I. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức

1.Quanđiểmvềvaitròcủađạođứccáchmạng

TheoHồChíMinh,muốnthựchiệnthànhcôngsựnghiệpcáchmạngxãhộichủ nghĩa-cuộccáchmạngsâusắcnhất, triệtđểnhất,toàndiện nhất,chúngtaphảiđem hết tinh thầnvàlực lượng ra phấn đấu; phải tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng.

HồChíMinhluônluônquantâmđếnvấnđềđạođứcvàgiáodụcđạođứccách mạngchocánbộ,đảngviên.Mộttrongnhữngbàigiảngđầutiêncholớpthanhniêntrí thứcyêunướcđầutiêncủaViệtNamtừnhữngnăm1920làbàigiảngvề"tưcáchcủa mộtngườicáchmạng".ĐếnkhiviếtDichúc,Ngườivẫndànhmộtphầntrangtrọngđể bànvềvấnđềđạođức,yêucầumỗiđảngviênvàcánbộphảithậtsựthấmnhuầnđạo đứccáchmạng,Đảngphảiquantâmchămlogiáodụcđạođứccáchmạngchođoàn viênvàthanhniên,đàotạohọthànhnhữngngườithừakếxâydựngchủnghĩaxãhội vừa "hồng"vừa "chuyên".

HồChíMinhxemxétđạođứctrêncảhaiphươngdiệnlýluậnvàthựctiễn.Về mặtlýluận,Ngườiđểlạichochúngtamộthệthốngquanđiểmsâusắcvàtoàndiệnvề đạođức.Vềthựctiễn,Ngườiluôncoithựchànhđạođứclàmộtmặtkhôngthểthiếu củacánbộ,đảngviên.CũngnhưV.I. Lênin,HồChí Minh đào tạo các chiến sĩcáchmạng khôngchỉbằngchiếnlược,sáchlượcmàcònbằngchínhtấmgươngđạođứctrongsáng của mình.

Khiđánh giá vai trò củađạo đứccáchmạng, HồChíMinhcoiđạo đức là nền tảng củangườicáchmạng,cũnggiốngnhưgốccủacây,ngọnnguồncủasôngsuối.Người viết:"Cũngnhưsôngthìcónguồnmớicónước,khôngcónguồnthìsôngcạn.Câyphải cógốc,khôngcógốcthìcâyhéo.Ngườicáchmạngphảicóđạođức,khôngcóđạođức thìdùtàigiỏimấycũngkhônglãnhđạođượcnhândân.Vìmuốngiảiphóngchodân tộc,giảiphóngcholoàingườilàmộtcôngviệctotát,màtựmìnhkhôngcóđạođức,

khôngcócănbản,tựmìnhđãhủhóa,xấuxathìcònlàmnổiviệcgì"1.Ngườisosánh:

1.Sđd,t.5, tr.252-  253.

84

"Làmcáchmạngđểcảitạoxãhộicũthànhxãhộimớilàmộtsựnghiệprấtvẻvang, nhưngnócũnglàmộtnhiệmvụrấtnặngnề,mộtcuộcđấutranhrấtphứctạp,lâudài, giankhổ.Sứccómạnhmớigánhđượcnặngvàđiđượcxa.Ngườicáchmạngphảicó đạo đức cách mạnglàmnền tảng, mới hoàn thànhđược nhiệmvụ cách mạng vẻ vang"2.

Đạođứclàgốc,lànềntảngvìliênquantớiĐảngcầmquyền.HồChíMinhtrăn trởvớinguycơcủaĐảngcầmquyền,đólàsựsailầmvềđườnglốivàsuythoáivềđạo đứccáchmạngcủacánbộ,đảngviên.Đảngcầmquyền,lãnhđạotoànxãhội,lãnhđạo Nhànước,nếucánbộ,đảngviêncủaĐảngkhôngtudưỡngvềđạođứccáchmạngthì mặttráicủaquyềnlựccóthểlàmthahóaconngười.Vì  vậy,HồChíMinhyêucầu Đảngphải"làđạođức,làvănminh".NgườithườngnhắclạiýcủaLênin:ĐảngCộng sảnphảitiêubiểuchotrítuệ,danhdự,lươngtâmcủadântộcvàthờiđại.Ngườinói, cánbộ,đảngviênmuốnchodântin,dânyêu,dânphụcthìkhôngphải"viếtlêntránchữ cộngsảnlàđượcquầnchúngyêumến.Quầnchúngchỉquýmếnnhữngngườicótư cách đạo đức".

