chưa xong à? Hay vào phòng tôi mà nghỉ?". Hắn thật sự cám

ơn ông. Cả một tình bạn ngày xưa còn lại câu mời thân tình ấỵ

Ông đị Hắn lại nhaị Và kéo thằng đánh xe bò ra quán uống nước. Nó đã khiêng với hắn mấy trăm cái khay

mì... Mãi đến chiều mới xong mọi thủ tục. Có phiếu nhập khọ Có hoá đơn nhận hàng... Thằng bé cùng con

bò đã về trước. Hắn đạp xe thong thả trên con đường nhựa vào thành phố. Hắn dành ra được mấy đồng trong

số tiền Dần đưạ Hắn đưa cho Ngọc. Buổi tối, ăn cơm xong, Bình đến rủ hắn đi chơi phố. "Heo maỵ Lâu lắm

mới được đi chơi heo may với nhau". Hắn ngớ rạ ừ, heo may thật. Heo may đã về.

Cuộc sống khó khăn làm hắn không còn cảm thụ được thiên nhiên nữạ Thật khốn nạn quá. Mà làm sao hắn

lại không thấy heo may nhỉ? Hắn chỉ thấy lành lạnh. Và Ngọc lấy khăn ra quấn cổ cho thằng Dương. Thế mà

trong tù hắn nhận biết được heo may, lòng xao xuyến khi heo may xao xác đầy rừng, đầy trạị Heo may xao

xác trời mây, xao xác mặt đất sân trạị..

Heo may là phép mầu làm sống lại kỷ niệm. Như lúc này đạp xe với Bình, hắn nhớ tới một đêm trăng thu

thời chiến tranh bắn phá. Hắn về quê thăm con và sang phà muộn. Thành phố vắng. Đèn điện tắt. Đường phố

tràn ngập gió heo may bất chợt và ánh trăng lụ

Hắn đạp xe trên đường phố Hồng Bàng hun hút, lòng ngân nga bài "Con thuyền không bến". Đường phố dài

thăm thẳm chỉ có một mình hắn đạp xe ngược chiều với những chiếc lá khô gió cuốn xào xạc.

Bỗng hắn nghe thấy từ phía đối diện, dưới bóng những cây me, một tiếng huýt sáo rất trong bài hát hắn đang

thầm hát:

Đêm nay thu sang cùng heo may

Đêm nay sương lam mờ chân mây

Tiếng huýt sáo vang, trong trên đường phố như tiếng ngân trong lòng hắn. Một người vừa huýt sáo vừa đạp

xe từ trong bóng tối những cây me đi ngược lại Đó là tiếng của trời, của gió, của lá, của thành phố vào thụ

Hắn nhìn theo mãi con người đồng điệu trên đường phố vắng tanh mà lòng càng thêm yêu đời, yêu người,

yêu thành phố có một người không biết mặt, không biết tên đang đạp xe về phía xa với tiếng huýt sáo nhỏ

dần.

Hắn kể cho Bình nghe kỷ niệm ấy trong quán cà-phê và bảo:

- Hôm nay nếu không có mày tao cũng không biết là heo may nữạ

Bình cười ha hả:

- Mày ơi! Chính tao cũng có một thời quên Tết tháng Giêng, quên rằm tháng Bảy

Hắn cũng cười và tự nhủ sẽ cố gìn giữ khả năng quý báu ấy của mình: Biết cảm xúc trước thiên nhiên. Không

thể để cảm xúc ấy bị tiêu diệt. Hắn hiểu nó đang mòn mỏị Đối với hắn heo may hay một trận mưa đêm chợt

tỉnh chỉ là những thứ xa xỉ. Như nồi miến lòng gà ăn thừa ở nhà Thế (hôm hắn đến bán ba bó túi ni-lông) mà

http://tieulun.hopto.org - Trang 54

hắn không thể nàocó được. Đó là những thứ không dành cho hắn. Nhưng hắn vẫn tự nhủ: Đừng lãng phí,

đánh mất khả năng cảm thụ thiên nhiên, món quà trời phú của hắn. Cho tới mãi về sau, trong cuộc chiến đấu

dai dẳng để giữ lấy khả năng ấy, hắn lại phát hiện ra một điều khác. Hắn chẳng lòng dạ đâu hưởng thụ thiên

nhiên. Hắn làm sao tĩnh tâm được mà ngắm vầng trăng thu thăm thẳm, hay im lặng nhìn bầu trời chuyển từ

đêm sang ngày, dìu dịu, nhàn nhạt, sự im lặng lúc đó luôn nhắc hắn nhớ tới biển ì ầm...

Lòng người phải yên tĩnh. Điều ấy không phụ thuộc vào hắn. Làm sao người ăn mày què, lê trên phà bằng

hai đầu gối bê bết đất có thể nhìn sóng đang dào dạt quanh phà. Làm sao một người suốt ngày phải bịt miệng

một ngọn núi lửa nghẹn ngào sôi sục trong lòng mình, lúc nào cũng lo kiếm sống, lại nghe được âm điệu,

cung bậc thánh thót của con chim chích choè tinh mơ bay tới đỗ ở đầu nhà gọi mọi người dậy bằng khúc hót

tự ngàn xưa:,

- Thiếu tiểu tu cần học (Còn nhỏ tuổi phải chăm chỉ học hành).

Hắn có bao việc phải lo nghĩ. Và bây giờ tất cả sự suy nghĩ là hướng tới việc đi làm bốc vác phân đạm ở

Cảng. Chính Bình xin cho hắn. Bình có một người quen làm ở công ty phân bón cấp Ị Hắn chẳng tin sẽ được

đi làm chút nàọ Nhưng Bình bảo: "Mày đi làm lao động có gì mà không xong". Thực sự Bình cũng không

tin. Bình nói vậy để tự trấn an mình. Bình không tin vì điều khó nhất là công việc phải làm ở cảng. Hắn làm

sao ra đó được.

Bởi vậy một buổi tối khi người bạn ở công ty phân bón cầm đến nhà tờ giấy hẹn hắn đi làm hợp đồng ngắn

hạn và giấy đề nghị công an Cảng cấp cho hắn thẻ ra vào Cảng, Bình bổ đến ngay nhà hắn.

Bình cười:

- Mày được đi làm rồị

Và lục túi áo bông, nơi Bình đã đút hai tờ giấy của công ty phân bón. Túi áo bông rỗng. Hai tờ giấy đã biến

mất. ôi! Hắn đã biết mà. Làm gì có sự may mắn quá như thế. Làm gì có cái sự xin mà được ngaỵ Số hắn là

như vậỵ Bình hoảng. Lọ Bình mượn đèn pin soi dọc đường. Tìm đi tìm lạị Lật từng mẩu giấy bẩn. Vẫn

không thấỵ Bình lồng ngay đến nhà người bạn đã giúp đỡ anh. Một tuần sau, Bình đem sang cho hắn hai tờ

giấy với nội dung như hai tờ giấy đã bị mất. Anh cười: Lần này thì không thể mất được.

Anh moi ra từ trong túi áo sơ-mi, tận bên trong chiếc áo len và phía ngoài cùng là chiếc áo bông... Và bây giờ

mới thật sự là nỗi lo lắng của cả hai: Cái giấy ra vào Cảng. Ai người ta cho hắn ra vào Cảng. Đó là các tàu

quốc tế. Đó là biên giớị Mà hắn lại là một tên phản động.

Hắn đã được cấp giấy phép ra vào Cảng như mọi người bình thường khác. Như mọi người được tín nhiệm

chính trị khác. Như những sự mất cảnh giác hồn nhiên khác. ở đồn công an Cảng, người ta làm việc đó một

cách đơn giản bình thường và ghi rõ hắn được ra Cảng từ cổng nào, làm ở phạm vi kho nào, cầu số mấỵ

Bước qua cổng Cảng, đi làm, hắn thấy phẩm giá mình được nâng lên. ít nhất là so với bọn Giang, Min, Dự.

Hắn thấy hắn vẫn có sự tín nhiệm chính trị. Và thoáng một chút tự hào vì lại được hoà vào dòng người lao

động của nhà nước.

Phân đạm trắng xoá mặt sân, trong khọ

Cùng với mọi người (toàn nữ) hắn làm một công việc kì cục nhất đời: Lấy liềm bổ vào bao giấy, xé ra, dốc

cho hết đạm và quẳng vỏ bao rách vào một đống. (Công ty xuất phân rời, nên phải làm như vậy). Làm thông

trưạ Con Thương mang cơm đứng ngoài cổng chờ bố. Hắn ra lấy cặp lồng cơm vàọ Đang là mùa cá nục ướp

muối của mậu dịch. Hắn ăn cơm với cá nục muối kho dưa, cà chua, ngọt thỉn. Hắn làm việc đúng một tuần lễ

thì hết việc. Trong một tuần ấy Ngọc đã bán cái áo len ngắn tay cải hoa dâu của con Thương đttợc hai mươi

đồng. (Cái áo Linh bảo Ngọc lấy cắp len vụn ở kho đan cho nó). Hắn cung lập được thành tích: cuộn chặt và

yểm về được hai cái vỏ bao u-rê lành (hắn đã tháo chỉ cẩn thận) để dán vào những ô cửa kính đã vỡ, chống

gió mùa đông bắc. Người ta đưa hắn năm mươi đồng tiền công một tuần lễ làm việc, và bảo hắn tạm nghỉ,

chờ việc. Lương quá caọ

Nhưng hắn biết là hắn không làm lâu được. Rất nặng nhọc. Bao đạm xếp thành hàng trong kho, đổ những

bao trên thì dễ, nhưng phải moi cả những bao bên dướị Bới, móc, kéọ Sút cả lưng. Điều đáng sợ nhất là hơi

đạm phả vào mũi, vào cổ. Rát như khíạ Có lẽ cũng vì thế, nên hắn ăn cơm cứ thấy ngọt thỉụ

Chờ mãi không được gọi đi làm tiếp, hắn chuyển nghề: Cuốn thuốc lá. Hắn nhờ Giang đóng cho cái bàn

cuộn. Dễ thôị Vài thanh gỗ thông. Mấy cái đinh. Căn bản là có một que hàn để làm que cuộn. Giang xem hắn

căng giấy, tập cuộn. Cuộn bằng thuốc lào, bàng giấy pơ-luyạ Bóc ra, cuốn lại, cứ vậỵ Giang rất thích. Giang

http://tieulun.hopto.org - Trang 55

bảo có khi Giang cũng làm việc nàỵ Giang mách hắn chỗ lấy thuốc. Cô Miên, cô ruột Giang buôn chè và

buôn thuốc lá. Cô không đi đâu, cô chỉ ngồi nhà. Người bán, người mua đều tới nhà cộ Hắn được cô và anh

con giai làm còi rất quý. Hẳn Giang đã nói nhiều về hắn. Cô Miên bảo:

Nhiều người cuộn làm. Họ lấy thuốc của cô, nhưng cô không buôn nhiềụ Mặt hàng chính của cô là chè cợ

Nửa tháng sau khi cuộn thuốc, mẹ Giang đến báo tin: Giang bị bắt ở Tùng Dương. Hắn chết lặng. Điều hắn

lo đã trở thành sự thật. Mới về được nửa năm. Lại đị Lần này gay đâỵ Tiền sự, tiền án cộng cả vàọ Lĩnh đủ.

- Cậu ấy tạm giam ở Tùng Dương hay di lý về đây rồị

- Em vẫn ở Tùng Dương

Người mẹ héo hắt. Mặt xám, quắt lại, môi mỏng dính. Da sát xương. Bé nhỏ. Hắn cảm thấy có lỗi với bà:

"Giá anh cứ cố duy trì cái hợp tác làm miến thì đâu thế này!". Hình như bà muốn nói với hắn như vậỵ Bà

chẳng biết thêm gì về Giang. Hắn lên nhà bà.

Lần này gặp Hiên, chị Giang. Hiên rất giống bức ảnh phóng to treo trên tường nhưng giẫn dị hơn và sống

động hơn nên xinh đẹp hơn. Khổ người cân đối, nở nang, mặt mũi đầy đặn, má bánh đúc, mắt đẹp và khao

khát dục vọng. Khác hẳn Giang, khác hẳn mẹ và càng khác lạ với người chồng làm thợ nề của Hiên. Hiên

nhìn hắn chăm chú, thân mật như nhìn một người mình đã nghe nói tới rất nhiều, rất quý trọng mà nay mới

gặp.

Nghe Hiên nói, hắn lại hy vọng Giang có thể được xử nhẹ. Giang chỉ tiêu thụ xe đạp ăn cắp. ít ra trong

trường hợp này là như vậỵ Lại Thông cháỵ Thông cháy có người mẹ bán chè chai đã kéo Giang lên giường.

Thông cháy bật lên khi được gọi ra nhận tiếp tế: "Bố chờ con mãi". Thông cháy mãn án, chuyển địa bàn hoạt

động về Tùng Dương. Thông cháy nhận hết về mình. Và khẳng định Giang chỉ là người tiêu thụ. Hắn nghĩ

Giang chẳng phải chỉ tiêu thụ, Giang còn tham gia vào nhiều công đoạn khác, nhưng Thông cháy đã nhận hết

cho Giang, Thông cháy sẽ không bao giờ nói khác. Cánh hình sự rất giữ lời hứa, có khí tiết trước bạo lực.

Sẵn sàng chấp nhận. Trong tù đáng sợ nhất và đáng phải cảnh giác nhất là mấy ông cán bộ tham ô, ăn cắp...

đi tù. Những người này hay bẩm, hay sớ, hay bán anh em để mưu cầu một chút tín nhiệm chính trị. Để được

lọt mắt xanh, các ông quản giáo tin, cho làm việc nhẹ, hoặc cao hơn, được trại ghi tên vào danh sách "Cải tạo

tốt, đề nghị giảm án".

Vợ chồng Hiên, mẹ Giang quây lấy hắn, kể lể. Ai cũng than thở về sự bất hạnh, cũng nói Giang được chiều,

Giang muốn làm gì thì làm, chẳng phải lo nghĩ gì. Hiên bảo:

- Cậu ấy muốn lấy mấy tạ bột làm miến cũng có. Em có đòi tiền ngay đâụ Cậu ấy làm cho vui thôi, chứ nhà

này có để cho cậu ấy đói đâụ

Hiên thừ ngườị Vẻ thừ thượi càng làm cô hàng chuyến trắng trẻo, áo phin nõn, búi tóc đen lánh này xinh hơn.

Bà mẹ quắt queo thở dài, giọng như mếu:

- Lại mấy năm nữa! Còn gì là ngườị Khổ!

Giang vẫn bị giam ở Tùng Dương. "Cũng phải ba gậy". Hắn nhẩm tính: Chỉ tiêu thụ, tội có nhẹ hơn, nhưng

đã sẵn có tiền án, tiền sự thì chẳng nhẹ tí nàọ Nó chứng tỏ "y không chịu hối cải, ngựa quen đường cũ, phải

cách ly khỏi xã hội một thời gian để y ăn năn, hối lỗi".

Tuy nhiên Giang có lợi thế là con liệt sĩ". Cha y đã hy sinh để bảo vệ chế độ khi y còn rất nhỏ, mẹ lại đi lấy

chồng khác. Thế là y rơi vào hoàn cảnh không người nương tựa, dạy dỗ!!. Ông ấy muốn nhấn mạnh, muốn

phân tích kiểu gì cũng được, nặng cũng xuôi, nhẹ cũng xuôị Hắn cứ lấy con số trung bình: Ba gậỵ Vậy phải

đến cuối năm 1976 mới về. Lựa lúc trẻ con xuống nhà, chỉ còn hai người, hắn mới báo cho Ngọc tin khủng

khiếp ấỵ Ngọc với hắn thống nhất: "Không cho trẻ con biết". Ngọc bảo:

"Nhìn cậu ấy gửi xe là em biết ngay". Rồi Ngọc lại bảo: "Thảo nào em nằm mơ thấy người ta đến bắt anh đi

nữạ Em không dám nói với anh. Chỉ sắm lễ lên đền cầu xin các ngài được tai qua nạn khỏị.." Hắn lại đạp xe

lên nhà mẹ Giang, gửi cho Giang một trăm điếu thuốc do chính tay hắn cuốn.

Rồi đến nhà cô Miên.

Người cô sọm đị Có lẽ cô là người đau khổ nhất khi Giang bị bắt trở lạị Cô nhận hết lỗi về mình. Cô nhận lỗi

với em ruột cô, liệt sĩ Giang Văn Khoát. Cô nhận lỗi trước dòng họ Giang Văn. "Tại cộ Lẽ ra cô phải bắt nó

ở với cộ Nó ở với cô thì không đến nỗi".

Cộ dằn vặt, đau khổ, ân hận. Cô thương Giang, giận Giang. Trong cơn đau xót thấm thía, cô nguyền rủa mẹ

Giang. Tất cả là do con mẹ Thơị Tại con mẹ Thơi không chịu đựng được như cộ Chồng chết không ở vậy

http://tieulun.hopto.org - Trang 56

được. Đi lấy chồng khác, thằng Giang mới bỏ đị

Nó mới chán, mới không về nhà. Từ ấy cô có thèm đặt chân đến nhà con mẹ Thơi bao giờ đâụ Giỗ tết cô làm

ở nhà cộ Lũ con có xuống thì xuống, chứ con mẹ không dám. Cũng biết sợ đấỵ Những người đàn bà như vậy

rồi xem có ra gì không. Cái loại đàn bà. Con gái có chồng, con rể ở ngay trong nhà mình, mà còn đi gọi giai

về cho con gáị Để nó trả công, để nó cho một đồng đi hút thuốc phiện.

Điều cô nói làm hắn kinh hoàng. Thảo nào trong đôi mắt Hiên có những ánh lửạ Và giờ thì hắn đã biết nước

da xin xỉn, sát xương, môi thâm của mẹ Giang là nước da của người nghiện thuốc phiện. Mẹ Giang nghiện,

thảo nào mẹ Giang hút thuốc lào nặng thế.

Hắn nghĩ đến anh Tùy chất phác, đen đủi, đầu cắt bốc, người toả ra mùi vôi vữa, khi cô Miên nói: "Cả nhà ấy

được mỗi thằng Tuỳ kéo lại thôị Không có nó thì còn đốn nữa, hết cả phúc phận". Cô tiếp: "Tướng thằng

Giang giống y con mẹ nó. Mắt trắng, mội thâm, cô sợ rồi cũng không ra gì đâu".

Hắn vẫn chưa bình tĩnh ngay được về chuyện cô Miên nóị Và hắn càng thương Giang. Bởi vì đến bây giờ

hắn mới biết Giang sống trong một gia đình như thế.

http://tieulun.hopto.org - Trang 57

Mỗi nghề đều có chuyên môn của nó. Cái chuyên môn quấn thuốc lá này nghe chừng hợp với hắn. Trước tiên

là nhẹ nhàng. Và ở trong nhà. Không phải phơi mặt ra ngoài đường. Qua từng cân thuốc lá, hắn học tập, đi

sâu vào nghề nghiệp. Và thấy thú vị. Thú vị vì kiếm được tiền là chủ yếụ Nhưng bên cạnh đó cũng có nhiều

cái haỵ Từ cách căng giấy trên bàn quấn, điều chỉnh điếu thuốc to, nhỏ tuỳ theo thời điểm khan thuốc hay ế

thuốc, tới việc dùng hai bàn tay vặn vặn, tãi cả xếp giấy, tờ nọ so le tờ kia thành một hình van vát mà phết

hồ, mỗi tờ giấy mỏng tang và nhỏ xíu chỉ dính một đường hồ nhỏ, thẳng như kẻ chỉ. Rồi bốc thuốc. Hắn đã

đạt trình độ điêu luyện. Cho tay vào đống thuốc rứt một cái đưa lên bàn quấn là vừa một điếu thuốc. Không

thừạ Không thiếụ Hắn quấn. Ngọc quấy hồ, ngồi cắt hai đầu điếu thuốc, xếp ra hộp. Cửa đóng kín mít. Ngọn

đèn sáng... Căn phòng hoàn toàn yên lặng. ôi, hạnh phúc là như thế này đây! Ngày Noél năm ấy (thời đó còn

nghỉ Noél) lũ trẻ về quê với ông bà, vợ chồng hắn phải ở lại làm mê mải vì có hai đám cưới đặt thuốc (do cô

Miên nhận cho). Một nghìn điếu tất cả. Một ki-lô thuốc. Hắn quấn như máỵ Chỉ nghe tiếng que hàn lăn trên

bàn quấn. Và tiếng kéo lách cách của Ngọc cắt đầu điếu thuốc. Rồi Ngọc, áo bông xo ro, bịt khăn tu hú đi

chợ mua tim gan lợn về xàọ Như những ngày hắn có nhuận bút. Lũ trẻ về quê hết. Chỉ còn họ với nhaụ ăn.

Nhìn nhaụ Giống như những ngày xưạ Hắn biết Ngọc đang hạnh phúc. Không kìm giữ được trong lòng,

Ngọc bảo hắn lúc cơm xong, hai vợ chồng ngồi uống nước:

- Ước gì cứ như thế này mãi, anh nhỉ?

Hắn kéo Ngọc về phía hắn. Người Ngọc toả ra toàn mùi thuốc lá. Ngọc dụi dụi vào vai hắn. Im lặng. Chỉ có

ngọn đèn toả sáng ấm áp trong căn phòng đóng kín các cửa tránh gió mùa và vợ chồng hắn.

Đây vừa là quá khứ trở về, vừa là khát vọng tương laị Lẽ ra em không nên gắn bó với anh. Và cuộc đời em

đã rẽ khác rồị Rút cuộc anh chỉ là người đem đau khổ đến cho những người mình yêu quý. Bố mẹ, vợ con...

Hắn vuốt tóc nàng và muốn nâng mật Ngọc lên mà nhìn vào gương mặt ấy, nhưng Ngọc cứ ép chặt vào vai

hắn. Hắn hơi ngờ ngợ. Điều phỏng đoán của hắn là đúng: Khi lấy hai tay nâng đầu Ngọc dậy, hắn thấy gò má

nàng đầm nước mắt. Ngọc vội lấy khăn lau mặt và nói như người có lỗi:

- Em đi rửa bát nhé. Anh cứ nghỉ một lát hãy cuộn.

Hắn không nghỉ. Hắn cuộn. Hắn lấy một điếu thuốc phế phẩm (làm hàng săng, chết bó chiếu) ra hút. Và gại

giấy phết hồ...

Có rất nhiều loại giấy, cũng như có rất nhiều loại thuốc. Thuốc Lạng Sơn. Thuốc Hà Bắc. Sợi nâụ Sợi vàng.

Giấy có gân ngang. Giấy không có gân. Giấy mậu dịch là tốt nhất. Gân nổị Rất rõ. Hắn nói về loại giấy "vua

chiến trường" ấy là gân cốt nổi lên ầm ầm. Điếu thuốc đẹp. Giao dễ. Nhưng đắt. Nói theo cách nói của các

giám đốc bây giờ là giá thành đội lên. Khó giaọ Phổ biến là giấy Trung Quốc. Giấy Hồng Đăng là loại giấy

kém nhất. Không có gân. Tàn đen cứ ôm lấy điếu thuốc. Kông chịu tan vụn đị Giấy Sơn Thuỷ tốt hơn. Có

gân. Trắng. Tuy còn lâu mới bằng giấy cuốn những điếu Tam Thanh, Nhị Thanh, Trường Sơn, Hoàn Kiếm...

(những điếu này vạch gân ngang điếu thuốc rõ làm saọ Và trắng. Trắng như trứng gà bóc. Kỹ thuật cuộn

thuốc bao gồm mấy công đoạn.

Thứ nhất là sao thuốc. Hắn đặt cái chậu nhôm hoặc mâm nhôm lên trên bếp dầu vặn nhỏ lửa, cho thuốc vào

đảọ Đảo bằng taỵ Lấy tay ấn nắm thuốc xuống đáy chậu hoặc mâm, vét cho hết thuốc vụn đọng ở dưới lật lên

phía trên, kẻo thuốc cháỵ Thuốc mua về thường bị ẩm. (Cho nặng cân, lại dễ nén, dễ giấu, không bị vụn gẫy).

Khi sao, hơi thuốc bốc đầy nhà nồng nặc. Rồi phun rượu hoà lẫn với nước cam thảo, nhưng căn bản phải có ít

đường hoá học, cho ngọt môi, ngọt khói và ngọt lưỡị Hắn không gọi là sao tẩm. Hắn nói với Bình là

Aromatiser. Thuốc đã aromatisé ủ hôm trước, hôm sau mở ra mùi như mùi nhọ Đúng "gout Virginia!"

Khó khăn nhất trong việc cuộn thuốc không phải là sản xuất mà là tiêu thụ. Hàng nước nào cũng có thuốc lá

cuộn cả rồị Như bố hắn nói "Đố nào vào ngàm ấy cả rồi". Ôi! Lòng người cha già thương con xót cháu chỉ

nói được có vậy, khi thằng Hiệp mang thuốc lá về làng giao cho mấy bà bán quà vặt ở đầu chợ mà cũng khó

khăn. Ông thương hắn, thương thằng cháu trai còn bé mà đã phải nai ra kiếm sống. Hắn mang túi thuốc đi

lang thang ngoài phố, rụt rè và đỏ mặt hỏi các chủ hàng nước. Cái khổ là hàng nước nào cũng có vài thanh

niên rỗi việc ngồi lê lạ Họ cứ nhìn cả vào hắn. Mà nào có bán được cho cam. Người ta lắc đầụ Người ta bảo

còn, và đã có chỗ lấy rồị

Bình phải đi với hắn. Đến những hàng nước Bình quen. Cũng không hơn. Bình lại rủ hắn vào quán cà- phê

quen thuộc ngày xưạ Ông bà chủ quán nhìn hắn. hình như muốn hỏi điều gì, lại thôị Hắn ngồi uống cà -phệ

Ông chủ quán kéo ghế ngồi bên. Và khi Bình nói về công việc hắn làm, ông sốt sắng:

http://tieulun.hopto.org - Trang 58

- Để tôi giao họ một ít. Mấy bà bán nước quanh đây nàỵ Họ vẫn lấy đấỵ

Hắn như mở cờ...

Hôm sau hắn lên tiệm cà-phê theo lời hẹn, nhận tiền và đưa thêm thuốc. Cái nghề "giao hàng" (danh từ của

thằng Dương) bao giờ cũng phải nhận tiền saụ Ông chủ tiệm cà-phê đưa hắn ra gặp bà hàng nước cạnh đó

để!hai người trực tiếp!. Hắn đưa thuốc cho bà được mấy lần, thì một lần bà nhất định không chịu trả tiền trăm

thuốc hắn giao hôm trước. Hẳn là bà quên. Bà quên, chứ bà không định ăn quỵt của hắn, ăn xít của hắn. Bà

nhớ rành rành đã trả tiền cho hắn. Hắn đỏ mặt lên, thì thầm với bà:

- Chưạ Bà nhớ nhầm đấỵ Bà đã đưa cho tôi đâụ

Thế là bà mất bình tĩnh. Vì hắn đã coi thường trí nhớ của bà, hắn định đòi tiền bà những hai lần. Bà thét lên:

- Tôi nói cho anh nhé. Tôi giả tiền nhà anh từ hôm qua rồị Anh nhớ lại đị Không ai thèm lấy của nhà anh

mấy đồng bạc đâụ

- Anh ăn nói lạ nhỉ? Tôi đưa tiền cho anh ở chỗ nàỵ

Những người thợ chữa xe đạp, đám khách đang ngồi uống nước, cô bán bánh bao quay nhìn vào hắn. Hắn

muốn nói với bà: "Bà nhầm. Tôi nhớ. Tôi chỉ giao cho mỗi mình bà. Bà đưa, tôi nhớ. Không. Bà chưa đưa

cho tôi". Nhưng bà đâu có ý định nghẹ

Bà tiếp tục:

- Nể ông cà-phê tôi lấy thuốc cho anh, chứ tôi vẫn có chỗ rồị Ai ngờ lôi thôi thế nàỵ

Hắn xách cái túi đựng thuốc lá cuộn, quay ra, cảm thấy mình là tên lừa đảo, là một thằng ăn cắp.

Đó là kỷ niệm đáng ghi nhớ nhất trong cuộc sống bám lấy vỉa hè của hắn. Cùng với một kỷ niệm nữa: Thằng

cháu Côn, con anh Chân có một tút thuốc Tam Thanh. Dạo ấy đang khan thuốc. Hắn vay, đem bán để có

thêm tiền đưa Ngọc. Hắn mang ra vỉa hè. Hắn đòi 22 (đồng), tuy giá gốc có bốn đồng. Người ta giả 20, hắn

đồng ý. Tút thuốc được chuyển qua tay mấy người, mỗi người mấy baọ Họ trả tiền chỉ có mười đồng. Hắn

ngơ ngác và phẫn nộ:

- Trả lại thuốc cho tôị Các bà mua bán kiểu gì đấỷ

Thế là một cô bán hàng thét lên:

- Giá mậu dịch bốn đồng, người ta giả mười đồng, còn gì nữả ăn gì mà ăn lắm thế? Cũng phải để mỗi người

một tý chứ?

Một cô khác cong cớn chỉ vào mặt hắn:

- Trông mẽ cũng biết là được phân phối cơ quan đâỵ Bòn hàng nhà nước được thế, chứ còn được đến đâu nữa

Mọi người lại nhìn cả vào mặt hắn. Và những bao thuốc của hắn đã biến mất dưới những vỉ, những rổ rá...

Hắn cúi mặt như người phạm pháp, như người ăn cắp bị bắt quả tang... Hắn lỉnh nhanh khỏi chỗ ấy, còn nghe

tiếng dè bỉu sau lưng: "Lại quen ai ký giấy phân phối đây", "lại moi được ở chỗ nào đây"...

Dạo ấy hắn đã biết áp dụng cơ chế thị trường, biết cách tiếp thị sau một thời gian cuộn thuốc. Hắn thực hiện

giảm giá, bán thấp hơn giá thị trường. Những cân thuốc đầu tiên không lấy lãị Người ta giao bốn đồng (một

trăm), hắn giao ba đồng rưỡi, ba đồng. Giấy Sơn Thủy đàng hoàng. Để nguyên khổ giấy cho điếu thuốc dàị

Không xén ngắn như những người khác. Rồi lại nối giấy, cuốn những điếu dài gấp đôi mời những ông chủ

quán. Bên mua, bên bán mỗi người một điếu thuốc lênh khênh trên miệng. Hắn đã chen được vào mấy hàng

nước quanh nhà hắn. Hắn đạp xe về nông thôn, qua phà để mở rộng mối hàng. Cái lần giao hàng có cu

Dương, hắn mua cho con hai hào củ ấu của bà hàng nước phố Kỳ Đồng. Đó là món quà đầu tiên hắn mua cho

nó từ khi nó sinh ra, từ khi hắn đi tù về. Món quà đầu tiên thằng Dương nhận từ tay bố. Thằng bé mắt sáng

lên, nhưng không cắn được vỏ ấu dàỵ Hắn phải lấy răng cắn hai đầi gai nhọn và tách sẵn cho con. Hai bố con

ngồi vỉa hè, hắn uống nước chè chén và nhìn con ăn ấu". Con chịu quá nhiều thiệt thòi so với các anh chị

con, nhưng bố chỉ đền bù được có vậy thôi". Hắn phủi phủi những vụn củ ấu trắng rơi trên áo bông thằng bé.

Nó chẳng biết bố nghĩ gì. Nó thích được đi giao hàng. Có củ ấu cũng thích. Không có cũng thích. Nó thích

được ngồi sau xe đạp, đi phố với bố. Cứ thấy bố lục thùng sàt tây lấy ra những bó thuốc đã cuộn cho vào túi,

nó lại sán đến năn nỉ:

- Bố đi giao hàng đấy hở? Cho con đi vớị

Chữ "giao hàng" thông dụng trong nhà là nhờ nó.

Công việc nghe chừng thuận lợị Sau khi "đố đã vào ngàm! hắn mới nâng giá thuốc. Hắn chỉ cần năm nhà lấy

thuốc thôi là mỗi ngày cũng được một, hai trăm thuốc. Đã thành quy luật, cứ gần Tết là khan thuốc. Lúc đó

http://tieulun.hopto.org - Trang 59

thả sức giaọ Thả sức cuộn. Bình, Thao cũng cuộn. Sang nhà Thao cũng thấy Bình aromatiser, nghĩa là phun

phì phì cả rượu cả nước bọt vào đám thuốc đã saọ

Thao bàn đi mua thuốc vụn của nhà máy thuốc lá Thăng Long độn vào giữa điếu thuốc. Và xén ngắn.

Thằng Hiệp cuộn thuốc tới khuyạ Hắn phải thuê đóng thêm cầu (Giang không còn tự do để hắn nhờ nữa). Nó

cuộn dẻo tay, nhanh hơn hắn. Nhưng thằng bé cố tình quấn lỏng để đỡ tốn thuốc. Ngọc phải lấy tăm nhồi

thêm thuốc vào những điếu quá lỏng. Hắn giơ những điếu thuốc lỏng ấy lên không, soi soi một lúc và kết

luận:

- Không khí thì nhiều mà thuốc thì ít.

Cả nhà cười vang. Đó là câu nói của những du kích Tây Ban Nha nói về điếu thuốc lá Robert Jordan mời họ

trong tiểu thuyết của Hemingwaỵ

- Chặt chặt tý nữa, Hiệp ạ.

Ngọc vừa cắt điếu thuốc vừa bảo nó. Nó cuộn tới khuyạ Không có cả thì giờ học bàị Nó cuộn như vậy cho tới

năm cấp bạ Hắn cũng không hiểu nó học vào lúc nào mà vẫn nhất nhì lớp. Lại là lớp chọn. Được đăng cả bài

giải những bài toán khó trên báo "Toán học và tuổi trẻ " ở Hà Nộị Không những thế báo còn đăng đề toán

của nó nghĩ ra nữạ Có lẽ nó học trên đường đi tới trường. Như hắn hồi chống Pháp. Đến lớp nó ngáp. Ngáp

nhiềụ Cúi đầu ngáp để thầy cô không biết. Bạn bè bảo nó:

- Thằng này thiếu ô-xỵ

*

* *

Cái cơ chế thị trường tự phát và cứ tồn tại không chịu chết dù bị dẹp đi dẹp lại ấy đã dạy cho hắn biết rằng:

Tháng Chạp âm lịch là tháng căng thẳng nhất về thuốc. Từ đầu tháng mậu dịch đã không bán thuốc ra nữạ Để

chuẩn bị cho Tết Nguyên Đán. Thuốc đắt vọt.

Nhị Thanh, Trường Sơn cũng đắt như tôm tươị Khi đó nếu được "Đoàn chiền thanh xí nghiệp " một tút thuốc

Đrao coi như đã có gần nửa tháng lương rồị Đó là thời gian hốt tiền của mậu dịch viên bách hoá, của những

người ký giấy phân phốị Mỗi ngày một cửa hàng lọt ra thị trường vài chục cây thuốc lá là có cả tiền nghìn.

Mỗi mậu dịch viên có cả một đám "vệ tinh" là "con buôn". Cuối năm cái gì chẳng ra tiền. Chiếu, vải hoa, chỉ.

Bát, chén. Ô S mua xi-mi-li, ô nữ mua xa-tanh. Một vốn mười lờị Ai làm chủ hàng hoá, người ấy làm chủ xã

hộị Đến nhà các mậu dịch viên có cả những chủ nhiệm, giám đốc, uỷ viên uỷ ban... Họ cũng cười nịnh các

mậu dịch viên học lớp 7 dở dang, nói ngọng... Họ tự nguyện xin việc: Chuyển cho chồng cô mậu dịch viên

về du lịch, bố trí cho con bà cửa hàng phó về bến xe khách, có cần xi-măng không, họ chạy cho vài tấn v. v...

Nắm được quy luật khan hiếm trước Tết, nhưng hắn không có cách nào khác. Hắn không có vốn mà dự trữ

lấy mấy cân thuốc. Lúc đó giấy cũng khan. Lại nhiều người hỏi thuốc. Có người ở tận quê cũng đến nhà hắn.

Lúc ấy cuộn thuốc thật tiếng tăm, danh giá.

Cô Miên cũng không có thuốc. Cô chỉ chạy được ít chè. (Chè cũng khan). Cô bảo: "Phòng thuế, công an làm

dữ lắm. Cả ngày hôm qua chỉ có mười cân chè về đây thì cô được hai cân. Mất hết". Rồi cô than thở về cuộc

sống khó khăn. Cô tiên đoán giá chè thuốc còn lên nữạ Cô nhắc đến Giang. Và thế là cô lại bừng bừng nổi

giận cái loại đàn bà chồng chết không ở vậy được. Nếu con mẹ Thơi cũng như cô thì giọt máu cuối cùng của

dòng họ Giang đâu đến nỗị

Hắn nghĩ đến chuyện đi Hà Nội mua thuốc. Phải đi ngaỵ Le temps c est de l or. Thời gian là vàng bạc.

Hắn thu xếp tiền nong, cầm hơn một trăm đồng lên Hà Nộị Vốn liếng hắn khá khá. Nhưng có buôn bán mới

biết: Vốn bao nhiêu cũng ít. To vốn nhớn lãị Một trăm cũng chỉ được vài cân thuốc, một nghìn (tờ) giấy là

hết. Mà bây giờ mỗi ngày chí ít cũng giao được một ki-lô thuốc.

- Chợ thuốc à? ờ... ờ.

Lê Bàn nhíu mày:

- Hình như ở phố Hàng Mã. Tao vẫn mua thuốc rời và giấy cuộn ở đấy mà.

Thuốc rời là thứ thuốc vụn từ nhà máy Thăng Long. Bàn mua cả góị Mỗi gói một lạng. Hút bạị Hắn bảo:

"Thứ rời này cũng cần. Độn ở giữạ Tốt lắm". Bàn đèo hắn đến đó. Không có thuốc sợị Chỉ còn mấy lạng

thuốc rờị Hắn mua tất. Bà bán thuốc bảo: Sáng mai ra đầu chợ Bắc Qua đón tàu Bắc. Thế là hắn có một buổi

chiều đến thàm bố mẹ Phương và một đêm trò chuyện với Bàn, dù ruột gan hắn nóng như lửa đốt.

Đến nhà Phương hắn hình dung được tất cả những gì bố mẹ hắn phải chịu, Ngọc phải chịu khi hắn đi tù.

http://tieulun.hopto.org - Trang 60

Những người trong xớm nhìn cả vào mình, khi mình đi thẳng vào phía trong, qua vòi nước, qua nhà xí tới hai

gian bếp mái lụp xụp tận trong cùng. Họ nhìn vì ở đây chỉ có bố mẹ Phương và một người con trai phản động

đã bị bắt. Chỉ nguyên việc họ dừng mọi công việc, nhìn Bàn và hắn đi vào cũng đủ hiểu hai ông bà phải sống

trong một không khí bao bọc như thế nàọ

Chưa vào ngay buồng hai ông bà, phải dừng trước cái xép Phương ở đã. Cửa khép. Đẩy vàọ Không còn

Phương nữạ Nhưng vẫn còn cái giá sách, tấm hình Xamôilôva, cái giường ba xà thì vẫn như nghe thấy tiếng

Phương cười, giọng nói của Phương và Phương đang quanh quẩn đâu đâỵ Vẫn là cảm giác trống vắng của

người bạn đã chết, đã mang đi mai táng để lạị Nụ cười sáng bừng trên khuôn mạt héo hon, dăn deo, tàn tạ của

mẹ Phương mới đau đớn làm saọ Nó nói rằng từ khi Phương bị bắt, rất ít người lui tới Mẹ Phương cũng đứng

ngoài cửa im lặng nhìn càn buồng của Phương.

- Bác giai ngủ ở đâỵ Bác ngủ dưới kiạ

Bố Phương không có nhà. Bố Phương đi tiếp tế cho Phựơng từ hôm qua, chưa về. Phương đã chuyển lên trại

trung ương. Trại PL. "PL". Khi tập trung anh em số lẻ về VQ. cũng có nhiều người từ PL. tớị Địa danh ấy

không lạ với hắn. Những địa danh loại ấy không lạ với hắn. "Nó bị tập trung cải tạo, mày ạ". Bàn bảo vậy

ngay lúc đang đèo nhau trên xe đạp đến nhà Phương. Quả là tin chết người, nhưng hắn cũng đã lường trước

cả. Bởi vì một khi không có chứng cứ cụ thể thì chỉ có cái rọ ấy để bỏ vào thôị

Arrester sans preuve . Chẳng lẽ lại nhận có rải truyền đơn để được đem ra xử, rồi phản cung trước toà. Chẳng

lẽ cứ nhận. Nhận hết. Cái gì cũng nhận. Bịa ra mà nhận... Đến thăm nhà có người đi tù, mà lại là tù tập trung

cải tạo thật quá nặng nề, vì chẳng biết động viên gia đình ra saọ Bây giờ hắn mới hiểu điều đó. Bây giờ hắn

mới hiểu cái nặng nề của những bạn bè đến thăm Ngọc ngày trước.

