CHUONG 1 MO DAU

MUC DICH VA Y NGHIA

Mục đích:

Cung cấp những kiến thức cơ bản về quan trắc môi trường;

Khả năng thiết kế chương trình quan trắc;

Quy hoạch lựa chọn mạng lưới các điểm đo, thông số và tần suất quan trắc phù hợp với quy luật phân bố các chất ô nhiễm trong môi trường cũng như điều kiện kinh tế - kỹ thuật nhằm đánh giá được hiện trạng môi trường cũng như lập báo kết quả quan trắc môi trường.

Ý nghĩa: cung cấp phương pháp luận quan trắc môi trường

CAC KHAI NIEM CO BAN

Định nghĩa:

Quan trắc môi trường là quá trình theo dõi có hệ thống về môi trường, các yếu tố tác động lên môi trường nhằm cung cấp thông tin phục vụ đánh giá hiện trạng, diễn biến chất lượng môi trường và các tác động xấu đối với môi trường (Luật Bảo vệ môi trường sửa đổi 29/11/2005).

Quan trắc và phân tích môi trường, hay vắn tắt là quan trắc môi trường, là một quá trình theo dõi và đo, thử thường xuyên với mục tiêu đã được xác định đối với một hoặc nhiều chỉ tiêu về tính chất vật lý, hoá học và sinh học các thành phần môi trường theo một chương trình đã lập sẵn về thời gian, không gian và phương pháp, để cung cấp các thông tin cần thiết về chất lượng của môi trường.

Mục tiêu:

Quan trắc môi trường: thu thập thông tin về đặc tính lý, hóa, sinh của môi trường (nước, không khí, đất,...).

Theo dõi và mô tả tình trạng, diễn biến chất lượng môi trường (không khí, nước mặt, nước ngầm, biển, đất, sự suy giảm đa dạng sinh học do các hoạt động sản xuất công nghiệp, nông nghiệp, giao thông vận tải, nuôi trồng thủy sản, y tế, du lịch, năng lượng, sự gia tăng dân số, phát triển đô thị, khai thác khoáng sản... gây ra) theo thời gian và không gian.

Đánh giá các mối đe dọa về môi trường.

Cung cấp cơ sở cho việc phân tích các tác động môi trường ở cấp quốc gia và quốc tế của các nguồn ô nhiễm khác nhau. Nắm được tình hình biến động môi trường toàn cầu theo xu hướng xấu như sự nóng lên toàn cầu, mực nước biển, suy giảm tầng ozon, ô nhiễm xuyên biên giới.

Cung cấp cơ sở để đưa ra các biện pháp cần thiết để phòng ngừa, xử lý ô nhiễm và phục hồi môi trường. Theo dõi tiếp diễn biến sau khi thực hiện các biện pháp đề ra.

Quan trắc môi trường không những chỉ thu thập thông tin mà còn cung cấp thông tin cần thiết cho các nhà khoa học, hoạch định chính sách và kế hoạch nhằm xây dựng chính sách và chiến lược quản lý và bảo vệ môi trường.

Nhiệm vụ: Quan trắc môi trường là một trong những chức năng của quản lý môi trường

Cơ sở pháp lý của hoạt động quan trắc:

Luật Bảo vệ môi trường sửa đổi được Quốc hội Nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 29/11/2005: Chương X "Quan trắc và thông tin môi trường".

Theo nội dung của Nghị định của Chính phủ 91/2002/NĐ-CP ngày 11/8/2002: Quan trắc môi trường là một trong những chức năng của Bộ TN&MT, và đây là một trong 10 nội dung quan trọng của công tác quản lý nhà nước về BVMT.

Chỉ thị 36-CT/TW của Bộ Chính trị, Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam ngày 25/6/1998 về tăng cường công tác BVMT trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Nghị quyết 41-NQ/TW của Bộ Chính trị về tăng cường công tác BVMT trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 tại Quyết định số 256/2003/QĐ-TTg ngày 2/2/2003. Một trong 36 chương trình, kế hoạch, đề án và dự án ưu tiên cấp quốc gia về bảo vệ môi trường là "chương trình nâng cao năng lực QTMT".