Vaitròcủađạođứccáchmạngcònthểhiệnởchỗđólàthướcđolòngcaothượng củaconngười.TheoquanđiểmcủaHồChíMinh,mỗingườicócôngviệc,tàinăng,vị tríkhácnhau,ngườilàmviệcto,ngườilàmviệcnhỏ,nhưngaigiữđượcđạođứccách mạng đều là người cao thượng.

Làmộthìnhtháiýthứcxãhội,đạođứckhôngphảimộtchiềuphụthuộcvàotồn tạixãhội,vàonhữngđiềukiệnvậtchấtkinhtế.Nócókhảnăngtácđộngtíchcựctrở lại,cảibiến tồn tạixãhội.Giátrịđạo đứctinhthầnmộtkhiđượcconngườitiếpnhận sẽ biến thành một sứcmạnh vật chất.

Cóđạođứccáchmạngthìkhigặpkhókhăngiankhổ,thấtbạicũngkhônglùi bước,chánnản...;khigặpthuậnlợivàthànhcôngcũngvẫngiữtinhthầnkhiêmtốn,"lo trướcthiênhạ,vuisauthiênhạ",khôngkèncựavềmặthưởngthụ,khôngcôngthần, không quan liêu, không kiêu ngạo, v.v..

Đạođứclàcáigốccủangườicáchmạng,nhưngphảinhậnthứcđứcvàtàicómối quanhệmậtthiếtvớinhau.Cóđứcphảicótài,nếukhôngsẽkhôngmanglạilợiíchgì màcòncóhạichodân.Mặtkhác,phảithấytrongđứccótài.Tàicànglớnthìđứcphải càng cao, vìđức - tài là nhằmphục vụ nhân dân và đưa cách mạng đến thắng lợi.

2.NhữngphẩmchấtđạođứccơbảncủaconngườiViệtNamtrongthời đạimới

a)Trungvới nước, hiếu với dân

"Trung"và"hiếu"vốnlànhữngkháiniệmđạođứccũchứađựngnộidunghạn hẹp:"Trungvớivua,hiếuvớichamẹ",phảnánhbổnphận,tráchnhiệmcủadânđốivới

2.Sđd,t.9, tr.283.

85

vua,con đốivới cha mẹ.

HồChíMinhđưavàokháiniệmcũmộtnộidungmới,mangtínhcáchmạng,đó làtrungvớinước,hiếuvớidân.Đâylàchuẩnmựcđạođứccóýnghĩaquantrọnghàng

đầu.

Từchỗtrungvớivua,hiếuvớichamẹđếntrungvớinước,hiếuvớidânlàmột cuộccáchmạngtrongquanniệmvềđạođức.HồChíMinhđãlậtngượcquanniệmđạo đứccũ,đạođứcNhogiáo,xâydựngđạođứcmới"nhưngườihaichânđứngvữngđược dưới đất, đầu ngửng lên trời".

TheoquanđiểmHồChíMinh,nướclànướccủadânvàdânlàngườichủcủa nước.Vìvậy,"trungvới nước,hiếu vớidân"làthểhiệntráchnhiệmvớisựnghiệpdựng nước và giữ nước, với con đường đi lên và phát triển của đất nước.

Nội dung chủ yếu của trung với nước là:

-Trongmốiquanhệgiữacánhânvớicộngđồngvàxãhội,phảibiếtđặtlợiích của Đảng, của Tổ quốc, của cách mạng lên trên hết, trước hết.

-Quyết tâmphấn đấu thực hiện mụctiêu cách mạng.

-Thực hiệntốt mọi chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Nội dung chủ yếu của hiếu với dân là:

-Khẳng định vai trò sức mạnh thực sự của nhân dân.

-Tindân,họcdân,lắngngheýkiếncủadân,gắnbómậtthiếtvớidân,tổchức, vậnđộngnhândânthựchiệntốtđườnglối,chủtrương,chínhsáchcủaĐảngvàNhà

nước.

-Chămlo đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân.

b)Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư.