- Nó có khỏe không, bác?

Mẹ Phương lắc đầu:

- Thấy bác giai bảo khoẻ. Khoẻ làm sao được!

- Trại PL. cũng không căng lắm dâụ Cháu đã ở với nhiều anh em PL.

Hắn lại nói dốị Những lời nói dối vô tác dụng, vì hắn biết mẹ Phương cố tin lời hắn mà không tin được.

Vẻ mặt rầu rầu của bà như bảo hắn: "Trại nào mà không khổ. Đi tù là khổ rồi, con ạ".

- Nó về toán nàỏ

Thấy Bàn và mẹ Phương ngơ ngác, hắn vội nói rõ hơn:

- Nó làm việc gì ở trên ấỷ

- Gánh vệ sinh.

Thế nghĩa là được tin. Được là tù tự giác. Được ra vào trại tự dọ Nhưng phải làm cả ngày nghỉ, ngày lễ, ngày

Tết. Vất vả. Hôi thốị Cực nhọc. Gánh phân tươi cứ kìn kĩn, nặng trĩu bên vai, ám hết cả vào ngườị Ngày Tết

lại càng khổ, lại càng vất vả. Anh em nghỉ làm, có bao nhiêu trút hết ở nhà xí trạị Nhưng không chỉ có vậỵ

Nhịn lâu, quanh năm đói chất, bỗng có món lòng trâu, tiếp đến món xương trâu, lại ba lạng thịt trâu già kho,

đó là chưa kể món da trâu rắc vôi bột vất ở bờ suối được đem về bếp bung lên, tanh khắm buồn mửa, anh em

đi ỉa chảy rất nhiềụ Cánh trẻ no bụng, đói con mắt, khợp hết ngay một bữạ Những anh được bạc đu càng

hăng. Không như hắn. Hắn ăn dè. Vừa kéo dài cuộc sống vừa đảm bao bụng dạ. Hắn, Chí Lồng Sếnh, một

anh tù người dân tộc và già Gọi, người đã dám đứng lên xin ông Lâm, chánh giám thị trại QN. được quăng

lên rừng cho hổ báo ăn thịt hay vứt xuống sông trầm hà đáy biển nếu như có tội, ba người chống đòn gánh

đứng phía sau nhà xí.

Không sao kéo được thùng rạ Người đứng xếp hàng đi ỉa ở đằng trước. Ôm bụng. Đứng chéo chân. Gập

ngườị Nhăn mặt. Anh này vừa đứng lên, anh kia đã chen vộị Vứt vào thùng cả quần đùi, quần dài, chăn sợị

Bê bết cứt. Hố xí bên này phân tuôn như giội nước. Bên kia nổ một tràng liên thanh xối xả và đột ngột tắt

lịm. Bên kia nữa lục bục, lẹt bẹt như gõ thúng, gõ mẹt đuổi gấu ăn giăng.

Già Gọi rơm rớm nước mắt:

- Giờ này tuổi tôi là ngồi giữa nhà, bà con xóm làng, con cháu đến chúc Tết. Pha trà, rồi bưng mâm lên đâỵ

Chí Lồng Sếnh không nóị Cậy răng Chí Lồng Sếnh cũng không nóị Suốt thời gian ở cùng toán với Chí Lồng

Sếnh, trừ cái tối xử án chuột, hắn chỉ nghe một lần Chí Lồng Sếnh nóị Đó là một đêm nghe tiếng nai gộ ở

thung lũng. Chí Lồng Sếnh trở mình nằm sấp, nhìn ra phía bìa rừng ánh trăng bàng bạc, khe khẽ một mình:

- Con nai về ăn lá sắn non đấỵ

http://tieulun.hopto.org - Trang 61

Hỏi Chí Lồng Sếnh ngày Tết có nhớ nhà không. Chí Lồng Sếnh chỉ cườị Chí Lồng Sếnh cười rất đẹp. Mặt

trái xoan, răng đều, lông mày thanh và dài, cong cong. Lông mi rợp. Nhưng khi cười đôi mắt Chí Lồng Sếnh

càng buồn. Đôi mắt u sầu như đôi mắt Châu Ro .

Hẳn Phương cũng có một tổ gánh cứt. Một già Gọi nào đấy, một Chí Lồng Sếnh nào đấỵ Hắn bảo:

- Gánh vệ sinh được là Phương nó có sức khoẻ đấy, bác ạ.

Câu nói ấy có sức thuyết phục. Mẹ Phương tươi lên đôi chút. Hắn lại bảo:

- Mong sao tình hình ổn định để nó chỉ ở đúng một lệnh ba năm. Cũng gần được một năm rồị Nhanh thôị

Mẹ Phương nhất dịnh giữ hắn ở lại ăn cơm và ngủ ở đấỵ Nhưng hắn viện nhiều lý do để về chỗ Lê Bàn. Suốt

dọc đường ngồi sau xe đạp của Bàn, hắn bỗng thấy Hà Nội khác rồị Hà Nội không còn là của hắn, của

Phương, của Ngọc của những người như hắn. Hà Nội vẫn đẹp biết bao, nhưng thờ ơ, xa cách biết baọ

Câu chuyện ở nhà Bàn cũng không kém phần bi đát nhưng dẫu sao hai người vẫn phá lên cườị Thì ra Bàn

cũng đang bị treo giò. Và đã bị thẩm vấn nhiều lần. Khi giấy gọị Khi giấy báọ Chưa một lần được giấy mờị

Có thể do Bàn chơi với mấy người có vấn đề đã bị bắt. Trong đó có Nguyễn Vũ Phương. Họ nắm được cả

Bàn chơi với hắn, hắn đi tù về là Bàn đến thăm ngaỵ..

Sau những buổi gọi hỏi dồn dập, bẵng đi ít ngày, họ đưa giấy gọi Bàn đến vào buổi tốị Cái giấy gọi buổi tối

làm Bàn sầu não, tuyệt vọng. Anh nghĩ mình không có tội, nhưng như vậy thì Phương, hắn và nhiều người

khác anh quen đã bị bắt là có tội hay saỏ Họ cũng như anh! Chính vì thế anh cho rằng lần này rất ít khả năng

anh trở lại căn buồng hẹp của mình ở phố Phùng Hưng. Anh khóa cửa, đạp xe đến nơi hẹn đúng giờ. Không

có ai gặp anh. Anh ngồi một mình giữa căn buồng rộng và ngọn đèn tròn sáng quá mức. Anh ngồị Lo lắng.

Nghĩ ngợị

Rồi một người vào phòng. Anh đưa giấy gọị Người ấy xem, giữ giấy và mời anh đi theọ Anh đị Qua một

hành lang vắng. Một cánh cửa khép. Người ấy đẩy cửa bước vàọ Anh đứng ngoài chờ người ta bật đèn, vì

trong đó tối om, nhưng cái ánh sáng anh mong đợi không thấy hiện lên.

- Anh Bàn, vào đâỵ

Người dẫn đường nhô ra nói với anh bằng một giọng thân mật. Anh bước vào căn buồng tốị Thận trong đưa

chân ra phía trước dò đường.

- Anh ngồi xuống ghế.

Người dẫn đường bảo anh và khẽ ấn vai anh. Anh quờ tay chạm vào cái thành ghế tựạ Anh lay lay ghế. Chân

ghế chắc chắn. Anh ngồị Người dẫn đường bước ra, bỏ lại một mình anh trong căn buồng tốị Anh căng mắt

nhìn và khi đã quen với bóng tối, anh nhận ra những bức tường tràng mờ, một tấm rèm sẫm đen, và hình

bóng những chiếc bàn ghế.

- Chúng tôị..

Một giọng nói bất chợt vang lên. Bàn giật thót mình. Có một người đã ngồi trước ở đây chờ anh. Anh hiểu

ngay đó là thủ trưởng, là người đối thoại với anh. Nhưng tại sao lại không bật điện. Sao lại như tiểu thuyết

thế nàỵ

- Chúng tôi mời anh đến đây để nói với anh một số việc mà theo chúng tôi là cần thiết.

Giọng trầm. âm vang. Rành rọt. Căn cứ vào giọng nói, anh đoán người đó trạc tuổi anh, và đây là người phụ

trách cơ quan an ninh, phụ trách cơ quan điều trạ Một người có trách nhiệm, làm việc âm thầm vì an ninh Tổ

quốc, bảo vệ thành quả cách mạng. Một người có toàn quyền quyết định số phận của anh. Với bản chất dễ

xúc cảm, anh thấy như bóng tối trong phòng đặc thêm, mặc dù anh có thể nhìn rõ màu sáng mờ mờ của

những bức tường. Anh thấy như anh đang ở trong một căn hầm và có tiếng xè xè của cánh cửa quay lộ ra một

cầu thang thăm thẳm xuống cửa đập sâu tít như trong Hầm bí mật bên bờ sông Ô- đê mà anh đã đọc. Da anh

rờn rợn lạnh.

- Trị bệnh cứu người là mục đích của chúng tôị Ngăn chặn là mục đích của chúng tôị Chúng tôi chính thức

báo cho anh biết: Anh đã tê liệt tinh thần cảnh giác cách mạng. Không hiểu mình đang ở bậc thang nguy

hiểm nào đâụ Văn nghệ sĩ các anh là như vậỵ Rất ngu ngơ về lập trường. Rất non nớt mà cứ tưởng ta đây

hiểu biết. Cái nguy là ở đấỵ àm việc với anh, nhắc nhở anh, cảnh giác anh, điều đó là cần thiết. Cần thiết cho

anh. Cần thiết cho cách mạng.

Những lời nói đanh thép, không cho cãi, những lời của chân lý, của đạo đức, của giai cấp, của sự cứu rỗi, khi

xa xăm, như trên trời cao vọng xuống, lúc lại như ở dưới đất dội lên. Anh vẫn cố đoán mục đích, ý nghĩa của

http://tieulun.hopto.org - Trang 62

"pha ly kỳ" nàỵ Và anh đã hiểu ra khi giọng trầm pha lẫn bi thương lại vang lên:

- Chúng tôi đánh giá anh đúng mức. Anh đi theo cách mạng một cách hồn nhiên của một anh tiểu tư sản bấp

bênh. Phải liên tục rèn luyện để có thể phục vụ cách mạng được nhiều hơn. Tôi nghĩ đó cũng là nguyện vọng

của anh. Chúng tôi mong muốn rằng từ nay anh sẽ cộng tác chặt che với cơ quan an ninh (anh cảm thấy hết

trọng lượng của các từ ấy, sự thiêng liêng của nó toả ra trong từng âm sắc của người nói) để bảo vệ thành quả

cách mạng. Anh cười nhạt không thành tiếng trong bóng tốị

Giọng nói vẫn vang lên như một mệnh lệnh:

- Anh hãy suy nghĩ. Điều đó chỉ có lợi cho anh và phù hợp với những gì anh vẫn nói về bản thân anh. Anh có

thể từ chối, đó là quyền của anh. Nhưng anh hãy cân nhắc cái gì sẽ đến với anh. Chúng tôi đánh giá anh trên

cơ sở việc anh làm chứ không phải lời anh nóị

Bàn cố nhiệt tình nói với bóng tối:

- Thưa các đồng chí. Dù tôi có bị cách mạng nghi ngờ thì dòng máu trong tôi vẫn là dòng máu cách mạng.

Điều đó tôi không cần ai tin. Một mình tôi tin là đủ Bởi vậy tôi không bao giờ tha thứ hay bao che một tên

phản cách mạng, chống dối lại chế độ.

Mãi sau này Bàn mới nghĩ đến cái máy ghi âm ở nhà Bình và anh đoán tối hôm đó họ cũng đặt máy ghi âm,

ghi lại buổi nói chuyện. Anh thấy anh trả lời như vậy là đúng, là khôn ngoan, là kín. Và anh nghĩ họ tuyển

anh làm đặc tinh thật cao taỵ Ai cũng biết anh là người thẳng thắn, trung thực, có vấn đề với công an, anh là

người tạo được yếu tố bất ngờ. Do đấy anh sẽ nắm được tình hình nhìều người khác, cung cấp cho họ rất

nhiều về người khác.

Có một điều khốn nạn nhất là từ bấy đến nay không ai in của Bàn nữạ Một bài báo cũng không. Cơ quan cho

Bàn tạm nghỉ. Bè bạn ở các báo, các nhà xuất bản đều tươi cười trả lại bản thảo của các anh với những lý do

chính đáng không chê vào đâu được.

- Thế nhưng việc của tao, tay hộ tịch lại không biết gì, mày ạ.

Bàn chồm dậy vì nhớ đến chi tiết ấỵ

Đó là lúc hai người đã buông màn và chuyến tàu Bắc khuya đã sầm sầm lao qua dốc cầu về phía Cửa Nam.

- Dạo rằm tháng Bảy vừa rồi, ông đại diện tiểu khu còn mời tao đi kiểm tra một số gia đình buôn bán vàng

mã. Có cả tay hộ tịch. Nửa đêm chúng tao xộc vào các nhà. Tịch thu bao nhiêu thứ. Có cả cháo gà bồi dưỡng.

Ông tiểu khu còn đề nghị tao viết bài cho số báo tường. Tao viết ký tên đàng hoàng.

Hắn reo lên:

- Được ký nguyên tên trên số báo tường

Bàn nghiêm trang:

- Quan trọng đấỵ Ký tên ở tiểu khu cũng quan trọng đấỵ

Rồi Bàn rinh rích:

- Tay hộ tịch thỉnh thoảng vào chơi, kể chuyện nhà này, nhà nọ trên đường phố. Ai chứa điếm. Ai nghiện. Ai

có ba thằng con đều đi ăn cắp. Tay ấy bảo: Nhà nào cũng như nhà bác thì chúng cháu yên tâm.

Bàn lại cười ré lên, thú vị: "à! Tao còn được dự họp tuyên giáo tiểu khu mở rộng. Phong bao cẩn thận!". Hắn

cũng cườị Cười và mong chóng sáng. Để ra chợ xem có thuốc không. Tàu Bắc đã về rồị

Sáng hôm sau, ăn mỗi người một nắm xôi, đôi bạn chia taỵ Bàn lên cơ quan xem có lương chưạ (Không được

giao việc, nhưng vẫn có lương). Hắn đảo qua chợ. Vẫn không thấy lái thuốc về. Cả chợ Bắc Qua, cả chợ

Đồng Xuân. Đành phải ở lại đến chiều thôị Hắn nhảy xe buýt về nhà anh chị Diệụ Hắn đã chia tiền thành

mấy món, đút ở cả hai túi quần, còn một ít đút ở túi ngực áo bông, ấn mãi xuống sâu đáy túị Đứng trên xe

buýt đông người, chật chội, hắn căng người ra mà cảnh giác. Hắn đang mang trong người tất cả vốn liếng,

sản nghiệp nhà hắn. Một cái đụng nhẹ của ai đó cũng làm hắn tập trung sự chú ý. Ai đi lướt qua mạt hắn, hắn

cũng chờ đợi một hành động gì đó tiếp theọ Như một con thỏ lắng nghe gió đưa đến mùi của sóị Bằng tất cả

mọi giác quan.

Bởi thế nên khi hắn chen ra cửa ô-tô để xuống xe ở bến đỗ phố Bà Triệu và bị kẹt giữa đám đông ùn lại cửa

xe, hắn cảm thấy ngay có ai chạm vào túi ngực hắn. Hắn nắm chặt tay người ấy, thét lên:

- ăn cắp!

Đó là một người mặc quần áo Tô Châu, mũ tai bèo, lưng đeo ba-lô từ phía bên bước rạ Người ấy hất tay hắn,

lách lên đứng ngay trước mặt hắn, cái ba-lô phồng căng đẩy hắn về phía saụ Người chen chân, hắn chỉ nhìn

http://tieulun.hopto.org - Trang 63

thấy cái mũ tai bèo cụp xuống gáỵ Và một tiếng gầm còn to hơn tiếng thét của hắn:

- Chính mày ăn cắp!

Nhảy được xuống đường rồi, anh bộ đội chưa đi ngaỵ Anh ta đứng dưới lòng đường chờ hắn, chỉ tay lên phía

cửa ô-tô nơi hắn đang bước xuống:

- Bà con! Chính nó là thằng ăn cắp.

Không ai bảo saọ Không ai muốn dây vào cuộc tranh cãị Không ai muốn vạch mặt tên ăn cắp. Mọi người

nhìn vào hắn, nhìn vào người mặc quần áo bộ đội một cách tò mò, rồi tản đị Theo phản xạ, hắn đưa tay kiểm

tra các túi tiền, và vẫn thấy còn nguyên. Đúng là ngón tay của người ấy đã chạm vào ngực hắn. ở đó hắn đút

một ít tiền, nhưng nó chưa mổ được vì tiền nằm quá sâụ

Người ấy vẫn đứng dưới đường, xốc lại ba-lô, hất mũ tai bèo ra phía sau, chờ đợi hắn, sẵn sàng làm cho ra

nhẽ xem ai là kẻ cắp. Một khuôn mặt loang. Một vết sẹo tràng chạy qua một bên má xuống tới cổ. Bàn tay

anh ta giữ quai ba-lô cũng bị vết sẹo loang. Kiểu cháy của bom na-pan. Một anh thương binh ở trong B rạ

Người ấy gườm gườm nhìn hắn và reo lên:

- Anh Tuấn.

Hắn đã nhận rạ Họ nhảy bổ vào nhau trước sự ngạe nhiên của mọi ngườị Hắn ôm chặt anh bộ đội, ôm cả cái

ba-lô phồng căng, thì thầm:

- Dự! Dự!

Hai người đẩy nhau ra và nhìn nhau một lần nữạ Hắn cườị Sung sướng, ngạc nhiên và thích thú vì anh

thương binh bị bom na-pan ở B ra này lại chính là Dự. Dự mặt loang tay loang vì bị cháy ở trại V. Q. Dự có

con chuột được đem xử án. Dự hay bắt tóp Dự đã xuống nhà hắn, ăn cơm một lần với hắn, xin hắn bộ quần

áo, hôm sau còn đứng mãi ở bên kia đường nhìn sang nhà hắn, thèm thuồng một mái nhà, một gia đình như

hắn, rồi bỏ đị Hắn hỏi khi hai người đã sóng đôi trên hè phố.

- Min đâủ

- Vào kho rồị

Dự đáp thản nhiên. Hắn bị bất ngờ:

- Vì saỏ

- Tý nữạ Tý nữa em nói anh nghẹ

Hắn thấy Dự thay đổi hẳn. Nhanh nhẹn. Xốc vác. Tự tin trên đường phố Hà Nội nàỵ Họ đi ngược lên bờ hồ

Hoàn Kiếm gió lộng. Rét xuýt xoạ Dự cười:

- Suýt nữa anh em mình xô xát.

Hắn nhìn Dự. Ngụ một câu hỏị Dự hiểu:

- Em làm lính mổ. Chuyên trên tuyến xe buýt và tàu điện nội thành.

Hắn ngắm nhìn bọ quần áo đại cán Tô Châu của Dự. Và cái ba-lô, mũ tai bèọ Nhưng người ta còn có thể nghi

anh bộ đội là giả cầy nếu không có vết sẹo do bỏng ở trại V. Q. Dự đã hoàn toàn trở thành anh thương binh

từ trong khói lửa miền Nam trở về với gia đình miền Bắc. Dự hỏi:

- Giống không?

- Không chê vào đâu được.

Dự cười, rút trong túi áo đại cán bao thuốc lá.

- Tam Thanh đàng hoàng. Phải tới hai đồng rưỡi một bao đấỵ Hai anh em hút. ấm cả cổ.

Hắn không ngờ Dự lại là lính mổ. Vì trong trại Dự chậm chạp, hiền lành, cù mì ít nóị Dự bảo hắn: "May mà

em làm được nghề nàỵ Lúc đầu cũng lọ Sợ lắm. Nhưng rồi quen. Em với Min. Min bị bắt tháng trước. Có lẽ

vì Min không có sẹo như em". Dự cười: "Có cái sẹo này hoá may, cái tay khoèo này nữạ Chẳng ai nghi ngờ

gì". "Nhưng tay này thao tác có ổn không?". Dự giơ bàn tay sẹo loang trắng trắng hồng hồng có mấy ngón co

quắp lên. Hắn chỉ thấy hơi gợn nhẹ ở ngực áo, mấy tờ giấy bạc đã nằm gọn trong tay Dự. Dự cười và ấn trả

lại vào túi hắn. "Được không? Túi áo bông hơi khó. Túi áo sơ-mi dễ hơn". Và Dự bảo hắn như Giang đã bảo:

"Anh đừng để tiền ở túi áo". Dự rủ hắn đi ăn. "Anh em mình phải có bữa liên hoan kỷ niệm chứ. Em mới

thắng một quả đậm". Thấy hắn ngần ngừ, Dự hỏi: "Anh có bận gì không?" Khi biết mục đích của hắn đi Hà

Nội, Dự reo lên: "Thuốc lá à? Em sẽ đưa anh tới một nơị Bảo đảm là có mà".

http://tieulun.hopto.org - Trang 64

Họ ngồi đối diện trong một góc nhà hàng Tiểu Lạc Viên. Phố Tạ Hiện, Phúc Long, Phúc Châu thân thuộc với

hắn từ những ngày làm ở báo T. Bọn hắn hay lên đây uống trà buổi tốị ở đây bao giờ cũng đông đúc, tấp nập.

Được hoà lẫn vào đám người đông vui, bận rộn và vô tư thật là thú vị. Khi ấy hắn mới ngoài hai mươi tuổị

Khi ấy anh Diệu bảo: "Các cậu tuổi hăm, sướng thật. Còn mình tuổi băm rồi, chán quá".,

Đã hai mươi năm trôi quạ Bè bạn ở báo còn nhiều đấy, nhưng hắn nghiệm ra hầu hết những người có tài, có

khả năng làm báo và sáng tác văn nghệ đều chẳng ra gì. Chẳng được tin cậỵ Chẳng ai lên được chức tổ

trưởng, trưởng phòng. Biên uỷ lại càng xa xôị Xa xôi như ta ngắm nhìn sao Hoả vậỵ Vì sao thế nhỉ? Tại lãnh

đạọ Đã hẳn. Nhưng anh em cũng có lỗi một phần. Anh em có một cái gì đó không khớp với thước đo, với

khuôn phép. Nó cứ vượt ra ngoài qui cách. Thừa một tý. Lại thiếu một tý. Thừa nhiệt tình, xông xáo, lán lộn,

nắm chắc thực tế, hiểu quần chúng nghĩ gì, muốn gì. Nhưng lại thiếu cân nhắc khi phát biểu, đôi khi dẫn đến

mất lập trường.

Thừa khả năng viết phóng sự, bút ký, điều tra, những bài phông cho số báo đặc biệt nên đi vào sáng tác văn

chương là thứ làm ảnh hưởng đến việc viết báọ Thiếu tính khiêm tốn, thiếu sự tôn trọng trưởng phó ban, biên

uỷ là cán bộ chính trị sang phụ trách duyệt bàị Cho họ là viết kém, không biết viết mà không nhìn thấy cái cơ

bản là lập trường tư tưởng, những cống hiến của người phụ trách. Thừa quyết tâm cải tiến tờ báo, nhưng lại

thiếu ý thức tổ chức và kỷ luật, thích là rủ nhau lên Tạ Hiện này uống trà trong giờ làm việc. Thật ngược đờị

Những người tên tuổi gắn liền với những trang báo, được bạn đọc yêu mến lại là những phần tử phức tạp,

phải uốn nắn, đấu tranh trong nội bộ cơ quan.

Quán Tiểu Lạc Viên này hắn đã đến với bạn bè những khi lĩnh nhuận bút, lĩnh tạm ứng. Bữa ăn cuối cùng

trước khi bị bắt là khoản ứng trước hợp đồng kịch bản phim "Những người đang sống" với Vũ Mạc, với

Nguyễn Vũ Phương cũng là ở đâỵ ăn xong Phương còn bảo: "Mày đưa tao mấy đồng. Tao mua xăng". Đúng

]à cái mô-bi-lét cũ của Phương ngốn xăng khá dữ...

- Anh ăn gì?

Dự hỏi làm hắn lúng túng:

- Gì cũng được.

- Không, anh gọi chứ.

Hắn nhớ tới thực đơn bữa ăn trước khi bị bắt với bạn bè:

- Chim quaỵ

Bữa ấy cũng có chim quaỵ Nguyễn Vũ Phương thích món chim quaỵ Còn Vũ Mạc thích ba ba, bia ba bạ Ai

nữa nhỉ? Lê Bàn. Lê Bàn bao giờ cũng giản đơn: Thịt gà luộc.

Dự gọi to:

- Hai chim quaỵ

- Một thôị Để còn ăn thức khác. Có đủ tiền không đấỵ

- Anh yên trí. Đủ mà. (Gọi to) Một chim quay thôi nhé!

Hắn: - Ba ba tần đị

Dự: - Một ba bạ

Hắn: - Gà luộc nhé.

Dự: - Một gà luộc.

Hắn: -Thế thôị Đủ rồi đấỵ Quá nhiều nữa là khác.

Dự:- Anh uống gì?

Hắn: - Biạ

Dự sung sướng rót bia:

- Anh ăn đị Uống đị

Đôi mắt Dự long lanh nhìn hắn. Hắn thì thầm:

- Nàọ Khợp!

Dự cười tít mắt:

- Sột sệt.

- Có nhớ Q. N, V. Q không?

- Em gần như đêm nào cũng nằm mơ thấy mình vẫn ở trong ấỵ

- Đêm nào cũng vậy à?

http://tieulun.hopto.org - Trang 65

- Có đêm em cùng với Xìn Cắm thái da trâu ở bếp. Thái đến toét cả taỵ Một ngón tay lòi cả xương ra, đỏ hỏn.

Da trâu ngập đầu, mùi khẳn như cóc chết. Xìn Cắm béo hơn lúc còn sống. Em vẫn nhớ là Xìn Cắm chết rồị

Em hỏi chuyện dưới âm, Xìn Cắm không nóị Cứ nhìn em, chảy nước mắt, buông dao đứng lên, đi vào rừng

biến mất. Em định đi theo mà không sao đứng được. Chân cứ nặng như chì. Nhũn rạ

Hắn nhớ đến người tù lưng cánh phản, ngoại hình rất giống Hemingway, hàm răng trắng đều và nụ cười thơ

trẻ, cho hắn cái nắp cạ Hắn nhớ đến đám ma Xìn Cắm, đến cái quan tài Xìn Cắm nằm trên xe trâu cùng với

mai cuốc xuống dốc trại lộc cộc, lộc cộc. Đi đầu là ông Chắn, công an y tá. Ba anh lâm sản đào huyệt theo

saụ ánh đuốc bập bùng hắt lên khuôn mặt Cương móm, trông càng giống hình vẽ trên bảng Nguy hiểm chết

ngườị Rồi Hỉn Sán đi cạnh bưng bát cơm lồng, trên có quả trứng luộc, cắm một đôi đũa vót xù rạ Và một

người nữa cầm một nắm hương đỏ hồng. Hắn nhớ đến sáng hôm sau, khi đang đánh răng rửa mặt thì Cương

sang đưa cho hắn củ sắn luộc: "Này Xôi cúng Lỷ Xìn Cắm đây". Hỏi ra mới biết mỗi anh đào huyệt được bồi

dưỡng hai ki-lô sắn luộc.

Hắn vội hỏi sang chuyện khác. Sực nhớ tới tài nghệ bắt chuột của Dự trong trại, hắn hỏi vui để chấm dứt đề

tài ấy:

- Dự có nằm mơ thấy chuột bao giờ không?

Dự ngạc nhiên:

- Sao anh biết? Em luôn nằm mơ thấy chuột. Không biết bao nhiêu là chuột. Mới đầu em đuổi một con chuột

leọ Nó chạy vào nhà mét. Em chạy theọ Em đuổi mãị Trong ấy khói um. Bao nhiêu người đang sột sệt. Khói

không mở được mắt. Em quát: "Khéo cháy trại bây giờ! Có dụi đi không?" Họ cứ rút mái xuống đun. Rồi

nhìn em cườị Răng cứ dài rạ Hoá ra toàn chuột. Phải đến hàng nghìn con xông vào cắn em.

Dự tỏ vẻ hoảng.

Có lẽ vì em ăn nhiều thịt chuột quá. Phải đến hơn chục hôm toàn mơ thấy chuột. Con to, con bé, con mẹ, con

con. Con cười, con chơi, con chạỵ Em thì chết rồi, mà hai con chuột cứ khoét mắt em. Sợ thật đấỵ Tỉnh dậy,

toát mồ hôị

ăn mấy miếng Dự lại bảo:

- Cũng chưa kinh bằng một lần em nằm mơ không biết ở trại nàọ Hình như ở Cổng Giờị Hay Phố Lu, hay V.

Q. Tất cả trại không còn một aị Vắng ngắt. Mấy chục buồng chỉ có mỗi mình em. Còn toàn quản giáọ Dễ đến

mấy trăm. Họ điểm danh. Họ gọi toán tăng giạ Mỗi mình em. Toán chăn nuôị Lại mỗi mình em. Toán lò

gạch. Lại em. Toán lâm sản. Cũng em. Toán maỵ Cũng em. Em đã ra khỏi cổng đi làm. Lại có một em - khác

ngồi ở sân, mỗi mình. Chung quanh toàn áo vàng đeo súng lục. Mà áo xanh cũng đông. Vòng trong vòng

ngoàị Kinh lắm.

Dự cườị Hắn cảm thấy ghê ghệ Dự hỏi hắn:

- Anh có nằm mơ thấy nó không?

Hắn lắc đầu, buồn bã, nói một sự thật hắn đã nói với già Đô:

- Mình mất khả năng nằm mơ rồị Không mơ thấy gì nữạ

Dự xuýt xoa:

- Anh sướng quá. Em chính thức mộng mị liên miên. Hết trại này đến trại khác. Thành ra ngày đi hoạt động,

còn đêm nào cũng lại vào tù. Hắn nghĩ có lẽ Dự quá căng thẳng. Tác động đến thần kinh. Mà căng thẳng là

phải thôị Cái sống cái chết chỉ trong gang tấc.

- Phải tìm cách chuyển nghề thôi, Dự ạ.

Dự như đã suy nghĩ kỹ về chuyện đó:

- Chưa được. Phải cố một năm nữạ Nếu thắng quả đậm thì chuyển sớm hơn.

Và Dự cho hắn biết ý định: Dự cố dành dụm mua một cái túp ở bên kia Gia Lâm. Một mảnh vườn. Thế là bắt

đầu làm lại cuộc đờị Giồng rau thơm. Nấu rượụ Nuôi lợn và lấy vợ nữạ Dự đã bàn với Min. Nhưng Min chưa

thực hiện được đã bị bắt.

- Bây giờ được kha khá chưa

- Khó khăn lắm, anh ơị Kiếm không phải dễ đâụ Có hôm đi từ sáng đến tối, vẫn Trần Văn Trềụ

Bây giờ người ta cảnh giác lắm. Như anh đấỵ Ai động được vào túi anh. Em hết sức tiết kiệm mới để được

hơn trăm.

- Tiền để ngay trong ba-lô này à? Ngộ nhỡ...

http://tieulun.hopto.org - Trang 66

Dự gật gù:

- Min để trong ba-lô, bị bắt, mất hết đấỵ Rút kinh nghiệm Min, em chôn ở một nơi chỉ một mình em biết.

- An toàn không?

- An toàn. An toàn tuyệt đốị

- Chôn tiền à? Sợ mục mất.

- Em mua vàng. Anh yên tâm.

Hắn rụt rè hỏi Dự:

- Dự ơi, vì sao Dự bị bắt?

ở trong tù người ta không hỏi nhau điều ấỵ

Không muốn tò mò, không muốn đi sâu vào bí mật của nhaụ Nhưng bây giờ hắn thấy cần phải hỏị Dự trả lời

thật bất ngờ:

- Em là dân công giáọ Đức cha xứ em giao cho em mang một số giấy tờ tài liệu sang cho linh mục xứ đạo

vùng bên. Trên đường đi thì em bị bắt...

- Sao không thấy Dự chơi với bọn Cân, Hoá nhỉ?

- Bọn họ bảo em khô đạọ Họ nói thế là nhẹ đấỵ

Chứ em bỏ đạo rồị Em không tín nơi Chúa nữạ Nếu có Chúa thì Chúa đã chẳng để em và bao con chiên của

Chúa như vậỵ Chúa dạy khác với cuộc đời nhiều quá. Làm theo lời dạy của Chúa cũng tốt, nhưng không

sống nổị Chẳng ai cho mình sống đâụ Phải tự mình thôị Em đã chầu chực ở ga làm bốc vác. Không đến lượt.

Em muốn làm xích-lộ Không có vốn mua xẹ Em xin vào lò gạch đóng gạch. Không ai mướn. Người đông

quá. Dâu cũng thừa người, anh ạ. Phải làm việc này thôị Mà đã làm thì phải an toàn, phải thắng.

Họ vừa ăn vừa trò chuyện. Nhà hàng lúc ấy vắng, chưa đến giờ cao điểm. Hơn nữa khách ăn có vẻ sộp, lại là

thương binh, loại khách cần phải chiều, đừng làm mất lòng họ, dù bất kỳ ở đâu, nữa là họ đang ăn uống. Dù

bây giờ họ đã ăn uống xong lâu rồi và chỉ ngồi hút thuốc.

ăn xong Dự trả tiền (hết hơn mười đồng tất cả), hai anh em đến nhà người quen của Dự mua thuốc lá.

Lại quành ra phía đầu cầụ Ngoắt ngoéo vào sâu trong ngõ. Qua một vòi nước có cầu rửạ Sát một hẻm con

tường gạch mục, với những ô nhỏ hố xí thùng. Thật không maỵ Chỉ có một đứa trẻ lên mười đang nấu cơm.

Dự cười:

- Ngọ đấy à? Nấu cơm cho chú với nhé.

Thằng bé reo lên khi thấy Dự:

- Sao lâu quá chú không đến?

Nó pha nước mời khách và cho biết bố mẹ nó sắp về. Cách chuyện trò giữa nó và Dự làm hắn yên tâm.

Căn buồng tối, hẹp. Ngổn ngang những bản in tiền, vàng âm phủ.

Rất thông thạo, Dự đi vào góc nhà tìm tìm, bới bới và đu người lên gác lửng, sờ nắn...

- Yên trí. Anh yên trí.

Thằng bé con cười:

- Chú tìm gì?

- Có rồị Bí mật. Bố mẹ đi có lâu không?

- Hai chú ngồi chơị Bố mẹ cháu về bây giờ đấy mà.

Hai người ngồi hút hất mấy điếu Tam Thanh nữạ Dự hỏi thăm vợ con hắn, tình hình làm ăn của hắn. Hắn

ngắm nhìn Dự. Lanh lợi, tháo vát, từng trải, xốc vác. Dự hôm nay và Dự hôm ngồi cho hắn cắt tóc ở trại Q.

N thật khác hoàn toàn. Dự đã lột xác để trở thành một người khác. Đúng là không thể nhận được ra Dự... Chỉ

đến khi biết rồi, nhìn kỹ vẫn thấy là Dự ấỵ

Phải đến tan tầm chủ nhà mới về. Chỉ một anh chồng. Hơn tuổi bọn hắn. Xách một túi nặng.

Trông thấy Dự ở cửa, người ấy reo lên:

- Lâu quá mới gặp. Cứ tưởng...

Chợt thấy hắn, câu nói dừng lại ở đấỵ Dự cười:

- Tưởng em vào kho rồi phải không?

Và giới thiệu:

- Anh Tuấn bạn em. Đã ở Q. N, VQ. Anh Lợi cũng ở QN đấỵ Toán lâm sản. Lời giới thiệu ấy làm họ hiểu

nhau ngaỵ Hai người hỏi nhau về thời gian ở Q. N. Thì ra lúc hắn lên QN, thì Lợi đã được tha rồị

http://tieulun.hopto.org - Trang 67

- Nhà tôi còn ở lại chờ chuyến tàu saụ Thuốc lá à? Người ta đặt hết cả rồị

Mãi sau hắn mới biết vợ chồng Lợi bao thầu, mua lại những gì mà tổ công an, phòng thuế trên tàu tịch thụ

(Tất nhiên là những thứ không đưa về trụ sở). Chủ yếu là chè, thuốc, những thứ nhẹ, còn sắn,. gạo, gà qué

Lợi không làm. Hàng Lợi mua không nằm trong sổ sách, để anh em bồi dưỡng riêng. Lợi làm lâu rồi, đứng

đắn và được tin cậỵ

Tuy nói không còn thuốc, nhưng Lợi đã lại thoăn thoắt leo lên gác lửng kéo xuống một bọc tọ

- Tình hình chè thuốc năm nay còn gaỵ Họ làm căng lắm. Không thoát một cân. Kiểu gì cũng không lọt. Để

trong đàn ghi-ta cũng mất. Ba-lô cho vào bao đổ sắn lên cũng mất. Mất mà không dám nhận. Bao này của aỉ

Cái đàn này của ai Không dám ra xin. Cứ ngồi mà nhìn thôị Chỉ béo bọn phòng thuế, bọn thị trường. Thu cho

nhà nước một, thu cho chúng mườị Nó cướp được của người ta mà nó bán cho mình có rẻ đâụ Nhưng thôi, có

hàng cho mình là tốt rồị Tôi mua được nhiều hàng là nhiều người chết lắm đấy anh ạ. Đâỵ Thuốc đâỵ Anh

lấy được mấy cân? Anh em mình với nhau cả. Anh bị bao nhiêủ Năm gậy à? Tôi chẵn mười niên. Gấp đôi

anh. May mà được cô vợ tốt. Tiếp tế đều đặn, chờ chồng, nuôi con. Bây giờ còn đang phơi mặt ở gạ Chờ

chuyến tàu saụ Kiếm miếng ăn vất vả lắm, anh ơị

Hắn lấy năm ki-lộ Sợi loại hai thôị Giá rẻ không ngờ: Mười bảy đồng một ki-lộ Lợi có cả giấy cuộn. Hắn làm

một cây giấy Sơn Thuỷ. Thuốc khộ Loại này một cân phải cuộn được nghìn mốt, nghìn hai trăm điếụ Cho

thuốc vụn quốc doanh vào giữa thì còn được hơn nữạ Thứ thuốc vụn ấy rất ngon, không nóng, tàn trắng, đậm

đà. Chỉ tội đen. Đen và vụn. Thuốc giao được năm mươị Bằng giá bán lẻ. Vậy là mỗi cân thuốc kiếm được

đến ba chục bạc. Với thói quen nghề nghiệp hắn nhẩm tính rất nhanh. Như nhẩm tính nhuận bút in sách ngày

trước. Loại mười tám đồng hay mười lăm đồng (một nghìn chữ). Tập sách khoảng bao nhiêu chữ. Nhuận bút

cơ bản. Số luỹ tiến. Hắn tính ngay ra con số cuối cùng. Hắn trả tiền, cho thuốc vào túi, chân thành cảm ơn

Lợi và cùng với Dự đi ra phố. Hắn nắm chặt tay Dự bùi ngùi:

- Tìm Dự thì tìm ở đâủ

- Từ chín giờ tối trở đi em có mặt ở gạ Em ngủ ở đấỵ

- Có khi nào xuống P không?

- Chưa biết được. Nếu xuống dưới đấy, em sẽ lạị

Hắn vừa đi vừa ngoái nhìn về phía Dự đang đứng đón ô-tô-buýt. Dự tốt quá. Một tấm lòng vàng. Dù đang đi

móc túị Không biết có còn gặp nhau nữa không. Mong Dự đừng như Min, đừng như Giang.

