Cau 29: các hormon vỏ thượng thận: bản chất, tác dụng, điều hòa bài tiết và ƯDLS

*) Bản chất:

- Các hormon vỏ th thận đều là hchất steroid. Chúng đều có 1 nhân chung là nhân steroid hay cyclopentanoperhydrophenanthren

- Hormon vỏ thg thận đc chia làm 2 nhóm:

+ nhóm 19 carbon có nhân cơ bản là androstan. Các hormon sinh dục có nguồn gốc từ vỏ thg thận thuộc nhóm này.

+ nhóm 21C có nhân cơ bản là pregnan bao gồm các hormon vỏ chuyển hóa đg và chuyển hóa muối nc.

*) tác dụng :

a) Cortisol

1. tác dụng lên chuyển hoá glucid

- tăng tạo đường mới ở gan (mức tăng từ 6 – 10 lần)

+ Cortisol lam tăng tất cả các enzym tham gia

+ cortisol làm tăng huy động a.a từ các mô ngoài gan

- giảm nhẹ mức tiêu thụ glucose của TB ở khắp mọi nơi trong cơ thể

-> tăng đg huyết và có thể gây đái tháo đg

2. tác dụng lên chuyển hoá pr

- giảm pr của TB (giảm dự trữ pr của tất cả Tb trong cơ thể trừ gan. Tác dụng này là do 1 mặt làm tăng thoái hoá pr ở TB, mặt khác làm giảm sinh tổng hợp pr

- tăng vc a.a vào TB gan đồng thời làm tăng hàm lg enzym tham gia vào quá trình sinh tổng hợp pr ở gan -> làm tăng sử dụng pr ở TB gan

- tăng Cm a.a huyết tg đồng thời giảm vc a.a vào TB trừ gan

3. tác dụng lên chuyển hoá lipid

- tăng thoái hoá lipid ở các mô mỡ -> tăng Cm acid béo tự do trong huyết tg

- tăng oxy hoá acid béo tự do ở các TB để tạo năng lg

Khi cortisol đc bài tiết quá nhiều thì lại có tác dụng làm tăng lắng đọng mỡ và rối lạn phân bố mỡ trong cơ thể. Trong những TH này mỡ ứ đọng ở mật, ngực, bụng

4. Tác dụng chống stress

- trong tình trạng stress ngay lập tức [ACTH] tăng trong máu sau vài phút sự bài tiết cartisol cũng tăng lên -> chống lại đc các stress

- những loạn stress có td làm tăng [cortisol] : chấn thương, nhiễm khuẩn cấp, quá nóng or quá lạnh, phẫu thuật, tiêm các chất gây hoại tử dưới da,hầu hết các bệnh gây suy nhược, sự căng thẳng TK quá mức

5. Tác dụng chống viêm :

- cortisol có td làm giảm tất cả các gđ của qtrình viêm -> chống viêm mạnh. Cơ chế :

+ cortisol làm vững bền màng lysosom. Do đó lysosom khó phồng căng và khó vỡ

+ cortisol ức chế enzym phospholipase A2 là enzym tgia trong quá trình tổng hợp prostaglandin, leukotien do vậy làm giảm pư viêm bởi chính 2 hợp chất này gây ra giãn mạch, tăng nhiệt độ, tăng tính thấm của mao mạch

6. tác dụng chống dị ứng :

- khi có dị nguyên xâm nhập vào cơ thể, pư kết hợp giữa dị nguyên và kháng thể xảy ra và kéo theo 1 chuỗi các pư dị ứng.