Cần,kiệm,liêm,chính,chícôngvôtưlànhữngkháiniệmđạođứccũ,đượcHồ ChíMinhtiếp  thu,chọnlọc,đưavàonhữngyêucầuvànộidungmới.Ngườichỉra rằng:phongkiếnnêuracần,kiệm,liêm,chínhnhưngkhôngthựchiện;ngàynay,tađề racần,kiệm,liêm,chínhchocánbộthựchiệnlàmgươngchonhândântheođểlợicho nước,chodân.Cần,kiệm,liêm,chính,chícôngvôtưlàmộtbiểuhiệnsinhđộngcủa phẩmchất "trung với nước hiếu với dân".

Cầntứclàsiêngnăng,chămchỉ,cốgắng,dẻodai.Kiệmlàtiếtkiệmvậttư,tiền bạc,củacải,thờigian,khôngxaxỉ,khônghoangphí.Liêmlàtrongsạch,khôngtham lamtiềncủa,địavị,danhtiếng.Chínhlàkhôngtà,làthẳngthắn,đứngđắn.Cácđức tínhđócómốiquanhệchặtchẽvớinhau.Cầnmàkhôngkiệmgiốngnhưmộtchiếc thùngkhôngđáy.Kiệmmàkhôngcầnthìlấygìmàkiệm.Cần,kiệm,liêmlàgốcrễcủa chính. Nhưngmột cây cần có gốc rễ,lại cần có cành, lá, hoa, quả mới là hoàn chỉnh.

86

Cần, kiệm, liêm, chính cần thiết đốivới tất cả mọi người. Hồ Chí Minh viết: "Trời có bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông

Đất có bốn phương: Đông, Tây, Nam, Bắc

Người có bốn đức: Cần, Kiệm, Liêm, Chính

Thiếu một mùa, thì không thành trời Thiếu một phương, thì không thànhđất. Thiếu một đức, thì không thành người"1

Cần,kiệm,liêm,chínhcàngcầnthiếtđốivớicánbộ,đảngviên.Bởivì,nếucán bộ,đảngviênmắcsailầm,khuyếtđiểmthìsẽảnhhưởngđếnnhiệmvụchungcủacách mạng,ảnh hưởngđếnuytíncủaĐảng.Mặtkhác,nhữngngườitrongcáccôngsởđềucó nhiềuhoặcítquyềnhành.Nếukhônggiữđúngcần,kiệm,liêm,chínhthìdễtrởnênhủ bại, biến thành sâu mọt của dân.

Cần,kiệm,liêm,chínhcònlàthướcđosựgiàucóvềvậtchất,vữngmạnhvềtinh thần,sựvănminhtiếnbộcủamộtdântộc.Cần,kiệm,liêm,chínhlànềntảngcủađời sốngmới,nềntảngcủathiđuayêunước;làcáicầnđểlàmviệc,làmngười,làmcánbộ, để phụng sự Đoàn thể, phụng sự giai cấp và nhân dân, phụng sự Tổ quốc và nhân loại.

Chícôngvôtưlàkhôngnghĩđếnmìnhtrước,chỉbiếtvìĐảng,vìTổquốc,vìđồng bào;làđặtlợiíchcủacáchmạng,củanhândânlêntrênhết,trướchết.Thựchànhchí côngvôtưcũngcónghĩalàphảikiênquyếtquétsạchchủnghĩacánhân,nângcaođạo đức cách mạng.

TheoHồChíMinh,chủnghĩacánhânlàchỉmuốn"mọingườivìmình"mà khôngbiết"mìnhvìmọingười".Nólàmộtthứgiặcnộixâm,cònnguyhiểmhơncả giặcngoạixâm.Nólàbạnđồngminhcủachủnghĩađếquốcvàthóiquentruyềnthống lạchậu.Chủnghĩacánhânlàmộtthứvitrùngrấtđộc,đẻrahàngtrămthứbệnhnguy hiểm,nhưquanliêu,mệnhlệnh,bèphái,chủquan,thamô,lãngphí,xahoa,thamdanh trụclợi,thíchđịavị,quyềnhành,tựcaotựđại,coithườngtậpthể,xemkhinhquần chúng,độcđoánchuyênquyền...Tómlại,"chủnghĩacánhân,tưtưởngtiểutưsảncòn ẩnnấptrongmìnhmỗingườichúngta.Nóchờdịp-hoặcdịpthấtbại,hoặcdịpthắng lợi-đểngócđầudậy".Chủnghĩacánhânlàmốinguyhạichocánhânconngười,cho mộtđảngvàcảdântộc.HồChíMinhviết:"Mộtdântộc,mộtđảngvàmỗiconngười, ngàyhômqualàvĩđại,cósứchấpdẫnlớn,khôngnhấtđịnhhômnayvàngàymaivẫn đượcmọingườiyêumếnvàcangợi,nếulòngdạkhôngtrongsángnữa,nếusavàochủ