Kia rồi, một cái ô-tô-buýt vừa đỗ. Dự bám vào tay vịn nhảy lên. Mũ tai bèo, ba-lô phồng. Quần áo Tô Châu

bước khuất vào trong xẹ Ô-tô chuyển bánh ngoặt về một ngã tư.

http://tieulun.hopto.org - Trang 68

Hắn đi về phía nhà anh chị Diệụ ở đó hắn đóng chặt cửa lại, múc từng ca nước phun vào số thuốc lá mới mua

được của Lợị Hắn chia số thuóc ướt đẫm nước ấy thành từng phần, rồi cho vào một túi ni-lông dày, lật ngược

cái ghế gỗ con như một thứ khuôn, hắn ép chặt thuốc lại, mới đầu lấy tay đấm vào túi thuốc, sau đứng lên,

nhún xuống, ghì xuống. Mấy cân thuốc bị nén thành những bánh vuông vắn. Hắn lấy giấy báo gói riêng từng

gói và đút vào túi lưới trông như những cái bánh chưng. Kinh nghiệm trong tù dạy hắn: Hãy yểm một cách

hớ hênh nhất.

Hắn xin thêm anh chị Diệu tờ báo Cứu Quốc, cái bìa lịch mới, đút áp vào mấy cái "bánh chưng"và buộc trên

quai túi chiếc khăn mặt. Mua được thuốc lá đã khó. Giữ được thuốc lá khó hơn nhiềụ Còn quãng đường từ

đây về P nữạ Bao nhiêu trạm thuế, bao nhiêu công an, bao lần khám xét. Mà hắn phải đem được tài sản này

về cho vợ con hắn. Hắn dung dăng dung dẻ xách túi đi lại trong buồng và cười toe toét hỏi chị Diệu:

- Trông em giống cán bộ đi công tác chưa, hở chị?

Chị Diệu đã bao lần thấy hắn lên nhà chị để làm việc với nhà xuất bản, để nhận sách bản quyền mới in; nhận

tạm ứng tiền nhuận bút, đem phác thảo bìa sách về ngắm nghía và góp ý với hoạ sỹ. Chưa bao giờ hắn hì hụi

một mình như thế nàỵ Trước đây hắn vừa đặt chân lên Hà Nội là tất cả bọn bạn hắn đều biết ngaỵ Chốc lại có

người gõ cửa nhà chị:

- Chị Diệu ơị Thằng Tuấn nó đâu rồi, hở chị?

- Chị Diệu ơị Thằng Tuấn nó mới lên, hở chị?

Cũng có khi chẳng thấy hắn đâu, vẫn tưởng hắn đang ở P, nhưng nghe bọn bạn hắn hỏi, chị biết hắn đã ở Hà

Nội và y như rằng một lát sau hắn đã có mặt tại nhà chị.

Chị biết đám bạn hắn giờ đây cũng đang gay go, tan tác cả. Những Lê Bàn, Trịnh Bão, Vũ Mạc, Phạm Văn

Định, những Nguyễn Vũ Phương... Nhìn hắn đánh vật với mấy cân thuốc lá, nhìn hắn hí hởn đi lại trong

buồng, chị cười chua chát:

- Rõ vỡ lòng học lấy những nghề nghiệp haỵ

Vào nửa cuối năm 1974 hắn có ba cuộc gặp gỡ quan trọng. Với ba ngườị Một người bạn tù. Và hai người

khác mà cả hai đều có thể quyết định số phận của hắn. Người bạn tù là già Độ Hai người kia là ông Hoàng và

ông Trần. Ba người đại diện cho ba thế giớị

Già Đô là người của thế giới bên kia, thế giới thống khổ hắn vừa trải qua và còn đang bám theo hắn. Bám riết

không rờị Như đuôi sao chổi bám vào nhân sao chổị Hắn thích hình ảnh nàỵ Dù sao hắn cũng trót dại đi viết

văn. Hắn thích tư duy hình tượng.

Và hắn thấy hình tượng ấy được. Con người nhỏ bé mà đau khổ quá lớn. Không chạy đâu thoát. Dù có trốn

vào đêm đen vũ trụ mịt mùng, nỗi khổ đau vẫn bám theo, mênh mông như vũ trụ.

Ông Hoàng đại diện cho thế giới của một số ít người (chắc là như vậy - càng về sau hắn càng tin như vậy)

muốn làm được những điều mình nóị Một người trung thực. Muốn thực thi luật pháp, muốn trả lại cho hắn tất

cả những gì hắn đã bị tước đoạt. Tóm lại ông là người tốt bụng, có trách nhiệm, nhưng lãng mạn và không

tưởng.

Người thứ ba là ông Trần, người có phép màu làm thay đổi thế giới này của hắn. Đúng. Ông Trần có một

chiếc gậy thần. Ông cầm gậy chỉ một cái, thế giới của hắn thay đổi hẳn. Với một số người, ông là tiên ông.

Với hắn, ông là phù thuỷ. Ba cuộc gặp gỡ xếp theo trình tự thời gian: ông Hoàng, già Đô, ông Trần.

Mùa thu năm ấy mưa ngâu rả rích. Ngọc thắp hương cúng ràm từ mấy hôm trước. Ngọc bảo rằm tháng Bảy

phải cúng sớm, để những cô hồn không nhà không cửa, đói khát, lang thang vào nhà mình ăn uống được no

một bữa, rồi lại đi nhà khác kiếm ăn trong dịp xá tội vong nhân.

Hắn thấy Ngọc đã bước vào tuổi già, tuy nàng mới ngoài ba mươị Bạn bè cùng lớp tuổi, Ngọc chỉ chơi với

Linh. Nhưng chính Linh cũng như Ngọc, cũng bước qua tuổi trẻ của mình. Họ không chạy trốn tuổi ba mươi,

tuổi chín nhất của người phụ nữ. Chỉ giản đơn là cả hai đã ở tuổi già trong lúc còn đang trẻ. ở cơ quan, hai

người chỉ có nhau là bạn. Cả hai cùng có những người bạn mới ngoài cơ quan, tuổi bốn mươi, nám mươi, sáu

mươi, cùng họ đi lễ các đền, các hộị Ngọc và Linh thuộc lòng ngày kỵ Đức Thánh Mẫu, ngày mở hội Phủ

Giày, ngày mưa rửa cửa đền Kiếp Bạc. Những gì dính dáng đến thế giới này không hấp dẫn được họ ngoài

chồng con, bố mẹ và các loại tem phiếụ

Họ đã nhìn thấy quá nhiều điều ở vào tuổi ấỵ Họ đã chờ đợi quá lâu rồị Họ đều mong mỏi được hưởng may

mắn trong số phận, tuy mỗi người một hoàn cảnh đối lập nhaụ Chồng Linh đi chiến đấu trong tự hào vinh dự,

http://tieulun.hopto.org - Trang 69

chồng Ngọc đi tù. Giờ đây người nọ thèm số phận của người kiạ

Ngọc quá hiểu nỗi khổ trăm đường của người có chồng đi tù, túng thiếu nhục nhã, đau đớn ê chề, nàng thèm

được như Linh. Còn Linh nhìn Ngọc có chồng ở bên mà nghĩ đến chổng mình trong B, cái sống là rất ít. Linh

bảo Ngọc: " Chẳng làm gì mà suy nghĩ, mà xấu hổ. Chồng mày không ăn trộm, ăn cắp, không tham ô, hủ

hoá..." Thực sự Linh cho là Ngọc cũng như Linh, cả hai đều phải chịu mất mát, hy sinh cho cuộc kháng chiến

này, cả hai đều phải chịu mất mát hy sinh cho chiến thắng.

Điều Linh nghĩ cũng là điều hắn nghĩ. Với hắn đó là sự thật. Chồng Linh vào rừng, xông pha bom đạn, đói

khát, vất vả cho chiến thắng. Còn hắn, hắn hy sinh cái quý nhất: Tự dọ Là cũng để cho chiến thắng. Hắn chịu

đựng khổ nhục, đau đớn là để cho chiến thắng. Chiến thắng cần phải được đảm bảo bàng sự an toàn tuyệt đối

ở hậu phương, hậu phương pha-lê hoá... ít nhất việc bắt hắn cũng có tác dụng răn đe những người khác, nếu

hắn không có tộị Đóng góp vào việc răn đe, hướng mọi người toàn tâm toàn ý vào một mục tiêu duy nhất là

sự đóng góp tích cực. Có nhiều cách đóng góp. Cách đóng góp của hắn đáng kể lắm chứ. Nó cũng được làm

bằng đời ngườị Nó cũng được làm bằng nước mắt. Thực lòng hắn không tin chuyện hương khóị Hắn nghĩ:

Chuyện con người là của con ngườị Đó là cuộc đấu tranh muôn đời giữa cái thiện và cái ác, nỗi thống khổ

muôn đời của những kiếp người bị giày xéo, bị đày đọa, bị làm những hòn chèn cho cái ghế ngồi của các ông

quan và các vị vua chúạ Tuy vậy nhiều lúc thấy Ngọc thành kính đứng trước bàn thờ, hắn mong những điều

nguyện cần của nàng biến thành sự thật. Hắn không tin, nhưng hắn vẫn cứ mong muốn có các thánh để các

thánh ban cho một phép mầu, để thánh thần thực hiện luật công bằng, vay trả, trả vay, đã được thể hiện trong

truyện cổ tích và trong các chủ trương của Đảng, có công thì thưởng, có tội thì phạt. ờ hiền gặp lành. Kẻ ác bị

trừng trị.

Bàn thờ nhà hắn vẫn đặt trên nóc chiếc tủ Bình đóng, sơn xanh, nom như cái quan tài dựng đứng. Dịp rằm

tháng Bảy năm ấy, trời đang mưa ngâu, ẩm ám, bỗng nhiên bát hương nhà hắn bốc cháỵ Buổi tối Ngọc kê

ghế đứng lên, đặt hương hoa, bày đồ lễ, thay nước thắp hương, thì thầm khấn váị Rồi Ngọc bước xuống sàn,

đến ngồi ở giường đan len. Đan thuê phải tranh thủ từng phút. Đan ngay cho công ty Ngọc. Một lúc sau bát

hương nhà hắn tự nhiên bốc cháỵ Ngọn lửa sáng bập bùng căn nhà hẹp.

Ngọc buông que đan bật dậy ra đứng trước bàn thờ, kính cẩn chắp hai tay vái xuýt xoa "Lạy ngài, con chắp

tay con lạy các ngài hiển linh, phù hộ độ trì cho chồng con là Nguyễn Văn Tuấn, quê quán... trú tại số nhà...

được tai qua nạn khỏi, có công ăn việc làm, phù hộ cho con là Lê Thị Ngọc 35 tuổị.." Vẻ mặt nàng còn hơn

cả sự ngạc nhiên và thành kính. Đó là vẻ mặt con chiên thấy Chúa hiển hiện. Và nàng chờ đợị Nàng không

dám nói trước, mà im lặng chờ đợi điều gì đó đang đến. Không phải điều bình thường. Một điều tốt lành to

lớn. Hệ trọng. Có thể thay đổi cuộc sống của vợ chồng nàng. Cho mãi khi ông Hoàng đã tới nhà, đã ra đi,

Ngọc mới nói: Thế là diềm báo trước của việc hoá bát nhang đã được ứng nghiệm.

Ông Hoàng đến vào buổi tốị Mất điện, nhìn bóng người cao cao của ông đi ngoài hành lang, hắn ngớ ra,

không tin vào mắt mình và bật lên:

- Anh Hoàng...

Ông Hoàng không đi một mình. Có một thư ký cùng đị Người thư ký trạc tuổi hắn, khuôn mặt thông minh,

cặp mắt sắc sảo, cái cằm vểnh kiểu cằm Maiacôpski khiến hắn lại nhớ tới Nguyễn Vũ Phương đang gò lưng

gánh vệ sinh ở trại P. L (Phương cũng có cái cằm Maia). Đó là phó tiến sỹ Huỳnh, sau này là thứ trưởng

kiêm Tổng giám đốc của hắn. Nhà chỉ có hai cái ghế. Hắn mời khách ngồi ghế còn hắn ngồi trên cái hòm

giấy nện, nơi vẫn để những túi ni-lông đựng số thuốc lá sợi đã aromatisé của hắn.

Ngọc và lũ trẻ ngồi cả ở giường. Hắn cảm động đến mức luống cuống và mãi mới pha được nước mời khách.

Ông Hoàng cầm chén trà, người thư ký nói với hắn, nhưng chính để nhắc ông Hoàng:

- Anh Hoàng tối không uống trà.

Ông ngoan ngoãn đặt chén xuống. Ông nhìn quanh căn buồng nghèo nàn. Nhìn mấy mẹ con Ngọc ngồi túm

tụm ở giường, khuôn mặt rạng rỡ vì sung sướng và xúc động. Thiên thần hiện ra ở nhà Lọ Lem cũng chỉ có

thể tạo cho Lọ Lem khuôn mặt như Ngọc mà thôị

Ông Hoàng sẽ làm thay đổi đời hắn, thay đổi đời nàng và trong lúc chờ đợi, bằng vào việc đến thăm nhà, ông

đã đem lại cho vợ chồng nàng niềm hy vọng lớn lao, sự nâng đỡ tinh thần và một cái vốn chính trị to lớn biết

chừng nàọ Nhà nàng từ ngày ấy còn có mấy ai đến. Thế mà đây không phải một người khách bình thường mà

là một ông bộ trưởng, một ông bí thư thành uỷ...

http://tieulun.hopto.org - Trang 70

Ông hỏi thăm việc học hành của lũ trẻ. Ông chỉ vào từng đứạ Thằng Hiệp lí nhí "Cháu học Chín ạ!" Ngọc sẽ

còn mắng nó nhiều vì câu trả lời ấy: "Thưa bác, cháu học lớp Chín ạ. Chứ ai lại nói cháu học Chín ạ". Ông

chỉ vào con Thương, rồi thằng Dương: "Thằng này đẻ khi bố đi xa đây phải không?" Lại thêm một ví dụ về

những nỗi khổ đau của nhân dân bày ra trước mắt ông. Những quyền cơ bản của dân đang bị vi phạm. Nhiều

khi rất nghiêm trọng. Mà chính vì những quyền ấy của nhân dân, Đảng đã ra đời, đã chiến đấụ Chẳng cứ gì

dân chúng, ngay trong số cán bộ, đảng viên, những đảng viên có cỡ cũng có người chịu bao đắng cay, nhiều

khi là những tai hoạ hiểm nghèọ Họ đến ông, xin ông với cương vị của mình hãy tìm mọi cách giúp họ. Ông

đã làm hết khả năng mình vì chân lý, vì trách nhiệm trước con người, vì lý tưởng của Đảng, dù nhiều khi

phải chống lại cả một thế lực, một tập thể nhân danh tổ chức, nhân danh Đảng, dù ông biết sẽ rất phức tạp,

khó khăn và nguy hiểm nữạ.

Nhưng ông không chọn con đường khác, cách xử sự khác. Ông không trốn tránh. Ông nhận diện được kẻ thù

nguy hiểm nhất của một Đảng cầm quyền. Đó là sự xa rời quần chúng, xa rời thực tế, mất đi sự nhạy cảm với

phong trào, với ước nguyện của nhân dân. Và mất đi điều quan trọng nhất của người dẫn dắt: Khả năng dự

báọ Ông vẫn giữ được mối liên hệ ấy một cách dễ dàng, tự nhiên, không phải cố gắng chút nàọ Ông đến với

mọi người, mọi người đến với ông, cởi mở, chân thành, tin cậy và yêu quý. Trái tim ông vẫn còn nhạy cảm.

Khối óc ông vẫn còn nhạy cảm. Hình như ông làm cán bộ lãnh đạo là một sai lầm. Trong ông có máu của

một nghệ sĩ. Lẽ ra ông phải là một nhà thơ hay một nhà văn mới đúng. Ông nhìn lên nóc tủ. Nơi ấy là bàn

thờ. Một ngọn đèn con. Một nải chuốị.. Khói hương. Ông biết cách đây không lâu Ngọc còn là một nữ sinh

kháng chiến, theo chồng từ Hà Nội về đây với hy vọng, tin tưởng sẽ được góp sức mình xây dựng cuộc sống

mới, cuộc sống tốt đẹp chung cho mọi người và cho riêng họ. Mất lòng tin ở thế giới này thì phải đặt lòng tin

vào thế giới khác. Sống cần được trao gửi niềm tin của mình vào đâu đó vì thuộc tính của con người là cần

được dẫn dắt. Cuộc sống bị những người trần thế xô đẩy vào bước đường cùng thì chỉ còn trông cậy vào

những thế lực huyền bí thay đổi lạị Ông nói vui với Ngọc:

- Một con bệnh mà mời những hai ông lang chữa chạy thì không được đâụ Ông lang này tự ái đấỵ

Ông cườị Thoải mái, tự tin. Ông rút trong túi áo khoác ra năm mươi đồng (một xấp giấy bạc một đồng còn

mới). Ông lại cười:

- Tôi sẽ lo in sách cho anh. Và trong khi chờ đợi, tôi cũng ứng trước tiền nhuận bút đâỵ

Hắn còn đang ngớ ra, thì ông hỏi hắn:

- Này Nhà xuất bản vẫn ứng trước tiền nhuận bút. Có phải không nhỉ?

Cả nhà đều cườị Hắn đỡ lấy xấp tiền. Thật ngoài sức tưởng tượng của hắn. Năm mươi đồng bạc dạo ấy rất

lớn, nhưng còn lớn hơn nhiều là tấm lòng ông. Hắn biết không nên nói lời cám ơn vì điều ấy sẽ làm bình

thường món quà nàỵ Không, món quà của ông là vô giá. Tuy nhiên hắn vẫn nói: "Xin anh. Cám ơn anh". Mãi

sau này khi về xí nghiệp đánh cá, đi làm ở đó hắn mới biết đây là khoản tiền ông vay của công đoàn xí

nghiệp. Ông nói với đồng chí thư ký công đoàn và ông giám đốc cũng đang có mặt trong phòng làm việc của

công đoàn:

- Các anh có lên nhà, đừng nói gì với nhà tôi và các cháu số tiền này nhé. Tôi sẽ trả saụ

Ông nghĩ số tiền này chỉ để cấp cứu hắn thôị Nó có giá trị động viên nhiều hơn. Cái chính là phải khôi phục

lại công lý. Việc đó khó khăn, nhưng dù sao cũng trong tầm giải quyết của ông. Nhưng một lần nữa ông

nhầm.

Sau này hắn nghĩ, ông Hoàng cũng có nhiều điểm giống bọn hắn. Sự ngây thơ, nhẹ dạ đáng yêụ Ông không

nên làm chính trị. Chính trị đôi lúc hiện ra trước mảt hắn như những mưu mô, thủ đoạn, kiểu nói nước đôi,

giấu đi những ý nghĩ thực của mình. Chính trị còn là lý trí. Rất nhiều lý trí. Để có thể lạnh lùng cầm bút tính

toán số xương máu phải bỏ ra cho một trận đánh, dự trù tổn thất cho một chiến dịch. Cần thiết thì chấp nhận

một sự hy sinh không tính toán. như nhữllg chi phí phải trả cho chiến thắng.

Hình như ông Hoàng không có những phẩm chất ấy ông lại càng không nên làm chính trị, khi ông có thể

nghe được nhịp đập trái tim người khác, cảm thấy tiếng than thở trong mỗi nụ cười, hiểu rõ một câu hỏi nghi

ngờ, câm lặng trong một cánh tay giơ lên tán thành nghị quyết. Và điều cuối cùng khiến ông là người lận đận

vì ông vốn trung thực, ông gọi sự vật bằng tên của nó.

Hắn đưa đơn gửi ông một buổi trưa, nhờ Cao, một người cháu ông, cùng làm báo T. với hắn mang đến nơi

ông làm việc. Khi đó ông đứng đầu một ngành của chính phủ. Hắn đưa đơn cho ông với danh nghĩa ông

http://tieulun.hopto.org - Trang 71

nguyên là bí thư thành uỷ.

Hắn đưa đơn và có bao nhiêu hy vọng trong lòng hắn vận ra cho hết. Bởi vì việc này không liên can gì đến

ông Hoàng. Ông thôi không làm bí thư đến hơn chực năm rồị Không biết ông có còn nhớ hắn không? Chẳng

bao giờ ông lại vì hắn mà đi gây chiến với ông K, ông Trần, xông vào những việc trong vương quốc của các

ông nàỵ Bởi vì hắn đã viết không biết bao nhiêu đơn. Trước tiên là đón đường, chờ ở cổng để đưa đơn cho

các ông thường vụ, phó bí thư, bí thư, chủ tịch... thành phố. Cũng là để bảo đảm nguyên tác trước khi kêu lên

trên thôi, chứ trong thành uỷ chẳng có một người nào ngu ngốc đi bới chuyện của ông Trần, một ông thường

vụ phụ trách nội chính bao gồm cả ba ngành công an, toà án, viện kiểm sát. Các ông thành uỷ nhẵn mặt hắn

khi hắn còn làm báo, nay tránh mặt hắn. Không ăn thua nhưng cứ phải làm.

Âu cũng là để các ông ấy tự đánh giá mình trước lương tâm. Thế thôị Mong rằng lương tâm các ông ấy chưa

bị móm. Nó vẫn còn răng, nó vẫn còn cắn rứt. Rồi đơn lên Trung ương, lên các cơ quan quyền lực cao nhất,

lên Ban Thanh trạ.. Cầm tay trực tiếp. Chầu chực mà chẳng gặp được người cần gặp. Và những đơn gửi qua

bưu điện... Có lẽ đơn hắn không đến tay các vị ấỵ Cũng như Ngọc, hắn lại kêu vào thăm thẳm. Chắc chắn

đơn của hắn đọng ở văn phòng cùng với rất nhiều đơn khác. Vì vậy lần gửi đơn sau hắn kèm theo một đơn

riêng tới các ông bí thư, thư ký, lời lẽ thống thiết. Đại loại: Xin ông thương đến, xin ông quan tâm, xin ông

hiểu cho rằng sau những dòng chữ này là một cuộc đời, là sáu con người một lòng theo Đảng, là oan khuất, là

sự tái sinh vân vân và vân vân. Hắn muốn lay động lòng trắc ẩn của những vị ấy, nhưng hình như họ đã quá

quen với những lời van xin dù tha thiết đến đâụ

Nói cho đúng hắn cũng được người có trách nhiệm tiếp một lần ở Bộ Công an. Khi đưa đơn lên ông Bộ

trưởng và ban thanh tra bộ, hắn chẳng mảy may tin tưởng. "Bố nào chẳng bênh con", "Người trên nào không

bênh thuộc hạ". Ai cũng muốn nói với hắn những câu ấy, rằng kêu thì cứ kêu, chẳng ăn thua gì đâụ

Kể cả Ngọc và Bình, những người thương hắn nhất, hiểu hắn nhất, mong muốn điều tốt đẹp đến với hắn nhất.

Họ khách quan hơn hắn. Họ biết rằng sẽ không có ai đứng ra giải quyết. Người ta nhận, người ta hứa hẹn và

người ta xếp xó. Ai quan tâm đến đơn kêu, đơn khiếu, trong tình hình này hẳn nhiều như nấm sau mưạ Họ

biết trước rằng tất cả chỉ là việc mình đánh lừa mình. Tốn kém mà chẳng ích gì. Hắn cũng biết vậỵ Nhưng

vẫn đánh lừa "sự tỉnh táo để không bị lừa" của mình. Mọi người hãy thử đứng vào địa vị hắn. Không có tội,

bị bắt tù, khẽ thôi cũng năm năm. Tịch thu hàng nghìn trang bản thảo của mười năm lao động miệt màị Vợ

đang học đại học, bị gọi về. Còn con nữa, chắc chắn vào đại học sẽ khó khăn... Những điều đó xảy ra trong

chế độ ta, chứ đâu ở chế độ cũ. Điều không chịu được chính là chỗ ấỵ Nó xảy ra trong chế độ ta, chứ không

phải chế độ cũ.

Nhức nhối lắm. Uất lắm. Hận lắm. Đau lắm. Người ta chỉ sống có một lần, sự tồn tại của trái đất đã là một

xác suất vô cùng hiếm hoi trong hàng tỷ thiên hà. Được sinh ra trên trái đất lại là một xác suất hiếm hoi của

một xác suất hiếm hoị May mắn. Vô cùng may mắn. Kết quả của bao nhiêu ngẫu nhiên, thần bí. Đó là ân

thưởng lớn nhất của số phận của trời đất. Con người là kết quả của toàn vũ trụ và có trách nhiệm sống trong

vũ trụ.

Sống là gì. Có lẽ hắn không nói được rạch ròị Nhưng chắc chắn sống không phải là Xìn Cắm cúi cúi trên

những luống rau, cái lưng đồng hun đẫm mồ hôi loá lên dưới nắng, giờ đã tan biến trong thinh không, có còn

chăng là cô hồn đang múa võ trên trời, Dự hỏi cũng chẳng nghe thấy, lẳng lặng vào rừng. Sống không phải là

anh Mán, chăn choàng phấp phới, đôi guốc mộc to quá khổ kẹp ở nách, hẳn bây giờ đã quên tiếng mõ trâu và

vẫn ngơ ngác lang thang tìm kiếm một điều gì chính anh cũng không biết, không hiểu nhưng anh vẫn đi tìm

trên những vạt rừng chưa tàn lửa đốt nương.

Sống cũng không thể là già Đô luôn mang một gánh nặng trên vai, lẫn lộn trong bị bọc hành trang tàu

Commerce Maritime, Khải Hoàn Môn, tiếng vang động ì ầm của Địa Trung Hải, tiếng gọi quê hương, cái ca

dùng làm ấm pha trà, nhà máy giấy, con rồng đất túi lạc tiên chín thơm lừng và lúc nào cũng cô đơn như

người xà lim, người dưới mộ.

Sống cũng không phải là Nguyễn Văn Phố tù 18 năm không án. Càng không phải là vợ Phố chờ chồng từ

năm 33 tuổi đến năm 5l tuổi vẫn còn chờ đợi và không chịu tuyệt vọng...

Sống đâu phải như hắn. Đêm đêm gặm nhấm nỗi đau, ngày lo bữa ăn sinh vật và sợ hãi nghĩ đến tương laị

Sống vừa là nghĩa vụ, vừa là quyền được sống trên trái đất nàỵ Hắn không thể chấp nhận sự tiêu diệt đời hắn.

Giống như Đỗ, người cùng giam một dãy xà lim với hắn, được ăn một bữa cơm có cả rượu, thịt gà, cá chép,

http://tieulun.hopto.org - Trang 72

rồi bị bịt mắt, trói và bắn chết, nhưng cho đến phút cuối cùng vẫn không chịu chấp nhận cái chết. Hắn biết

hắn đang vác gậy chống trờị Luật pháp bây giờ trông mong vào sự quan tâm tốt bụng của một số ngườị Luật

pháp bây giờ trông mong vào sự tình cờ, may mắn. Thì hắn đi kiếm sự quan tâm, lòng tốt bụng. Hắn đi kiếm

sự tình cờ may mắn. Kiếm trong tuyệt vọng. Để có thể nhen lên được một chút hy vọng. Mà sống cho đến

khi chỗ hy vọng cỏn con ấy đã cạn thì lại cầm đơn đị Để lại nhen lên chút hy vọng mà gặm nhấm mút mát, ăn

dè qua ngày đoạn tháng... Biết làm sao, con người ta cần hy vọng để sống.

Cái lần ấy hắn trở lại Bộ để xem đơn từ của hắn kêu đã được giải quyết đến đâụ Lang thang ngoài phố thôị

Chẳng đến nhà ai nữạ Đi bộ thì mệt. Mất thời gian. Đi xích-lô thì không có tiền. Hắn lễ phép trình chứng

minh thư và trình bày với người thường trực. Người ấy quay điện thoạị Có tiếng trả lời trong máỵ Người ấy

gác máy, nói với hắn: "Bên Thanh tra hiện nay không có ai ở nhà". Hắn im lặng ngồi chờ. Có nhiều người

đến. Hai phụ nữ từ khu Bốn ra thăm chồng công tác ở Cục kỹ thuật cười nói rní rít và rủ nhau đị Ba ông ăn

mặc lịch sự, lấy chứng nhận để làm hộ chiếu đi nước ngoàị Họ nói chuyện cởi mở, tự tin, thân ái và bình

đẳng. Vẻ thân ái bình đẳng của những người đồng chí cùng nhau giải quyết việc chung. Họ đến và họ đi, cố

nén niềm vui sướng trong lòng mà khuôn mặt cứ người lên.

Còn hắn. Hắn ngồi im lặng như cái ghế. Không ai chú ý đến hắn. Chờ người thường trực ngẩng nhìn, hắn

đứng lên, xin đồng chí (được gọi công an là đồng chí rồị Không phải báo cáo ông nữa) gọi lại giúp xem. "Tôi

là Nguyễn Văn Tuấn, đã có đơn từ đầu năm..." Chắc là vẻ mặt hắn khổ não lắm. Nên lại quay điện thoạị Lại

nói: "Nhưng người ta ở mãi P lên. Tuấn. Nguyễn Văn Tuấn". Lại những tiếng nói trong ống nghe như từ nơi

tung thâm, huyền bí nàọ Chắc chắn nơi ấy quyết định số phận của hắn. Người thường trực nghe và bảo hắn:

- Bác chờ một tý.

Hắn hồi hộp quá. Hắn đă làm bao đơn. Đây là lần đầu tiên đơn của hắn được người ta cứu xét. Một người cao

gầy, quần bộ đội Tô Châu cũ vá, áo sơ-mi trắng cũng vá và nhàu, khoảng năm mươi tuổi bước vào phòng.

Chỉ trông cũng biết con người khổ hạnh liêm khiết. Người thường trực hất hàm vào hắn ra hiệụ Người ấy

hỏi:

Anh là Nguyễn Văn Tuấn ở P?

- Vâng.

- Anh theo tôị

Hắn đi theo người ấy vào phía trong. Tạt vào một phòng bất kỳ, bàn ghế chỏng chợ Bụị Không có cả ấm

chén. Rõ ràng là người ta tiếp hắn tạm bợ, được chăng hay chớ.

- Anh có mang giấy tờ cá nhân gì không?

Hắn đưa cái chứng minh. Người ấy nghiêm khắc nhìn hắn:

- Anh không có giấy tờ gì khác à? - Và không che giấu sự nghi ngờ, vì nghi ngờ là một biện pháp nghiệp vụ:

- Lấy gì chứng tỏ anh vừa bị bắt rạ

Hắn sợ. Sợ ông ta nổi giận, hắn đã làm phiền đến ông. Hắn nói để ông hiểu hắn chỉ có mỗi tờ lệnh tha, đã

nộp cho công an thành phố để làm hộ khẩụ Người ta đã thu tờ lệnh tha ấỵ Hắn không dám man trá, bịa đặt ra

chuyện hắn bị tù năm nám để quấy rầy các nhà chức trách. Ngay đến tờ giấy mời hắn ra đồn gặp ông Lan do

bà Nguyễn Thị Yên ký cũng phải nộp lại cho công an nữa là.

Người ấy cố giữ bình tĩnh, nhưng vẫn lộ vẻ bất bình trong giọng nói để hắn tự biết rằng hắn là kẻ có tội, sự

trừng phạt là đích đáng, hai năm rõ mười nhưng hắn vẫn ngoan cố, không thành khẩn, không biết điều, kiện

cáo, khiếu nại, làm phiền đến cơ quan Nhà nước.

- Chúng tôi đã đọc đơn kêu oan của anh. Trong đơn anh nói anh công tác tốt, không vi phạm pháp luật.

Người ấy cười nhạt và không kìm giữ được nữa:

- Anh nói vô lý. Thế thì ai dám bắt anh. Anh lại không phải tề ngụỵ Đang là phóng viên báo Đảng. Tự nhiên

sao người ta bắt anh? Điên à?

Hắn sợ. Ông ấy đã nổi giận. Người trực tiếp thanh tra vụ án của mình nổi giận thì không còn chút hy vọng

nàọ Hắn thấy như đang ngồi ở phòng hỏi cung, nghe ông Lan quát tháo, rồi lại giở mặt mềm mỏng. Thất

vọng, chết lặng đi, không nói được một lời hắn ý thức được đầy đủ thân phận sâu kiến của hắn.

Và hắn nóị Lễ phép, rản rỏi, kiên quyết. Hắn nhìn thẳng vào người đối thoại:

- Thưa ông Cho đến bây giờ chưa ai buộc tội tôị Chưa ai nói cho tôi biết tôi mắc tội gì. Nếu tôi có tội, tôi xin

tình nguyện đi tù một lần nữạ

http://tieulun.hopto.org - Trang 73

Người ấy cười nhạt:

- Vậy theo anh vì sao công an bắt anh? Người ta thù ghét anh à?

Thù ghét thì không. Còn tại sao người ta bắt hắn thì chỉ có những người ấy mới trả lời được. Hắn chỉ có thể

phỏng đoán. Hắn phỏng đoán trên cơ sở những gì đã xảy ra và những gì các ông ấy đã hỏi hắn trong các cuộc

hỏi cung.

Thời gian đó ở Hà Nội đã phát hiện một tổ chức chống Đảng. Toàn những cán bộ đảng viên. Có cả cán bộ

cao cấp. P cũng phải có ở mức độ nhẹ để hưởng ứng Hà Nộị Chúng tôi đã kịp thời phát hiện và ngăn chặn.

Chúng tôi đã bóp chết từ trong trứng. Người ta chọn hắn vì hắn chẳng mở miệng chửi phim "Khi đàn sếu bay

qua" và vẫn coi "Bài ca người lính" là một kiệt tác. Hắn chẳng thể nào khen được cách mạng văn hoá Trung

Quốc. Tóm lại hắn không nói dối được. Hắn ngượng với chính hắn. Hắn lại có những yếu tố để dễ bất mãn.

Hắn mâu thuẫn với bí thư chi bộ. Hắn không muốn vào Đảng, hắn trọn đời là một nhân sĩ yêu nước và tiến

bộ. Hắn không giống mọi ngườị Hắn lại còn nói sẽ bẻ bút không viết nữạ Bất mãn quá rồi còn gì. Hắn chơi

bời với một số người ở Hà Nội, người bị bắt, người đang bị theo dõị Hắn bấp bênh về lập trường. Hắn tự

kiêu, tự đạị Hắn mất cảnh giác và dễ bị lôi cuốn. Sau này hắn còn được biết ông bí thư thành uỷ K rất ghét

hắn. Vì ông nghe tin là hắn khinh ông, coi thường ông. (Không biết có kẻ nào đặt điều bảo rằng hắn nói ông

K mồm thốị Điều ấy đến tai ông K. Thật là một sự bịa chuyện bẩn thỉu, giết người). Thực ra hắn chẳng có

khái niệm gì về ông, ngoài sự coi ông như mọi người lãnh đạo khác của địa phương mà hắn chẳng mảy may

quan tâm...

Hắn thấy phải trả lời ông thanh tra một cách thành thật nhất:

- Thưa ông, tôi không biết vì saọ

Chừng như hiểu rằng không nên đi quá xa trong việc làm hắn hoảng sợ (phải giữ đúng vẻ cần thiết của một

cơ quan tiếp dân - hắn cũng là dân chứ), ông cán bộ thanh tra quần áo tồi tàn, cẩu thả và chắc là rất nghèo và

rất liêm khiết kia dịu giọng, vỗ về hắn, động viên hắn về nhà, yên tâm chờ đợi". Chúng tôi sẽ làm việc lại với

những nơi hữu quan. Hãy tin tưởng ở pháp chế xã hội chủ nghĩạ Không để lọt một kẻ gian, không bắt nhầm

một người ngay".

Ông thanh tra làm một điệu bộ như sắp đứng lên. Hắn biết cuộc tiếp hắn đã kết thúc. Mặc dù ông đã gập sổ,

cài bút vào túi ngực, hắn vẫn ngồi, lấy hết can đảm, lí nhí:

- Xin lỗi ông, ông cho tôi được biết tên ông ạ.

Hắn đã dùng quá nhiều tiếng ông trong một câu nóị Lối đặt câu ấy đã thành tật trong những ngày bị tù khi

nói với công an và bây giờ vẫn được dùng để nói với các nhà đương cục. Hắn cần biết tên ông để những lần

kêu cứu vô tận trong tương lai hắn có thể nói với người ta rằng hắn đã gặp những ai, ở đâụ Cho nên dù ông

có cho là xấc láo hắn vẫn cứ phải hỏị Hiểu ngay lý do, người ấy nghiêm mặt, văng ra một cái tên như một lời

thách thức:

- Vũ Chí. Anh ghi đị Vũ Chí.

http://tieulun.hopto.org - Trang 74

Hắn không ngờ đơn của hắn gửi ông Hoàng lại được ông giải quyết nhanh như vậỵ Cao, người cầm đơn hắn

đến chỗ ông Hoàng, hơn một tiếng sau đã lại có mặt ở nhà anh chị Diệụ Cao phấn khởi thuật lại: Nói đến

hắn, ông Hoàng nhớ. ngay và kêu lên Nó bị bắt à. Năm năm cơ à? ông lắc đầu tỏ vẻ không tin.

Ông bảo Cao ngồi uống nước. Ông đọc ngay đơn. Gọi ngay điện thoại về P.

- Ông Hoàng sắp về P đấỵ Thế nào ông Hoàng cũng gặp mấy ông dưới ấỵ

Hắn cứ ngồi ngây rạ Thật hoàn toàn không ngờ được. Cao lại bảo:

- Nàỵ Tối nay ông Hoàng mời cậu đến nhà. Bảy giờ.

Hắn không nói được vì xúc động. Cao nói số nhà, còn nhấn mạnh:

- Đây đi xuống, qua nhà ông.. (Cao nói tên một vị lãnh đạo có tên tuổi). Rồi đến nhà ông Hoàng. Hai nhà sát

nhaụ Nhà trước cửa có bốt gác là nhà ông Hoàng.

Và cười:

- Bốt gác ở nhà ông Hoàng, mà cũng là gác cả nhà bên cạnh. Hắn đến nhà ông buổi tốị Phố vắng, cây rợp.

Rải rác những bốt gác ở hè... Nhìn kỹ số nhà mờ mờ, hắn lễ phép nói với đồng chí bộ đội đứng gác:

- Tôi đến gặp anh Hoàng. Anh Hoàng có hẹn tôi tối naỵ

Hắn ấn chuông. Cổng sắt mở. Chính bà Hoàng ra mở. Hắn đi theo bà qua một cái sân, bà dẫn hắn đi dọc sườn

nhà, tới một cái ga-ra ô-tô thì rẽ. Hắn không đi lối cửa chính. Hắn đi cửa dành cho người nhà người thân

thuộc trong gia đình. Vào trong nhà rồi, hắn lại quành trở ra phòng khách. Ông Hoàng đang ngồi xem ti-vị

ở đây tĩnh lặng. Cảm giác hắn nhớ nhất là hắn đang đi vào một khu phố Hà Nội ngày mới tiếp quản. Vắng.

Rộng rãị Cây cối in bóng trong ánh điện càng thêm huyền ảọ Quá khứ ấy đã qua rồi, nhưng vẫn còn ở đường

phố này, ở những biệt thự êm đềm, rộng rãi, vắng vẻ nàỵ Một cái gì mong manh như kỷ niệm, như truyện cổ

tích của thời đại mớị Điều hắn nhớ nữa là ở một góc nhà những quả tên lửa cháy sáng rực đang lao lên trời,

kèm theo tiếng rít của bom đạn. Cảm giác ấy rất lạ đến nỗi khi ngồi nói với ông Hoàng về chuyện hệ trọng

nhất của đời hắn, hắn phải cố gắng lắm mới không liếc mắt về phía ấy, nơi đặt chiếc ti-vi Neptun. Lần đầu

tiên hắn thấy sản phẩm ấy của trí tuệ con ngườị Màn hình sáng xanh của nó có thể hiện ra tất cả. Ông Hoàng

đứng lên đón hắn. Ông nhìn hắn: "Ngồi đây". Ông đã qua các nhà tù. Ông hiểu, hay ít nhất ông cũng cảm

thông được với hắn. Ông bảo hắn:

"Tôi không biết, tôi không biết gì cả". Hắn lễ phép trình bày với ông về vụ án của hắn, nếu có thể nói được

như vậỵ Bởi vì hắn có án từ gì đâụ Ông Hoàng gạt đi: "Thôị Tôi biết rồi, tôi đọc đơn của anh rồị Tôi sẽ điện

về thành uỷ P. Sắp tới tôi về P, tôi sẽ làm việc với các anh ấy".

