Na maleńkiej, choć bogatej kulturowo Wyspie Man, leżącej między Wielką Brytanią a Irlandią, przypadło wczoraj (5 lipca) Laa Tinvaal (po angielsku: "Tynwald Day") – tamtejsze święto narodowe. Z tej okazji chciałbym Wam teraz opowiedzieć co nieco o tym uroczym zakątku świata.

Dzisiejsza Wyspa Man powstała około 6,500 lat temu. Topniejące lodowce spowodowały wzrost poziomu wód, przez co wyspa oddzieliła się od ziemi brytyjskiej.

Nazwa wyspy w jej rdzennym języku manijskim brzmi: Ellan Vannin („ellan" pochodzi od "eilan" – "wyspa", zaś "Vannin" – wariacja nazwy "Man"). Możliwe, że ten drugi wyraz ma związek z bogiem mórz Manannanem Mac Lirem, który w mitologii irlandzkiej był władcą wyspy.

Niewiele jest tam śladów obecności Rzymian. Uważa się wszakże, iż po inwazji Imperium w roku 60 naszej ery, większość Druidów z podbitej wyspy Anglesey (a przynajmniej tych, którym udało się przeżyć rzeź, urządzoną przez okupantów) schroniła się na Wyspie Man. To jest dłuższa i szalenie ciekawa historia, którą może Wam z czasem opowiem ;) 

Patronem Wyspy Man jest święty Maughold, który w V wieku nawrócił jej mieszkańców na Chrześcijaństwo. Stało się to w okresie, gdy na Wyspie dominowały wpływy irlandzkie. Dlatego też dawny język manijski (oraz jego współczesna, stale rekonstruowana wersja) wywodzi się z języka irlandzkiego.

Więcej o świętym Maugholdzie napiszę kiedyś w osobnej notce. Wracając do samej Wyspy, ma ona silne związki nie tylko z Irlandią, ale także z Walią i Szkocją. Na przykład dziadek Rhodriego Wielkiego: władcy walijskiego Gwynedd z IX wieku, pochodził z Manaw (walijska nazwa Wyspy Man).

W IX wieku Wyspę najechali Wikingowie, którzy później stopniowo przejęli na niej władzę. W 979 roku zwołali oni Tynwald – pierwszy na Wyspie parlament. Tynwald obraduje nieprzerwanie do dziś, co czyni go najstarszą tego typu instytucją na świecie, nie licząc starożytności.

Do połowy XIII wieku Wyspa Man była państwem zależnym od Norwegii. W 1266, na mocy traktatu z Perth przekazano Wyspę Szkocji. Od tego momentu do roku 1333, kiedy to król Anglii Edward III oficjalnie uznał manijską niezależność, Man przechodziła z rąk do rąk między Anglią a Szkocją w sumie osiem razy.

W 1399 na Wyspie znów rządzili Anglicy. Henryk IV Lancaster nadał całość jej ziem jako lenno niejakiemu Henry'emu Percy'emu, 1. hrabiemu Northumberland, który przy okazji otrzymał również godność "Króla Man".

Jednakże Percy wypadł z łask po tym, jak poparł Walijczyków w powstaniu przeciw Londynowi. Wyspa oraz związane z nią tytuły przeszły w inne ręce.

W 1504 roku tytuł "Króla Man" zastąpiono "Władcą Man" (ang. „Lord of Man"), który pozostaje w użyciu do dziś. W XVIII wieku prawa do Wyspy Man nabyła Korona brytyjska. Od tej pory każdy kolejny monarcha brytyjski jest równocześnie "Władcą Man".

Obecnym posiadaczem tego tytułu jest Karol III. Ilekroć w Londynie panuje królowa, jej tytulatura na Man jest odrębna i ma wyłącznie męską formę.

Wyspa Man posiada szeroką autonomię i nie wchodzi w skład Zjednoczonego Królestwa. Jest to dependencja Korony Brytyjskiej, czyli tamtejszy monarcha głową państwa i Wielka Brytania odpowiada za manijską politykę zagraniczną oraz obronność; jednak ani prawnie ani formalnie Man nie wchodzi w skład Zjednoczonego Królestwa i klasyfikowana jest jako naród celtycki.

Podobnie jak w Szkocji i Walii, sprawy lokalne pozostają w gestii mieszkańców wyspy. Na tle innych współczesnych legislatur, Tynwald ma pewną wyjątkową cechę. Chociaż budynek parlamentu formalnie znajduje się w wyspiarskiej stolicy Douglas, raz w roku (dzisiaj, 5 lipca), obrady odbywają się pod gołym niebem, na uświęconej od tysiącleci ziemi.

* * * 

Wyspa Man zaliczana jest do grona tak zwanych „narodów celtyckich". Jej mieszkańcy są niezwykle dumni ze swoich korzeni i wielowiekowych tradycji.

Podobnie, jak w przypadku Szkocji, Walii, Kornwalii, Irlandii czy Półwyspu Bretońskiego, od dziesięcioleci trwają wysiłki mające na celu zachowanie oraz promocję manijskiej kultury.

Jak wspomniałem wcześniej, trwają także prace nad rekonstrukcją języka manijskiego, który od lat 70-tych (po śmierci ostatniego jego rodzimego użytkownika) uznawany jest za wymarły.

Widoczną powyżej flagę Wyspy Man (trzy zakute w zbroje nogi na czerwonym tle) wprowadzono w 1932 roku. Wzór flagi oparto na wyspiarskim herbie, wykorzystywanym już od XIII wieku.