nghĩacánhân"1.Chủnghĩacánhânlàmộttrởngạilớnchoviệcxâydựngchủnghĩaxã

hội.Vìvậythắnglợicủachủnghĩaxãhộikhôngthểtáchrờithắnglợicủacuộcđấu tranhtrừ bỏchủ nghĩa cá nhân.

1.Sđd,t.5,tr.631.

1.Sđd,t.12,tr.557-558.

87

Tuy nhiên,cầncónhậnthứcđúngđắnđâulàchủnghĩacánhân,đâulàlợiíchcá nhân.HồChíMinhchorằng:đấutranhchốngchủnghĩacánhânkhôngphảilàgiàyxéo lênlợiíchcánhân.Mỗingườiđềucócátínhriêng,sởtrườngriêng,đờisốngriêngcủa bảnthânvàcủagiađìnhmình.Nếunhữnglợiíchcánhânđókhôngtráivớilợiíchcủa tậpthểthìkhôngphảilàxấu.TheoquanđiểmcủaHồChíMinh,chỉởtrongchếđộxã hộichủnghĩathìmỗingườimớicóđiềukiệnđểcảithiệnđờisốngcủariêngmình,phát huy tính cách riêng và sở trường riêng của mình.

c)Thương yêuconngười

XuấtpháttừnguyênlýcủachủnghĩaMác-Lênin,đặcbiệtlàtừthựctiễnđấu tranhcáchmạngcủacácdântộc,HồChíMinhchorằng,trênđờinàycónhiềungười, nhiềucôngviệc,nhưngcóthểchiathànhhaihạngngười:ngườithiệnvàngườiác,và haithứviệc:việcchínhvàviệctà.Làmviệcchínhlàngườithiện,làmviệctàlàngười ác.Từđó,Ngườikếtluận:nhữngngườibịápbức,bịbóclột,nhữngngườilàmđiều thiệnthìdùmàuda,tiếngnói,chủngtộc,tôngiáocókhácnhau,vẫncóthểthựchành chữ "bác ái", vẫn có thểđại đoàn kết, đại hòa hợp, coi nhau như anhem một nhà.

TìnhthươngyêuconngườiởHồChíMinhkhôngchungchung,trừutượngkiểu tôngiáo,màluônluônđượcnhậnthứcvàgiảiquyếttrênlập trườngcủagiaicấpvôsản, dành cho các dân tộc và con người bị áp bức, đau khổ.

HồChíMinhthươngyêuconngườivớimộttìnhcảmsâusắc,vừabaolarộng lớn,vừagầngũithânthươngđốivớitừngsốphậnconngười.HồChíMinhluônsống giữacuộcđờivàkhôngcócáigìthuộcvềconngườiđốivớiHồChíMinhlạilàxalạ. Ngườiquantâmđếntưtưởng,côngtác,đờisốngcủatừngngười,việcăn,việcmặc,ở, họchành,giảitrícủamỗingườidân,khôngquên,khôngsótmộtai,từnhữngngườibạn thuởhànvi,đếnnhữngngườiquenmới.TìnhthươngyêuconngườiởHồChíMinh luôngắnliềnvớihànhđộngcụthể,phấnđấuvìđộclậpcủaTổquốc,tựdohạnhphúc cho con người.

d)Tinh thầnquốc tế trong sáng, thủy chung

TưtưởngHồChíMinhlàsựthốngnhất,hòaquyệngiữachủnghĩayêunướcchân chính vớichủ nghĩa quốc tế trong sáng.

Chủnghĩaquốctếlàmộttrongnhữngđặcđiểm quantrọngnhấtcủađạođứccộng sảnchủnghĩa.Nóbắtnguồntừbảnchấtquốctếcủagiaicấpcôngnhânvàcủaxãhội xã hội chủ nghĩa.