Ông nhìn hắn, muốn tìm trên người hắn những dấu vết tù đàỵ Ông thấy ngay điều ấỵ Đây là một phóng viên

trẻ, tài năng, xông xáo, là cây bút xuất sắc trong thành phố của ông. Là người ông đã chăm chú theo dõi, đọc

của anh ta từ những bài trên báo tới các sáng tác in ở trung ương, ở địa phương. Anh ta là gương mặt tiêu

biểu về văn học, báo chí của địa phương. Ông đã bảo với Cao - cháu ông khi Cao ở Hà Nội về P công tác:

"Thằng Tuấn sẽ viết được tiểu thuyết lớn về công nhân đấy". Ông tin như vậỵ Đó là lời dự báo của ông về

hắn.

Ông nhìn hắn và se lòng. Dấu vết của tù tội, của sự tiêu diệt hiện lên quá rõ. Không còn là một thanh niên

tràn đầy sức sống, nghị lực, quyết tâm, khiêm tốn, tự tin, cởi mở. Không phải là cặp mắt yêu đời hăm hở.

Không còn dáng điệu của một phóng viên trong các cuộc họp do thành uỷ triệu tập, rút bút, lật sổ ghi chép,

nắm bắt và suy nghĩ... Hắn ngồi trước mặt ông xo xúi, khép nép, sợ sệt, ấp úng... Hắn lễ phép một cách hơi

quá mức, gần như khúm núm với chính ông. Dù ông biết rằng hắn quý ông, tin ông, bấu víu vào ông và ông

dành cho hắn sự tiếp đón thân tình nhất mà, ông nghĩ, hắn chưa bao giờ được hưởng từ lúc đi tù về. Một lần

nữa ông nhìn vào đôi mắt hắn. Xưa thông minh, trong trẻo, mà nay sao buồn thảm, u tốị Ông cố động viên

cho hắn vui lên, nhưng nụ cười của hắn mới gượng gạo thảm thiết làm saọ Ông bảo hắn: "Khổ lắm phải

không?" Hắn cắn môi lễ phép: "Thưa anh, khổ lắm!". Ông khuyến khích hắn: "Kể đị Kể chuyện tù cho tôi

nghe đi!". Hắn ngớ rạ Biết kể gì cho ông bây giờ. Bao nhiêu chuyện. Xà lim 76. Xà lim 75. Toán tăng giạ

Trại QN. Tịch thu bản thảọ Chúng tôi có đủ kiên nhẫn. Lê Bá Di cho hắn bãi phân trâụ Xìn Càm cho hắn nắp

cạ Già Đô nằm cạnh hắn. Anh Mán nằm trên xe công nông. Vợ hắn bị đuổi học...

Hắn quên không nhớ được đã kể những gì cho ông. Đụng đến chuyện tù đày là nó ập đến như một thác nước

làm lẫn lộn hết cả. Hắn chỉ nhớ khi ở nhà ông về nhà anh chị Diệu thì đã muồn muộn. Anh chị Diệu là những

người quý mến, kính trọng ông Hoàng. Anh Diệu kể lại một cuộc họp phóng viên các báọ Ông Hoàng nói

http://tieulun.hopto.org - Trang 75

chuyện về kinh tế và những biện pháp giải quyết. Giữa lúc các ngành đang đẩy mạnh chiến dịch làm sạch vỉa

hè, dẹp hết tư thương. Ông nói quan điểm của ông: Buôn thúng bán mẹt còn tồn tại vì đó là yêu cầu của cuộc

sống. Chỉ dẹp được khi mậu dịch làm được nhiệm vụ ấy, làm tốt hơn những người buôn bán nhỏ... Anh chị

Diệu đều mừng cho hắn. Ông Hoàng can thiệp nhất định hắn sẽ được giải quyết. Với P, ông là người có uy

tín lớn. Những người phụ trách thành phố hiện nay đều là cán bộ của ông...

Hắn thuật lại cho Ngọc và lũ trẻ nghe về kết quả tốt đẹp của chuyến đi Hà Nội, hắn ôn lại những kỷ niệm

giữa hắn và ông khi hắn còn làm báo và phập phồng hy vọng.

Hy vọng tăng thêm khi sau đó mấy ngày, Phan Lâm, nguyên tổng biên tập báo, đương kim giám đốc Sở Văn

hoá, thành uỷ viên cho người mời hắn đến cơ quan. Cái cơ quan văn hoá này trước đây hắn chẳng để ý gì

đến, nay khinh khỉnh nhìn hắn. Hắn bước vào phòng giám đốc. Phan Lâm bắt tay hắn. Phan Lâm đã đến nhà

thăm hắn khi hắn được tha về ít hôm. Đó là một người tốt bụng, hiểu biết những oan khuất của hắn, nhưng

đành ngậm miệng. Giữa lẽ phải và sự cầu an, như tất cả mọi người, ông chọn cái thứ haị Ông cũng đã khốn

đốn trong cải cách ruộng đất, bị đình chỉ công tác. Ông biết thảm hoạ của những ai vướng vào mạng lưới vô

hình...

Phan Lâm tươi cười, sung sướng vì được báo tin này cho hắn:

- Anh Hoàng gọi điện về cho mình. Mình báo cáo với anh ấy rất trung thực về cậụ Và mình bảo đảm với anh

ấy rằng: Chắc chắn cậu không phải là một tên phản động. Anh Hoàng có ý định sẽ giải quyết cho cậụ Giải

quyết toàn bộ đấỵ Như vậy thì phúc cho cậu, phúc cho vợ con cậụ

Phan Lâm nhấn mạnh chữ phúc. Hắn cảm thấy trước mắt là những lời hứa hẹn, hứa hẹn thôị Khi ông Hoàng,

Phan Lâm tin thì hắn lại nghi ngạị Ông Hoàng giờ đây đâu còn là bí thư thành uỷ. Mặc dù Bình bảo: ông

Trần sợ ông Hoàng lắm. Ông Trần chỉ là một trưởng phòng khi ông Hoàng đã là một cán bộ cao cấp của

Đảng. Hắn hoài nghi tất cả. Vì hơn ai hết hắn biết người ta không muốn hắn vô tội như thế nàọ Người ta

quyết tâm tìm tội của hắn như thế nàọ Người ta có đủ kiên nhẫn để bắt hắn phải nhận tội, người ta tàn bạo

với hắn, với vợ hắn như thế nàọ

Ông Hoàng là một chuỗi liên tiếp những bất ngờ với hắn. Ông đã làm cho hắn quá nhiềụ Quá nhiều trong

một thời gian ngắn. Rất ngắn. Ông là người duy nhất hắn từng biết, từng gặp - có trách nhiệm với con người,

thực hiện được điều nhà thơ Roma cổ đại viết và Mác đã nhắc lại: "Tất cả những gì liên quan đến con người

không xa lạ với tôi". Ông là một mẫu người khác hẳn với "những hàng chức sắc"hiện naỵ Không phải chỉ với

hắn, ông Hoàng còn giơ tay nâng dậy nhiều người bị đánh ngã. Một thường vụ thành uỷ đang khốn đốn vì

dám chống lại bí thư và phó bí thư đã được ông nhận về làm tổng cục phó. Thành uỷ đã gửi đơn lên Ban bí

thư khiếu nại, nhưng ông đã bảo vệ thắng lợi quan điểm của mình. Ông nhảy vào trận chiến, phá vỡ thế gọng

kìm của lãnh đạo một bộ và một quận uỷ để cứu một anh hiệu trưởng trường kỹ thuật vô tội sắp bị tiêu diệt...

Lòng thương yêu con người ấy của ông đã hại ông. Ông có nhiều kẻ thù. Đó là thói vô trách nhiệm trước con

ngườị Đó là những vị thủ trưởng tìm mọi cách tiêu diệt cán bộ dưới quyền để bảo vệ cái ghế của mình.

Những kẻ cơ hội tham quyền, cố vị. Những quan cách mạng lộng hành, những người như ông K, ông Trần đã

cho căng khắp thành phố những khẩu hiệu đỏ tươi để mọi người thực hiện, trừ họ:

"Sống làm việc theo hiến pháp và pháp luật "

*

* *

Già Đô xuất hiện ở hành lang cũng bất ngờ như ông Hoàng xuất hiện ở hành lang. Cái hành lang vô thức in

bóng những con người vóc dáng khác nhau (ông Hoàng cao lớn áo khoác ni-lông Đức loạt soạt, già Đô còm

róm áo bông vá víu) ở hai cực đối nghịch nhau, nhưng cả hai cùng từ những điểm xuất phát giống nhau, đã

từng có những tương đồng và giờ đây vẫn có những tương đồng.

Lúc đó là trưa, cả nhà đang quây quần quanh mâm cơm. Bữa cơm trưa bao giờ cũng vộị Để tranh thủ ít phút

nghỉ ngơi trước khi Ngọc đi làm và lũ trẻ di học buổi chiềụ Thằng Dương bưng bát tự ăn, không phải bón

nữạ Nó bỗng ngừng ăn, nhìn ra cửạ Cái cùi dìa cầm tay lơ lửng bên trên đùị Cũng chẳng ai để ý đến nó. Nó

cứ nhìn chằm chằm ra ngoài, hai bàn tay (có cả cái cùi dìa) nâng nâng ngang ngực.

- Dương! ăn đi con!

Ngọc dịu dàng bảo nó. Nàng gỡ cái cùi-dìa trong tay nó, lấy thêm thức ăn vào bát nó, đảo đảo và ấn vào tay

nó. Nó vẫn nhìn ra cửa, mắt long lanh thích thú, bàn tay bé tí chạn chặn ở ngực như đang ước lượng một cái

http://tieulun.hopto.org - Trang 76

gì.

Cả nhà quay ra, nhìn theo nó. Một ông già nhỏ bé, mũ bông, áo bông rộng thùng thình dài tới gối, quần màu

gụ còn mới, khoác trên vai một cái túi vải to, râu tuôn từ cằm xuống ngực.

Già Đô!

Già đứng đấy tự bao giờ, im lặng nhìn vào bữa cơm, không dám gọị Đã có nhiều bạn tù đến chơi nhà hắn

(Giang, Dự, Min, Dần) và sau này còn nhiều người đến nữa như bọn Kỷ Mình, Vũ Lượng... nhưng chẳng ai

như già Đô Không ai đi đâu cũng mang theo cả gia tài trên lưng như già. Già ở đâu thì đó là nhà già. Có

nghĩa già chẳng có nơi nào đặt cái túi vải chứa toàn bộ tài sản của già ngoài hai vai của mình.

Già vẫn như vậỵ Mặt hằn những rãnh sâu chằng chịt. Những rãnh sâu khiến khuôn mặt già có một vẻ tạo

hình riêng, rất hấp dẫn các nhà nhiếp ảnh. Râu già cuồn cuộn chảy che kín cổ tới ngang ngang ngực. Lông

mày chổi sể rợp trên đôi lắt nhỏ, mệt mỏi, đăm chiêu, ngơ ngác, những vẫn còn sót lại vẻ lanh lợi ngày xưạ

Có thể nói khuôn mặt già là tập hợp những râu, tóc, lông mi đã hoa râm che gần kín, ở những chỗ nào không

được che hết, lộ ra những mảnh nhăn chằng chịt, hằn những rãnh lõm sâụ Già vẫn như vậy cả về sắc diện nữạ

Rõ ràng già chẳng vui lên tí nào khi đã được tự dọ Chỉ nhìn qua người khách đứng ở hành lang, Ngọc đã biết

đó là già Độ Hắn đã nói với nàng về già. Và chỉ nhìn qua, nàng cũng biết già đang ở trong tình trạng khốn

cùng, không có lối thoát. Còn tệ hơn cả bọn Min, Dự đến đây hồi năm ngoáị Nàng và vội bát cơm ăn dở,

đứng lên. Nhà cửa quá chật hẹp. Có một người khách là đã phiền rồị Ngày xưa hắn bảo:

- Chúng mình ở sang đấỵ Một phòng ăn, một bếp, một phòng khách, một phòng ngủ cho chúng mình, một

phòng ngủ cho con. Tất cả đặt trong một căn buồng hai mươi mét vuông.

Nàng nhìn chồng dắt tay già vào buồng. Lại một người có số phận khốn nạn, có cuộc đời khốn nạn. Tất cả

nhìn già ái ngạị Kể cả thằng Hiệp, con Thương. Chỉ trừ mỗi bé Dương. Nó cứ dán mắt vào chòm râu cuồn

cuộn của già. Nó giơ tay vuốt vuốt chòm râu tưởng tượng trên ngực nó.

Nàng pha nước mời già. Nàng xuống thang... Nàng muốn để hai người được chuyện trò thoải máị Vả lại có

bao nhiêu việc đang chờ nàng dưới ấy: Xách nước, giặt giũ, mua raụ.. Nàng nghĩ: Phải mời già Đô ăn bữa

chiều với vợ chồng nàng. Nàng cảm thấy phải thế. Vậy là phải mua một cái gì đó. Mấy miếng đậu phụ, áp

chảo qua loa (chẳng có mỡ đâu mà rán đậu). Rồi đem kho cà chuạ Nấu bát canh dưạ ăn rau sống. Và một ít

hành chẻ. Cố mua lấy hai quả trứng vịt. Rán lên, được một dạ Nàng phác nhanh thực đơn và trở về với những

thứ đó trong rổ, rồi đi thẳng vào bếp. Đoạn nàng gọi chồng ra, thì thào dặn dò. Hắn sung sướng gật đầu lia lịạ

Bây giờ chỉ còn bé Dương và hai người bạn tù đã bao đêm nằm cạnh nhaụ Khi tiếng kẻng cấm, tiếng kẻng

thu hồn dóng dả, ngân nga dội vào rừng xanh, mỗi người đều im lặng với nỗi đau của mình, cô đơn nghiền

ngẫm nó, cũng như cô đơn chiến đấn với đêm dài, một mình vật lộn với giấc ngủ, sự tập dượt hàng ngày dể

sau này sẽ một mình vật lộn với cái chết. Chẳng ai giúp được ai trong lúc lâm chung hàng ngày và lúc lâm

chung vĩnh viễn ấỵ

Bé Dương đi lại phía bàn vịn vào đầu gối bố, áp má vào đấy, ngước nhìn lên ông khảch lạ. Giờ thì thoải mái

mà nhin mà ngắm bộ râu của già. Bộ râu ấy che kín cổ, xuống tới ngực và động đậy mỗi khi già nóị Chưa

bao giờ bé được nhìn thấy một cái gì tuyệt đến thế. (Ông nội cũng để râu, nhưng bộ râu của ong nội chỉ bình

thường như những bộ râu khác, bé chẳng quan tâm).

Già Đô trông như người từ trong truyện cổ tích bước rạ Già đưa cặp mắt hiền hậu nhìn bé. Già biết nỗi khát

khao của bé: Được sờ vào bộ râu già. Già cũng biết ngay đây là thằng bé hắn vẫn kể chuyện trong tù, ngày ấy

hắn chưa biết mặt. Thằng bé lên năm làm già xúc động. Thật chẳng có gì sánh được với những sinh vật như

vậỵ Nhìn chúng, lòng ta dịu lạị Nhìn chúng, tâm hồn ta thư thái, nó làm ta có thêm nghị lực, có thêm tình yêu

để sóng. Nhất là với những người cô độc như già. Già bế bé lên, hít mùi thơm của dứa trẻ. Trong giây lát già

tưởng như mình đang ở Mácxây hai mươi năm trước. ôị Mùi của trẻ thợ Già nhận ngay ra nó. Đã mấy chục

năm, già vẫn nhận ngay ra nó. Dù ở Địa Trung Hải hay ven Tháí Bình Dtơng thì cũng giống nhau cả mà thôị

Già nắm bàn tay xinh xinh của bé đứa lên chòm râu cửng, điểm bạc của già. Già cười hồn hậu vì biết rằng đã

làm thằng bé toại nguyện.

Thật ra mới đầu bé sợ. Rồi được già khuyến khích, bé vuốt cả chòm râụ Bé xoè tay như cái lược chải bộ râu

của già. Bé vuốt từng sợị Bé hoảng lên khi có một sợi râu rụng xuống...

- Dương. Để bác uống nước. Ra đây với bố.

Nó ngoan ngoãn sang ngồi lòng bố và chỉ lát sau hai mắt đã díp lại ngoẹo đầu vào ngực bố.

http://tieulun.hopto.org - Trang 77

Già Đô về từ hôm quạ Nghĩa là được tha từ hôm kiạ Cũng chẳng biết rằng mình được thạ Khi xếp hàng đi

làm, người ta bảo ở lạị.. Về tới Hà Nội thì đã tối Ngủ ở ga Hàng Cỏ một đêm.

- Cụ có gặp Dự không? Nó vẫn ngủ ở ga Hàng Cỏ đấy

- Thế à? Nó ngủ ở đấy à? Đông lắm. Chẳng biết ai vào ai cả.

- Thế đêm qua già ngủ ở đâủ

- ở ga đây thôị Nhưng ở đây họ đuổi quá. Trên kia đông. Dưới này mỗi mình tôi, họ đuổị Già thở dàị Rõ ràng

cuộc sống trước mắt của già chưa biết ra saọ. Lành ít. Dữ nhiềụ Già suy nghĩ nhiều hơn trước.

Già cởi áo bông. Chính cái áo bông hắn chọ Già đã kịp vá đè lên chỗ ghi số tù ở sau lưng và ở ngực bằng hai

mảnh vải xám, xé từ một quần tù. Già toát mồ hôị Cái áo bông dày quá. Mặc thì nóng, không mặc thì lạnh.

Già giở túi vải phồng căng như cái bao tải, rút ra một gói vải con con đựng khoảng hai lạng chè búp.

- Trại cho được bốn mươi hai đồng. Mua lạng chè.

Cụ cầm lấy uống.

Đó là món quà của người dù thế nào cũng nhớ tới bạn bè.

- Chẳng có gì, - già Đô vừa buộc lại vừa ấn ấn cái túi Có cái chăn bông cụ chọ Cái cặp lồng cũng cụ cho Dự.

Nó được về nó lại cho tôị Với cái ca con của tôi Bộ quần áọ..

Hắn bảo già lấy ra cái cặp lồng, cái cạ Hắn đặt những thứ đó lên bàn. Lại nhìn thấy rừng. Lại nhai lá sắn non.

Cái bếp than bé xm, ca chè sôi rim rim.

Lại nghe thấy tiếng kẻng thu hồn, tiếng kẻng mặc niệm tới gia đình. Hắn hiểu ngay rằng cái ca, cái cặp lồng,

cái áo bông, chăn bông là toàn bộ tài sản của già và sẽ theo già cho đến lúc chết. Với hơn ba mươi đồng còn

lại trong túi, già sẽ sống ra saỏ

- Thật là một sai lầm lớn, cụ ạ.

Già nhắc lại câu tổng kết ấỵ Già nói với vẻ cam chịụ Câu ấy hắn đã nghe già nói trong tù rất nhiều lần. Hắn

sẽ còn nghe già nói nhiều lần nữạ Như bao nhiêu người đã phải nghe hắn nói chuyện hắn đi kêu oan. Hắn

bỗng nhớ đến chị Tường Lâm của Lỗ Tấn, bị sói ăn thịt mất con, gặp ai cũng than thở: "Tôi ngu dại quá,

không biết khi trời có tuyết thì sói nó rạ.."

Nỗi đau quá lớn, chị nói để mọi người thông cảm, để vợi bớt sự giày vò trong lòng, để lên án chính bản thân

mình. Mới đầu người nghe còn thương cảm. Nhưng khi cứ thấy chị nói mãi, nói mãi cái điệp khúc ấy người

ta không chịu được. Đến nỗi vừa trông thấy chị người ta đã nói ngay với chị những điều chị định nói cùng

họ: "Tôi ngu dại quá, không biết khi trời có tuyết..." và cười phá lên trước vẻ mặt ngây ngô của chị.

Không. Hắn không để mình thành kẻ ngớ ngẩn, không để mọi người giễu cợt sự đau khổ của mình như chị

Tường Lâm. Mong sao già Đô cũng đừng như vậỵ

Cán chưa về. Lượng chưa về. Cân chưa về. Lê Bá Di cũng chưa về. Kỷ Mình, Hỉn Sán chưa về... Phố đã về.

Toán chăn nuôi về nhiều nhất. Sáu người, toàn những người trên bốn lệnh. Cái mandoline của Cán vẫn còn.

Tất Tình chưa về. ăn thì vẫn thế thôị Ông chánh giám thị hình như lên cục phó cục lao cảị Ông thượng uý lên

thaỵ Ông phó giám thị thượng uý lâu lắm rồị Quân hàm bạc hết rồị..

à! Nhưng mà cụ có nhớ Sáng không nhỉ. Sáng năm lần trốn trại ấỵ Sáng ấy đấỵ Sáng, hôm sau cụ về thì đêm

trước trốn trại ấỵ Sáng được xử. Khoảng ba bốn tháng sau thì có phiên toà xử Sáng. Xử ngay ở sân trạị Cũng

có công tố, chánh án, luật sư bào chữạ Đủ cả. Người dự toàn tù. Sáng đầu cắt trọc, gầy lắm, đứng trước vành

móng ngựạ Toà đọc cáo trạng. Toà hỏị Toà luận tộị Toà bào chữạ Toà tuyên án Sáng tám năm tù về tội trốn

tránh cải tạọ Sáng chỉ nói: "Thưa quý toà. Tôi thấy tôi chẳng có tội gì nên tôi trốn về. Các ông ở xã ghét tôi".

Anh em người bảo Sáng maỵ Hết lệnh bọp ba năm, ở thêm tám năm nữa là chỉ có mười một năm thôị Người

bảo nếu vậy Sáng bở quá. Phải cộng cả án cao-su lại với án tám năm. Ai cũng có lý. Chẳng biết ra làm saọ

Đó là những thông tin của già về những người trong trạị

- Yên trí rồi, cụ ạ. Có sao chúng mình cũng không chết trong tù nữạ

Hắn cười bảo già. Hắn vẫn nhớ đến điều già sợ nhất ấy Cứ mỗi đám ma tù, già lại thì thào vào tai hắn: Chúng

mình cố đừng để chết trong tù nhé. Mà kinh thật những cái đám ma tù. Đến bây giờ nghĩ lại vẫn còn kinh.

Những đám ma không tiếng kèn, tiếng khóc, không người đi đưa mà chỉ có người đi chôn thôị

Đám ma A Thềnh, đám ma Xìn Cắm, rồi đến đám ma anh Mán... Khác với Xìn Cắm, A Thềnh đi xe trâu, anh

Mán ôtenlô đi xe công nông ra huyệt. Xìn Cắm đang khoẻ mạnh lăn đùng ra chết chứ, anh Mán ốm lâu, ngay

khi còn sống nhìn đã sợ rồị Ai cũng biết anh sẽ chết. Người vàng như nghệ. Phù nề trương nứt, rồi tóp lạị

http://tieulun.hopto.org - Trang 78

Ôtenlô nằm cạnh già Đô khiến già càng sợ. Đi làm về thì Ôtenlô đã chết. Tấm chăn sợi đắp trên người như

dán xuống chiếu, chỗ hai bàn chân vút lên như cánh buồm. Hai lỗ mũi sùi ra hai đống bong bóng như bong

bóng con cua đồng óng ánh màu quang phổ. Nó không vỡ dù anh chết được nửa ngàỵ Có lẽ nó đã biến thành

thuỷ tinh. Chiếc xe công nông nổ lạch bạch lồng lên sòng sọc hất quan tài từ bên này sang bên kia thùng xe

khiến hắn tự hỏi: "Không biết xóc mạnh thế kia những cái bong bóng ấy có vỡ ra không? "

Hắn định nói với già Đô - lúc ấy đương nằm sấp cạnh hắn, nhìn ra cửa sổ - một câu gì đó, nhưng già Đô đã

thì thầm vào tai hắn:

- Cố dừng để chết trong tù, mang cái tiếng chết rũ tù, cụ ạ.

Sau khi chôn Ôtenlô, già hoảng thực sự. Suy sụp thực sự.

Già rất gầỵ Mặt teo lạị Họ Tức ngực. Hắn lục hòm quấy cho già một ít nước đường. Có mấy viên APC Ngọc

gửi vào, hắn đưa cho già. Già uống thứ thuốc trị bách bệnh ấỵ Nhưng vẫn dằn dọc. ít ngủ. Trở mình suốt. Già

bảo già đau hết mình mẩỵ Già nghỉ việc. ăn không hết suất cơm. Cứ bưng cơm về già lại nghiêng bát sẻ cho

hắn một góc. Hắn nài nỉ già: "Cụ cố mà ăn đi". Già lắc đầu: "Tôi không muốn ăn. Sức khoẻ dạo này kém

quá". Già không nói đến chuyện chết với hắn nữạ Vì vậy hắn biết già đang nghĩ đến chính điều ấỵ Già đang

sợ chính điều ấỵ

Già chiến đấu với nó hay già đã thoả thuận rồị Có cách gì cứu được già không? Gầy gò, mắt trũng sâu, lông

mày cũng bạc. Già nằm ngửa, mắt đăm nhìn mái nhà. Ngoài cái chết ám ảnh, già đang nghĩ gì?

Già nằm như vậy hơn tuần lễ. Rồi già nghe lời hắn gượng đi làm. Cho vuị ở trại buồn lắm. Họ dồn người ốm

vào một buồng khoá lạị Suốt sáng, suốt chiềụ Quá thời gian giam cứụ Đã ốm lại càng ốm thêm.

Đi làm có anh có em. Thay đổi không khí. Già xới raụ Già thở. Già ngồi bên đống lửạ Vặt ngồng cải ninh

húp nước cho mát ruột, có chất. Xuống suối giặt bộ quần áo đã nặng mùị Già bắt nháị Kiên trì moi chộp từng

con núp sau chùm rễ si rậm rịt. Già chồm đuổi con thằn lằn bò trên tường kho dụng cụ. Già chộp hụt nó phía

đuôị Già nhảy đón dầu, chẹn được nó giữa những tiếng hò hét ầm ĩ. Già ngồi thở dốc rồi nướng con thằn lằn

trên than hồng. Mỡ xèo xèọ Thơm phức. Cá rô cạn đấỵ Hắn không ăn. Để già tẩm bổ. Rồi già nhận dao quắm

di lấy phân xanh. Khi trở về người già thơm lừng mùi lạc tiên. Mùi lạc tiên sao quyến rũ. Đó là mùi của quá

khứ, của làng quê, của thời thơ ấu tràn trề niềm vui sống. Già đưa cho hắn một túi lạc tiên chín ngọt lịm. Già

vớ được một chỗ toàn lạc tiên. ăn nọ ăn đến đâu tỉnh đến đấy

Cái giống lạc tiên thơm rất daị Bàn tay hắn cứ thơm mãi mùi lạc tiên. Suốt đêm hắn ngửi mùi lạc tiên thơm

mát từ người già, từ râu già, từ quần áo già toả ra qua hai lượt màn sang chỗ hắn. Và thật bất ngờ già khoẻ lại

từ hôm ấỵ Khoẻ từ hôm ấy cho đến tận hôm nay, đến ngày về như già đang ngồi trước mặt hắn. Hắn cầm tay

già lắc lắc.

Già rầu rầu:

- Gay quá. Tôi khác cụ. Chẳng biết sống sao đâỵ

Hết sợ chết già lại lo sống. Sống quả thực khó khăn vất vả, nhất là với những người như già, không một ai

thân thích. Không nơi nương tựạ Không một chỗ đặt ba-lô một chốn dung thân. Người bình thường đã khó.

Với cái lý lịch đi tù, lại là tù chính trị, với tuổi tác như già, cuộc sống thật là một con đường hầm tối tăm, tắc

tị. Hắn chẳng thể giúp gì được già. Hắn đã quá khó khăn. Thuốc lá cuốn có thời vụ. Đúng thời vụ cũng chỉ

được đồng rau, suất gạo sổ... Mùa hè thì nghỉ, treo cầu lên tường. Không ai hút thuốc quấn. Nóng. Lại phải

đợi đến mùa dông. Suốt mùa hè vừa rồi hắn chạy chọt khâu được vài chục cái bao tải của Công ty phế phẩm.

http://tieulun.hopto.org - Trang 79

Chầu chực lĩnh bao, chầu chực đóng thuế, chầu chực lĩnh tiền công. Chao! Đại khổ cực mà chẳng được mấy

đồng (Công khâu ba hào một cái baọ Khâu cả ngày đêm cũng được chục bao đấy, nhưng có bao đâu mà

khâu).

Bây giờ đang là mùa cuộn thuốc đâỵ Nhưng người khôn, của khó. Lắm người cuộn quá. Mãi không giao hết

một ki-lô thuốc.

Không cần hắn nói, chỉ nhìn qua, già cũng biết hắn sống chẳng dễ chịu gì. Già uống nước và kéo ghế nhích

lại gần hắn, nói với hắn bằng một giọng rụt rè ấp úng:

- Tôi định nói với cụ một việc..

Già ngừng lời, ngồi thẳng người lên và nhìn xuống bàn đăm chiêụ Không biết có việc gì mà đắn đo, ngần

ngại như vậỵ Nhưng hẳn là việc hệ trọng.

Rất hệ trọng. Già nhìn quanh căn buồng một lúc, mặc cho hắn giục. Già rào đón:

- Thế nàỵ Tôi cứ nói, nếu không được thì thôi, cụ đừng ngại gì.

- Nhưng mà có chuyện gì hở cụ?

Khuôn mặt già đau khổ. Rõ ràng số phận già tuỳ thuộc vào việc này, tuỳ thuộc vào câu trả lời của hắn. Già

cũng rất khổ tâm vì già đã cùng đường rồị Thực lòng già không muốn thế. Hắn đọc trên nét mặt già những

điều ấỵ Và cũng không hiểu hắn thì có thể giúp gì cho già.

- Tôi muốn nói với cụ, tất nhiên là không phải một mình cụ quyết định mà cả cụ bà nữa (ý già muốn nói tới

Ngọc). Tạm thời thôị Vì tôi chưa thu xếp đừợc. ở ga này không như ga Hàng Cỏ. Ga Hàng Cỏ ngủ được. Còn

ở đây người ta đuổị

Chuyện ấy già đã nói rồi, nhưng nghe nhắc lại hắn lờ mờ hiểu được điều già định nóị

- Với lại rồi cũng phải đi kiếm ăn. Chẳng lẽ đi đâu cũng mang cái túi nàỵ

Già lấy hết cam đảm nhìn thẳng vào mặt hắn:

- Cụ bàn với cụ bà xem có cho tôi ngủ nhờ được không. Tôi biết các cụ cũng chật chội khó khăn... Tôi chỉ về

ngủ buổi tối thôị Còn ăn, tôi tự lọ

Hắn nhìn vào mắt già. Không thể nào từ chối được vẻ mặt ấy, đôi mắt ấỵ Dù là chật chộị Chật chội đã đành,

nhưng còn phiền phức, phiền phức trong sinh hoạt gia đình, đã hẳn. Lại còn chung quanh, toàn những người

ghê gớm, nhưng người coi sự bất hạnh của mình là hạnh phúc của họ. Và sau cùng, còn chính quyền, còn

công an. Hắn chẳng có tội gì mà còn bị công an bắt, bị chính quyền coi là một phần tử nguy hiểm cho cách

mạng. Chính quyền sẽ nhìn nhận thế nào nếu hắn, một tù chính trị lại đi chứa chấp một tù chính trị khác.

Chắc chắn họ nhận định về hắn: Nếu trước đây nó không phản động thì bây giờ nó phản dộng. Cũng như hắn

biết chuyện một người có gia đình bị xử lý oan trong cải cách ruộng đất giờ đây không được đề bạt vì "trước

đây bố nó bị bắn oan trong cải cách, nó thâm thù cách mạng..." Già Đô cũng hiểu tất cả những điều ấy trong

vẻ mặt hắn. Già gần như nói một mình:

- Tôi bí quá. Nếu cụ giúp được thì tôi cũng chỉ dám nhờ một thời gian ngắn thôị Hắn rầu rầu:

- Vâng. Kể ra thì hơi chật chội, nhưng cụ cứ về tạm đâỵ Nhà tôi chắc cũng không có vấn đề gì đâụ Để tôi nói

thêm. Chiều nay cụ cứ ở lại đây ăn cơm.

Lâu lắm anh em mình không ăn với nhau rồị Hắn đỡ thằng Dương đã gục xuống gối bố, ngủ lăn, ngủ lóc, bế

nó ra giường. Và bảo già xuống nhà rửa mạt mũi chân taỵ Lại những cặp mắt tò mò của những người trong

xóm nhìn già. Mà sao không nhìn cho được. Già còn lạ hơn ông già Vitali trong "Không gia đình" lúc khổ

cực cơ hắn nhất. Hai người nói chuyện và đi thổi cơm. Trước khi đi làm Ngọc đã dặn nấu những món gì.

Ngọc tiếp đãi những bạn tù của chồng mình một cách đầy cảm thông và quý mến. Không ai có thể gợn một

chút mặc cảm về hoàn cảnh của mình, khi nói chuyện với nàng. Nàng nhận lời ngay về việc già Đô ngủ lại ở

nhà nàng. Nàng cư xử đúng như một người có đạo, dù Giatô giáo, Phật giáo hay đạo lý của những người

cộng sản: Hãy thương yêu con ngườị ăn ở sao để đức lại cho con. Phúc đức tại mẫụ Cách cư xử của nàng với

mọi người khiến hắn kính phục, học tập. ít nghĩ đến bản thân mình, rộng lượng, không có việc gì giúp đỡ

được người khác mà lại không làm.

Hắn hiểu rằng cô nữ sinh kháng chiến ngày nào trong nàng chết hẳn rồị Hắn chết. Cái chết của hắn kéo theo

cái chết của cô nữ sinh ấỵ Nhưng hắn chưa chịu chết. Hắn còn phải cựa quậỵ Còn phải kiện. Phải kêu oan.

Còn phải sống. Và còn phải viết nữạ Hắn phải viết vì đó là lý do hắn có mặt trên cuộc đời naỵ Hắn phải viết

về những gì hắn đã quý, đã yêu, đã sống, đã căm thù. Phải lồng vào khung kính những ngày rực nắng của

http://tieulun.hopto.org - Trang 80

tuổi ấu thợ Cái tuổi mình đã biết có mình trên cuộc đời này để bây giờ nhớ lại mà buốt lòng. Phải đóng đinh

lên trang giấy những kẻ sát nhân Bắt chúng đứng ngàn năm trên giá nhục hình. Mà mỗi lời thơ, sôi sục lòng

anh, là một sợi dây treo cổ".

Nghĩ vậy thôi chứ biết đến bao giờ. Khi biết bao chính sách không được cuộc sống chấp nhận "cứ trượt đi"

như cách nói của Bình.

Những điều ấy hắn không dám nói với aị Ngoài Bình. Bình bảo: "Trật tự xã hội này có cả phần của chúng

mình xây dựng. Chúng ta đã một thời tự hào về nó. Bây giờ tao cố gắng bào chữa cho nó, nhưng không nổị

Chúng ta cũng phải chịu trách nhiệm một phần".

Biết tin già Đô đến ngủ ở nhà hắn, Bình đã cố tình gặp già, nhưng không được. Bình chỉ nhìn đóng nội vụ

của già như nhìn những gì cỏn đó của một cuộc đời oan khuất. Bình không gặp già vì già về rất muộn. Tắt

đài một lúc mới thấy già về. Già đi lên thang gác khẽ như một con mèọ Những bước chân mịn như nhung.

Già khẽ xoay nắm đấm cửạ Không một tiếng động, cánh cửa nhẹ nhàng he hé, già rón rén bước vào, tay cầm

cái túi xách giả da cũ mà Ngọc đã cho già. Trong ấy có một cái cặp lồng, cái ca con, quai túi buộc cái khàn

mặt cũng của Ngọc đưạ Lúc ấy màn đã mắc. Nhưng ở cái bàn kê ngay nơi cửa bước vào chỗ hắn đã tiếp ông

Hoàng - ngọn đèn có khoanh mảnh giấy vỏ bao phân đạm vẫn sáng. Lúc ấy có thể thằng Hiệp vẫn còn học

bàị Có thể hắn vừa quấn xong thuốc lá. Ngọc đang thu dọn, hắn ngồi uống nước, chờ già. Hắn rót nước mời

già. Chén nước nóng. Khi trà mới phạ Khi thì đã nhạt. Già đỡ chén, xách túi đi thẳng vào góc nhà. ở đó cái

chiếu một đã trảị Tận phía trong cùng là cái chăn bông vải vụn gấp vuông vắn. Già uống chén nước nóng.

Sụp. Soạp. Rõ ràng chén nước làm già thích thú. Nhưng già chỉ uống một chén. Già rón rén di ra bàn, đặt

chén vào khay và lùi về chỗ già trùm chăn nằm ngủ.

Cũng có hôm cả nhà đã nằm, hắn dể ngọn đèn dầu vặn nhỏ. Già lặng lẽ đi đến chỗ của già, không có chén

nước nóng, nhưng căn buồng đóng kín, ấm sực hơi người làm già dễ chịụ Già nằm im lặng. Hẳn già vẫn cô

đơn chiến đấu với đêm dàị Già vẫn thức. Bởi vì khi ngủ, già rên. Nên khi già im lặng, hắn biết già thức. Hắn

rất muốn biết già làm gì, ăn uống ra sao, có no không. Nhưng già không để cho hắn hỏị Cứ về đến nhà là già

mau chóng bước vào góc ấy và trùm chăn. Sáng hôm sau khi cả nhà tỉnh dậy, già đã đi rồị Chăn đã gấp,

chiếu đã cuộn ấp lên cái chăn. Giống cách xếp nội vụ trong trạị Già đi từ lúc còn tối đất. Già mở cửa rất khẽ,

xách túi, xuống thang nhẹ như một con mèọ Già ra đường. Gió thốc lạnh buốt. Nhưng già đã có cái áo bông

to lắm. Già thụt người trong áọ Già mở vòi nước công cộng, súc miệng, rửa mặt. Buộc khăn vào quai túị Và

đị Như một người đang theo đuổi mục một đích lớn lao, một người đang có một công việc phải chịu vất vả,

phải gấp lên mới kịp.

Cái chu trình ấy hình như không thay đổị Hắn phát hiện ra sau hai lần lạng lẽ dậy theo già. Cho đến khi thấy

già lững thững đi về phía trung tâm thành phố hắn mới quay lạị Gần như không ai trong số nhà này biết hắn

chứa chấp một người như già. Tắt đài già mới về. Già đi lâu rồi cái loa công cộng ở Ngã Bảy mới nổi nhạc

thể dục buổi sáng. Cũng may lại là mùa đông. Người ta ngủ sớm và người ta dậy muộn.

Một hôm, già Đô đi được lâu lâu, trời đã rạng, hắn nghe có tiếng gõ cửạ Chả lẽ lại là già Đô quay về Hắn mở

cửa và không tin ở mắt mình: ông Hoàng. Gọn gàng trong bộ quần áo thun có sọc ở tay và ống chân mà bây

giờ người ta gọi là "xét-tô măng" trông ông thon thả, uyển chuyển và trẻ hẳn rạ (Năm ấy ông mới ngoài năm

mươi tuổị Thế mà hắn cứ nghĩ ông đã già lắm rồi).

Hắn lúng túng vì những cái màn cũ rách, màu nước dưa rủ trên giường dưới sàn. Ông cười:

- Phê bình nhé. Dậy muộn. Dậy muộn.

Cả nhà nháo nhào trở dậỵ Ông hỏi hắn gịong nghiêm túc:

- Sao thành phố bây giờ không thấy ai tập thể dục buổi sáng là thế nào nhỉ? Đã có một thời phong trào tập thể

dục theo đài buổi sáng phát triển khá rộng rãị Đến phố nào cũng có một số người tập. Nhưng bây giờ cái loa

công cộng có vang lên nhịp điệu quen thuộc ấy thì cũng chỉ để cho chính nó mà thôị Sau đó sẽ là chương

trình giới thiệu giọng hát mới ở địa phương. Ngoại trừ một vài giọng hát tàm tạm, toàn bộ những giọng đơn

ca nam nữ cùng với dàn nhạc đệm đều là sự tra tấn lỗ tai mọi ngườị Sự tra tấn kéo dài ngày này sang ngày

khác, năm này sang năm khác. Có những lần chị Diệu về ngủ ở nhà hắn, chị nghe và bảo "Sao kêu đường

sớm thế, chú?"