- 1 đặc tính đặc biệt của IgE là có knăng gắn mạnh với dưỡng bào và bạch cầu ưa toan khi dị nguyên pư với kháng thể IgE. Phức hợp này sẽ gắn vào bề mặt của dưỡng bào or bạch cầu ưa kiềm và ngay lập tức làm thay đổi tính thấm của màng Tb dưỡng bào và bạch cầu ưa kiềm làm cho TB này vỡ và giải phóng các chất có td giãn mạch, tăng tính thấm của mao mạch như histamin -> giảm htượng dị ứng

7. tác dụng lên Tb máu và hệ thống miễn dịch

- làm giảm bạch cầu ưa toan và bạch cầu lympho

- làm giảm kick thước các mô lympho trong cơ thể : giảm kick thước hạch tuyến ức

- làm giảm sx lympho T và kháng thể

- làm tăng sản sinh HC

8. các td khác :

- tăng bài tiết HCl trong dịch vị -> dùng cortisol kéo dài có thể gây viêm loét dạ dày

- Cm cortisol tăng nó sẽ ức chế hình thành xương = cách giảm qtrìnhtăng sing Tb, giảm sinh tổng hợp ARN, pr, collagen của xg.

*) Đièu hoà : Cortisol đc bài tiết nhiều hay ít phụ thuộc vào Cm ACTH of tuyến yên, Cm ACTH tăng làm cortisol đc bài tiết nhiều và ngc lại

b) aldosteron

*) Tờc dụng :

Thiếu toàn bộ hormon vỏ t.thận sẽ dẫn tới chết trog vòg vài ngàyđến vài tuần trừ phi ng đó đc tiếp muối liên tục or tiêm hormon vỏ chuyển hoá muối nc

- tăng tái hấp thu ion Na+ và tăng bài xuất K+ ở TB ống thận

Aldosterom khi đến Tb ống thận (đb là ống lượn xa và ống góp) sẽ hoạt hoá hệ gen ở nhân TB và làm tăng tổng hợp các enzym và pr vận tải 1 trong những enzym đó là Na+, K+ - ATPase

- tác dụng lên thể dịch ngoại bào và HAĐM

Nếu Cm aldosteron tăng cao có thể làm tăng thể tick dick ngoại baotf 5 – 15% và tăng HAĐM từ 15 – 25mmHg

Ngc lại khi Cm aldosteron giảm xuống = 0, 1 lg lớn ion Na+ sẽ bị mát qua đg nc tiểu, ko chỉ thế mà thể tick dick ngaọi bào cũng giảm. Mặt khác khi thiếu aldosteron, Cm ion K+ trong dịch ngoại bào sẽ tăng cao. Khi K+ tăng từ 60 – 100% trên mức bthường thì sẽ gây ngộ độc tim, cơ tim ko co đc do đó ko bơm đc máu

- tác dụng của aldosteron với TB ống tuyến mồ hôi và ống tuyến nc bọt : aldosteron làm tăng tái hấp thu ion Na+ và tăng bài xuất ion K+. Td này đb quan trọng trong khi cơ thể làm việc trong môi trường nóng. Nhờ có aldosteron mà việc mất muối qua con đg bay mồ hôi sẽ giiảm bớt

*) Điều hoà bài tiết :

- tăng Cm ion K+ trong dịch ngoại bào sẽ làm tăng bài tiết aldosteron.

- tăng hđ của hệ thống renin – angiotensin trong TH mất máu cũng làm tăng bài tiết aldosteron

- tăng Cm ion Na+ trong dịch ngoại bào làm giảm nhẹ aldosteron

c) tác dụng của androgen

- ở nam giới : với cnăng bthường của tuyến sinh dục thì testosteron và đihydrotestosteron có nguồn gốc vỏ thg thận chỉ chiếm một lg nhỏ trong tổng lg hormon sinh dục nam do vậy td sinh học của nó ko đáng kể. ậ nam truởng thành, sự bài tiết quá mức của androgen vỏ thg thận ko gây ra biểu hiện lsàng nhưng ở trẻ con nó sẽ làm dương vật to trc tuổi trưởng thành, làm phát triển các đặc tính sinh dục thứ phát trc tuỏi dậy thì

- ở nữ giới : trong TH cnăng của tuyến sd nữ bình thg lg androgen bthường do vỏ tuyến thg thận bài tiết sẽ ko gây biểu hiện bất thg. Tuy nhiên, nếu vỏ tuyến thg thận bài tiết quá nhiều androgen như họi chứng cushing, u tuyến thg thận or tăng sản thg thận bẩm sinh thì sẽ gây ra htg nam hoá.