TCVN

I.3. Hệ thống quan trắc môi trường một số nước trên thế giới và Việt Nam

Thế giới:

Hệ thống quan trắc môi trường toàn cầu (GEMS): Không khí, nước (nước ngọt, nước biển, đất, đa dạng sinh học, thực phẩm).

Quan trắc mưa axít,

Quan trắc CO2,

Các quốc gia đều có mạng lưới quan trắc môi trường: mạng lưới quan trắc môi trường của các quốc gia phát triển bao gồm các trạm quan trắc tự động và bán tự động.

.....

Việt Nam:

Mạng lưới Quan trắc môi trường quốc gia được thành lập và đi vào hoạt động từ năm 1994, ngay sau khi Luật Bảo vệ môi trường được ban hành và có hiệu lực. Mạng lưới gồm 21 trạm Quan trắc môi trường được đặt tại các cơ quan nghiên cứu, các phòng thí nghiệm sẵn có tiềm lực thuộc 8 bộ, ngành và một số địa phương. Các trạm chịu trách nhiệm thực hiện quan trắc môi trường theo từng vùng lãnh thổ và chuyên đề được giao (Hình 1.1).

Các trạm quan trắc môi trường địa phương thuộc các Sở Tài nguyên và Môi trường.

Các trạm quan trắc không khí và nước thuộc Trung tâm Khí tượng - Thủy văn quốc gia.

Trạm quan trắc chất lượng môi trường nước dưới đất thuộc Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam (Hình 1.2).

CO HINH ANH(HP0001)

Mạng lưới Quan trắc môi trường quốc gia:

Địa điểm quan trắc:

Các trạm vùng đất liền bao gồm: trạm quan trắc môi trường vùng đất liền I (miền Bắc), trạm quan trắc môi trường vùng đất liền II (miền Trung) và trạm quan trắc môi trường đất liền III (miền Nam). Địa điểm quan trắc của các trạm này là các khu công nghiệp phát triển và các khu đô thị hoá tập trung như các thành phố lớn (Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh...), các khu công nghiệp và các khu chế xuất nhằm quan trắc tác động môi trường do các nguồn này gây ra. Đối với các địa phương thì tập trung vào các khu dân cư, các khu công nghiệp, các khu dịch vụ thương mại điển hình, các nút giao thông, các sông (sông Cầu, sông Nhuệ, sông Đáy, sông Hương, sông Lam, sông Sài Gòn-Đồng Nai...), các hồ lớn, các kênh thoát nước của thành phố, một số bãi biển (bãi tắm Bãi Cháy-Hạ Long), các trục giao thông lớn của đô thị, đường quốc lộ...

Các trạm vùng biển (trạm quan trắc môi trường vùng ven biển miền Bắc, trạm quan trắc môi trường vùng ven biển miền Trung, trạm quan trắc môi trường miền Nam, trạm quan trắc môi trường biển và trạm quan trắc môi trường biển khơi Tây Nam Bộ và Côn Sơn) có nhiệm vụ quan trắc sự nhiễm bẩn của nước biển ven bờ và nước biển ngoài khơi cũng như trong trầm tích do các hoạt động giao thông vận tải biển, khai thác dầu khí, nuôi trồng và khai thác thuỷ sản, hoạt động đô thị, hoạt động công nghiệp và du lịch ven bờ gây ra ở một số địa điểm như : Trà Cổ, Sầm Sơn (Thanh Hoá), Đồ Sơn (Hải Phòng), Cửa Lò (Nghệ An), Quảng Bình, Quảng Trị, Dung Quất (Quảng Ngãi), Quy Nhơn, Nha Trang, Phan Thiết, Vũng Tàu, vùng khai thác dầu khí Bạch Hổ và Đại Hùng...Bên cạnh đó tiến hành quan trắc một số điểm nền cho môi trường nước biển (Quần đảo Trường Sa, Bạch Long Vĩ, Phú Quốc, Cồn Cỏ, Côn Đảo, Phú Quý...)