Lúc ông Hoàng đến nhà hắn là lúc đang "kêu đường". Ông Hoàng lắng nghe:

- Ca sĩ nào chán thế mà cũng phát.

http://tieulun.hopto.org - Trang 81

Sau khi nghe hắn nói về những ca sĩ lượm lặt ở các xí nghiệp, công ty, cửa hàng, chương trình này mở đầu

một ngày mới cho mọi người, ông Hoàng lắc đầu:

- Tập luyện thì cứ tập luyện, nhưng không nên làm khổ tai mọi ngườị Cũng chẳng phải thế mới là đề cao văn

nghệ quần chúng, đề cao văn nghệ nhân dân.

Trong buồng, mấy mẹ con gấp chăn màn, dọn dẹp với một tốc độ phi thường. Nhưng ông bảo hắn:

- Thôi, cứ đứng ngoài hành lang này nói chuyẹn. Hắn biết có một hội nghị gì đó ở thành phố, ông Hoàng về

dự. Như vậy là ông đã gặp ông K, ông Trần.

- Tôi có gặp các anh ở đâỵ Việc của anh phải làm từng bước.

Thế nghĩa là ông đã vấp phải một vật cản. Cản được ông phải là một vật cản ghê gớm. Ông phải chịu lùi một

bước. Nghĩa là ông K, ông Trần đoàn kết chặt chẽ chống lại ông.

Hắn hơi bị hẫng. Một thoáng thất vọng. Dù vẫn nghĩ rằng công việc chẳng dễ dàng. Ông K, ông Trần chẳng

dễ dàng lùi bước. Đó là những người giờ đây lừng lững như những cây đại thụ, chỉ sông, sông cạn, chỉ núi,

núi tan. Thân phận hắn chỉ là bèo bọt. Hắn chỉ biết "vâng" để đáp lạị Với những người như ông Hoàng không

cần phải nói nhiềụ Ông nhìn tháu lòng mình. Ông vẫn còn đau nỗi đau của người khác. ôi! Giá như ông vẫn

còn làm bí thư thành uỷ kiêm chủ tịch ở đâỵ Việc của hắn thật dễ ợt. Ông Trần trước đây không dám vào gặp

ông Hoàng, cứ đứng nép ngoài cửạ..

- Tôi nghĩ phải giải quyết việc làm cho anh trước đã.

Ông trao đổi ngay ở hành lang dự định của ông: Xếp hắn về một xí nghiệp nào đó ở trong ngành mà ông thấy

hắn có thể phát huy tác dụng. Rồi ông xuống thang. Hắn tiễn ông ra tận đường, nhìn mãi theo ông chạy dưới

hàng phượng vĩ mùa này rụng hết lá. Hai bàn tay xoắn xoắn vào nhau ngang ngực.

Những bước chân hất lên. Toàn người ông một màu xanh lá cây của bộ xét-tô măng có những sọc trắng. Và

đôi giày vải trắng. Ông chạy về nhà khách thành uỷ. Ông tiếp tục việc tập thể dục buổi sáng. Thật là một

người có trách nhiệm với con người, tự nguyện mang những nỗi đau khổ của người khác.

Hôm sau, phó tiến sĩ Huỳnh lại ghé nhà hắn. Một mình phó tiến sĩ đi trên chiếc xe Vonga đen:

- Anh Hoàng mời anh ăn cơm trưạ 11 giờ 30 tại khách sạn Hùng Vương.

Hắn hỏi Bình về khách sạn ấỵ Phố Hùng Vương những ba bốn khách sạn. Đoán mãi nơi ông Hoàng hẹn. Và

đoán không nhầm. Hắn đến khách sạn dùng làm nhà ăn cho khách của thành uỷ.

Hai người ngồi một bàn. Bao nhiêu người nhìn hắn đối diện với ông. Ông Hoàng là một bí thư đã để lại trong

lòng các cán bộ thành phố niềm quý mến, lưu luyến, sự kính trọng mà sau này nhiều bí thư khác không có

được một phần. Có lẽ vừa do tài năng, vừa do đức độ của ông. Mọi người dồn mắt nhìn ông và nhìn hắn. Có

nhiều người biết hắn. Và hắn ao ước: Giá ông Lan, ông Quảng, ông Trần trông thấy cảnh nàỵ

Viên giám đốc khách sạn đến lễ phép hỏi ông Hoàng:

- Thủ trưởng dùng bia không?

- ờ! Biạ Cho tôi hai chaị

Đích thân viên giám đốc đem bia đến, hai chai Hữu Nghị. Ông Hoàng lục các túị Túi áo khoác, túi áo trong,

ông đứng lên lục túi quần. Thấy hào nào, xu nào ông xếp cả lên bàn ăn.

Những đồng tiền hào giấy, những đồng năm xu, hai xu bằng nhôm. Ông đếm được bốn hào bảỵ Ông đưa tiền

cho ông giám đốc và khất:

- Để chuyển sau về tôi trả nốt. Còn thiếu bao nhiêu nữạ Thiếu ba hào cơ à. Ghi nợ nhé.

Ông rót biạ Bia vàng óng trong cốc pha-ìệ Ông giơ cốc, cười thoải mái:

- Nâng cốc.

Tiếng pha-lê chạm nhau ngân trong. Bia mát lạnh. Ông nói cho hắn biết nơi hắn sẽ về công tác. Đó chính là

một xí nghiệp khi còn làm báo hắn đã theo dõi, đã xuống công tác, lấy tin viết bàị

- Anh sẽ làm thi đuạ ở đấy có một anh thi đua rồi, nhưng anh này không làm được.

ăn xong, ông rủ hắn đi bách bộ. Hè phố buổi trưa vắng và lạnh. Đó là một phố đẹp nhất P. Ông nói về nhà

máy cơ khí mà ông theo dõi chặt chẽ và là một ngọn cờ thi đua trong cả nước mà hắn cũng rất am hiểụ Hai

người ôn lại kỷ niệm một buổi đi tắm biển. Ông mời những ngưòi phá kỷ lục trong các đợt thao diễn kỹ thuật

đi nghỉ mát. Hắn cũng có mặt trong buổi gặp mặt ấy của đồng chí bí thư thành uỷ. Ước gì trở lại ngày ấỵ Ước

gì ông lại về đây làm bí thự Hắn lại nghĩ: Giá các ông công an qua đây nhìn hắn và ông Hoàng đang sôi nổi

trò chuyện. Để các ông ấy hiểu rằng: Hắn không chết. Không phải ai cũng như các ông ấỵ Vẫn còn những

http://tieulun.hopto.org - Trang 82

người tốt cứu hắn.

Buổi tối hôm ấy hắn kể lại cho Ngọc nghe tất cả. Nàng rất phấn khởi vì hắn sẽ được đi làm trong một ngày

gần đâỵ Chẳng thể nào có được ngày xưa nữa, nhưng như thế đã là đổi đời rồị Lại được đi làm. Có lương đều

đặn. Dù ít ỏi nhưng ổn định. Và quan trọng hơn, đi làm, lại là cán bộ công nhân viên Nhà nước. Khôi phục

được một phần về mặt chính trị. Cho hắn. Cho nàng. Và nhất là cho lũ trẻ. Nàng xúc động, nói với hắn, như

người có lỗi:

- Tại em. Em nặng số lắm. Anh lấy em, khổ lâỵ

- Nhưng anh có quý nhân phù trợ.

Hai vợ chồng ngồi nói chuyện đến khuyạ Ngủ sao được khi một tương lai khác đang đến giúp mình vợi bớt

khổ đaụ Giúp mình sống với một niềm hy vọng. Giúp mình ngoi lên được khỏi đáy, nó như cái hố phân sầu

mà Sáng đã ngụp lặn.

Hắn còn muốn thức để chờ già Đô về. Tắt đài rồị Lũ trẻ đã nằm trong màn, trùm chăn. Cái nắm đấm cửa

bằng sứ khẽ xoaỵ Già Đô bước vàọ Hắn gật gật khe khẽ:

- Cụ ngồi đâỵ

Ngọc về màn. Già Đô cảm thấy hôm nay có gì khác. Hắn rót nước, ghé sát già, thì thào:

- Mấy hôm nay, cụ làm gì?

Già trả lời ngay, không suy nghĩ:

- à! Nhùng nhằng.

Rõ ràng câu trả lời này già đã nghĩ sẵn từ lâu rồị

Hắn thấy người già bốc lên một mùi nằng nặng. Như mùi thiụ Lại như mùi đống rác ngoài đường chưa kịp

xúc lên xẹ..

- Có nước nóng. Già có rửa ráy không?

Già lắc đầụ Hắn kéo già đứng lên và cầm phích cùng già xuống nhà. Hai người đi rất khẽ. Hắn pha nước (rất

khẽ). Già cởi áo bông và khẽ khàng vớt nước nóng lên mặt, lên taỵ..

Hắn biết già thoải mái và dễ chịụ Hắn dành cho già một bất ngờ nữa khi đã lên buồng: Hai khúc sắn luộc

đúng quy trình ở trong ấy, khi toán đi làm chủ nhật được bồi dưỡng. Bóc vỏ, đun sôi, chắt nước, rắc muối lên

để âm ỉ một lúc. Miếng sắn đậm đà, chỉ tội hơi nguộị Già ăn. Không từ chối như mọi hôm. Đó là lần duy nhất

già ăn khi về nhà hắn buổi tốị Già cảm thấy hắn có điều gì vuị Hắn nhìn già, khe khẽ:

- Trông cụ gầy đấỵ

Già gật gù:

- Gầy là phải thôị

Có lẽ chỉ già mới biết già đã sống như thế nào, ăn những gì. Cái cặp lồng già mang đi có được dùng đến hàng

ngày không.

Già đi nằm, không mắc màn như mọi tốị

Khi hắn chợp được một lúc mà hắn tưởng như đã lâu lắm rồi, có tiếng đập cửa và tiếng gọi to như ra lệnh:

- Mở cửa nhé! Kiểm tra hộ khẩu đây

Đó là điều hắn vẫn chờ đợị Và hắn đã chuẩn bị sẵn câu trả lờị Hắn bật điện, mở cửạ Anh hộ tịch đi cùng ông

tổ trưởng dân phố (nguyên tắc nó phải như vậy). Đêm hôm đập cửa vào nhà người ta đánh thửc cả nhà người

ta đang ngủ phải dậy để đếm từng người mà sao họ không thấy phiền phức, bất tiện nhỉ? Có lẽ chẳng ai

muốn, nhưng biết làm saọ Đây là công việc cần thiết, làm vì cách mạng, cái khổ tâm giảm đi được chín chín

phần trăm. Công tác an ninh là một mặt trận sống còn, âm thầm lặng lẽ phải chịu khó và chịu khổ nữạ

Những nhà đương cục đứng chứ không ngồị Họ đếm:

- Ai kiả

Cái nhìn hướng vào lùm chăn ở góc nhà, góc trong cùng cạnh chỗ thằng Hiệp.

Cái chăn lùng nhùng cọ quậy và một người ngồi nhỏm dậỵ Già Đô râu dài, tóc xoã, dăn deo, sợ sệt, mắt nheo

nheo vì chói ánh đèn.

Người ta nhìn vào hắn. Ngọc cũng đã ngồi dậỵ Nàng cố chỉnh đốn y phực, vuốt tóc tai cho đỡ bù xù, bước

ra:.

Dạ thưa các anh, đây là bạn nhà tôi ạ.

- Có đăng ký tạm trú không?

http://tieulun.hopto.org - Trang 83

- Dạ, chưa ạ.

Im lặng. Người hộ tịch gật gù:

- Đưa sổ hộ khẩu đâỵ

Ngọc tìm quyển sổ ghi hộ khẩu, phát minh của ông Thương ưởng thời Chiến Quốc mà bây giờ toàn nhân loại

đều học, nhưng thật đáng buồn cho Thương ưởng, chính ông ta đã chết vì phát minh ấy của mình.

- Còn một cháu nữa đâủ

- Dạ, thưa anh cháu về quê ạ.

- Có báo tạm vắng không

Thưa anh cháu bé về với ông bà cháu ạ.

- Tức là không báo tạm vắng chứ gì?

Hắn im lặng. Ngọc im lặng.

- Bác khách có giấy tờ gì không?

Già Đô hất hẳn chiếc chăn bông rạ Già tìm trong đống bùng nhùng chăn màn, áo, túi, lấy ra một tờ giấỵ Đó là

tờ lệnh thạ

Anh hộ tịch xem rất lâụ Lật mặt trước, mặt sau tờ lệnh tha như có sự gì giả mạo và nói một cách bí hiểm và

hăm doạ:

- Mai, anh chị và bác lên dồn nhận sổ hộ tịch, nhận giấỵ

Rồi đi rạ Hắn nghe xem họ có gõ cửa nhà ai, vào nhà ai nữa không. Tất cả im lặng. Người ta chỉ kiểm tra nhà

hắn. Lũ trẻ ngồi trong màn đã lăn xuống chiếu, kéo chăn trùm kín đầụ Già Đô ra bàn định nói chuyện gì đó.

Hắn bảo:

- Thôi, muộn rồị Anh em mình đi ngủ đị Có gì sáng mai bàn thêm.

Mọi người đi nằm. Nhưng nào ai ngủ được. Hắn không muốn bật điện khuyạ Rì rầm khuya không có lợị

Lo lắng. Suy nghĩ. Không biết người ta có thu sổ hộ tịch không? Có giữ giấy tha của già không? Và điều suy

nghĩ nữa là: Bao nhiêu nhà, chỉ kiểm tra mỗi nhà hắn. Vì nhà hắn là nhà trọng điểm, người ta vẫn theo dõi,

biết những ai đến với hắn. Biết cả già Đô về rất khuya và ra đi từ lúc còn tối đất.

* *

Già Đô tự nhận hết về phần mình. Già cho rằng chỉ do già hắn mới bị lôi thôị Nhưng hắn nghĩ khác. Hắn biết

vụ kiểm tra, thu sổ hộ tịch này có dmh dáng đến việc ông Hoàng đã làm và đang làm cho hắn. Điều hắn đoán

khá chính xác. Càng về sau thời gian càng chứng tỏ điều ấỵ Những đơn từ hắn gửi đi, nếu có hồi âm đến P,

người ta lại tổ chức kiểm tra hộ khẩu ngay sau đó. Ngọc cũng nghĩ như hắn. Với bản năng của những con thú

bị săn đuổi, họ hiểu được cái ngôn ngữ của những hành động người ta làm với họ. Già Đô nghỉ đi làm sáng

hôm saụ Ngọc chần mì, hoà nước mắm giấm ớt cả nhà ăn. Một bữa sáng đặc biệt sang trọng dãi già. Hắn ép

già ăn hai bát. Già đóị

ăn xong, già mời Ngọc ngồi xuống để già nói chuyện. Già nhìn nhìn đăm đăm vào một điểm nào đó ở mặt

bàn, những rãnh sâu phía đuôi mắt xoè hình nan quạt. Già nói chậm rãi, nghiêm trang:

- Hoàn cảnh tôi có khó khán, được cô chú giúp đỡ không biết lấy gì câm ơn cho được. Tôi cũng chỉ định nhờ

cô chú dăm ba ngàỵ Nhưng hoá ra lâu, cũng gần hai tuần rồị Cô chú quá tốt với tôị Tôi cũng biết chẳng thể

nào ở đây lâu được. Chỉ tạm thôị Tạm thế là quá rồị Nhà cửa cô chú chỉ có mấy bước chân, riêng gia đình ở

đã chật. Lại còn tôi nữạ Các cháu mỗi ngày một lớn. Phải có chỗ cho chúng sinh hoạt, học hành. Thế rồi xảy

ra cái chuyện hôm quạ Tôi thật ân hận, nghĩ mình lạm dụng lòng tốt cô chú...

Đúng như già nóị Hắn phải cố gắng rất nhiều trong việc thu xếp cho già ở đâỵ Dù già chỉ ở nhà hắn có bốn

năm tiếng đồng hồ một ngày đêm. Dù già đã xếp gọn gàng các thứ vào góc nhà. Dù già đi về lẳng lặng như

một cái bóng. Dù già đã hạn chế đến mức thấp nhất mọi nhu cầu: Từ chén nước uống, điếu thuốc lào (già đã

cai thuốc) hoặc quả chuối hắn phần già, già cũng kiên quyết từ chốị Cuộc sống thật ghê gớm. Không ai có thể

nghĩ được đến aị Không ai có thể mở tấm lòng mình ra với người khác được.

- Hôm nay, xin phép cô chú tôi đị Nói thật với cô chú, tôi cũng chưa có chỗ nàọ Nhưng chẳng lẽ cứ ở đây

mãị Không có chỗ thì rồi cũng phải có chỗ chứ.

Rõ ràng già rất quyết tâm. Già băn khoăn:

- Liệu họ có thu hộ tịch, thu giấy không nhỉ?

Già nói như vậy để chia sẻ trách nhiệm đó thôị Tất nhiên là phiền phức, nhưng sẽ nhận lại được sổ, được giấỵ

http://tieulun.hopto.org - Trang 84

Có điều phải lễ phép, tỏ ra biết thân, biết phận, biết khuyết điểm, thiếu sót của mình. Đừng bao giờ khiêu

khích những áo vàng. Hắn dị ứng với màu quần áo ấy, nhưng chưa bao giờ hắn coi những người mặc quần áo

vàng là thủ phạm gây ra mọi đau khổ cho hắn. Hoặc cho già Độ Họ chỉ là những người thừa hành. Những

người bị sai phái làm việc này, việc nọ. Ngay cả những người như ông Lâm, trại QN, ông thiếu tá chánh

giám thị VQ mà già Đô bảo đã được lên cục phó. Chẳng qua màu ấy gắn quá chặt với chuỗi ngày súc vật của

hắn, nên hắn sợ mà thôị

Già Đô chào Ngọc khi nàng xách xe đi làm. Già ôm thằng Dương. Đến hôm nay thằng Dương mới biết già

vẫn ngủ ở nhà nó. Cái ông có bộ râu dài mà nó rất muốn được sở vàọ Giờ thì nó thoải mái sờ. Nó chẳng ngửi

thấy mùi chua từ người già, từ quần áo, râu tóc già bốc ra (Ngọc là người cực nhạy, nhiều lần lợm giọng vì

cái mùi cống rãnh ấỵ Nàng chỉ lặng lẽ lấy dầu xoa lên mũi). Nó vuốt râu già từ cằm, nhè nhẹ xuống chỏm râu

dưới ngực. Già nắm bàn tay bé xinh của nó. Già thơm nó. Lại cái mùi của trẻ thợ Cái mùi cuộc sống ven Địa

Trung Hảị Mắt già đẫm lệ. Thấy già khóc, thằng bé sợ hãi rụt tay lạị Già vụt đứng lên, khoác bị bọc, chăn,

chiếu, túi:

- Thôi, tôi đi!

Hắn theo già xuống thang:

- Thỉnh thoảng cụ lại nhé, thật đấỵ

http://tieulun.hopto.org - Trang 85

Sau này, ôn lại những kỷ niệm về già Đô hắn thấy đó là những kỷ niệm nặng nề nhất trong cuộc đời hắn. Hắn

nghĩ: Chính hắn đã ích kỷ, chỉ biết mình và đã góp phần vào tội ác. Tất nhiên hắn thấy lời buộc tội ấy là vô

lý, bất công, nhưng sao nó vẫn cứ dai dẳng thế. Chẳng làm sao rũ được ý nghĩ mình đã vô trách nhiệm với

già. Khoảng một tháng sau, già Đô trở lại nhà hắn. ở nhà hắn đi ra như thế nào, già trở lại cũng y như vậỵ

Một Vitali cô đơn, bị bọc, rách rưới, mang xách, nặng mùị Có một điều khác: Tàn tạ hơn, mệt mỏi hơn,

nhưng ẩn một tia hy vọng vì đã tìm ra lối thoát.

Già hỏi hắn: "Cụ có giấy bút không? "Và nhanh nhẹn đỡ lấy những thứ đó từ tay hắn. Già đeo kính.

Cái kỉnh lão mắt tròn tròn cổ lỗ hồi đầu thế kỷ, một mắt lại vỡ rạn hẳn là quá nhẹ với già, nên già phải ngửa

đầu ra phía sau mà nhìn vào tờ giấỵ Già viết rất khó khăn. Bé Dương lại sán đến để chạm tay vào chòm râu

rễ tre, cuồn cuộn của già, nhưng già khẽ khàng bảo nó:

- Đi chơi, để bác làm nhé.

Nó đi ra chỗ bố. Thì đành đứng đó nhìn chòm râu già vậỵ

Bỗng già buông bút, nhìn hắn:

- Hay là cụ viết giúp tôị

Hắn vui vẻ nhận lờị Già đọc:

- Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Độc lập - Tự do - Hạnh phúc.

Kính gửi Sở Công an.

-à, gượm đã. Hay là kính gửi Ban giám thị trại VQ nhỉ?

- Nhưng mà nội dung đơn là gì cở

- Tôi xin trở lại trong ấỵ

Hắn choáng người, đặt bút xuống, nhìn già chăm chăm.

- Tôi suy nghĩ kỹ rồi, cụ ạ. ở trong ấy tốt hơn.

Già chớp chớp mắt:

- Đời tôi là không gia đình. ở đâu cũng vậy thôị

Hắn hiểụ Cuộc sống trong tù đối với già dễ chịu hơn rất nhiềụ Nhưng phải chết ở trong ấỵ Già không sợ nữa

saỏ

- ở ngoài này tôi không chịu đựng nổi nữa rồị

Hắn cảm thấy già có lý: Với già sống ở ngoài đời đáng sợ hơn chết ở trong tù nhiều lắm.

- Thế thì phải làm đơn gửi Sở Công an. Trại người ta không nhận đâụ Phải là từ Sở đưa lên. Trại đã xuất kho

mình rồi, ai người ta nhập kho mình nữạ

- ý tứ thế. Cụ viết giúp tôị

Hắn viết. Già ngồi im lặng. Hắn bảo già:

- Cụ nghe tôi đọc lại nhé.

Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Độc lập - Tự do - Hạnh phúc.

Đơn xin vào lại trại cải tạọ..

Già nghe, gật gù... "Được. Được". "Già ký vào đây". Già ký. Ký xong vẻ mặt già bỗng thay đổị Từ hy vọng

chuyển sang lo lắng. Không biết người ta có nhận đơn không? Già bảo hắn, giọng bi quan:

- Làm đơn thì làm, chứ chưa chắc đã ăn thua gì đâu, cụ ạ.

Đó là lần cuối cùng già lại nhà hắn. Việc nộp đơn xin vào trại của già không được chấp nhận. Già đi bới rác.

Già lê la ở các cửa hàng mậu dịch, khách sạn. Dồn dịch những bát phở, vét đa, nhặt những mẩu bánh mỳ thừạ

Già làm những việc đó vừa để nuôi sống mình, vừa với một hy vọng lớn lao: Già sẽ bị bắt lại, vì là một phần

tử du thủ du thực. Già sẽ được tập trung cải tạo, nhưng lần này là tập trung hình sự, số chẵn như ông già Táy

vét đĩa ở các cửa hàng mậu dịch, bi bắt chung cùng một dịp với già. Nhưng già không gặp maỵ Ngày ấy đang

cần pha-lê hoá thành phố. Giờ đây thành phố đã trong sạch như pha-lê rồi, hoặc đã đục trở lại nhưng không

cần pha-lê hoá nữạ Chủ trương ấy phát ra, đã thu kết quả và đã hoàn thành sứ mạng lịch sử của nó.

Già đành phải ở lại ngoài xã hộị

Cái áo bông rách rộng thùng thình không còn biết nó là màu gì nữạ Trong lần đi giao thuốc lá ở một hàng

nước tại cửa rạp hát cải lương gần chợ Chính, hắn đã thấy già, túi vải to tướng đang bới bới đống rác ở bên

kia đường. Đó là mùa xuân năm 1975, cũng đang mùa mưa dầm, hắn đã ra tù được hai năm, đã được gặp ông

Trần và quân ta sắp đánh Buôn Mê Thuột mở đầu công cuộc giẫi phóng toàn thể miền Nam, thu giang sơn về

http://tieulun.hopto.org - Trang 86

một mốị

Hắn gọi già. Già không đáp, vẫn cứ cham chú vào công việc của mình. Hắn đi đến cạnh già. Già nặng mùi

đến mức ở ngoài đường hắn cũng ngửi thấỵ Trong chiếc áo bông đã mọc rêu, già nhìn hắn như nhìn một

người lạ và lại bới bớị Già không nói một câụ Chẳng lẽ già không nhận ra hắn. Có thể già lú. Nhưng cũng có

thể già quyết định không còn quen biết một người nào ở thế giới này để được hoàn toàn cô đơn. Nỗi cô đơn

ấy cần thiết cho sự tự quên mình đi, để chính mình cũng không biết mình là ai nữa, nhờ đó mà kiếm lấy tý

chút yên tĩnh tinh thần. Thế rồi sau đó ở các phố xuất hiện một ông già được bọn trẻ con chào đón nhiệt liệt.

Một ông già nhỏ bé, râu dài cuồn cuộn. Túi vải to đeo lệch vaị Ông đi vào các nhà, ăn cắp. Ông chỉ dám kéo

ít quần áo, tã lót phơi ở sân. Hoặc thó một đôi dép hớ hênh ngoài cửạ Nhưng chưa một lần ông lão thành

công. Có một điều kỳ lạ là già bị lộ khi đang ăn cắp, nhưng không ai ghét bỏ già. Cũng chẳng riếc móc, đánh

đập. Chẳng báo công an. Tới khi công an biết cũng chẳng đưa đi tập trung cải tạọ Thật là thất bại thảm hạị

Chỉ có lũ trẻ là cứ làm ầm lên. Già vào một ngõ có nhiều quần áo căng ở dây phơị Vừa thấy già, lũ trẻ trong

ngõ đã reo ầm ĩ. Chúng mừng rỡ, vỗ tay hoan hô vang dậỵ Già đi đến đâu ở đó dậy lên tiếng reo trong trẻo

hồn nhiên của lũ trẻ chẳng một chút ác ý với già. Chính sự thích thú và có phần nào quý mến già của chúng

đã khiến cho người lớn nhìn già bằng con mắt thương hại chứ không căm ghét. Nó đã hại già, làm già thất

bại, già không được đi tập trung cải tạo, cũng như không ăn cắp nổi một đôi dép cũ. Có lần già đi vào khu

nhà Bình. Hạnh phúc thật quá bất ngờ với lũ trẻ ở đó. Chúng vội nấp kín vào những chỗ khuất, nín thở nhìn

ra sân. Khi già giơ tay định kéo cái áo may-ô của ông Tung phơi ngay đầu sân, cả lũ xô ra, reo lên ầm ầm.

Tiếng reo đồng loạt bật lên, phấn khởi, vui sướng tự đáy lòng (như sau này chúng reo mỗi khi có điện) làm

già giật thót mình. Già rụt tay lạị

Già bước những bước xiêu xiêu trở rạ Lũ trẻ ùa tới nhảy nhót, nghịch ngợm chung quanh. Chúng chế giễu

già là không biết ăn cắp, là ăn cắp hạng bét và hoan hô già. Già chỉ mỉm cười độ lượng.

ở những ngõ khác, lũ trẻ hồi hộp chờ già tới với chúng. Chúng buồn bã, thất vọng khi già đi thẳng. Chúng vụt

biến mất như chui xuống đất khi già rẽ vào nhà chúng. Với vẻ mặt sung sướng háo hức ranh mãnh, chúng

chuẩn bị cho trò chơi vô cùng thú vị sắp xảy rạ

Như ông già Noel, già mang niềm vui đến cho đám trẻ. Nhưng khác với ông già Noel bất tử, già đem những

ngày cuối cùng của cuộc đời già ra làm trò vui ấỵ

Già cũng không nhớ được bữa ăn gần nhất của già cách đây đã mấy hôm rồị Và già ăn cái gì vào bụng. Già

không thấy đói nữạ Già đi như người mộng dụ Già cảm thấy người già rất nhẹ. Già đi mà chân như không

chạm đất.

Rồi đến một ngày già không đi được nữạ Già thấy mình đang phiêu diêụ Thật là một cảm giác khoan khoái

dễ chịu, già chưa từng biết tớị Già đã chọn cho mình chỗ nằm để phiêu diêu: Một ngôi đình khá rộng sát nội

thành, nơi thờ vị thần cách đây mấy trăm năm đã cắm lưỡi gươm làm mốc khai phá bãi sú để vùng đất chua

mặn này ngày nay trở thành thành phố.

Ngôi đình đổ nát và bị bỏ quên. Thời sau Genève, thời già đi làm nhà máy giấy, ngôi đình là nơi tập kết lợn

của Công ty thực phẩm. Người ta quây, ngăn dình thành từng ộ Những xe ô-tô chở lợn từ các nơi đổ xuống

đấy để giết ngay hay nuôi mấy ngày rồi giết. Dạo ấy ngôi đình khá sầm uất. Ô-tô gầm rú. Xe đạp ghếch chật

sân. Xe cải tiến lộc cộc chở gạo nếp đổi lấy phân lợn. Một dãy bếp lò nấu cám, nấu nước... Lợn sống đã vuị

Cắn nhaụ Gầm. Kêụ Eng éc. Hộc hộc. Nhưng lợn chết còn vui hơn. Lợn chết được tính vào tỷ lệ cho phép,

được giải quyết nội bộ, không vào sổ sách kế toán, không phải bỏ tiền mua mà lại có thịt đem về nhà ăn hay

bán.

Từ khi chiến tranh bắn phá, thành phố sơ tán, người ta không đưa lợn về đây nữạ Ngôi đình hoàn toàn hoang

phế. Không một dấu vết thờ phượng. Cứt lợn cũng hết lâu rồị Chỉ còn dơi treo mình lủng lẳng.

Thật là một chỗ nằm yên tĩnh lý tưởng để phiêu diêụ Chẳng ai quấy rầy già. Phiêu diêu là một cảm giác sung

sướng lạ lùng. Chẳng nhớ được một điều gì, chỉ thấy mình đang tan đi và đang baỵ..

Già không chết trong tù, đúng như có lúc già mong ước. Già cũng. không đến được với lũ trẻ nữạ Những

ngày đầu chúng luôn nhắc tới già. Chúng nhớ già, chờ già, mong già.

Và chúng nhanh chóng quên già.

Quên hẳn.

http://tieulun.hopto.org - Trang 87

*

* *

Trước khi gặp già Đô lần cuối cùng cạnh đống rác gần cửa nhà hát vài tuần lễ, hắn đã được yết kiến ông

Trần. Đó là điều hắn ao ước mong đợi từ ngày hắn được ra khỏi trạị Cũng như ở trong tù hắn đã mong mỏi

biết bao về cuộc gặp giữa ông và anh Chân. Bởi vì ông là người quyết định số phận của hắn. Ông là người đã

ký vào bản án tử hình của hắn. Có thể ông không định khai đaọ Nhưng rồi ông đã phải khai đaọ Ông không

định trói hắn vào cọc và hạ lệnh cho đội hành quyết siết cò. Nhưng rồi ông lại làm như vậỵ Tình thế xô đẩỵ

Có lúc chính ông cũng không làm chủ được hoàn cảnh. Hắn mong mỏi được gặp ông cũng chỉ vì ông có phép

mầu, làm cho đầu hắn đã bị chặt lìa khỏi cổ dính lại với thân mình, làm cho lồng ngực hắn bị dạn bắn thủng

lỗ chỗ, máu phun phè phè, bỗng dưng lành lại, da thịt mịn màng.

"Kỷ sở bất dục, vật thi ư nhân". Bố hắn vẫn dạy hắn như vậỵ Điều mình không muốn thì đừng bắt người khác

phải chịụ Hắn không muốn bị quy chụp, bởi vậy hắn đứng về phía ông Trần để cắt nghĩa những việc làm của

ông đối với hắn. Hắn muốn lý giải ông một cách khách quan. Kết luận cuối cùng rút ra chỉ có thể là một

trong hai trường hợp sau đây:

1- Những thông tin về hắn đến với ông bị bóp méo, sai lạc.

2- Ông bắt hắn vì cách mạng. Nhưng khi ông biết bắt hắn là sai, ông không có cách nào sửa lại được. Ông

đành phải hy sinh hắn. Giá hắn làm ở một xí nghiệp nào đấy, bị bắt vì tình nghi tham ô, ăn cắp, nay biết là

oan có thể ông sẽ trả hắn về cương vị cũ. Đằng này hắn lại là phóng viên, một cán bộ có máu mặt, miếng

không có nhưng có tiếng, quen biết rộng, khi bắt đã tạo thành dư luận ầm ĩ. Nếu thả lại càng ầm ĩ hơn.

Hắn đành phải chịu hy sinh thôị Bao nhiêu người còn phải hy sinh tính mạng mình nữa kiạ So sánh với hàng

triệu người đã ngã xuống để bảo vệ Tổ quốc, hàng vạn người bị bắn oan trong cải cách ruộng đất và với cả

nhiều người bị bắt oan nữa chứ, chắc chắn là như vậy, dù ngành có công minh đến mấy, thì sự hy sinh mất

mát của hắn thật không đáng kể. Chỉ là hạt cát trong sa mạc. Ông không muốn hắn phải hy sinh, nhưng tình

thế này ngoài ý muốn của ông. Ông phải kiên quyết để bảo vệ uy tín của ngành, của tập thể, một điều rất cần

thiết cho nền chuyên chính.

Uy tín của ông là uy tín của ngành. Nó không còn là của riêng ông, của riêng ai nữạ Uy tín của ông là để

phục vụ cách mạng. Nó thuộc về cách mạng, thuộc về nền chuyên chính, hơn lúc nào hết đang phải trấn áp

thù trong giặc ngoài, bảo vệ thành quả cách mạng. Ông lúc nào cũng toàn tâm, toàn ý phục vụ cách mạng.

Vì cách mạng ông phải xử sự như một người bíết rằng hơi quá tay nhưng vẫn phải làm. Lưỡi gươm trấn áp

phải tỏ ra sắc bén, hiệu quả. Ông thanh thản trước lương tâm vì cái động cơ của việc làm đó. Động cơ là xuất

phát điểm của hành động, là tính mục đích của công việc. Nó biện minh cho hành động. Động cơ của ông

trong sáng. Hoàn toàn trong sáng.

Điểm nữa, ông biết chắc mọi đơn từ của hắn gửi các nơi, các cấp đều trở lại nơi ông. Ông thừa biết cái cung

cách người ta xử lý các đơn từ loại ấy như thế nàọ Kiến trong miệng chén có bò đi đâụ Ông lại là người giải

quyết. Mọi đơn từ đều được kính chuyển về thành phố. Nghĩa là về ông. Ông giao lại cho đám cấp dưới của

ông. Họ là những người thông minh, họ biết phải làm gì với những đơn ấỵ Họ biết phải làm gì với hắn để đè

bẹp ý chí của hắn. Điều quan trọng là phải đè bẹp ý chí của hắn. Khi ông cho đưa hắn về 75, ông đã định tha

hắn. Của đáng tội, bắt con em một gia đình cách mạng có công với nước vì những chuyện có vấn đề tư tưởng

như vậy tù bốn nảm là đủ cho việc ngăn chặn rồị Nhưng hắn không biết điềụ Ông cần phải cho hắn đi một

tăng nữạ Hắn vẫn không hiểu được những điều tối thiểu, còn đang trong tù mà đã phát biểu khi ra sẽ khiếu

nạị Quá tự tin và hung hăng. Nếu hắn biết thân biết phận, biết cách xử lý, nhận vài khuyết điểm nào đó - ai

mà chả có khuyết điểm- hắn sẽ được ông đối xử một cách khác. Một cách đối xử chứng tỏ Đảng luôn mở

đường cho những kẻ biết hối cải, chứng tỏ sự rộng lượng của riêng ông. Và dẫn dần ông lại cho nó những

điều ông có thể cho được. Chỉ cần nó biết mình, biết ngườị Nó biết nó. Nó phải biết nó. Nó định lấy cái

cương của cá nhân nó chọi lại cái cương của cách mạng. Húc đầu vào đá thôi, con ạ. Trứng chọi đá, chọi sao

nổị Cách mạng sẽ đè bẹp tất cả. Cái tăng bổ sung sau này là dành cho mục đích ấỵ Chí ít thì cũng có thêm

thời gian cho câu chuyện của hắn thành dĩ vãng. Để lâu cái gì chẳng hoá thành bùn. Ông chẳng bao giờ được

chủ động trong xử sự. Ông xử sự, ông hành động theo cách bọn địch, bọn bất mãn, bọn phá hoại bắt ông phải

hành động.

http://tieulun.hopto.org - Trang 88

Cũng có thể ông chẳng nghĩ ngợi gì. Ông không nghĩ vì ông đã quen rồi, quen nhìn thấy máu rồị Với lại

chẳng qua ông không bắt được quả tang hắn mà thôị Hơn nữa nếu trước khi bị bắt, hắn chống đối một cách

không tự giác, vô ý thức, thì bây giờ ở tù ra hẳn là hắn đã và sẽ chống đối một cách triệt để, có ý thức. Điều

đó phù hợp với biện chứng, với logic. Đối xử với hắn như đối xử với một tên phản cách mạng là điều buộc

ông phải làm.

Hắn cũng công nhận rằng ông bắt hắn không phải vì tư thù, ác ý. Số cán bộ trung gian đã xuyên tạc hắn với

ông. Những thông tin ban đầu của họ là không đúng (như: Hắn là người bất mãn, bẻ bút không viết nữa, đả

kích chế độ trong nói năng, phát ngôn..). Những thông tin này có thể do bọn Bách ở báo, bọn xấu, Cũng có

khi chỉ là những câu chuyện vui của những người chẳng ác ý gì. Khrusôp, không mạt sát phim "Bài ca người

lính". Đó là chưa kể hắn giao du rất rộng với bao nhiêu phần tủ đáng nghi ngờ ở Hà Nộị Những hiện tượng

ấy ghép lại, được kết dính bằng một nhận định toàn bộ cho một ý đồ. Một sợi chỉ đỏ xuyên suốt như thường

nóị Thế là ông Trần duyệt bắt thôị Bởi vậy, hắn đã bao lần tìm gặp ông Trần nhưng không được, vì ông ở

ngay trong sở. Có lính gác. Hắn chỉ đưa được đơn vào phòng thường trực. Hắn hỏi Bình:

- Ông Trần trông thế nào nhỉ? Thời còn làm báo, hắn chưa tiếp xúc với ông. Vì hắn không theo dõi nội chính.

Hắn theo dõi khối công nghiệp. Có một lần ông Trần đến cơ quan báo cáo tình hình trật tự trị an cho anh em

phóng viên, ông mở đầu bài nói cùng với một ý khi ông kết luận:

- Các đồng chí nghe để biết thôị Ngành chúng tôi càng ít nói trên báo càng tốt. Hễ nói nhiều là tình hình

không hay rồi đấỵ

Hắn chỉ trông thấy ông có mỗi lần ấỵ Hắn không nhớ được nét mặt ông. Bình bảo: "Mày có nhớ thằng Thanh

Nhàn không? Ông ấy có kiểu người của thằng Thanh Nhàn", "Thanh Nhàn nàỏ" "Thanh Nhàn xi- măng. Vẫn

viết tin cho chúng mình ấy". Hắn lắc đầu: "Quên rồi". Bình nhăn trán suy nghĩ và bật kêu lên: "Trông ông

Trần giống Lâm Bưụ Đúng. Đúng. Giống Lâm Bưu".

Thật là một so sánh bất ngờ và kỳ lạ.

ấy thế mà khi gặp ông, hắn hiểu Bình có lý: Thấy ông người ta liền nghĩ đến Lâm Bưu, nhất là lúc Lâm Bưu

đứng cạnh Mao chủ tịch, quyển sách đỏ cầm tay, Lâm Bưu ở cái tư thế profil nhìn bao quát cả đám quần

chúng mênh mông Thiên An Môn ấỵ

Dáng người ông nhỏ nhắn, lông mày rậm hơi chổi sể, khuôn mặt xương xương, hóp lại về phía cằm và cặp

mắt nhỏ, hẹp ẩn dưới hàng lông mày rậm, lại càng nhỏ hơn mỗi khi ông cườị (Thực ra ông có cặp mắt lươn ti

hí, nhưng hắn không muốn dùng chữ ấy).

