Nam Cao nhà văn mang phong cách nghệ thuật độc đáo, ông đặc biệt quan tâm đến đời sống tinh thần của con người. Chính sự quan tâm đặc biệt ấy đã đem đến cho văn học việt nam những tác phẩm đầy ý nghĩa và xót thương về đời sống con người trong xã hội cũ. Tác phẩm "Chí Phèo" là 1 trong những kiệt tác xuất sắc của ông về đề tài người nông dân nghèo, kể về những bất công, những uất ức khi phải chịu áp bức và kết quả đau lòng nhất là dẫn đến quá trình tha hoá, lưu manh hoá.  Truyện để lại một nỗi đau thương khi đến cuối cùng người nông dân nghèo khổ xấu xí tên Chí phải tự vẫn, chết 1 cái chết của con người dù sống 1 đời như thú.

   Cuộc đời của Chí ngay từ khi mới được sinh ra đã là một bi kịch. Một đứa trẻ bị bỏ rơi ở cái lò gạch cũ vắng vẻ, yên lặng. Được những người nông dân nghèo khó hết nhặt, lại cho, rồi bán, để trưởng thành. Sự trưởng thành không phải đồng hành cùng cha mẹ mà là được truyền từ tay người này đến người khác của dân làng Vũ Đại. Chí lớn lên, trở thành chàng trai giàu long, tự trọng, có ước mơ, khát vọng, hiền lành và chất phác. Trai tráng tuổi 20 có chí lớn ước mơ, hoài bão. Anh mơ ước rằng mình có được một gia đình "chồng cuốc mướn, cày thuê vợ dệt vải" 1 ước mơ giản dị nhưng lại khó khăn biết bao. Chí đến nhà Bá Kiến làm canh điền, ở độ tuổi trai tráng khoẻ mạnh tuấn tú, Chí bị bà 3 quỷ cái - vợ của Bá Kiến gọi lên bóp chân rồi bị ép làm chuyện không chính đáng. Chí chỉ cảm thấy nhục chứ có vui vẻ gì. Một chàng thiếu niên lương thiện đã bị đày vào cảnh tù ngục chỉ vì sự ghen tuông mù quáng của Bá Kiến. Và rồi cuộc sống của anh bước vào một cánh cửa đen tối không ánh sáng không đường ra. 7,8 năm trong nhà tù đã tôi luyện Chí từ một con người lương thiện biến thành một con ác quỷ. Hắn ra tù với bộ dạng gớm ghiết, cái đầu trọc lóc răng cạo trắng hớn, cái mặt thì đen 2 mắt gườm gườm, tay và ngực chạm trổ rồng phượng... Sự biến đổi một trời một vực về nhân hình hỏi thử rằng có ai nhận ra thiếu niên năm nào lương thiện mang tên Chí Phèo. Quá trình tha hoá của Chí không chỉ dựa vào hình dạng mà còn cả những hành động sau khi hắn ra tù. Chí Phèo vừa đi vừa chửi, hắn chửi hết tất cả mọi người, chửi dân làng Vũ Đại, chửi cả đứa chết mẹ nào đẻ ra hắn. Hắn chửi rất nhiều cũng chửi rất lớn tiếng nhưng có liệu rằng có ai đáp lại. Mọi người trong làng Vũ Đại dường như đã quen thuộc, họ không quan tâm cũng không quản nốt. Đáp lại những tiếng chửi xốn xang ấy chỉ là tiếng "gâu, gâu" của lũ chó bên cạnh. Chí là một con người, là người thì phải giao tiếp và tiếng chửi có thể là công cụ duy nhất giúp hắn để mọi người cảm thấy hắn vẫn tồn tại, tồn tại trong cái xã hội thối nát lúc bấy giờ. Nhưng rồi Chí cũng phải bất lực, uất ức và chịu nỗi cô đơn cùng cực vì chẳng có ai coi Chí là người. Hắn từ đây như đã bị xoá sổ khỏi cái xã hội này. Hắn bắt đầu triền miên trong những cơn say, trở thành tay sai của bá Kiến giúp ông đi đòi những món nợ mà bá Kiến không đòi được. Hắn rạch mặt ăn vạ, cướp bóc, đốt nhà,...làm chảy biết bao máu và nước mắt của người dân vô tội. Chí Phèo trượt dài trên con đường lưu manh hoá bị biến dạng cả nhân hình lẫn nhân tính. Hắn thực sự trở thành một con quỷ dữ...