Đối với các trạm chuyên đề thì tuỳ thuộc vào lĩnh vực chuyên môn của từng trạm sẽ có các địa điểm quan trắc khác nhau, cụ thể như:

Các trạm quan trắc đất thì quan trắc tại các địa điểm bị gây ô nhiễm bởi nước thải công nghiệp, nước thải đô thị, do sử dụng hoá chất trong nông nghiệp, sử dụng phân bón hữu cơ, do quá trình rửa trôi, xói mòn, nhiễm mặn. Hiện nay trong mạng lưới quan trắc môi trường quốc gia đã có trạm quan trắc môi trường đất miền Bắc và trạm quan trắc môi trường đất miền Nam. Hai trạm này đã tiến hành quan trắc tại một số vùng thuộc Hà Nội, Bắc Ninh, Bắc Giang, Nam Định, Nghệ An, Đồng Nai, TP Hồ Chí Minh...

Trạm quan trắc môi trường công nghiệp: tiến hành quan trắc môi trường đối với các KCN ở Hà Nội, Hưng Yên, Bắc Ninh,...

Các trạm quan trắc mưa axit được đặt tại 3 miền Bắc, Trung và Nam đã tiến hành quan trắc ở một số địa điểm: miền Bắc (Lạng Sơn, Móng Cái, Lào Cai, Hà Nội), miền Trung (Quảng Ngãi, Nha Trang (Khánh Hoà), Đà Lạt (Lâm Đồng)), miền Nam (Tp Hồ Chí Minh, Bình Dương, Biên Hòa, Vũng Tàu và Mỹ Tho)...

Trạm nền, đầu nguồn sông Hồng và sông Lô hiện đang quan trắc đầu nguồn sông Hồng ở Lào Cai.

Nhằm đánh giá diễn biến, mức độ ô nhiễm, chất lượng môi trường và xác định khả năng ảnh hưởng của các chất độc và phóng xạ và các tác động môi trường khác có thể được gây ra bởi các hoạt động có liên quan đến ô nhiễm phóng xạ việc tiến hành quan trắc phóng xạ và các chất độc hại đã được thực hiện ở Sơn Tây (Hà Tây), khu vực Lăng chủ tịch Hồ Chí Minh, khu vực khu công nghiệp Bắc Thăng Long và Nội Bài (Hà Nội), Đà Nẵng, Đà Lạt, TP Hồ Chí Minh...

Trạm quan trắc không khí tự động: 4 trạm tại Hà Nội, 1 trạm ở Hải Phòng và 9 trạm tại TP Hồ Chí Minh. Trạm quan trắc môi trường không khí tự động di động được đặt tại TP Hồ Chí Minh (1 trạm) và Hà Nội (1 trạm) có nhiệm vụ quan trắc một số điểm tăng cường và quan trắc bổ sung.

+ Đối tượng và thông số:

Môi trường không khí: khu dân cư, khu công nghiệp, môi trường lao động, giao thông...Các chỉ tiêu được quan trắc: TSP, bụi PM10, bụi chì, SO2, NOx, CO, O3. Quan trắc tuân thủ tại các nhà máy: bổ sung thêm các chỉ tiêu: bụi tại nguồn thải, lưu lượng khí thải... Các thông số về độ ồn, độ rung, độ phóng xạ, ánh sáng, bức xạ nhiệt và các thông số khí tượng (nhiệt độ không khí, độ ẩm tương đối, áp suất khí quyển, hướng gió, tốc độ gió) cũng được tiến hành đo song song với việc lấy mẫu khí, trong trường hợp đo độ ồn giao thông ngoài việc đo mức ồn trung bình tương đương LA.eq, LA50, và mức ồn cực đại (Lmax) thì đồng thời tiến hành đếm số lượng xe chạy trên đường phố và phân thành 4 loại xe (taxi và xe ca nhỏ, xe khách, xe vận tải, xe mô tô). Trạm quan trắc mưa axit còn phải tiến hành quan trắc các chỉ tiêu: lượng mây, dạng mây, dạng mưa, lượng mưa trung bình tháng, nhiệt độ trung bình tháng, hướng gió chính trong tháng, gió lớn nhất trong tháng.

Môi trường nước: (nước biển xa bờ, nước biển ven bờ, giếng tầng nông, giếng tầng sâu, nước sông, hồ, nước ngầm...): các thông số quan trắc cơ bản bao gồm: Các thông số đo nhanh (pH, ToC, DO, độ đục, độ trong, EC, TDS (độ muối)); các thông số khác: BOD5, COD, TDS, TSS, photpho hữu cơ, nitơ tống số, photpho tổng số, NH4+, PO43-, NO2-, NO3-, độ kiềm, S2-, SO42-, clo dư, độ cứng, các kim loại nặng (đồng, chì, kẽm, cadimi, sắt tổng, arsen, thủy ngân, mangan, niken, crom), dầu và sản phẩm của dầu, các thông số vi sinh (E.coli, tổng coliform)...