Ngoại hình của ông làm hắn thất vọng. Nó chẳng chứng tỏ điều gì, ngoài cái cảm giác đó là một con chạch,

rất khó nắm bắt, còn ngoi lên, còn ngoi lên nữạ Thật đối lập với ông Hoàng. Cao lớn, đẹp đẽ, khoan thaị Hắn

hiểu ngay ông Hoàng không phải là đối thủ của ông Trần. Ông Hoàng tin ở lẽ phải, ở chính nghĩa, tuyên

chiến trước khi giáp trận. Còn ông Trần sẵn sàng đánh trộm sau lưng, hạ đối thủ ngay từ nhát dao đâm trộm

ấỵ

Không phải hắn ghét ông Trần hay yêu ông Hoàng mà gán ghép cho mỗi ông một vẻ xấu đẹp thích ứng. Hắn

chỉ trung thành với hiện thực. HÍn vỒn phẺn Đăi kiÙu xuyĩn tẾc hiỤn thÔc, dỒn ĐŨn cịng thợc nhÈm

chẸn: Hắn vẫn phản đối kiểu xuyên tạc hiện thực, dẫn đến công thức nhàm chán: Về ngoại hình chính diện

bao giờ cũng đẹp đẽ, còn phản diện thì tha hồ bôi bác. Về ngoại hình chính diện bao giờ cũng đẹp đẽ, còn

phản diện thì tha hồ bôi bác.

Có một chi tiết nữa ở ông Trần mà hắn rất nhớ là trong lúc nói chuyện, thỉnh thoảng đồng tử mắt ông lại thu

nhỏ lạị Hắn quả quyết như vậy vì hắn có thói quen nhìn thẳng vào mat người đối thoại, và hắn thấy điều ấy

rất rõ. Khi ông Trần xúc động, đồng tử ông hơi co lại theo hình bầu dục, một hình bầu dục dựng đứng giữa

lòng con mắt như nứt ra giữa hai mí mắt. Thật là dị tướng!

Hắn cũng không ngờ được gặp ông (đời hắn quả là liên tiếp những chuỗi bất ngờ). Lang thang tìm cách kiếm

sống, đến nhà một người quen ở vùng ven đô để hỏi việc gia công sợi buộc lạp-xường, hắn thấy ông Trần

bước vào sân cùng với mấy người nữạ Ngay lúc ấy hắn nghĩ đến Lâm Bưu và hắn biết đã gặp aị Ông Trần

đang đứng trước mặt hắn. Tiên ông và phù thuỷ đang đứng trước mặt hắn. Hắn lảng vảng ở vườn, chờ cho

chủ, khách uống hết một tuần trà, mới vào nhà lễ phép tự giới thiệu và xin được gặp ông vào một ngày nào

đó. Cố che giấu, nhưng vẫn để lộ một chút ngạc nhiên, ông nhận lờị

Hôm ấy ông Trần đến đấy ăn thịt chó, và sau đó anh chủ nhà cho hắn biết anh bị ông ấy căn vặn mãi: Có phải

http://tieulun.hopto.org - Trang 89

anh ta bố trí mời ông tới nhà để hắn gặp không? Đúng là ông nhìn sự việc không đơn giản xuôi chiều, rất trí

lự và dưới nhiều góc độ.

Hắn ra về ngay để khỏi phiền anh chủ nhà, khỏi đưa anh vào thế khó xử. Hắn xúc động vì quá bất ngờ. Hắn

đạp xe về chỗ anh Thân, thở hổn hển:

- Em vừa gặp ông Trần xong.

Hắn thuật lại chuyện và nói:

- Ông Trần hẹn cho em gặp rồị

Anh Thân bảo:

- Gặp một ông thường vụ làm gì mà cứ cuống lên thế. Binh thường thôị

Không bình thường đâu anh ơi! Đây là lần đầu tiên một ông thường vụ gặp hắn. Mà lại chính là ông Trần,

người bắt hắn, người có cái gậy thần, người đã làm thay đổi cuộc đời hắn. Ông Trần nhận sẽ gặp hắn. Hắn

chờ, chờ mãị Ông Hoàng đã về nhà hắn hai lần rồi, ông Trần mới cho người đưa giấy mời hắn tới Sở. Không

phải giấy gọi, giấy hẹn, mà giấy mờị Thật là tôn trọng và lịch sự.

Hắn đã chuẩn bị kỹ cho cuộc gặp nàỵ Bình, Ngọc và hắn đã thống nhất: Phải rất linh hoạt. Đừng cứng nhắc

đòi phục hồi, đòi bản thảọ Không ăn thua gì đâụ Phải tùy tình hình.

Hắn đến Sở. Cùng tiếp hắn có cả ông Quảng, trưởng phòng đặc trách văn hóạ Vậy là hôm nay hắn được gặp

cả hai ông. Khác hẳn ông Trần, ông Quảng cao lớn, béo tốt, dầy đặn, phúc hậu và toàn nói những điều nhân

đức. Ngoại hình và ngôn ngữ ông Quảng đáp ứng điều hắn vẫn suy nghĩ về những đao phủ thời hiện đạị Ông

Trần mời hắn ngồi xa-lông, ông Quảng đóng vai người tháp tùng. Ông Quảng pha trà, rót nước, bóc bao

thuốc lá Điện Biên bao bạc mời hắn. Bình đẳng, lịch thiệp, văn hoá, tôn trọng và hiếu khách.

Ông Trần ngả lưng vào xa-lông, nhìn hắn cười thoả mãn như một người lâu quá không được gặp hắn và vẫn

mong gặp hắn như cái kiểu "bấy lâu vắng mặt khát khao". Ông hỏi hắn thân mật như hỏi một cán bộ dưới

quyền mà ông hiểu từ chân tơ, kẽ tóc:

- Thế nàỏ Thắc mắc lắm phải không?

Rõ ràng ông biết hết ruột gan hắn. Đã bao năm rồi hắn chưa được một ông công an nào hỏi một câu như vậỵ

Với giọng điệu cởi mở thông cảm như vậỵ

Hắn cố nặn ra một nụ cười tươi tỉnh và khiêm tốn:Có đúng thế không?

- Thưa anh, toÁi như moÁ.t đứa con bị boÁ' mẹ đánh. Cảm thaÁ'y bị đánh oan, raÁ't mong có dịp thưa lại

cuÀng boÁ' mẹ.

CaÁu trả lơÀi aÁ'y laÀm vưÀa loÀng oÁng TraÁÀn. Hắn chơÀ caÁu nói tieÁ'p theo của oÁng đeÁ? đoán

bieÁ't oÁng định giải quyeÁ't cho hắn vaÁ'n đeÁÀ giÀ.

- Chúng toÁi đaẠ nhaÁ.n được đơn của anh. ToÁi nghiẠ baÁy giơÀ trước heÁ't phải lo vieÁ.c laÀm cho

anh đaẠ. Có đúng thế không?

"Thế là ông khoanh lại vấn đề ấy: Việc làm! "

Hắn hiểu và tin chắc như vậỵ Việc làm. Nhưng là việc gì chứ? Bảo hắn đi quai búa hay đi phụ nề?

Hắn nghĩ tới những công việc khổ sai hắn đã trảị Phải nói rõ. Không thể chung chung được.

- Thưa anh. Tôi bị thiệt thòi nhiềụ Chẳng riêng tôị Vợ tôi được cơ quan cử đi học đại học, đang học thì bị Sở

Công an gọi về làm phụ kho trong khi bạn bè vợ tôi đều đỗ đại học và...

Ông Trần bật ngồi thẳng lên, ông ngắt lời hắn:

- Aỉ Aỉ Sao lại gọi chị ấy về?

Giọng ông ngạc nhiên, sửng sốt. Thật bất ngờ với hắn. Hắn vẫn tưởng chính ông Trần quyết định việc ấy Và

lần đầu tiên hắn thấy đồng tử của ông co lại thành hình bầu dục dựng đứng giữa con mắt nhỏ. Ông nghiêm

khắc nhìn ông Quảng như muốn hỏi: "Sao lại có chuyện ấỷ Sao tôi không biết gì cả? Ai cho phép các anh

làm như vậỷ"

Ông Quảng với vẻ nhẫn nhục cao cả của một người làm điều thiện, nhưng buộc phải mang cái vỏ độc ác mà

người ta dễ hiểu lầm, nhìn ông Trần với vẻ biết lỗi:

- "Báo cáo anh, dạo ấy anh Tuấn đang ở trong trạị Phải đưa chị ấy về vì các cháu không ai chăm sóc. Cả bốn

cháu còn quá nhỏ."

http://tieulun.hopto.org - Trang 90

Sự tiêu diệt cuộc đời vợ hắn đã được người ta giải thích như vậỵ Hắn căm thù và ghê tởm nhất sự dối trá mà

đây lại là sự dối trá trắng trợn nhất với hắn. Sự đê tiện đến vậy là giớí hạn, là tận cùng. Hắn uất ức nhìn ông

Quảng, cái nhìn ngây ngô như một con vật bị giết trước lúc chết. Nghĩa là hắn nhìn ông mà chẳng nhìn thấy

gì. Hắn nhìn ông ma còn cố nén, cố giữ cho mạch máu khỏi vỡ toác rạ Ông Trần khinh khỉnh nhìn ông

Quảng, cái nhìn chứa đựng dông bão, làm vơi đi rất nhiều bóng tối trong lòng hắn. Hắn tin rằng khi hắn về,

ông Trần sẽ trút lôi đình và ông Quảng sẽ lãnh đủ, sẽ hiểu thế nào là những hành động vô nguyên tắc, tư thù

cá nhân, phá hoại chính sách của Đảng. Hắn nói mà chính hắn cũng ngạc nhiên ở giọng điệu bình tĩnh của

mình:

- Báo cáo anh đấy là sự đau khổ lớn thứ hai của chúng tôị Về chuyện các cháu, chúng tôi đã thu xếp cho

chúng về ở với bố mẹ tôị Vợ tôi rất quyết tám khắc phục mọi khó khăn để học đại học.

Ông Trần trầm ngâm, tư lự. Rõ ràng ông đang gánh nỗi đau khổ của hắn. Như được ông khuyến khích, hắn

nói tiếp:

- Bạn học của vợ tôi học xong đều là kỹ sư, trưởng phó phòng. Có người còn là chủ nhiệm. Vợ tôi về Công ty

làm phụ khọ Tôi nói vậy để báo cáo với anh là chẳng cứ tôi bị thiệt thòi mà cả vợ tôị Mong anh thông cảm

với hoàn cảnh của tôi, cho tôi làm một việc gì đó hợp với khả năng và sức khoẻ của tôi, để tôi có thể có thu

nhập.

Lời xin thật khiêm tốn, thiết thạ Ông Trần như chỉ mong hắn đề nghị điều gì đó để ông giúp hắn vợi bớt được

khổ đaụ Ông sốt sắng có pha chút long trọng để hắn hiểu ràng đây là những lời nói chính thống hắn có thể

hoàn toàn tin tưởng:

- Tôi hôm nay nhân danh lãnh đạo thành phố, giám đôc Công an nói với anh rằng: Anh sẽ được làm một việc

phù hợp với khả năng để từ đó có thu nhập.

ôi! Thật tuyệt vời! Ông Trần thương hắn. Dù sao ông cũng biết hắn đau khổ nhiều, mà hắn lại là em một

người cùng cấp uỷ với ông, là con một gia đình cách mạng. Chưa một người công an nào nói với hắn như

vậỵ Người ta toàn răn đe hoặc nói như đánh đố.

Trong không khí cởi mở ấy, hắn dấn thêm một bước, cụ thể hơn:

- Thưa anh, tôi có thể làm thi đua được không ạ?

Hắn nói vậy vì hắn nhớ đến ông Hoàng. Ông Trần nhướn cặp mắt nhỏ lúc đó trông rất nhân từ bao dung và

lấp lánh:

- Được chứ. Sao lại không. Thay mặt lãnh đạo thành phố tôi nói với anh là anh được làm thi đuạ Thay mặt

lãnh đạo thành phố tôi nói: các con anh được vào đại học. Anh hoàn toàn yên tâm.

Đó chính là điều hắn định sẽ hỏi ông. Là một nội dung cốt yếu hắn muốn được nói cùng ông. Hắn biết hắn đã

gây đau khổ cho con cáị Cái lý lịch đi tù, phản cách mạng của hắn là một gia tài ghê gớm mà chúng nó sẽ

thừa kế. Con địa chủ, con tư sản không được vào đại học. Đã hẳn. Ngay nông dân lao động không vào hợp

tác xã, con cái dù học giỏi đến mấy cũng không được vào đại học. Nói gì đến con một thằng. phản động hiện

hành. Hắn còn đang lựa lời tìm cách nói với ông chuyện con cái thì ông đã chủ động nói trước. Ông Trần quả

đã nhìn thấu Hẳn ông Trần đã hiểu lời nói của đôi mắt hắn, ông hỏi hắn:

- Thế, được chưả

Hắn cám ơn ông, cám ơn lãnh đạo thành phố và ý thức được ràng đây là lần gặp duy nhất trong đời hắn với

ông Trần, bởi thế cần phải tranh thủ làm cho ông hiểu hắn:

- Thưa anh, tôi nghĩ việc xử lý tôi là quá nặng. Tôi sợ rằng anh nhìn tôi qua những lăng kính trung gian. Tôi

cũng phải báo cáo với anh rằng: Chưa ai nói tôi mắc tội gì.

Hắn im lặng. Ông Trần khuyến khích:

- Cợ nấi tiŨp Đị - Cứ nói tiếp đị

- Thưa anh, tôi nói điều gì có thể anh không tin. Nhđng tịi nấi ĐiÚu Nhưng tôi nói điều này chắc là anh tin.

này chắc là anh tin. Đó là tôi rất muốn ở nhà với vợ, với con, tôi rất sợ đi tù một lần nữạ Muốn vậy tôi phải

biết những khuyết điểm của tôi để tôi rút kinh nghiệm, để tôi tránh. Cho đến bây giờ trong cơ quan an ninh,

chưa ai nói cho tôi biết tôi có những khuyết điểm gì.

Hắn muốn nói rõ hơn: Thưa anh tôi chưa biết tôi mắc tội gì, tôi xin được biết để tôi tu dưỡng. Nhưng sợ rằng

câu nói ấy ngụ vẻ khiêu khích, bôi nhọ cơ quan an ninh. Làm gì có chuyện đi tù năm năm mà chẳng biết

mình mắc tội gì. Hắn phải thay chữ tội bằng chữ khuyết điểm. Thì khuyết điểm cũng là tội chứ saọ Hắn nói

http://tieulun.hopto.org - Trang 91

và nghiêm trang nhìn ông Trần, dò xem phản ừng trên nét mặt ông. Ông gật đầu như kiểu đã biết tình huống

này từ lâu rồị Ông nói với vẻ nhẫn nại, cam chịu của một Chúa cứu thế:.

- Tôi biết. Tôi biết anh thắc mắc nhiềụ Phương pháp tư tưởng của anh khá chủ quan. Về chuyện ấy chúng tôi

sẽ làm việc với anh vào một dịp khác. Chắc chắn anh sẽ được thoả mãn.

Lại những điều muôn thuở, những lời nói kiểu đánh đố làm hắn dị ứng. Nhưng hắn vẫn lễ phép vâng vâng.

Hắn đã thực hiên được phương châm tự đề ra cho mình từ khi bị bắt. Thái độ mềm dẻo, khiêm tốn, nhưng

cứng rắn về nguyên tắc. Không lùi bước trước bất kỳ ai, bất kỳ sự dung doạ nàọ Như vậy, dù sao buổi gặp

ông Trần cũng đạt được mục đích: Thay mặt lãnh đạo thành phố, Sở Công an, ông Trần đồng ý cho hản đi

làm trở lại, hắn được làm thi đua, con hắn được đi học đại học. Đó là nhửng thắng lợi quan trọng. Đó là

những yếu tố pháp lý mà hắn sẽ nắm lấy để nói chuyện với những người còn muốn giết hắn, đầy đọa hắn.

Hắn đã làm ông Trần hiểu hắn hơn. Hiểu những gì hắn đã chịu, đang chịu, hiểu tâm tư nguyện vọng chân

thành của hắn. Hiển nỗi đau của vợ hắn. Và hắn cũng hiểu ông Trần hơn. Hắn hiểu bọn cán bộ trung gian đã

xuyên tạc hắn với ông. Chỉ bằng vào việc họ gọi vợ hắn về không cho học nữa là đủ biết bọn ấy thật độc ác

và lộng quyền. Chính bọn ấy đang phá chế độ, phá Đảng, đang phá hoại lòng tin của quần chúng. Họ làm

những việc tầy đình trắng trợn mà lãnh đạo không hay biết gì cả. Việc của hắn nếu ông Trần hay biết từ đầu

thì đâu đến nỗị Hắn tin rằng cùng với thời gian, ông Trần sẽ hiểu hắn hơn nữa và sẽ đối xử với hắn, với vợ

con hắn không đến nỗi nàọ Tất nhiên hắn chẳng mong ông kỷ luật, khiển trách mắng mỏ cái làng kính trung

gian ấy, nhưng ông sẽ không đến nỗi khắt khe với hắn như chính bọn "lăng kính", bọn ông Lan, ông Quảng.

Nghĩ đến Ngọc bị đuổi học, nghĩ đến lời giải thích của ông Quảng về chuyện gọi Ngọc về để trông nom con

cái và sự sửng sốt của ông Trần, hắn căm thù vị trưởng phòng đặc trách ván hoá phương phi, phúc hậu và

nghĩ hẳn ông Trần đã thấy được hắn bị đối xử quá đáng như thế nàọ Hắn tin ông Trần bắt đầu nhìn thấy sự

thật. Sẽ thay đổi cách đối xử với hắn. Ông đã hứa với hắn về công việc, lại có sự giúp đỡ của ông Hoàng, hắn

sẽ thuận lợị Điều đó là tối thiểụ Hắn phải được hưởng điều tối thiểu ấỵ Hắn muốn được giải quyết tận gốc cợ

Hắn có tội hay không có tộị Bản thảo hắn tốt hay xấủ Bởi thế hắn lễ phép nói với ông Trần trước khi ra về:

- Thưa anh, tôi rất cám ơn anh đã cho tôi được gặp, cho tôi được đi làm và các con tôi sẽ được vào đại học.

(Phải nhấn lại một lần nữa những điều quan trọng ấy chứ). Tôi tha thiết đề nghị anh chỉ thị cho tôi xin lại bản

thảo của tôị Đó là tất cả gia sản, công sức mười năm lao động miệt mài của tôị Thực sự tôi đã bị tịch thu tài

sản.

Hắn nói với giọng đau khổ van xin cầu khẩn của một kiếp giun dế nhỏ mọn để tăng thêm sức thuyết phục, để

lời đề nghị của hắn không hàm một ý hỗn xược, xấc láo nào có thể làm ông phật ý. Ông Trần gật đầu và nhiệt

tình đáp:

- Được, anh cứ yên tâm. Bản thảo của anh là của anh.

Hắn thuật lại cho Bình nghẹ Bình gầm gừ, uất hận:

- Đã đành phải nhấn mạnh với bọn ấy để chúng nó hiểu không phải chỉ cái xe đạp, cái áo sơ-mi mới là tài

sản, nhưng bản thảo của mày không chỉ là tài sản của mày, đó là tài sản quốc giạ

Đụng đến điều ấy là Bình uất hận. Đó là chỗ nhạy cảm nhất trong thần kinh của anh. Anh lầu bầu:

- Bọn phá hoại văn hóạ

Điều ấy hắn cũng thừa biết, hắn còn nghiền ngẫm nhiều hơn, nhưng hắn không dám nói rạ Hắn sợ với cả

Bình, sợ với chính hắn. Hắn sợ cứ nói thế thì đâm quen đi, mà muốn không nói thì trước hết phải đừng nghĩ.

Hắn rụt rè với mọi người và đâm ra rụt rè với chính mình. Rụt rè cả trong suy nghĩ. Thực ra hắn rất muốn nói

với ông Trần: "Tôi không xin anh sự chiếu cố, sự khoan hồng. Tôi chỉ muốn được hưởng luật pháp. Tôi xin

anh một lời buộc tội".

Đó là những lời thẳng thắn, là bản chất của sự việc, là sự chân thành và cũng là mục đích của luật pháp, mục

tiêu của Sở Công an nữa mà sao nghe cứ như khiêu khích. Nên chỉ đến khi ngồi một mình hắn mới nghiền

ngẫm vụng những câu đối thoại ấy trong chốc lát. Cho nó hả trong đầu tí chút. Rồi thôị

*

* *

Tiếng lành đồn xạ Chuyện hắn gặp ông Trần và những lời ông Trần hứa hẹn với hắn đã được nhiều người

biết. Chắc chắn anh Thân và Bình là những người háng hái phổ biến tin này, kèm theo vài lời bình luận về sự

giải quyết có lý có tình của thường vụ - tức là của ông Trần, cũng có nghĩa là hắn chẳng có tội tình gì.

http://tieulun.hopto.org - Trang 92

Sau buổi đó ít lâu, nghĩa là đã bước sang năm 1975, năm được ghi vào lịch sử đất nước và lịch sử đời hắn

như những cái mốc quan trọng: Năm toàn thắng ở miền Nam, năm hắn được đi làm. Một người bạn thân của

anh Thân, một người quen hắn, yêu quí hắn, đến nhà hắn mang theo nửa ki-lô chè búp loại ngon nhất, một

xếp giấy trắng, một mớ những bản báo cáo đã đánh máy, bảo hắn:

- Lãnh đạo thành phố cho ông đi làm rồi, phải không? Ông về chỗ tôị Trong khi chờ đợi, ông giúp tôi! Tôi

phải báo cáo điển hình ở hội nghị tổng kết của Bộ Lao động. Ông cố giúp tôị Chè đâỵ

Và lấy từ trong túi ra nửa cây thuốc Tam Thanh.

- Thuốc đâỵ

Đó là món nhuận bút đầu tiên khi hắn ra tù, khoản thù lao của ông Thưởng, trưởng phòng lao động khu phố.

Ông cũng là một người khét tiếng với những dư luận bao quanh như ông Ngoãn, trưởng phòng thủ công, em

ruột ông Trần.

Người ta thêu dệt rất nhiều chuyện không hay về ông Thưởng. Chuyện ông ăn đút lót, chuyện ông giàu có,

chuyện gặp được ông còn khó hơn gặp bí thư thành ủỵ Chuyện ông gây khó khăn cho mọi người trong việc

cấp giấy đi làm... vv và vv...

Có lẽ chỉ hai điều đúng thôi: ông không biết đi xe đạp. Và từ sáng sớm đã có nhiều xe đạp đón ông đi ăn

sáng. Ai mời được ông ngồi sau pooc - ba - ga chở ông đi thì đã có thể vênh mặt lên với người khác được rồị

Hắn chỉ thấy ông là người tuyệt vờị Ông trước đây cũng là một cộng tác viên của báọ Hắn không để ý gì đến

ông. (Vì ông thì chẳng bao giờ có thể là nguyên mẫu cho một tác phẩm văn nghệ được. Phải là những công

nhân lò nung, những người thợ cơ khí, những người gác đèn ngoài đảo xa). Nhưng ông Thưởng biết hắn, để

ý đến hắn, quí hắn. Lòng quí mến của ông là hoàn toàn thành thật, không vụ lợị (Hắn thì đem lại cho ông mối

lợi gì mới được chứ). Ông quí hắn, vì ông có viết lách chút ít (một quí viết vài ba cái tin thôi). Ông thấy rõ

cái khổ của nghề cầm bút và tài năng của hắn. Ông quí hắn, vì ông là bạn với anh Thân. Ông thương hắn, vì

ông biết hắn chẳng có tội tình gì mà trong ông vẫn còn sót một chút đặc tính của dân tộc: Sự thương vaỵ

Hắn đỡ các thứ trong tay ông, cảm thấy mình trở lại làm người khi cầm xếp giấy và những bản báo cáo ông

đưa hắn làm tài liệụ Có lẽ Ngọc nói đúng: Hắn có quí nhân phù trợ. Ông Thưởng - cái ông trưởng phòng

không biết đi xe đạp và chỉ quen biết bình thường này - bỗng trở thành ngôi sao chiếu mệnh cho hắn. Hắn

nghĩ: Đời hắn nếu không có ông Hoàng, ông Thưởng thì sẽ ra saỏ Đã bao lần hắn nói: Trên có ông Hoàng,

dưới có ông Thưởng. Đó là những người hắn mang ơn cứu mạng. Những người sống tết, chết giỗ. Đấy mới

thật là những "người thay đổi đời tôi".

Thỉnh thoảng đến thăm và cũng là để xem bản báo cáo viết đến đâu rồi, ông Thưởng nhắc lại:

- Ông về chỗ tôi làm. Về với tôị Đời ông có khốn nạn thế này ông mới phải về với tôị Chứ không làm sao tôi

dám nói vậỵ

Đó là những lời có thể làm người ta khóc được. Vì vẫn được đánh giá đúng. Vẫn được coi trọng. Và muốn

vợi cho nhau khổ đaụ..

Hắn viết cho ông cái báo cáo về giải quyết lao động ở một khu phố. Đây sẽ là báo cáo minh hoạ, bổ sung cho

báo cáo tổng kết của Bộ trưởng. Hắn lại lúi húi ngồi viết. Lại thức khuya khuya một tý. Lại pha trà. Lại đốt

thuốc. Lại bơm thêm mực vào cái bút Pilot ngòi cánh sẻ bằng vàng 14 cara, người bạn trung thành không rời

hắn suốt năm năm tù tội, theo hắn vào tù từ ngày đầu tiên, ở xà lim 76, xà lim 75, lên đến tận V. Q. Hắn viết

báo cáo công phu như viết một truyện ngắn. Đó là sáng tác đầu tay của hắn trong khúc đời mớị Ông Thưởng

ghé lại đọc những trang đã viết và rất hài lòng. Một đệ tử đèo ông bằng xe đạp đến nhà hắn, và đúng giờ hẹn

lại đón ông. Hắn nghĩ hắn sẽ làm quân của ông Thưởng thôị Có một thủ trưởng như vậy, còn ao ước gì hơn.

Ông Thưởng bảo: ông đã đặt vấn đề xin hắn với tổ chức khu phố rồị Tất cả đều ủng hộ. Ông Trần đã bật đèn

xanh thì cứ thế mà làm, chẳng ai nghi ngại điều gì.

Hắn làm đơn xin việc gửi ông Thưởng. Xin vào chỗ ông Thưởng có một điều thuận tiện là chỉ cần lá đơn ấy

thôị Làm đơn xin vào nơi khác phải qua chỗ ông Thưởng, phải qua phòng lao động. Ông Thưởng nhận đơn

tại nhà hắn, nói cả với hắn về dự kiến phân công nữạ Hắn mong quá. Mong từng ngàỵ Càng mừng càng

mong. Càng mong càng sốt ruột. Năm ấy lại mưa dầm. Mưa xuân ảo não, thúc giục. Thứ mưa xuân mịt mù

trời đất, tê cóng trong lòng. Những ngày mưa xuân đầu năm 1975, già Đô quần áo lên rêu cắm cúi trên những

đống rác mà hắn gạp lần cuối cùng ở cửa nhà hát. Hắn đã nhìn thấy ánh sáng ở cuối đường hầm. Hắn sắp đi

hết đoạn đường của hắn. Già Đô cũng sắp đi hết đoạn đường của già. Bằng cách của già. Bằng cách nằm

http://tieulun.hopto.org - Trang 93

phiêu diêu và thấy mình như tan đị..

Vào lúc đó cả miền Bắc bàng hoàng vì chiến thắng.

Khi quân ta bắt đầu chia cắt quân địch, bao vây Đà Nẵng thì hắn nhận được giấy mời ra đồn của công an khu

phố. Hắn nghi ngạị Hắn cảm thấy có một điều gì rất xấu đến với hắn. Linh tính mách bảo hắn. Và hắn đã

không nhầm. Đích thân ông Khuổng, thiếu tá trưởng khu công an tiếp hắn. Cái quân hàm thiếu tá, lại là thiếu

tá công an, thời đó giá trị lắm. Ông thiếu tá có dáng cao, gầy răng trắng, sít nhau rất đẹp. Ông tiếp hắn như

một thiếu tá trưởng khu tiếp kẻ phạm tội đã hết hạn cải tạo: Bề trên, nghiêm khắc, lạnh lùng, khinh khỉnh vv

Ông chỉ ghế cho hắn ngồi:

- Thế nào" Mấy hôm nay anh có nghe đài không?

- Thưa thiếu tá, có ạ. Tôi nghe tin tức qua cái loa ở Ngã Bảỵ

- Phấn khởi chứ?

Câu hỏi ấy có nghĩa là: Bọn chống Đảng, bọn phản cách mạng các anh còn hoài nghi, còn mất lòng tin nữa

không. Cách mạng đang tiến bước, những bước quyết định. Các anh đã mở mắt ra chưả

- Thưa ông, phấn khởi ạ.

Sao lại không phấn khởi khi cuộc chiến đẫm máu kéo dài ba mươi năm có thể sẽ chấm dứt. Quả là không ngờ

tình huống xảy ra nhanh như vậy cùng với phương châm chiến lược nổi tiếng của ta: "Thần tốc" và phương

châm chiến lược nổi tiếng của Thiệu: "Tuỳ nghi di tản!". Đã có lúc tưởng chiến tranh sẽ kéo dài như Nam -

Bắc phân tranh thời Trịnh-Nguyễn, như cuộc chiến trăm năm của Pháp. Hy vọng đây là lần đổ máu cuối

cùng. Để lại sống trong hoà thuận. Để người đất mũi Cà Mau và người vùng biên giới Lạng Sơn gặp nhau có

thể vỗ vai nhau, gọi nhau là người anh em. Bởi vì chẳng bao giờ một người đánh cá Phan Thiết lại nghĩ phải

đi giết chết người thợ sơn tràng Bắc Giang và ngược lạị Chiến tranh là kế tục của chính trị. Đây là cuộc chiến

của hai ý thức hệ, của hai hệ thống, đã có những lúc tưởng không có ngày cuối cùng, cuộc chiến dài nhất thế

kỷ này có thể sắp kết thúc. Để có thể chấm dứt canh vay tuổi quân, cảnh làng xóm vắng ngắt thanh niên,

cảnh xương máu trộn với bùn đất Trường Sơn. Những bà mẹ khóc con, những người vợ trẻ goá chồng đã là

nhiều quá rồi trên dất nước nàỵ Chiến tranh còn kéo theo nó bao nhiêu thứ. Chiến tranh ắt phải có người bạn

đồng hành: Tù đầỵ Không thể nào khác được. Dù nó xảy ra ở đâụ Hắn khẳng định phát hiện của mình. Chân

lý ấy hắn đã khám phá ra bằng chính cuộc đời hắn. Sau này khi nghe tin ở nước nào trên thế giới đang có

chiến tranh, hắn nghĩ ngay đến những nhà tù tất nhiên phải có ở nơi ấy nghĩ đến rất nhiều người đau khổ và

oan khuất bị lưu đầy tăm tối, dù màu da nào, dù chưa biết mặt, nhưng đều là anh em, những người như hắn

đã âm thầm góp vào cuộc chiến cái quí giá nhất của đời mình: Tự dọ

Chính lúc đang ngồi với ông Khuổng, hắn lại nghiền ngẫm và khẳng định "công lao" của hắn đã đi tù để

đóng góp vào chiến thắng. Không ai có thể bác bỏ được điều ấỵ Không ai có thể tước đi của hắn niềm tự hào

nhục nhã hắn có. Ông Khuổng chuyển giọng:

- Hôm nay chúng tôi mời anh ra đây để thông báo với anh một việc.

Đó là giọng nói của nhà đương cục. Ông lạnh lùng nhìn hắn:

- Chúng tôi đã quyết định: Anh không được đi làm.

Hắn choáng váng. Lúc đó hắn choáng váng.

Nhưng sau này nghĩ lại hắn lại thấy đó là những lời thành thật, dễ nghẹ Hắn vẫn thường ao ước được nghe

một câu nói thẳng thắn của các ông công an:

"Tao giết mày đâỵ Tao đang giết mày". Thế là gọi sự việc bằng tên của nó. Là sự thẳng thắn, thành thật.

Không giả dối, không đạo đức giả. Dù sao cũng dễ chịu hơn nhịều so với giọng điệu bi thương: "Chúng tôi

giúp dỡ anh, cảnh tỉnh anh, để anh khỏi trượt sâu vào con đường tội lỗi". "Chúng tôi để chị Tuấn về không

học nữa vì các cháu còn bé, không ai bảo đảm".

Hắn ngồi lặng đị

Đã nghĩ rằng việc gì cũng có thể xảy đến với mình mà vẫn cứ lặng đị Những việc tốt đẹp thế làm sao lại có

được. Bây giờ mới thật không ngạc nhiên về bất cứ vấn đề gì nữạ

- Thưa thiếu tá, anh Trần thay mặt lãnh đạo thành phố, thay mặt Sở Công an đã nói với tôi là tôi được đi làm

ở cơ quan nhà nước, được làm những việc phù hợp với khả năng...

Hắn nói và đau khổ nghĩ rằng: Lẽ ra trong buổi gặp ông Trần hắn phải viết ngay vào một tờ giấy nội dung

quan trọng ấy và xin ông Trần ký ngay vào đó. Dù như vậy có lố bịch đi chăng nữa, có biểu hiện thiếu lòng

http://tieulun.hopto.org - Trang 94

tin đi chăng nữa, bất lịch sự chăng nữạ Ông Khuổng không che giấu sự giễu cợt:

- Điều ấy anh đi mà hỏi anh Trần nhé. Còn tôi nói: Anh! Không! Được! Đi! Làm!

Ông nói dằn từng tiếng, để nhấn mạnh tính xác thực, trọng lượng của quyết định, giống cách nói của A

Thềnh: Tôi! Không! Lậm!Cậm! Đâu! ông còn bồi thê-m một đòn nữạ Hình như ông đoán được hắn đang

nghĩ gì.

- Tôi đã chỉ thị cho tiểu khu rồị Tiểu khu không được ký giấy cho anh đi làm.

Đúng là lúc ấy hắn đang nghĩ đến ông Hoàng. Ông Khuổng không cho hắn đi làm, ông Thưởng chịu bó tay,

nhưng ông Hoàng thì chẳng đời nàọ Ông Khuổng là ai, hẳn ông Hoàng không biết tới sự tồn tại của ông. Hắn

nghĩ là hắn vẫn được đi làm, bất chấp ông Khuổng không cho hắn đị Nhưng điều ông Khuổng vừa nói làm

hắn hoảng sợ. Đúng là hắn phải chịu ông. Ông Hoàng cũng phải thua ông. Tiểu khu không xác nhận, không

ký vào đơn, phòng lao động không thể nào cấp giấy cho hắn được. Một đòn chết tươi, không thể chống đỡ.

Cái gót chân Asin mà các ông ấy đã nghiền ngắm rất kỹ. Hắn chỉ còn một con đường: Chết trong khi sống.

http://tieulun.hopto.org - Trang 95

Hắn không thể chấp nhận điều ấỵ Hắn tìm gặp ông Trần, nhưng sao gặp được ông. Hắn vẫn tin rằng nếu gặp

được ông Trần, mọi sự sẽ được giải quyết. Hắn bảo với những người thân:.

- Chính ông Trần đã đồng ý cho tôi đi làm mà ông Khuổng lại bảo thế.

Nhưng anh Thân lắc đầu:

- Ông Trần nói vậy thôị Việc này là do chính ông Trần.

Hắn ngớ ra:

- Saỏ Anh bảo gì?

Anh Thân cắm phẫn:

- Bố thằng Khuổng sống lại cũng không dám làm trái ý ông Trần.

- Nghĩa là...

- Nghĩa là ông Trần nói với chú thế thôi, sau đó ông Trần chỉ thị cho thằng Khuổng những việc ngược lại để

nó làm với chú.

Hắn cố bám vào một dẫn chứng khác:

- Cũng có thể chỉ là bọn trung gian. Như nhà em đang đi học bị bọn Quảng, Lan gọi về dấy, ông Trần có biết

đâụ Em nói, ông ấy cứ ngớ rạ

Anh Thân càng căm phẫn hơn:

- Cũng là ông Trần hết. Không có lệnh ông Trần, thằng Quảng sao dám tự tiện gọi thím ấy về. Bố bảo!

Lúc bấy giờ hắn chưa tin ngay lời anh Thân. Hắn chỉ ngờ ngợ thôị Nhưng khi bình tĩnh lại, hắn suy xét và

thấy anh Thân đúng. Nhất là sau này khi ông Bượng đã về hưu, ông nói với hắn hết. Đúng là mọi điều đều ở

ông Trần. Sao ông ác thế Hắn không hiểu nổị ác và xảo quyệt. Hắn chưa từng gặp một người như ông.

Nhưng vậy sao ông lại gặp hắn, hứa hẹn với hắn?

Hắn suy nghĩ và thử đi tìm nguyên nhân. Tại ông Hoàng, nên ông Trần phải làm động tác giả ấỵ Cũng có thể

đơn giản là ông muốn gặp hắn, nhìn con người đã bị ông hại, nhìn cái xác chết còn muốn gượng gạo ngồi dậỵ

Cũng có thể ông muốn tạo một dư luận tốt về mình trong thành phố, chuẩn bị cho kỳ đại hội Đảng tớị Ông

thâm hiểm thế, nào ai biết được vì sao ông gặp hắn. Chỉ có điều chắc chắn là ông Khuổng không thù oán gì

hắn chẳng bao giờ lại làm một việc ngu ngốc là chống lại ông Trần, chống lại lãnh đạo thành phố. Điều ấy rõ

ràng như ông Khuổng không là một người điên vậỵ

Đúng như hắn dự đoán. Ông Trần lên như diềụ Từ giám đốc Sở Công an ông lên làm bí thư thành uỷ. Rồi

ông lên trung ương, làm thứ trưởng. Ông đi thăm các báọ ảnh ông in trên trang nhất, ngay dưới măng-sét.

Hắn hiểu đời hắn không còn chút hy vọng gì nữạ Và hắn buồn rầu nghĩ: Những người như ông Trần mà được

tín nhiệm như vậy thì chẳng riêng gì đời hắn, đời bao người khác cũng không hy vọng nhiều nhặn gì đâu

* *

Thế là hắn đã bị bịt kín mọi lốị Chỉ còn một chút ánh sáng ở con đường dẫn đến ông Hoàng. Lại một lần nữa

hắn được gặp ông Hoàng ở nhà khách thành phố vào một buổi tốị (Gần như những dịp về công tác tại P, có

điều kiện, ông lại gặp hắn). Hắn thuật cho ông nghe mọi chuyện, từ chuyện ông Trần tới chuyện ông

Khuổng. Ông nghe và im lặng.

Hắn không thấy vẻ bực bội trên khuôn mặt nhân hậu của ông, mặc dù rõ ràng như vậy là những người cán bộ

cũ của ông gây ra việc oan trái nhưng không chịu sửạ Hơn thế, họ còn quyết chống lại ông, tuyên chiến với

ông. Hắn lo sợ, vì hắn, ông đã bị xô đẩy vào một tình thế khó xử. Hắn nhìn ông như người có lỗị

Ông giở cặp, lấy bút giấy ra viết. Đó là bức thư gửi giám đốc, bí thư đảng uỷ xí nghiệp đánh cá, nơi ông đã

dự kiến cho hắn về làm việc. Là thủ trưởng của ngành, việc ấy với ông không gặp khó khăn. Nhưng còn cái

giấy của tiểu khụ Ông hiểu chuyện ấỵ Có lẽ chính ông sẽ phải xuất tướng để giải quyết cái việc cỏn con mà

quan trọng nàỵ Người ta đi làm mà cũng không chọ Thật không thể hiểu được. Cuộc sống sẽ ra sao, chế độ sẽ

ra sao, nếu những việc như vậy tiếp diễn, bất chấp đạo lý, dư luận và lý tưởng của Đảng... Đồng chí Tổng Bí

thư nói nếu nhìn một phụ nữ đẩy xe bò mà trong lòng không xúc động thì không còn là người cộng sản nữạ

Ông nghĩ tới điều ấy vì ông bỗng thấy mình đơn độc. Lòng con người với con người xơ cứng lại rồị Người ta

dửng dưng trước những đau khổ xảy ra với người khác. Hoặc ít nhất, người ta im lặng. Chẳng có bộ luật xử

những người im lặng trước nỗi đau khổ của người khác. Nhưng phải thấy đó là điều đáng sợ đối với xã hộị

Đó là sự đồng loã, là môi trường để cho cái ác phát triển". "Thương người như thể thương thân". Câu ấy

http://tieulun.hopto.org - Trang 96

không thấy nhắc lại nữạ Vì nó không mang tính giai cấp. Hay xã hội ta tốt đẹp, không có những con người

đáng thương nữả

Đôi mắt ông đượm buồn, và hắn biết hắn là nguyên nhân nỗi buồn của ông. Hắn đỡ lá thư ông vừa viết gửi

lãnh đạo xí nghiệp đánh cá, nghe ông căn dặn, động viên. Hắn muốn quì xuống cám ơn ông. Ra về, hắn nghĩ

về ông. Ông như một nốt nhạc lạc lõng trơng dàn nhạc. Hẳn nhiều lúc ông thấy mình rất cô đơn...

