Nam Cao tên thật là Trần Hữu Tri (1915 - 1951) thuộc thế hệ văn học tiền chiến nhưng mất sớm trong những ngày đầu trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Tác phẩm của ông quan trọng là của thời trước chiến tranh với những khổ đau của dân quê và những hủ tục của một thời mà con người nghèo nàn chỉ biết bám víu vào những hư vị hão trong thôn đảng.

Giá trị con người được đề cao trong truyện của Nam Cao, nhất là trong truyện ngắn nổi danh Chí Phèo mà trước đây ít người được biết. Truyện ngắn Nam Cao có nghệ thuật trong kết cấu và các ngôn từ. Nhiều truyện của ông mang tính cách tâm lý đến bây giờ vẫn còn là những khuôn thước tốt cho những người muốn bước vào lĩnh vực truyện ngắn.

Sau khi đi tù về, ngày nào Chí Phèo cũng uống rượu và chửi thề, lang thang hết chỗ này đến chỗ khác. Để rồi đã có một ngày Chí Phèo xin đi tù mong có cơm ăn. Trong một đêm trăng sáng, Chí Phèo đi uống rượu trong làng về gặp một người đàn bà lạ trong vườn nhà mình. Họ đã tỏ tình với nhau. Bị Thị Nở khước từ tình cảm, Chí Phèo mang rượu ra uống, sau đó đền nhà Bá Kiến đòi lương thiện, giết chết Bá Kiến và tự sát

Đây là cuộc gặp gỡ hòan toàn ngẫu nhiên giữa Chí Phèo và Thị Nở và không thể bỏ đi được: "Hắn nhìn giữa hai lọ nước và tựa lưng vào gốc chuối, một người đàn bà ngồi tênh hênh. Chính là người đàn bà, hắn biết vậy là nhờ mái tóc dài buông xõa xuống vai trần và ngực... "

"Cái duyên là cái vô tình, phải đâu cố ý mà thành cái duyên". Bởi lẽ bỏ đi cuộc gặp gỡ này, chủ đề tác phẩm sẽ bị ảnh hưởng, nội dung nhân đạo sẽ giảm đi và tác phẩm chỉ đơn thuần là câu chuyện của kẻ say rượu, thất nghiệp và lưu mang hóa.

Cuộc gặp gỡ chứa đựng tinh thần nhân đạo cao cả. Cuộc gặp gỡ còn cho ngừơi ta tình cảm lứa đôi, tình cảm giữa người và người. Chi tiết sau khi trúng gió, Chí Phèo được Thị Nở mang về nhà chăm sóc thể hiện hết tình cảm nhân đạo giữa người và người. Chi tiết bát cháo hành đã khơi dậy con người trong Chí Phèo: "Thị vào cắp một cái rổ, trong có một nồi gì đậy vung. đó là một nồi cháo hành còn nóng nguyên". Mùi cháo hành và bàn tay chăm sóc ân cần của Thị làm Chí Phèo cảm động đến rưng rưng nước mắt: "Thằng này rất ngạc nhiên. Hết ngạc nhiên thì hắn thấy mắt mình ươn ướt. Bởi vì lần này là lần thứ nhất hắn được một người đàn bà cho". Nó như ánh sáng dẫn đường cho Chí Phèo về với sự lương thiện vốn có trong mỗi con người: "Trời ơi! Hắn thèm lương thiện, hắn muốn làm hòa với mọi người biết bao! Thị Nở sẽ mở đường cho hắn".

Nhờ cuộc gặp gỡ này mà Chí Phèo từ chỗ là một kẻ say rượu, một con quỷ dữ của làng Vũ Đại, một người tưởng như mất hết cả lương tri: "Bao giờ cũng thế, cứ rượu xong là hắn chửi . Bắt đầu chửi trời . Có hề gì ? Trời có của riêng nhà nào ? Rồi hắn chửi đời..." đã dần dần tỉnh lại với cuộc sống đời thường: "Tiếng chim hót ngoài kia vui vẻ quá! Có tiếng nói của những người đi chợ . Anh thuyền chài gõ mái chèo đuổi cá . Những tiếng quen thuộc ấy hôm nào chả có . Nhưng hôm nay hắn mới nghe thấy ... Chao ôi là buồn!". Chí Phèo khóc vì ân hận, thấy mắt mình ươn ướt, Chí Phèo muốn làm hòa với mọi người, mơ ước có một gia đình, một cuộc sống bình thường: "Hình như có một thời hắn đã ao ước có một gia đình nho nhỏ . Chồng cuốc mướn cầy thuê, vợ dệt vải, chúng bỏ lại một con lợn nuôi để làm vốn liếng. Khá giả thì mua dăm ba sào ruộng làm".

Qua mối tình này, Nam Cao muốn khẳng định rằng cả Chí Phèo và Thị Nở đều xấu, nhưng tình cảm mà họ dành cho nhau thì đẹp,đó là cái đẹp tình người. Từ đây chúng ta có thể hiểu: tình yêu và tình người có thể cứu sống con người, khơi dậy khát vọng hòan lương mà không tiền bạc vật chất nào có thể thay thế được.

Qua đọan trích trên, ta thấy được cái hay trong văn của Nam Cao: đã xây dựng được hình tượng nhân vật và đề cao được giá trị nhân đạo trong văn. Từ đó nêu lên bài học sâu sắc về tình yêu, tình người trong xã hội lọan lạc lúc bấy giờ. Giúp người ta nhận ra rõ được giá trị nhân đạo trong đọan trích: "tình người, tình yêu và sự lương thiện" là những cái vô giá mà không có tiền bạc vật nào có thể mua nổi.