NộidungchủnghĩaquốctếtrongtưtưởngHồChíMinhrộnglớnvàsâusắc.Đó làsựtôntrọngvàthươngyêutấtcảcácdântộc,nhândâncácnước,chốngsựhằnthù, bấtbìnhđẳngdântộcvàsựphânbiệtchủngtộc.Ngườikhẳngđịnh:bốnphươngvôsản đều là anh em; giúp bạn là giúp mình; thắng lợi củamìnhcũng là thắng lợi của nhân dân thếgiới.Ngườiđãgópphầntolớn,cóhiệuquảxâyđắptìnhđoànkếtquốctế,tạora

88

mộtkiểuquanhệquốctếmới:đốithoạithaychođốiđầu,kiếntạomộtnềnvănhóahòa bình trên thếgiới.

3.Nhữngnguyêntắcxâydựngđạođứcmới

NóitớitưtưởngHồChíMinhvềđạođứcphảichúýtớiconđườngvàphương pháphìnhthànhđạođứcmới,đạođứccáchmạng.Đặcđiểmvàquyluậthìnhthànhtư tưởngđạođứcHồChíMinhchothấymộtsốnguyêntắccơbảnxâydựngđạođứcmới sau đây:

a)Nói đi đôi với làm, phảinêu gươngvề đạo đức

HồChíMinhlàmộttấmgươngsángtuyệtvờivềnóiđiđôivớilàm.Ngườiquan tâmđặcbiệt,hàngđầutớivấnđềđạođức.Ngườiđểlạinhiềubàiviết,bàinóivềđạo đứcvàquantrọnghơnlàNgườithựchiệntrướchết,nhiềunhấtnhữngtưtưởngấy. Ngaytrongquátrìnhchuẩnbịthànhlập  ĐảngCộngsản,bànvềtưcáchmộtngười cáchmệnh,HồChíMinhđãchỉrõ"nóithìphảilàm".  Ngườicònlàmnhiềuhơn nhữngđiềuNgườinói,kểcảviệclàmmàkhôngnói.Mỗiviệclàm,mỗihànhvicủa Ngườiđềutiềmẩnnhữngtưtưởngđạođứcsángngời.Đâylàmộtbàihọcquýgiácho mỗichúngtamuốntìmhiểunhữngtầngsâubảnchấtcủatưtưởngHồChíMinhvề đạođứcthìkhôngchỉdừnglạiởnhữngbàiviết,bàinói,màphảikhámphánhững hànhviđạođứccủaNgười,nghiêncứunhữngbàinói,bàiviếtcủabạnbèquốctế, nhữnghọctròcủaNgười.

Tại sao nói phải đi đôi với làm, phải nêu gương về đạo đức?

Đạođứccáchmạnglàđạođứcluônđượcnhậnthứcvàgiảiquyếttrênlậptrường củagiaicấpcôngnhân,phụcvụlợiíchcủacáchmạng.Điềunàyphânbiệtmộtcách rạchròivớithóiđạođứcgiả,đạođứccủagiaicấpbóclộtvớinhữngđặctrưngbảnchất lànóinhiều,làmít,nóimàkhônglàm,nói  mộtđằng,làmmộtnẻo,đemlạilợiích không phải cho quần chúng nhân dân lao động, mà cho thiểu số những kẻ bóc lột.

Nóiđiđôivớilàmcònnhằmchốngthóiđạođứcgiả.Sáumươinămqua,từkhi CáchmạngThángTámnăm1945thànhcôngđếnnay,nơinày,nơikhác,trênnhững mứcđộkhácnhauởcánbộ,đảngviêntavẫncòntồntạihiệntượngnóikhôngđiđôi vớilàm.ĐiềunàysẽdẫntớinguycơlàmmấtlòngtincủadânđốivớiĐảngvàchếđộ mới.Ngaytừtháng10năm1945,HồChíMinhđãnóitớinhữngkẻ"vácmặtlàmquan cáchmạng".Saunày,trongnhiềulầnbàntớiviệccầntẩysạchbệnhquanliêu,mệnh lệnh,Ngườichỉrõ:"Miệngthìnóidânchủ,nhưnglàmviệcthìhọtheolối"quan"chủ. Miệngthìnói"phụngsựquầnchúng",nhưnghọlàmtráingượcvớilợiíchquầnchúng,

tráingược với phương châmvà chính sách của Đảng và Chính phủ"1.

Nêugươngđạođức,nóiđiđôivớilàmlàmộtnétđẹpcủavănhóaphươngĐông.