Ngọc không nói gì khi xem bức thư của ông Hoàng. Nàng lại thắp hương. Bên cạnh cái nhìn trần thế giờ đây

nàng có cái nhìn xa vắng. Cái nhìn hướng về một nơi nào đó xa vời, thăm thẳm. Nàng bảo hắn:

- Mai anh xuống xí nghiệp, đưa thư của ông Hoàng đị Ngày mai tốt ngày đấỵ

Giờ thì Ngọc tính toán rất kỹ ngày tốt ngày xấụ Hắn đi về phía cuối thành phố, nơi đặt trụ sở của xí nghiệp

đánh cá với bức thư của ông Hoàng. Và những kỷ niệm lại đến với hắn. Hàng phi lao, nơi đây một lần hắn đã

mua mấy cân cá mực vào dịp mồng hai tháng Chín do anh thông tin viên của xí nghiệp đã làm sẵn hoá đơn.

Hàng phi lao đã to thế này, nhưng hắn vẫn nhận ra nhờ khúc đường nhựa lượn cong và con lạch dẫn nước

thải đen chảy về phía bờ sông. Hắn cân mực chính ở chỗ này, chỗ có cái cống nàỵ Và bãi sú bỗng hiện rạ

Một dòng sông mải miết trôi xuôị

Những cánh hải âu bay lượn. Đó chính là điều hắn vẫn nghĩ tới những trong ngày đêm bị nhốt ở một lòng

chảo giữa rừng. Hắn như ngửi thấy mùi thoáng đãng của biển cả.

Điều đó chỉ tăng thêm sự hồi hộp khi hắn tới gặp ông giám đốc, ông bí thư đảng uỷ để đưa bức thư của ông

Hoàng. ở đây người ta đã biết mọi chuyện về hắn. Ông Hoàng đã nói chuyện. Họ nhìn hắn dưới góc độ của

ông Hoàng. Thật vô cùng thuận lợị

Ông trưởng phòng tổ chức tiếp hắn, tôn trọng, cởi mở và thông cảm. Thật khác với những ông trưởng phòng

tổ chức được miêu tả trong các sách thời đó. Thời đó người ta bắt đầu chán kiểu viết xuôi chiềụ Người ta viết

và cũng muốn gai góc trong những điều mình viết. Bí thư đảng uỷ, giám đốc thì không dám đụng đến vì

giám đốc đại diện cho chính quyền, bí thư đại diện cho Đảng. Đụng đến các ông ấy là đụng đến chế độ, là

khốn khổ cả đờị Các ông ấy không thể có khuyết điểm nhất là khi đã được điển hình hoá trong văn học. Nếu

có đáng phê bình thì chỉ có thể là "đồng chí quá thẳng thắn thành ra đôi khi hơi nóng nảy", hoặc như Bình

nói: "Đồng chí làm việc nhiều quá, khuya quá, ít chú ý giữ gìn sức khoẻ để làm việc lâu dàị Sức khoẻ của

đồng chí không còn là của riêng đồng chí. Nó thuộc về nhân dân. Nó là tài sản của nhân dân. Tôi thẳng thắn

phê bình đồng chí. Dù đồng chí có hiểu nhầm tôi, nhưng tôi có bổn phận..." Vậy thì đành lôi mấy ông trưởng

phòng tổ chức ra hành, vì ông là lãnh đạo, nhưng chỉ ở mức độ nào thôị Trên ông đã có những người mẫu về

đạo đức, về trí tuệ, về tác phong. Đó là giám đốc, là bí thư, những người đại diện toàn năng cho chế độ.

Ông trưởng phòng tổ chức nói rất thành thật:

- Có chỉ thị trực tiếp của anh Hoàng, chúng tôi chấp hành thôị Không có vấn đề gì đâụ Anh không phải lo

lắng gì cả. Anh về làm cho chúng tôi cái đơn và giấy giới thiệu của phòng lao động khu phố.

ắn chết lặng. Hắn đã biết đó là thủ tục bắt buộc phải có, nhưng vẫn hy vọng mình được ngoại lệ, vì ông

Hoàng giới thiệu và đảm bảọ Hắn càng hiểu cái đòn của ông Khuổng (thực ra là của ông Trần - Ông Trần

đánh chưởng qua tay ông Khuổng) là hiểm. Ngón đòn hắn không thể nào đỡ được. Đứng trước ngón hiểm đó

hắn chỉ có thổ huyết. Cuộc đấu này giữa hắn và mấy ông không đồng cân đồng lạng. Hắn đã bị đo ván,

không gượng dậy được, mà mấy ông còn xúm lại chơi đòn hội chợ diệt cho đến chết. Biết rằng không bao

giờ ông Trần cho hắn gặp nữa, nhưng hắn vẫn đến Sở, đăng ký xin gặp. Còn biết bấu víu vào đâụ Khi ông

Khuổng nói: "Tôi chỉ thị cho tiểu khu rồị Tiểu khu không được ký giấy cho anh đi làm", thì chỉ có ông Trần

mới giải được câu bùa chú đó thôị Hắn không được gặp ông và hắn nghe tin ông đi học Nguyễn ái Quốc. Đó

là cửa ải ông bắt buộc phải qua, là Vũ Môn để cá chép hoá rồng.

Một chút hy vọng mơ hồ, mỏng manh mà hắn cố nhen nhóm đã tắt lịm.

Thôị Đành chết trong cuộc sống.

*

* *

Tôi tin lời ông bác sĩ nào đó đã nói với Chủy, nhưng tôi nghĩ đó còn là vấn đề khác nữạ Đó chính là sự sống

đã thắng cái chết. Cuộc sống mới đủ sức xoá đi những đau khổ cũ. Cuộc sống mới tuy còn cả lo âu và những

khó khăn, nhưng có rất nhiều niềm vui lớn.

http://tieulun.hopto.org - Trang 97

Hắn đọc lại một lần nữa những câu cuối cùng trong truyện ngắn Vợ chồng người thợ xóm Chiêu Thương của

hắn. Truyện kể về một chị công nhân xi-măng hoạt động bí mật bị Pháp bắt, tra tấn dã man. Đến lúc lấy

chồng (một anh thợ lò nung) mỗi khi mang thai chị lại bị ngất và thai sẩỵ Trong những lần ngất đi ấy những

vết giày đinh phòng nhì Pháp giẫm lên chị năm nào lại hiện về rõ mồn một, tím bầm trên người chi những lỗ

tròn nhỏ của đầu đinh, cái gót hình vành cung có cá sắt và cái mũi bè bè của đôi giày lính. Những vết giày

đinh ở bắp tay, ở lưng, ở cổ, ở ngực chị. Chiến tranh qua đi nhưng cái bóng dáng ghê tởm của nó chưa chịu

buông tha người ta ngay đâụ Sau nhiều lần sa sảy, cuối cùng chị cũng đã vượt qua được tất cả, cái mầm sống

trong người chị cũng vượt qua được tất cả. Chị sinh con. Mẹ tròn con vuông. Và từ ấy những vết giày đinh

trên người chị biến mất. Những cơn ngất bất thình lình biến mất. Ông bác sĩ bảo đó là sự chuyển hoá trong cơ

thể người phụ nữ sau khi sinh đẻ. Nhưng hắn nghĩ đấy là sự sống đã thắng cái chết, cuộc sống mới đủ sức

xoá đi những đau khổ cũ...

Truyện viết lấy ý từ một cô gái Lâm Động, bí thư chi đoàn khi hắn từ báo T về Lâm Động viết bài cho số báo

xuân. Cái chi tiết những vết giày đinh tuồng như bịa đặt, nhưng lại là sự thật với cô bí thư chi đoàn, cô gái

cùng quê, bạn hắn. Thời ấy cứ cùng lứa tuổi cùng chí hướng gặp nhau là bè bạn...

Hắn nhìn lại dòng ngày tháng hắn đã ghi khi hoàn thành truyện ngắn. Năm tháng ấy chẳng gợi một ý niệm gì.

Một ngày nắng hay một ngày mưạ Lúc viết xong là chiều, sáng hay đêm khuyạ Chẳng làm sao nhớ được.

Ngồi mơ màng một lúc, hắn gấp mấy tờ giấy đánh máy lại, cho vào túi ni-lông đựng thư từ. Đó là những

trang bản thảo của hắn còn giữ lại được trong số trên một ngàn trang đã bị tịch thụ Nhớ Phượng. Phượng

đánh máy thêm một bản mà không ngờ đó là bản duy nhất còn lại đốl với chính người đã viết ra nó.

Hắn đọc Vợ chồng người thợ xóm Chiêu Thương lần này là lần thứ bạ Ba lần đọc. Mỗi lần một ý nghĩ khác

nhaụ Đã đành "văn mình, vợ người", nhưng hắn đọc lại không phẫi để thưởng thức, nhấm nháp văn chương

của hắn. Hắn đọc để trở về quá khứ. Đời hắn bây giờ chỉ còn quá khứ. Truyện ngắn ấy như hắn nghĩ, nói

được hắn. (Viết bao giờ cũng là sự tự thể hiện mình, dù viết về ai, về điều gì. Hắn lúc nào cũng tin như vậy).

Nó nói được khát vọng của hắn, của mọi người về một cuộc sống tốt đẹp hơn, niềm tin vào cuộc sống mới

đó. Khi hỏi cung, các ông công an có vặn vẹo hắn về quan diểm, lập trường, nhìn đời den tối, kêu ca, bất

mãn... hắn đã dẫn chứng phản bác lại bằng những trang viết của hắn mà các ông ấy đã tịch thu, trong đó có

"Vợ chồng người thợ xóm Chiêu Thương". (Hắn rất muốn nói thẳng với các ông ấy rằng, hắn có quyền bất

mãn với những cái xấu và sự bất mãn đó là tích cực, là cách mạng, nhưng không dám. Thôi, đừng khiêu

khích các ông ấy làm gì).

"Cuộc sống mới tuy còn cả lo âu và những khó khăn, nhưng có rất nhiều niềm vui lớn". Ngày xưa hắn thành

thật tin như vậỵ Bây giờ đọc lại hắn thấy mình quá ngây thợ Nỗi đau còn quá nhiềụ Nỗi đau còn quá lớn. Nó

chỉ thay đổi vẻ mặt, thay đổi y phục mà thôị Nhiều người đã nhận ra điều ấy, trong đó có hắn. Nhưng còn rất

nhiều người chưa nhìn thấỵ Lại có vấn đề "đôi mắt" .

"Đôi mắt ngày ấy còn là đôi mắt trẻ thơ mà đã bị qui là phản động rồị Và đó chính là cái mày gọi là cuộc

sống mới". Hắn chua chát nghĩ. Hắn lẩm bẩm rằng chính bọn hắn phải chịu trách nhiệm về những gì đang

xảy ra trái với những mục tiêu của cách mạng. Hắn cùng bao người đã thành thật ca ngợi cách mạng. Đẩy lên

thành sự tô hồng. Rồi đẩy quá nhanh tốc độ của sự tô hồng mà thành thật tin rằng mình chỉ nói sự thật hoặc

báo trước sự thật. Để sau này nhìn ra thì không hãm được nữạ Tốc độ ấy cuốn theo cả những người đã tạo ra

nó. Bọn hắn vừa là thủ phạm vừa là nạn nhân. Và hắn lại thấy đổ vỡ, trống rỗng. Một lỗ sâu hoác, không đáỵ

Cảm giác trống rỗng của thất vọng, của niềm tin sụp đổ. Thà cứ được là con chiên loá mắt trước Chúa, trước

nước thiên đàng, còn hơn bỗng nhiên chẳng thấy ảo ảnh đâu mà chỉ có thực tế trần trụị Và hắn bỗng nhớ tới

Dự. Hẳn Dự cũng đã trải qua những cảm giác ấỵ Cho dù có đơn giản hơn, nhưng vẫn là những cảm giác ấỵ

Đó là những gì hắn nghĩ khi đọc lại truyện hắn viết lần thứ nhất...

Lần thứ hai hắn đọc để rồi đem đốt đị Sau khi xuống xí nghiệp đánh cá trở về, hắn ra phòng lao động gặp ông

Thưởng, hỏi ông về cái giấy giới thiệu đi làm. Ông Thưởng nói như người có lỗi:

- Thằng Khuổng hiểm quá. Nó rất cáọ Nó không dám đặt vấn đề với tôi, mà nó nói với tiểu khu chúng tôi

không thể làm được hồ sơ cho anh. Đó là nguyên tắc.

Rồi ông tiếp:

- Tôi cũng đã xuống tiểu khụ Đúng là thằng Khuổng đã chỉ thị cho họ như vậy, nhân danh khu uỷ. Bậy bạ thế

chứ. Tôi cũng ở trong khu uỷ . Khu uỷ nào có nghị quyết như vậỵ

http://tieulun.hopto.org - Trang 98

Hắn cũng đã làm đơn lên tiểu khu, xin được đi làm. Ông phụ trách tiểu khu nhìn hắn vừa như ái ngại, vừa

như khinh bỉ:

- Hiện nay chưa có việc gi cho anh đi làm đâụ

Hắn nói rõ là có nơi nhận hắn. Ông tiểu khu như đã biết mọi chuyện:

- Đâu thế mà được. Cơ quan, xí nghiệp nào cần người phải có chỉ tiêu về phòng lao động. Phòng lao động

phân bổ cho các tiểu khụ Trên cơ sở ấy tiểu khu mới tuyển. Anh hiểu không? Không thể làm sai nguyên tắc

được.

Hắn lại xuống xí nghiệp, chầu chực gặp ông trưởng phòng tổ chức. Ông trưởng phòng tổ chức khẳng định

một cách rất vô tư rằng không có giấy của phòng lao động thì không thể tiếp nhận hắn dù có chỉ thị trực tiếp

của Tổng cục trưởng.

- Với lại tôi cũng không giấu anh làm gì. Bên an ninh họ can thiệp vào chuyện của anh dữ lắm. Chưa đâu vào

đâu, họ đã xuống đây hỏi han, dò xét và nói dứt khoát anh chỉ đựợc đi lao động.

Hắn chân tình nói với ông Thưởng:

- Tôi biết anh đối với tôi rất tốt, nhưng việc này ngoài ý muốn của anh. Tôi chẳng bao giờ quên được tình

cảm của anh dành cho tôị

Hắn hoàn toàn tuyệt vọng. Nguyền rủa cuộc đời, nguyền rủa số phận, nguyền rủa những người rượt theo

đánh hắn khi hắn đã ngã gục, hắn quyết làm lại từ đầụ Hắn phải quên hắn đị Phải chính mình cũng không

biết mình là ai như già Đô đã làm. Cài trái cửa, hắn lấy bộ quần áo tù ra ngắm nghía, mặc vào người và đứng

trước gương. Tấm gương tây vuông vắn mà thằng Hiệp đánh vỡ hồi nó lên ba, hắn giữ lại mảnh to nhất, vẫn

dựng trên bệ lò sưởị Trong mảnh gương vỡ, một anh tù CR 880 viết bằng sơn đỏ trên ngực. Chiếc quần dải

rút xám, số đỏ ngang đùi CR 880. Đây mới thật là hắn. Là cái cuộc đời dành cho hắn. Là cái đã tồn tại, đang

tồn tại và sẽ tồn tại cùng với hắn. Thành thật thú hết tội lỗi còn giấu giếm hoặc chưa nói hết. Thật thà tố cáo

tội lỗi của đồng phạm và bọn phản cách mạng mà mình biết dù chúng đã bị bắt vào trại hay còn ở ngoài xã

hộị..

Nội quy đấỵ Nàọ Thử xem còn thuộc nội qui không. Hắn lẩm nhẩm trong óc và lẩm nhẩm thành lời lúc nào

chính hắn cũng không biết.

Điều 8. Không được trao đổi tội lỗi cảa mình với người cùng giam. Không được trao đổi khi đi khai cung về

hoặc nói những điều đã khai cho người khác biết.

Điều 9. Cấm mang vào trại những loại kim khí, dao, que sắt, vật nhọn sắc, gạch đá, dây thừng, thuốc nổ, dây

cháy chậm, mìn, kíp mìn, các loại chất độc nước hay bột, quần áo bộ đội, cảnh sát, rượu, thuốc phiện. Không

mang vào buồng giam những loại giấy bút, sách vở, diêm, bật lửa, dao cạo râu nếu không được phép của ban

giám thị.

Điều 10. Không được lén lút mang giấy thông hành, chứng minh thư, các loại giấy chứng nhận khác, tiền

nong vàng bạc vào trạị Ai có tiền, vàng bạc phải ghi lưu ký, lấy biên laị Nêú có thể thì cho gửi về gia đình.

Điều 11. Không được tự ý đổi chỗ nằm và đi quá phạm vi đường cấm qui định ở trong trạị Không được sang

khu vực khác, buồng khác. Không được đứng hát, nói chuyện, gọi tên người khác cùng giam ở khu vực khác

trong trạị Không được tự ý mở cửa sổ con ở buồng giam riêng (xà lim).

Điều 12. Không được dùng bất cử hình thức gì để thông cung liên lạc giữa người nọ với người kia ở trong và

ngoài trạị

Điều 13. Không được chuyển thư từ đồ vật cho bất cứ aị..

Hoá ra hắn vẫn nhớ rất rõ từng điều trong bản nội quị Thì đã bao đêm mất ngủ, hắn cứ đứng ở buồng giam,

trước cái bể đựng nước uống, cạnh chỗ nhóin trung tâm nằm, nơi sạch nhất, xa nhà mét nhất, thoáng đãng

nhất, học 37 điều nội qui ghi kín một bức tường. Không phải một mình hắn. Nhiều người nữạ Đứng im lặng

trong đêm khuya dưới ánh điện vàng vọt lầm rầm như người cầu nguyện. Đứng im lặng ở lối đi giữa hai sàn

gỗ, hai bên là hai dãy màn thấp sít nhaụ Lúc thì tất cả buồng như thiếp đị Lúc rộ lên những tiếng mê sảng:

"Khéo ngã! Khéo ngã! Con!". "ối giời ơi! Lạy các ông. Đau quá! ự. ự". "Mẹ ơi! Con ăn nhé!". Lạ nhất là mọi

người cùng thi nhau nói mê một lúc. Rồi những tiếng lầu bầu, tiếng nghiến răng, tiếng thở dài, chóp chép

mồm khi trở mình. Và lại im bặt cùng một lúc. Những khi tù vào nhiều (thường là trước Tết) phải nằm ngủ

dưới nền xi-măng ẩm ướt gầm sàn, chân thò ra cả chỗ người đứng học nội quy, nơi ấy có một rãnh nước chạy

dọc buồng giam.

http://tieulun.hopto.org - Trang 99

Chỗ trước bể nước ấy lúc nào cũng có nhiều người đứng. Đứng một lúc tê chân lại về chỗ, chui vào màn.

Nằm ê ẩm lại ra đấy đứng. Đứng đó khi đã có kẻng cấm là phạm nội quỵ Nhưng đứng đó học nội quy thì

được, thì không phải là vi phạm nội quỵ Và dù bất kỳ lúc nào dậy ra đấy lẩm nhẩm "sôi kinh nấu sử" cũng

thấy hai ảnh tù trực ca ngồi giữa buồng giam. Cạnh cái sọt đựng điếu cày, gục đầu xuống gối im lặng. Hắn

quên nhiều thứ. Trí óc hắn mụ mị, nhưng những điều trong bản nội quy hắn vẫn nhớ rành rành vì nó nhập

tâm rồi! Hắn còn nhớ những điều ấy được viết như thế nào trên tường, đến chữ nào thì xuống dòng, chữ nào

đã tróc sơn. Hệt như hắn vẫn nhớ cả tranh vẽ minh hoạ đi kèm theo những bài học trong các sách "Đồng ấu",

lớp Dự Bị khi hắn mới lên bảy, lên tám đi học ở trường làng và giờ đây vẫn có thể đọc thông một mạch:

"Năm nay tôi lên bảỵ Tôi đã lớn. Tôi không chơi đùa lêu lổng như những năm còn bé..." "Thầy bảo anh Xuân

đọc. Anh đứng dậy, hai tay cầm quyển sách..." Hay Nhà gạ "Nhà ga là nơi xe lửa đậu để cho khách lên

xuống. Ga nào cũng có chỗ bán vé, chỗ cân hàng..."

Hắn phấn khởi vì trí nhớ hắn vẫn khá, dù chỉ khá ở mặt nhớ nội quy nhà tù. Và hắn lại tìm cách thử trí nhớ

một lần nữạ Hắn tự bảo: Không đọc thứ tự Đọc thứ tự thì ai chả thuộc. Đọc ngay điều 25 Cấm ăn những thức

ăn thiu, sống, rau sống quả xanh và các thứ mà ban giám thị cấm. Đúng! Điều 18 Cấm không được tự ý sửa

chữa quần áo của trại phát hoặc cho mượn. Đúng rồị Nhân đôi lên xem nào 18 nhân 2 là 36. Điều 36! Bị can

là phạm nhân nào vi phạm nội quy này tuỳ theo mức dộ nặng nhẹ mà xử lý theo các hình thức sau:

- Cảnh cáo ghi hồ sợ

- Đình chỉ viết thư, nhận quà có thời hạn.

-Phạt giam buồng riêng. Cùm một chân từ l đến 7 ngàỵ

- Truy tố trước pháp luật.

Đọc luôn điều 37 đị Điều 37. Điều cuối cùng. Chính dòng này chữ M hoa ở đầu câu bị tróc sơn đâỵ Mỗi bị

can và phạm nhân được vào trại trong vòng hai ngày phải học tập nội quy này để nghiêm chỉnh chấp hành,

tuân theọ

Rõ ràng thừa chữ được. Được bị bắt. Được vào trại giam. Được đóng thuế. Được đi dân công. Nhưng đứng ở

góc độ nào mà phân tích thì chữ được dùng đúng, chứ không sai đâu, không thừa đâụ Được vào trại giam

nghĩa là được cứu vớt, được ngăn chặn. Để khỏi mắc những tội to hơn, khỏi phải tù lâu hơn. Đó là vì lợi ích

chính mình. Được đóng thuế xây dựng đất nước. Đất nước của aỉ Của mình. Đóng thuế là xây dựng cuộc

sống cho chính mình. Đây là vấn đề chỗ đứng. Là lập trường. Có lập trường đúng mới phân biệt được hiện

tượng với bản chất. Cùng là hiện tượng đóng thuế nhưng khác nhau về bản chất. Cùng là việc đi phu, nhưng

với ta là nghĩa vụ công dân. Cũng là hiện tượng đi tù. nhưng khác nhau về bản chất. Mình đi tù cho chính

mình. Vì tương lai của mình. Mà cũng không phải là đi tù. Đấy là đi cải tạọ Chính xác lắm. Không cãi vào

đâu được. ở nước ta ai cũng là nhà ngôn ngữ học.

Tự tra khảo mình về bản nội quy, lan man sang chuyện chữ nghĩa, hắn lại lấy thư ra đọc. Thư con Nguyệt

năm nó lên 6 tuổị Thư đầu tiên của Ngọc gửi vào xà lim 76 báo tin Ngọc mang bầu thằng Dương. Thư ông

Chân gửi vào trại cho hắn. Và đọc lại Vợ chồng người thợ xóm Chiêu Thương một lần nữạ Rồi đốt. Phải chặt

bằng được quãng đời trước quăng đị Quên đị Đừng luyến tiếc làm gì. Hắn đưa xếp giấy đánh máy bản thảo

vào gần ngọn đèn không có thông phong. Tay hắn run lẩy bẩỵ Một góc giấy bắt lửạ Hắn nhìn ngọn lửa vàng

đang liếm vào góc giấy mà thấy người bỏng rát lên như chính hắn đang bị đốt cháỵ Mồ hôi đầm đìa, hắn vội

vàng lấy - cả bàn tay ấp lên lửạ Hắn gục đầu im lặng.

Hôm đó nhà vắng. Ngọc đi làm. Lũ trẻ đi học. Bé Dương về quê với ông bà từ tuần trước. Hắn xem lại những

trang bản thảọ Ngọn lửa mới bắt vào phần lề. Cũng có trang mất ít chữ.

Hắn hiểu rằng hắn vẫn cứ là hắn. Chẳng thể nào khác được. Chẳng thể nào đốt cháy quá khứ thành trọ Chẳng

thể nào thay hết máu trong người, thay cả tim, cả óc. Không thể đầu hàng. Hắn bỗng nhớ đến già Đô và nghĩ:

Không biết già có đầu hàng không? Hay chỉ thua thôị Đi trên đường phố hắn để ý tìm bóng dáng quen thuộc

của già, nhưng không thấỵ Hắn đau xót nghĩ: Có thể già đã chết rồị Đám ma già có những aỉ Có đông bằng

đám ma Xìn Cắm, đám ma Ôtenlô không?

Hắn đang định bàn với Ngọc, bán mấy cân mì lấy tiền đi Hà Nội gặp ông Hoàng, thì Bình tớị Bình bảo Bình

nhận cho hắn một suất hợp đồng với nhà xuất bản về tập sách những điển hình tiên tiến, mà trong đó không

thể thiếu được người gác đèn biển. Hắn viết cái bút ký về người gác đèn. Hắn đọc Vợ chồng người thợ xóm

Chiêu Thương một lần nữa để tìm lại cái hơi văn đã quên đị

http://tieulun.hopto.org - Trang 100

"Kỷ niệm về biển, kỷ niệm về người". Anh Lệ Bình xuýt xoa với cái tít." Khá quá. Mày vẫn là thằng đặt tít

vô địch". Không phải ngẫu nhiên có cái tên ấy đâu Bình ơị Biển chỉ còn là kỷ niệm. Người cũng chỉ còn là kỷ

niệm. Kỷ niệm xa vời và đã chết hẳn rồị Hắn viết. Say mệ Dồn nén. Không giống cái truyện ký trước cũng

viết về người gác đèn, nặng về thuật thành tích, đây là những khao khát khi còn đang trong lò lửa luyện đan

thèm một ngọn gió mát rượi hơi nước từ chân trời thổi đến. Là hôm đi lấy than trong rừng ở trại QN, nhìn

thấy hai cô gái Mán váy áo hoa văn sặc sỡ, vòng bạc sáng loá, lông mày cạo nhàn nước da vàng vọt, bỗng

nhiên thấy xao xuyến, hiểu rằng một nửa thế giới là phái đẹp và mình đã đánh mất cuộc đờị Là hôm lấy phân

xanh ở VQ, tự nhiên nghĩ tới con cá mòi khô và ao ước nhặt được nó trên đường. Bài viết có con chim hải âu

bị chém cánh bay đến thả mình cạnh nhà đèn. Anh gác đèn nhận ra nó giữa hàng trăm nghìn con hải âu khác.

Có nỗi nhớ cồn cào một bàn tay bật công-tắc điện những lúc nhá nhem để căn buồng sáng bừng lên... Hắn

viết và biết rằng đây là lần cuối cùng hắn còn viết được, viết haỵ Hắn như bị hút vào trang giấỵ

Và cũng trong một đêm khuya ngồi viết, hắn bỗng cảm thấy Ngọc đứng sau lưng. Hắn ngửa người về phía

sau, chạm đầu vào ngực nàng. Nàng ôm lấy đầu hắn. Hắn nói như người bị bắt quả tang đang làm một việc

xấu xa:

- Anh chỉ viết lần này nữa thôị

Ngọc nói, thương xót:

- Không hay gì cái nghề này đâụ Nó đã làm chúng ta khổ cả đời rồị

Hắn viết rất nhanh. Chưa đầy một tuần lễ. Vừa nháp vừa chép lạị Bình kêu lên:

- Trong sáng quá. Tao không ngờ mày vẫn trong sáng như vậỵ

Bình ơi! Lòng chúng ta có bao giờ không trong sáng. Có bao giờ chúng ta không yêu mến con ngườị Có bao

giờ chúng ta căm ghét cuộc đời nàỵ Có bao giờ chúng ta thù ghét ca dao Bình nhìn tên tác giả: Anh Lệ Anh

bảo:

- Đến một lúc nào đó phải công bố đây là sáng tác của màỵ Phải trả cho Xêda những cái gì của Xêdạ

Có biết bao Xêda trên cuộc đời nàỵ Hắn phải viết văn chui, đội cái tên phải đổi của Bình. Bình phải đổi tên.

Anh Lệ Và Lê Bàn thì đang cố làm cho tên mình xuất hiện ở mọi nơi để nó trở thành quen thuộc. Báo tường

ở tiểu khụ Vài dòng lượm lặt gần xa đăng ở góc trang về những ai béo nhất thế giới, ai nhổ nước bọt xa nhất

thế giớị Bình được nói rõ: Vẫn được in nhưng phải đổi tên. Còn Bàn thì không ai nói gì. Người ta chỉ không

in của anh thôị Tức là một án treo lơ lửng. án treo có cái nguy hiểm là người ta lảng tránh anh như ngày nay

người ta xa lánh người bị bệnh AIDS nhưng cũng có cái lợi là không chính thức tuyên án. Anh tận dụng điều

nàỵ "Nụ cười", "Lựợm lặt gần xa", ý kiến bạn đọc yêu cầu không vứt chuột chết ra đường. Ký Lê Bàn. Tiến

lên viết những bài nếp sống văn hoá mới trên đài phát thanh. Cái loa Ngã Bảy thỉnh thoảng lại vang lên

những bài của Lê Bàn dạy mọi người cách chào hỏi, cách cảm ơn, cách xin lửa hút thuốc lá, cách vào bệnh

viện thăm bệnh nhân. Dù đang khốn nạn nhưng vì cái tính hài hước chưa chết hẳn, hắn bảo Ngọc và lũ trẻ:

- Im. Nghe bác Lê Bàn dạy mọi người cách hỏi thăm đường...

Chương trình "Phục hồi nhân phẩm"của Lê Bàn còn kéo dài kiên trì, dai dẳng.

Phải nói Lê Bàn có một khả năng vô tận về mặt nàỵ Tiến lên một bước cao hơn, anh viết bài dự thi do Mặt

trận Tổ quốc tổ chức. Giữa những bài viết của các vị hoà thượng, linh mục, các nhân sĩ, vàn chương anh cứ

lấp lánh lên. Anh trúng giải và so với các vị cai quản các xứ đạo các thượng thư triều Nguyễn, anh còn là con

nít. Anh ăn thêm một giải nữa, giải dành cho những người viết văn trẻ vì anh chưa đến sáu mươi haị Trong

thời gian ấy anh vẫn viết chui, đứng tên những người mới viết. Giao dịch với nhà xuất bản là họ, lĩnh nhuận

bút là họ, anh được một phần họ đưa chọ Đã có người nhờ anh mà trở thành tác giả quen thuộc, những uỷ

viên chấp hành chi hội văn nghệ địa phương. Làm thuê cho những tác giả mới, anh có giọng văn của người

mới viết, anh biết phải viết như thế nào trong một đoạn để nhà xuất bản có thể góp ý yêu cầu sửa chữạ

Hẳn là có nhiều Xêdạ Những gì phải trả cho Xêda hẳn là không ít. Nhưng đến bao giờ điều ấy được thực

hiện? Nó quá xa vời, nó huyền viễn theo cách nói của bố.

Bình đánh giá cao sáng tác mới của hắn, nhưng hắn lại coi là một thứ tầm phàọ Ai cũng viết được cái hắn

vừa viết xong. Hắn vẫn có tật ấỵ Suy nghĩ về những điều đã viết và thể hiện nó trên giấy giống như một trò

thi đấu thể thaọ Thích thú. Say sưạ Và như mê mụ đị Nhưng tới khi viết xong thì chán. (Khi in xong lại càng

chán nữa). Chán mình vì mình chỉ làm được có vậỵ Thấy rõ khả năng hạn chế của mình. (Rổi đi tuyên bố sẽ

bẻ bút, không viết nữa để bị kết luận là bất mãn và biến thành tội phạm).

http://tieulun.hopto.org - Trang 101

Đưa bản thảo cho Bình, hắn coi như việc ấy đã kết thúc. Giờ đây có mong là mong sách in ra để được ít đồng

nhuận bút. Bài này nhà xuất bản có tính mạt hạng cũng phải trên trăm đồng. ý nghĩ ấy động viên hắn nhiều

hơn.

http://tieulun.hopto.org - Trang 102

Rừng lại đang ở trước mặt hắn. Không phải một khu rừng thông thường. Rừng già QN đang ở trước mặt hắn.

Hai năm sống ở QN hắn chỉ nhìn thấy nó từ góc độ đứng trong lòng chảo của trạị Hôm nay đi từ dốc U vào

hắn nhận ngay ra nó. Một dải xanh thẫm, chất ngất, nhấp nhô, uyển chuyển giàng hàng, trùng điệp. Hơi nước,

hơi sương hay mưa bụi mờ mờ. Những sắc độ thẫm nhạt tuỳ theo nhưng đoạn uốn lượn của rừng. Rừng già

nào chẳng vậỵ Thế nhưng dù lần đầu tiên đi từ phía U này, lần đầu tiên từ góc độ ấy, hắn vẫn nhận ra nơi hắn

ở trong lò nung luyện. Bên kia nếp rừng lượn này là lòng chảo đã lưu đầy bọn hắn, ở nơi ấy rừng vút lên bốn

chung quanh, ở nơi ấy Dần khi ngồi lê nhổ cỏ đã hỏi hắn:

- Thế này là làm cỏ vê đây phải không?

Hắn đã nói về từ corvée mà ta phiên âm là cỏ vê dùng để chỉ một công việc khổ saị Chẳng cứ gì nhổ cỏ,

chẳng cứ gì trong tù, ngoài đời cũng có bao người phải làm cỏ vệ

Đỉnh núi chất ngất kia là nơi Sáng đã ở năm ngày liền khi trốn trại mà không sao vượt được. Chỗ nào cũng

có người, có chó. Và những viên đạn đã lên nòng. Cứ lối này đi vào là đến trại cá. Nhà bò ở phía bên kiạ Chỗ

Gò-Thằng-Công đi xuyên qua một rẻo rừng, một nương sắn, tới cái dốc xoai xoải cạnh tường rào trại, Lê Bá

Di đã cho hắn bãi cứt trâu ở đó. Còn lối ra trại, lối ấy qua lò vôi, tới một con đường rải đá đối xứng với con

đường hắn đang đi tớị Hắn đã mấy lần đi lối ấỵ Một lần từ 75 đi vàọ Một lần từ đó về 75, tưởng được thạ Rồi

lại từ 75 trở lại, sau mấy ngày nằm khàn ở 75. Một lần nữa đi ra, khoá chung tay với già Đô, ngược lên VQ.

Hắn vừa đi vừa nhớ lạị Đường mòn ăn vào bìa rừng xoai xoảị Cỏ quệt vào chân. Lá cây vờn ra, có những

cành tưởng đánh vào mặt làm hắn quay vội đi tránh theo phản xạ tự nhiên.

Một bên là rừng cao vút. Một bên là suốị Suối QN không trộn đi đâu được. Nước trong và cạn. Chảy nhanh

trên những hòn sỏi, hòn cuội như xếp ở đáy suốị Những hòn đá to rải rác rẽ nước làm haị Những cây cao bên

bờ xoè tán lá. Thấp thấp bên suối là những cây vú bò, cây lưỡi hổ, mua và dương sỉ.

Lần theo con suối này sẽ đến được khu nuôi cá. ở đó có một người tù huyền thoại mà hắn đã gặp một lần

cách đây ba năm, khi hắn được làm chân coi vườn. Trời ở đó rộng rạ Đất ở đó rộng rạ Núi thấp dần khiến có

cảm giác rừng như nới rộng vòng vâỵ Một mình hắn từ vườn trong đi tớị Nghe rõ tiếng chân dội vào rừng.

Hôm ấy là chủ nhật. Chặt ít cải bắp cho bếp trại và hái nửa lồ su su cho bếp cán bộ, hắn về bếp lấy cơm. ăn

xong, lẽ ra cầm màn xuống suối đơm cá, hắn băng rừng về phía trại cá, về phía người tù huyền thoạị

Hăm hở quên cả mệt nhọc, quên cả thân phận tù đầy hắn đi và nghĩ đến Cần, người tù lâu nhất nhì trong cả

nước. Người tù cùng một trại nhưng mấy ai biết mặt. Anh ta cũng giống như châu úc hồi đầu thế kỷ người ta

nói đến mà không đi đến bao giờ. Hắn chỉ biết anh ta người miền trong. Họ Ngụy Như, một dòng họ nổi

tiếng. Anh ta tù từ ngày đầu chống Pháp. Trước cả Nguyễn Văn Phố. Anh ta không có khái niệm gì về mậu

dịch, về tem phiếu, những sản phẩm của chế độ đến với từng người mà thiếu nó cuộc sống không còn là cuộc

sống. Khi lên trại VQ hắn mới biết tiếng tăm của Cần vượt khỏi trại QN đến tất cả các trạị Bao nhiêu người

hỏi hắn:

- Anh có tù với Ngụy Như Cần không?

Dự còn vênh mặt lên:

- Tôi cùng một toán với Ngụy Như Cần, ở với Ngụy Như Cần mãi đâỵ

Dự bốc phét đấỵ Thấy người sang bắt quàng làm họ đấỵ Dự chưa hề cùng toán với Cần. Khi Dự từ Phố Lu về

đây thì Cần đã trông trại cá rồị Dự nhận vơ thế để cho oai, để được anh em kính nể.

Người ta nhắc đến Cần vì Cần vượt ra ngoài khuôn khổ. Cần là tận cùng của sự chịu đựng. Là nguồn an ủi

cho những ai sa vào tù tộị Cần như ngọn đèn Long Châu xa xôi, mù mịt tít chân trời đêm đêm toả sáng mà

những người gác đèn rải rác cửa sông trong này hướng về để tự động viên mình. Có ai tù lâu như anh? Hai

mươi ba năm. Không gia đình. Không người thân thích. Anh vẫn sống. Mỗi người tù ít nhiều đều nhận ở anh

một nguồn sức mạnh động viên, một lời an ủi mà anh không biết.

Anh lại càng được nhiều người nhắc đến vì gần như không ai biết mặt anh. Vì những con lợn rừng anh bẫy

được khiêng về sân cơ quan, những gánh cá tươi rói gánh về bếp cán bộ, những con rết to bằng cái đũa cả dài

hơn gang tay bò dựng đứng lạo xạo trong những cái chai cán bộ xách từ chỗ anh về để ngâm rượụ Người ta

bảo anh là gián điệp Pháp. Có người lại bảo là người của Mỹ, nắm mạng lưới tình báo cả miền Trung. Có

người bảo anh đã vận động thanh niên chống lại cách mạng... Nhiều tin. Khác nhaụ Nhưng giống nhau ở một

điểm: Anh chống lại cách mạng. Và không được xử. Hẳn những người bắt anh cũng không ngờ sẽ giữ anh

lâu đến thế. Và anh cũng không ngờ anh bị tù lâu như thế.

http://tieulun.hopto.org - Trang 103

Hắn đến gặp anh. Vượt qua một cánh rừng. Tới con suối bên kia rừng. Là cứ xuôi theo suốị Vừa nhô ra khỏi

vạt rừng, bắt gặp con suối chặn ngang, con suối dẫn tới Ngụy Như Cần, hắn bỗng khựng lại vì suýt vấp phải

đàn bướm. Một dải bướm vàng bay ngang qua mặt hắn. Hàng triệu con bay dọc suốị Những cánh bướm màu

hoa cải như một dải lụa dập dờn trên không trung uốn lượn theo con suối ngoằn ngoèọ Nó từ đâu trôi tới và

còn đi đâu nữạ Nó trôi giữa những hàng cây bên suối cành lá khum khum làm thành một đường hầm. Nó

cong xuống sát mạt suối để tránh một tán cây xoè ngang. Nó bốc lên vì một cành cây khô gẫy nẳm chỏng chơ

trên suốị Những cánh bướm vàng tươi, mỏng manh giống hệt nhau bay theo một hướng như trảy hội, quấy

động không khí, lấp lánh lấp lánh trên nền xanh đen nghiêm nghị của rừng.