Đối với nước mặt lục địa: nhiệt độ, pH, tổng chất rắn lơ lửng (TSS), tổng chất rắn hòa tan (TDS), độ đục, độ dẫn, oxy hòa tan (DO), COD, BOD5, NO3-, NH4+, NO2-, PO43-, Cl-, Cd, Pb, tổng sắt, tổng số coliform.

Đối với nước ngầm: ToC, pH, TDS, độ đục, độ dẫn, NO3-, NH4+, NO2-, PO43-, Cl-, SO42-, tổng sắt, tổng số coliform, Fecal... Để đánh giá chất lượng nước ngầm bị nhiễm bẩn bởi nước thải công nghiệp thì phải phân tích thêm các chỉ tiêu kim loại nặng (Cu, Pb, Zn...), các nguyên tố độc hại (Hg, As, CN-...), các chất có hoạt tính bề mặt, phenol... Để đánh giá ảnh hưởng của việc sử dụng phân bón và thuốc trừ sâu, diệt cỏ đến chất lượng nước ngầm, thì phân tích thêm các chất hữu cơ, vô cơ có liên quan với thuốc trừ sâu, diệt cỏ, vv.

Đối với nước mưa: ToC, pH, độ dẫn, NO2-, SO42-, NO3-, Cl-, NH4+, Na+, Ca2+, Mg2+, K+, lượng mưa, các thông số khí tượng có liên quan như lượng mây, dạng mây, dạng mưa...

Nước biển xa bờ: ToC, pH, độ đục, độ muối, dòng chảy, sóng, gió, trạng thái biển, NH4+, NO3-, NO2-, PO43-, CN-, sinh vật phù du, động vật đáy, dầu trong nước, kim loại nặng trong nước, TBVTV, độ phóng xạ, sinh vật phù du, tảo độc, sinh vật đáy.

Môi trường đất: pHH2O, pHKCl, các kim loại nặng (Cu, Cd, Hg, Zn, As, Pb), độ dẫn điện, %N, %P2O5, %K2O, NH4+, NO3-, các cation kim loại (Ca2+, Mg2+, K+, Fe3+, Al3+), dư lượng TBVTV, vi sinh vật và các thông số vật lý đất.

Chất thải rắn bao gồm: tổng lượng chất thải rắn trong ngày của mỗi thành phố, tổng lượng rác thải thu gom được, phương tiện thu gom và vận chuyển rác, các phương pháp được ứng dụng để xử lý rác, tổng lượng phân tươi, tổng lượng chất thải độc hại, riêng đối với một số thành phố lớn (Hà Nội, TP Hồ Chí Minh) tiến hành phân tích chất thải rắn theo tỷ lệ % trọng lượng các thành phần cơ bản trong chất thải: hàm lượng giấy vụn, hàm lượng chất hữu cơ, hàm lượng kim loại, thuỷ tinh, tỷ lệ đất cát, xác định độ ẩm, độ tro, thành phần dẻo, độ tro và các thành phần khác.

+ Tần xuất: giai đoạn 1995 - 2000 là 4 lần/năm và giai đoạn 2001-2004 là 6 lần/năm đối với môi trường nước và không khí vào cuối các tháng 2, 4, 6, 8, 10 và tháng 12; 2 lần/năm với môi trường đất và 1 lần/năm đối với chất thải rắn thường được tiến hành vào đợt cuối năm.

Ngày 29/01/2007, Thủ Tướng chính phủ đã ban hành quyết điịnh về việc phê duyệt "Quy hoạch tổng thể mạng lưới quan trắc tài nguyên và môi trường quóc gia đến năm 2020" số 16/2007/QĐ-TTg trên cơ sở 3 hợp phần:

Mạng lưới quan trắc môi trường quốc gia,

Mạng lưới quan trắc tài nguyên nước,

Mạng lưới quan trắc khí tượng thủy văn.