Và rồi anh gặp được Thị Nở - một người phụ nữ ngẩn ngơ, ế chồng được Nam Cao miêu tả với vẻ đẹp xấu đến nỗi ma chê quỷ hờn. Hôm ấy, Chí say khướt hắn lảo đảo đi về nhưng không về lều mà đi ra bờ sông gần đó và bắt gặp Thị ngủ quên ở đó. Họ ăn nằm với nhau rồi ngủ say dưới ánh trăng. Đến nửa đêm Chí bỗng dưng đau bụng và nôn mửa được Thị chăm sóc. Sáng hôm sau anh tỉnh giấc và có những sự thay đổi. Anh bắt đầu cảm nhận được thế giới sau khi thoát ra khỏi những cơn say. Những dấu hiện từ cơ thể lòng buồn mơ hồ, miệng đắng, chân tay uể oải. Chí dường như lại có được sự giao hoà với thiên niên, trước đây anh chỉ sống trong men rượu không màn đến việc đời. Đến khi tỉnh lại anh nhận ra rằng mình vẫn còn cô đơn mà tuổi thì ngày càng già đi. Đột nhiên anh nhớ đến những mơ ước giản dị năm xưa. Đây là báo hiệu chuyện gì sắp xảy ra? Phải chăng Chí phèo của những năm trc khi vào tù đã quay trở lại. Cắt ngang những dòng suy nghĩ mong lung của Chí qua 1 đêm, Thị Nở bước vào và trên tay là nồi cháo hành hun hút. Thị múc ra bát rồi bưng đưa cho anh. Chí ban đầu là bất ngờ sau đó cảm động, mắt ươn ướt hình như hắn khóc, vì đây là lần đầu tiên anh được bàn tay phụ nữ chăm sóc. Bát cháo hành tuy không có gì đặc biệt nhưng lại có ý nghĩa hết sức sâu sắc. Bát cháo xuất phát từ sự tình nguyện của Thị, bát cháo đem cho, bát cháo tình yêu dấu hiệu mở ra một hạnh phúc gia đình. Đối với Chí, bát cháo hành là sự bắt đầu của một con quỹ dữ muốn hoàn lương muốn quay về làm người lương thiện. Anh thèm lương thiện, thèm được hoà hảo với mọi người, và muốn chung sống với Thị Nở. Tình yêu khiến con người anh có lại lí trí, tìm lại sự thiện lương đã bị thất lạc bao lâu nay. Những tưởng cuộc đời bi kịch của anh đã kết thúc  và sống một cuộc sống giản dị bình bình đạm đạm cùng Thị Nở như mơ ước của anh. Nhưng những định kiến xã hội và sự ngột ngạt đen tối ở làng Vũ Đại đã một lần nữa đưa anh rơi thẳng xuống vực thẳm. Anh muốn chung sống với Thị Nở nhưng lại bị bà cô Thị ngăn cấm. Chí rơi vào tuyệt vọng, tại sao họ lại không thể buông tha cho anh? Anh chỉ muốn cưới người đàn bà xấu xí ấy cũng không được. Chí Phèo lại uống rượu nhưng lần này không còn say mà ngược lại anh rất tỉnh. Anh lại hung dữ anh muốn giết bà cô Thị, anh xách dao và chân bước đi. Miệng nói muốn giết bà cô Thị nhưng chân lại vô tình đi đến nhà Bá Kiến. Điều gì đã khiến anh miệng nói đằng làm một nẻo? Có phải là sự câm thù trong lòng, nỗi hận đối với kẻ ác nhân đã đẩy cuộc đời anh đến bờ vực rồi nhẫn tâm đẩy một phát xuống. Anh đến nhà Bá Kiến và dõng dạc đòi lương thiện. " Tao muốn làm người lương thiện. Không được. Ai cho tao lương thiện?" Những uất ức, bất lực, phẫn nộ đã được bộc lộ rõ qua  những lời lẽ chân thực mà khiến người ta đau đớn. Nỗi khổ của một người nông dân hắn muốn được lương thiện nhưng ai cho hắn, ai dung tha cho hắn. Hắn đã giết bá Kiến rồi tự vẫn. Cái chết đau thương, nhưng cũng giúp Chí thoát khỏi cuộc đời khốn khổ khi sinh ra là người nhưng không được làm người, bị xã hội ruồng bỏ. Cái chết thể hiện niềm khao khát lương thiện còn quan trọng hơn tính mạng của bản thân. Đồng thời tố cáo xã hội đen tối lúc bấy giờ. Cái chết của Chí đã khép lại một tác phẩm văn học đầy đau thương và nước mắt. Là quá trình tha hoá là sự hối hận hoàn lương nhưng cuối cùng vẫn phải rơi vào bi kịch. Nhưng có lẽ đối với Chí đó là sự giải thoát cho cuộc đời như cầm thú của anh.

   Dưới ngòi bút của Nam Cao, hình ảnh Chí Phèo hiện lên rõ nét với những bi kịch của cuộc đời. Phản ánh một xã hội ngột ngạt, đen tối. Mà người khổ sở luôn là nông dân bách tính. Một niềm khát khao mãnh liệt đối với cuộc sống, mong được cuộc sống yên bình mà tốt đẹp.

#8:01 20/12/2019