Im lặng quá.

Như không có cả tiếng suối chảy róc rách. Như một huyền nhiệm của vũ trụ, như sự bình yên thuở sơ khaị

Và như một lời trách móc đối với hiện tạị Lời trách móc của quá khứ gửi về hiện tạị Hắn đứng nhìn đàn

bướm, những cánh bướm xinh đẹp, mỏng manh giống hệt nhau diễu qua và bước theo chúng. Đàn bướm dẫn

hắn đi mãi theo suốị Chúng bay như đã có một chủ định, náo nức và kỷ luật. Không một con nào đỗ lại dọc

đường. Rõ ràng chúng phấn khởi với nhiệm vụ rừng giao: Dẫn hắn đi dọc suốị Dẫn hắn tới một người đã biến

thành cổ tích ngay khi đang sống.

Đã tới cái đập ngăn dòng suốị Hắn biết sắp tới trại cá. Nước dâng cao, mặt nước rộng ra, trong leo lẻo, hút về

một con mương nhỏ xẻ dọc sườn núị Đó là con đập dẫn nước đến những ao cá. Trời ở đây như rộng rạ Vì núi

thấp xuống. Vì cây cối bị đốn quang. Hắn đã nhìn thấy bảy cái hồ hình bậc thang nối tiếp nhaụ Đó là ao cá.

Là nơi Cần ở. Là sào huyệt của Cần. Như vui mừng vì đã dẫn hắn tới nơi, đàn bướm vàng tản ra, loãng ra,

quẩn lại toả trên bầu trời rộng như một đám mây vàng lớn để chào từ biệt hắn. Rồi chúng thu lại, đậm đặc lại

thành một dòng suối vàng lơ lửng chui vào tán lá rừng, trôi trên dòng suối bạc, lẩn mình trong đó.

Hắn đã tới được nơi con người đau khổ nhất trong những người đau khổ. Những ao cá vuông vắn ăn vào

sườn núi, chạy dài, nối nhau, công sức của những người tù đã vạc núi, khiêng đá, làm đập, xẻ mương... Nước

róc rách tràn từ ao nọ xuống ao kia theo những cửa xâỵ Ao cao nhất nhận nước từ suối qua một con mương

nhỏ, chảy xuống những ao dướị Đó là một phương pháp thay nước để nước luôn có ô- xỵ Những đàn cá rô

phi, cá mè... ăn nổi, miệng ngớp ngớp, đứng xa nhìn như những giọt mưa rơị

Lại càng tĩnh lặng.

Khi đàn bướm đã mất hút trong ngàn, lại càng tĩnh lặng.

Nhà người coi ao cá đặt ở trung tâm, gần ao thứ ba, thứ tự Hắn đã nhìn thấy ngôi nhà con con dưới gốc cây

lim to còn sót lạị Cạnh đó là mấy luống rau mà khi tới gần hắn thấy một nửa là su hào, cải bắp, một nửa là

rau muống đầu mùạ Hắn bước tới căn nhà - nửa nhà nửa lều ấỵ Không có một aị Có thể anh ta đã vào rừng.

Hắn đứng nhìn quanh. Và hú. Có tiếng chim ríu rít vọng lại, rồi một tiếng hú trả lờị Hắn nhìn về nơi ấy, một

lùm cây nhỏ rậm rạp ven rừng. Lại một tiếng hú từ đó. Một đàn chim từ đó bay lên. Và một người rẽ lùm cây

đi ra, bước về phía hắn, dáng đi quen thuộc của những người tù vừa đi vừa chúm miệng thả vào không trnng

những tiếng chim thánh thót. Đàn chim rừng ríu rít lượn trên đầu anh ta bay theo anh ta tới giữa ao cá mới

vút vào rừng. Đó là một người xương xẩu, cao lớn. Hắn khung xương anh ta rất tọ Và anh ta có một sức khoẻ

kỳ lạ để chịu đựng nhiều năm tháng đến thế. Nhưng cũng phải nói điều ấy là nhờ trạị Anh được trại giao

công việc sao cho có thể sống đến ngày về. Tóc bạc, râu đã hoa râm, mắt lờ đờ, nhưng hàm răng còn tốt,

trắng đềụ Đấy mới thật là điều lạ. Hắn nhìn dòng chữ số đỏ trên ngực áo và ống quần anh ta: AB077. Nghĩa

là đã qua Cổng Giời trước tất cả mọi người hắn gặp. Người ấy nhìn hắn:

- Lấy cá à? Giấy đâủ

Giọng miền Nam khiến hắn lại nhớ đến anh tù cắt tóc cho hắn hồi còn ở xà lim 76.

Người ấy là Ngụy Như Cần. Hắn lắc đầu:

- Không. Tôi coi vườn trong. Ra thăm anh, chơi thôị Đứng một lúc Cần bảo:

- Vào trong nàỵ

Chẳng ra nhiệt tình, chẳng ra lạnh nhạt. Hắn cứ tưởng Cần ở biệt lập thế này, có người ra chơi hẳn sẽ thích

lắm, nhưng hình như Cần đã quen sống một mình. quen đối thoại một mình.

Lần đầu tiên hắn bước vào lán của một anh tù tự giác (Chỉ có ba cái lán như vậỵ Của Cần nuôi cá, của Thắng

nuôi ong, và của Quí nhà bò). Một cái giường, nội vụ gấp vuông vắn để ở đầu giường. Một cái hòm gỗ kê ở

chân giường. Quần áo tù cái gấp, cái treọ Dao quắm, cuốc, xẻng. Bếp, than, trọ Củị Bát đũạ Nồi to nồi nhỏ.

http://tieulun.hopto.org - Trang 104

Gạo đựng trong vại sành. Chum nước... Như một hộ độc thân ngoài đờị Cần đun nước bằng nồị Chè có mùi

ám khóị Khi biết hắn chính là người trại đã tha, rồi lại trở lại trại, Cần nhìn hắn một lần nữa:

- Thì ra anh.

Hoá ra dù ở biệt lập mãi đâỵ Cần cũng biết chuyện của hắn và có vẻ có thiện cảm. Uống đi anh. Con người ta

có số cả. Tránh không khỏi số đâụ Anh cứ nghiệm mà xem. Biết được số mệnh của mình rồi thì cứ vậy mà

sống. Đỡ phải suy nghĩ. Đỡ được đau khổ. Thế ra anh là nhà báo à. Vâng. Tù lâu chưạ Bốn năm rồị Bốn năm

còn khổ. Mười năm cũng còn khổ. Trên mười năm thì không khổ nữạ Nhưng phải bặt vô âm tín gia đình cợ

Được thế, không khổ nữa đâụ

Hắn nghe mà rùng mình. Tôi thì tù đến mấy chục nă m cũng vẫn khổ như ngày mới bị bắt thôi, anh ơị Anh ở

một mình thế này có buồn không? Mới đầu thì buồn, nhưng quen rồị Lắm lúc cũng thèm được về một toán,

được nhốt, cho nó có anh có em. Bọn tôi chỉ mong được như anh. Tự do lại không thiếu thốn. Thì cái gì cũng

thế. Được cái này mất cái khác. Anh có nhớ nhà không? Không. Quên hết rồị Anh có nhận được tin nhà

không? Không, may thế đấỵ Họ không có tin mình. Có lẽ họ cũng chết hết cả rồị Cũng có thể còn một số

ngườị Nhưng mình đã quen nghĩ là họ chết rồị Họ cũng nghĩ mình chết rồị Đừng để họ biết mình còn sống.

Họ chỉ khổ thêm. Họ quen nghĩ là mình chết rồị Như thế tốt cho mình, tốt cho họ. Anh vẫn còn nhớ nhà? Thế

thì còn khổ đấỵ Nhà không còn ai thì ở đây cũng được, cũng tốt. Hoặc nhà còn người nhưng quên đi được ở

đây cũng tốt. Anh quên đi sẽ thấy ở được đấỵ Nhưng chưa quên ngay được đâụ Phải trên mười lăm năm, mà

phải bạt vô âm tín gia đình cợ Quen chứ. Sao lại không quen? Cái gì cũng quen được hết. Họ đã quen mình

chết rồi thì đừng để họ biết mình còn sống. Thì chính tôi đã quen đâỵ Bây giờ nghĩ về ngày trước lại thấy

mình không quen cơ đấỵ

Những điều ghê gớm ấy Cần nói với vẻ thản nhiên như nói về một người nào khác. Chẳng xúc động, đau

khổ, hoặc sầu não, than thân trách phận. Cần đã quen với sự không có họ. Họ cũng đã quen với sự không có

Cần. Chẳng bao giờ đôi bên còn nghĩ đến chuyện gặp lại nhaụ Cần chẳng một lời kêu ca oán trách rằng Cần

đã tù quá lâụ Rằng bao nhiêu đợt tù vào, tù ra Cần vẫn ở trong trạị Mọi người đều quên Cần. Và Cần thì

chẳng nhớ được gì. Cần cứ thế sống. Chẳng nghĩ. Chỉ có buổi tối vẫn còn buồn tý chút. Mười mấy năm nay

đêm nào cũng một mình mình với rừng già. Anh không sợ à? Chẳng có gì mà sợ. Chỉ có rừng cây tối đen sâu

thẳm thôị Hổ không có. Báo cũng không. Ma cũng không có đâu anh ơị Giọng Cần nuối tiếc vì một hy vọng

đã tắt ngấm. Hắn hiểu sự thất vọng của Cần. Vào thời gian ấy, từ 75 trở lại QN hắn cũng mong có mạ Mưa

phùn như nén rừng xuống. Như gói rừng lạị Hắn gọi mạ Gọi con ma ở vườn trong vẫn ngoáy mũi trêu chọc

anh chăn bò ra trò chuyện. Nhưng chỉ có rừng không biết xót thương, cũng chàng biết chuyện trò. Rưng trĩu

mưa phùn thản nhiên với nỗi cô đơn mênh mông của mình, chẳng chú ý gì đến hắn. Hắn hiểu những đêm dài

của Cần, của Thắng, của Quý. Cái khổ nhất là con người không thể biến thành cây cỏ được.

Cần không nhìn hắn. Cần kể chuyện con khỉ cách đây chục năm. Cần bắt được nó khi nó còn bé tý, khi nó

còn bú mẹ. Sau một đêm mưa bão, sáng ra Cần thấy nó nằm co quắp dưới một gốc cây, mắt nhắm nghiền. Nó

ướt và lạnh cóng. Cần ủ nó vào ngực, sưởi ấm cho nó. Nó cựa quậỵ Nó mở mắt, chớp chớp. Sẵn có hộp sữa

chác được của một anh lâm sản, Cần pha vào bát, lấy cùi dìa bón cho nó. Rồi nó liếm láp được sữa trong đĩa

men. Cần nuôi nó lớn. Cần bắt rận cho nó. Nó bắt chấy cho Cần. Cần dạy dỗ nó, quát bảo nó. Nó biết nhặt

rau, cho thêm củi vào bếp. Nó biết cầm đũa, ăn cơm bằng bát. Biết gắp cả thức ăn. Anh chẳng hiểu khi có nó

ở nhà, khi có nó ăn cùng, khi có nó bé con con ngồi đối diện ở mâm vui thế nào đâụ Như có một người nữa ở

với mình. Đi đâu cũng có nó. Nó ra ao cá với tôị Ra vườn rau với tôị Tôi mắng mỏ, bảo ban, giảng giải cho

nó mọi chuyện.

Thế rồi việc đến tai ông giám thị. Ông ra tận đây xem và thích con khỉ lắm. Tôi thì tôi sợ. Tôi chỉ muốn nó

chuyền vào rừng, hay ẩn vào bụi cây nào đó, nhưng nó cứ quanh quẩn trong nhà. Rồi lại nhảy lên vai tôi, nhổ

tóc bạc cho tôi trước mặt ông giám thị. Thấy ông ấy cười tán thưởng nó càng trổ tài, cầm rổ chạy ra vườn hái

rau, vặt ớt. Tất cả là tại tôị Tại tôi không biết dạy dỗ nó đến nơi đến chốn. Quả nhiên ông ấy bắt tôi nộp cho

ông ấy con khỉ. Khi ấy con khỉ đã to rồị Lông vàng mượt. Nó nằm yên cho tôi đai vào cổ nó cái vòng dây da

mà ông giám thị đem đến, lim dim thích thú như được đeo một đồ trang sức. Tôi nói thầm trong lòng: "Chạy

đị Trốn đi khỉ con" Và chỉ muốn bấu mạnh vào nó, cho nó đau, nó sợ: nó chạy đi nhưng không dám. Thấy

sợi xích sắt nó còn thích, còn nghịch nữa cơ chứ. Mãi tới khi ông giám thị cầm xích lôi đi nó mới hiểụ Nó

cắn xích, giằng ra, không chịu đị Nó cứ quay lại nhìn tôị Nó khóc. Nó chảy nước mắt thật anh ạ. Tôi cũng

http://tieulun.hopto.org - Trang 105

khóc. Nhưng phải quay đi, giấu ông giám thị. Đừng để ông ấy biết mình khóc. Đừng để ông ấy biết mình tiếc

mình thương con khỉ.

Thế là lại lũi cũi một mình. Đi một mình. Về một mình. Ngủ một mình. Nấu nướng một mình. ăn cơm một

mình. Chẳng có nó ngồi bên xem mình làm, nghe mình giảng cho nó. Rồi tôi nuôi con trăn... Mắt Cần nhìn

đăm đăm vào những ngày đó trong quá khứ. Cần nuôi con trăn đã gần chục năm. Chỉ sau khi con khỉ bị bắt

vài tháng. Trước con cá chép ba năm (đúng một lệnh). Có lẽ nó chết chứ nó không bỏ Cần đâụ Anh có biết

trăn sống được bao lâu không. Con trăn này ít nhất cũng gần mười tuổị Tôi nuôi nó gần mười năm. Nó ở đâỵ

Trong nhà nàỵ Có hôm nó vào rừng chơị Cả ngàỵ Cả đêm. Nhưng vẫn về. Trước còn phải buộc dây dắt nó.

Rồi tôi đi đâu nó đi đấỵ Chỉ vỗ vào nó là nó hiểụ Nó ngủ với tôị ăn với tôị Như con khỉ. Nhưng rút kinh

nghiệm con khỉ, tôi dạy nó biết sợ người lạ. Bất kỳ ai đến là nó luồn vào rừng, không để cho nhìn thấy nó.

Anh em phạm cũng thế. Cán bộ cũng thế. Vì vậy nó mới an toàn ở với tôi được gần mười năm. Giá tôi cũng

dạy con khỉ như vậy thì đâu đến nỗị Con trăn chẳng thể bằng con khỉ được, nhưng nó cũng biết nghe tôị Nó

không biết nói thôị Chứ cứ như người vậỵ Có nó tôi đỡ bao nhiêụ

Hắn thấy Cần như đã biến được thành cây cỏ. Quên hết gia đình nhưng lại thương con khỉ, tiếc con trăn. Con

trăn vào rừng rồi không về. Chắc nó chết ở đâụ Chẳng con gì bắt được nó. Nó to lắm. Mới đầu cứ bần thần cả

ngườị Như chết một đứa con. Rồi cũng quen. Đêm đêm ngồi một mình ở bờ ao nghe cá đớp. Nhìn vào rừng

tối đen thỉnh thoảng lại rào rào con thú chạỵ Rồi nhìn sao đổi ngôị Mỗi ngôi sao đổi ngôi là một người chết

phải không anh? Nếu vậy nhiều người chết. Đêm nào cũng có người chết. Tự nhiên thèm một tiếng người,

được về một toán. Được nhốt cho có anh có em, có câu chuyện câu trò. Đấy là nghĩ như vậy chứ sao thực

hiện được. Phải quen thôị Tất cả là quen. Nhưng này, anh ăn cơm chưả ãn rồi à. ăn thêm với tôi cho vuị Quay

vào bờ vách ăn một mình chán lắm rồị Bây giờ tôi mới nấu đâỵ à, mà bóng nắng đã tới giọt gianh rồị Chờ tý

đã nhé.

Cần cầm nồi ra ao cá gần nhất, ngay trước lềụ ở đó anh bắc một cầu rửa bằng hai thân cây gỗ đâm ra aọ Anh

cầm nồi gõ liên thanh rồi nhìn xuống ao chờ đợi Hắn theo ra nhìn xuống ao chỉ thấy bóng hắn, bóng Cần lộn

ngược trên ao sân lờ lờ nước ngán. Cần xua tay:

- Anh đi vào quá trong kiạ Có ngườị Nó sợ.

Không hiểu một chút gì, hắn lùi vào, ngồi xuống, nấp sau một lùm cây nhỏ cạnh ao, chờ đợi, Cần lại gõ vào

nồi và bắt mổm mấy tiếng như người chép miệng khan. Mặt ao bỗng nhiên rung rinh. Một bóng đen dài

loang loáng cạnh cầu rửa làm mặt nước càng chuyển động mạnh. Cần cườị Nụ cười ngây thơ, như nụ cười

con trẻ trên gương mặt đen đủi phong sương. Anh lấy tay vét cơm, đặt chìm cả bàn tay đựng cơm dưới nước.

Hắn nín thở. Cố căng mắt ra nhìn. Và thấy một cái đầu xanh bóng cong cong nhô lên. Một hàng vây lưng của

một con cá dài dễ đến gần một mét từ từ dựng lên cắt mặt ao và cái đuôi của nó ở phía sau quẫy nước sôi sục.

Cần dịu dàng mắng bảo:

- Khe khẽ chứ. Làm gì mà tớn lên thế.

Nửa phần đuôi nhô lên mặt nước xoè ra như một cái quạt hồng hồng dịu hẳn lạị Nó đưa đi đưa lại đều đặn

làm gợn lên một làn nước mỏng. Anh bóp nát một khúc sắn trong nồi và dìm hẳn nồi xuống nước. Một tay

cầm nồi, tay kia luổn xuống (hẳn là xuống dưới bụng nó) và nâng nó lên dần dần. Thoạt đầu là cả bộ vây

lưng xoè ra với những gai sắc nhọn, vẩy lưng xanh thẫm, cái lườn cong ròng ròng nước, hai vi ở mang đỏ

hồng mềm mại đung đưa, sợi râu dài bên mép lõng thõng và cái bụng trắng xoá như bạc. Con cá đổ kềnh,

nằm ngang trên tay Cần, ngoan ngoãn và thoả mãn. Cả đời hắn chưa trông thấy con cá nào như vậỵ Nó là

siêu phàm. là nghệ thuật, lại là một cái gì hư ảo hoang đường.

Con cá nằm im cho Cần vuốt vẹ Cân lẩm bẩm những điều gì hắn cố nghe nhưng không rõ. Rồi Cần hạ dần

con cá xuống nước, vỗ vỗ vào nó, vuốt dọc thân nó xoai xoải như một cái gò nhỏ đang chìm xuống sâụ Hắn

chỉ nhìn thấy loáng cái sóng lưng xanh đen của nó uốn lượn và mất hút trong nước. Như chẳng để ý gì đến vẻ

ngạc nhiên của hắn, Cần rửa nồi, vo gạọ Về khoản gạo, Cần có vẻ dư dật. Anh được lĩnh một suất gạo hai

mốt cân, ngang với anh em lâm sản, lò vôị Anh lại có một nương sắn riêng, một vườn rau riêng. Anh có nồi

đựng nước tiểụ Anh có nhà xí, lấy phân tăng giạ Thỉnh thoảng anh làm một đợt phân nhà bò, ném xuống ao

cá, bớt lại vài gánh thì cứ thoải mái mà giồng.

Cần ăn khá sang. Cá. Thịt. Cá dưới ao, muốn ăn thì câụ Thịt thì chịu khó làm bẫỵ Món thường xuyên là sóc.

Sóc thì nhiều lắm. Coi như không bao giờ hết. ăn đến phát chán. Hôm nay lại trúng bẫy ba con sóc. Cần và

http://tieulun.hopto.org - Trang 106

hắn ăn với nhau một bữa cơm thịt sóc. Vừa so xong đũa, Cần như sực nhớ ra điều gì, vào rừng ngắt mấy búp

lá để trên mâm. Và lấy ra hai cái chén. Lại bước ra cửa, ngay chỗ bậu cửa phía ngoài ngó trước ngó sau lấy

ngón chân đá đá và cày dũi xuống đất. Đất ở đó tơi như bột tung lên bụi mù. Cần cúi xuống moi lên một biđông

nhựa, cùng loại với cái bi-đông của hắn. Anh phủi bụi, mở hai lần nắp và nút nhựa, rót ra chén thứ nước

trắng trong veo, toả mùi thơm, chỉ ngửi cũng đã thấy say ngây ngất. Anh lại vặn nắp bi-đông, vùi lại chỗ cũ,

chỗ mà ai ra vào cũng phải đặt chân lên. Thật là một nơi yểm bất ngờ và kín đáọ Đó là biểu hiện của lòng tin,

hơn thế lòng quý mến.

Xong xuôi Cần mới ngồi vào mâm. Hớp rượu tan ra đến tận đầu ngón chân, ngón tay hắn. Cần đưa búp lá

rừng cho hắn:

- Anh ăn đị Để hết hơi rượụ

Cần cũng vặt mấy lá cho vào mồm nhai và cầm hai cái chén đi rửa, rồi mới trở lại mâm. Sự cẩn thận đó

không thừạ Rượu là thứ phạm qui rất nặng. Thịt sóc nướng ngọt và thơm. Xương sóc giòn. Cần chọn một

miếng nạc nhất, miếng thịt đùi gắp cho hắn và cũng để riêng ra cạnh mâm cho mình một miếng như thế,

nhưng không ăn.

Cơm xong như những người độc thân, Cần xếp bát đũa vào nồi, để đấỵ Anh ngồi thẳng người, mồm chúm

lại, cổ nổi gân và chăm chú nhìn lên mái nhà. Từ cổ họng Cần bật ra những tiếng:

- Kắc... Kè è...

Hắn nhìn lên mái nhà, nơi ánh mắt của Cần đạt tớị Kề với cây cột gỗ sát vách là những con sóc nhồi bông.

- Kắc... Kè...

Tiếng tắc kè kêu lần thứ haị Con sóc nhồi bông động đậỵ Và hình như có một đôi mắt ló rạ

Những tiếng "kắc kè" tiếp theo ngắt quãng và như môi lúc một đuối hơị Hai con gì đó nhô hẳn ra, phóng theo

cột, xuống giường và bò vào mâm, một miếng gỗ vuông có gờ ở bốn chung quanh. Không phải thằn lằn. Hai

con tắc kè loại bự. Sau này hắn đã đi nhập tắc kè cho ngoại thương, qua tay hắn hàng nghìn con tắc kè,

nhưng không có con nào to như vậỵ Có lẽ chúng to gần bằng con rồng đất già Đô bắt được ngày nàọ Nếu lắp

cho mỗi con một cái vây lưng nhấp nhô như riềm cờ hội chạy từ gáy xuống giáp đuôi thì hệt con khủng long

bé tí... Chúng giương cặp mắt nhìn Cần, hai cái đuôi dài thõng thượt, ve vẩỵ Cần nhìn chúng trìu mến. Anh

lấy tay vuốt trên lưng mỗi con. Lưng chúng khi mới xuống màu xám tối đã sáng hơn một chút. Những mảng

mốc trên mình trắng thêm một chút. Có sắc xanh thẫm từ phía lưng và nhạt dần về phía bụng. Một con đập

đập một chân trước. Con kia ngọ nguậy cái đầu, bước một hai bước về miếng đùi sóc còn lại trên mâm. (Thì

ra Cần để phần cho nó). Cần lấy ngón tay khẽ đặt lên mình nó, giữ nó lại, miệng quát:

- Ki! Hư nhé. Ai cho ăn mà ăn. Trông bạn mày kìa, Tô nó ngoan thế chứ.

Mỗi con một tên. Hai con giống hét nhau, nhưng Cần vẫn nhận ra con nào là Ki, con nào là Tộ

Con tắc kè có tên Ki ngoan ngoãn nằm im, dù anh đã nhấc ngón tay khỏi lưng nó.

Hài lòng, anh xé miếng thịt sóc thành những sợi nhỏ. Chúng ăn. Cách chúng ăn giống cách con thạch sùng

bắt mồị Toàn thân không động đậỵ Cái đầu hơi lúc lắc, lưỡi từ trong miệng bật ra phía trước rất nhanh, và

kéo theo sợi thịt sóc vào miệng. Chúng ăn cả cơm. Cần chăm chú nhìn chúng ăn, vẻ âu yếm và hài lòng. Khi

miếng thịt sóc đã trơ xương, anh bảo chúng:

- ăn thế thôi nhé, no quá rồi đây nàỵ

Hai cái bụng mỏng đã càng mọng. Anh dẹp nốt xương sóc, cơm vãi còn trên mâm. Và nhấc hai con tắc kè về

một góc mâm..

- Nào tập luyện một tý nhé.

Anh lấy đũa gõ vào bát một tiếng. Hai con tắc kè chạy quanh mâm, con nọ chèn con kia để vượt lên trước hệt

những tay đua lành nghề, cảnh tượng trông thật ngộ nghĩnh.

Hết ba vòng mâm, anh cầm đũa gõ xuống mâm một tiếng "cạch!. Chúng dừng lại thở phập phồng. Anh nhấc

từng con lên xem chân, xem bụng nó, rồi reo:

- Hình như mang trứng rồi đây nàỵ Anh xem giúp tôi có phải con Tô mang trứng dây không? Quả là có cái gì

đó tròn tròn nhỏ xíu phồng lên dưới làn da bụng con Tộ

- Chỉ tuần nữa đẻ thôị Ngoan lắm, con ạ. - Anh nói với nó và lại đặt hai con xuống mâm, con nọ trước con

kiạ Tay anh cầm đuôi con trước quệt quệt vào mồm con saụ Nó biết nó phải làm gì. Nó há mồm ngậm lấy

đuôi bạn nó. "Keng". Hiệu lệnh từ cái bát vang lên. Chúng đi bước một, con sau ngậm đuôi con trước, một

http://tieulun.hopto.org - Trang 107

kiểu diễu hành. Hắn hết nhìn cảnh tượng kỳ lạ đó, lại nhìn khuôn mạt Cần đang chăm chú vào hai con vật

hoang đã anh nuôị Nét mặt anh dãn ra, thơ trẻ say mệ Hắn cả quyết lúc ấy anh chẳng nhớ mình là ai, đang ở

đâu, đã bao nhiêu tuổị Trò cuối cùng Cần bắt hai con tắc kè biểu diễn là chạy thi dưới đất. Cũng có vạch xuất

phát: Sát tường phía trong. Và cái đích phải tới: Bậc cửa ra vàọ

Anh thưởng cho chúng theo cách của anh khi cả hai con đã tới đích: Anh giơ bàn tay khum khum che lên hai

con vật. Chúng phóng thẳng vào ống tay áo anh, lục sục chui qua nách, tụt xuống bụng, vòng lên ngực và ló

đầu ở sau gáỵ Anh bảo chúng:

- Thôi, về chỗ. Hôm nay có khách, chơi thế thôị Và lại một tiếng tắc kè từ bụng anh âm u phát ra nơi cổ,

hoang đã, cô đơn, gọi bạn. Con tắc kè ở gáy anh đáp lạị.. Đó là những điều kỳ lạ nhất về loại vật mà hắn biết.

Cần bảo hắn:

- Loài nào cũng vậỵ Mình yêu mến chúng, cho chúng ăn, mình quí nó là nó quí mình. Nó biết hết đấy!

Hắn chỉ gặp Cần có mỗi lần vào hôm ấỵ Chủ nhật 9 tháng 4. Hắn nhớ rõ ngày vì chủ nhật sau là 16 tháng 4,

hắn đang lùa cá dưới suối thì máy bay Mỹ ném bom ồ ạt trở lại, bay vòng qua QN. Ngọc và con Nguyệt kẹt

dưới phà. Và ít ngày sau hắn chuyển lên VQ, chung một khoá tay với già Dô, gặp Phố, tù 18 năm mới

chuyển từ Phú Sơn về đó.

* *

Khi đi qua cây vả mọc bên suối, nhìn thấy cái ao cá đầu tiên loá nắng, hắn khựng lạị Đã tới nơị Đây là cái ao

thấp nhất. Cái ao cuối cùng. Nhưng từ phía này đi lại nó là cái ao đầu tiên.

Xin đi làm không được. Nắng mới lên, không ai hút thuốc cuộn nữa, hắn theo người ta vào rừng lấy lá găng.

Một thứ lá nhỏ vò ra, lọc, để đông lại, làm thạch. Cái thời ở QN hắn đã được ăn thạch găng mấy lần, của

Cương, toán lâm sản, lấy ở rừng về, và của Giang chác được. Hắn cùng mấy người chặt cành gàng, để héo và

đập đập cho lá rụng rồi cho vào baọ Vất vả lắm. Lá khô, lồng cồng một bao chẳng được mấy tý. Nhưng có

việc gì không vất vả? ăn ngủ tại ngoài ấy, nhờ người quen của một người cùng đị Thế rồi qua trò chuyện hắn

biết hắn đang ở gần QN, rất gần ao cá, những cái ao cá nổi tiếng cả một vùng. Khi mọi người chở lá găng về

thành phố, hắn vào rừng. Hắn nhận ra phương hướng bằng mỏm rừng cao nhất, nơi Sáng đã trốn mấy lần và

bị bắt trở lạị Hắn đị Một mình hắn đi ngược sâu nữa vào rừng. Như có một ma lực, không sao cưỡng được.

Hắn muốn vào trại cá gặp lại Cần. Hắn muốn vào vườn trong. Vào đấy thôi, chứ chẳng ra khu vườn ngoài

làm gì. Rồi hắn lại nghĩ: Thôi, gặp lại Cần, nhìn trại cá một tý là đủ... Cũng chẳng thích thú gì trở lại nơi

mình vừa bị đày đoạ (Chỉ tới trại cá xem Cần đã được ra chưả Thế thôi). Đó là chưa kể ra vườn trong có thể

gặp lại các ông bà cán bộ. Chỉ nguyên chuyện xưng hô thôi đã khó rồị Gọi họ là ông là bà thì hắn không

muốn. Mà gọi là anh là chị nghe có vẻ thế nào, cứ như một kiểu qua sông đấm b. vào sóng. Hắn đã nhìn thấy

trại cá. Nhìn thấy cái lều của Cần. Vẫn là rừng rậm ấỵ Thăm thẳm. Xanh đen. Những dây leo gốc đẫy một

vòng tay, lá to như cái nón với những đốt dài đầy lông măng nhoai ra hung dừ, hăm doạ, khiến hắn có cảm

giác nếu Sáng trốn tù mà leo lên cây cao, đứng im trên ấy chỉ một ngày thôi là sẽ bị dây leó quấn chết, những

dây leo vươn lên cao mãi, ngọn nọ xoắn bện vào ngọn kia, đổ xuống phủ thành một tấm thảm dày trên tán lá,

rủ xuống bìa rừng, tưởng chừng một con chim không thể hạ cánh. Vẫn tiếng nước rỉ rách tràn từ ao nọ xuống

ao kia như tiếng suốị Hắn bước đến gần và gọi to:

- Anh Cần ơi! Anh Cần ơi! Hú.

Tiếng hú đập vào rừng sâu, vọng lại từng đợt từ gần đến xạ

Một người bước rạ Quần áo xám, số chắn, cao gầy, cổ ngẳng lộ hầu, má hóp, nét mặt đau khổ và cam chịụ.

Hai người nhìn nhau trân trân và cùng ngạc nhiên như nhaụ.

- Ông hỏi anh Cần ạ?

Người ấy lễ phép hỏi hắn. Đúng là kiểu cách của những người tù, kiểu cách của hắn mấy năm trước.

- Anh Cần được tha rồi, hả anh?

- Báo cáo ông, anh Cần được tha tháng trước ạ.

Hắn không giấu được mừng vui, vì điều hắn mong đợi đã thành sự thật. Hắn nói to ý nghĩ: Thế là cuối cùng

anh ấy cũng được tự dọ Anh ấy tù đến bây giờ là hai mươi nhăm năm.

Người ấy chắp hai tay vào nhau kính cẩn:

- Ông là người nhà anh Cần?

- Đừng gọi tôi là ông. Tôi cũng tù ở đâỵ

http://tieulun.hopto.org - Trang 108

- Ông... Anh được tha lâu chưả

- Tôi được tha hơn hai năm rồị Nhưng tha ở trại khác. Trại VQ.

- Anh với anh Cần...

- Tôi là bạn tù với anh ấỵ

Người tù khe khẽ:

- Thế thì... Anh ấy chết rồị

Như bị đánh mạnh vào sọ, hắn đứng lặng một lúc, rồi ngơ ngác:

- Saỏ Anh Cần được tha rồi cơ mà.

- Vâng. Anh ấy đã có lệnh tha, nhưng chưa ra khỏi trạị

Lại càng không hiểu ra sao nữạ Hắn đứng ngây ngô, nhìn anh tù như muốn nuốt chửng anh tạ

- Anh ấy tự tử chết.

- Có lệnh tha mà lại tự tử. Anh nói sao, tôi không hiểủ

- Lệnh tha đưa anh ấy sáng hôm trước. Mọi người tưởng anh ấy đã ra ngoài xã hộị Thì hôm sau một anh lâm

sản thấy anh ấy treo cổ lủng lẳng trong rừng, chết cứng từ bao giờ.

Thật khủng khiếp. Không thể nào tin được. Hắn bàng hoàng:

- Chuyện anh ấy tự tử giữ kín lắm, nhưng rồi ai cũng biết.

- Anh ấy chôn ở đâủ

- Khu Gò-Thằng-Công.

Lại khu Gò-Thằng-Công. Lại một cái mả mới cạnh mả Lỷ Xìn Cắm. Anh ấy là người tự do rồị Sao vẫn chôn

ở đấỷ

Có tiếng tắc kè rúc ở đâu đó. Hắn ngẩng lên nhìn mái nhà. Mấy con sóc nhồi bông đã biến mất. Đó là tiếng

kêu của con tắc kè Cần nuôi vẫn nhớ ánh, gợi anh hay con tắc kè hoang dã. Hắn hỏi:

- Con tắc kè còn không?

- Con tắc kè nàỏ

- Còn con cá chép?

Anh tù càng không hiểụ Hắn đứng lên vớ lấy cái xoong nhôm và cái đũa, mang ra cầu ao gõ gõ... Anh tù chợt

kêu lên:

- Con cá chép đưa về bếp cán bộ rồị

Lại một bất ngờ nữạ Anh tù giải thích:

- Anh Cần chết. Tôi ra thaỵ Mấy hôm liền nó cứ nổi lên bơi dọc ao, rồi há mồm ngớp ngớp ở chỗ cầu rửa nàỵ

Trông như một thằng bé con. Ông quản giáo thấy nó. Ông ấy rút súng bắn. Máu đỏ aọ Con cá to thật đấỵ Dài

gần quết đất, hai người khiêng mới nổị

Hắn dường như không nói được nữạ Họ đi vào nhà. Mãi sau hắn mới hỏi:

- Anh bọp hay án"

- Tôi án bốn năm. Giam cứu một năm. Lên đây hai năm, còn một năm nữa thôị Liệu có được giảm không?

Tội tôi khó giảm lắm. Tôi biết.

- Anh mắc tội gì?

- Tôi chỉ là đuôi vụ thôị Đầu vụ lĩnh án tử hình. Thằng Cảnh ăn cắp gạọ Tôi chỉ tiêu thụ cho nó một ít. Nào

tôi đâu có biết nó đánh chìm cả một thuyền gạo để phi tang...

Hắn vét túi đưa cho anh tù tất cả số thuốc cuộn còn lại, chào anh, rồi ngược trở ra, vẫn chưa hết bàng hoàng

về cái chết của Cần. Cần chết khi được tự dọ Vì saỏ Nó làm anh choáng ngợp. Nó làm gia đình anh phải đau

khổ lần nữả Nó ném anh vào một thế giới khác lạ, không phải của anh mà anh đã từ bỏ được trong mấy chục

năm quả Nó làm anh phải xa rời thế giới đích thực của anh, cuộc sống cây cỏ rừng sâu của anh? Hay đơn

giản chỉ là anh thấy mình không cần sống nữả Sống thế đủ rồị Đến đây là giới hạn, là đã trả xong món nợ

đời, chết được rồị

Không dám nói với Ngọc chuyện kinh hoàng ấy, hắn thu thập tiền nong bán lá găng, định đi chuyến nữa, thì

ông Thưởng, trưởng phòng lao động đến. Lại một đệ tử đèo ông, và khi ông lên gác gặp hắn. Anh ta vui vẻ

ngồi chờ ông ở cổng với cái xe đạp. Ông Thưởng ôm lấy hắn:

- Cuộc đời là thế đấỵ Ai cũng hiểu anh bị oan khuất, nhưng có ai dám cứu anh ngoài ông Hoàng? Tôi cũng là

một thằng hèn. Tôi thật lòng muốn giúp đỡ anh, nhưng bị chúng nó bao vâỵ Thằng Khuổng không nói làm gì.

http://tieulun.hopto.org - Trang 109

Đây là chủ trương của ông Trần, của lãnh đạo thành phố. Không thể vi phạm nguyên tắc. Tôi không thể cấp

giấy cho anh khi không có giấy tiểu khụ Tôi biết anh chẳng oán trách gì tôị Anh thông cảm với tôi điều ấỵ

Nhưng chỉ mình tôi biết tôi có lỗi với anh. Chỉ tôi biết rằng tôi vẫn có thể giúp được anh mà tôi sợ.

Ông rút trong túi áo ngực ra một tờ giấy in theo mẫu, ông đã viết vào đó những dòng chữ cần thiết, ký tên

đóng dấụ Tờ giấy phòng lao động khu phố giới thiệu hắn đi lao động ở xí nghiệp đánh cá. Tờ giấy mà hắn

không dám nghĩ tới nữạ Hắn cầm tờ giấy, không tin ở mắt mình. Hắn nhìn ông Thưởng. Ông Thưởng nói

như giải thích cho hắn:

- Tôi biết thằng Khuổng làm theo lệnh ông Trần. Hẳn anh cũng biết như vậỵ Nhưng tôi giới thiệu anh đi lao

động. Không có giấy tiểu khu tôi vẫn cứ ký cho anh. Tôi không ký cho anh đi ăn trộm, ăn cắp. Tôi ký giấy

cho anh đi lao động.

Ông nói to, giọng khẳng định như đang nói với ai đó. Đúng là không phải ông chỉ nói với hắn. Ông còn nói

với một người vô hình nào nữa cũng đang có mặt ở đây ông nhấn mạnh mấy tiếng đi lao động, rồi nói tiếp

với giọng gay gắt như thách thức người vô hình đang đứng trước mặt ông:

- Kỷ luật tôi thì kỷ luật. Tôi không sợ. Tôi không ký giấy cho người ta đi ăn trộm ăn cắp. Tôi ký giấy cho

người ta đi lao động. Người ta có quyền lao động.

Rõ ràng đây không phải lần đầu tiên ông nói điều này với người vô hình. Ông đã rất nhiều lần lẩm nhẩm một

mình, tranh cãi với người vô hình toàn năng đang im lặng buộc tội ông trước khi ông ký giấy cho hắn. Và dù

đưa giấy cho hắn rồi, sự việc đã xong rồi, ông lại càng phải nói, phải trình bày rằng mình vô tội vì người vô

hình càng lừng lững trước mạt ông, mím môi nghiêm khác, giận dữ nhìn ông. Hắn hiểu rằng ai cũng có một

người vô hình để mà trình bày, để mà sợ sệt và thầm cãi lại sau lưng. Người vô hình luôn bên cạnh mỗi

người như hình với bóng, cả trong giấc ngủ. Nhưng thật ít người dám như ông vùng lên chống lại vì cái giá

phải trả thường là cuộc đời, là sinh mạng. Vẫn cầm tờ giấy trên tay, hắn im lặng nhìn ông. Rồi vội quay đị

Không giữ được rồị Hai giọt nước mắt tròn to đã bị mi mắt hắn kẹp vỡ.

NgaẠ Sáụ Bắt đầu viết tháng 6-1990

Xong tối thứ bảy 30-11-1991

Xem lại lần cuối 8-1998